Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    దీఘనికాయే

    Dīghanikāye

    మహావగ్గట్ఠకథా

    Mahāvaggaṭṭhakathā

    ౧. మహాపదానసుత్తవణ్ణనా

    1. Mahāpadānasuttavaṇṇanā

    పుబ్బేనివాసపటిసంయుత్తకథా

    Pubbenivāsapaṭisaṃyuttakathā

    . ఏవం మే సుతం…పే॰… కరేరికుటికాయన్తి మహాపదానసుత్తం. తత్రాయం అపుబ్బపదవణ్ణనా – కరేరికుటికాయన్తి కరేరీతి వరుణరుక్ఖస్స నామం, కరేరిమణ్డపో తస్సా కుటికాయ ద్వారే ఠితో, తస్మా ‘‘కరేరికుటికా’’తి వుచ్చతి, యథా కోసమ్బరుక్ఖస్స ద్వారే ఠితత్తా ‘‘కోసమ్బకుటికా’’తి. అన్తోజేతవనే కిర కరేరికుటి కోసమ్బకుటి గన్ధకుటి సలళాగారన్తి చత్తారి మహాగేహాని, ఏకేకం సతసహస్సపరిచ్చాగేన నిప్ఫన్నం. తేసు సలళాగారం రఞ్ఞా పసేనదినా కారితం, సేసాని అనాథపిణ్డికేన కారితాని. ఇతి భగవా అనాథపిణ్డికేన గహపతినా థమ్భానం ఉపరి కారితాయ దేవవిమానకప్పాయ కరేరికుటికాయం విహరతి . పచ్ఛాభత్తన్తి ఏకాసనికఖలుపచ్ఛాభత్తికానం పాతోవ భుత్తానం అన్తోమజ్ఝన్హికేపి పచ్ఛాభత్తమేవ. ఇధ పన పకతిభత్తస్స పచ్ఛతో ‘‘పచ్ఛాభత్త’’న్తి అధిప్పేతం. పిణ్డపాతపటిక్కన్తానన్తి పిణ్డపాతతో పటిక్కన్తానం, భత్తకిచ్చం నిట్ఠపేత్వా ఉట్ఠితానన్తి అత్థో.

    1.Evaṃme sutaṃ…pe… karerikuṭikāyanti mahāpadānasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – karerikuṭikāyanti karerīti varuṇarukkhassa nāmaṃ, karerimaṇḍapo tassā kuṭikāya dvāre ṭhito, tasmā ‘‘karerikuṭikā’’ti vuccati, yathā kosambarukkhassa dvāre ṭhitattā ‘‘kosambakuṭikā’’ti. Antojetavane kira karerikuṭi kosambakuṭi gandhakuṭi salaḷāgāranti cattāri mahāgehāni, ekekaṃ satasahassapariccāgena nipphannaṃ. Tesu salaḷāgāraṃ raññā pasenadinā kāritaṃ, sesāni anāthapiṇḍikena kāritāni. Iti bhagavā anāthapiṇḍikena gahapatinā thambhānaṃ upari kāritāya devavimānakappāya karerikuṭikāyaṃ viharati . Pacchābhattanti ekāsanikakhalupacchābhattikānaṃ pātova bhuttānaṃ antomajjhanhikepi pacchābhattameva. Idha pana pakatibhattassa pacchato ‘‘pacchābhatta’’nti adhippetaṃ. Piṇḍapātapaṭikkantānanti piṇḍapātato paṭikkantānaṃ, bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā uṭṭhitānanti attho.

    కరేరిమణ్డలమాళేతి తస్సేవ కరేరిమణ్డపస్స అవిదూరే కతాయ నిసీదనసాలాయ. సో కిర కరేరిమణ్డపో గన్ధకుటికాయ చ సాలాయ చ అన్తరే హోతి, తస్మా గన్ధకుటీపి కరేరికుటికాపి సాలాపి – ‘‘కరేరిమణ్డలమాళో’’తి వుచ్చతి. పుబ్బేనివాసపటిసంయుత్తాతి ‘‘ఏకమ్పి జాతిం, ద్వేపి జాతియో’’తి ఏవం విభత్తేన పుబ్బేనివుత్థక్ఖన్ధసన్తానసఙ్ఖాతేన పుబ్బేనివాసేన సద్ధిం యోజేత్వా పవత్తితా. ధమ్మీతి ధమ్మసంయుత్తా.

    Karerimaṇḍalamāḷeti tasseva karerimaṇḍapassa avidūre katāya nisīdanasālāya. So kira karerimaṇḍapo gandhakuṭikāya ca sālāya ca antare hoti, tasmā gandhakuṭīpi karerikuṭikāpi sālāpi – ‘‘karerimaṇḍalamāḷo’’ti vuccati. Pubbenivāsapaṭisaṃyuttāti ‘‘ekampi jātiṃ, dvepi jātiyo’’ti evaṃ vibhattena pubbenivutthakkhandhasantānasaṅkhātena pubbenivāsena saddhiṃ yojetvā pavattitā. Dhammīti dhammasaṃyuttā.

    ఉదపాదీతి అహో అచ్ఛరియం దసబలస్స పుబ్బేనివాసఞాణం , పుబ్బేనివాసం నామ కే అనుస్సరన్తి, కే నానుస్సరన్తీతి. తిత్థియా అనుస్సరన్తి, సావకా చ పచ్చేకబుద్ధా చ బుద్ధా చ అనుస్సరన్తి. కతరతిత్థియా అనుస్సరన్తి? యే అగ్గప్పత్తకమ్మవాదినో, తేపి చత్తాలీసంయేవ కప్పే అనుస్సరన్తి, న తతో పరం. సావకా కప్పసతసహస్సం అనుస్సరన్తి. ద్వే అగ్గసావకా అసఙ్ఖ్యేయ్యఞ్చేవ కప్పసతసహస్సఞ్చ. పచ్చేకబుద్ధా ద్వే అసఙ్ఖ్యేయ్యాని కప్పసతసహస్సఞ్చ. బుద్ధానం పన ఏత్తకన్తి పరిచ్ఛేదో నత్థి, యావతకం ఆకఙ్ఖన్తి, తావతకం అనుస్సరన్తి.

    Udapādīti aho acchariyaṃ dasabalassa pubbenivāsañāṇaṃ , pubbenivāsaṃ nāma ke anussaranti, ke nānussarantīti. Titthiyā anussaranti, sāvakā ca paccekabuddhā ca buddhā ca anussaranti. Kataratitthiyā anussaranti? Ye aggappattakammavādino, tepi cattālīsaṃyeva kappe anussaranti, na tato paraṃ. Sāvakā kappasatasahassaṃ anussaranti. Dve aggasāvakā asaṅkhyeyyañceva kappasatasahassañca. Paccekabuddhā dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca. Buddhānaṃ pana ettakanti paricchedo natthi, yāvatakaṃ ākaṅkhanti, tāvatakaṃ anussaranti.

    తిత్థియా ఖన్ధపటిపాటియా అనుస్సరన్తి, పటిపాటిం ముఞ్చిత్వా న సక్కోన్తి. పటిపాటియా అనుస్సరన్తాపి అసఞ్ఞభవం పత్వా ఖన్ధప్పవత్తిం న పస్సన్తి, జాలే పతితా కుణ్ఠా వియ, కూపే పతితా పఙ్గుళా వియ చ హోన్తి. తే తత్థ ఠత్వా ‘‘ఏత్తకమేవ, ఇతో పరం నత్థీ’’తి దిట్ఠిం గణ్హన్తి. ఇతి తిత్థియానం పుబ్బేనివాసానుస్సరణం అన్ధానం యట్ఠికోటిగమనం వియ హోతి. యథా హి అన్ధా యట్ఠికోటిగ్గాహకే సతియేవ గచ్ఛన్తి, అసతి తత్థేవ నిసీదన్తి, ఏవమేవ తిత్థియా ఖన్ధపటిపాటియావ అనుస్సరితుం సక్కోన్తి, పటిపాటిం విస్సజ్జేత్వా న సక్కోన్తి.

    Titthiyā khandhapaṭipāṭiyā anussaranti, paṭipāṭiṃ muñcitvā na sakkonti. Paṭipāṭiyā anussarantāpi asaññabhavaṃ patvā khandhappavattiṃ na passanti, jāle patitā kuṇṭhā viya, kūpe patitā paṅguḷā viya ca honti. Te tattha ṭhatvā ‘‘ettakameva, ito paraṃ natthī’’ti diṭṭhiṃ gaṇhanti. Iti titthiyānaṃ pubbenivāsānussaraṇaṃ andhānaṃ yaṭṭhikoṭigamanaṃ viya hoti. Yathā hi andhā yaṭṭhikoṭiggāhake satiyeva gacchanti, asati tattheva nisīdanti, evameva titthiyā khandhapaṭipāṭiyāva anussarituṃ sakkonti, paṭipāṭiṃ vissajjetvā na sakkonti.

    సావకాపి ఖన్ధపటిపాటియావ అనుస్సరన్తి, అసఞ్ఞభవం పత్వా ఖన్ధప్పవత్తిం న పస్సన్తి. ఏవం సన్తేపి తే వట్టే సంసరణకసత్తానం ఖన్ధానం అభావకాలో నామ నత్థి. అసఞ్ఞభవే పన పఞ్చకప్పసతాని పవత్తన్తీతి తత్తకం కాలం అతిక్కమిత్వా బుద్ధేహి దిన్ననయే ఠత్వా పరతో అనుస్సరన్తి; సేయ్యథాపి ఆయస్మా సోభితో. ద్వే అగ్గసావకా పన పచ్చేకబుద్ధా చ చుతిపటిసన్ధిం ఓలోకేత్వా అనుస్సరన్తి. బుద్ధానం చుతిపటిసన్ధికిచ్చం నత్థి, యం యం ఠానం పస్సితుకామా హోన్తి, తం తదేవ పస్సన్తి.

    Sāvakāpi khandhapaṭipāṭiyāva anussaranti, asaññabhavaṃ patvā khandhappavattiṃ na passanti. Evaṃ santepi te vaṭṭe saṃsaraṇakasattānaṃ khandhānaṃ abhāvakālo nāma natthi. Asaññabhave pana pañcakappasatāni pavattantīti tattakaṃ kālaṃ atikkamitvā buddhehi dinnanaye ṭhatvā parato anussaranti; seyyathāpi āyasmā sobhito. Dve aggasāvakā pana paccekabuddhā ca cutipaṭisandhiṃ oloketvā anussaranti. Buddhānaṃ cutipaṭisandhikiccaṃ natthi, yaṃ yaṃ ṭhānaṃ passitukāmā honti, taṃ tadeva passanti.

    తిత్థియా చ పుబ్బేనివాసం అనుస్సరమానా అత్తనా దిట్ఠకతసుతమేవ అనుస్సరన్తి. తథా సావకా చ పచ్చేకబుద్ధా చ. బుద్ధా పన అత్తనా వా పరేహి వా దిట్ఠకతసుతం సబ్బమేవ అనుస్సరన్తి.

    Titthiyā ca pubbenivāsaṃ anussaramānā attanā diṭṭhakatasutameva anussaranti. Tathā sāvakā ca paccekabuddhā ca. Buddhā pana attanā vā parehi vā diṭṭhakatasutaṃ sabbameva anussaranti.

    తిత్థియానం పుబ్బేనివాసఞాణం ఖజ్జోపనకఓభాససదిసం, సావకానం పదీపోభాససదిసం, అగ్గసావకానం ఓసధితారకోభాససదిసం, పచ్చేకబుద్ధానం చన్దోభాససదిసం, బుద్ధానం సరదసూరియమణ్డలోభాససదిసం. తస్స ఏత్తకాని జాతిసతాని జాతిసహస్సాని జాతిసతసహస్సానీతి వా ఏత్తకాని కప్పసతాని కప్పసహస్సాని కప్పసతసహస్సానీతి వా నత్థి, యం కిఞ్చి అనుస్సరన్తస్స నేవ ఖలితం, న పటిఘాతం హోతి, ఆవజ్జనపటిబద్ధమేవ ఆకఙ్ఖమనసికారచిత్తుప్పాదపటిబద్ధమేవ హోతి. దుబ్బలపత్తపుటే వేగక్ఖిత్తనారాచో వియ, సినేరుకూటే విస్సట్ఠఇన్దవజిరం వియ చ అసజ్జమానమేవ గచ్ఛతి. ‘‘అహో మహన్తం భగవతో పుబ్బేనివాసఞాణ’’న్తి ఏవం భగవన్తంయేవ ఆరబ్భ కథా ఉప్పన్నా, జాతా పవత్తాతి అత్థో. తం సబ్బమ్పి సఙ్ఖేపతో దస్సేతుం ‘‘ఇతిపి పుబ్బేనివాసో, ఇతిపి పుబ్వేనివాసో’’తి ఏత్తకమేవ పాళియం వుత్తం. తత్థ ఇతిపీతి ఏవమ్పి.

    Titthiyānaṃ pubbenivāsañāṇaṃ khajjopanakaobhāsasadisaṃ, sāvakānaṃ padīpobhāsasadisaṃ, aggasāvakānaṃ osadhitārakobhāsasadisaṃ, paccekabuddhānaṃ candobhāsasadisaṃ, buddhānaṃ saradasūriyamaṇḍalobhāsasadisaṃ. Tassa ettakāni jātisatāni jātisahassāni jātisatasahassānīti vā ettakāni kappasatāni kappasahassāni kappasatasahassānīti vā natthi, yaṃ kiñci anussarantassa neva khalitaṃ, na paṭighātaṃ hoti, āvajjanapaṭibaddhameva ākaṅkhamanasikāracittuppādapaṭibaddhameva hoti. Dubbalapattapuṭe vegakkhittanārāco viya, sinerukūṭe vissaṭṭhaindavajiraṃ viya ca asajjamānameva gacchati. ‘‘Aho mahantaṃ bhagavato pubbenivāsañāṇa’’nti evaṃ bhagavantaṃyeva ārabbha kathā uppannā, jātā pavattāti attho. Taṃ sabbampi saṅkhepato dassetuṃ ‘‘itipi pubbenivāso, itipi pubvenivāso’’ti ettakameva pāḷiyaṃ vuttaṃ. Tattha itipīti evampi.

    ౨-౩. అస్సోసి ఖో…పే॰… అథ భగవా అనుప్పత్తోతి ఏత్థ యం వత్తబ్బం, తం బ్రహ్మజాలసుత్తవణ్ణనాయం వుత్తమేవ. అయమేవ హి విసేసో – తత్థ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన అస్సోసి, ఇధ దిబ్బసోతేన. తత్థ చ వణ్ణావణ్ణకథా విప్పకతా, ఇధ పుబ్బేనివాసకథా. తస్మా భగవా – ‘‘ఇమే భిక్ఖూ మమ పుబ్బేనివాసఞాణం ఆరబ్భ గుణం థోమేన్తి, పుబ్బేనివాసఞాణస్స పన మే నిప్ఫత్తిం న జానన్తి; హన్ద నేసం తస్స నిప్ఫత్తిం కథేత్వా దస్సామీ’’తి ఆగన్త్వా పకతియాపి బుద్ధానం నిసీదిత్వా ధమ్మదేసనత్థమేవ ఠపితే తఙ్ఖణే భిక్ఖూహి పప్ఫోటేత్వా దిన్నే వరబుద్ధాసనే నిసీదిత్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే’’తి పుచ్ఛాయ చ ‘‘ఇధ , భన్తే’’తిఆదిపటివచనస్స చ పరియోసానే తేసం పుబ్బేనివాసపటిసంయుత్తం ధమ్మిం కథం కథేతుకామో ఇచ్ఛేయ్యాథ నోతిఆదిమాహ. తత్థ ఇచ్ఛేయ్యాథ నోతి ఇచ్ఛేయ్యాథ ను. అథ నం పహట్ఠమానసా భిక్ఖూ యాచమానా ఏతస్స భగవాతిఆదిమాహంసు. తత్థ ఏతస్సాతి ఏతస్స ధమ్మికథాకరణస్స.

    2-3.Assosi kho…pe… atha bhagavā anuppattoti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ brahmajālasuttavaṇṇanāyaṃ vuttameva. Ayameva hi viseso – tattha sabbaññutaññāṇena assosi, idha dibbasotena. Tattha ca vaṇṇāvaṇṇakathā vippakatā, idha pubbenivāsakathā. Tasmā bhagavā – ‘‘ime bhikkhū mama pubbenivāsañāṇaṃ ārabbha guṇaṃ thomenti, pubbenivāsañāṇassa pana me nipphattiṃ na jānanti; handa nesaṃ tassa nipphattiṃ kathetvā dassāmī’’ti āgantvā pakatiyāpi buddhānaṃ nisīditvā dhammadesanatthameva ṭhapite taṅkhaṇe bhikkhūhi papphoṭetvā dinne varabuddhāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave’’ti pucchāya ca ‘‘idha , bhante’’tiādipaṭivacanassa ca pariyosāne tesaṃ pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ kathetukāmo iccheyyātha notiādimāha. Tattha iccheyyātha noti iccheyyātha nu. Atha naṃ pahaṭṭhamānasā bhikkhū yācamānā etassa bhagavātiādimāhaṃsu. Tattha etassāti etassa dhammikathākaraṇassa.

    . అథ భగవా తేసం యాచనం గహేత్వా కథేతుకామో ‘‘తేన హి, భిక్ఖవే, సుణాథా’’తి తే సోతావధారణసాధుకమనసికారేసు నియోజేత్వా అఞ్ఞేసం అసాధారణం ఛిన్నవటుమకానుస్సరణం పకాసేతుకామో ఇతో సో, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తత్థ యం విపస్సీతి యస్మిం కప్పే విపస్సీ. అయఞ్హి ‘య’న్తి సద్దో ‘‘యం మే, భన్తే, దేవానం తావతింసానం సమ్ముఖా సుతం సమ్ముఖా పటిగ్గహితం, ఆరోచేమి తం, భగవతో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౩) పచ్చత్తవచనే దిస్సతి. ‘‘యం తం అపుచ్ఛిమ్హ అకిత్తయీ నో, అఞ్ఞం తం పుచ్ఛామ తదిఙ్ఘ బ్రూహీ’’తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౮౮౧) ఉపయోగవచనే. ‘‘అట్ఠానమేతం, భిక్ఖవే, అనవకాసో, యం ఏకిస్సా లోకధాతుయా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౧.౨౭౭) కరణవచనే. ఇధ పన భుమ్మత్థేతి దట్ఠబ్బో. తేన వుత్తం – ‘‘యస్మిం కప్పే’’తి. ఉదపాదీతి దససహస్సిలోకధాతుం ఉన్నాదేన్తో ఉప్పజ్జి.

    4. Atha bhagavā tesaṃ yācanaṃ gahetvā kathetukāmo ‘‘tena hi, bhikkhave, suṇāthā’’ti te sotāvadhāraṇasādhukamanasikāresu niyojetvā aññesaṃ asādhāraṇaṃ chinnavaṭumakānussaraṇaṃ pakāsetukāmo ito so, bhikkhavetiādimāha. Tattha yaṃ vipassīti yasmiṃ kappe vipassī. Ayañhi ‘ya’nti saddo ‘‘yaṃ me, bhante, devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ, ārocemi taṃ, bhagavato’’tiādīsu (dī. ni. 2.203) paccattavacane dissati. ‘‘Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no, aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhī’’tiādīsu (su. ni. 881) upayogavacane. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā’’tiādīsu (a. ni. 1.277) karaṇavacane. Idha pana bhummattheti daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ – ‘‘yasmiṃ kappe’’ti. Udapādīti dasasahassilokadhātuṃ unnādento uppajji.

    భద్దకప్పేతి పఞ్చబుద్ధుప్పాదపటిమణ్డితత్తా సున్దరకప్పే సారకప్పేతి భగవా ఇమం కప్పం థోమేన్తో ఏవమాహ. యతో పట్ఠాయ కిర అమ్హాకం భగవతా అభినీహారో కతో, ఏతస్మిం అన్తరే ఏకకప్పేపి పఞ్చ బుద్ధా నిబ్బత్తా నామ నత్థి. అమ్హాకం భగవతో అభినీహారస్స పురతో పన తణ్హఙ్కరో, మేధఙ్కరో, సరణఙ్కరో, దీపఙ్కరోతి చత్తారో బుద్ధా ఏకస్మిం కప్పే నిబ్బత్తింసు. తేసం ఓరభాగే ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం బుద్ధసుఞ్ఞమేవ అహోసి.

    Bhaddakappeti pañcabuddhuppādapaṭimaṇḍitattā sundarakappe sārakappeti bhagavā imaṃ kappaṃ thomento evamāha. Yato paṭṭhāya kira amhākaṃ bhagavatā abhinīhāro kato, etasmiṃ antare ekakappepi pañca buddhā nibbattā nāma natthi. Amhākaṃ bhagavato abhinīhārassa purato pana taṇhaṅkaro, medhaṅkaro, saraṇaṅkaro, dīpaṅkaroti cattāro buddhā ekasmiṃ kappe nibbattiṃsu. Tesaṃ orabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ buddhasuññameva ahosi.

    అసఙ్ఖ్యేయ్యకప్పపరియోసానే పన కోణ్డఞ్ఞో నామ బుద్ధో ఏకోవ ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నో. తతోపి అసఙ్ఖ్యేయ్యం బుద్ధసుఞ్ఞమేవ అహోసి. అసఙ్ఖ్యేయ్యకప్పపరియోసానే మఙ్గలో, సుమనో, రేవతో, సోభితోతి చత్తారో బుద్ధా ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నా . తతోపి అసఙ్ఖ్యేయ్యం బుద్ధసుఞ్ఞమేవ అహోసి. అసఙ్ఖ్యేయ్యకప్పపరియోసానే పన ఇతో కప్పసతసహస్సాధికస్స అసఙ్ఖ్యేయ్యస్స ఉపరి అనోమదస్సీ, పదుమో, నారదోతి తయో బుద్ధా ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నా. తతోపి అసఙ్ఖ్యేయ్యం బుద్ధసుఞ్ఞమేవ అహోసి. అసఙ్ఖ్యేయ్యకప్పపరియోసానే పన ఇతో కప్పసతసహస్సానం ఉపరి పదుముత్తరో భగవా ఏకోవ ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నో. తస్స ఓరభాగే ఇతో తింసకప్పసహస్సానం ఉపరి సుమేధో, సుజాతోతి ద్వే బుద్ధా ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నా. తతో ఓరభాగే ఇతో అట్ఠారసన్నం కప్పసహస్సానం ఉపరి పియదస్సీ, అత్థదస్సీ, ధమ్మదస్సీతి తయో బుద్ధా ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నా. అథ ఇతో చతునవుతికప్పే సిద్ధత్థో నామ బుద్ధో ఏకోవ ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నో. ఇతో ద్వే నవుతికప్పే తిస్సో, ఫుస్సోతి ద్వే బుద్ధా ఏకస్మిం కప్పే ఉప్పన్నా. ఇతో ఏకనవుతికప్పే విపస్సీ భగవా ఉప్పన్నో. ఇతో ఏకతింసే కప్పే సిఖీ, వేస్సభూతి ద్వే బుద్ధా ఉప్పన్నా. ఇమస్మిం భద్దకప్పే కకుసన్ధో, కోణాగమనో, కస్సపో, గోతమో అమ్హాకం సమ్మాసమ్బుద్ధోతి చత్తారో బుద్ధా ఉప్పన్నా, మేత్తేయ్యో ఉప్పజ్జిస్సతి. ఏవమయం కప్పో పఞ్చబుద్ధుప్పాదపటిమణ్డితత్తా సున్దరకప్పో సారకప్పోతి భగవా ఇమం కప్పం థోమేన్తో ఏవమాహ.

    Asaṅkhyeyyakappapariyosāne pana koṇḍañño nāma buddho ekova ekasmiṃ kappe uppanno. Tatopi asaṅkhyeyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkhyeyyakappapariyosāne maṅgalo, sumano, revato, sobhitoti cattāro buddhā ekasmiṃ kappe uppannā . Tatopi asaṅkhyeyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkhyeyyakappapariyosāne pana ito kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa upari anomadassī, padumo, nāradoti tayo buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Tatopi asaṅkhyeyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkhyeyyakappapariyosāne pana ito kappasatasahassānaṃ upari padumuttaro bhagavā ekova ekasmiṃ kappe uppanno. Tassa orabhāge ito tiṃsakappasahassānaṃ upari sumedho, sujātoti dve buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Tato orabhāge ito aṭṭhārasannaṃ kappasahassānaṃ upari piyadassī, atthadassī, dhammadassīti tayo buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Atha ito catunavutikappe siddhattho nāma buddho ekova ekasmiṃ kappe uppanno. Ito dve navutikappe tisso, phussoti dve buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Ito ekanavutikappe vipassī bhagavā uppanno. Ito ekatiṃse kappe sikhī, vessabhūti dve buddhā uppannā. Imasmiṃ bhaddakappe kakusandho, koṇāgamano, kassapo, gotamo amhākaṃ sammāsambuddhoti cattāro buddhā uppannā, metteyyo uppajjissati. Evamayaṃ kappo pañcabuddhuppādapaṭimaṇḍitattā sundarakappo sārakappoti bhagavā imaṃ kappaṃ thomento evamāha.

    కిం పనేతం బుద్ధానంయేవ పాకటం హోతి – ‘‘ఇమస్మిం కప్పే ఏత్తకా బుద్ధా ఉప్పన్నా వా ఉప్పజ్జిస్సన్తీతి వా’’తి, ఉదాహు అఞ్ఞేసమ్పి పాకటం హోతీతి? అఞ్ఞేసమ్పి పాకటం హోతి. కేసం? సుద్ధావాసబ్రహ్మానం. కప్పసణ్ఠానకాలస్మిఞ్హి ఏకమసఙ్ఖ్యేయ్యం ఏకఙ్గణం హుత్వా ఠితే లోకసన్నివాసే లోకస్స సణ్ఠానత్థాయ దేవో వస్సితుం ఆరభతి. ఆదితోవ అన్తరట్ఠకే హిమపాతో వియ హోతి. తతో తిలమత్తా కణమత్తా తణ్డులమత్తా ముగ్గ-మాస-బదర-ఆమలక-ఏళాలుక-కుమ్భణ్డ-అలాబుమత్తా ఉదకధారా హుత్వా అనుక్కమేన ఉసభద్వేఉసభఅడ్ఢగావుతగావుతద్వేగావుతఅడ్ఢయోజనయోజనద్వియోజన…పే॰… యోజనసతయోజనసహస్సయోజనసతసహస్సమత్తా హుత్వా కోటిసతసహస్సచక్కవాళబ్భన్తరే యావ అవినట్ఠబ్రహ్మలోకా పూరేత్వా తిట్ఠన్తి. అథ తం ఉదకం అనుపుబ్బేన భస్సతి, భస్సన్తే ఉదకే పకతిదేవలోకట్ఠానేసు దేవలోకా సణ్ఠహన్తి, తేసం సణ్ఠహనవిధానం విసుద్ధిమగ్గే పుబ్బేనివాసకథాయం వుత్తమేవ.

    Kiṃ panetaṃ buddhānaṃyeva pākaṭaṃ hoti – ‘‘imasmiṃ kappe ettakā buddhā uppannā vā uppajjissantīti vā’’ti, udāhu aññesampi pākaṭaṃ hotīti? Aññesampi pākaṭaṃ hoti. Kesaṃ? Suddhāvāsabrahmānaṃ. Kappasaṇṭhānakālasmiñhi ekamasaṅkhyeyyaṃ ekaṅgaṇaṃ hutvā ṭhite lokasannivāse lokassa saṇṭhānatthāya devo vassituṃ ārabhati. Āditova antaraṭṭhake himapāto viya hoti. Tato tilamattā kaṇamattā taṇḍulamattā mugga-māsa-badara-āmalaka-eḷāluka-kumbhaṇḍa-alābumattā udakadhārā hutvā anukkamena usabhadveusabhaaḍḍhagāvutagāvutadvegāvutaaḍḍhayojanayojanadviyojana…pe… yojanasatayojanasahassayojanasatasahassamattā hutvā koṭisatasahassacakkavāḷabbhantare yāva avinaṭṭhabrahmalokā pūretvā tiṭṭhanti. Atha taṃ udakaṃ anupubbena bhassati, bhassante udake pakatidevalokaṭṭhānesu devalokā saṇṭhahanti, tesaṃ saṇṭhahanavidhānaṃ visuddhimagge pubbenivāsakathāyaṃ vuttameva.

    మనుస్సలోకసణ్ఠహనట్ఠానం పన పత్తే ఉదకే ధమకరణముఖే పిహితే వియ వాతవసేన తం ఉదకం సన్తిట్ఠతి, ఉదకపిట్ఠే ఉప్పలినిపణ్ణం వియ పథవీ సణ్ఠహతి. మహాబోధిపల్లఙ్కో వినస్సమానే లోకే పచ్ఛా వినస్సతి, సణ్ఠహమానే పఠమం సణ్ఠహతి. తత్థ పుబ్బనిమిత్తం హుత్వా ఏకో పదుమినిగచ్ఛో ఉప్పజ్జతి, తస్స సచే తస్మిం కప్పే బుద్ధో నిబ్బత్తిస్సతి, పుప్ఫం ఉప్పజ్జతి. నో చే, నుప్పజ్జతి. ఉప్పజ్జమానఞ్చ సచే ఏకో బుద్ధో నిబ్బత్తిస్సతి, ఏకం ఉప్పజ్జతి. సచే ద్వే, తయో, చత్తారో, పఞ్చ బుద్ధా నిబ్బత్తిస్సన్తి, పఞ్చ ఉప్పజ్జన్తి. తాని చ ఖో ఏకస్మింయేవ నాళే కణ్ణికాబద్ధాని హుత్వా. సుద్ధావాసబ్రహ్మానో ‘‘ఆయామ , మయం మారిసా, పుబ్బనిమిత్తం పస్సిస్సామా’’తి మహాబోధిపల్లఙ్కట్ఠానం ఆగచ్ఛన్తి, బుద్ధానం అనిబ్బత్తనకప్పే పుప్ఫం న హోతి. తే పన అపుప్ఫితగచ్ఛం దిస్వా – ‘‘అన్ధకారో వత భో లోకో భవిస్సతి, మతా మతా సత్తా అపాయే పూరేస్సన్తి, ఛ దేవలోకా నవ బ్రహ్మలోకా సుఞ్ఞా భవిస్సన్తీ’’తి అనత్తమనా హోన్తి. పుప్ఫితకాలే పన పుప్ఫం దిస్వా – ‘‘సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తేసు మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమన్తేసు నిక్ఖమన్తేసు సమ్బుజ్ఝన్తేసు ధమ్మచక్కం పవత్తేన్తేసు యమకపాటిహారియం కరోన్తేసు దేవోరోహనం కరోన్తేసు ఆయుసఙ్ఖారం ఓస్సజ్జన్తేసు పరినిబ్బాయన్తేసు దససహస్సచక్కవాళకమ్పనాదీని పాటిహారియాని దక్ఖిస్సామా’’తి చ ‘‘చత్తారో అపాయా పరిహాయిస్సన్తి, ఛ దేవలోకా నవ బ్రహ్మలోకా పరిపూరేస్సన్తీ’’తి చ అత్తమనా ఉదానం ఉదానేన్తా అత్తనో అత్తనో బ్రహ్మలోకం గచ్ఛన్తి. ఇమస్మిం భద్దకప్పే పఞ్చ పదుమాని ఉప్పజ్జింసు. తేసం నిమిత్తానం ఆనుభావేన చత్తారో బుద్ధా ఉప్పన్నా, పఞ్చమో ఉప్పజ్జిస్సతి. సుద్ధావాసబ్రహ్మానోపి తాని పదుమాని దిస్వా ఇమమత్థం జానింసు. తేన వుత్తం – ‘‘అఞ్ఞేసమ్పి పాకటం హోతీ’’తి.

    Manussalokasaṇṭhahanaṭṭhānaṃ pana patte udake dhamakaraṇamukhe pihite viya vātavasena taṃ udakaṃ santiṭṭhati, udakapiṭṭhe uppalinipaṇṇaṃ viya pathavī saṇṭhahati. Mahābodhipallaṅko vinassamāne loke pacchā vinassati, saṇṭhahamāne paṭhamaṃ saṇṭhahati. Tattha pubbanimittaṃ hutvā eko paduminigaccho uppajjati, tassa sace tasmiṃ kappe buddho nibbattissati, pupphaṃ uppajjati. No ce, nuppajjati. Uppajjamānañca sace eko buddho nibbattissati, ekaṃ uppajjati. Sace dve, tayo, cattāro, pañca buddhā nibbattissanti, pañca uppajjanti. Tāni ca kho ekasmiṃyeva nāḷe kaṇṇikābaddhāni hutvā. Suddhāvāsabrahmāno ‘‘āyāma , mayaṃ mārisā, pubbanimittaṃ passissāmā’’ti mahābodhipallaṅkaṭṭhānaṃ āgacchanti, buddhānaṃ anibbattanakappe pupphaṃ na hoti. Te pana apupphitagacchaṃ disvā – ‘‘andhakāro vata bho loko bhavissati, matā matā sattā apāye pūressanti, cha devalokā nava brahmalokā suññā bhavissantī’’ti anattamanā honti. Pupphitakāle pana pupphaṃ disvā – ‘‘sabbaññubodhisattesu mātukucchiṃ okkamantesu nikkhamantesu sambujjhantesu dhammacakkaṃ pavattentesu yamakapāṭihāriyaṃ karontesu devorohanaṃ karontesu āyusaṅkhāraṃ ossajjantesu parinibbāyantesu dasasahassacakkavāḷakampanādīni pāṭihāriyāni dakkhissāmā’’ti ca ‘‘cattāro apāyā parihāyissanti, cha devalokā nava brahmalokā paripūressantī’’ti ca attamanā udānaṃ udānentā attano attano brahmalokaṃ gacchanti. Imasmiṃ bhaddakappe pañca padumāni uppajjiṃsu. Tesaṃ nimittānaṃ ānubhāvena cattāro buddhā uppannā, pañcamo uppajjissati. Suddhāvāsabrahmānopi tāni padumāni disvā imamatthaṃ jāniṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘aññesampi pākaṭaṃ hotī’’ti.

    ఆయుపరిచ్ఛేదవణ్ణనా

    Āyuparicchedavaṇṇanā

    ౫-౭. ఇతి భగవా – ‘‘ఇతో సో, భిక్ఖవే’’తిఆదినా నయేన కప్పపరిచ్ఛేదవసేన పుబ్బేనివాసం దస్సేత్వా ఇదాని తేసం బుద్ధానం జాతిపరిచ్ఛేదాదివసేన దస్సేతుం విపస్సీ, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తత్థ ఆయుపరిచ్ఛేదే పరిత్తం లహుకన్తి ఉభయమేతం అప్పకస్సేవ వేవచనం. యఞ్హి అప్పకం, తం పరిత్తఞ్చేవ లహుకఞ్చ హోతి.

    5-7. Iti bhagavā – ‘‘ito so, bhikkhave’’tiādinā nayena kappaparicchedavasena pubbenivāsaṃ dassetvā idāni tesaṃ buddhānaṃ jātiparicchedādivasena dassetuṃ vipassī, bhikkhavetiādimāha. Tattha āyuparicchede parittaṃ lahukanti ubhayametaṃ appakasseva vevacanaṃ. Yañhi appakaṃ, taṃ parittañceva lahukañca hoti.

    అప్పం వా భియ్యోతి వస్ససతతో వా ఉపరి అప్పం, అఞ్ఞం వస్ససతం అపత్వా వీసం వా తింసం వా చత్తాలీసం వా పణ్ణాసం వా సట్ఠి వా వస్సాని జీవతి. ఏవం దీఘాయుకో పన అతిదుల్లభో, అసుకో కిర ఏవం చిరం జీవతీతి తత్థ తత్థ గన్త్వా దట్ఠబ్బో హోతి. తత్థ విసాఖా ఉపాసికా వీసవస్ససతం జీవతి, తథా పోక్ఖరసాతి బ్రాహ్మణో, బ్రహ్మాయు బ్రాహ్మణో, సేలో బ్రాహ్మణో, బావరియబ్రాహ్మణో, ఆనన్దత్థేరో, మహాకస్సపత్థేరోతి. అనురుద్ధత్థేరో పన వస్ససతఞ్చేవ పణ్ణాసఞ్చ వస్సాని, బాకులత్థేరో వస్ససతఞ్చేవ సట్ఠి చ వస్సాని. అయం సబ్బదీఘాయుకో. సోపి ద్వే వస్ససతాని న జీవతి.

    Appaṃ vā bhiyyoti vassasatato vā upari appaṃ, aññaṃ vassasataṃ apatvā vīsaṃ vā tiṃsaṃ vā cattālīsaṃ vā paṇṇāsaṃ vā saṭṭhi vā vassāni jīvati. Evaṃ dīghāyuko pana atidullabho, asuko kira evaṃ ciraṃ jīvatīti tattha tattha gantvā daṭṭhabbo hoti. Tattha visākhā upāsikā vīsavassasataṃ jīvati, tathā pokkharasāti brāhmaṇo, brahmāyu brāhmaṇo, selo brāhmaṇo, bāvariyabrāhmaṇo, ānandatthero, mahākassapattheroti. Anuruddhatthero pana vassasatañceva paṇṇāsañca vassāni, bākulatthero vassasatañceva saṭṭhi ca vassāni. Ayaṃ sabbadīghāyuko. Sopi dve vassasatāni na jīvati.

    విపస్సీఆదయో పన సబ్బేపి బోధిసత్తా మేత్తాపుబ్బభాగేన సోమనస్ససహగతఞాణసమ్పయుత్తఅసఙ్ఖారికచిత్తేన మాతుకుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం గణ్హింసు. తేన చిత్తేన గహితాయ పటిసన్ధియా అసఙ్ఖ్యేయ్యం ఆయు, ఇతి సబ్బే బుద్ధా అసఙ్ఖ్యేయ్యాయుకా. తే కస్మా అసఙ్ఖ్యేయ్యం న అట్ఠంసు? ఉతుభోజనవిపత్తియా. ఉతుభోజనవసేన హి ఆయు హాయతిపి వడ్ఢతిపి.

    Vipassīādayo pana sabbepi bodhisattā mettāpubbabhāgena somanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikacittena mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhiṃsu. Tena cittena gahitāya paṭisandhiyā asaṅkhyeyyaṃ āyu, iti sabbe buddhā asaṅkhyeyyāyukā. Te kasmā asaṅkhyeyyaṃ na aṭṭhaṃsu? Utubhojanavipattiyā. Utubhojanavasena hi āyu hāyatipi vaḍḍhatipi.

    తత్థ యదా రాజానో అధమ్మికా హోన్తి, తదా ఉపరాజానో, సేనాపతి, సేట్ఠి, సకలనగరం, సకలరట్ఠం అధమ్మికమేవ హోతి; అథ తేసం ఆరక్ఖదేవతా, తాసం దేవతానం మిత్తా భూమట్ఠదేవతా, తాసం దేవతానం మిత్తా ఆకాసట్ఠకదేవతా, ఆకాసట్ఠకదేవతానం మిత్తా ఉణ్హవలాహకా దేవతా, తాసం మిత్తా అబ్భవలాహకా దేవతా, తాసం మిత్తా సీతవలాహకా దేవతా, తాసం మిత్తా వస్సవలాహకా దేవతా, తాసం మిత్తా చాతుమహారాజికా దేవతా, తాసం మిత్తా తావతింసా దేవతా, తాసం మిత్తా యామా దేవతాతి ఏవమాది. ఏవం యావ భవగ్గా ఠపేత్వా అరియసావకే సబ్బా దేవబ్రహ్మపరిసాపి అధమ్మికావ హోన్తి. తాసం అధమ్మికతాయ విసమం చన్దిమసూరియా పరిహరన్తి, వాతో యథామగ్గేన న వాయతి, అయథామగ్గేన వాయన్తో ఆకాసట్ఠకవిమానాని ఖోభేతి, విమానేసు ఖోభితేసు దేవతానం కీళనత్థాయ చిత్తాని న నమన్తి, దేవతానం కీళనత్థాయ చిత్తేసు అనమన్తేసు సీతుణ్హభేదో ఉతు యథాకాలేన న సమ్పజ్జతి, తస్మిం అసమ్పజ్జన్తే న సమ్మా దేవో వస్సతి, కదాచి వస్సతి, కదాచి న వస్సతి; కత్థచి వస్సతి, కత్థచి న వస్సతి, వస్సన్తోపి వప్పకాలే అఙ్కురకాలే నాళకాలే పుప్ఫకాలే ఖీరగ్గహణాదికాలేసు యథా యథా సస్సానం ఉపకారో న హోతి, తథా తథా వస్సతి చ విగచ్ఛతి చ, తేన సస్సాని విసమపాకాని హోన్తి, విగతగన్ధవణ్ణరసాదిసమ్పన్నాని. ఏకభాజనే పక్ఖిత్తతణ్డులేసుపి ఏకస్మిం పదేసే భత్తం ఉత్తణ్డులం హోతి, ఏకస్మిం అతికిలిన్నం, ఏకస్మిం సమపాకం. తం పరిభుత్తం కుచ్ఛియమ్పి తీహాకారేహి పచ్చతి. తేన సత్తా బహ్వాబాధా చేవ హోన్తి, అప్పాయుకా చ. ఏవం తావ ఉతుభోజనవసేన ఆయు హాయతి.

    Tattha yadā rājāno adhammikā honti, tadā uparājāno, senāpati, seṭṭhi, sakalanagaraṃ, sakalaraṭṭhaṃ adhammikameva hoti; atha tesaṃ ārakkhadevatā, tāsaṃ devatānaṃ mittā bhūmaṭṭhadevatā, tāsaṃ devatānaṃ mittā ākāsaṭṭhakadevatā, ākāsaṭṭhakadevatānaṃ mittā uṇhavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā abbhavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā sītavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā vassavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā cātumahārājikā devatā, tāsaṃ mittā tāvatiṃsā devatā, tāsaṃ mittā yāmā devatāti evamādi. Evaṃ yāva bhavaggā ṭhapetvā ariyasāvake sabbā devabrahmaparisāpi adhammikāva honti. Tāsaṃ adhammikatāya visamaṃ candimasūriyā pariharanti, vāto yathāmaggena na vāyati, ayathāmaggena vāyanto ākāsaṭṭhakavimānāni khobheti, vimānesu khobhitesu devatānaṃ kīḷanatthāya cittāni na namanti, devatānaṃ kīḷanatthāya cittesu anamantesu sītuṇhabhedo utu yathākālena na sampajjati, tasmiṃ asampajjante na sammā devo vassati, kadāci vassati, kadāci na vassati; katthaci vassati, katthaci na vassati, vassantopi vappakāle aṅkurakāle nāḷakāle pupphakāle khīraggahaṇādikālesu yathā yathā sassānaṃ upakāro na hoti, tathā tathā vassati ca vigacchati ca, tena sassāni visamapākāni honti, vigatagandhavaṇṇarasādisampannāni. Ekabhājane pakkhittataṇḍulesupi ekasmiṃ padese bhattaṃ uttaṇḍulaṃ hoti, ekasmiṃ atikilinnaṃ, ekasmiṃ samapākaṃ. Taṃ paribhuttaṃ kucchiyampi tīhākārehi paccati. Tena sattā bahvābādhā ceva honti, appāyukā ca. Evaṃ tāva utubhojanavasena āyu hāyati.

    యదా పన రాజానో ధమ్మికా హోన్తి, తదా ఉపరాజానోపి ధమ్మికా హోన్తీతి పురిమనయేనేవ యావ బ్రహ్మలోకా సబ్బేపి ధమ్మికా హోన్తి. తేసం ధమ్మికత్తా సమం చన్దిమసూరియా పరిహరన్తి, యథామగ్గేన వాతో వాయతి, యథామగ్గేన వాయన్తో ఆకాసట్ఠకవిమానాని న ఖోభేతి, తేసం అఖోభా దేవతానం కీళనత్థాయ చిత్తాని నమన్తి. ఏవం కాలేన ఉతు సమ్పజ్జతి, దేవో సమ్మా వస్సతి, వప్పకాలతో పట్ఠాయ సస్సానం ఉపకారం కరోన్తో కాలే వస్సతి, కాలే విగచ్ఛతి, తేన సస్సాని సమపాకాని సుగన్ధాని సువణ్ణాని సురసాని ఓజవన్తాని హోన్తి, తేహి సమ్పాదితం భోజనం పరిభుత్తమ్పి సమ్మా పరిపాకం గచ్ఛతి , తేన సత్తా అరోగా దీఘాయుకా హోన్తి. ఏవం ఉతుభోజనవసేన ఆయు వడ్ఢతి.

    Yadā pana rājāno dhammikā honti, tadā uparājānopi dhammikā hontīti purimanayeneva yāva brahmalokā sabbepi dhammikā honti. Tesaṃ dhammikattā samaṃ candimasūriyā pariharanti, yathāmaggena vāto vāyati, yathāmaggena vāyanto ākāsaṭṭhakavimānāni na khobheti, tesaṃ akhobhā devatānaṃ kīḷanatthāya cittāni namanti. Evaṃ kālena utu sampajjati, devo sammā vassati, vappakālato paṭṭhāya sassānaṃ upakāraṃ karonto kāle vassati, kāle vigacchati, tena sassāni samapākāni sugandhāni suvaṇṇāni surasāni ojavantāni honti, tehi sampāditaṃ bhojanaṃ paribhuttampi sammā paripākaṃ gacchati , tena sattā arogā dīghāyukā honti. Evaṃ utubhojanavasena āyu vaḍḍhati.

    తత్థ విపస్సీ భగవా అసీతివస్ససహస్సాయుకకాలే నిబ్బత్తో, సిఖీ సత్తతివస్ససహస్సాయుకకాలేతి ఇదం అనుపుబ్బేన పరిహీనసదిసం కతం, న పన ఏవం పరిహీనం, వడ్ఢిత్వా వడ్ఢిత్వా పరిహీనన్తి వేదితబ్బం. కథం? ఇమస్మిం తావ కప్పే కకుసన్ధో భగవా చత్తాలీసవస్ససహస్సాయుకకాలే నిబ్బత్తో, ఆయుప్పమాణం పఞ్చ కోట్ఠాసే కత్వా చత్తారి ఠత్వా పఞ్చమే విజ్జమానేయేవ పరినిబ్బుతో. తం ఆయు పరిహాయమానం దసవస్సకాలం పత్వా పున వడ్ఢమానం అసఙ్ఖ్యేయ్యం హుత్వా తతో పరిహాయమానం తింసవస్ససహస్సకాలే ఠితం; తదా కోణాగమనో భగవా నిబ్బత్తో. తస్మిమ్పి తథేవ పరినిబ్బుతే తం ఆయు దసవస్సకాలం పత్వా పున వడ్ఢమానం అసఙ్ఖ్యేయ్యం హుత్వా పరిహాయిత్వా వీసతివస్ససహస్సకాలే ఠితం; తదా కస్సపో భగవా నిబ్బత్తో. తస్మిమ్పి తథేవ పరినిబ్బుతే తం ఆయు దసవస్సకాలం పత్వా పున వడ్ఢమానం అసఙ్ఖ్యేయ్యం హుత్వా పరిహాయిత్వా వస్ససతకాలం పత్తం, అథ అమ్హాకం సమ్మాసమ్బుద్ధో నిబ్బత్తో. ఏవం అనుపుబ్బేన పరిహాయిత్వా పరిహాయిత్వా వడ్ఢిత్వా వడ్ఢిత్వా పరిహీనన్తి వేదితబ్బం. తత్థ యం యం ఆయుపరిమాణేసు మనుస్సేసు బుద్ధా నిబ్బత్తన్తి, తేసమ్పి తం తదేవ ఆయుపరిమాణం హోతీతి వేదితబ్బం.

    Tattha vipassī bhagavā asītivassasahassāyukakāle nibbatto, sikhī sattativassasahassāyukakāleti idaṃ anupubbena parihīnasadisaṃ kataṃ, na pana evaṃ parihīnaṃ, vaḍḍhitvā vaḍḍhitvā parihīnanti veditabbaṃ. Kathaṃ? Imasmiṃ tāva kappe kakusandho bhagavā cattālīsavassasahassāyukakāle nibbatto, āyuppamāṇaṃ pañca koṭṭhāse katvā cattāri ṭhatvā pañcame vijjamāneyeva parinibbuto. Taṃ āyu parihāyamānaṃ dasavassakālaṃ patvā puna vaḍḍhamānaṃ asaṅkhyeyyaṃ hutvā tato parihāyamānaṃ tiṃsavassasahassakāle ṭhitaṃ; tadā koṇāgamano bhagavā nibbatto. Tasmimpi tatheva parinibbute taṃ āyu dasavassakālaṃ patvā puna vaḍḍhamānaṃ asaṅkhyeyyaṃ hutvā parihāyitvā vīsativassasahassakāle ṭhitaṃ; tadā kassapo bhagavā nibbatto. Tasmimpi tatheva parinibbute taṃ āyu dasavassakālaṃ patvā puna vaḍḍhamānaṃ asaṅkhyeyyaṃ hutvā parihāyitvā vassasatakālaṃ pattaṃ, atha amhākaṃ sammāsambuddho nibbatto. Evaṃ anupubbena parihāyitvā parihāyitvā vaḍḍhitvā vaḍḍhitvā parihīnanti veditabbaṃ. Tattha yaṃ yaṃ āyuparimāṇesu manussesu buddhā nibbattanti, tesampi taṃ tadeva āyuparimāṇaṃ hotīti veditabbaṃ.

    ఆయుపరిచ్ఛేదవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Āyuparicchedavaṇṇanā niṭṭhitā.

    బోధిపరిచ్ఛేదవణ్ణనా

    Bodhiparicchedavaṇṇanā

    . బోధిపరిచ్ఛేదే పన పాటలియా మూలేతి పాటలిరుక్ఖస్స హేట్ఠా. తస్సా పన పాటలియా ఖన్ధో తం దివసం పణ్ణాసరతనో హుత్వా అబ్భుగ్గతో, సాఖా పణ్ణాసరతనాతి ఉబ్బేధేన రతనసతం అహోసి. తం దివసఞ్చ సా పాటలి కణ్ణికాబద్ధేహి వియ పుప్ఫేహి మూలతో పట్ఠాయ ఏకసఞ్ఛన్నా అహోసి, దిబ్బగన్ధం వాయతి. న కేవలఞ్చ తదా అయమేవ పుప్ఫితా, దససహస్సచక్కవాళే సబ్బపాటలియో పుప్ఫితా. న కేవలఞ్చ పాటలియో, దససహస్సచక్కవాళే సబ్బరుక్ఖానం ఖన్ధేసు ఖన్ధపదుమాని, సాఖాసు సాఖాపదుమాని, లతాసు లతాపదుమాని, ఆకాసే ఆకాసపదుమాని పుప్ఫితాని, పథవితలం భిన్దిత్వాపి మహాపదుమాని ఉట్ఠితాని. మహాసముద్దోపి పఞ్చవణ్ణేహి పదుమేహి నీలుప్పలరత్తుప్పలేహి చ సఞ్ఛన్నో అహోసి. సకలదససహస్సచక్కవాళం ధజమాలాకులం తత్థ తత్థ నిబద్ధపుప్ఫదామవిస్సట్ఠమాలాగుళవిప్పకిణ్ణం నానావణ్ణకుసుమసముజ్జలం నన్దనవనచిత్తలతావనమిస్సకవనఫారుసకవనసదిసం అహోసి. పురత్థిమచక్కవాళముఖవట్టియం ఉస్సితద్ధజా పచ్ఛిమచక్కవాళముఖవట్టిం అభిహనన్తి. పచ్ఛిమదక్ఖిణఉత్తరచక్కవాళముఖవట్టియం ఉస్సితద్ధజా దక్ఖిణచక్కవాళముఖవట్టిం అభిహనన్తి. ఏవం అఞ్ఞమఞ్ఞసిరీసమ్పత్తాని చక్కవాళాని అహేసుం. అభిసమ్బుద్ధోతి సకలం బుద్ధగుణవిభవసిరిం పటివిజ్ఝమానో చత్తారి సచ్చాని అభిసమ్బుద్ధో.

    8. Bodhiparicchede pana pāṭaliyā mūleti pāṭalirukkhassa heṭṭhā. Tassā pana pāṭaliyā khandho taṃ divasaṃ paṇṇāsaratano hutvā abbhuggato, sākhā paṇṇāsaratanāti ubbedhena ratanasataṃ ahosi. Taṃ divasañca sā pāṭali kaṇṇikābaddhehi viya pupphehi mūlato paṭṭhāya ekasañchannā ahosi, dibbagandhaṃ vāyati. Na kevalañca tadā ayameva pupphitā, dasasahassacakkavāḷe sabbapāṭaliyo pupphitā. Na kevalañca pāṭaliyo, dasasahassacakkavāḷe sabbarukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhāpadumāni, latāsu latāpadumāni, ākāse ākāsapadumāni pupphitāni, pathavitalaṃ bhinditvāpi mahāpadumāni uṭṭhitāni. Mahāsamuddopi pañcavaṇṇehi padumehi nīluppalarattuppalehi ca sañchanno ahosi. Sakaladasasahassacakkavāḷaṃ dhajamālākulaṃ tattha tattha nibaddhapupphadāmavissaṭṭhamālāguḷavippakiṇṇaṃ nānāvaṇṇakusumasamujjalaṃ nandanavanacittalatāvanamissakavanaphārusakavanasadisaṃ ahosi. Puratthimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussitaddhajā pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiṃ abhihananti. Pacchimadakkhiṇauttaracakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussitaddhajā dakkhiṇacakkavāḷamukhavaṭṭiṃ abhihananti. Evaṃ aññamaññasirīsampattāni cakkavāḷāni ahesuṃ. Abhisambuddhoti sakalaṃ buddhaguṇavibhavasiriṃ paṭivijjhamāno cattāri saccāni abhisambuddho.

    ‘‘సిఖీ, భిక్ఖవే, భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో పుణ్డరీకస్స మూలే అభిసమ్బుద్ధో’’తిఆదీసుపి ఇమినావ నయేన పదవణ్ణనా వేదితబ్బా. ఏత్థ పన పుణ్డరీకోతి సేతమ్బరుక్ఖో. తస్సాపి తదేవ పరిమాణం. తం దివసఞ్చ సోపి దిబ్బగన్ధేహి పుప్ఫేహి సుసఞ్ఛన్నో అహోసి. న కేవలఞ్చ పుప్ఫేహి, ఫలేహిపి సఞ్ఛన్నో అహోసి. తస్స ఏకతో తరుణాని ఫలాని, ఏకతో మజ్ఝిమాని ఫలాని, ఏకతో నాతిపక్కాని ఫలాని, ఏకతో సుపక్కాని పక్ఖిత్తదిబ్బోజాని వియ సురసాని ఓలమ్బన్తి. యథా సో, ఏవం సకలదససహస్సచక్కవాళేసు పుప్ఫూపగరుక్ఖా పుప్ఫేహి, ఫలూపగరుక్ఖా ఫలేహి పటిమణ్డితా అహేసుం.

    ‘‘Sikhī, bhikkhave, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho puṇḍarīkassa mūle abhisambuddho’’tiādīsupi imināva nayena padavaṇṇanā veditabbā. Ettha pana puṇḍarīkoti setambarukkho. Tassāpi tadeva parimāṇaṃ. Taṃ divasañca sopi dibbagandhehi pupphehi susañchanno ahosi. Na kevalañca pupphehi, phalehipi sañchanno ahosi. Tassa ekato taruṇāni phalāni, ekato majjhimāni phalāni, ekato nātipakkāni phalāni, ekato supakkāni pakkhittadibbojāni viya surasāni olambanti. Yathā so, evaṃ sakaladasasahassacakkavāḷesu pupphūpagarukkhā pupphehi, phalūpagarukkhā phalehi paṭimaṇḍitā ahesuṃ.

    సాలోతి సాలరుక్ఖో. తస్సాపి తదేవ పరిమాణం, తథేవ పుప్ఫసిరీవిభవో వేదితబ్బో. సిరీసరుక్ఖేపి ఏసేవ నయో. ఉదుమ్బరరుక్ఖే పుప్ఫాని నాహేసుం, ఫలవిభూతి పనేత్థ అమ్బే వుత్తనయావ, తథా నిగ్రోధే, తథా అస్సత్థే. ఇతి సబ్బబుద్ధానం ఏకోవ పల్లఙ్కో, రుక్ఖా పన అఞ్ఞేపి హోన్తి. తేసు యస్స యస్స రుక్ఖస్స మూలే చతుమగ్గఞాణసఙ్ఖాతబోధిం బుద్ధా పటివిజ్ఝన్తి, సో సో బోధీతి వుచ్చతి. అయం బోధిపరిచ్ఛేదో నామ.

    Sāloti sālarukkho. Tassāpi tadeva parimāṇaṃ, tatheva pupphasirīvibhavo veditabbo. Sirīsarukkhepi eseva nayo. Udumbararukkhe pupphāni nāhesuṃ, phalavibhūti panettha ambe vuttanayāva, tathā nigrodhe, tathā assatthe. Iti sabbabuddhānaṃ ekova pallaṅko, rukkhā pana aññepi honti. Tesu yassa yassa rukkhassa mūle catumaggañāṇasaṅkhātabodhiṃ buddhā paṭivijjhanti, so so bodhīti vuccati. Ayaṃ bodhiparicchedo nāma.

    సావకయుగపరిచ్ఛేదవణ్ణనా

    Sāvakayugaparicchedavaṇṇanā

    . సావకయుగపరిచ్ఛేదే పన ఖణ్డతిస్సన్తి ఖణ్డో చ తిస్సో చ. తేసు ఖణ్డో ఏకపితికో కనిట్ఠభాతా, తిస్సో పురోహితపుత్తో . ఖణ్డో పఞ్ఞాపారమియా మత్థకం పత్తో, తిస్సో సమాధిపారమియా మత్థకం పత్తో. అగ్గన్తి ఠపేత్వా విపస్సిం భగవన్తం అవసేసేహి సద్ధిం అసదిసగుణతాయ ఉత్తమం. భద్దయుగన్తి అగ్గత్తాయేవ భద్దయుగం. అభిభూసమ్భవన్తి అభిభూ చ సమ్భవో చ. తేసు అభిభూ పఞ్ఞాపారమియా మత్థకం పత్తో. సిఖినా భగవతా సద్ధిం అరుణవతితో బ్రహ్మలోకం గన్త్వా బ్రహ్మపరిసాయ వివిధాని పాటిహారియాని దస్సేన్తో ధమ్మం దేసేత్వా దససహస్సిలోకధాతుం అన్ధకారేన ఫరిత్వా – ‘‘కిం ఇద’’న్తి సఞ్జాతసంవేగానం ఓభాసం ఫరిత్వా – ‘‘సబ్బే మే రూపఞ్చ పస్సన్తు, సద్దఞ్చ సుణన్తూ’’తి అధిట్ఠహిత్వా – ‘‘ఆరమ్భథా’’తి గాథాద్వయం (సం॰ ని॰ ౧.౧౮౫) భణన్తో సద్దం సావేసి. సమ్భవో సమాధిపారమియా మత్థకం పత్తో అహోసి.

    9. Sāvakayugaparicchede pana khaṇḍatissanti khaṇḍo ca tisso ca. Tesu khaṇḍo ekapitiko kaniṭṭhabhātā, tisso purohitaputto . Khaṇḍo paññāpāramiyā matthakaṃ patto, tisso samādhipāramiyā matthakaṃ patto. Agganti ṭhapetvā vipassiṃ bhagavantaṃ avasesehi saddhiṃ asadisaguṇatāya uttamaṃ. Bhaddayuganti aggattāyeva bhaddayugaṃ. Abhibhūsambhavanti abhibhū ca sambhavo ca. Tesu abhibhū paññāpāramiyā matthakaṃ patto. Sikhinā bhagavatā saddhiṃ aruṇavatito brahmalokaṃ gantvā brahmaparisāya vividhāni pāṭihāriyāni dassento dhammaṃ desetvā dasasahassilokadhātuṃ andhakārena pharitvā – ‘‘kiṃ ida’’nti sañjātasaṃvegānaṃ obhāsaṃ pharitvā – ‘‘sabbe me rūpañca passantu, saddañca suṇantū’’ti adhiṭṭhahitvā – ‘‘ārambhathā’’ti gāthādvayaṃ (saṃ. ni. 1.185) bhaṇanto saddaṃ sāvesi. Sambhavo samādhipāramiyā matthakaṃ patto ahosi.

    సోణుత్తరన్తి సోణో చ ఉత్తరో చ. తేసుపి సోణో పఞ్ఞాపారమిం పత్తో, ఉత్తరో సమాధిపారమిం పత్తో అహోసి. విధురసఞ్జీవన్తి విధురో చ సఞ్జీవో చ. తేసు విధురో పఞ్ఞాపారమిం పత్తో అహోసి, సఞ్జీవో సమాధిపారమిం పత్తో. సమాపజ్జనబహులో రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానకుటిలేణమణ్డపాదీసు సమాపత్తిబలేన ఝాయన్తో ఏకదివసం అరఞ్ఞే నిరోధం సమాపజ్జి, అథ నం వనకమ్మికాదయో ‘‘మతో’’తి సల్లక్ఖేత్వా ఝాపేసుం. సో యథాపరిచ్ఛేదేన సమాపత్తితో ఉట్ఠాయ చీవరాని పప్ఫోటేత్వా గామం పిణ్డాయ పావిసి. తదుపాదాయేవ చ నం ‘‘సఞ్జీవో’’తి సఞ్జానింసు. భియ్యోసుత్తరన్తి భియ్యోసో చ ఉత్తరో చ. తేసు భియ్యోసో పఞ్ఞాయ ఉత్తరో, ఉత్తరో సమాధినా అగ్గో అహోసి. తిస్సభారద్వాజన్తి తిస్సో చ భారద్వాజో చ . తేసు తిస్సో పఞ్ఞాపారమిం పత్తో, భారద్వాజో సమాధిపారమిం పత్తో అహోసి . సారిపుత్తమోగ్గల్లానన్తి సారిపుత్తో చ మోగ్గల్లానో చ. తేసు సారిపుత్తో పఞ్ఞావిసయే, మోగ్గల్లానో సమాధివిసయే అగ్గో అహోసి. అయం సావకయుగపరిచ్ఛేదో నామ.

    Soṇuttaranti soṇo ca uttaro ca. Tesupi soṇo paññāpāramiṃ patto, uttaro samādhipāramiṃ patto ahosi. Vidhurasañjīvanti vidhuro ca sañjīvo ca. Tesu vidhuro paññāpāramiṃ patto ahosi, sañjīvo samādhipāramiṃ patto. Samāpajjanabahulo rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭileṇamaṇḍapādīsu samāpattibalena jhāyanto ekadivasaṃ araññe nirodhaṃ samāpajji, atha naṃ vanakammikādayo ‘‘mato’’ti sallakkhetvā jhāpesuṃ. So yathāparicchedena samāpattito uṭṭhāya cīvarāni papphoṭetvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Tadupādāyeva ca naṃ ‘‘sañjīvo’’ti sañjāniṃsu. Bhiyyosuttaranti bhiyyoso ca uttaro ca. Tesu bhiyyoso paññāya uttaro, uttaro samādhinā aggo ahosi. Tissabhāradvājanti tisso ca bhāradvājo ca . Tesu tisso paññāpāramiṃ patto, bhāradvājo samādhipāramiṃ patto ahosi . Sāriputtamoggallānanti sāriputto ca moggallāno ca. Tesu sāriputto paññāvisaye, moggallāno samādhivisaye aggo ahosi. Ayaṃ sāvakayugaparicchedo nāma.

    సావకసన్నిపాతపరిచ్ఛేదవణ్ణనా

    Sāvakasannipātaparicchedavaṇṇanā

    ౧౦. సావకసన్నిపాతపరిచ్ఛేదే విపస్సిస్స భగవతో పఠమసన్నిపాతో చతురఙ్గికో అహోసి, సబ్బే ఏహిభిక్ఖూ, సబ్బే ఇద్ధియా నిబ్బత్తపత్తచీవరా, సబ్బే అనామన్తితావ ఆగతా, ఇతి తే చ ఖో పన్నరసే ఉపోసథదివసే. అథ సత్థా బీజనిం గహేత్వా నిసిన్నో ఉపోసథం ఓసారేసి. దుతియతతియేసుపి ఏసేవ నయో. తథా సేసబుద్ధానం సబ్బసన్నిపాతేసు. యస్మా పన అమ్హాకం భగవతో పఠమబోధియావ సన్నిపాతో అహోసి, ఇదఞ్చ సుత్తం అపరభాగే వుత్తం, తస్మా ‘‘మయ్హం, భిక్ఖవే, ఏతరహి ఏకో సావకానం సన్నిపాతో’’తి అనిట్ఠపేత్వా ‘‘అహోసీ’’తి వుత్తం.

    10. Sāvakasannipātaparicchede vipassissa bhagavato paṭhamasannipāto caturaṅgiko ahosi, sabbe ehibhikkhū, sabbe iddhiyā nibbattapattacīvarā, sabbe anāmantitāva āgatā, iti te ca kho pannarase uposathadivase. Atha satthā bījaniṃ gahetvā nisinno uposathaṃ osāresi. Dutiyatatiyesupi eseva nayo. Tathā sesabuddhānaṃ sabbasannipātesu. Yasmā pana amhākaṃ bhagavato paṭhamabodhiyāva sannipāto ahosi, idañca suttaṃ aparabhāge vuttaṃ, tasmā ‘‘mayhaṃ, bhikkhave, etarahi eko sāvakānaṃ sannipāto’’ti aniṭṭhapetvā ‘‘ahosī’’ti vuttaṃ.

    తత్థ అడ్ఢతేళసాని భిక్ఖుసతానీతి పురాణజటిలానం సహస్సం, ద్విన్నం అగ్గసావకానం పరివారాని అడ్ఢతేయ్యసతానీతి అడ్ఢతేళసాని భిక్ఖుసతాని. తత్థ ద్విన్నం అగ్గసావకానం అభినీహారతో పట్ఠాయ వత్థుం కథేత్వా పబ్బజ్జా దీపేతబ్బా. పబ్బజితానం పన తేసం మహామోగ్గల్లానో సత్తమే దివసే అరహత్తం పత్తో. ధమ్మసేనాపతి పన్నరసమే దివసే గిజ్ఝకూటపబ్బతమజ్ఝే సూకరఖతలేణపబ్భారే భాగినేయ్యస్స దీఘనఖపరిబ్బాజకస్స సజ్జితే ధమ్మయాగే వేదనాపరిగ్గహసుత్తన్తే (మ॰ ని॰ ౨.౨౦౧) దేసియమానే దేసనం అనుబుజ్ఝమానం ఞాణం పేసేత్వా సావకపారమిఞాణం పత్తో. భగవా థేరస్స అరహత్తప్పత్తిం ఞత్వా వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా వేళువనేయేవ పచ్చుట్ఠాసి. థేరో – ‘‘కుహిం ను ఖో భగవా గతో’’తి ఆవజ్జన్తో వేళువనే పతిట్ఠితభావం ఞత్వా సయమ్పి వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా వేళువనేయేవ పచ్చుట్ఠాసి. అథ భగవా పాతిమోక్ఖం ఓసారేసి. తం సన్నిపాతం సన్ధాయ భగవా – ‘‘అడ్ఢతేళసాని భిక్ఖుసతానీ’’తి ఆహ. అయం సావకసన్నిపాతపరిచ్ఛేదో నామ.

    Tattha aḍḍhateḷasāni bhikkhusatānīti purāṇajaṭilānaṃ sahassaṃ, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ parivārāni aḍḍhateyyasatānīti aḍḍhateḷasāni bhikkhusatāni. Tattha dvinnaṃ aggasāvakānaṃ abhinīhārato paṭṭhāya vatthuṃ kathetvā pabbajjā dīpetabbā. Pabbajitānaṃ pana tesaṃ mahāmoggallāno sattame divase arahattaṃ patto. Dhammasenāpati pannarasame divase gijjhakūṭapabbatamajjhe sūkarakhataleṇapabbhāre bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa sajjite dhammayāge vedanāpariggahasuttante (ma. ni. 2.201) desiyamāne desanaṃ anubujjhamānaṃ ñāṇaṃ pesetvā sāvakapāramiñāṇaṃ patto. Bhagavā therassa arahattappattiṃ ñatvā vehāsaṃ abbhuggantvā veḷuvaneyeva paccuṭṭhāsi. Thero – ‘‘kuhiṃ nu kho bhagavā gato’’ti āvajjanto veḷuvane patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā sayampi vehāsaṃ abbhuggantvā veḷuvaneyeva paccuṭṭhāsi. Atha bhagavā pātimokkhaṃ osāresi. Taṃ sannipātaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘aḍḍhateḷasāni bhikkhusatānī’’ti āha. Ayaṃ sāvakasannipātaparicchedo nāma.

    ఉపట్ఠాకపరిచ్ఛేదవణ్ణనా

    Upaṭṭhākaparicchedavaṇṇanā

    ౧౧. ఉపట్ఠాకపరిచ్ఛేదే పన ఆనన్దోతి నిబద్ధుపట్ఠాకభావం సన్ధాయ వుత్తం. భగవతో హి పఠమబోధియం అనిబద్ధా ఉపట్ఠాకా అహేసుం. ఏకదా నాగసమాలో పత్తచీవరం గహేత్వా విచరి, ఏకదా నాగితో, ఏకదా ఉపవానో, ఏకదా సునక్ఖత్తో, ఏకదా చున్దో సమణుద్దేసో, ఏకదా సాగతో , ఏకదా మేఘియో. తత్థ ఏకదా భగవా నాగసమాలత్థేరేన సద్ధిం అద్ధానమగ్గపటిపన్నో ద్వేధాపథం పత్తో. థేరో మగ్గా ఓక్కమ్మ – ‘‘భగవా, అహం ఇమినా మగ్గేన గచ్ఛామీ’’తి ఆహ. అథ నం భగవా – ‘‘ఏహి భిక్ఖు, ఇమినా మగ్గేన గచ్ఛామా’’తి ఆహ. సో – ‘‘హన్ద, భగవా, తుమ్హాకం పత్తచీవరం గణ్హథ, అహం ఇమినా మగ్గేన గచ్ఛామీ’’తి వత్వా పత్తచీవరం ఛమాయం ఠపేతుం ఆరద్ధో. అథ నం భగవా – ‘‘ఆహర, భిక్ఖూ’’తి వత్వా పత్తచీవరం గహేత్వా గతో. తస్సపి భిక్ఖునో ఇతరేన మగ్గేన గచ్ఛతో చోరా పత్తచీవరఞ్చేవ హరింసు, సీసఞ్చ భిన్దింసు. సో – ‘‘భగవా ఇదాని మే పటిసరణం, న అఞ్ఞో’’తి చిన్తేత్వా లోహితేన గళితేన భగవతో సన్తికం అగమాసి. ‘‘కిమిదం భిక్ఖూ’’తి చ వుత్తే తం పవత్తిం ఆరోచేసి. అథ నం భగవా – ‘‘మా చిన్తయి, భిక్ఖు, ఏతంయేవ తే కారణం సల్లక్ఖేత్వా నివారయిమ్హా’’తి వత్వా నం సమస్సాసేసి.

    11. Upaṭṭhākaparicchede pana ānandoti nibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ anibaddhā upaṭṭhākā ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato , ekadā meghiyo. Tattha ekadā bhagavā nāgasamālattherena saddhiṃ addhānamaggapaṭipanno dvedhāpathaṃ patto. Thero maggā okkamma – ‘‘bhagavā, ahaṃ iminā maggena gacchāmī’’ti āha. Atha naṃ bhagavā – ‘‘ehi bhikkhu, iminā maggena gacchāmā’’ti āha. So – ‘‘handa, bhagavā, tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ iminā maggena gacchāmī’’ti vatvā pattacīvaraṃ chamāyaṃ ṭhapetuṃ āraddho. Atha naṃ bhagavā – ‘‘āhara, bhikkhū’’ti vatvā pattacīvaraṃ gahetvā gato. Tassapi bhikkhuno itarena maggena gacchato corā pattacīvarañceva hariṃsu, sīsañca bhindiṃsu. So – ‘‘bhagavā idāni me paṭisaraṇaṃ, na añño’’ti cintetvā lohitena gaḷitena bhagavato santikaṃ agamāsi. ‘‘Kimidaṃ bhikkhū’’ti ca vutte taṃ pavattiṃ ārocesi. Atha naṃ bhagavā – ‘‘mā cintayi, bhikkhu, etaṃyeva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā’’ti vatvā naṃ samassāsesi.

    ఏకదా పన భగవా మేఘియత్థేరేన సద్ధిం పాచీనవంసమిగదాయే జన్తుగామం అగమాసి. తత్రాపి మేఘియో జన్తుగామే పిణ్డాయ చరిత్వా నదీతీరే పాసాదికం అమ్బవనం దిస్వా – ‘‘భగవా, తుమ్హాకం పత్తచీవరం గణ్హథ, అహం తస్మిం అమ్బవనే సమణధమ్మం కరోమీ’’తి వత్వా భగవతా తిక్ఖత్తుం నివారియమానోపి గన్త్వా అకుసలవితక్కేహి ఉపద్దుతో అన్వాసత్తో (అ॰ ని॰ ౯.౩; ఉదాన పరిచ్ఛేదో ౩౧ దట్ఠబ్బో). పచ్చాగన్త్వా తం పవత్తిం ఆరోచేసి. తమ్పి భగవా – ‘‘ఇదమేవ తే కారణం సల్లక్ఖేత్వా నివారయిమ్హా’’తి వత్వా అనుపుబ్బేన సావత్థిం అగమాసి. తత్థ గన్ధకుటిపరివేణే పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసిన్నో భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవే, ఇదానిమ్హి మహల్లకో, ‘ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఇమినా మగ్గేన గచ్ఛామా’తి వుత్తే అఞ్ఞేన గచ్ఛన్తి, ఏకచ్చే మయ్హం పత్తచీవరం నిక్ఖిపన్తి, మయ్హం నిబద్ధుపట్ఠాకం ఏకం భిక్ఖుం జానాథా’’తి. భిక్ఖూనం ధమ్మసంవేగో ఉదపాది. అథాయస్మా సారిపుత్తో ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం వన్దిత్వా – ‘‘అహం , భన్తే, తుమ్హేయేవ పత్థయమానో సతసహస్సకప్పాధికం అసఙ్ఖ్యేయ్యం పారమియో పూరయిం, నను మాదిసో మహాపఞ్ఞో ఉపట్ఠాకో నామ వట్టతి, అహం ఉపట్ఠహిస్సామీ’’తి ఆహ. తం భగవా – ‘‘అలం సారిపుత్త, యస్సం దిసాయం త్వం విహరసి, అసుఞ్ఞాయేవ మే సా దిసా, తవ ఓవాదో బుద్ధానం ఓవాదసదిసో, న మే తయా ఉపట్ఠాకకిచ్చం అత్థీ’’తి పటిక్ఖిపి. ఏతేనేవుపాయేన మహామోగ్గల్లానం ఆదిం కత్వా అసీతిమహాసావకా ఉట్ఠహింసు. తే సబ్బేపి భగవా పటిక్ఖిపి.

    Ekadā pana bhagavā meghiyattherena saddhiṃ pācīnavaṃsamigadāye jantugāmaṃ agamāsi. Tatrāpi meghiyo jantugāme piṇḍāya caritvā nadītīre pāsādikaṃ ambavanaṃ disvā – ‘‘bhagavā, tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ tasmiṃ ambavane samaṇadhammaṃ karomī’’ti vatvā bhagavatā tikkhattuṃ nivāriyamānopi gantvā akusalavitakkehi upadduto anvāsatto (a. ni. 9.3; udāna paricchedo 31 daṭṭhabbo). Paccāgantvā taṃ pavattiṃ ārocesi. Tampi bhagavā – ‘‘idameva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā’’ti vatvā anupubbena sāvatthiṃ agamāsi. Tattha gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane nisinno bhikkhusaṅghaparivuto bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhave, idānimhi mahallako, ‘ekacce bhikkhū iminā maggena gacchāmā’ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ ekaṃ bhikkhuṃ jānāthā’’ti. Bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘ahaṃ , bhante, tumheyeva patthayamāno satasahassakappādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūrayiṃ, nanu mādiso mahāpañño upaṭṭhāko nāma vaṭṭati, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha. Taṃ bhagavā – ‘‘alaṃ sāriputta, yassaṃ disāyaṃ tvaṃ viharasi, asuññāyeva me sā disā, tava ovādo buddhānaṃ ovādasadiso, na me tayā upaṭṭhākakiccaṃ atthī’’ti paṭikkhipi. Etenevupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā asītimahāsāvakā uṭṭhahiṃsu. Te sabbepi bhagavā paṭikkhipi.

    ఆనన్దత్థేరో పన తుణ్హీయేవ నిసీది. అథ నం భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘ఆవుసో, ఆనన్ద, భిక్ఖుసఙ్ఘో ఉపట్ఠాకట్ఠానం యాచతి, త్వమ్పి యాచాహీ’’తి. సో ఆహ – ‘‘యాచిత్వా లద్ధుపట్ఠానం నామ ఆవుసో కీదిసం హోతి, కిం మం సత్థా న పస్సతి, సచే రోచిస్సతి, ఆనన్దో మం ఉపట్ఠాతూతి వక్ఖతీ’’తి. అథ భగవా – ‘‘న, భిక్ఖవే, ఆనన్దో అఞ్ఞేన ఉస్సాహేతబ్బో, సయమేవ జానిత్వా మం ఉపట్ఠహిస్సతీ’’తి ఆహ. తతో భిక్ఖూ – ‘‘ఉట్ఠేహి, ఆవుసో ఆనన్ద, ఉట్ఠేహి ఆవుసో ఆనన్ద, దసబలం ఉపట్ఠాకట్ఠానం యాచాహీ’’తి ఆహంసు. థేరో ఉట్ఠహిత్వా చత్తారో పటిక్ఖేపే, చతస్సో చ ఆయాచనాతి అట్ఠ వరే యాచి.

    Ānandatthero pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū evamāhaṃsu – ‘‘āvuso, ānanda, bhikkhusaṅgho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācati, tvampi yācāhī’’ti. So āha – ‘‘yācitvā laddhupaṭṭhānaṃ nāma āvuso kīdisaṃ hoti, kiṃ maṃ satthā na passati, sace rocissati, ānando maṃ upaṭṭhātūti vakkhatī’’ti. Atha bhagavā – ‘‘na, bhikkhave, ānando aññena ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha. Tato bhikkhū – ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, uṭṭhehi āvuso ānanda, dasabalaṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu. Thero uṭṭhahitvā cattāro paṭikkhepe, catasso ca āyācanāti aṭṭha vare yāci.

    చత్తారో పటిక్ఖేపా నామ – ‘‘సచే మే, భన్తే, భగవా అత్తనా లద్ధం పణీతం చీవరం న దస్సతి, పిణ్డపాతం న దస్సతి, ఏకగన్ధకుటియం వసితుం న దస్సతి, నిమన్తనం గహేత్వా న గమిస్సతి, ఏవాహం భగవన్తం ఉపట్ఠహిస్సామీ’’తి వత్వా – ‘‘కిం పనేత్థ, ఆనన్ద, ఆదీనవం పస్ససీ’’తి వుత్తే – ‘‘సచాహం, భన్తే, ఇమాని వత్థూని లభిస్సామి, భవిస్సన్తి వత్తారో – ‘ఆనన్దో దసబలేన లద్ధం పణీతం చీవరం పరిభుఞ్జతి, పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జతి, ఏకగన్ధకుటియం వసతి, ఏకతో నిమన్తనం గచ్ఛతి, ఏతం లాభం లభన్తో తథాగతం ఉపట్ఠాతి, కో ఏవం ఉపట్ఠహతో భారో’తి’’ ఇమే చత్తారో పటిక్ఖేపే యాచి.

    Cattāro paṭikkhepā nāma – ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ na dassati, piṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā – ‘‘kiṃ panettha, ānanda, ādīnavaṃ passasī’’ti vutte – ‘‘sacāhaṃ, bhante, imāni vatthūni labhissāmi, bhavissanti vattāro – ‘ānando dasabalena laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ paribhuñjati, piṇḍapātaṃ paribhuñjati, ekagandhakuṭiyaṃ vasati, ekato nimantanaṃ gacchati, etaṃ lābhaṃ labhanto tathāgataṃ upaṭṭhāti, ko evaṃ upaṭṭhahato bhāro’ti’’ ime cattāro paṭikkhepe yāci.

    చతస్సో ఆయాచనా నామ – ‘‘సచే, భన్తే, భగవా మయా గహితనిమన్తనం గమిస్సతి, సచాహం తిరోరట్ఠా తిరోజనపదా భగవన్తం దట్ఠుం ఆగతం పరిసం ఆగతక్ఖణే ఏవ భగవన్తం దస్సేతుం లచ్ఛామి, యదా మే కఙ్ఖా ఉప్పజ్జతి, తస్మింయేవ ఖణే భగవన్తం ఉపసఙ్కమితుం లచ్ఛామి, యం భగవా మయ్హం పరమ్ముఖా ధమ్మం దేసేతి, తం ఆగన్త్వా మయ్హం కథేస్సతి, ఏవాహం భగవన్తం ఉపట్ఠహిస్సామీ’’తి వత్వా – ‘‘కం పనేత్థ, ఆనన్ద, ఆనిసంసం పస్ససీ’’తి వుత్తే – ‘‘ఇధ, భన్తే, సద్ధా కులపుత్తా భగవతో ఓకాసం అలభన్తా మం ఏవం వదన్తి – ‘స్వే, భన్తే ఆనన్ద, భగవతా సద్ధిం అమ్హాకం ఘరే భిక్ఖం గణ్హేయ్యాథా’తి, సచే భన్తే భగవా తత్థ న గమిస్సతి, ఇచ్ఛితక్ఖణేయేవ పరిసం దస్సేతుం, కఙ్ఖఞ్చ వినోదేతుం ఓకాసం న లచ్ఛామి, భవిస్సన్తి వత్తారో – ‘కిం ఆనన్దో దసబలం ఉపట్ఠాతి, ఏత్తకమ్పిస్స అనుగ్గహం భగవా న కరోతీ’తి. భగవతో చ పరమ్ముఖా మం పుచ్ఛిస్సన్తి – ‘అయం, ఆవుసో ఆనన్ద, గాథా, ఇదం సుత్తం, ఇదం జాతకం, కత్థ దేసిత’న్తి. సచాహం తం న సమ్పాదయిస్సామి, భవిస్సన్తి వత్తారో – ‘ఏత్తకమ్పి, ఆవుసో, న జానాసి, కస్మా త్వం ఛాయా వియ భగవన్తం అవిజహన్తో దీఘరత్తం విచరసీ’తి. తేనాహం పరమ్ముఖా దేసితస్సపి ధమ్మస్స పున కథనం ఇచ్ఛామీ’’తి ఇమా చతస్సో ఆయాచనా యాచి. భగవాపిస్స అదాసి.

    Catasso āyācanā nāma – ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitanimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ tiroraṭṭhā tirojanapadā bhagavantaṃ daṭṭhuṃ āgataṃ parisaṃ āgatakkhaṇe eva bhagavantaṃ dassetuṃ lacchāmi, yadā me kaṅkhā uppajjati, tasmiṃyeva khaṇe bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, yaṃ bhagavā mayhaṃ parammukhā dhammaṃ deseti, taṃ āgantvā mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā – ‘‘kaṃ panettha, ānanda, ānisaṃsaṃ passasī’’ti vutte – ‘‘idha, bhante, saddhā kulaputtā bhagavato okāsaṃ alabhantā maṃ evaṃ vadanti – ‘sve, bhante ānanda, bhagavatā saddhiṃ amhākaṃ ghare bhikkhaṃ gaṇheyyāthā’ti, sace bhante bhagavā tattha na gamissati, icchitakkhaṇeyeva parisaṃ dassetuṃ, kaṅkhañca vinodetuṃ okāsaṃ na lacchāmi, bhavissanti vattāro – ‘kiṃ ānando dasabalaṃ upaṭṭhāti, ettakampissa anuggahaṃ bhagavā na karotī’ti. Bhagavato ca parammukhā maṃ pucchissanti – ‘ayaṃ, āvuso ānanda, gāthā, idaṃ suttaṃ, idaṃ jātakaṃ, kattha desita’nti. Sacāhaṃ taṃ na sampādayissāmi, bhavissanti vattāro – ‘ettakampi, āvuso, na jānāsi, kasmā tvaṃ chāyā viya bhagavantaṃ avijahanto dīgharattaṃ vicarasī’ti. Tenāhaṃ parammukhā desitassapi dhammassa puna kathanaṃ icchāmī’’ti imā catasso āyācanā yāci. Bhagavāpissa adāsi.

    ఏవం ఇమే అట్ఠ వరే గహేత్వా నిబద్ధుపట్ఠాకో అహోసి. తస్సేవ ఠానన్తరస్సత్థాయ కప్పసతసహస్సం పూరితానం పారమీనం ఫలం పాపుణీతి ఇమస్స నిబద్ధుపట్ఠాకభావం సన్ధాయ – ‘‘మయ్హం, భిక్ఖవే, ఏతరహి ఆనన్దో భిక్ఖు ఉపట్ఠాకో అగ్గుపట్ఠాకో’’తి ఆహ. అయం ఉపట్ఠాకపరిచ్ఛేదో నామ.

    Evaṃ ime aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi. Tasseva ṭhānantarassatthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇīti imassa nibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ sandhāya – ‘‘mayhaṃ, bhikkhave, etarahi ānando bhikkhu upaṭṭhāko aggupaṭṭhāko’’ti āha. Ayaṃ upaṭṭhākaparicchedo nāma.

    ౧౨. పితిపరిచ్ఛేదో ఉత్తానత్థోయేవ.

    12. Pitiparicchedo uttānatthoyeva.

    విహారం పావిసీతి కస్మా విహారం పావిసి? భగవా కిర ఏత్తకం కథేత్వా చిన్తేసి – ‘‘న తావ మయా సత్తన్నం బుద్ధానం వంసో నిరన్తరం మత్థకం పాపేత్వా కథితో, అజ్జ మయి పన విహారం పవిట్ఠే ఇమే భిక్ఖూ భియ్యోసో మత్తాయ పుబ్బేనివాసఞాణం ఆరబ్భ వణ్ణం కథయిస్సన్తి. అథాహం ఆగన్త్వా నిరన్తరం బుద్ధవంసం కథేత్వా మత్థకం పాపేత్వా దస్సామీ’’తి భిక్ఖూనం కథావారస్స ఓకాసం దత్వా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పావిసి.

    Vihāraṃ pāvisīti kasmā vihāraṃ pāvisi? Bhagavā kira ettakaṃ kathetvā cintesi – ‘‘na tāva mayā sattannaṃ buddhānaṃ vaṃso nirantaraṃ matthakaṃ pāpetvā kathito, ajja mayi pana vihāraṃ paviṭṭhe ime bhikkhū bhiyyoso mattāya pubbenivāsañāṇaṃ ārabbha vaṇṇaṃ kathayissanti. Athāhaṃ āgantvā nirantaraṃ buddhavaṃsaṃ kathetvā matthakaṃ pāpetvā dassāmī’’ti bhikkhūnaṃ kathāvārassa okāsaṃ datvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi.

    యఞ్చేతం భగవా తన్తిం కథేసి, తత్థ కప్పపరిచ్ఛేదో, జాతిపరిచ్ఛేదో, గోత్తపరిచ్ఛేదో, ఆయుపరిచ్ఛేదో, బోధిపరిచ్ఛేదో, సావకయుగపరిచ్ఛేదో, సావకసన్నిపాతపరిచ్ఛేదో, ఉపట్ఠాకపరిచ్ఛేదో, పితిపరిచ్ఛేదోతి నవిమే వారా ఆగతా, సమ్బహులవారో అనాగతో, ఆనేత్వా పన దీపేతబ్బో.

    Yañcetaṃ bhagavā tantiṃ kathesi, tattha kappaparicchedo, jātiparicchedo, gottaparicchedo, āyuparicchedo, bodhiparicchedo, sāvakayugaparicchedo, sāvakasannipātaparicchedo, upaṭṭhākaparicchedo, pitiparicchedoti navime vārā āgatā, sambahulavāro anāgato, ānetvā pana dīpetabbo.

    సమ్బహులవారకథావణ్ణనా

    Sambahulavārakathāvaṇṇanā

    సబ్బబోధిసత్తానఞ్హి ఏకస్మిం కులవంసానురూపే పుత్తే జాతే నిక్ఖమిత్వా పబ్బజితబ్బన్తి అయమేవ వంసో, అయం పవేణీ. కస్మా? సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తానఞ్హి మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమనతో పట్ఠాయ పుబ్బే వుత్తప్పకారాని అనేకాని పాటిహారియాని హోన్తి, తత్ర నేసం యది నేవ జాతనగరం, న పితా, న మాతా, న భరియా, న పుత్తో పఞ్ఞాయేయ్య, ‘‘ఇమస్స నేవ జాతనగరం, న పితా, న భరియా, న పుత్తో పఞ్ఞాయతి, దేవో వా సక్కో వా మారో వా బ్రహ్మా వా ఏస మఞ్ఞే, దేవానఞ్చ ఈదిసం పాటిహారియం అనచ్ఛరియ’’న్తి మఞ్ఞమానో జనో నేవ సోతబ్బం, న సద్ధాతబ్బం మఞ్ఞేయ్య. తతో అభిసమయో న భవేయ్య, అభిసమయే అసతి నిరత్థకోవ బుద్ధుప్పాదో, అనియ్యానికం సాసనం హోతి. తస్మా సబ్బబోధిసత్తానం – ‘‘ఏకస్మిం కులవంసానురూపే పుత్తే జాతే నిక్ఖమిత్వా పబ్బజితబ్బ’’న్తి అయమేవ వంసో అయం పవేణీ. తస్మా పుత్తాదీనం వసేన సమ్బహులవారో ఆనేత్వా దీపేతబ్బో.

    Sabbabodhisattānañhi ekasmiṃ kulavaṃsānurūpe putte jāte nikkhamitvā pabbajitabbanti ayameva vaṃso, ayaṃ paveṇī. Kasmā? Sabbaññubodhisattānañhi mātukucchiṃ okkamanato paṭṭhāya pubbe vuttappakārāni anekāni pāṭihāriyāni honti, tatra nesaṃ yadi neva jātanagaraṃ, na pitā, na mātā, na bhariyā, na putto paññāyeyya, ‘‘imassa neva jātanagaraṃ, na pitā, na bhariyā, na putto paññāyati, devo vā sakko vā māro vā brahmā vā esa maññe, devānañca īdisaṃ pāṭihāriyaṃ anacchariya’’nti maññamāno jano neva sotabbaṃ, na saddhātabbaṃ maññeyya. Tato abhisamayo na bhaveyya, abhisamaye asati niratthakova buddhuppādo, aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti. Tasmā sabbabodhisattānaṃ – ‘‘ekasmiṃ kulavaṃsānurūpe putte jāte nikkhamitvā pabbajitabba’’nti ayameva vaṃso ayaṃ paveṇī. Tasmā puttādīnaṃ vasena sambahulavāro ānetvā dīpetabbo.

    సమ్బహులపరిచ్ఛేదవణ్ణనా

    Sambahulaparicchedavaṇṇanā

    తత్థ –

    Tattha –

    సమవత్తక్ఖన్ధో అతులో, సుప్పబుద్ధో చ ఉత్తరో;

    Samavattakkhandho atulo, suppabuddho ca uttaro;

    సత్థవాహో విజితసేనో, రాహులో భవతి సత్తమోతి.

    Satthavāho vijitaseno, rāhulo bhavati sattamoti.

    ఏతే తావ సత్తన్నమ్పి బోధిసత్తానం అనుక్కమేనేవ సత్త పుత్తా వేదితబ్బా.

    Ete tāva sattannampi bodhisattānaṃ anukkameneva satta puttā veditabbā.

    తత్థ రాహులభద్దే తావ జాతే పణ్ణం ఆహరిత్వా మహాపురిసస్స హత్థే ఠపయింసు. అథస్స తావదేవ సకలసరీరం ఖోభేత్వా పుత్తసినేహో అట్ఠాసి. సో చిన్తేసి – ‘‘ఏకస్మిం తావ జాతే ఏవరూపో పుత్తసినేహో, పరోసహస్సం కిర మే పుత్తా భవిస్సన్తి, తేసు ఏకేకస్మిం జాతే ఇదం సినేహబన్ధనం ఏవం వడ్ఢన్తం దుబ్భేజ్జం భవిస్సతి, రాహు జాతో, బన్ధనం జాత’’న్తి ఆహ. తం దివసమేవ చ రజ్జం పహాయ నిక్ఖన్తో. ఏస నయో సబ్బేసం పుత్తుప్పత్తియన్తి. అయం పుత్తపరిచ్ఛేదో.

    Tattha rāhulabhadde tāva jāte paṇṇaṃ āharitvā mahāpurisassa hatthe ṭhapayiṃsu. Athassa tāvadeva sakalasarīraṃ khobhetvā puttasineho aṭṭhāsi. So cintesi – ‘‘ekasmiṃ tāva jāte evarūpo puttasineho, parosahassaṃ kira me puttā bhavissanti, tesu ekekasmiṃ jāte idaṃ sinehabandhanaṃ evaṃ vaḍḍhantaṃ dubbhejjaṃ bhavissati, rāhu jāto, bandhanaṃ jāta’’nti āha. Taṃ divasameva ca rajjaṃ pahāya nikkhanto. Esa nayo sabbesaṃ puttuppattiyanti. Ayaṃ puttaparicchedo.

    సుతనా సబ్బకామా చ, సుచిత్తా అథ రోచినీ;

    Sutanā sabbakāmā ca, sucittā atha rocinī;

    రుచగ్గతీ సునన్దా చ, బిమ్బా భవతి సత్తమాతి.

    Rucaggatī sunandā ca, bimbā bhavati sattamāti.

    ఏతా తేసం సత్తన్నమ్పి పుత్తానం మాతరో అహేసుం. బిమ్బాదేవీ పన రాహులకుమారే జాతే రాహులమాతాతి పఞ్ఞాయిత్థ. అయం భరియపరిచ్ఛేదో.

    Etā tesaṃ sattannampi puttānaṃ mātaro ahesuṃ. Bimbādevī pana rāhulakumāre jāte rāhulamātāti paññāyittha. Ayaṃ bhariyaparicchedo.

    విపస్సీ కకుసన్ధోతి ఇమే పన ద్వే బోధిసత్తా పయుత్తఆజఞ్ఞరథమారుయ్హ మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమింసు. సిఖీ కోణాగమనోతి ఇమే ద్వే హత్థిక్ఖన్ధవరగతా హుత్వా నిక్ఖమింసు. వేస్సభూ సువణ్ణసివికాయ నిసీదిత్వా నిక్ఖమి. కస్సపో ఉపరిపాసాదే మహాతలే నిసిన్నోవ ఆనాపానచతుత్థజ్ఝానం నిబ్బత్తేత్వా ఝానా ఉట్ఠాయ తం ఝానం పాదకం కత్వా – ‘‘పాసాదో ఉగ్గన్త్వా బోధిమణ్డే ఓతరతూ’’తి అధిట్ఠాసి. పాసాదో ఆకాసేన గన్త్వా బోధిమణ్డే ఓతరి. మహాపురిసోపి తతో ఓతరిత్వా భూమియం ఠత్వా – ‘‘పాసాదో యథాఠానేయేవ పతిట్ఠాతూ’’తి చిన్తేసి. సో యథాఠానే పతిట్ఠాసి. మహాపురిసోపి సత్త దివసాని పధానమనుయుఞ్జిత్వా బోధిపల్లఙ్కే నిసీదిత్వా సబ్బఞ్ఞుతం పటివిజ్ఝి. అమ్హాకం పన బోధిసత్తో కణ్టకం అస్సవరమారుయ్హ నిక్ఖన్తోతి. అయం యానపరిచ్ఛేదో.

    Vipassī kakusandhoti ime pana dve bodhisattā payuttaājaññarathamāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamiṃsu. Sikhī koṇāgamanoti ime dve hatthikkhandhavaragatā hutvā nikkhamiṃsu. Vessabhū suvaṇṇasivikāya nisīditvā nikkhami. Kassapo uparipāsāde mahātale nisinnova ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattetvā jhānā uṭṭhāya taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā – ‘‘pāsādo uggantvā bodhimaṇḍe otaratū’’ti adhiṭṭhāsi. Pāsādo ākāsena gantvā bodhimaṇḍe otari. Mahāpurisopi tato otaritvā bhūmiyaṃ ṭhatvā – ‘‘pāsādo yathāṭhāneyeva patiṭṭhātū’’ti cintesi. So yathāṭhāne patiṭṭhāsi. Mahāpurisopi satta divasāni padhānamanuyuñjitvā bodhipallaṅke nisīditvā sabbaññutaṃ paṭivijjhi. Amhākaṃ pana bodhisatto kaṇṭakaṃ assavaramāruyha nikkhantoti. Ayaṃ yānaparicchedo.

    విపస్సిస్స పన భగవతో యోజనప్పమాణే పదేసే విహారో పతిట్ఠాసి, సిఖిస్స తిగావుతే, వేస్సభుస్స అడ్ఢయోజనే, కకుసన్ధస్స గావుతే, కోణాగమనస్స అడ్ఢగావుతే, కస్సపస్స వీసతిఉసభే. అమ్హాకం భగవతో పకతిమానేన సోళసకరీసే, రాజమానేన అట్ఠకరీసే పదేసే విహారో పతిట్ఠితోతి. అయం విహారపరిచ్ఛేదో.

    Vipassissa pana bhagavato yojanappamāṇe padese vihāro patiṭṭhāsi, sikhissa tigāvute, vessabhussa aḍḍhayojane, kakusandhassa gāvute, koṇāgamanassa aḍḍhagāvute, kassapassa vīsatiusabhe. Amhākaṃ bhagavato pakatimānena soḷasakarīse, rājamānena aṭṭhakarīse padese vihāro patiṭṭhitoti. Ayaṃ vihāraparicchedo.

    విపస్సిస్స పన భగవతో ఏకరతనాయామా విదత్థివిత్థారా అట్ఠఙ్గులుబ్బేధా సువణ్ణిట్ఠకా కారేత్వా చూళంసేన ఛాదేత్వా విహారట్ఠానం కిణింసు. సిఖిస్స సువణ్ణయట్ఠిఫాలేహి ఛాదేత్వా కిణింసు. వేస్సభుస్స సువణ్ణహత్థిపాదాని కారేత్వా తేసం చూళంసేన ఛాదేత్వా కిణింసు. కకుసన్ధస్స వుత్తనయేనేవ సువణ్ణిట్ఠకాహి ఛాదేత్వా కిణింసు. కోణాగమనస్స వుత్తనయేనేవ సువణ్ణకచ్ఛపేహి ఛాదేత్వా కిణింసు. కస్సపస్స సువణ్ణకట్టీహియేవ ఛాదేత్వా కిణింసు. అమ్హాకం భగవతో సలక్ఖణానం కహాపణానం చూళంసేన ఛాదేత్వా కిణింసు. అయం విహారభూమిగ్గహణధనపరిచ్ఛేదో.

    Vipassissa pana bhagavato ekaratanāyāmā vidatthivitthārā aṭṭhaṅgulubbedhā suvaṇṇiṭṭhakā kāretvā cūḷaṃsena chādetvā vihāraṭṭhānaṃ kiṇiṃsu. Sikhissa suvaṇṇayaṭṭhiphālehi chādetvā kiṇiṃsu. Vessabhussa suvaṇṇahatthipādāni kāretvā tesaṃ cūḷaṃsena chādetvā kiṇiṃsu. Kakusandhassa vuttanayeneva suvaṇṇiṭṭhakāhi chādetvā kiṇiṃsu. Koṇāgamanassa vuttanayeneva suvaṇṇakacchapehi chādetvā kiṇiṃsu. Kassapassa suvaṇṇakaṭṭīhiyeva chādetvā kiṇiṃsu. Amhākaṃ bhagavato salakkhaṇānaṃ kahāpaṇānaṃ cūḷaṃsena chādetvā kiṇiṃsu. Ayaṃ vihārabhūmiggahaṇadhanaparicchedo.

    తత్థ విపస్సిస్స భగవతో తథా భూమిం కిణిత్వా విహారం కత్వా దిన్నుపట్ఠాకో పునబ్బసుమిత్తో నామ అహోసి, సిఖిస్స సిరివడ్ఢనో నామ, వేస్సభుస్స సోత్థియో నామ, కకుసన్ధస్స అచ్చుతో నామ, కోణాగమనస్స ఉగ్గో నామ, కస్సపస్స సుమనో నామ, అమ్హాకం భగవతో సుదత్తో నామ. సబ్బే చేతే గహపతిమహాసాలా సేట్ఠినో అహేసున్తి. అయం ఉపట్ఠాకపరిచ్ఛేదో నామ.

    Tattha vipassissa bhagavato tathā bhūmiṃ kiṇitvā vihāraṃ katvā dinnupaṭṭhāko punabbasumitto nāma ahosi, sikhissa sirivaḍḍhano nāma, vessabhussa sotthiyo nāma, kakusandhassa accuto nāma, koṇāgamanassa uggo nāma, kassapassa sumano nāma, amhākaṃ bhagavato sudatto nāma. Sabbe cete gahapatimahāsālā seṭṭhino ahesunti. Ayaṃ upaṭṭhākaparicchedo nāma.

    అపరాని చత్తారి అవిజహితట్ఠానాని నామ హోన్తి. సబ్బబుద్ధానఞ్హి బోధిపల్లఙ్కో అవిజహితో, ఏకస్మింయేవ ఠానే హోతి. ధమ్మచక్కప్పవత్తనం ఇసిపతనే మిగదాయే అవిజహితమేవ హోతి. దేవోరోహనకాలే సఙ్కస్సనగరద్వారే పఠమపదగణ్ఠికా అవిజహితావ హోతి. జేతవనే గన్ధకుటియా చత్తారి మఞ్చపాదట్ఠానాని అవిజహితానేవ హోన్తి. విహారో పన ఖుద్దకోపి మహన్తోపి హోతి, విహారోపి న విజహితోయేవ, నగరం పన విజహతి. యదా నగరం పాచీనతో హోతి, తదా విహారో పచ్ఛిమతో; యదా నగరం దక్ఖిణతో, తదా విహారో ఉత్తరతో. యదా నగరం పచ్ఛిమతో, తదా విహారో పాచీనతో; యదా నగరం ఉత్తరతో, తదా విహారో దక్ఖిణతో. ఇదాని పన నగరం ఉత్తరతో, విహారో దక్ఖిణతో.

    Aparāni cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Sabbabuddhānañhi bodhipallaṅko avijahito, ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohanakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamapadagaṇṭhikā avijahitāva hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti. Vihāro pana khuddakopi mahantopi hoti, vihāropi na vijahitoyeva, nagaraṃ pana vijahati. Yadā nagaraṃ pācīnato hoti, tadā vihāro pacchimato; yadā nagaraṃ dakkhiṇato, tadā vihāro uttarato. Yadā nagaraṃ pacchimato, tadā vihāro pācīnato; yadā nagaraṃ uttarato, tadā vihāro dakkhiṇato. Idāni pana nagaraṃ uttarato, vihāro dakkhiṇato.

    సబ్బబుద్ధానఞ్చ ఆయువేమత్తం, పమాణవేమత్తం, కులవేమత్తం, పధానవేమత్తం, రస్మివేమత్తన్తి పఞ్చ వేమత్తాని హోన్తి. ఆయువేమత్తం నామ కేచి దీఘాయుకా హోన్తి, కేచి అప్పాయుకా. తథా హి దీపఙ్కరస్స వస్ససతసహస్సం ఆయుప్పమాణం అహోసి, అమ్హాకం భగవతో వస్ససతం ఆయుప్పమాణం.

    Sabbabuddhānañca āyuvemattaṃ, pamāṇavemattaṃ, kulavemattaṃ, padhānavemattaṃ, rasmivemattanti pañca vemattāni honti. Āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti, keci appāyukā. Tathā hi dīpaṅkarassa vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi, amhākaṃ bhagavato vassasataṃ āyuppamāṇaṃ.

    పమాణవేమత్తం నామ కేచి దీఘా హోన్తి కేచి రస్సా. తథా హి దీపఙ్కరో అసీతిహత్థో అహోసి, సుమనో నవుతిహత్థో, అమ్హాకం భగవా అట్ఠారసహత్థో.

    Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti keci rassā. Tathā hi dīpaṅkaro asītihattho ahosi, sumano navutihattho, amhākaṃ bhagavā aṭṭhārasahattho.

    కులవేమత్తం నామ కేచి ఖత్తియకులే నిబ్బత్తన్తి, కేచి బ్రాహ్మణకులే. పధానవేమత్తం నామ కేసఞ్చి పధానం ఇత్తరకాలమేవ హోతి, యథా కస్సపస్స భగవతో. కేసఞ్చి అద్ధనియం, యథా అమ్హాకం భగవతో.

    Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattanti, keci brāhmaṇakule. Padhānavemattaṃ nāma kesañci padhānaṃ ittarakālameva hoti, yathā kassapassa bhagavato. Kesañci addhaniyaṃ, yathā amhākaṃ bhagavato.

    రస్మివేమత్తం నామ మఙ్గలస్స భగవతో సరీరరస్మి దససహస్సిలోకధాతుప్పమాణా అహోసి. అమ్హాకం భగవతో సమన్తా బ్యామమత్తా . తత్ర రస్మివేమత్తం అజ్ఝాసయప్పటిబద్ధం, యో యత్తకం ఇచ్ఛతి, తస్స తత్తకం సరీరప్పభా ఫరతి. మఙ్గలస్స పన నిచ్చమ్పి దససహస్సిలోకధాతుం ఫరతూతి అజ్ఝాసయో అహోసి. పటివిద్ధగుణేసు పన కస్సచి వేమత్తం నామ నత్థి.

    Rasmivemattaṃ nāma maṅgalassa bhagavato sarīrarasmi dasasahassilokadhātuppamāṇā ahosi. Amhākaṃ bhagavato samantā byāmamattā . Tatra rasmivemattaṃ ajjhāsayappaṭibaddhaṃ, yo yattakaṃ icchati, tassa tattakaṃ sarīrappabhā pharati. Maṅgalassa pana niccampi dasasahassilokadhātuṃ pharatūti ajjhāsayo ahosi. Paṭividdhaguṇesu pana kassaci vemattaṃ nāma natthi.

    అపరం అమ్హాకంయేవ భగవతో సహజాతపరిచ్ఛేదఞ్చ నక్ఖత్తపరిచ్ఛేదఞ్చ దీపేసుం. సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తేన కిర సద్ధిం రాహులమాతా, ఆనన్దత్థేరో, ఛన్నో, కణ్టకో, నిధికుమ్భో, మహాబోధి, కాళుదాయీతి ఇమాని సత్త సహజాతాని. మహాపురిసో చ ఉత్తరాసాళ్హనక్ఖత్తేనేవ మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమి, మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమి, ధమ్మచక్కం పవత్తేసి, యమకపాటిహారియం అకాసి. విసాఖానక్ఖత్తేన జాతో చ అభిసమ్బుద్ధో చ పరినిబ్బుతో చ. మాఘనక్ఖత్తేనస్స సావకసన్నిపాతో చ అహోసి, ఆయుసఙ్ఖారోస్సజ్జనఞ్చ, అస్సయుజనక్ఖత్తేన దేవోరోహనన్తి ఏత్తకం ఆహరిత్వా దీపేతబ్బం. అయం సమ్బహులపరిచ్ఛేదో నామ.

    Aparaṃ amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca dīpesuṃ. Sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā, ānandatthero, channo, kaṇṭako, nidhikumbho, mahābodhi, kāḷudāyīti imāni satta sahajātāni. Mahāpuriso ca uttarāsāḷhanakkhatteneva mātukucchiṃ okkami, mahābhinikkhamanaṃ nikkhami, dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhānakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca. Māghanakkhattenassa sāvakasannipāto ca ahosi, āyusaṅkhārossajjanañca, assayujanakkhattena devorohananti ettakaṃ āharitvā dīpetabbaṃ. Ayaṃ sambahulaparicchedo nāma.

    ౧౩. ఇదాని అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనన్తిఆదీసు తే భిక్ఖూ – ‘‘ఆవుసో, పుబ్బేనివాసస్స నామ అయం గతి, యదిదం చుతితో పట్ఠాయ పటిసన్ధిఆరోహనం. యం పన ఇదం పటిసన్ధితో పట్ఠాయ పచ్ఛాముఖం ఞాణం పేసేత్వా చుతి గన్తబ్బం, ఇదం అతిగరుకం. ఆకాసే పదం దస్సేన్తో వియ భగవా కథేసీ’’తి అతివిమ్హయజాతా హుత్వా – ‘‘అచ్ఛరియం, ఆవుసో,’’తిఆదీని వత్వా పున అపరమ్పి కారణం దస్సేన్తో – ‘‘యత్ర హి నామ తథాగతో’’తిఆదిమాహంసు . తత్థ యత్ర హి నామాతి అచ్ఛరియత్థే నిపాతో, యో నామ తథాగతోతి అత్థో. ఛిన్నపపఞ్చేతి ఏత్థ పపఞ్చా నామ తణ్హా మానో దిట్ఠీతి ఇమే తయో కిలేసా. ఛిన్నవటుమేతి ఏత్థ వటుమన్తి కుసలాకుసలకమ్మవట్టం వుచ్చతి. పరియాదిన్నవట్టేతి తస్సేవ వేవచనం, పరియాదిన్నసబ్బకమ్మవట్టేతి అత్థో. సబ్బదుక్ఖవీతివత్తేతి సబ్బం విపాకవట్టసఙ్ఖాతం దుక్ఖం వీతివత్తే . అనుస్సరిస్సతీతి ఇదం యత్రాతి నిపాతవసేన అనాగతవచనం, అత్థో పనేత్థ అతీతవసేన వేదితబ్బో. భగవా హి తే బుద్ధే అనుస్సరి, న ఇదాని అనుస్సరిస్సతి. ఏవంసీలాతి మగ్గసీలేన ఫలసీలేన లోకియలోకుత్తరసీలేన ఏవంసీలా. ఏవంధమ్మాతి ఏత్థ సమాధిపక్ఖా ధమ్మా అధిప్పేతా, మగ్గసమాధినా ఫలసమాధినా లోకియలోకుత్తరసమాధినా, ఏవంసమాధయోతి అత్థో. ఏవంపఞ్ఞాతి మగ్గపఞ్ఞాదివసేనేవ ఏవంపఞ్ఞా. ఏవంవిహారీతి ఏత్థ పన హేట్ఠా సమాధిపక్ఖానం ధమ్మానం గహితత్తా విహారో గహితోవ పున కస్మా గహితమేవ గణ్హాతీతి చే; న ఇదం గహితమేవ, ఇదఞ్హి నిరోధసమాపత్తిదీపనత్థం వుత్తం. తస్మా ఏవం నిరోధసమాపత్తివిహారీ తే భగవన్తో అహేసున్తి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.

    13. Idāni atha kho tesaṃ bhikkhūnantiādīsu te bhikkhū – ‘‘āvuso, pubbenivāsassa nāma ayaṃ gati, yadidaṃ cutito paṭṭhāya paṭisandhiārohanaṃ. Yaṃ pana idaṃ paṭisandhito paṭṭhāya pacchāmukhaṃ ñāṇaṃ pesetvā cuti gantabbaṃ, idaṃ atigarukaṃ. Ākāse padaṃ dassento viya bhagavā kathesī’’ti ativimhayajātā hutvā – ‘‘acchariyaṃ, āvuso,’’tiādīni vatvā puna aparampi kāraṇaṃ dassento – ‘‘yatra hi nāma tathāgato’’tiādimāhaṃsu . Tattha yatra hi nāmāti acchariyatthe nipāto, yo nāma tathāgatoti attho. Chinnapapañceti ettha papañcā nāma taṇhā māno diṭṭhīti ime tayo kilesā. Chinnavaṭumeti ettha vaṭumanti kusalākusalakammavaṭṭaṃ vuccati. Pariyādinnavaṭṭeti tasseva vevacanaṃ, pariyādinnasabbakammavaṭṭeti attho. Sabbadukkhavītivatteti sabbaṃ vipākavaṭṭasaṅkhātaṃ dukkhaṃ vītivatte . Anussarissatīti idaṃ yatrāti nipātavasena anāgatavacanaṃ, attho panettha atītavasena veditabbo. Bhagavā hi te buddhe anussari, na idāni anussarissati. Evaṃsīlāti maggasīlena phalasīlena lokiyalokuttarasīlena evaṃsīlā. Evaṃdhammāti ettha samādhipakkhā dhammā adhippetā, maggasamādhinā phalasamādhinā lokiyalokuttarasamādhinā, evaṃsamādhayoti attho. Evaṃpaññāti maggapaññādivaseneva evaṃpaññā. Evaṃvihārīti ettha pana heṭṭhā samādhipakkhānaṃ dhammānaṃ gahitattā vihāro gahitova puna kasmā gahitameva gaṇhātīti ce; na idaṃ gahitameva, idañhi nirodhasamāpattidīpanatthaṃ vuttaṃ. Tasmā evaṃ nirodhasamāpattivihārī te bhagavanto ahesunti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ఏవంవిముత్తాతి ఏత్థ విక్ఖమ్భనవిముత్తి, తదఙ్గవిముత్తి, సముచ్ఛేదవిముత్తి, పటిప్పస్సద్ధివిముత్తి, నిస్సరణవిముత్తీతి పఞ్చవిధా విముత్తి. తత్థ అట్ఠ సమాపత్తియో సయం విక్ఖమ్భితేహి నీవరణాదీహి విముత్తత్తా విక్ఖమ్భనవిముత్తీతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛన్తి. అనిచ్చానుపస్సనాదికా సత్తానుపస్సనా సయం తస్స తస్స పచ్చనీకఙ్గవసేన పరిచ్చత్తాహి నిచ్చసఞ్ఞాదీహి విముత్తత్తా తదఙ్గవిముత్తీతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛన్తి. చత్తారో అరియమగ్గా సయం సముచ్ఛిన్నేహి కిలేసేహి విముత్తత్తా సముచ్ఛేదవిముత్తీతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛన్తి. చత్తారి సామఞ్ఞఫలాని మగ్గానుభావేన కిలేసానం పటిప్పస్సద్ధన్తే ఉప్పన్నత్తా పటిప్పస్సద్ధివిముత్తీతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛన్తి. నిబ్బానం సబ్బకిలేసేహి నిస్సటత్తా అపగతత్తా దూరే ఠితత్తా నిస్సరణవిముత్తీతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి. ఇతి ఇమాసం పఞ్చన్నం విముత్తీనం వసేన – ‘‘ఏవం విముత్తా’’తి ఏత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.

    Evaṃvimuttāti ettha vikkhambhanavimutti, tadaṅgavimutti, samucchedavimutti, paṭippassaddhivimutti, nissaraṇavimuttīti pañcavidhā vimutti. Tattha aṭṭha samāpattiyo sayaṃ vikkhambhitehi nīvaraṇādīhi vimuttattā vikkhambhanavimuttīti saṅkhyaṃ gacchanti. Aniccānupassanādikā sattānupassanā sayaṃ tassa tassa paccanīkaṅgavasena pariccattāhi niccasaññādīhi vimuttattā tadaṅgavimuttīti saṅkhyaṃ gacchanti. Cattāro ariyamaggā sayaṃ samucchinnehi kilesehi vimuttattā samucchedavimuttīti saṅkhyaṃ gacchanti. Cattāri sāmaññaphalāni maggānubhāvena kilesānaṃ paṭippassaddhante uppannattā paṭippassaddhivimuttīti saṅkhyaṃ gacchanti. Nibbānaṃ sabbakilesehi nissaṭattā apagatattā dūre ṭhitattā nissaraṇavimuttīti saṅkhyaṃ gacchati. Iti imāsaṃ pañcannaṃ vimuttīnaṃ vasena – ‘‘evaṃ vimuttā’’ti ettha attho daṭṭhabbo.

    ౧౪. పటిసల్లానా వుట్ఠితోతి ఏకీభావా వుట్ఠితో.

    14.Paṭisallānā vuṭṭhitoti ekībhāvā vuṭṭhito.

    ౧౬. ‘‘ఇతో సో, భిక్ఖవే’’తి కో అనుసన్ధి? ఇదఞ్హి సుత్తం – ‘‘తథాగతస్సేవేసా, భిక్ఖవే, ధమ్మధాతు సుప్పటివిద్ధా’’తి చ ‘‘దేవతాపి తథాగతస్స ఏతమత్థం ఆరోచేసు’’న్తి చ ఇమేహి ద్వీహి పదేహి ఆబద్ధం. తత్థ దేవతారోచనపదం సుత్తన్తపరియోసానే దేవచారికకోలాహలం దస్సేన్తో విచారేస్సతి . ధమ్మధాతుపదానుసన్ధివసేన పన అయం దేసనా ఆరద్ధా. తత్థ ఖత్తియో జాతియాతిఆదీని ఏకాదసపదాని నిదానకణ్డే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.

    16.‘‘Ito so, bhikkhave’’ti ko anusandhi? Idañhi suttaṃ – ‘‘tathāgatassevesā, bhikkhave, dhammadhātu suppaṭividdhā’’ti ca ‘‘devatāpi tathāgatassa etamatthaṃ ārocesu’’nti ca imehi dvīhi padehi ābaddhaṃ. Tattha devatārocanapadaṃ suttantapariyosāne devacārikakolāhalaṃ dassento vicāressati . Dhammadhātupadānusandhivasena pana ayaṃ desanā āraddhā. Tattha khattiyo jātiyātiādīni ekādasapadāni nidānakaṇḍe vuttanayeneva veditabbāni.

    బోధిసత్తధమ్మతావణ్ణనా

    Bodhisattadhammatāvaṇṇanā

    ౧౭. అథ ఖో, భిక్ఖవే, విపస్సీ బోధిసత్తోతిఆదీసు పన విపస్సీతి తస్స నామం, తఞ్చ ఖో వివిధే అత్థే పస్సనకుసలతాయ లద్ధం. బోధిసత్తోతి పణ్డితసత్తో బుజ్ఝనకసత్తో. బోధిసఙ్ఖాతేసు వా చతూసు మగ్గేసు సత్తో ఆసత్తో లగ్గమానసోతి బోధిసత్తో. సతో సమ్పజానోతి ఏత్థ సతోతి సతియేవ. సమ్పజానోతి ఞాణం. సతిం సూపట్ఠితం కత్వా ఞాణేన పరిచ్ఛిన్దిత్వా మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమీతి అత్థో. ఓక్కమీతి ఇమినా చస్స ఓక్కన్తభావో పాళియం దస్సితో, న ఓక్కమనక్కమో. సో పన యస్మా అట్ఠకథం ఆరూళ్హో, తస్మా ఏవం వేదితబ్బో –

    17.Athakho, bhikkhave, vipassī bodhisattotiādīsu pana vipassīti tassa nāmaṃ, tañca kho vividhe atthe passanakusalatāya laddhaṃ. Bodhisattoti paṇḍitasatto bujjhanakasatto. Bodhisaṅkhātesu vā catūsu maggesu satto āsatto laggamānasoti bodhisatto. Sato sampajānoti ettha satoti satiyeva. Sampajānoti ñāṇaṃ. Satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā mātukucchiṃ okkamīti attho. Okkamīti iminā cassa okkantabhāvo pāḷiyaṃ dassito, na okkamanakkamo. So pana yasmā aṭṭhakathaṃ ārūḷho, tasmā evaṃ veditabbo –

    సబ్బబోధిసత్తా హి సమతింస పారమియో పూరేత్వా, పఞ్చ మహాపరిచ్చాగే పరిచ్చజిత్వా, ఞాతత్థచరియలోకత్థచరియబుద్ధచరియానం కోటిం పత్వా, వేస్సన్తరసదిసే తతియే అత్తభావే ఠత్వా, సత్త మహాదానాని దత్వా, సత్తక్ఖత్తుం పథవిం కమ్పేత్వా, కాలఙ్కత్వా, దుతియచిత్తవారే తుసితభవనే నిబ్బత్తన్తి. విపస్సీ బోధిసత్తోపి తథేవ కత్వా తుసితపురే నిబ్బత్తిత్వా సట్ఠిసతసహస్సాధికా సత్తపఞ్ఞాస వస్సకోటియో తత్థ అట్ఠాసి. అఞ్ఞదా పన దీఘాయుకదేవలోకే నిబ్బత్తా బోధిసత్తా న యావతాయుకం తిట్ఠన్తి. కస్మా? తత్థ పారమీనం దుప్పూరణీయత్తా. తే అధిముత్తికాలకిరియం కత్వా మనుస్సపథేయేవ నిబ్బత్తన్తి. పారమీనం పూరేన్తో పన యథా ఇదాని ఏకేన అత్తభావేన సబ్బఞ్ఞుతం ఉపనేతుం సక్కోన్తి, ఏవం సబ్బసో పూరితత్తా తదా విపస్సీ బోధిసత్తో తత్థ యావతాయుకం అట్ఠాసి.

    Sabbabodhisattā hi samatiṃsa pāramiyo pūretvā, pañca mahāpariccāge pariccajitvā, ñātatthacariyalokatthacariyabuddhacariyānaṃ koṭiṃ patvā, vessantarasadise tatiye attabhāve ṭhatvā, satta mahādānāni datvā, sattakkhattuṃ pathaviṃ kampetvā, kālaṅkatvā, dutiyacittavāre tusitabhavane nibbattanti. Vipassī bodhisattopi tatheva katvā tusitapure nibbattitvā saṭṭhisatasahassādhikā sattapaññāsa vassakoṭiyo tattha aṭṭhāsi. Aññadā pana dīghāyukadevaloke nibbattā bodhisattā na yāvatāyukaṃ tiṭṭhanti. Kasmā? Tattha pāramīnaṃ duppūraṇīyattā. Te adhimuttikālakiriyaṃ katvā manussapatheyeva nibbattanti. Pāramīnaṃ pūrento pana yathā idāni ekena attabhāvena sabbaññutaṃ upanetuṃ sakkonti, evaṃ sabbaso pūritattā tadā vipassī bodhisatto tattha yāvatāyukaṃ aṭṭhāsi.

    దేవతానం పన – ‘‘మనుస్సానం గణనావసేన ఇదాని సత్తహి దివసేహి చుతి భవిస్సతీ’’తి పఞ్చ పుబ్బనిమిత్తాని ఉప్పజ్జన్తి – మాలా మిలాయన్తి, వత్థాని కిలిస్సన్తి, కచ్ఛేహి సేదా ముచ్చన్తి, కాయే దుబ్బణ్ణియం ఓక్కమతి, దేవో దేవాసనే న సణ్ఠాతి. తత్థ మాలాతి పటిసన్ధిగ్గహణదివసే పిళన్ధనమాలా , తా కిర సట్ఠిసతసహస్సాధికా సత్తపణ్ణాస వస్సకోటియో అమిలాయిత్వా తదా మిలాయన్తి. వత్థేసుపి ఏసేవ నయో. ఏత్తకం పన కాలం దేవానం నేవ సీతం న ఉణ్హం హోతి, తస్మిం కాలే సరీరా బిన్దుబిన్దువసేన సేదా ముచ్చన్తి. ఏత్తకఞ్చ కాలం తేసం సరీరే ఖణ్డిచ్చపాలిచ్చాదివసేన వివణ్ణతా న పఞ్ఞాయతి, దేవధీతా సోళసవస్సుద్దేసికా వియ ఖాయన్తి, దేవపుత్తా వీసతివస్సుద్దేసికా వియ ఖాయన్తి, మరణకాలే పన తేసం కిలన్తరూపో అత్తభావో హోతి. ఏత్తకఞ్చ తేసం కాలం దేవలోకే ఉక్కణ్ఠితా నామ నత్థి, మరణకాలే పన నిస్ససన్తి విజమ్భన్తి, సకే ఆసనే నాభిరమన్తి.

    Devatānaṃ pana – ‘‘manussānaṃ gaṇanāvasena idāni sattahi divasehi cuti bhavissatī’’ti pañca pubbanimittāni uppajjanti – mālā milāyanti, vatthāni kilissanti, kacchehi sedā muccanti, kāye dubbaṇṇiyaṃ okkamati, devo devāsane na saṇṭhāti. Tattha mālāti paṭisandhiggahaṇadivase piḷandhanamālā , tā kira saṭṭhisatasahassādhikā sattapaṇṇāsa vassakoṭiyo amilāyitvā tadā milāyanti. Vatthesupi eseva nayo. Ettakaṃ pana kālaṃ devānaṃ neva sītaṃ na uṇhaṃ hoti, tasmiṃ kāle sarīrā bindubinduvasena sedā muccanti. Ettakañca kālaṃ tesaṃ sarīre khaṇḍiccapāliccādivasena vivaṇṇatā na paññāyati, devadhītā soḷasavassuddesikā viya khāyanti, devaputtā vīsativassuddesikā viya khāyanti, maraṇakāle pana tesaṃ kilantarūpo attabhāvo hoti. Ettakañca tesaṃ kālaṃ devaloke ukkaṇṭhitā nāma natthi, maraṇakāle pana nissasanti vijambhanti, sake āsane nābhiramanti.

    ఇమాని పన పుబ్బనిమిత్తాని యథా లోకే మహాపుఞ్ఞానం రాజరాజమహామత్తాదీనంయేవ ఉక్కాపాతభూమిచాలచన్దగ్గాహాదీని నిమిత్తాని పఞ్ఞాయన్తి, న సబ్బేసం; ఏవం మహేసక్ఖదేవతానంయేవ పఞ్ఞాయన్తి, న సబ్బేసం. యథా చ మనుస్సేసు పుబ్బనిమిత్తాని నక్ఖత్తపాఠకాదయోవ జానన్తి, న సబ్బే; ఏవం తానిపి న సబ్బదేవతా జానన్తి, పణ్డితా ఏవ పన జానన్తి. తత్థ యే మన్దేన కుసలకమ్మేన నిబ్బత్తా దేవపుత్తా, తే తేసు ఉప్పన్నేసు – ‘‘ఇదాని కో జానాతి, ‘కుహిం నిబ్బత్తేస్సామా’తి’’ భాయన్తి. యే మహాపుఞ్ఞా, తే ‘‘అమ్హేహి దిన్నం దానం, రక్ఖితం సీలం, భావితం భావనం ఆగమ్మ ఉపరి దేవలోకేసు సమ్పత్తిం అనుభవిస్సామా’’తి న భాయన్తి. విపస్సీ బోధిసత్తోపి తాని పుబ్బనిమిత్తాని దిస్వా ‘‘ఇదాని అనన్తరే అత్తభావే బుద్ధో భవిస్సామీ’’తి న భాయతి. అథస్స తేసు నిమిత్తేసు పాతుభూతేసు దససహస్సచక్కవాళదేవతా సన్నిపతిత్వా – ‘‘మారిస, తుమ్హేహి దస పారమియో పూరేన్తేహి న సక్కసమ్పత్తిం, న మారసమ్పత్తిం, న బ్రహ్మసమ్పత్తిం, న చక్కవత్తిసమ్పత్తిం పత్థేన్తేహి పూరితా, లోకనిత్థరణత్థాయ పన బుద్ధత్తం పత్థయమానేహి పూరితా. సో వో, ఇదాని కాలో, మారిస, బుద్ధత్తాయ, సమయో, మారిస, బుద్ధత్తాయా’’తి యాచన్తి.

    Imāni pana pubbanimittāni yathā loke mahāpuññānaṃ rājarājamahāmattādīnaṃyeva ukkāpātabhūmicālacandaggāhādīni nimittāni paññāyanti, na sabbesaṃ; evaṃ mahesakkhadevatānaṃyeva paññāyanti, na sabbesaṃ. Yathā ca manussesu pubbanimittāni nakkhattapāṭhakādayova jānanti, na sabbe; evaṃ tānipi na sabbadevatā jānanti, paṇḍitā eva pana jānanti. Tattha ye mandena kusalakammena nibbattā devaputtā, te tesu uppannesu – ‘‘idāni ko jānāti, ‘kuhiṃ nibbattessāmā’ti’’ bhāyanti. Ye mahāpuññā, te ‘‘amhehi dinnaṃ dānaṃ, rakkhitaṃ sīlaṃ, bhāvitaṃ bhāvanaṃ āgamma upari devalokesu sampattiṃ anubhavissāmā’’ti na bhāyanti. Vipassī bodhisattopi tāni pubbanimittāni disvā ‘‘idāni anantare attabhāve buddho bhavissāmī’’ti na bhāyati. Athassa tesu nimittesu pātubhūtesu dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā – ‘‘mārisa, tumhehi dasa pāramiyo pūrentehi na sakkasampattiṃ, na mārasampattiṃ, na brahmasampattiṃ, na cakkavattisampattiṃ patthentehi pūritā, lokanittharaṇatthāya pana buddhattaṃ patthayamānehi pūritā. So vo, idāni kālo, mārisa, buddhattāya, samayo, mārisa, buddhattāyā’’ti yācanti.

    అథ మహాసత్తో తాసం దేవతానం పటిఞ్ఞం అదత్వావ కాలదీపదేసకులజనేత్తిఆయుపరిచ్ఛేదవసేన పఞ్చమహావిలోకనం నామ విలోకేసి. తత్థ ‘‘కాలో ను ఖో, న కాలో’’తి పఠమం కాలం విలోకేసి. తత్థ వస్ససతసహస్సతో ఉద్ధం వడ్ఢితఆయుకాలో కాలో నామ న హోతి. కస్మా? తదా హి సత్తానం జాతిజరామరణాని న పఞ్ఞాయన్తి, బుద్ధానఞ్చ ధమ్మదేసనా నామ తిలక్ఖణముత్తా నత్థి. తే తేసం – ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా’’తి కథేన్తానం – ‘‘కిం నామేతం కథేన్తీ’’తి నేవ సోతుం, న సద్దహితుం మఞ్ఞన్తి, తతో అభిసమయో న హోతి, తస్మిం అసతి అనియ్యానికం సాసనం హోతి. తస్మా సో అకాలో. వస్ససతతో ఊనఆయుకాలోపి కాలో న హోతి. కస్మా? తదా హి సత్తా ఉస్సన్నకిలేసా హోన్తి, ఉస్సన్నకిలేసానఞ్చ దిన్నో ఓవాదో ఓవాదట్ఠానే న తిట్ఠతి, ఉదకే దణ్డరాజి వియ ఖిప్పం విగచ్ఛతి. తస్మా సోపి అకాలోవ. వస్ససతసహస్సతో పట్ఠాయ హేట్ఠా, వస్ససతతో పట్ఠాయ ఉద్ధం ఆయుకాలో కాలో నామ, తదా చ అసీతివస్ససహస్సాయుకా మనుస్సా. అథ మహాసత్తో – ‘‘నిబ్బత్తితబ్బకాలో’’తి కాలం పస్సి.

    Atha mahāsatto tāsaṃ devatānaṃ paṭiññaṃ adatvāva kāladīpadesakulajanettiāyuparicchedavasena pañcamahāvilokanaṃ nāma vilokesi. Tattha ‘‘kālo nu kho, na kālo’’ti paṭhamaṃ kālaṃ vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddhaṃ vaḍḍhitaāyukālo kālo nāma na hoti. Kasmā? Tadā hi sattānaṃ jātijarāmaraṇāni na paññāyanti, buddhānañca dhammadesanā nāma tilakkhaṇamuttā natthi. Te tesaṃ – ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti kathentānaṃ – ‘‘kiṃ nāmetaṃ kathentī’’ti neva sotuṃ, na saddahituṃ maññanti, tato abhisamayo na hoti, tasmiṃ asati aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti. Tasmā so akālo. Vassasatato ūnaāyukālopi kālo na hoti. Kasmā? Tadā hi sattā ussannakilesā honti, ussannakilesānañca dinno ovādo ovādaṭṭhāne na tiṭṭhati, udake daṇḍarāji viya khippaṃ vigacchati. Tasmā sopi akālova. Vassasatasahassato paṭṭhāya heṭṭhā, vassasatato paṭṭhāya uddhaṃ āyukālo kālo nāma, tadā ca asītivassasahassāyukā manussā. Atha mahāsatto – ‘‘nibbattitabbakālo’’ti kālaṃ passi.

    తతో దీపం విలోకేన్తో సపరివారే చత్తారో దీపే ఓలోకేత్వా – ‘‘తీసు దీపేసు బుద్ధా న నిబ్బత్తన్తి, జమ్బుదీపేయేవ నిబ్బత్తన్తీ’’తి దీపం పస్సి.

    Tato dīpaṃ vilokento saparivāre cattāro dīpe oloketvā – ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantī’’ti dīpaṃ passi.

    తతో – ‘‘జమ్బుదీపో నామ మహా, దసయోజనసహస్సపరిమాణో, కతరస్మిం ను ఖో పదేసే బుద్ధా నిబ్బత్తన్తీ’’తి దేసం విలోకేన్తో మజ్ఝిమదేసం పస్సి. మజ్ఝిమదేసో నామ – ‘‘పురత్థిమాయ దిసాయ గజఙ్గలం నామ నిగమో’’తిఆదినా (మహావ॰ ౨౫౯) నయేన వినయే వుత్తోవ. సో ఆయామతో తీణి యోజనసతాని, విత్థారతో అడ్ఢతేయ్యాని, పరిక్ఖేపతో నవయోజనసతానీతి. ఏతస్మిఞ్హి పదేసే బుద్ధా పచ్చేకబుద్ధా అగ్గసావకా అసీతి మహాసావకా చక్కవత్తిరాజానో అఞ్ఞే చ మహేసక్ఖా ఖత్తియబ్రాహ్మణగహపతిమహాసాలా ఉప్పజ్జన్తి. ఇదఞ్చేత్థ బన్ధుమతీ నామ నగరం, తత్థ మయా నిబ్బత్తితబ్బన్తి నిట్ఠం అగమాసి.

    Tato – ‘‘jambudīpo nāma mahā, dasayojanasahassaparimāṇo, katarasmiṃ nu kho padese buddhā nibbattantī’’ti desaṃ vilokento majjhimadesaṃ passi. Majjhimadeso nāma – ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo’’tiādinā (mahāva. 259) nayena vinaye vuttova. So āyāmato tīṇi yojanasatāni, vitthārato aḍḍhateyyāni, parikkhepato navayojanasatānīti. Etasmiñhi padese buddhā paccekabuddhā aggasāvakā asīti mahāsāvakā cakkavattirājāno aññe ca mahesakkhā khattiyabrāhmaṇagahapatimahāsālā uppajjanti. Idañcettha bandhumatī nāma nagaraṃ, tattha mayā nibbattitabbanti niṭṭhaṃ agamāsi.

    తతో కులం విలోకేన్తో – ‘‘బుద్ధా నామ లోకసమ్మతే కులే నిబ్బత్తన్తి. ఇదాని చ ఖత్తియకులం లోకసమ్మతం, తత్థ నిబ్బత్తిస్సామి, బన్ధుమా నామ మే రాజా పితా భవిస్సతీ’’తి కులం పస్సి.

    Tato kulaṃ vilokento – ‘‘buddhā nāma lokasammate kule nibbattanti. Idāni ca khattiyakulaṃ lokasammataṃ, tattha nibbattissāmi, bandhumā nāma me rājā pitā bhavissatī’’ti kulaṃ passi.

    తతో మాతరం విలోకేన్తో – ‘‘బుద్ధమాతా నామ లోలా సురాధుత్తా న హోతి, కప్పసతసహస్సం పూరితపారమీ, జాతితో పట్ఠాయ అఖణ్డపఞ్చసీలా హోతి, అయఞ్చ బన్ధుమతీ నామ దేవీ ఈదిసా, అయం మే మాతా భవిస్సతి , ‘‘కిత్తకం పనస్సా ఆయూ’’తి ఆవజ్జన్తో ‘‘దసన్నం మాసానం ఉపరి సత్త దివసానీ’’తి పస్సి.

    Tato mātaraṃ vilokento – ‘‘buddhamātā nāma lolā surādhuttā na hoti, kappasatasahassaṃ pūritapāramī, jātito paṭṭhāya akhaṇḍapañcasīlā hoti, ayañca bandhumatī nāma devī īdisā, ayaṃ me mātā bhavissati , ‘‘kittakaṃ panassā āyū’’ti āvajjanto ‘‘dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānī’’ti passi.

    ఇతి ఇమం పఞ్చమహావిలోకనం విలోకేత్వా ‘‘కాలో, మే మారిసా, బుద్ధభావాయా’’తి దేవతానం సఙ్గహం కరోన్తో పటిఞ్ఞం దత్వా – ‘‘గచ్ఛథ, తుమ్హే’’తి తా దేవతా ఉయ్యోజేత్వా తుసితదేవతాహి పరివుతో తుసితపురే నన్దనవనం పావిసి. సబ్బదేవలోకేసు హి నన్దనవనం అత్థియేవ. తత్ర నం దేవతా ఇతో చుతో సుగతిం గచ్ఛాతి పుబ్బేకతకుసలకమ్మోకాసం సారయమానా విచరన్తి. సో ఏవం దేవతాహి కుసలం సారయమానాహి పరివుతో తత్థ విచరన్తోయేవ చవి.

    Iti imaṃ pañcamahāvilokanaṃ viloketvā ‘‘kālo, me mārisā, buddhabhāvāyā’’ti devatānaṃ saṅgahaṃ karonto paṭiññaṃ datvā – ‘‘gacchatha, tumhe’’ti tā devatā uyyojetvā tusitadevatāhi parivuto tusitapure nandanavanaṃ pāvisi. Sabbadevalokesu hi nandanavanaṃ atthiyeva. Tatra naṃ devatā ito cuto sugatiṃ gacchāti pubbekatakusalakammokāsaṃ sārayamānā vicaranti. So evaṃ devatāhi kusalaṃ sārayamānāhi parivuto tattha vicarantoyeva cavi.

    ఏవం చుతో చ ‘చవామీ’తి జానాతి, చుతిచిత్తం న జానాతి. పటిసన్ధిం గహేత్వాపి జానాతి, పటిసన్ధిచిత్తమేవ న జానాతి. ‘‘ఇమస్మిం మే ఠానే పటిసన్ధిం గహితా’’తి ఏవం పన జానాతి. కేచి పన థేరా – ‘‘ఆవజ్జనపరియాయో నామ లద్ధుం వట్టతి, దుతియతతియచిత్తవారే ఏవ జానిస్సతీ’’తి వదన్తి. తిపిటకమహాసీవత్థేరో పన ఆహ – ‘‘మహాసత్తానం పటిసన్ధి న అఞ్ఞేసం పటిసన్ధిసదిసా, కోటిప్పత్తం పన తేసం సతిసమ్పజఞ్ఞం. యస్మా పన తేనేవ చిత్తేన తం చిత్తం ఞాతుం న సక్కా, తస్మా చుతిచిత్తం న జానాతి. చుతిక్ఖణేపి ‘చవామీ’తి జానాతి. పటిసన్ధిచిత్తం న జానాతి. ‘అసుకస్మిం మే ఠానే పటిసన్ధి గహితా’తి జానాతి, తస్మిం కాలే దససహస్సిలోకధాతు కమ్పతీ’’తి. ఏవం సతో సమ్పజానో మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమన్తో పన ఏకూనవీసతియా పటిసన్ధిచిత్తేసు మేత్తాపుబ్బభాగస్స సోమనస్ససహగతఞాణసమ్పయుత్తఅసఙ్ఖారికకుసలచిత్తస్స సదిసమహావిపాకచిత్తేన పటిసన్ధి గణ్హి. మహాసీవత్థేరో పన ఉపేక్ఖాసహగతేనాతి ఆహ. యథా చ అమ్హాకం భగవా, ఏవం సోపి ఆసాళ్హీపుణ్ణమాయం ఉత్తరాసాళ్హనక్ఖత్తేనేవ పటిసన్ధిం అగ్గహేసి.

    Evaṃ cuto ca ‘cavāmī’ti jānāti, cuticittaṃ na jānāti. Paṭisandhiṃ gahetvāpi jānāti, paṭisandhicittameva na jānāti. ‘‘Imasmiṃ me ṭhāne paṭisandhiṃ gahitā’’ti evaṃ pana jānāti. Keci pana therā – ‘‘āvajjanapariyāyo nāma laddhuṃ vaṭṭati, dutiyatatiyacittavāre eva jānissatī’’ti vadanti. Tipiṭakamahāsīvatthero pana āha – ‘‘mahāsattānaṃ paṭisandhi na aññesaṃ paṭisandhisadisā, koṭippattaṃ pana tesaṃ satisampajaññaṃ. Yasmā pana teneva cittena taṃ cittaṃ ñātuṃ na sakkā, tasmā cuticittaṃ na jānāti. Cutikkhaṇepi ‘cavāmī’ti jānāti. Paṭisandhicittaṃ na jānāti. ‘Asukasmiṃ me ṭhāne paṭisandhi gahitā’ti jānāti, tasmiṃ kāle dasasahassilokadhātu kampatī’’ti. Evaṃ sato sampajāno mātukucchiṃ okkamanto pana ekūnavīsatiyā paṭisandhicittesu mettāpubbabhāgassa somanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikakusalacittassa sadisamahāvipākacittena paṭisandhi gaṇhi. Mahāsīvatthero pana upekkhāsahagatenāti āha. Yathā ca amhākaṃ bhagavā, evaṃ sopi āsāḷhīpuṇṇamāyaṃ uttarāsāḷhanakkhatteneva paṭisandhiṃ aggahesi.

    తదా కిర పురే పుణ్ణమాయ సత్తమదివసతో పట్ఠాయ విగతసురాపానం మాలాగన్ధాదివిభూతిసమ్పన్నం నక్ఖత్తకీళం అనుభవమానా బోధిసత్తమాతా సత్తమే దివసే పాతో ఉట్ఠాయ గన్ధోదకేన నహాయిత్వా సబ్బాలఙ్కారవిభూసితా వరభోజనం భుఞ్జిత్వా ఉపోసథఙ్గాని అధిట్ఠాయ సిరిగబ్భం పవిసిత్వా సిరిసయనే నిపన్నా నిద్దం ఓక్కమమానా ఇదం సుపినం అద్దస – ‘‘చత్తారో కిర నం మహారాజానో సయనేనేవ సద్ధిం ఉక్ఖిపిత్వా అనోతత్తదహం నేత్వా నహాపేత్వా దిబ్బవత్థం నివాసేత్వా దిబ్బగన్ధేహి విలిమ్పేత్వా దిబ్బపుప్ఫాని పిళన్ధిత్వా, తతో అవిదూరే రజతపబ్బతో, తస్స అన్తో కనకవిమానం అత్థి, తస్మిం పాచీనతో సీసం కత్వా నిపజ్జాపేసుం. అథ బోధిసత్తో సేతవరవారణో హుత్వా తతో అవిదూరే ఏకో సువణ్ణపబ్బతో, తత్థ చరిత్వా తతో ఓరుయ్హ రజతపబ్బతం అభిరుహిత్వా కనకవిమానం పవిసిత్వా మాతరం పదక్ఖిణం కత్వా దక్ఖిణపస్సం ఫాలేత్వా కుచ్ఛిం పవిట్ఠసదిసో అహోసి’’.

    Tadā kira pure puṇṇamāya sattamadivasato paṭṭhāya vigatasurāpānaṃ mālāgandhādivibhūtisampannaṃ nakkhattakīḷaṃ anubhavamānā bodhisattamātā sattame divase pāto uṭṭhāya gandhodakena nahāyitvā sabbālaṅkāravibhūsitā varabhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya sirigabbhaṃ pavisitvā sirisayane nipannā niddaṃ okkamamānā idaṃ supinaṃ addasa – ‘‘cattāro kira naṃ mahārājāno sayaneneva saddhiṃ ukkhipitvā anotattadahaṃ netvā nahāpetvā dibbavatthaṃ nivāsetvā dibbagandhehi vilimpetvā dibbapupphāni piḷandhitvā, tato avidūre rajatapabbato, tassa anto kanakavimānaṃ atthi, tasmiṃ pācīnato sīsaṃ katvā nipajjāpesuṃ. Atha bodhisatto setavaravāraṇo hutvā tato avidūre eko suvaṇṇapabbato, tattha caritvā tato oruyha rajatapabbataṃ abhiruhitvā kanakavimānaṃ pavisitvā mātaraṃ padakkhiṇaṃ katvā dakkhiṇapassaṃ phāletvā kucchiṃ paviṭṭhasadiso ahosi’’.

    అథ పబుద్ధా దేవీ తం సుపినం రఞ్ఞో ఆరోచేసి. రాజా విభాతాయ రత్తియా చతుసట్ఠిమత్తే బ్రాహ్మణపామోక్ఖే పక్కోసాపేత్వా హరితూపలిత్తాయ లాజాదీహి కతమఙ్గలసక్కారాయ భూమియా మహారహాని ఆసనాని పఞ్ఞపేత్వా తత్థ నిసిన్నానం బ్రాహ్మణానం సప్పిమధుసక్కరాభిసఙ్ఖతస్స వరపాయాసస్స సువణ్ణరజతపాతియో పూరేత్వా సువణ్ణరజతపాతీహేవ పటికుజ్జిత్వా అదాసి, అఞ్ఞేహి చ అహతవత్థకపిలగావీదానాదీహి నేసం సన్తప్పేసి. అథ నేసం సబ్బకామసన్తప్పితానం తం సుపినం ఆరోచేత్వా – ‘‘కిం భవిస్సతీ’’తి పుచ్ఛి. బ్రాహ్మణా ఆహంసు – ‘‘మా చిన్తయి, మహారాజ, దేవియా తే కుచ్ఛిమ్హి గబ్భో పతిట్ఠితో, సో చ ఖో పురిసగబ్భో న ఇత్థిగబ్భో, పుత్తో తే భవిస్సతి. సో సచే అగారం అజ్ఝావసిస్సతి, రాజా భవిస్సతి చక్కవత్తీ. సచే అగారా నిక్ఖమ్మ పబ్బజిస్సతి, బుద్ధో భవిస్సతి లోకే వివట్టచ్ఛదో’’తి. అయం తావ – ‘‘మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమీ’’తి ఏత్థ వణ్ణనాక్కమో.

    Atha pabuddhā devī taṃ supinaṃ rañño ārocesi. Rājā vibhātāya rattiyā catusaṭṭhimatte brāhmaṇapāmokkhe pakkosāpetvā haritūpalittāya lājādīhi katamaṅgalasakkārāya bhūmiyā mahārahāni āsanāni paññapetvā tattha nisinnānaṃ brāhmaṇānaṃ sappimadhusakkarābhisaṅkhatassa varapāyāsassa suvaṇṇarajatapātiyo pūretvā suvaṇṇarajatapātīheva paṭikujjitvā adāsi, aññehi ca ahatavatthakapilagāvīdānādīhi nesaṃ santappesi. Atha nesaṃ sabbakāmasantappitānaṃ taṃ supinaṃ ārocetvā – ‘‘kiṃ bhavissatī’’ti pucchi. Brāhmaṇā āhaṃsu – ‘‘mā cintayi, mahārāja, deviyā te kucchimhi gabbho patiṭṭhito, so ca kho purisagabbho na itthigabbho, putto te bhavissati. So sace agāraṃ ajjhāvasissati, rājā bhavissati cakkavattī. Sace agārā nikkhamma pabbajissati, buddho bhavissati loke vivaṭṭacchado’’ti. Ayaṃ tāva – ‘‘mātukucchiṃ okkamī’’ti ettha vaṇṇanākkamo.

    అయమేత్థ ధమ్మతాతి అయం ఏత్థ మాతుకుచ్ఛిఓక్కమనే ధమ్మతా, అయం సభావో, అయం నియామోతి వుత్తం హోతి. నియామో చ నామేస కమ్మనియామో, ఉతునియామో, బీజనియామో, చిత్తనియామో, ధమ్మనియామోతి పఞ్చవిధో (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౪౯౮).

    Ayametthadhammatāti ayaṃ ettha mātukucchiokkamane dhammatā, ayaṃ sabhāvo, ayaṃ niyāmoti vuttaṃ hoti. Niyāmo ca nāmesa kammaniyāmo, utuniyāmo, bījaniyāmo, cittaniyāmo, dhammaniyāmoti pañcavidho (dha. sa. aṭṭha. 498).

    తత్థ కుసలస్స ఇట్ఠవిపాకదానం, అకుసలస్స అనిట్ఠవిపాకదానన్తి అయం కమ్మనియామో. తస్స దీపనత్థం – ‘‘న అన్తలిక్ఖే’’తి (ఖు॰ పా॰ ౧౨౭) గాథాయ వత్థూని వత్తబ్బాని. అపిచ ఏకా కిర ఇత్థీ సామికేన సద్ధిం భణ్డిత్వా ఉబ్బన్ధిత్వా మరితుకామా రజ్జుపాసే గీవం పవేసేసి. అఞ్ఞతరో పురిసో వాసిం నిసేన్తో తం ఇత్థికమ్మం దిస్వా రజ్జుం ఛిన్దితుకామో – ‘‘మా భాయి, మా భాయీ’’తి తం సమస్సాసేన్తో ఉపధావి. రజ్జు ఆసీవిసో హుత్వా అట్ఠాసి. సో భీతో పలాయి. ఇతరా తత్థేవ మరి. ఏవమాదీని చేత్థ వత్థూని దస్సేతబ్బాని.

    Tattha kusalassa iṭṭhavipākadānaṃ, akusalassa aniṭṭhavipākadānanti ayaṃ kammaniyāmo. Tassa dīpanatthaṃ – ‘‘na antalikkhe’’ti (khu. pā. 127) gāthāya vatthūni vattabbāni. Apica ekā kira itthī sāmikena saddhiṃ bhaṇḍitvā ubbandhitvā maritukāmā rajjupāse gīvaṃ pavesesi. Aññataro puriso vāsiṃ nisento taṃ itthikammaṃ disvā rajjuṃ chinditukāmo – ‘‘mā bhāyi, mā bhāyī’’ti taṃ samassāsento upadhāvi. Rajju āsīviso hutvā aṭṭhāsi. So bhīto palāyi. Itarā tattheva mari. Evamādīni cettha vatthūni dassetabbāni.

    తేసు తేసు జనపదేసు తస్మిం తస్మిం కాలే ఏకప్పహారేనేవ రుక్ఖానం పుప్ఫఫలగహణాదీని, వాతస్స వాయనం అవాయనం, ఆతపస్స తిక్ఖతా మన్దతా, దేవస్స వస్సనం అవస్సనం, పదుమానం దివా వికసనం రత్తిం మిలాయనన్తి ఏవమాది ఉతునియామో.

    Tesu tesu janapadesu tasmiṃ tasmiṃ kāle ekappahāreneva rukkhānaṃ pupphaphalagahaṇādīni, vātassa vāyanaṃ avāyanaṃ, ātapassa tikkhatā mandatā, devassa vassanaṃ avassanaṃ, padumānaṃ divā vikasanaṃ rattiṃ milāyananti evamādi utuniyāmo.

    యం పనేతం సాలిబీజతో సాలిఫలమేవ, మధురతో మధురసంయేవ, తిత్తతో తిత్తరసంయేవ ఫలం హోతి, అయం బీజనియామో.

    Yaṃ panetaṃ sālibījato sāliphalameva, madhurato madhurasaṃyeva, tittato tittarasaṃyeva phalaṃ hoti, ayaṃ bījaniyāmo.

    పురిమా పురిమా చిత్తచేతసికా ధమ్మా పచ్ఛిమానం పచ్ఛిమానం చిత్తచేతసికానం ధమ్మానం ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయోతి ఏవం యదేతం చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం అనన్తరా సమ్పటిచ్ఛనాదీనం నిబ్బత్తనం, అయం చిత్తనియామో.

    Purimā purimā cittacetasikā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ upanissayapaccayena paccayoti evaṃ yadetaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ anantarā sampaṭicchanādīnaṃ nibbattanaṃ, ayaṃ cittaniyāmo.

    యా పనేసా బోధిసత్తానం మాతుకుచ్ఛిఓక్కమనాదీసు దససహస్సిలోకధాతుకమ్పనాదీనం పవత్తి, అయం ధమ్మనియామో నామ. తేసు ఇధ ధమ్మనియామో అధిప్పేతో. తస్మా తమేవత్థం దస్సేన్తో ధమ్మతా ఏసా భిక్ఖవేతిఆదిమాహ.

    Yā panesā bodhisattānaṃ mātukucchiokkamanādīsu dasasahassilokadhātukampanādīnaṃ pavatti, ayaṃ dhammaniyāmo nāma. Tesu idha dhammaniyāmo adhippeto. Tasmā tamevatthaṃ dassento dhammatā esā bhikkhavetiādimāha.

    ౧౮. తత్థ కుచ్ఛిం ఓక్కమతీతి ఏత్థ కుచ్ఛిం ఓక్కన్తో హోతీతి అయమేవత్థో . ఓక్కన్తే హి తస్మిం ఏవం హోతి, న ఓక్కమమానే. అప్పమాణోతి వుడ్ఢిప్పమాణో, విపులోతి అత్థో. ఉళారోతి తస్సేవ వేవచనం. ఉళారాని ఉళారాని ఖాదనీయాని ఖాదన్తీతిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౯౯) హి మధురం ఉళారన్తి వుత్తం. ఉళారాయ ఖలు భవం వచ్ఛాయనో సమణం గోతమం పసంసాయ పసంసతీతిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౮౮) సేట్ఠం ఉళారన్తి వుత్తం. ఇధ పన విపులం అధిప్పేతం. దేవానం దేవానుభావన్తి ఏత్థ దేవానం అయమానుభావో నివత్థవత్థస్స పభా ద్వాదసయోజనాని ఫరతి, తథా సరీరస్స, తథా అలఙ్కారస్స, తథా విమానస్స, తం అతిక్కమిత్వాతి అత్థో.

    18. Tattha kucchiṃ okkamatīti ettha kucchiṃ okkanto hotīti ayamevattho . Okkante hi tasmiṃ evaṃ hoti, na okkamamāne. Appamāṇoti vuḍḍhippamāṇo, vipuloti attho. Uḷāroti tasseva vevacanaṃ. Uḷārāni uḷārāni khādanīyāni khādantītiādīsu (ma. ni. 1.399) hi madhuraṃ uḷāranti vuttaṃ. Uḷārāya khalu bhavaṃ vacchāyano samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatītiādīsu (ma. ni. 1.288) seṭṭhaṃ uḷāranti vuttaṃ. Idha pana vipulaṃ adhippetaṃ. Devānaṃ devānubhāvanti ettha devānaṃ ayamānubhāvo nivatthavatthassa pabhā dvādasayojanāni pharati, tathā sarīrassa, tathā alaṅkārassa, tathā vimānassa, taṃ atikkamitvāti attho.

    లోకన్తరికాతి తిణ్ణం తిణ్ణం చక్కవాళానం అన్తరా ఏకేకో లోకన్తరికో హోతి, తిణ్ణం సకటచక్కానం వా తిణ్ణం పత్తానం వా అఞ్ఞమఞ్ఞం ఆహచ్చ ఠపితానం మజ్ఝే ఓకాసో వియ. సో పన లోకన్తరికనిరయో పరిమాణతో అట్ఠయోజనసహస్సో హోతి. అఘాతి నిచ్చవివటా. అసంవుతాతి హేట్ఠాపి అప్పతిట్ఠా. అన్ధకారాతి తమభూతా. అన్ధకారతిమిసాతి చక్ఖువిఞ్ఞాణుప్పత్తినివారణతో అన్ధభావకరణతిమిసేన సమన్నాగతా. తత్థ కిర చక్ఖువిఞ్ఞాణం న జాయతి. ఏవంమహిద్ధికాతి చన్దిమసూరియా కిర ఏకప్పహారేనేవ తీసు దీపేసు పఞ్ఞాయన్తి, ఏవం మహిద్ధికా. ఏకేకాయ దిసాయ నవ నవ యోజనసతసహస్సాని అన్ధకారం విధమిత్వా ఆలోకం దస్సేన్తి, ఏవంమహానుభావా. ఆభాయ నానుభోన్తీతి అత్తనో పభాయ నప్పహోన్తి. తే కిర చక్కవాళపబ్బతస్స వేమజ్ఝేన విచరన్తి, చక్కవాళపబ్బతఞ్చ అతిక్కమ్మ లోకన్తరికనిరయా. తస్మా తే తత్థ ఆభాయ నప్పహోన్తి.

    Lokantarikāti tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ cakkavāḷānaṃ antarā ekeko lokantariko hoti, tiṇṇaṃ sakaṭacakkānaṃ vā tiṇṇaṃ pattānaṃ vā aññamaññaṃ āhacca ṭhapitānaṃ majjhe okāso viya. So pana lokantarikanirayo parimāṇato aṭṭhayojanasahasso hoti. Aghāti niccavivaṭā. Asaṃvutāti heṭṭhāpi appatiṭṭhā. Andhakārāti tamabhūtā. Andhakāratimisāti cakkhuviññāṇuppattinivāraṇato andhabhāvakaraṇatimisena samannāgatā. Tattha kira cakkhuviññāṇaṃ na jāyati. Evaṃmahiddhikāti candimasūriyā kira ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyanti, evaṃ mahiddhikā. Ekekāya disāya nava nava yojanasatasahassāni andhakāraṃ vidhamitvā ālokaṃ dassenti, evaṃmahānubhāvā. Ābhāya nānubhontīti attano pabhāya nappahonti. Te kira cakkavāḷapabbatassa vemajjhena vicaranti, cakkavāḷapabbatañca atikkamma lokantarikanirayā. Tasmā te tattha ābhāya nappahonti.

    యేపి తత్థ సత్తాతి యేపి తస్మిం లోకన్తరికమహానిరయే సత్తా ఉప్పన్నా. కిం పన కమ్మం కత్వా తత్థ ఉప్పజ్జన్తీతి. భారియం దారుణం మాతాపితూనం ధమ్మికసమణబ్రాహ్మణానఞ్చ ఉపరి అపరాధం, అఞ్ఞఞ్చ దివసే దివసే పాణవధాదిసాహసికకమ్మం కత్వా ఉప్పజ్జన్తి, తమ్బపణ్ణిదీపే అభయచోరనాగచోరాదయో వియ. తేసం అత్తభావో తిగావుతికో హోతి, వగ్గులీనం వియ దీఘనఖా హోన్తి. తే రుక్ఖే వగ్గులియో వియ నఖేహి చక్కవాళపబ్బతే లగ్గన్తి. యదా సంసప్పన్తా అఞ్ఞమఞ్ఞస్స హత్థపాసం గతా హోన్తి, అథ ‘‘భక్ఖో నో లద్ధో’’తి మఞ్ఞమానా తత్థ వావటా విపరివత్తిత్వా లోకసన్ధారకఉదకే పతన్తి, వాతే పహరన్తేపి మధుకఫలాని వియ ఛిజ్జిత్వా ఉదకే పతన్తి, పతితమత్తావ అచ్చన్తఖారే ఉదకే పిట్ఠపిణ్డి వియ విలీయన్తి.

    Yepi tattha sattāti yepi tasmiṃ lokantarikamahāniraye sattā uppannā. Kiṃ pana kammaṃ katvā tattha uppajjantīti. Bhāriyaṃ dāruṇaṃ mātāpitūnaṃ dhammikasamaṇabrāhmaṇānañca upari aparādhaṃ, aññañca divase divase pāṇavadhādisāhasikakammaṃ katvā uppajjanti, tambapaṇṇidīpe abhayacoranāgacorādayo viya. Tesaṃ attabhāvo tigāvutiko hoti, vaggulīnaṃ viya dīghanakhā honti. Te rukkhe vagguliyo viya nakhehi cakkavāḷapabbate lagganti. Yadā saṃsappantā aññamaññassa hatthapāsaṃ gatā honti, atha ‘‘bhakkho no laddho’’ti maññamānā tattha vāvaṭā viparivattitvā lokasandhārakaudake patanti, vāte paharantepi madhukaphalāni viya chijjitvā udake patanti, patitamattāva accantakhāre udake piṭṭhapiṇḍi viya vilīyanti.

    అఞ్ఞేపి కిర భో సన్తి సత్తాతి భో యథా మయం మహాదుక్ఖం అనుభవామ, ఏవం అఞ్ఞే కిర సత్తాపి ఇమం దుక్ఖమనుభవనత్థాయ ఇధూపపన్నాతి తం దివసం పస్సన్తి. అయం పన ఓభాసో ఏకయాగుపానమత్తమ్పి న తిట్ఠతి, అచ్ఛరాసఙ్ఘాటమత్తమేవ విజ్జోభాసో వియ నిచ్ఛరిత్వా – ‘‘కిం ఇద’’న్తి భణన్తానంయేవ అన్తరధాయతి. సఙ్కమ్పతీతి సమన్తతో కమ్పతి. ఇతరద్వయం పురిమపదస్సేవ వేవచనం. పున అప్పమాణో చాతిఆది నిగమనత్థం వుత్తం.

    Aññepi kira bho santi sattāti bho yathā mayaṃ mahādukkhaṃ anubhavāma, evaṃ aññe kira sattāpi imaṃ dukkhamanubhavanatthāya idhūpapannāti taṃ divasaṃ passanti. Ayaṃ pana obhāso ekayāgupānamattampi na tiṭṭhati, accharāsaṅghāṭamattameva vijjobhāso viya niccharitvā – ‘‘kiṃ ida’’nti bhaṇantānaṃyeva antaradhāyati. Saṅkampatīti samantato kampati. Itaradvayaṃ purimapadasseva vevacanaṃ. Puna appamāṇo cātiādi nigamanatthaṃ vuttaṃ.

    ౧౯. చత్తారో నం దేవపుత్తా చాతుద్దిసం రక్ఖాయ ఉపగచ్ఛన్తీతి ఏత్థ చత్తారోతి చతున్నం మహారాజానం వసేన వుత్తం. దససహస్సచక్కవాళేసు పన చత్తారో చత్తారో కత్వా చత్తాలీససహస్సాని హోన్తి. తత్థ ఇమస్మిం చక్కవాళే మహారాజానో ఖగ్గహత్థా బోధిసత్తస్స ఆరక్ఖత్థాయ ఉపగన్త్వా సిరిగబ్భం పవిట్ఠా, ఇతరే గబ్భద్వారతో పట్ఠాయ అవరుద్ధకే పంసుపిసాచకాదియక్ఖగణే పటిక్కమాపేత్వా యావ చక్కవాళా ఆరక్ఖం గణ్హింసు.

    19.Cattāronaṃ devaputtā cātuddisaṃ rakkhāya upagacchantīti ettha cattāroti catunnaṃ mahārājānaṃ vasena vuttaṃ. Dasasahassacakkavāḷesu pana cattāro cattāro katvā cattālīsasahassāni honti. Tattha imasmiṃ cakkavāḷe mahārājāno khaggahatthā bodhisattassa ārakkhatthāya upagantvā sirigabbhaṃ paviṭṭhā, itare gabbhadvārato paṭṭhāya avaruddhake paṃsupisācakādiyakkhagaṇe paṭikkamāpetvā yāva cakkavāḷā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu.

    కిమత్థాయ పనాయం రక్ఖా? నను పటిసన్ధిక్ఖణే కలలకాలతో పట్ఠాయ సచేపి కోటిసతసహస్సమారా కోటిసతసహస్ససినేరుం ఉక్ఖిపిత్వా బోధిసత్తస్స వా బోధిసత్తమాతుయా వా అన్తరాయకరణత్థం ఆగచ్ఛేయ్యుం, సబ్బే అన్తరావ అన్తరధాయేయ్యుం. వుత్తమ్పి చేతం భగవతా రుహిరుప్పాదవత్థుస్మిం – ‘‘అట్ఠానమేతం, భిక్ఖవే, అనవకాసో, యం పరుపక్కమేన తథాగతం జీవితా వోరోపేయ్య. అనుపక్కమేన, భిక్ఖవే, తథాగతా పరినిబ్బాయన్తి. గచ్ఛథ, తుమ్హే భిక్ఖవే, యథావిహారం, అరక్ఖియా, భిక్ఖవే తథాగతా’’తి (చూళవ॰ ౩౪౧). ఏవమేవ, తేన పరుపక్కమేన న తేసం జీవితన్తరాయో అత్థి, సన్తి ఖో పన అమనుస్సా విరూపా దుద్దసికా భేరవరూపా మిగపక్ఖినో, యేసం రూపం వా దిస్వా సద్దం వా సుత్వా బోధిసత్తమాతు భయం వా సన్తాసో వా ఉప్పజ్జేయ్య, తేసం నివారణత్థాయ రక్ఖం అగ్గహేసుం. అపిచ బోధిసత్తస్స పుఞ్ఞతేజేన సఞ్జాతగారవా అత్తనో గారవచోదితాపి తే ఏవమకంసు.

    Kimatthāya panāyaṃ rakkhā? Nanu paṭisandhikkhaṇe kalalakālato paṭṭhāya sacepi koṭisatasahassamārā koṭisatasahassasineruṃ ukkhipitvā bodhisattassa vā bodhisattamātuyā vā antarāyakaraṇatthaṃ āgaccheyyuṃ, sabbe antarāva antaradhāyeyyuṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā ruhiruppādavatthusmiṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ parupakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyanti. Gacchatha, tumhe bhikkhave, yathāvihāraṃ, arakkhiyā, bhikkhave tathāgatā’’ti (cūḷava. 341). Evameva, tena parupakkamena na tesaṃ jīvitantarāyo atthi, santi kho pana amanussā virūpā duddasikā bheravarūpā migapakkhino, yesaṃ rūpaṃ vā disvā saddaṃ vā sutvā bodhisattamātu bhayaṃ vā santāso vā uppajjeyya, tesaṃ nivāraṇatthāya rakkhaṃ aggahesuṃ. Apica bodhisattassa puññatejena sañjātagāravā attano gāravacoditāpi te evamakaṃsu.

    కిం పన తే అన్తోగబ్భం పవిసిత్వా ఠితా చత్తారో మహారాజానో బోధిసత్తస్స మాతుయా అత్తానం దస్సేన్తి, న దస్సేన్తీతి? నహానమణ్డనభోజనాదిసరీరకిచ్చకాలే న దస్సేన్తి, సిరిగబ్భం పవిసిత్వా వరసయనే నిపన్నకాలే పన దస్సేన్తి. తత్థ కిఞ్చాపి అమనుస్సదస్సనం నామ మనుస్సానం సప్పటిభయం హోతి, బోధిసత్తస్స మాతా పన అత్తనో చేవ పుత్తస్స చ పుఞ్ఞానుభావేన తే దిస్వా న భాయతి, పకతిఅన్తేపురపాలకేసు వియ అస్సా ఏతేసు చిత్తం ఉప్పజ్జతి.

    Kiṃ pana te antogabbhaṃ pavisitvā ṭhitā cattāro mahārājāno bodhisattassa mātuyā attānaṃ dassenti, na dassentīti? Nahānamaṇḍanabhojanādisarīrakiccakāle na dassenti, sirigabbhaṃ pavisitvā varasayane nipannakāle pana dassenti. Tattha kiñcāpi amanussadassanaṃ nāma manussānaṃ sappaṭibhayaṃ hoti, bodhisattassa mātā pana attano ceva puttassa ca puññānubhāvena te disvā na bhāyati, pakatiantepurapālakesu viya assā etesu cittaṃ uppajjati.

    ౨౦. పకతియా సీలవతీతి సభావేనేవ సీలసమ్పన్నా. అనుప్పన్నే కిర బుద్ధే మనుస్సా తాపసపరిబ్బాజకానం సన్తికే వన్దిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా సీలం గణ్హన్తి. బోధిసత్తమాతాపి కాలదేవిలస్స ఇసినో సన్తికే సీలం గణ్హాతి. బోధిసత్తే పన కుచ్ఛిగతే అఞ్ఞస్స పాదమూలే నిసీదితుం నామ న సక్కా, సమానాసనే నిసీదిత్వా గహితసీలమ్పి ఆవజ్జనకరణమత్తం హోతి. తస్మా సయమేవ సీలం అగ్గహేసీతి వుత్తం హోతి.

    20.Pakatiyā sīlavatīti sabhāveneva sīlasampannā. Anuppanne kira buddhe manussā tāpasaparibbājakānaṃ santike vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā sīlaṃ gaṇhanti. Bodhisattamātāpi kāladevilassa isino santike sīlaṃ gaṇhāti. Bodhisatte pana kucchigate aññassa pādamūle nisīdituṃ nāma na sakkā, samānāsane nisīditvā gahitasīlampi āvajjanakaraṇamattaṃ hoti. Tasmā sayameva sīlaṃ aggahesīti vuttaṃ hoti.

    ౨౧. పురిసేసూతి బోధిసత్తస్స పితరం ఆదిం కత్వా కేసుచి మనుస్సేసు పురిసాధిప్పాయచిత్తం నుప్పజ్జతి. బోధిసత్తమాతురూపం పన కుసలా సిప్పికా పోత్థకమ్మాదీసుపి కాతుం న సక్కోన్తి. తం దిస్వా పురిసస్స రాగో నుప్పజ్జతీతి న సక్కా వత్తుం, సచే పన తం రత్తచిత్తో ఉపసఙ్కమితుకామో హోతి, పాదా న వహన్తి, దిబ్బసఙ్ఖలికా వియ బజ్ఝన్తి. తస్మా ‘‘అనతిక్కమనీయా’’తిఆది వుత్తం.

    21.Purisesūti bodhisattassa pitaraṃ ādiṃ katvā kesuci manussesu purisādhippāyacittaṃ nuppajjati. Bodhisattamāturūpaṃ pana kusalā sippikā potthakammādīsupi kātuṃ na sakkonti. Taṃ disvā purisassa rāgo nuppajjatīti na sakkā vattuṃ, sace pana taṃ rattacitto upasaṅkamitukāmo hoti, pādā na vahanti, dibbasaṅkhalikā viya bajjhanti. Tasmā ‘‘anatikkamanīyā’’tiādi vuttaṃ.

    ౨౨. పఞ్చన్నం కామగుణానన్తి పుబ్బే కామగుణూపసఞ్హితన్తి ఇమినా పురిసాధిప్పాయవసేన వత్థుపటిక్ఖేపో కతో, ఇధ ఆరమ్మణప్పటిలాభో దస్సితో. తదా కిర దేవియా ఏవరూపో పుత్తో కుచ్ఛిం ఉపపన్నోతి సుత్వా సమన్తతో రాజానో మహగ్ఘఆభరణతూరియాదివసేన పఞ్చద్వారారమ్మణవత్థుభూతం పణ్ణాకారం పేసేన్తి. బోధిసత్తస్స చ బోధిసత్తమాతు చ కతకమ్మస్స ఉస్సన్నత్తా లాభసక్కారస్స పమాణపరిచ్ఛేదో నత్థి.

    22.Pañcannaṃ kāmaguṇānanti pubbe kāmaguṇūpasañhitanti iminā purisādhippāyavasena vatthupaṭikkhepo kato, idha ārammaṇappaṭilābho dassito. Tadā kira deviyā evarūpo putto kucchiṃ upapannoti sutvā samantato rājāno mahagghaābharaṇatūriyādivasena pañcadvārārammaṇavatthubhūtaṃ paṇṇākāraṃ pesenti. Bodhisattassa ca bodhisattamātu ca katakammassa ussannattā lābhasakkārassa pamāṇaparicchedo natthi.

    ౨౩. అకిలన్తకాయాతి యథా అఞ్ఞా ఇత్థియో గబ్భభారేన కిలమన్తి హత్థపాదా ఉద్ధుమాతతాదీని పాపుణన్తి, ఏవం తస్సా కోచి కిలమథో నాహోసి. తిరోకుచ్ఛిగతన్తి అన్తోకుచ్ఛిగతం. పస్సతీతి కలలాదికాలం అతిక్కమిత్వా సఞ్జాతఅఙ్గపచ్చఙ్గఅహీనిన్ద్రియభావం ఉపగతంయేవ పస్సతి. కిమత్థం పస్సతి? సుఖవాసత్థంయేవ. యథేవ హి మాతా పుత్తేన సద్ధిం నిపన్నా వా నిసిన్నా వా – ‘‘హత్థం వాస్స పాదం వా ఓలమ్బన్తం ఉక్ఖిపిత్వా సణ్ఠపేస్సామీ’’తి సుఖవాసత్థం పుత్తం ఓలోకేతి, ఏవం బోధిసత్తమాతాపి యం తం మాతు ఉట్ఠానగమనపరివత్తననిసజ్జాదీసు ఉణ్హసీతలోణికతిత్తకకటుకాహారఅజ్ఝోహరణకాలేసు చ గబ్భస్స దుక్ఖం ఉప్పజ్జతి, ‘‘అత్థి ను ఖో మే తం పుత్తస్సా’’తి సుఖవాసత్థం ఓలోకయమానా పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా నిసిన్నం బోధిసత్తం పస్సతి. యథా హి అఞ్ఞే అన్తోకుచ్ఛిగతా పక్కాసయం అవత్థరిత్వా ఆమాసయం ఉక్ఖిపిత్వా ఉదరపటలం పిట్ఠితో కత్వా పిట్ఠికణ్డకం నిస్సాయ ఉక్కుటికం ద్వీసు ముట్ఠీసు హనుకం ఠపేత్వా దేవే వస్సన్తే రుక్ఖసుసిరే మక్కటా వియ నిసీదన్తి, న ఏవం బోధిసత్తో, బోధిసత్తో పన పిట్ఠికణ్డకం పిట్ఠితో కత్వా ధమ్మాసనే ధమ్మకథికో వియ పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా పురత్థాభిముఖో నిసీదతి. పుబ్బేకతకమ్మం పనస్సా వత్థుం సోధేతి, సుద్ధే వత్థుమ్హి సుఖుమచ్ఛవిలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. అథ నం కుచ్ఛితచో పటిచ్ఛాదేతుం న సక్కోతి, ఓలోకేన్తియా బహిఠితో వియ పఞ్ఞాయతి. తమత్థం ఉపమాయ విభావేన్తో భగవా సేయ్యథాపీతిఆదిమాహ. బోధిసత్తో పన అన్తోకుచ్ఛిగతో మాతరం న పస్సతి. న హి అన్తోకుచ్ఛియం చక్ఖువిఞ్ఞాణం ఉప్పజ్జతి.

    23.Akilantakāyāti yathā aññā itthiyo gabbhabhārena kilamanti hatthapādā uddhumātatādīni pāpuṇanti, evaṃ tassā koci kilamatho nāhosi. Tirokucchigatanti antokucchigataṃ. Passatīti kalalādikālaṃ atikkamitvā sañjātaaṅgapaccaṅgaahīnindriyabhāvaṃ upagataṃyeva passati. Kimatthaṃ passati? Sukhavāsatthaṃyeva. Yatheva hi mātā puttena saddhiṃ nipannā vā nisinnā vā – ‘‘hatthaṃ vāssa pādaṃ vā olambantaṃ ukkhipitvā saṇṭhapessāmī’’ti sukhavāsatthaṃ puttaṃ oloketi, evaṃ bodhisattamātāpi yaṃ taṃ mātu uṭṭhānagamanaparivattananisajjādīsu uṇhasītaloṇikatittakakaṭukāhāraajjhoharaṇakālesu ca gabbhassa dukkhaṃ uppajjati, ‘‘atthi nu kho me taṃ puttassā’’ti sukhavāsatthaṃ olokayamānā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinnaṃ bodhisattaṃ passati. Yathā hi aññe antokucchigatā pakkāsayaṃ avattharitvā āmāsayaṃ ukkhipitvā udarapaṭalaṃ piṭṭhito katvā piṭṭhikaṇḍakaṃ nissāya ukkuṭikaṃ dvīsu muṭṭhīsu hanukaṃ ṭhapetvā deve vassante rukkhasusire makkaṭā viya nisīdanti, na evaṃ bodhisatto, bodhisatto pana piṭṭhikaṇḍakaṃ piṭṭhito katvā dhammāsane dhammakathiko viya pallaṅkaṃ ābhujitvā puratthābhimukho nisīdati. Pubbekatakammaṃ panassā vatthuṃ sodheti, suddhe vatthumhi sukhumacchavilakkhaṇaṃ nibbattati. Atha naṃ kucchitaco paṭicchādetuṃ na sakkoti, olokentiyā bahiṭhito viya paññāyati. Tamatthaṃ upamāya vibhāvento bhagavā seyyathāpītiādimāha. Bodhisatto pana antokucchigato mātaraṃ na passati. Na hi antokucchiyaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjati.

    ౨౪. కాలఙ్కరోతీతి న విజాతభావపచ్చయా, ఆయుపరిక్ఖయేనేవ. బోధిసత్తేన వసితట్ఠానఞ్హి చేతియకుటిసదిసం హోతి, అఞ్ఞేసం అపరిభోగారహం, న చ సక్కా బోధిసత్తమాతరం అపనేత్వా అఞ్ఞం అగ్గమహేసిట్ఠానే ఠపేతున్తి తత్తకంయేవ బోధిసత్తమాతు ఆయుప్పమాణం హోతి, తస్మా తదా కాలఙ్కరోతి. కతరస్మిం పన వయే కాలం కరోతీతి? మజ్ఝిమవయే. పఠమవయస్మిఞ్హి సత్తానం అత్తభావే ఛన్దరాగో బలవా హోతి, తేన తదా సఞ్జాతగబ్భా ఇత్థీ గబ్భం అనురక్ఖితుం న సక్కోతి, గబ్భో బహ్వాబాధో హోతి. మజ్ఝిమవయస్స పన ద్వే కోట్ఠాసే అతిక్కమ్మ తతియే కోట్ఠాసే వత్థు విసదం హోతి, విసదే వత్థుమ్హి నిబ్బత్తదారకా అరోగా హోన్తి, తస్మా బోధిసత్తమాతాపి పఠమవయే సమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మజ్ఝిమవయస్స తతియే కోట్ఠాసే విజాయిత్వా కాలం కరోతీతి అయమేత్థ ధమ్మతా.

    24.Kālaṅkarotīti na vijātabhāvapaccayā, āyuparikkhayeneva. Bodhisattena vasitaṭṭhānañhi cetiyakuṭisadisaṃ hoti, aññesaṃ aparibhogārahaṃ, na ca sakkā bodhisattamātaraṃ apanetvā aññaṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapetunti tattakaṃyeva bodhisattamātu āyuppamāṇaṃ hoti, tasmā tadā kālaṅkaroti. Katarasmiṃ pana vaye kālaṃ karotīti? Majjhimavaye. Paṭhamavayasmiñhi sattānaṃ attabhāve chandarāgo balavā hoti, tena tadā sañjātagabbhā itthī gabbhaṃ anurakkhituṃ na sakkoti, gabbho bahvābādho hoti. Majjhimavayassa pana dve koṭṭhāse atikkamma tatiye koṭṭhāse vatthu visadaṃ hoti, visade vatthumhi nibbattadārakā arogā honti, tasmā bodhisattamātāpi paṭhamavaye sampattiṃ anubhavitvā majjhimavayassa tatiye koṭṭhāse vijāyitvā kālaṃ karotīti ayamettha dhammatā.

    ౨౫. నవ వా దస వాతి ఏత్థ వా సద్దస్స వికప్పనవసేన సత్త వా అట్ఠ వా ఏకాదస వా ద్వాదస వాతి ఏవమాదీనం సఙ్గహో వేదితబ్బో. తత్థ సత్తమాసజాతో జీవతి, సీతుణ్హక్ఖమో పన న హోతి. అట్ఠమాసజాతో న జీవతి, అవసేసా జీవన్తి.

    25.Nava vā dasa vāti ettha vā saddassa vikappanavasena satta vā aṭṭha vā ekādasa vā dvādasa vāti evamādīnaṃ saṅgaho veditabbo. Tattha sattamāsajāto jīvati, sītuṇhakkhamo pana na hoti. Aṭṭhamāsajāto na jīvati, avasesā jīvanti.

    ౨౭. దేవా పఠమం పటిగ్గణ్హన్తీతి ఖీణాసవా సుద్ధావాసబ్రహ్మానో పటిగ్గణ్హన్తి. కథం పటిగ్గణ్హన్తి? ‘‘సూతివేసం గణ్హిత్వా’’తి ఏకే. తం పన పటిక్ఖిపిత్వా ఇదం వుత్తం – ‘తదా బోధిసత్తమాతా సువణ్ణఖచితం వత్థం నివాసేత్వా మచ్ఛక్ఖిసదిసం దుకూలపటం యావ పాదన్తా పారుపిత్వా అట్ఠాసి. అథస్సా సల్లహుకగబ్భవుట్ఠానం అహోసి, ధమకరణతో ఉదకనిక్ఖమనసదిసం. అథ తే పకతిబ్రహ్మవేసేనేవ ఉపసఙ్కమిత్వా పఠమం సువణ్ణజాలేన పటిగ్గహేసుం. తేసం హత్థతో చత్తారో మహారాజానో అజినప్పవేణియా పటిగ్గహేసుం. తతో మనుస్సా దుకూలచుమ్బటకేన పటిగ్గహేసుం’. తేన వుత్తం – ‘‘దేవా పఠమం పటిగ్గణ్హన్తి, పచ్ఛా మనుస్సా’’తి.

    27.Devā paṭhamaṃ paṭiggaṇhantīti khīṇāsavā suddhāvāsabrahmāno paṭiggaṇhanti. Kathaṃ paṭiggaṇhanti? ‘‘Sūtivesaṃ gaṇhitvā’’ti eke. Taṃ pana paṭikkhipitvā idaṃ vuttaṃ – ‘tadā bodhisattamātā suvaṇṇakhacitaṃ vatthaṃ nivāsetvā macchakkhisadisaṃ dukūlapaṭaṃ yāva pādantā pārupitvā aṭṭhāsi. Athassā sallahukagabbhavuṭṭhānaṃ ahosi, dhamakaraṇato udakanikkhamanasadisaṃ. Atha te pakatibrahmaveseneva upasaṅkamitvā paṭhamaṃ suvaṇṇajālena paṭiggahesuṃ. Tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā paṭiggahesuṃ. Tato manussā dukūlacumbaṭakena paṭiggahesuṃ’. Tena vuttaṃ – ‘‘devā paṭhamaṃ paṭiggaṇhanti, pacchā manussā’’ti.

    ౨౮. చత్తారో నం దేవపుత్తాతి చత్తారో మహారాజానో. పటిగ్గహేత్వాతి అజినప్పవేణియా పటిగ్గహేత్వా. మహేసక్ఖోతి మహాతేజో మహాయసో లక్ఖణసమ్పన్నో.

    28.Cattāro naṃ devaputtāti cattāro mahārājāno. Paṭiggahetvāti ajinappaveṇiyā paṭiggahetvā. Mahesakkhoti mahātejo mahāyaso lakkhaṇasampanno.

    ౨౯. విసదోవ నిక్ఖమతీతి యథా అఞ్ఞే సత్తా యోనిమగ్గే లగ్గన్తా భగ్గవిభగ్గా నిక్ఖమన్తి, న ఏవం నిక్ఖమతి, అలగ్గో హుత్వా నిక్ఖమతీతి అత్థో ఉదేనాతి ఉదకేన. కేనచి అసుచినాతి యథా అఞ్ఞే సత్తా కమ్మజవాతేహి ఉద్ధంపాదా అధోసిరా యోనిమగ్గే పక్ఖిత్తా సతపోరిసం నరకపపాతం పతన్తా వియ, తాళచ్ఛిద్దేన నిక్కడ్ఢియమానా హత్థీ వియ మహాదుక్ఖం అనుభవన్తా నానాఅసుచిమక్ఖితావ నిక్ఖమన్తి, న ఏవం బోధిసత్తో. బోధిసత్తఞ్హి కమ్మజవాతా ఉద్ధపాదం అధోసిరం కాతుం న సక్కోన్తి. సో ధమ్మాసనతో ఓతరన్తో ధమ్మకథికో వియ, నిస్సేణితో ఓతరన్తో పురిసో వియ చ ద్వే హత్థే చ ద్వే పాదే చ పసారేత్వా ఠితకోవ మాతుకుచ్ఛిసమ్భవేన కేనచి అసుచినా అమక్ఖితోవ నిక్ఖమతి.

    29.Visadova nikkhamatīti yathā aññe sattā yonimagge laggantā bhaggavibhaggā nikkhamanti, na evaṃ nikkhamati, alaggo hutvā nikkhamatīti attho udenāti udakena. Kenaci asucināti yathā aññe sattā kammajavātehi uddhaṃpādā adhosirā yonimagge pakkhittā sataporisaṃ narakapapātaṃ patantā viya, tāḷacchiddena nikkaḍḍhiyamānā hatthī viya mahādukkhaṃ anubhavantā nānāasucimakkhitāva nikkhamanti, na evaṃ bodhisatto. Bodhisattañhi kammajavātā uddhapādaṃ adhosiraṃ kātuṃ na sakkonti. So dhammāsanato otaranto dhammakathiko viya, nisseṇito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca dve pāde ca pasāretvā ṭhitakova mātukucchisambhavena kenaci asucinā amakkhitova nikkhamati.

    ఉదకస్స ధారాతి ఉదకవట్టియో. తాసు సీతా సువణ్ణకటాహే పతతి ఉణ్హా రజతకటాహే. ఇదఞ్చ పథవితలే కేనచి అసుచినా అసమ్మిస్సం తేసం పానీయపరిభోజనీయఉదకఞ్చేవ అఞ్ఞేహి అసాధారణం కీళాఉదకఞ్చ దస్సేతుం వుత్తం, అఞ్ఞస్స పన సువణ్ణరజతఘటేహి ఆహరియమానఉదకస్స చేవ హంసవత్తకాదిపోక్ఖరణీగతస్స చ ఉదకస్స పరిచ్ఛేదో నత్థి.

    Udakassa dhārāti udakavaṭṭiyo. Tāsu sītā suvaṇṇakaṭāhe patati uṇhā rajatakaṭāhe. Idañca pathavitale kenaci asucinā asammissaṃ tesaṃ pānīyaparibhojanīyaudakañceva aññehi asādhāraṇaṃ kīḷāudakañca dassetuṃ vuttaṃ, aññassa pana suvaṇṇarajataghaṭehi āhariyamānaudakassa ceva haṃsavattakādipokkharaṇīgatassa ca udakassa paricchedo natthi.

    ౩౧. సమ్పతిజాతోతి ముహుత్తజాతో. పాళియం పన మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తమత్తో వియ దస్సితో, న ఏవం దట్ఠబ్బం. నిక్ఖన్తమత్తఞ్హి నం పఠమం బ్రహ్మానో సువణ్ణజాలేన పటిగ్గణ్హింసు, తేసం హత్థతో చత్తారో మహారాజానో అజినప్పవేణియా, తేసం హత్థతో మనుస్సా దుకూలచుమ్బటకేన. మనుస్సానం హత్థతో ముచ్చిత్వా పథవియం పతిట్ఠితో. సేతమ్హి ఛత్తే అనుధారియమానేతి దిబ్బసేతచ్ఛత్తే అనుధారియమానమ్హి. ఏత్థ చ ఛత్తస్స పరివారాని ఖగ్గాదీని పఞ్చ రాజకకుధభణ్డానిపి ఆగతానేవ. పాళియం పన రాజగమనే రాజా వియ ఛత్తమేవ వుత్తం. తేసు ఛత్తమేవ పఞ్ఞాయతి, న ఛత్తగ్గాహకో. తథా ఖగ్గతాలవణ్టమోరహత్థకవాళబీజనీఉణ్హీసమత్తాయేవ పఞ్ఞాయన్తి, న తేసం గాహకా. సబ్బాని కిర తాని అదిస్సమానరూపా దేవతా గణ్హింసు. వుత్తఞ్చేతం –

    31.Sampatijātoti muhuttajāto. Pāḷiyaṃ pana mātukucchito nikkhantamatto viya dassito, na evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nikkhantamattañhi naṃ paṭhamaṃ brahmāno suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbaṭakena. Manussānaṃ hatthato muccitvā pathaviyaṃ patiṭṭhito. Setamhi chatte anudhāriyamāneti dibbasetacchatte anudhāriyamānamhi. Ettha ca chattassa parivārāni khaggādīni pañca rājakakudhabhaṇḍānipi āgatāneva. Pāḷiyaṃ pana rājagamane rājā viya chattameva vuttaṃ. Tesu chattameva paññāyati, na chattaggāhako. Tathā khaggatālavaṇṭamorahatthakavāḷabījanīuṇhīsamattāyeva paññāyanti, na tesaṃ gāhakā. Sabbāni kira tāni adissamānarūpā devatā gaṇhiṃsu. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘అనేకసాఖఞ్చ సహస్సమణ్డలం,

    ‘‘Anekasākhañca sahassamaṇḍalaṃ,

    ఛత్తం మరూ ధారయుమన్తలిక్ఖే;

    Chattaṃ marū dhārayumantalikkhe;

    సువణ్ణదణ్డా విపతన్తి చామరా,

    Suvaṇṇadaṇḍā vipatanti cāmarā,

    న దిస్సరే చామరఛత్తగాహకా’’తి. (సు॰ ని॰ ౬౯౩);

    Na dissare cāmarachattagāhakā’’ti. (su. ni. 693);

    సబ్బా చ దిసాతి ఇదం సత్తపదవీతిహారూపరి ఠితస్స వియ సబ్బదిసానువిలోకనం వుత్తం, న ఖో పనేవం దట్ఠబ్బం. మహాసత్తో హి మనుస్సానం హత్థతో ముచ్చిత్వా పఠవియం పతిట్ఠితో పురత్థిమం దిసం ఓలోకేసి. అనేకాని చక్కవాళసహస్సాని ఏకఙ్గణాని అహేసుం. తత్థ దేవమనుస్సా గన్ధమాలాదీహి పూజయమానా – ‘‘మహాపురిస, ఇధ తుమ్హేహి సదిసోపి నత్థి, కుతో ఉత్తరితరో’’తి ఆహంసు. ఏవం చతస్సో దిసా, చతస్సో అనుదిసా, హేట్ఠా, ఉపరీతి దస దిసా అనువిలోకేత్వా అత్తనా సదిసం అదిస్వా – ‘‘అయం ఉత్తరా దిసా’’తి ఉత్తరాభిముఖో సత్తపదవీతిహారేన అగమాసీతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. ఆసభిన్తి ఉత్తమం. అగ్గోతి గుణేహి సబ్బపఠమో. ఇతరాని ద్వే పదాని ఏతస్సేవ వేవచనాని. అయమన్తిమా జాతి, నత్థి దాని పునబ్భవోతి పదద్వయేన ఇమస్మిం అత్తభావే పత్తబ్బం అరహత్తం బ్యాకాసి.

    Sabbā ca disāti idaṃ sattapadavītihārūpari ṭhitassa viya sabbadisānuvilokanaṃ vuttaṃ, na kho panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Mahāsatto hi manussānaṃ hatthato muccitvā paṭhaviyaṃ patiṭṭhito puratthimaṃ disaṃ olokesi. Anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Tattha devamanussā gandhamālādīhi pūjayamānā – ‘‘mahāpurisa, idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā, catasso anudisā, heṭṭhā, uparīti dasa disā anuviloketvā attanā sadisaṃ adisvā – ‘‘ayaṃ uttarā disā’’ti uttarābhimukho sattapadavītihārena agamāsīti evamettha attho veditabbo. Āsabhinti uttamaṃ. Aggoti guṇehi sabbapaṭhamo. Itarāni dve padāni etasseva vevacanāni. Ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavoti padadvayena imasmiṃ attabhāve pattabbaṃ arahattaṃ byākāsi.

    ఏత్థ చ సమేహి పాదేహి పథవియా పతిట్ఠానం చతురిద్ధిపాదపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, ఉత్తరాభిముఖభావో మహాజనం అజ్ఝోత్థరిత్వా అభిభవిత్వా గమనస్స పుబ్బనిమిత్తం, సత్తపదగమనం సత్తబోజ్ఝఙ్గరతనపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, దిబ్బసేతచ్ఛత్తధారణం విముత్తివరఛత్తపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, పఞ్చరాజకకుధభణ్డానం పటిలాభో పఞ్చహి విముత్తీహి విముచ్చనస్స పుబ్బనిమిత్తం, సబ్బదిసానువిలోకనం అనావరణఞాణపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, ఆసభివాచాభాసనం అప్పటివత్తియధమ్మచక్కప్పవత్తనస్స పుబ్బనిమిత్తం, ‘‘అయమన్తిమా జాతీ’’తి సీహనాదో అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బానస్స పుబ్బనిమిత్తన్తి వేదితబ్బం . ఇమే వారా పాళియం ఆగతా, సమ్బహులవారో పన నాగతో, ఆహరిత్వా దీపేతబ్బో.

    Ettha ca samehi pādehi pathaviyā patiṭṭhānaṃ caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, uttarābhimukhabhāvo mahājanaṃ ajjhottharitvā abhibhavitvā gamanassa pubbanimittaṃ, sattapadagamanaṃ sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, dibbasetacchattadhāraṇaṃ vimuttivarachattapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, pañcarājakakudhabhaṇḍānaṃ paṭilābho pañcahi vimuttīhi vimuccanassa pubbanimittaṃ, sabbadisānuvilokanaṃ anāvaraṇañāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, āsabhivācābhāsanaṃ appaṭivattiyadhammacakkappavattanassa pubbanimittaṃ, ‘‘ayamantimā jātī’’ti sīhanādo anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbānassa pubbanimittanti veditabbaṃ . Ime vārā pāḷiyaṃ āgatā, sambahulavāro pana nāgato, āharitvā dīpetabbo.

    మహాపురిసస్స హి జాతదివసే దససహస్సిలోకధాతు కమ్పి. దససహస్సిలోకధాతుమ్హి దేవతా ఏకచక్కవాళే సన్నిపతింసు. పఠమం దేవా పటిగ్గణ్హింసు, పచ్ఛా మనుస్సా. తన్తిబద్ధా వీణా చమ్మబద్ధా భేరియో చ కేనచి అవాదితా సయమేవ వజ్జింసు. మనుస్సానం అన్దుబన్ధనాదీని ఖణ్డాఖణ్డం ఛిజ్జింసు. సబ్బరోగా వూపసమింసు, అమ్బిలేన ధోతతమ్బమలం వియ విగచ్ఛింసు. జచ్చన్ధా రూపాని పస్సింసు. జచ్చబధిరా సద్దం సుణింసు. పీఠసప్పీ జవసమ్పన్నా అహేసుం. జాతిజళానమ్పి ఏళమూగానం సతి పతిట్ఠాసి. విదేసపక్ఖన్దా నావా సుపట్టనం పాపుణింసు. ఆకాసట్ఠకభూమట్ఠకరతనాని సకతేజోభాసితాని అహేసుం. వేరినో మేత్తచిత్తం పటిలభింసు. అవీచిమ్హి అగ్గి నిబ్బాయి. లోకన్తరేసు ఆలోకో ఉదపాది. నదీసు జలం నప్పవత్తతి. మహాసముద్దే మధురసం ఉదకం అహోసి. వాతో న వాయి. ఆకాసపబ్బతరుక్ఖగతా సకుణా భస్సిత్వా పథవిగతా అహేసుం. చన్దో అతివిరోచి. సూరియో న ఉణ్హో, న సీతలో, నిమ్మలో ఉతుసమ్పన్నో అహోసి. దేవతా అత్తనో అత్తనో విమానద్వారే ఠత్వా అప్ఫోటనసేళనచేలుక్ఖేపాదీహి మహాకీళకం కీళింసు. చాతుద్దీపికమహామేఘో వస్సి. మహాజనం నేవ ఖుదా న పిపాసా పీళేసి. ద్వారకవాటాని సయమేవ వివరింసు. పుప్ఫూపగఫలూపగా రుక్ఖా పుప్ఫఫలాని గణ్హింసు. దససహస్సిలోకధాతు ఏకద్ధజమాలా అహోసి.

    Mahāpurisassa hi jātadivase dasasahassilokadhātu kampi. Dasasahassilokadhātumhi devatā ekacakkavāḷe sannipatiṃsu. Paṭhamaṃ devā paṭiggaṇhiṃsu, pacchā manussā. Tantibaddhā vīṇā cammabaddhā bheriyo ca kenaci avāditā sayameva vajjiṃsu. Manussānaṃ andubandhanādīni khaṇḍākhaṇḍaṃ chijjiṃsu. Sabbarogā vūpasamiṃsu, ambilena dhotatambamalaṃ viya vigacchiṃsu. Jaccandhā rūpāni passiṃsu. Jaccabadhirā saddaṃ suṇiṃsu. Pīṭhasappī javasampannā ahesuṃ. Jātijaḷānampi eḷamūgānaṃ sati patiṭṭhāsi. Videsapakkhandā nāvā supaṭṭanaṃ pāpuṇiṃsu. Ākāsaṭṭhakabhūmaṭṭhakaratanāni sakatejobhāsitāni ahesuṃ. Verino mettacittaṃ paṭilabhiṃsu. Avīcimhi aggi nibbāyi. Lokantaresu āloko udapādi. Nadīsu jalaṃ nappavattati. Mahāsamudde madhurasaṃ udakaṃ ahosi. Vāto na vāyi. Ākāsapabbatarukkhagatā sakuṇā bhassitvā pathavigatā ahesuṃ. Cando ativiroci. Sūriyo na uṇho, na sītalo, nimmalo utusampanno ahosi. Devatā attano attano vimānadvāre ṭhatvā apphoṭanaseḷanacelukkhepādīhi mahākīḷakaṃ kīḷiṃsu. Cātuddīpikamahāmegho vassi. Mahājanaṃ neva khudā na pipāsā pīḷesi. Dvārakavāṭāni sayameva vivariṃsu. Pupphūpagaphalūpagā rukkhā pupphaphalāni gaṇhiṃsu. Dasasahassilokadhātu ekaddhajamālā ahosi.

    తత్రాపి దససహస్సిలోకధాతుకమ్పో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. దేవతానం ఏకచక్కవాళే సన్నిపాతో ధమ్మచక్కప్పవత్తనకాలే ఏకప్పహారేనేవ సన్నిపతిత్వా ధమ్మం పటిగ్గణ్హనస్స పుబ్బనిమిత్తం. పఠమం దేవతానం పటిగ్గహణం చతున్నం రూపావచరజ్ఝానానం పటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. పచ్ఛా మనుస్సానం పటిగ్గహణం చతున్నం అరూపావచరజ్ఝానానం పటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. తన్తిబద్ధవీణానం సయం వజ్జనం అనుపుబ్బవిహారపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. చమ్మబద్ధభేరీనం వజ్జనం మహతియా ధమ్మభేరియా అనుస్సావనస్స పుబ్బనిమిత్తం. అన్దుబన్ధనాదీనం ఛేదో అస్మిమానసముచ్ఛేదస్స పుబ్బనిమిత్తం. మహాజనస్స రోగవిగమో చతుసచ్చపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. జచ్చన్ధానం రూపదస్సనం దిబ్బచక్ఖుపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం . బధిరానం సద్దస్సవనం దిబ్బసోతధాతుపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. పీఠసప్పీనం జవసమ్పదా చతురిద్ధిపాదపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. జళానం సతిపతిట్ఠానం చతుసతిపట్ఠానపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. విదేసపక్ఖన్దనావానం సుపట్టనసమ్పాపుణనం చతుపటిసమ్భిదాధిగమస్స పుబ్బనిమిత్తం. రతనానం సకతేజోభాసితత్తం యం లోకస్స ధమ్మోభాసం దస్సేస్సతి, తస్స పుబ్బనిమిత్తం.

    Tatrāpi dasasahassilokadhātukampo sabbaññutaññāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Devatānaṃ ekacakkavāḷe sannipāto dhammacakkappavattanakāle ekappahāreneva sannipatitvā dhammaṃ paṭiggaṇhanassa pubbanimittaṃ. Paṭhamaṃ devatānaṃ paṭiggahaṇaṃ catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ paṭilābhassa pubbanimittaṃ. Pacchā manussānaṃ paṭiggahaṇaṃ catunnaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ paṭilābhassa pubbanimittaṃ. Tantibaddhavīṇānaṃ sayaṃ vajjanaṃ anupubbavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Cammabaddhabherīnaṃ vajjanaṃ mahatiyā dhammabheriyā anussāvanassa pubbanimittaṃ. Andubandhanādīnaṃ chedo asmimānasamucchedassa pubbanimittaṃ. Mahājanassa rogavigamo catusaccapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Jaccandhānaṃ rūpadassanaṃ dibbacakkhupaṭilābhassa pubbanimittaṃ . Badhirānaṃ saddassavanaṃ dibbasotadhātupaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Pīṭhasappīnaṃ javasampadā caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Jaḷānaṃ satipatiṭṭhānaṃ catusatipaṭṭhānapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Videsapakkhandanāvānaṃ supaṭṭanasampāpuṇanaṃ catupaṭisambhidādhigamassa pubbanimittaṃ. Ratanānaṃ sakatejobhāsitattaṃ yaṃ lokassa dhammobhāsaṃ dassessati, tassa pubbanimittaṃ.

    వేరీనం మేత్తచిత్తపటిలాభో చతుబ్రహ్మవిహారపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. అవీచిమ్హి అగ్గినిబ్బాయనం ఏకాదసఅగ్గినిబ్బాయనస్స పుబ్బనిమిత్తం. లోకన్తరికాలోకో అవిజ్జన్ధకారం విధమిత్వా ఞాణాలోకదస్సనస్స పుబ్బనిమిత్తం. మహాసముద్దస్స మధురతా నిబ్బానరసేన ఏకరసభావస్స పుబ్బనిమిత్తం. వాతస్స అవాయనం ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిగతభిన్దనస్స పుబ్బనిమిత్తం. సకుణానం పథవిగమనం మహాజనస్స ఓవాదం సుత్వా పాణేహి సరణగమనస్స పుబ్బనిమిత్తం. చన్దస్స అతివిరోచనం బహుజనకన్తతాయ పుబ్బనిమిత్తం. సూరియస్స ఉణ్హసీతవివజ్జనఉతుసుఖతా కాయికచేతసికసుఖప్పత్తియా పుబ్బనిమిత్తం. దేవతానం విమానద్వారేసు ఠత్వా అప్ఫోటనాదీహి కీళనం బుద్ధభావం పత్వా ఉదానం ఉదానస్స పుబ్బనిమిత్తం. చాతుద్దీపికమహామేఘవస్సనం మహతో ధమ్మమేఘవస్సనస్స పుబ్బనిమిత్తం. ఖుదాపీళనస్స అభావో కాయగతాసతిఅమతపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం. పిపాసాపీళనస్స అభావో విముత్తిసుఖేన సుఖితభావస్స పుబ్బనిమిత్తం. ద్వారకవాటానం సయమేవ వివరణం అట్ఠఙ్గికమగ్గద్వారవివరణస్స పుబ్బనిమిత్తం. రుక్ఖానం పుప్ఫఫలగ్గహణం విముత్తిపుప్ఫేహి పుప్ఫితస్స చ సామఞ్ఞఫలభారభరితభావస్స చ పుబ్బనిమిత్తం. దససహస్సిలోకధాతుయా ఏకద్ధజమాలితా అరియద్ధజమాలమాలితాయ పుబ్బనిమిత్తన్తి వేదితబ్బం. అయం సమ్బహులవారో నామ.

    Verīnaṃ mettacittapaṭilābho catubrahmavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Avīcimhi agginibbāyanaṃ ekādasaagginibbāyanassa pubbanimittaṃ. Lokantarikāloko avijjandhakāraṃ vidhamitvā ñāṇālokadassanassa pubbanimittaṃ. Mahāsamuddassa madhuratā nibbānarasena ekarasabhāvassa pubbanimittaṃ. Vātassa avāyanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhigatabhindanassa pubbanimittaṃ. Sakuṇānaṃ pathavigamanaṃ mahājanassa ovādaṃ sutvā pāṇehi saraṇagamanassa pubbanimittaṃ. Candassa ativirocanaṃ bahujanakantatāya pubbanimittaṃ. Sūriyassa uṇhasītavivajjanautusukhatā kāyikacetasikasukhappattiyā pubbanimittaṃ. Devatānaṃ vimānadvāresu ṭhatvā apphoṭanādīhi kīḷanaṃ buddhabhāvaṃ patvā udānaṃ udānassa pubbanimittaṃ. Cātuddīpikamahāmeghavassanaṃ mahato dhammameghavassanassa pubbanimittaṃ. Khudāpīḷanassa abhāvo kāyagatāsatiamatapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Pipāsāpīḷanassa abhāvo vimuttisukhena sukhitabhāvassa pubbanimittaṃ. Dvārakavāṭānaṃ sayameva vivaraṇaṃ aṭṭhaṅgikamaggadvāravivaraṇassa pubbanimittaṃ. Rukkhānaṃ pupphaphalaggahaṇaṃ vimuttipupphehi pupphitassa ca sāmaññaphalabhārabharitabhāvassa ca pubbanimittaṃ. Dasasahassilokadhātuyā ekaddhajamālitā ariyaddhajamālamālitāya pubbanimittanti veditabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāro nāma.

    ఏత్థ పఞ్హం పుచ్ఛన్తి – ‘‘యదా మహాపురిసో పథవియం పతిట్ఠహిత్వా ఉత్తరాభిముఖో పదసా గన్త్వా ఆసభిం వాచం అభాసి, తదా కిం పథవియా గతో, ఉదాహు ఆకాసేన; దిస్సమానో గతో, ఉదాహు అదిస్సమానో; అచేలకో గతో, ఉదాహు అలఙ్కతపటియత్తో; దహరో హుత్వా గతో , ఉదాహు మహల్లకో; పచ్ఛాపి కిం తాదిసోవ అహోసి, ఉదాహు పున బాలదారకో’’తి? అయం పన పఞ్హో హేట్ఠాలోహపాసాదే సముట్ఠితో తిపిటకచూళాభయత్థేరేన విస్సజ్జితోవ. థేరో కిర ఏత్థ నియతిపుబ్బేకతకమ్మఇస్సరనిమ్మానవాదవసేన తం తం బహుం వత్వా అవసానే ఏవం బ్యాకరి – ‘‘మహాపురిసో పథవియా గతో, మహాజనస్స పన ఆకాసేన గచ్ఛన్తో వియ అహోసి. దిస్సమానో గతో, మహాజనస్స పన అదిస్సమానో వియ అహోసి. అచేలకో గతో, మహాజనస్స పన అలఙ్కతపటియత్తో వియ ఉపట్ఠాసి. దహరోవ గతో, మహాజనస్స పన సోళసవస్సుద్దేసికో వియ అహోసి. పచ్ఛా పన బాలదారకోవ అహోసి, న తాదిసో’’తి. పరిసా చస్స – ‘‘బుద్ధేన వియ హుత్వా భో థేరేన పఞ్హో కథితో’’తి అత్తమనా అహోసి. లోకన్తరికవారో వుత్తనయో ఏవ.

    Ettha pañhaṃ pucchanti – ‘‘yadā mahāpuriso pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho padasā gantvā āsabhiṃ vācaṃ abhāsi, tadā kiṃ pathaviyā gato, udāhu ākāsena; dissamāno gato, udāhu adissamāno; acelako gato, udāhu alaṅkatapaṭiyatto; daharo hutvā gato , udāhu mahallako; pacchāpi kiṃ tādisova ahosi, udāhu puna bāladārako’’ti? Ayaṃ pana pañho heṭṭhālohapāsāde samuṭṭhito tipiṭakacūḷābhayattherena vissajjitova. Thero kira ettha niyatipubbekatakammaissaranimmānavādavasena taṃ taṃ bahuṃ vatvā avasāne evaṃ byākari – ‘‘mahāpuriso pathaviyā gato, mahājanassa pana ākāsena gacchanto viya ahosi. Dissamāno gato, mahājanassa pana adissamāno viya ahosi. Acelako gato, mahājanassa pana alaṅkatapaṭiyatto viya upaṭṭhāsi. Daharova gato, mahājanassa pana soḷasavassuddesiko viya ahosi. Pacchā pana bāladārakova ahosi, na tādiso’’ti. Parisā cassa – ‘‘buddhena viya hutvā bho therena pañho kathito’’ti attamanā ahosi. Lokantarikavāro vuttanayo eva.

    ఇమా చ పన ఆదితో పట్ఠాయ కథితా సబ్బధమ్మతా సబ్బబోధిసత్తానం హోన్తీతి వేదితబ్బా.

    Imā ca pana ādito paṭṭhāya kathitā sabbadhammatā sabbabodhisattānaṃ hontīti veditabbā.

    ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణవణ్ణనా

    Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā

    ౩౩. అద్దస ఖోతి దుకూలచుమ్బటకే నిపజ్జాపేత్వా ఆనీతం అద్దస. మహాపురిసస్సాతి జాతిగోత్తకులపదేసాదివసేన మహన్తస్స పురిసస్స. ద్వే గతియోతి ద్వే నిట్ఠా, ద్వే నిప్ఫత్తియో. అయఞ్హి గతిసద్దో – ‘‘పఞ్చ ఖో ఇమా, సారిపుత్త, గతియో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౫౩) ఏత్థ నిరయాదిభేదాయ సత్తేహి గన్తబ్బగతియా వత్తతి. ‘‘ఇమేసం ఖో అహం భిక్ఖూనం సీలవన్తానం కల్యాణధమ్మానం నేవ జానామి ఆగతిం వా గతిం వా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౫౦౮) ఏత్థ అజ్ఝాసయే. ‘‘నిబ్బానం అరహతో గతీ’’తి (పరి॰ ౩౩౯) ఏత్థ పటిస్సరణే. ‘‘అపి చ త్యాహం బ్రహ్మే గతిఞ్చ పజానామి, జుతిఞ్చ పజానామి ఏవంమహిద్ధికో బకో బ్రహ్మా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౫౦౩) ఏత్థ నిప్ఫత్తియం వత్తతి. స్వాయమిధాపి నిప్ఫత్తియం వత్తతీతి వేదితబ్బో. అనఞ్ఞాతి అఞ్ఞా గతి నిప్ఫత్తి నామ నత్థి.

    33.Addasa khoti dukūlacumbaṭake nipajjāpetvā ānītaṃ addasa. Mahāpurisassāti jātigottakulapadesādivasena mahantassa purisassa. Dve gatiyoti dve niṭṭhā, dve nipphattiyo. Ayañhi gatisaddo – ‘‘pañca kho imā, sāriputta, gatiyo’’ti (ma. ni. 1.153) ettha nirayādibhedāya sattehi gantabbagatiyā vattati. ‘‘Imesaṃ kho ahaṃ bhikkhūnaṃ sīlavantānaṃ kalyāṇadhammānaṃ neva jānāmi āgatiṃ vā gatiṃ vā’’ti (ma. ni. 1.508) ettha ajjhāsaye. ‘‘Nibbānaṃ arahato gatī’’ti (pari. 339) ettha paṭissaraṇe. ‘‘Api ca tyāhaṃ brahme gatiñca pajānāmi, jutiñca pajānāmi evaṃmahiddhiko bako brahmā’’ti (ma. ni. 1.503) ettha nipphattiyaṃ vattati. Svāyamidhāpi nipphattiyaṃ vattatīti veditabbo. Anaññāti aññā gati nipphatti nāma natthi.

    ధమ్మికోతి దసకుసలధమ్మసమన్నాగతో అగతిగమనవిరహితో. ధమ్మరాజాతి ఇదం పురిమపదస్సేవ వేవచనం. ధమ్మేన వా లద్ధరజ్జత్తా ధమ్మరాజా. చాతురన్తోతి పురత్థిమసముద్దాదీనం చతున్నం సముద్దానం వసేన చతురన్తాయ పథవియా ఇస్సరో. విజితావీతి విజితసఙ్గామో. జనపదో అస్మిం థావరియం థిరభావం పత్తోతి జనపదత్థావరియప్పత్తో. చణ్డస్స హి రఞ్ఞో బలిదణ్డాదీహి లోకం పీళయతో మనుస్సా మజ్ఝిమజనపదం ఛడ్డేత్వా పబ్బతసముద్దతీరాదీని నిస్సాయ పచ్చన్తే వాసం కప్పేన్తి. అతిముదుకస్స రఞ్ఞో చోరేహి సాహసికధనవిలోపపీళితా మనుస్సా పచ్చన్తం పహాయ జనపదమజ్ఝే వాసం కప్పేన్తి, ఇతి ఏవరూపే రాజిని జనపదో థిరభావం న పాపుణాతి. ఇమస్మిం పన కుమారే రజ్జం కారయమానే ఏతస్స జనపదో పాసాణపిట్ఠియం ఠపేత్వా అయోపట్టేన పరిక్ఖిత్తో వియ థిరో భవిస్సతీతి దస్సేన్తో – ‘‘జనపదత్థావరియప్పత్తో’’తి ఆహంసు.

    Dhammikoti dasakusaladhammasamannāgato agatigamanavirahito. Dhammarājāti idaṃ purimapadasseva vevacanaṃ. Dhammena vā laddharajjattā dhammarājā. Cāturantoti puratthimasamuddādīnaṃ catunnaṃ samuddānaṃ vasena caturantāya pathaviyā issaro. Vijitāvīti vijitasaṅgāmo. Janapado asmiṃ thāvariyaṃ thirabhāvaṃ pattoti janapadatthāvariyappatto. Caṇḍassa hi rañño balidaṇḍādīhi lokaṃ pīḷayato manussā majjhimajanapadaṃ chaḍḍetvā pabbatasamuddatīrādīni nissāya paccante vāsaṃ kappenti. Atimudukassa rañño corehi sāhasikadhanavilopapīḷitā manussā paccantaṃ pahāya janapadamajjhe vāsaṃ kappenti, iti evarūpe rājini janapado thirabhāvaṃ na pāpuṇāti. Imasmiṃ pana kumāre rajjaṃ kārayamāne etassa janapado pāsāṇapiṭṭhiyaṃ ṭhapetvā ayopaṭṭena parikkhitto viya thiro bhavissatīti dassento – ‘‘janapadatthāvariyappatto’’ti āhaṃsu.

    సత్తరతనసమన్నాగతోతి ఏత్థ రతిజననట్ఠేన రతనం. అపిచ –

    Sattaratanasamannāgatoti ettha ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Apica –

    ‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతి’’.

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccati’’.

    చక్కరతనస్స చ నిబ్బత్తకాలతో పట్ఠాయ అఞ్ఞం దేవట్ఠానం నామ న హోతి, సబ్బే గన్ధపుప్ఫాదీహి తస్సేవ పూజఞ్చ అభివాదనాదీని చ కరోన్తీతి చిత్తీకతట్ఠేన రతనం. చక్కరతనస్స చ ఏత్తకం నామ ధనం అగ్ఘతీతి అగ్ఘో నత్థి, ఇతి మహగ్ఘట్ఠేనాపి రతనం. చక్కరతనఞ్చ అఞ్ఞేహి లోకే విజ్జమానరతనేహి అసదిసన్తి అతులట్ఠేనాపి రతనం. యస్మా చ పన యస్మిం కప్పే బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తి, తస్మింయేవ చక్కవత్తినో ఉప్పజ్జన్తి, బుద్ధా చ కదాచి కరహచి ఉప్పజ్జన్తి, తస్మా దుల్లభదస్సనట్ఠేనాపి రతనం. తదేతం జాతిరూపకులఇస్సరియాదీహి అనోమస్స ఉళారసత్తస్సేవ ఉప్పజ్జతి, న అఞ్ఞస్సాతి అనోమసత్తపరిభోగట్ఠేనాపి రతనం. యథా చక్కరతనం, ఏవం సేసానిపీతి. ఇమేహి సత్తహి రతనేహి పరివారభావేన చేవ సబ్బభోగూపకరణభావేన చ సమన్నాగతోతి సత్తరతనసమన్నాగతో.

    Cakkaratanassa ca nibbattakālato paṭṭhāya aññaṃ devaṭṭhānaṃ nāma na hoti, sabbe gandhapupphādīhi tasseva pūjañca abhivādanādīni ca karontīti cittīkataṭṭhena ratanaṃ. Cakkaratanassa ca ettakaṃ nāma dhanaṃ agghatīti aggho natthi, iti mahagghaṭṭhenāpi ratanaṃ. Cakkaratanañca aññehi loke vijjamānaratanehi asadisanti atulaṭṭhenāpi ratanaṃ. Yasmā ca pana yasmiṃ kappe buddhā uppajjanti, tasmiṃyeva cakkavattino uppajjanti, buddhā ca kadāci karahaci uppajjanti, tasmā dullabhadassanaṭṭhenāpi ratanaṃ. Tadetaṃ jātirūpakulaissariyādīhi anomassa uḷārasattasseva uppajjati, na aññassāti anomasattaparibhogaṭṭhenāpi ratanaṃ. Yathā cakkaratanaṃ, evaṃ sesānipīti. Imehi sattahi ratanehi parivārabhāvena ceva sabbabhogūpakaraṇabhāvena ca samannāgatoti sattaratanasamannāgato.

    ఇదాని తేసం సరూపతో దస్సనత్థం తస్సిమానీతిఆది వుత్తం. తత్థ చక్కరతనన్తిఆదీసు అయం సఙ్ఖేపాధిప్పాయో – ద్వేసహస్సదీపపరివారానం చతున్నం మహాదీపానం సిరివిభవం గహేత్వా దాతుం సమత్థం చక్కరతనం పాతుభవతి. తథా పురేభత్తమేవ సాగరపరియన్తం పథవిం అనుసంయాయనసమత్థం వేహాసఙ్గమం హత్థిరతనం, తాదిసమేవ అస్సరతనం, చతురఙ్గసమన్నాగతే అన్ధకారే యోజనప్పమాణం అన్ధకారం విధమిత్వా ఆలోకదస్సనసమత్థం మణిరతనం, ఛబ్బిధదోసవివజ్జితం మనాపచారి ఇత్థిరతనం, యోజనప్పమాణే అన్తోపథవిగతం నిధిం దస్సనసమత్థం గహపతిరతనం, అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తిత్వా సకలరజ్జమనుసాసనసమత్థం జేట్ఠపుత్తసఙ్ఖాతం పరిణాయకరతనం పాతుభవతి.

    Idāni tesaṃ sarūpato dassanatthaṃ tassimānītiādi vuttaṃ. Tattha cakkaratanantiādīsu ayaṃ saṅkhepādhippāyo – dvesahassadīpaparivārānaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ sirivibhavaṃ gahetvā dātuṃ samatthaṃ cakkaratanaṃ pātubhavati. Tathā purebhattameva sāgarapariyantaṃ pathaviṃ anusaṃyāyanasamatthaṃ vehāsaṅgamaṃ hatthiratanaṃ, tādisameva assaratanaṃ, caturaṅgasamannāgate andhakāre yojanappamāṇaṃ andhakāraṃ vidhamitvā ālokadassanasamatthaṃ maṇiratanaṃ, chabbidhadosavivajjitaṃ manāpacāri itthiratanaṃ, yojanappamāṇe antopathavigataṃ nidhiṃ dassanasamatthaṃ gahapatiratanaṃ, aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā sakalarajjamanusāsanasamatthaṃ jeṭṭhaputtasaṅkhātaṃ pariṇāyakaratanaṃ pātubhavati.

    పరోసహస్సన్తి అతిరేకసహస్సం. సూరాతి అభీరుకా. వీరఙ్గరూపాతి వీరానం అఙ్గం వీరఙ్గం, వీరియస్సేతం నామం, వీరఙ్గం రూపమేతేసన్తి వీరఙ్గరూపా, వీరియజాతికా వీరియసభావా వీరియమయా అకిలాసునో అహేసుం. దివసమ్పి యుజ్ఝన్తా న కిలమన్తీతి వుత్తం హోతి. సాగరపరియన్తన్తి చక్కవాళపబ్బతం సీమం కత్వా ఠితసముద్దపరియన్తం. అదణ్డేనాతి యే కతాపరాధే సత్తే సతమ్పి సహస్సమ్పి గణ్హన్తి, తే ధనదణ్డేన రజ్జం కారేన్తి. యే ఛేజ్జభేజ్జం అనుసాసన్తి, తే సత్థదణ్డేన. అయం పన దువిధమ్పి దణ్డం పహాయ అదణ్డేన అజ్ఝావసతి. అసత్థేనాతి యే ఏకతోధారాదినా సత్థేన పరం విహేసన్తి, తే సత్థేన రజ్జం కారేన్తి నామ. అయం పన సత్థేన ఖుద్దమక్ఖికాయపి పివనమత్తం లోహితం కస్సచి అనుప్పాదేత్వా ధమ్మేనేవ – ‘‘ఏహి ఖో మహారాజా’’తి ఏవం పటిరాజూహి సమ్పటిచ్ఛితాగమనో వుత్తప్పకారం పథవిం అభివిజినిత్వా అజ్ఝావసతి, అభిభవిత్వా సామీ హుత్వా వసతీతి అత్థో.

    Parosahassanti atirekasahassaṃ. Sūrāti abhīrukā. Vīraṅgarūpāti vīrānaṃ aṅgaṃ vīraṅgaṃ, vīriyassetaṃ nāmaṃ, vīraṅgaṃ rūpametesanti vīraṅgarūpā, vīriyajātikā vīriyasabhāvā vīriyamayā akilāsuno ahesuṃ. Divasampi yujjhantā na kilamantīti vuttaṃ hoti. Sāgarapariyantanti cakkavāḷapabbataṃ sīmaṃ katvā ṭhitasamuddapariyantaṃ. Adaṇḍenāti ye katāparādhe satte satampi sahassampi gaṇhanti, te dhanadaṇḍena rajjaṃ kārenti. Ye chejjabhejjaṃ anusāsanti, te satthadaṇḍena. Ayaṃ pana duvidhampi daṇḍaṃ pahāya adaṇḍena ajjhāvasati. Asatthenāti ye ekatodhārādinā satthena paraṃ vihesanti, te satthena rajjaṃ kārenti nāma. Ayaṃ pana satthena khuddamakkhikāyapi pivanamattaṃ lohitaṃ kassaci anuppādetvā dhammeneva – ‘‘ehi kho mahārājā’’ti evaṃ paṭirājūhi sampaṭicchitāgamano vuttappakāraṃ pathaviṃ abhivijinitvā ajjhāvasati, abhibhavitvā sāmī hutvā vasatīti attho.

    ఏవం ఏకం నిప్ఫత్తిం కథేత్వా దుతియం కథేతుం సచే ఖో పనాతిఆది వుత్తం. తత్థ రాగదోసమోహమానదిట్ఠికిలేసతణ్హాసఙ్ఖాతం ఛదనం ఆవరణం వివటం విద్ధంసితం వివటకం ఏతేనాతి వివటచ్ఛదో. ‘‘వివట్టచ్ఛదా’’తిపి పాఠో, అయమేవ అత్థో.

    Evaṃ ekaṃ nipphattiṃ kathetvā dutiyaṃ kathetuṃ sace kho panātiādi vuttaṃ. Tattha rāgadosamohamānadiṭṭhikilesataṇhāsaṅkhātaṃ chadanaṃ āvaraṇaṃ vivaṭaṃ viddhaṃsitaṃ vivaṭakaṃ etenāti vivaṭacchado. ‘‘Vivaṭṭacchadā’’tipi pāṭho, ayameva attho.

    ౩౫. ఏవం దుతియం నిప్ఫత్తిం కథేత్వా తాసం నిమిత్తభూతాని లక్ఖణాని దస్సేతుం అయఞ్హి, దేవ, కుమారోతిఆది వుత్తం. తత్థ సుప్పతిట్ఠితపాదోతి యథా అఞ్ఞేసం భూమియం పాదం ఠపేన్తానం అగ్గపాదతలం వా పణ్హి వా పస్సం వా పఠమం ఫుసతి, వేమజ్ఝే వా పన ఛిద్దం హోతి, ఉక్ఖిపన్తానం అగ్గతలాదీసు ఏకకోట్ఠాసోవ పఠమం ఉట్ఠహతి, న ఏవమస్స. అస్స పన సువణ్ణపాదుకతలమివ ఏకప్పహారేనేవ సకలం పాదతలం భూమిం ఫుసతి, ఏకప్పహారేనేవ భూమితో ఉట్ఠహతి. తస్మా అయం సుప్పతిట్ఠితపాదో.

    35. Evaṃ dutiyaṃ nipphattiṃ kathetvā tāsaṃ nimittabhūtāni lakkhaṇāni dassetuṃ ayañhi, deva, kumārotiādi vuttaṃ. Tattha suppatiṭṭhitapādoti yathā aññesaṃ bhūmiyaṃ pādaṃ ṭhapentānaṃ aggapādatalaṃ vā paṇhi vā passaṃ vā paṭhamaṃ phusati, vemajjhe vā pana chiddaṃ hoti, ukkhipantānaṃ aggatalādīsu ekakoṭṭhāsova paṭhamaṃ uṭṭhahati, na evamassa. Assa pana suvaṇṇapādukatalamiva ekappahāreneva sakalaṃ pādatalaṃ bhūmiṃ phusati, ekappahāreneva bhūmito uṭṭhahati. Tasmā ayaṃ suppatiṭṭhitapādo.

    చక్కానీతి ద్వీసు పాదతలేసు ద్వే చక్కాని, తేసం అరా చ నేమి చ నాభి చ పాళియం వుత్తావ. సబ్బాకారపరిపూరానీతి ఇమినా పన అయం విసేసో వేదితబ్బో, తేసం కిర చక్కానం పాదతలస్స మజ్ఝే నాభి దిస్సతి, నాభిపరిచ్ఛిన్నా వట్టలేఖా దిస్సతి, నాభిముఖపరిక్ఖేపపట్టో దిస్సతి, పనాళిముఖం దిస్సతి, అరా దిస్సన్తి, అరేసు వట్టిలేఖా దిస్సన్తి, నేమిమణికా దిస్సన్తి. ఇదం తావ పాళియం ఆగతమేవ. సమ్బహులవారో పన అనాగతో, సో ఏవం దట్ఠబ్బో – సత్తి, సిరివచ్ఛో, నన్ది, సోవత్తికో, వటంసకో, వడ్ఢమానకం, మచ్ఛయుగళం, భద్దపీఠం, అఙ్కుసకో, పాసాదో, తోరణం, సేతచ్ఛత్తం, ఖగ్గో, తాలవణ్టం, మోరహత్థకో, వాళబీజనీ, ఉణ్హీసం, మణి, పత్తో, సుమనదామం, నీలుప్పలం, రత్తుప్పలం, సేతుప్పలం, పదుమం, పుణ్డరీకం, పుణ్ణఘటో , పుణ్ణపాతి, సముద్దో, చక్కవాళో, హిమవా, సినేరు, చన్దిమసూరియా, నక్ఖత్తాని, చత్తారో మహాదీపా, ద్విపరిత్తదీపసహస్సాని, అన్తమసో చక్కవత్తిరఞ్ఞో పరిసం ఉపాదాయ సబ్బో చక్కలక్ఖణస్సేవ పరివారో.

    Cakkānīti dvīsu pādatalesu dve cakkāni, tesaṃ arā ca nemi ca nābhi ca pāḷiyaṃ vuttāva. Sabbākāraparipūrānīti iminā pana ayaṃ viseso veditabbo, tesaṃ kira cakkānaṃ pādatalassa majjhe nābhi dissati, nābhiparicchinnā vaṭṭalekhā dissati, nābhimukhaparikkhepapaṭṭo dissati, panāḷimukhaṃ dissati, arā dissanti, aresu vaṭṭilekhā dissanti, nemimaṇikā dissanti. Idaṃ tāva pāḷiyaṃ āgatameva. Sambahulavāro pana anāgato, so evaṃ daṭṭhabbo – satti, sirivaccho, nandi, sovattiko, vaṭaṃsako, vaḍḍhamānakaṃ, macchayugaḷaṃ, bhaddapīṭhaṃ, aṅkusako, pāsādo, toraṇaṃ, setacchattaṃ, khaggo, tālavaṇṭaṃ, morahatthako, vāḷabījanī, uṇhīsaṃ, maṇi, patto, sumanadāmaṃ, nīluppalaṃ, rattuppalaṃ, setuppalaṃ, padumaṃ, puṇḍarīkaṃ, puṇṇaghaṭo , puṇṇapāti, samuddo, cakkavāḷo, himavā, sineru, candimasūriyā, nakkhattāni, cattāro mahādīpā, dviparittadīpasahassāni, antamaso cakkavattirañño parisaṃ upādāya sabbo cakkalakkhaṇasseva parivāro.

    ఆయతపణ్హీతి దీఘపణ్హి, పరిపుణ్ణపణ్హీతి అత్థో. యథా హి అఞ్ఞేసం అగ్గపాదో దీఘో హోతి, పణ్హిమత్థకే జఙ్ఘా పతిట్ఠాతి, పణ్హిం తచ్ఛేత్వా ఠపితా వియ హోతి, న ఏవం మహాపురిసస్స. మహాపురిసస్స పన చతూసు కోట్ఠాసేసు ద్వే కోట్ఠాసా అగ్గపాదో హోతి, తతియే కోట్ఠాసే జఙ్ఘా పతిట్ఠాతి, చతుత్థకోట్ఠాసే ఆరగ్గేన వట్టేత్వా ఠపితా వియ రత్తకమ్బలగేణ్డుకసదిసా పణ్హి హోతి.

    Āyatapaṇhīti dīghapaṇhi, paripuṇṇapaṇhīti attho. Yathā hi aññesaṃ aggapādo dīgho hoti, paṇhimatthake jaṅghā patiṭṭhāti, paṇhiṃ tacchetvā ṭhapitā viya hoti, na evaṃ mahāpurisassa. Mahāpurisassa pana catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā aggapādo hoti, tatiye koṭṭhāse jaṅghā patiṭṭhāti, catutthakoṭṭhāse āraggena vaṭṭetvā ṭhapitā viya rattakambalageṇḍukasadisā paṇhi hoti.

    దీఘఙ్గులీతి యథా అఞ్ఞేసం కాచి అఙ్గులియో దీఘా హోన్తి, కాచి రస్సా, న ఏవం మహాపురిసస్స. మహాపురిసస్స పన మక్కటస్సేవ దీఘా హత్థపాదఙ్గులియో మూలే థూలా, అనుపుబ్బేన గన్త్వా అగ్గే తనుకా, నియ్యాసతేలేన మద్దిత్వా వట్టితహరితాలవట్టిసదిసా హోన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘దీఘఙ్గులీ’’తి.

    Dīghaṅgulīti yathā aññesaṃ kāci aṅguliyo dīghā honti, kāci rassā, na evaṃ mahāpurisassa. Mahāpurisassa pana makkaṭasseva dīghā hatthapādaṅguliyo mūle thūlā, anupubbena gantvā agge tanukā, niyyāsatelena madditvā vaṭṭitaharitālavaṭṭisadisā honti. Tena vuttaṃ – ‘‘dīghaṅgulī’’ti.

    ముదుతలునహత్థపాదోతి సప్పిమణ్డే ఓసారేత్వా ఠపితం సతవారవిహతకప్పాసపటలం వియ ముదు. యథా చ ఇదాని జాతమత్తస్స, ఏవం వుడ్ఢకాలేపి ముదుతలునాయేవ భవిస్సన్తి, ముదుతలునా హత్థపాదా ఏతస్సాతి ముదుతలునహత్థపాదో.

    Mudutalunahatthapādoti sappimaṇḍe osāretvā ṭhapitaṃ satavāravihatakappāsapaṭalaṃ viya mudu. Yathā ca idāni jātamattassa, evaṃ vuḍḍhakālepi mudutalunāyeva bhavissanti, mudutalunā hatthapādā etassāti mudutalunahatthapādo.

    జాలహత్థపాదోతి న చమ్మేన పటిబద్ధఅఙ్గులన్తరో. ఏదిసో హి ఫణహత్థకో పురిసదోసేన ఉపహతో పబ్బజ్జం న పటిలభతి. మహాపురిసస్స పన చతస్సో హత్థఙ్గులియో పఞ్చపి పాదఙ్గులియో ఏకప్పమాణా హోన్తి, తాసం ఏకప్పమాణతాయ యవలక్ఖణం అఞ్ఞమఞ్ఞం పటివిజ్ఝిత్వా తిట్ఠతి. అథస్స హత్థపాదా కుసలేన వడ్ఢకినా యోజితజాలవాతపానసదిసా హోన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘జాలహత్థపాదో’’తి.

    Jālahatthapādoti na cammena paṭibaddhaaṅgulantaro. Ediso hi phaṇahatthako purisadosena upahato pabbajjaṃ na paṭilabhati. Mahāpurisassa pana catasso hatthaṅguliyo pañcapi pādaṅguliyo ekappamāṇā honti, tāsaṃ ekappamāṇatāya yavalakkhaṇaṃ aññamaññaṃ paṭivijjhitvā tiṭṭhati. Athassa hatthapādā kusalena vaḍḍhakinā yojitajālavātapānasadisā honti. Tena vuttaṃ – ‘‘jālahatthapādo’’ti.

    ఉద్ధం పతిట్ఠితగోప్ఫకత్తా ఉస్సఙ్ఖా పాదా అస్సాతి ఉస్సఙ్ఖపాదో. అఞ్ఞేసఞ్హి పిట్ఠిపాదే గోప్ఫకా హోన్తి, తేన తేసం పాదా ఆణిబద్ధా వియ బద్ధా హోన్తి, న యథాసుఖం పరివట్టన్తి, గచ్ఛన్తానం పాదతలానిపి న దిస్సన్తి. మహాపురిసస్స పన ఆరుహిత్వా ఉపరి గోప్ఫకా పతిట్ఠహన్తి, తేనస్స నాభితో పట్ఠాయ ఉపరిమకాయో నావాయ ఠపితసువణ్ణపటిమా వియ నిచ్చలో హోతి, అధోకాయోవ ఇఞ్జతి, సుఖేన పాదా పరివట్టన్తి, పురతోపి పచ్ఛతోపి ఉభయపస్సేసుపి ఠత్వా పస్సన్తానం పాదతలాని పఞ్ఞాయన్తి, న హత్థీనం వియ పచ్ఛతోయేవ.

    Uddhaṃ patiṭṭhitagopphakattā ussaṅkhā pādā assāti ussaṅkhapādo. Aññesañhi piṭṭhipāde gopphakā honti, tena tesaṃ pādā āṇibaddhā viya baddhā honti, na yathāsukhaṃ parivaṭṭanti, gacchantānaṃ pādatalānipi na dissanti. Mahāpurisassa pana āruhitvā upari gopphakā patiṭṭhahanti, tenassa nābhito paṭṭhāya uparimakāyo nāvāya ṭhapitasuvaṇṇapaṭimā viya niccalo hoti, adhokāyova iñjati, sukhena pādā parivaṭṭanti, puratopi pacchatopi ubhayapassesupi ṭhatvā passantānaṃ pādatalāni paññāyanti, na hatthīnaṃ viya pacchatoyeva.

    ఏణిజఙ్ఘోతి ఏణిమిగసదిసజఙ్ఘో మంసుస్సదేన పరిపుణ్ణజఙ్ఘో, న ఏకతో బద్ధపిణ్డికమంసో , సమన్తతో సమసణ్ఠితేన మంసేన పరిక్ఖిత్తాహి సువట్టితాహి సాలిగబ్భయవగబ్భసదిసాహి జఙ్ఘాహి సమన్నాగతోతి అత్థో.

    Eṇijaṅghoti eṇimigasadisajaṅgho maṃsussadena paripuṇṇajaṅgho, na ekato baddhapiṇḍikamaṃso , samantato samasaṇṭhitena maṃsena parikkhittāhi suvaṭṭitāhi sāligabbhayavagabbhasadisāhi jaṅghāhi samannāgatoti attho.

    అనోనమన్తోతి అనమన్తో, ఏతేనస్స అఖుజ్జఅవామనభావో దీపితో. అవసేసజనా హి ఖుజ్జా వా హోన్తి వామనా వా. ఖుజ్జానం ఉపరిమకాయో అపరిపుణ్ణో హోతి, వామనానం హేట్ఠిమకాయో. తే అపరిపుణ్ణకాయత్తా న సక్కోన్తి అనోనమన్తా జణ్ణుకాని పరిమజ్జితుం. మహాపురిసో పన పరిపుణ్ణఉభయకాయత్తా సక్కోతి.

    Anonamantoti anamanto, etenassa akhujjaavāmanabhāvo dīpito. Avasesajanā hi khujjā vā honti vāmanā vā. Khujjānaṃ uparimakāyo aparipuṇṇo hoti, vāmanānaṃ heṭṭhimakāyo. Te aparipuṇṇakāyattā na sakkonti anonamantā jaṇṇukāni parimajjituṃ. Mahāpuriso pana paripuṇṇaubhayakāyattā sakkoti.

    కోసోహితవత్థగుయ్హోతి ఉసభవారణాదీనం వియ సువణ్ణపదుమకణ్ణికసదిసేహి కోసేహి ఓహితం పటిచ్ఛన్నం వత్థగుయ్హం అస్సాతి కోసోహితవత్థగుయ్హో. వత్థగుయ్హన్తి వత్థేన గుహితబ్బం అఙ్గజాతం వుచ్చతి.

    Kosohitavatthaguyhoti usabhavāraṇādīnaṃ viya suvaṇṇapadumakaṇṇikasadisehi kosehi ohitaṃ paṭicchannaṃ vatthaguyhaṃ assāti kosohitavatthaguyho. Vatthaguyhanti vatthena guhitabbaṃ aṅgajātaṃ vuccati.

    సువణ్ణవణ్ణోతి జాతిహిఙ్గులకేన మజ్జిత్వా దీపిదాఠాయ ఘంసిత్వా గేరుకపరికమ్మం కత్వా ఠపితఘనసువణ్ణరూపసదిసోతి అత్థో. ఏతేనస్స ఘనసినిద్ధసణ్హసరీరతం దస్సేత్వా ఛవివణ్ణదస్సనత్థం కఞ్చనసన్నిభత్తచోతి వుత్తం. పురిమస్స వా వేవచనమేతం.

    Suvaṇṇavaṇṇoti jātihiṅgulakena majjitvā dīpidāṭhāya ghaṃsitvā gerukaparikammaṃ katvā ṭhapitaghanasuvaṇṇarūpasadisoti attho. Etenassa ghanasiniddhasaṇhasarīrataṃ dassetvā chavivaṇṇadassanatthaṃ kañcanasannibhattacoti vuttaṃ. Purimassa vā vevacanametaṃ.

    రజోజల్లన్తి రజో వా మలం వా. న ఉపలిమ్పతీతి న లగ్గతి పదుమపలాసతో ఉదకబిన్దు వియ వివట్టతి. హత్థధోవనాదీని పన ఉతుగ్గహణత్థాయ చేవ దాయకానం పుఞ్ఞఫలత్థాయ చ బుద్ధా కరోన్తి, వత్తసీసేనాపి చ కరోన్తియేవ. సేనాసనం పవిసన్తేన హి భిక్ఖునా పాదే ధోవిత్వా పవిసితబ్బన్తి వుత్తమేతం.

    Rajojallanti rajo vā malaṃ vā. Na upalimpatīti na laggati padumapalāsato udakabindu viya vivaṭṭati. Hatthadhovanādīni pana utuggahaṇatthāya ceva dāyakānaṃ puññaphalatthāya ca buddhā karonti, vattasīsenāpi ca karontiyeva. Senāsanaṃ pavisantena hi bhikkhunā pāde dhovitvā pavisitabbanti vuttametaṃ.

    ఉద్ధగ్గలోమోతి ఆవట్టపరియోసానే ఉద్ధగ్గాని హుత్వా ముఖసోభం ఉల్లోకయమానాని వియ ఠితాని లోమాని అస్సాతి ఉద్ధగ్గలోమో.

    Uddhaggalomoti āvaṭṭapariyosāne uddhaggāni hutvā mukhasobhaṃ ullokayamānāni viya ṭhitāni lomāni assāti uddhaggalomo.

    బ్రహ్ముజుగత్తోతి బ్రహ్మా వియ ఉజుగత్తో, ఉజుమేవ ఉగ్గతదీఘసరీరో భవిస్సతి. యేభుయ్యేన హి సత్తా ఖన్ధే కటియం జాణూసూతి తీసు ఠానేసు నమన్తి, తే కటియం నమన్తా పచ్ఛతో నమన్తి, ఇతరేసు ద్వీసు ఠానేసు పురతో. దీఘసరీరా పన ఏకే పస్సవఙ్కా హోన్తి, ఏకే ముఖం ఉన్నమేత్వా నక్ఖత్తాని గణయన్తా వియ చరన్తి, ఏకే అప్పమంసలోహితా సూలసదిసా హోన్తి, ఏకే పురతో పబ్భారా హోన్తి, పవేధమానా గచ్ఛన్తి. అయం పన ఉజుమేవ ఉగ్గన్త్వా దీఘప్పమాణో దేవనగరే ఉస్సితసువణ్ణతోరణం వియ భవిస్సతీతి దీపేన్తి. యథా చేతం, ఏవం యం యం జాతమత్తస్స సబ్బసో అపరిపుణ్ణం మహాపురిసలక్ఖణం హోతి, తం తం ఆయతిం తథాభావితం సన్ధాయ వుత్తన్తి వేదితబ్బం.

    Brahmujugattoti brahmā viya ujugatto, ujumeva uggatadīghasarīro bhavissati. Yebhuyyena hi sattā khandhe kaṭiyaṃ jāṇūsūti tīsu ṭhānesu namanti, te kaṭiyaṃ namantā pacchato namanti, itaresu dvīsu ṭhānesu purato. Dīghasarīrā pana eke passavaṅkā honti, eke mukhaṃ unnametvā nakkhattāni gaṇayantā viya caranti, eke appamaṃsalohitā sūlasadisā honti, eke purato pabbhārā honti, pavedhamānā gacchanti. Ayaṃ pana ujumeva uggantvā dīghappamāṇo devanagare ussitasuvaṇṇatoraṇaṃ viya bhavissatīti dīpenti. Yathā cetaṃ, evaṃ yaṃ yaṃ jātamattassa sabbaso aparipuṇṇaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ hoti, taṃ taṃ āyatiṃ tathābhāvitaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.

    సత్తుస్సదోతి ద్వే హత్థపిట్ఠియో ద్వే పాదపిట్ఠియో ద్వే అంసకూటాని ఖన్ధోతి ఇమేసు సత్తసు ఠానేసు పరిపుణ్ణో మంసుస్సదో అస్సాతి సత్తుస్సదో. అఞ్ఞేసం పన హత్థపాదపిట్ఠాదీసు సిరాజాలం పఞ్ఞాయతి, అంసకూటక్ఖన్ధేసు అట్ఠికోటియో. తే మనుస్సా పేతా వియ ఖాయన్తి, న తథా మహాపురిసో, మహాపురిసో పన సత్తసు ఠానేసు పరిపుణ్ణమంసుస్సదత్తా నిగూళ్హసిరాజాలేహి హత్థపిట్ఠాదీహి వట్టేత్వా సుట్ఠపితసువణ్ణాళిఙ్గసదిసేన ఖన్ధేన సిలారూపకం వియ ఖాయతి, చిత్తకమ్మరూపకం వియ చ ఖాయతి.

    Sattussadoti dve hatthapiṭṭhiyo dve pādapiṭṭhiyo dve aṃsakūṭāni khandhoti imesu sattasu ṭhānesu paripuṇṇo maṃsussado assāti sattussado. Aññesaṃ pana hatthapādapiṭṭhādīsu sirājālaṃ paññāyati, aṃsakūṭakkhandhesu aṭṭhikoṭiyo. Te manussā petā viya khāyanti, na tathā mahāpuriso, mahāpuriso pana sattasu ṭhānesu paripuṇṇamaṃsussadattā nigūḷhasirājālehi hatthapiṭṭhādīhi vaṭṭetvā suṭṭhapitasuvaṇṇāḷiṅgasadisena khandhena silārūpakaṃ viya khāyati, cittakammarūpakaṃ viya ca khāyati.

    సీహస్స పుబ్బద్ధం వియ కాయో అస్సాతి సీహపుబ్బద్ధకాయో. సీహస్స హి పురత్థిమకాయోవ పరిపుణ్ణో హోతి, పచ్ఛిమకాయో అపరిపుణ్ణో. మహాపురిసస్స పన సీహస్స పుబ్బద్ధకాయో వియ సబ్బో కాయో పరిపుణ్ణో. సోపి సీహస్సేవ తత్థ తత్థ వినతున్నతాదివసేన దుస్సణ్ఠితవిసణ్ఠితో న హోతి, దీఘయుత్తట్ఠానే పన దీఘో, రస్సథూలకిసపుథులఅనువట్టితయుత్తట్ఠానేసు తథావిధోవ హోతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –

    Sīhassa pubbaddhaṃ viya kāyo assāti sīhapubbaddhakāyo. Sīhassa hi puratthimakāyova paripuṇṇo hoti, pacchimakāyo aparipuṇṇo. Mahāpurisassa pana sīhassa pubbaddhakāyo viya sabbo kāyo paripuṇṇo. Sopi sīhasseva tattha tattha vinatunnatādivasena dussaṇṭhitavisaṇṭhito na hoti, dīghayuttaṭṭhāne pana dīgho, rassathūlakisaputhulaanuvaṭṭitayuttaṭṭhānesu tathāvidhova hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘మనాపియేవ ఖో, భిక్ఖవే, కమ్మవిపాకే పచ్చుపట్ఠితే యేహి అఙ్గేహి దీఘేహి సోభతి, తాని అఙ్గాని దీఘాని సణ్ఠన్తి. యేహి అఙ్గేహి రస్సేహి సోభతి, తాని అఙ్గాని రస్సాని సణ్ఠన్తి. యేహి అఙ్గేహి థూలేహి సోభతి, తాని అఙ్గాని థూలాని సణ్ఠన్తి. యేహి అఙ్గేహి కిసేహి సోభతి, తాని అఙ్గాని కిసాని సణ్ట్ఠన్తి. యేహి అఙ్గేహి పుథులేహి సోభతి, తాని అఙ్గాని పుథులాని సణ్ఠన్తి. యేహి అఙ్గేహి వట్టేహి సోభతి, తాని అఙ్గాని వట్టాని సణ్ఠన్తీ’’తి.

    ‘‘Manāpiyeva kho, bhikkhave, kammavipāke paccupaṭṭhite yehi aṅgehi dīghehi sobhati, tāni aṅgāni dīghāni saṇṭhanti. Yehi aṅgehi rassehi sobhati, tāni aṅgāni rassāni saṇṭhanti. Yehi aṅgehi thūlehi sobhati, tāni aṅgāni thūlāni saṇṭhanti. Yehi aṅgehi kisehi sobhati, tāni aṅgāni kisāni saṇṭṭhanti. Yehi aṅgehi puthulehi sobhati, tāni aṅgāni puthulāni saṇṭhanti. Yehi aṅgehi vaṭṭehi sobhati, tāni aṅgāni vaṭṭāni saṇṭhantī’’ti.

    ఇతి నానాచిత్తేన పుఞ్ఞచిత్తేన చిత్తితో దసహి పారమీహి సజ్జితో మహాపురిసస్స అత్తభావో, లోకే సబ్బసిప్పినో వా సబ్బఇద్ధిమన్తో వా పతిరూపకమ్పి కాతుం న సక్కోన్తి.

    Iti nānācittena puññacittena cittito dasahi pāramīhi sajjito mahāpurisassa attabhāvo, loke sabbasippino vā sabbaiddhimanto vā patirūpakampi kātuṃ na sakkonti.

    చితన్తరంసోతి అన్తరంసం వుచ్చతి ద్విన్నం కోట్టానం అన్తరం, తం చితం పరిపుణ్ణం అన్తరంసం అస్సాతి చితన్తరంసో. అఞ్ఞేసఞ్హి తం ఠానం నిన్నం హోతి, ద్వే పిట్ఠికోట్టా పాటియేక్కా పఞ్ఞాయన్తి. మహాపురిసస్స పన కటితో పట్ఠాయ మంసపటలం యావ ఖన్ధా ఉగ్గమ్మ సముస్సితసువణ్ణఫలకం వియ పిట్ఠిం ఛాదేత్వా పతిట్ఠితం.

    Citantaraṃsoti antaraṃsaṃ vuccati dvinnaṃ koṭṭānaṃ antaraṃ, taṃ citaṃ paripuṇṇaṃ antaraṃsaṃ assāti citantaraṃso. Aññesañhi taṃ ṭhānaṃ ninnaṃ hoti, dve piṭṭhikoṭṭā pāṭiyekkā paññāyanti. Mahāpurisassa pana kaṭito paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ yāva khandhā uggamma samussitasuvaṇṇaphalakaṃ viya piṭṭhiṃ chādetvā patiṭṭhitaṃ.

    నిగ్రోధపరిమణ్డలోతి నిగ్రోధో వియ పరిమణ్డలో. యథా పఞ్ఞాసహత్థతాయ వా సతహత్థతాయ వా సమక్ఖన్ధసాఖో నిగ్రోధో దీఘతోపి విత్థారతోపి ఏకప్పమాణోవ హోతి, ఏవం కాయతోపి బ్యామతోపి ఏకప్పమాణో. యథా అఞ్ఞేసం కాయో దీఘో వా హోతి బ్యామో వా, న ఏవం విసమప్పమాణోతి అత్థో. తేనేవ యావతక్వస్స కాయోతిఆది వుత్తం. తత్థ యావతకో అస్సాతి యావతక్వస్స.

    Nigrodhaparimaṇḍaloti nigrodho viya parimaṇḍalo. Yathā paññāsahatthatāya vā satahatthatāya vā samakkhandhasākho nigrodho dīghatopi vitthāratopi ekappamāṇova hoti, evaṃ kāyatopi byāmatopi ekappamāṇo. Yathā aññesaṃ kāyo dīgho vā hoti byāmo vā, na evaṃ visamappamāṇoti attho. Teneva yāvatakvassa kāyotiādi vuttaṃ. Tattha yāvatako assāti yāvatakvassa.

    సమవట్టక్ఖన్ధోతి సమవట్టితక్ఖన్ధో. యథా ఏకే కోఞ్చా వియ చ బకా వియ చ వరాహా వియ చ దీఘగలా వఙ్కగలా పుథులగలా చ హోన్తి , కథనకాలే సిరాజాలం పఞ్ఞాయతి, మన్దో సరో నిక్ఖమతి, న ఏవం మహాపురిసస్స. మహాపురిసస్స పన సువట్టితసువణ్ణాళిఙ్గసదిసో ఖన్ధో హోతి, కథనకాలే సిరాజాలం న పఞ్ఞాయతి, మేఘస్స వియ గజ్జితో సరో మహా హోతి.

    Samavaṭṭakkhandhoti samavaṭṭitakkhandho. Yathā eke koñcā viya ca bakā viya ca varāhā viya ca dīghagalā vaṅkagalā puthulagalā ca honti , kathanakāle sirājālaṃ paññāyati, mando saro nikkhamati, na evaṃ mahāpurisassa. Mahāpurisassa pana suvaṭṭitasuvaṇṇāḷiṅgasadiso khandho hoti, kathanakāle sirājālaṃ na paññāyati, meghassa viya gajjito saro mahā hoti.

    రసగ్గసగ్గీతి ఏత్థ రసం గసన్తి హరన్తీతి రసగ్గసా. రసహరణీనమేతం అధివచనం, తా అగ్గా అస్సాతి రసగ్గసగ్గీ. మహాపురిసస్స కిర సత్తరసహరణీసహస్సాని ఉద్ధగ్గాని హుత్వా గీవాయమేవ పటిముక్కాని. తిలఫలమత్తోపి ఆహారో జివ్హగ్గే ఠపితో సబ్బకాయం అనుఫరతి. తేనేవ మహాపధానం పదహన్తస్స ఏకతణ్డులాదీహిపి కళాయయూసపసతమత్తేనాపి కాయస్స యాపనం అహోసి. అఞ్ఞేసం పన తథా అభావా న సకలం కాయం ఓజా ఫరతి. తేన తే బహ్వాబాధా హోన్తి.

    Rasaggasaggīti ettha rasaṃ gasanti harantīti rasaggasā. Rasaharaṇīnametaṃ adhivacanaṃ, tā aggā assāti rasaggasaggī. Mahāpurisassa kira sattarasaharaṇīsahassāni uddhaggāni hutvā gīvāyameva paṭimukkāni. Tilaphalamattopi āhāro jivhagge ṭhapito sabbakāyaṃ anupharati. Teneva mahāpadhānaṃ padahantassa ekataṇḍulādīhipi kaḷāyayūsapasatamattenāpi kāyassa yāpanaṃ ahosi. Aññesaṃ pana tathā abhāvā na sakalaṃ kāyaṃ ojā pharati. Tena te bahvābādhā honti.

    సీహస్సేవ హను అస్సాతి సీహహను. తత్థ సీహస్స హేట్ఠిమహనుమేవ పరిపుణ్ణం హోతి, న ఉపరిమం. మహాపురిసస్స పన సీహస్స హేట్ఠిమం వియ ద్వేపి పరిపుణ్ణాని ద్వాదసియా పక్ఖస్స చన్దసదిసాని హోన్తి. అథ నేమిత్తకా హనుకపరియన్తం ఓలోకేన్తావ ఇమేసు హనుకేసు హేట్ఠిమే వీసతి ఉపరిమే వీసతీతి చత్తాలీసదన్తా సమా అవిరళా పతిట్ఠహిస్సన్తీతి సల్లక్ఖేత్వా అయఞ్హి దేవ, కుమారో చత్తాలీసదన్తో హోతీతిఆదిమాహంసు. తత్రాయమత్థో, అఞ్ఞేసఞ్హి పరిపుణ్ణదన్తానమ్పి ద్వత్తింస దన్తా హోన్తి. ఇమస్స పన చత్తాలీసం భవిస్సన్తి. అఞ్ఞేసఞ్చ కేచి దన్తా ఉచ్చా, కేచి నీచాతి విసమా హోన్తి, ఇమస్స పన అయపట్టకేన ఛిన్నసఙ్ఖపటలం వియ సమా భవిస్సన్తి. అఞ్ఞేసం కుమ్భిలానం వియ దన్తా విరళా హోన్తి, మచ్ఛమంసాని ఖాదన్తానం దన్తన్తరం పూరేన్తి. ఇమస్స పన కనకఫలకాయం సముస్సితవజిరపన్తి వియ అవిరళా తూలికాయ దస్సితపరిచ్ఛేదా వియ దన్తా భవిస్సన్తి. అఞ్ఞేసఞ్చ పూతిదన్తా ఉట్ఠహన్తి. తేన కాచి దాఠా కాళాపి వివణ్ణాపి హోన్తి. అయం పన సుట్ఠు సుక్కదాఠో ఓసధితారకమ్పి అతిక్కమ్మ విరోచమానాయ పభాయ సమన్నాగతదాఠో భవిస్సతి.

    Sīhasseva hanu assāti sīhahanu. Tattha sīhassa heṭṭhimahanumeva paripuṇṇaṃ hoti, na uparimaṃ. Mahāpurisassa pana sīhassa heṭṭhimaṃ viya dvepi paripuṇṇāni dvādasiyā pakkhassa candasadisāni honti. Atha nemittakā hanukapariyantaṃ olokentāva imesu hanukesu heṭṭhime vīsati uparime vīsatīti cattālīsadantā samā aviraḷā patiṭṭhahissantīti sallakkhetvā ayañhi deva, kumāro cattālīsadanto hotītiādimāhaṃsu. Tatrāyamattho, aññesañhi paripuṇṇadantānampi dvattiṃsa dantā honti. Imassa pana cattālīsaṃ bhavissanti. Aññesañca keci dantā uccā, keci nīcāti visamā honti, imassa pana ayapaṭṭakena chinnasaṅkhapaṭalaṃ viya samā bhavissanti. Aññesaṃ kumbhilānaṃ viya dantā viraḷā honti, macchamaṃsāni khādantānaṃ dantantaraṃ pūrenti. Imassa pana kanakaphalakāyaṃ samussitavajirapanti viya aviraḷā tūlikāya dassitaparicchedā viya dantā bhavissanti. Aññesañca pūtidantā uṭṭhahanti. Tena kāci dāṭhā kāḷāpi vivaṇṇāpi honti. Ayaṃ pana suṭṭhu sukkadāṭho osadhitārakampi atikkamma virocamānāya pabhāya samannāgatadāṭho bhavissati.

    పహూతజివ్హోతి పుథులజివ్హో. అఞ్ఞేసం జివ్హా థూలాపి హోన్తి కిసాపి రస్సాపి థద్ధాపి విసమాపి, మహాపురిసస్స పన జివ్హా ముదు దీఘా పుథులా వణ్ణసమ్పన్నా హోతి. సో హి ఏతం లక్ఖణం పరియేసితుం ఆగతానం కఙ్ఖావినోదనత్థం ముదుకత్తా తం జివ్హం కథినసూచిం వియ వట్టేత్వా ఉభో నాసికసోతాని పరామసతి, దీఘత్తా ఉభో కణ్ణసోతాని పరామసతి , పుథులత్తా కేసన్తపరియోసానం కేవలమ్పి నలాటం పటిచ్ఛాదేతి. ఏవమస్స ముదుదీఘపుథులభావం పకాసేన్తో తేసం కఙ్ఖం వినోదేతి. ఏవం తిలక్ఖణసమ్పన్నం జివ్హం సన్ధాయ ‘‘పహూతజివ్హో’’తి వుత్తం.

    Pahūtajivhoti puthulajivho. Aññesaṃ jivhā thūlāpi honti kisāpi rassāpi thaddhāpi visamāpi, mahāpurisassa pana jivhā mudu dīghā puthulā vaṇṇasampannā hoti. So hi etaṃ lakkhaṇaṃ pariyesituṃ āgatānaṃ kaṅkhāvinodanatthaṃ mudukattā taṃ jivhaṃ kathinasūciṃ viya vaṭṭetvā ubho nāsikasotāni parāmasati, dīghattā ubho kaṇṇasotāni parāmasati , puthulattā kesantapariyosānaṃ kevalampi nalāṭaṃ paṭicchādeti. Evamassa mududīghaputhulabhāvaṃ pakāsento tesaṃ kaṅkhaṃ vinodeti. Evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ jivhaṃ sandhāya ‘‘pahūtajivho’’ti vuttaṃ.

    బ్రహ్మస్సరోతి అఞ్ఞే ఛిన్నస్సరాపి భిన్నస్సరాపి కాకస్సరాపి హోన్తి, అయం పన మహాబ్రహ్మునో సరసదిసేన సరేన సమన్నాగతో భవిస్సతి, మహాబ్రహ్మునో హి పిత్తసేమ్హేహి అపలిబుద్ధత్తా సరో విసదో హోతి. మహాపురిసేనాపి కతకమ్మం తస్స వత్థుం సోధేతి. వత్థునో సుద్ధత్తా నాభితో పట్ఠాయ సముట్ఠహన్తో సరో విసదో అట్ఠఙ్గసమన్నాగతోవ సముట్ఠాతి. కరవీకో వియ భణతీతి కరవీకభాణీ, మత్తకరవీకరుతమఞ్జుఘోసోతి అత్థో.

    Brahmassaroti aññe chinnassarāpi bhinnassarāpi kākassarāpi honti, ayaṃ pana mahābrahmuno sarasadisena sarena samannāgato bhavissati, mahābrahmuno hi pittasemhehi apalibuddhattā saro visado hoti. Mahāpurisenāpi katakammaṃ tassa vatthuṃ sodheti. Vatthuno suddhattā nābhito paṭṭhāya samuṭṭhahanto saro visado aṭṭhaṅgasamannāgatova samuṭṭhāti. Karavīko viya bhaṇatīti karavīkabhāṇī, mattakaravīkarutamañjughosoti attho.

    అభినీలనేత్తోతి న సకలనీలనేత్తో, నీలయుత్తట్ఠానే పనస్స ఉమాపుప్ఫసదిసేన అతివిసుద్ధేన నీలవణ్ణేన సమన్నాగతాని నేత్తాని హోన్తి, పీతయుత్తట్ఠానే కణికారపుప్ఫసదిసేన పీతవణ్ణేన, లోహితయుత్తట్ఠానే బన్ధుజీవకపుప్ఫసదిసేన లోహితవణ్ణేన, సేతయుత్తట్ఠానే ఓసధితారకసదిసేన సేతవణ్ణేన, కాళయుత్తట్ఠానే అద్దారిట్ఠకసదిసేన కాళవణ్ణేన సమన్నాగతాని. సువణ్ణవిమానే ఉగ్ఘాటితమణిసీహపఞ్జరసదిసాని ఖాయన్తి.

    Abhinīlanettoti na sakalanīlanetto, nīlayuttaṭṭhāne panassa umāpupphasadisena ativisuddhena nīlavaṇṇena samannāgatāni nettāni honti, pītayuttaṭṭhāne kaṇikārapupphasadisena pītavaṇṇena, lohitayuttaṭṭhāne bandhujīvakapupphasadisena lohitavaṇṇena, setayuttaṭṭhāne osadhitārakasadisena setavaṇṇena, kāḷayuttaṭṭhāne addāriṭṭhakasadisena kāḷavaṇṇena samannāgatāni. Suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañjarasadisāni khāyanti.

    గోపఖుమోతి ఏత్థ పఖుమన్తి సకలచక్ఖుభణ్డం అధిప్పేతం, తం కాళవచ్ఛకస్స బహలధాతుకం హోతి, రత్తవచ్ఛకస్స విప్పసన్నం, తంముహుత్తజాతతరుణరత్తవచ్ఛకసదిసచక్ఖుభణ్డోతి అత్థో. అఞ్ఞేసఞ్హి చక్ఖుభణ్డా అపరిపుణ్ణా హోన్తి, హత్థిమూసికాదీనం అక్ఖిసదిసేహి వినిగ్గతేహిపి గమ్భీరేహిపి అక్ఖీహి సమన్నాగతా హోన్తి. మహాపురిసస్స పన ధోవిత్వా మజ్జిత్వా ఠపితమణిగుళికా వియ ముదుసినిద్ధనీలసుఖుమపఖుమాచితాని అక్ఖీని.

    Gopakhumoti ettha pakhumanti sakalacakkhubhaṇḍaṃ adhippetaṃ, taṃ kāḷavacchakassa bahaladhātukaṃ hoti, rattavacchakassa vippasannaṃ, taṃmuhuttajātataruṇarattavacchakasadisacakkhubhaṇḍoti attho. Aññesañhi cakkhubhaṇḍā aparipuṇṇā honti, hatthimūsikādīnaṃ akkhisadisehi viniggatehipi gambhīrehipi akkhīhi samannāgatā honti. Mahāpurisassa pana dhovitvā majjitvā ṭhapitamaṇiguḷikā viya mudusiniddhanīlasukhumapakhumācitāni akkhīni.

    ఉణ్ణాతి ఉణ్ణలోమం. భముకన్తరేతి ద్విన్నం భముకానం వేమజ్ఝే నాసికమత్థకేయేవ జాతా, ఉగ్గన్త్వా పన నలాటవేమజ్ఝే జాతా. ఓదాతాతి పరిసుద్ధా, ఓసధితారకసమానవణ్ణా. ముదూతి సప్పిమణ్డే ఓసారేత్వా ఠపితసతవారవిహతకప్పాసపటలసదిసా. తూలసన్నిభాతి సిమ్బలితూలలతాతూలసమానా, అయమస్స ఓదాతతాయ ఉపమా. సా పనేసా కోటియం గహేత్వా ఆకడ్ఢియమానా ఉపడ్ఢబాహుప్పమాణా హోతి, విస్సట్ఠా దక్ఖిణావట్టవసేన ఆవట్టిత్వా ఉద్ధగ్గా హుత్వా సన్తిట్ఠతి. సువణ్ణఫలకమజ్ఝే ఠపితరజతపుబ్బుళకం వియ, సువణ్ణఘటతో నిక్ఖమమానా ఖీరధారా వియ, అరుణప్పభారఞ్జితే గగనప్పదేసే ఓసధితారకా వియ చ అతిమనోహరాయ సిరియా విరోచతి.

    Uṇṇāti uṇṇalomaṃ. Bhamukantareti dvinnaṃ bhamukānaṃ vemajjhe nāsikamatthakeyeva jātā, uggantvā pana nalāṭavemajjhe jātā. Odātāti parisuddhā, osadhitārakasamānavaṇṇā. Mudūti sappimaṇḍe osāretvā ṭhapitasatavāravihatakappāsapaṭalasadisā. Tūlasannibhāti simbalitūlalatātūlasamānā, ayamassa odātatāya upamā. Sā panesā koṭiyaṃ gahetvā ākaḍḍhiyamānā upaḍḍhabāhuppamāṇā hoti, vissaṭṭhā dakkhiṇāvaṭṭavasena āvaṭṭitvā uddhaggā hutvā santiṭṭhati. Suvaṇṇaphalakamajjhe ṭhapitarajatapubbuḷakaṃ viya, suvaṇṇaghaṭato nikkhamamānā khīradhārā viya, aruṇappabhārañjite gaganappadese osadhitārakā viya ca atimanoharāya siriyā virocati.

    ఉణ్హీససీసోతి ఇదం పరిపుణ్ణనలాటతఞ్చ పరిపుణ్ణసీసతం చాతి ద్వే అత్థవసే పటిచ్చ వుత్తం. మహాపురిసస్స హి దక్ఖిణకణ్ణచూళికతో పట్ఠాయ మంసపటలం ఉట్ఠహిత్వా సకలనలాటం ఛాదయమానం పూరయమానం గన్త్వా వామకణ్ణచూళికాయం పతిట్ఠితం, తం రఞ్ఞో బన్ధఉణ్హీసపట్టో వియ విరోచతి. మహాపురిసస్స కిర ఇమం లక్ఖణం దిస్వా రాజూనం ఉణ్హీసపట్టం అకంసు. అయం తావ ఏకో అత్థో. అఞ్ఞే పన జనా అపరిపుణ్ణసీసా హోన్తి, కేచి కపిసీసా, కేచి ఫలసీసా, కేచి అట్ఠిసీసా, కేచి హత్థిసీసా, కేచి తుమ్బసీసా, కేచి పబ్భారసీసా. మహాపురిసస్స పన ఆరగ్గేన వట్టేత్వా ఠపితం వియ సుపరిపుణ్ణం ఉదకపుబ్బుళసదిసం సీసం హోతి. తత్థ పురిమనయే ఉణ్హీసవేఠితసీసో వియాతి ఉణ్హీససీసో. దుతియనయే ఉణ్హీసం వియ సబ్బత్థ పరిమణ్డలసీసోతి ఉణ్హీససీసో.

    Uṇhīsasīsoti idaṃ paripuṇṇanalāṭatañca paripuṇṇasīsataṃ cāti dve atthavase paṭicca vuttaṃ. Mahāpurisassa hi dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ uṭṭhahitvā sakalanalāṭaṃ chādayamānaṃ pūrayamānaṃ gantvā vāmakaṇṇacūḷikāyaṃ patiṭṭhitaṃ, taṃ rañño bandhauṇhīsapaṭṭo viya virocati. Mahāpurisassa kira imaṃ lakkhaṇaṃ disvā rājūnaṃ uṇhīsapaṭṭaṃ akaṃsu. Ayaṃ tāva eko attho. Aññe pana janā aparipuṇṇasīsā honti, keci kapisīsā, keci phalasīsā, keci aṭṭhisīsā, keci hatthisīsā, keci tumbasīsā, keci pabbhārasīsā. Mahāpurisassa pana āraggena vaṭṭetvā ṭhapitaṃ viya suparipuṇṇaṃ udakapubbuḷasadisaṃ sīsaṃ hoti. Tattha purimanaye uṇhīsaveṭhitasīso viyāti uṇhīsasīso. Dutiyanaye uṇhīsaṃ viya sabbattha parimaṇḍalasīsoti uṇhīsasīso.

    విపస్సీసమఞ్ఞావణ్ణనా

    Vipassīsamaññāvaṇṇanā

    ౩౭. సబ్బకామేహీతి ఇదం లక్ఖణాని పరిగ్గణ్హాపేత్వా పచ్ఛా కతం వియ వుత్తం, న పనేవం దట్ఠబ్బం. పఠమఞ్హి తే నేమిత్తకే సన్తప్పేత్వా పచ్ఛా లక్ఖణపరిగ్గణ్హనం కతన్తి వేదితబ్బం. తస్స విత్థారో గబ్భోక్కన్తియం వుత్తోయేవ. పాయేన్తీతి థఞ్ఞం పాయేన్తి. తస్స కిర నిద్దోసేన మధురేన ఖీరేన సమన్నాగతా సట్ఠి ధాతియో ఉపట్ఠాపేసి, తథా సేసాపి తేసు తేసు కమ్మేసు కుసలా సట్ఠిసట్ఠియేవ. తాసం పేసనకారకే సట్ఠి పురిసే, తస్స తస్స కతాకతభావం సల్లక్ఖణే సట్ఠి అమచ్చే ఉపట్ఠాపేసి. ఏవం చత్తారి సట్ఠియో ఇత్థీనం, ద్వే సట్ఠియో పురిసానన్తి ఛ సట్ఠియో ఉపట్ఠకానంయేవ అహేసుం. సేతచ్ఛత్తన్తి దిబ్బసేతచ్ఛత్తం. కులదత్తియం పన సిరిగబ్భేయేవ తిట్ఠతి. మా నం సీతం వాతిఆదీసు మా అభిభవీతి అత్థో వేదితబ్బో. స్వాస్సుదన్తి సో అస్సుదం. అఙ్కేనేవ అఙ్కన్తి అఞ్ఞస్స బాహునావ అఞ్ఞస్స బాహుం. అఞ్ఞస్స చ అంసకూటేనేవ అఞ్ఞస్స అంసకూటం. పరిహరియతీతి నీయతి, సమ్పాపియతీతి అత్థో.

    37.Sabbakāmehīti idaṃ lakkhaṇāni pariggaṇhāpetvā pacchā kataṃ viya vuttaṃ, na panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Paṭhamañhi te nemittake santappetvā pacchā lakkhaṇapariggaṇhanaṃ katanti veditabbaṃ. Tassa vitthāro gabbhokkantiyaṃ vuttoyeva. Pāyentīti thaññaṃ pāyenti. Tassa kira niddosena madhurena khīrena samannāgatā saṭṭhi dhātiyo upaṭṭhāpesi, tathā sesāpi tesu tesu kammesu kusalā saṭṭhisaṭṭhiyeva. Tāsaṃ pesanakārake saṭṭhi purise, tassa tassa katākatabhāvaṃ sallakkhaṇe saṭṭhi amacce upaṭṭhāpesi. Evaṃ cattāri saṭṭhiyo itthīnaṃ, dve saṭṭhiyo purisānanti cha saṭṭhiyo upaṭṭhakānaṃyeva ahesuṃ. Setacchattanti dibbasetacchattaṃ. Kuladattiyaṃ pana sirigabbheyeva tiṭṭhati. Mā naṃ sītaṃ vātiādīsu mā abhibhavīti attho veditabbo. Svāssudanti so assudaṃ. Aṅkeneva aṅkanti aññassa bāhunāva aññassa bāhuṃ. Aññassa ca aṃsakūṭeneva aññassa aṃsakūṭaṃ. Parihariyatīti nīyati, sampāpiyatīti attho.

    ౩౮. మఞ్జుస్సరోతి అఖరస్సరో. వగ్గుస్సరోతి ఛేకనిపుణస్సరో. మధురస్సరోతి సాతస్సరో. పేమనియస్సరోతి పేమజనకస్సరో. తత్రిదం కరవీకానం మధురస్సరతాయ – కరవీకసకుణే కిర మధురరసం అమ్బపక్కం ముఖతుణ్డకేన పహరిత్వా పగ్ఘరితరసం పివిత్వా పక్ఖేన తాలం దత్వా వికూజమానే చతుప్పదా మత్తా వియ లళితుం ఆరభన్తి. గోచరపసుతాపి చతుప్పదా ముఖగతాని తిణాని ఛడ్డేత్వా తం సద్దం సుణన్తి. వాళమిగా ఖుద్దకమిగే అనుబన్ధమానా ఉక్ఖిత్తం పాదం అనిక్ఖిపిత్వావ తిట్ఠన్తి. అనుబద్ధమిగా చ మరణభయం జహిత్వా తిట్ఠన్తి. ఆకాసే పక్ఖన్దా పక్ఖినోపి పక్ఖే పసారేత్వా తం సద్దం సుణమానావ తిట్ఠన్తి. ఉదకే మచ్ఛాపి కణ్ణపటలం పప్ఫోటేత్వా తం సద్దం సుణమానావ తిట్ఠన్తి. ఏవం మధురస్సరా కరవీకా.

    38.Mañjussaroti akharassaro. Vaggussaroti chekanipuṇassaro. Madhurassaroti sātassaro. Pemaniyassaroti pemajanakassaro. Tatridaṃ karavīkānaṃ madhurassaratāya – karavīkasakuṇe kira madhurarasaṃ ambapakkaṃ mukhatuṇḍakena paharitvā paggharitarasaṃ pivitvā pakkhena tālaṃ datvā vikūjamāne catuppadā mattā viya laḷituṃ ārabhanti. Gocarapasutāpi catuppadā mukhagatāni tiṇāni chaḍḍetvā taṃ saddaṃ suṇanti. Vāḷamigā khuddakamige anubandhamānā ukkhittaṃ pādaṃ anikkhipitvāva tiṭṭhanti. Anubaddhamigā ca maraṇabhayaṃ jahitvā tiṭṭhanti. Ākāse pakkhandā pakkhinopi pakkhe pasāretvā taṃ saddaṃ suṇamānāva tiṭṭhanti. Udake macchāpi kaṇṇapaṭalaṃ papphoṭetvā taṃ saddaṃ suṇamānāva tiṭṭhanti. Evaṃ madhurassarā karavīkā.

    అసన్ధిమిత్తాపి ధమ్మాసోకస్స దేవీ – ‘‘అత్థి ను ఖో, భన్తే, బుద్ధస్సరేన సదిసో కస్సచి సరో’’తి సఙ్ఘం పుచ్ఛి. అత్థి కరవీకసకుణస్సాతి. కుహిం, భన్తే, తే సకుణాతి? హిమవన్తేతి. సా రాజానం ఆహ – ‘‘దేవ, అహం కరవీకసకుణం పస్సితుకామామ్హీ’’తి. రాజా – ‘‘ఇమస్మిం పఞ్జరే నిసీదిత్వా కరవీకో ఆగచ్ఛతూ’’తి సువణ్ణపఞ్జరం విస్సజ్జేసి. పఞ్జరో గన్త్వా ఏకస్స కరవీకస్స పురతో అట్ఠాసి. సో – ‘‘రాజాణాయ ఆగతో పఞ్జరో, న సక్కా న గన్తు’’న్తి తత్థ నిసీది. పఞ్జరో ఆగన్త్వా రఞ్ఞో పురతో అట్ఠాసి. న కరవీకసద్దం కారాపేతుం సక్కోన్తి. అథ రాజా – ‘‘కథం, భణే, ఇమే సద్దం న కరోన్తీ’’తి ఆహ. ఞాతకే అదిస్వా దేవాతి. అథ నం రాజా ఆదాసేహి పరిక్ఖిపాపేసి. సో అత్తనో ఛాయం దిస్వా – ‘‘ఞాతకా మే ఆగతా’’తి మఞ్ఞమానో పక్ఖేన తాలం దత్వా మధురస్సరేన మణివంసం ధమమానో వియ విరవి. సకలనగరే మనుస్సా మత్తా వియ లళింసు. అసన్ధిమిత్తా చిన్తేసి – ‘‘ఇమస్స తావ తిరచ్ఛానగతస్స ఏవం మధురో సద్దో, కీదిసో ను ఖో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణసిరిపత్తస్స భగవతో సద్దో అహోసీ’’తి పీతిం ఉప్పాదేత్వా తం పీతిం అవిజహిత్వా సత్తహి జఙ్ఘసతేహి సద్ధిం సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి. ఏవం మధురో కిర కరవీకసద్దోతి. తతో పన సతభాగేన సహస్సభాగేన చ మధురతరో విపస్సిస్స కుమారస్స సద్దో అహోసీతి వేదితబ్బో.

    Asandhimittāpi dhammāsokassa devī – ‘‘atthi nu kho, bhante, buddhassarena sadiso kassaci saro’’ti saṅghaṃ pucchi. Atthi karavīkasakuṇassāti. Kuhiṃ, bhante, te sakuṇāti? Himavanteti. Sā rājānaṃ āha – ‘‘deva, ahaṃ karavīkasakuṇaṃ passitukāmāmhī’’ti. Rājā – ‘‘imasmiṃ pañjare nisīditvā karavīko āgacchatū’’ti suvaṇṇapañjaraṃ vissajjesi. Pañjaro gantvā ekassa karavīkassa purato aṭṭhāsi. So – ‘‘rājāṇāya āgato pañjaro, na sakkā na gantu’’nti tattha nisīdi. Pañjaro āgantvā rañño purato aṭṭhāsi. Na karavīkasaddaṃ kārāpetuṃ sakkonti. Atha rājā – ‘‘kathaṃ, bhaṇe, ime saddaṃ na karontī’’ti āha. Ñātake adisvā devāti. Atha naṃ rājā ādāsehi parikkhipāpesi. So attano chāyaṃ disvā – ‘‘ñātakā me āgatā’’ti maññamāno pakkhena tālaṃ datvā madhurassarena maṇivaṃsaṃ dhamamāno viya viravi. Sakalanagare manussā mattā viya laḷiṃsu. Asandhimittā cintesi – ‘‘imassa tāva tiracchānagatassa evaṃ madhuro saddo, kīdiso nu kho sabbaññutaññāṇasiripattassa bhagavato saddo ahosī’’ti pītiṃ uppādetvā taṃ pītiṃ avijahitvā sattahi jaṅghasatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Evaṃ madhuro kira karavīkasaddoti. Tato pana satabhāgena sahassabhāgena ca madhurataro vipassissa kumārassa saddo ahosīti veditabbo.

    ౩౯. కమ్మవిపాకజన్తి న భావనామయం, కమ్మవిపాకవసేన పన దేవతానం చక్ఖుసదిసమేవ మంసచక్ఖు అహోసి , యేన నిమిత్తం కత్వా తిలవాహే పక్ఖిత్తం ఏకతిలమ్పి అయం సోతి ఉద్ధరిత్వా దాతుం సక్కోతి.

    39.Kammavipākajanti na bhāvanāmayaṃ, kammavipākavasena pana devatānaṃ cakkhusadisameva maṃsacakkhu ahosi , yena nimittaṃ katvā tilavāhe pakkhittaṃ ekatilampi ayaṃ soti uddharitvā dātuṃ sakkoti.

    ౪౦. విపస్సీతి ఏత్థ అయం వచనత్థో, అన్తరన్తరా నిమీలజనితన్ధకారవిరహేన విసుద్ధం పస్సతి, వివటేహి చ అక్ఖీహి పస్సతీతి విపస్సీ; దుతియవారే విచేయ్య విచేయ్య పస్సతీతి విపస్సీ; విచినిత్వా విచినిత్వా పస్సతీతి అత్థో.

    40.Vipassīti ettha ayaṃ vacanattho, antarantarā nimīlajanitandhakāravirahena visuddhaṃ passati, vivaṭehi ca akkhīhi passatīti vipassī; dutiyavāre viceyya viceyya passatīti vipassī; vicinitvā vicinitvā passatīti attho.

    అత్థే పనాయతీతి అత్థే జానాతి పస్సతి, నయతి వా పవత్తేతీతి అత్థో. ఏకదివసం కిర వినిచ్ఛయట్ఠానే నిసీదిత్వా అత్థే అనుసాసన్తస్స రఞ్ఞో అలఙ్కతపటియత్తం మహాపురిసం ఆనేత్వా హత్థే ఠపయింసు. తస్స తం అఙ్కేకత్వా ఉపలాళయమానస్సేవ అమచ్చా సామికం అస్సామికం అకంసు. బోధిసత్తో అనత్తమనసద్దం నిచ్ఛారేసి. రాజా – ‘‘కిమేతం, ఉపధారేథా’’తి ఆహ. ఉపధారియమానా అఞ్ఞం అదిస్వా – ‘‘అడ్డస్స దుబ్బినిచ్ఛితత్తా ఏవం కతం భవిస్సతీ’’తి పున సామికంయేవ సామికం కత్వా ‘‘ఞత్వా ను ఖో కుమారో ఏవం కరోతీ’’తి వీమంసన్తా పున సామికం అస్సామికం అకంసు. పునపి బోధిసత్తో తథేవ సద్దం నిచ్ఛారేసి. అథ రాజా – ‘‘జానాతి మహాపురిసో’’తి తతో పట్ఠాయ అప్పమత్తో అహోసి. ఇదం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘విచేయ్య విచేయ్య కుమారో అత్థే పనాయతీ’’తి.

    Atthe panāyatīti atthe jānāti passati, nayati vā pavattetīti attho. Ekadivasaṃ kira vinicchayaṭṭhāne nisīditvā atthe anusāsantassa rañño alaṅkatapaṭiyattaṃ mahāpurisaṃ ānetvā hatthe ṭhapayiṃsu. Tassa taṃ aṅkekatvā upalāḷayamānasseva amaccā sāmikaṃ assāmikaṃ akaṃsu. Bodhisatto anattamanasaddaṃ nicchāresi. Rājā – ‘‘kimetaṃ, upadhārethā’’ti āha. Upadhāriyamānā aññaṃ adisvā – ‘‘aḍḍassa dubbinicchitattā evaṃ kataṃ bhavissatī’’ti puna sāmikaṃyeva sāmikaṃ katvā ‘‘ñatvā nu kho kumāro evaṃ karotī’’ti vīmaṃsantā puna sāmikaṃ assāmikaṃ akaṃsu. Punapi bodhisatto tatheva saddaṃ nicchāresi. Atha rājā – ‘‘jānāti mahāpuriso’’ti tato paṭṭhāya appamatto ahosi. Idaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘viceyya viceyya kumāro atthe panāyatī’’ti.

    ౪౨. వస్సికన్తిఆదీసు యత్థ సుఖం హోతి వస్సకాలే వసితుం, అయం వస్సికో. ఇతరేసుపి ఏసేవ నయో. అయం పనేత్థ వచనత్థో వస్సావాసో వస్సం, వస్సం అరహతీతి వస్సికో. ఇతరేసుపి ఏసేవ నయో.

    42.Vassikantiādīsu yattha sukhaṃ hoti vassakāle vasituṃ, ayaṃ vassiko. Itaresupi eseva nayo. Ayaṃ panettha vacanattho vassāvāso vassaṃ, vassaṃ arahatīti vassiko. Itaresupi eseva nayo.

    తత్థ వస్సికో పాసాదో నాతిఉచ్చో హోతి, నాతినీచో, ద్వారవాతపానానిపిస్స నాతిబహూని నాతితనూని, భూమత్థరణపచ్చత్థరణఖజ్జభోజ్జానిపేత్థ మిస్సకానేవ వట్టన్తి. హేమన్తికే థమ్భాపి భిత్తియోపి నీచా హోన్తి, ద్వారవాతపానాని తనుకాని సుఖుమచ్ఛిద్దాని, ఉణ్హప్పవేసనత్థాయ భిత్తినియూహాని నీహరియన్తి. భూమత్థరణపచ్చత్థరణనివాసనపారుపనాని పనేత్థ ఉణ్హవిరియాని కమ్బలాదీని వట్టన్తి. ఖజ్జభోజ్జం సినిద్ధం కటుకసన్నిస్సితం నిరుదకసన్నిస్సితఞ్చ. గిమ్హికే థమ్భాపి భిత్తియోపి ఉచ్చా హోన్తి, ద్వారవాతపానాని పనేత్థ బహూని విపులజాతాని హోన్తి, భూమత్థరణాదీని దుకూలమయాని వట్టన్తి. ఖజ్జభోజ్జాని మధురససన్నిస్సితభరితాని. వాతపానసమీపేసు చేత్థ నవ చాటియో ఠపేత్వా ఉదకస్స పూరేత్వా నీలుప్పలాదీహి సఞ్ఛాదేన్తి. తేసు తేసు పదేసేసు ఉదకయన్తాని కరోన్తి, యేహి దేవే వస్సన్తే వియ ఉదకధారా నిక్ఖమన్తి.

    Tattha vassiko pāsādo nātiucco hoti, nātinīco, dvāravātapānānipissa nātibahūni nātitanūni, bhūmattharaṇapaccattharaṇakhajjabhojjānipettha missakāneva vaṭṭanti. Hemantike thambhāpi bhittiyopi nīcā honti, dvāravātapānāni tanukāni sukhumacchiddāni, uṇhappavesanatthāya bhittiniyūhāni nīhariyanti. Bhūmattharaṇapaccattharaṇanivāsanapārupanāni panettha uṇhaviriyāni kambalādīni vaṭṭanti. Khajjabhojjaṃ siniddhaṃ kaṭukasannissitaṃ nirudakasannissitañca. Gimhike thambhāpi bhittiyopi uccā honti, dvāravātapānāni panettha bahūni vipulajātāni honti, bhūmattharaṇādīni dukūlamayāni vaṭṭanti. Khajjabhojjāni madhurasasannissitabharitāni. Vātapānasamīpesu cettha nava cāṭiyo ṭhapetvā udakassa pūretvā nīluppalādīhi sañchādenti. Tesu tesu padesesu udakayantāni karonti, yehi deve vassante viya udakadhārā nikkhamanti.

    నిప్పురిసేహీతి పురిసవిరహితేహి. న కేవలఞ్చేత్థ తూరియానేవ నిప్పురిసాని, సబ్బట్ఠానానిపి నిప్పురిసానేవ, దోవారికాపి ఇత్థియోవ, నహాపనాదిపరికమ్మకరాపి ఇత్థియోవ. రాజా కిర – ‘‘తథారూపం ఇస్సరియసుఖసమ్పత్తిం అనుభవమానస్స పురిసం దిస్వా పురిసాసఙ్కా ఉప్పజ్జతి, సా మే పుత్తస్స మా అహోసీ’’తి సబ్బకిచ్చేసు ఇత్థియోవ ఠపేసీతి.

    Nippurisehīti purisavirahitehi. Na kevalañcettha tūriyāneva nippurisāni, sabbaṭṭhānānipi nippurisāneva, dovārikāpi itthiyova, nahāpanādiparikammakarāpi itthiyova. Rājā kira – ‘‘tathārūpaṃ issariyasukhasampattiṃ anubhavamānassa purisaṃ disvā purisāsaṅkā uppajjati, sā me puttassa mā ahosī’’ti sabbakiccesu itthiyova ṭhapesīti.

    పఠమభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    జిణ్ణపురిసవణ్ణనా

    Jiṇṇapurisavaṇṇanā

    ౪౩. దుతియభాణవారే గోపానసివఙ్కన్తి గోపానసీ వియ వఙ్కం. భోగ్గన్తి ఖన్ధే, కటియం, జాణూసూతి తీసు ఠానేసు భోగ్గవఙ్కం. దణ్డపరాయనన్తి దణ్డగతికం దణ్డపటిసరణం. ఆతురన్తి జరాతురం. గతయోబ్బనన్తి అతిక్కన్తయోబ్బనం పచ్ఛిమవయే ఠితం. దిస్వాతి అడ్ఢయోజనప్పమాణేన బలకాయేన పరివుతో సుసంవిహితారక్ఖోపి గచ్ఛన్తో యదా రథో పురతో హోతి, పచ్ఛా బలకాయో, తాదిసే ఓకాసే సుద్ధావాసఖీణాసవబ్రహ్మేహి అత్తనో ఆనుభావేన రథస్స పురతోవ దస్సితం, తం పురిసం పస్సిత్వా. సుద్ధావాసా కిర – ‘‘మహాపురిసో పఙ్కే గజో వియ పఞ్చసు కామగుణేసు లగ్గో, సతిమస్స ఉప్పాదేస్సామా’’తి తం దస్సేసుం. ఏవం దస్సితఞ్చ తం బోధిసత్తో చేవ పస్సతి సారథి చ. బ్రహ్మానో హి బోధిసత్తస్స అప్పమాదత్థం సారథిస్స చ కథాసల్లాపత్థం తం దస్సేసుం. కిం పనేసోతి ‘‘ఏసో జిణ్ణోతి కిం వుత్తం హోతి, నాహం, భో ఇతో పుబ్బే ఏవరూపం అద్దస’’న్తి పుచ్ఛి.

    43. Dutiyabhāṇavāre gopānasivaṅkanti gopānasī viya vaṅkaṃ. Bhogganti khandhe, kaṭiyaṃ, jāṇūsūti tīsu ṭhānesu bhoggavaṅkaṃ. Daṇḍaparāyananti daṇḍagatikaṃ daṇḍapaṭisaraṇaṃ. Āturanti jarāturaṃ. Gatayobbananti atikkantayobbanaṃ pacchimavaye ṭhitaṃ. Disvāti aḍḍhayojanappamāṇena balakāyena parivuto susaṃvihitārakkhopi gacchanto yadā ratho purato hoti, pacchā balakāyo, tādise okāse suddhāvāsakhīṇāsavabrahmehi attano ānubhāvena rathassa puratova dassitaṃ, taṃ purisaṃ passitvā. Suddhāvāsā kira – ‘‘mahāpuriso paṅke gajo viya pañcasu kāmaguṇesu laggo, satimassa uppādessāmā’’ti taṃ dassesuṃ. Evaṃ dassitañca taṃ bodhisatto ceva passati sārathi ca. Brahmāno hi bodhisattassa appamādatthaṃ sārathissa ca kathāsallāpatthaṃ taṃ dassesuṃ. Kiṃ panesoti ‘‘eso jiṇṇoti kiṃ vuttaṃ hoti, nāhaṃ, bho ito pubbe evarūpaṃ addasa’’nti pucchi.

    తేన హీతి యది మయ్హమ్పి ఏవరూపేహి కేసేహి ఏవరూపేన చ కాయేన భవితబ్బం, తేన హి సమ్మ సారథి. అలం దానజ్జ ఉయ్యానభూమియాతి – ‘‘అజ్జ ఉయ్యానభూమిం పస్సిస్సామా’’తి గచ్ఛామ, అలం తాయ ఉయ్యానభూమియాతి సంవిగ్గహదయో సంవేగానురూపమాహ. అన్తేపురం గతోతి ఇత్థిజనం విస్సజ్జేత్వా సిరిగబ్భే ఏకకోవ నిసిన్నో. యత్ర హి నామాతి యాయ జాతియా సతి జరా పఞ్ఞాయతి, సా జాతి ధిరత్థు ధిక్కతా అత్థు, జిగుచ్ఛామేతం జాతిన్తి, జాతియా మూలం ఖణన్తో నిసీది, పఠమేన సల్లేన హదయే విద్ధో వియ.

    Tenati yadi mayhampi evarūpehi kesehi evarūpena ca kāyena bhavitabbaṃ, tena hi samma sārathi. Alaṃ dānajja uyyānabhūmiyāti – ‘‘ajja uyyānabhūmiṃ passissāmā’’ti gacchāma, alaṃ tāya uyyānabhūmiyāti saṃviggahadayo saṃvegānurūpamāha. Antepuraṃ gatoti itthijanaṃ vissajjetvā sirigabbhe ekakova nisinno. Yatra hi nāmāti yāya jātiyā sati jarā paññāyati, sā jāti dhiratthu dhikkatā atthu, jigucchāmetaṃ jātinti, jātiyā mūlaṃ khaṇanto nisīdi, paṭhamena sallena hadaye viddho viya.

    ౪౫. సారథిం ఆమన్తాపేత్వాతి రాజా కిర నేమిత్తకేహి కథితకాలతో పట్ఠాయ ఓహితసోతో విచరతి, సో ‘‘కుమారో ఉయ్యానం గచ్ఛన్తో అన్తరామగ్గే నివత్తో’’తి సుత్వా సారథిం ఆమన్తాపేసి. మా హేవ ఖోతిఆదీసు రజ్జం కారేతు, మా పబ్బజతు, బ్రాహ్మణానం వచనం మా సచ్చం హోతూతి ఏవం చిన్తేసీతి అత్థో.

    45.Sārathiṃ āmantāpetvāti rājā kira nemittakehi kathitakālato paṭṭhāya ohitasoto vicarati, so ‘‘kumāro uyyānaṃ gacchanto antarāmagge nivatto’’ti sutvā sārathiṃ āmantāpesi. Mā heva khotiādīsu rajjaṃ kāretu, mā pabbajatu, brāhmaṇānaṃ vacanaṃ mā saccaṃ hotūti evaṃ cintesīti attho.

    బ్యాధిపురిసవణ్ణనా

    Byādhipurisavaṇṇanā

    ౪౭. అద్దస ఖోతి పుబ్బే వుత్తనయేనేవ సుద్ధావాసేహి దస్సితం అద్దస. ఆబాధికన్తి ఇరియాపథభఞ్జనకేన విసభాగబాధేన ఆబాధికం. దుక్ఖితన్తి రోగదుక్ఖేన దుక్ఖితం. బాళ్హగిలానన్తి అధిమత్తగిలానం. పలిపన్నన్తి నిముగ్గం. జరా పఞ్ఞాయిస్సతి బ్యాధి పఞ్ఞాయిస్సతీతి ఇధాపి యాయ జాతియా సతి ఇదం ద్వయం పఞ్ఞాయతి, ధిక్కతా సా జాతి, అజాతం ఖేమన్తి జాతియా మూలం ఖణన్తో నిసీది, దుతియేన సల్లేన విద్ధో వియ.

    47.Addasa khoti pubbe vuttanayeneva suddhāvāsehi dassitaṃ addasa. Ābādhikanti iriyāpathabhañjanakena visabhāgabādhena ābādhikaṃ. Dukkhitanti rogadukkhena dukkhitaṃ. Bāḷhagilānanti adhimattagilānaṃ. Palipannanti nimuggaṃ. Jarā paññāyissati byādhi paññāyissatīti idhāpi yāya jātiyā sati idaṃ dvayaṃ paññāyati, dhikkatā sā jāti, ajātaṃ khemanti jātiyā mūlaṃ khaṇanto nisīdi, dutiyena sallena viddho viya.

    కాలఙ్కతపురిసవణ్ణనా

    Kālaṅkatapurisavaṇṇanā

    ౫౦. విలాతన్తి సివికం. పేతన్తి ఇతో పటిగతం. కాలఙ్కతన్తి కతకాలం, యత్తకం తేన కాలం జీవితబ్బం, తం సబ్బం కత్వా నిట్ఠపేత్వా మతన్తి అత్థో. ఇమమ్పిస్స పురిమనయేనేవ బ్రహ్మానో దస్సేసుం. యత్ర హి నామాతి ఇధాపి యాయ జాతియా సతి ఇదం తయం పఞ్ఞాయతి, ధిక్కతా సా జాతి, అజాతం ఖేమన్తి జాతియా మూలం ఖణన్తో నిసీది, తతియేన సల్లేన విద్ధో వియ.

    50.Vilātanti sivikaṃ. Petanti ito paṭigataṃ. Kālaṅkatanti katakālaṃ, yattakaṃ tena kālaṃ jīvitabbaṃ, taṃ sabbaṃ katvā niṭṭhapetvā matanti attho. Imampissa purimanayeneva brahmāno dassesuṃ. Yatra hi nāmāti idhāpi yāya jātiyā sati idaṃ tayaṃ paññāyati, dhikkatā sā jāti, ajātaṃ khemanti jātiyā mūlaṃ khaṇanto nisīdi, tatiyena sallena viddho viya.

    పబ్బజితవణ్ణనా

    Pabbajitavaṇṇanā

    ౫౨. భణ్డున్తి ముణ్డం. ఇమమ్పిస్స పురిమనయేనేవ బ్రహ్మానో దస్సేసుం. సాధు ధమ్మచరియాతిఆదీసు అయం దేవ ధమ్మచరణభావో సాధూతి చిన్తేత్వా పబ్బజితోతి ఏవం ఏకమేకస్స పదస్స యోజనా వేదితబ్బా. సబ్బాని చేతాని దసకుసలకమ్మపథవేవచనానేవ. అవసానే పన అవిహింసాతి కరుణాయ పుబ్బభాగో. అనుకమ్పాతి మేత్తాయ పుబ్బభాగో. తేనహీతి ఉయ్యోజనత్థే నిపాతో. పబ్బజితం హిస్స దిస్వా చిత్తం పబ్బజ్జాయ నిన్నం జాతం. అథ తేన సద్ధిం కథేతుకామో హుత్వా సారథిం ఉయ్యోజేన్తో తేన హీతిఆదిమాహ.

    52.Bhaṇḍunti muṇḍaṃ. Imampissa purimanayeneva brahmāno dassesuṃ. Sādhu dhammacariyātiādīsu ayaṃ deva dhammacaraṇabhāvo sādhūti cintetvā pabbajitoti evaṃ ekamekassa padassa yojanā veditabbā. Sabbāni cetāni dasakusalakammapathavevacanāneva. Avasāne pana avihiṃsāti karuṇāya pubbabhāgo. Anukampāti mettāya pubbabhāgo. Tenahīti uyyojanatthe nipāto. Pabbajitaṃ hissa disvā cittaṃ pabbajjāya ninnaṃ jātaṃ. Atha tena saddhiṃ kathetukāmo hutvā sārathiṃ uyyojento tena hītiādimāha.

    బోధిసత్తపబ్బజ్జావణ్ణనా

    Bodhisattapabbajjāvaṇṇanā

    ౫౪. అథ ఖో, భిక్ఖవేతి – ‘‘పబ్బజితస్స సాధు ధమ్మచరియా’’తిఆదీని చ అఞ్ఞఞ్చ బహుం మహాజనకాయేన రక్ఖియమానస్స పుత్తదారసమ్బాధే ఘరే వసతో ఆదీనవపటిసంయుత్తఞ్చేవ మిగభూతేన చేతసా యథాసుఖం వనే వసతో పబ్బజితస్స వివేకానిసంసపటిసంయుత్తఞ్చ ధమ్మిం కథం సుత్వా పబ్బజితుకామో హుత్వా – అథ ఖో, భిక్ఖవే, విపస్సీ కుమారో సారథిం ఆమన్తేసి.

    54.Athakho, bhikkhaveti – ‘‘pabbajitassa sādhu dhammacariyā’’tiādīni ca aññañca bahuṃ mahājanakāyena rakkhiyamānassa puttadārasambādhe ghare vasato ādīnavapaṭisaṃyuttañceva migabhūtena cetasā yathāsukhaṃ vane vasato pabbajitassa vivekānisaṃsapaṭisaṃyuttañca dhammiṃ kathaṃ sutvā pabbajitukāmo hutvā – atha kho, bhikkhave, vipassī kumāro sārathiṃ āmantesi.

    ఇమాని చత్తారి దిస్వా పబ్బజితం నామ సబ్బబోధిసత్తానం వంసోవ తన్తియేవ పవేణీయేవ. అఞ్ఞేపి చ బోధిసత్తా యథా అయం విపస్సీ కుమారో, ఏవం చిరస్సం చిరస్సం పస్సన్తి. అమ్హాకం పన బోధిసత్తో చత్తారిపి ఏకదివసంయేవ దిస్వా మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా అనోమానదీతీరే పబ్బజితో. తేనేవ రాజగహం పత్వా తత్థ రఞ్ఞా బిమ్బిసారేన – ‘‘కిమత్థం, పణ్డిత, పబ్బజితోసీతి’’ పుట్ఠో ఆహ –

    Imāni cattāri disvā pabbajitaṃ nāma sabbabodhisattānaṃ vaṃsova tantiyeva paveṇīyeva. Aññepi ca bodhisattā yathā ayaṃ vipassī kumāro, evaṃ cirassaṃ cirassaṃ passanti. Amhākaṃ pana bodhisatto cattāripi ekadivasaṃyeva disvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anomānadītīre pabbajito. Teneva rājagahaṃ patvā tattha raññā bimbisārena – ‘‘kimatthaṃ, paṇḍita, pabbajitosīti’’ puṭṭho āha –

    ‘‘జిణ్ణఞ్చ దిస్వా దుఖితఞ్చ బ్యాధితం,

    ‘‘Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitaṃ,

    మతఞ్చ దిస్వా గతమాయుసఙ్ఖయం;

    Matañca disvā gatamāyusaṅkhayaṃ;

    కాసాయవత్థం పబ్బజితఞ్చ దిస్వా,

    Kāsāyavatthaṃ pabbajitañca disvā,

    తస్మా అహం పబ్బజితోమ్హి రాజా’’తి.

    Tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājā’’ti.

    మహాజనకాయఅనుపబ్బజ్జావణ్ణనా

    Mahājanakāyaanupabbajjāvaṇṇanā

    ౫౫. సుత్వాన తేసన్తి తేసం చతురాసీతియా పాణసహస్సానం సుత్వా ఏతదహోసి. ఓరకోతి ఊనకో లామకో. అనుపబ్బజింసూతి అనుపబ్బజితాని . కస్మా పనేత్థ యథా పరతో ఖణ్డతిస్సానం అనుపబ్బజ్జాయ – ‘‘బన్ధుమతియా రాజధానియా నిక్ఖమిత్వా’’తి వుత్తం, ఏవం న వుత్తన్తి? నిక్ఖమిత్వా సుతత్తా. ఏతే కిర సబ్బేపి విపస్సిస్స కుమారస్స ఉపట్ఠాకపరిసావ, తే పాతోవ ఉపట్ఠానం ఆగన్త్వా కుమారం అదిస్వా పాతరాసత్థాయ గన్త్వా భుత్తపాతరాసా ఆగమ్మ ‘‘కుహిం కుమారో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఉయ్యానభూమిం గతో’’తి సుత్వా ‘‘తత్థేవ నం దక్ఖిస్సామా’’తి నిక్ఖమన్తా నివత్తమానం సారథిం దిస్వా – ‘‘కుమారో పబ్బజితో’’తి చస్స వచనం సుత్వా సుతట్ఠానేయేవ సబ్బాభరణాని ఓముఞ్చిత్వా అన్తరాపణతో కాసావపీతాని వత్థాని ఆహరాపేత్వా కేసమస్సుం ఓహారేత్వా పబ్బజింసు. ఇతి నగరతో నిక్ఖమిత్వా బహినగరే సుతత్తా ఏత్థ – ‘‘బన్ధుమతియా రాజధానియా నిక్ఖమిత్వా’’తి న వుత్తం.

    55.Sutvāna tesanti tesaṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ sutvā etadahosi. Orakoti ūnako lāmako. Anupabbajiṃsūti anupabbajitāni . Kasmā panettha yathā parato khaṇḍatissānaṃ anupabbajjāya – ‘‘bandhumatiyā rājadhāniyā nikkhamitvā’’ti vuttaṃ, evaṃ na vuttanti? Nikkhamitvā sutattā. Ete kira sabbepi vipassissa kumārassa upaṭṭhākaparisāva, te pātova upaṭṭhānaṃ āgantvā kumāraṃ adisvā pātarāsatthāya gantvā bhuttapātarāsā āgamma ‘‘kuhiṃ kumāro’’ti pucchitvā ‘‘uyyānabhūmiṃ gato’’ti sutvā ‘‘tattheva naṃ dakkhissāmā’’ti nikkhamantā nivattamānaṃ sārathiṃ disvā – ‘‘kumāro pabbajito’’ti cassa vacanaṃ sutvā sutaṭṭhāneyeva sabbābharaṇāni omuñcitvā antarāpaṇato kāsāvapītāni vatthāni āharāpetvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajiṃsu. Iti nagarato nikkhamitvā bahinagare sutattā ettha – ‘‘bandhumatiyā rājadhāniyā nikkhamitvā’’ti na vuttaṃ.

    చారికం చరతీతి గతగతట్ఠానే మహామణ్డపం కత్వా దానం సజ్జేత్వా ఆగమ్మ స్వాతనాయ నిమన్తితో జనస్స ఆయాచితభిక్ఖమేవ పటిగ్గణ్హన్తో చత్తారో మాసే చారికం చరి.

    Cārikaṃcaratīti gatagataṭṭhāne mahāmaṇḍapaṃ katvā dānaṃ sajjetvā āgamma svātanāya nimantito janassa āyācitabhikkhameva paṭiggaṇhanto cattāro māse cārikaṃ cari.

    ఆకిణ్ణోతి ఇమినా గణేన పరివుతో. అయం పన వితక్కో బోధిసత్తస్స కదా ఉప్పన్నోతి? స్వే విసాఖపుణ్ణమా భవిస్సతీతి చాతుద్దసీదివసే. తదా కిర సో – ‘‘యథేవ మం ఇమే పుబ్బే గిహిభూతం పరివారేత్వా చరన్తి, ఇదానిపి తథేవ, కిం ఇమినా గణేనా’’తి గణసఙ్గణికాయ ఉక్కణ్ఠిత్వా ‘‘అజ్జేవ గచ్ఛామీ’’తి చిన్తేత్వా పున ‘‘అజ్జ అవేలా, సచే ఇదాని గమిస్సామి, సబ్బేవ ఇమే జానిస్సన్తి, స్వేవ గమిస్సామీ’’తి చిన్తేసి. తం దివసఞ్చ ఉరువేలగామసదిసే గామే గామవాసినో స్వాతనాయ నిమన్తయింసు. తే చతురాసీతిసహస్సానమ్పి తేసం పబ్బజితానం మహాపురిసస్స చ పాయాసమేవ పటియాదయింసు. అథ మహాపురిసో పునదివసే తస్మింయేవ గామే తేహి పబ్బజితేహి సద్ధిం భత్తకిచ్చం కత్వా వసనట్ఠానమేవ అగమాసి. తత్థ తే పబ్బజితా మహాపురిసస్స వత్తం దస్సేత్వా అత్తనో అత్తనో రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానాని పవిట్ఠా. బోధిసత్తోపి పణ్ణసాలం పవిసిత్వా నిసిన్నో.

    Ākiṇṇoti iminā gaṇena parivuto. Ayaṃ pana vitakko bodhisattassa kadā uppannoti? Sve visākhapuṇṇamā bhavissatīti cātuddasīdivase. Tadā kira so – ‘‘yatheva maṃ ime pubbe gihibhūtaṃ parivāretvā caranti, idānipi tatheva, kiṃ iminā gaṇenā’’ti gaṇasaṅgaṇikāya ukkaṇṭhitvā ‘‘ajjeva gacchāmī’’ti cintetvā puna ‘‘ajja avelā, sace idāni gamissāmi, sabbeva ime jānissanti, sveva gamissāmī’’ti cintesi. Taṃ divasañca uruvelagāmasadise gāme gāmavāsino svātanāya nimantayiṃsu. Te caturāsītisahassānampi tesaṃ pabbajitānaṃ mahāpurisassa ca pāyāsameva paṭiyādayiṃsu. Atha mahāpuriso punadivase tasmiṃyeva gāme tehi pabbajitehi saddhiṃ bhattakiccaṃ katvā vasanaṭṭhānameva agamāsi. Tattha te pabbajitā mahāpurisassa vattaṃ dassetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni paviṭṭhā. Bodhisattopi paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinno.

    ‘‘ఠితే మజ్ఝన్హికే కాలే, సన్నిసీవేసు పక్ఖిసు;

    ‘‘Ṭhite majjhanhike kāle, sannisīvesu pakkhisu;

    సణతేవ బ్రహారఞ్ఞం, తం భయం పటిభాతి మ’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౫);

    Saṇateva brahāraññaṃ, taṃ bhayaṃ paṭibhāti ma’’nti. (saṃ. ni. 1.15);

    ఏవరూపే అవివేకారామానం భయకాలే సబ్బసత్తానం సదరథకాలేయేవ – ‘‘అయం కాలో’’తి నిక్ఖమిత్వా పణ్ణసాలాయ ద్వారం పిదహిత్వా బోధిమణ్డాభిముఖో పాయాసి. అఞ్ఞదాపి చ తస్మిం ఠానే విచరన్తో బోధిమణ్డం పస్సతి, నిసీదితుం పనస్స చిత్తం న నమితపుబ్బం. తం దివసం పనస్స ఞాణం పరిపాకగతం, తస్మా అలఙ్కతం బోధిమణ్డం దిస్వా ఆరోహనత్థాయ చిత్తం ఉప్పన్నం. సో దక్ఖిణదిసాభాగేన ఉపగమ్మ పదక్ఖిణం కత్వా పురత్థిమదిసాభాగే చుద్దసహత్థం పల్లఙ్కం పఞ్ఞపేత్వా చతురఙ్గవీరియం అధిట్ఠహిత్వా – ‘‘యావ బుద్ధో న హోమి, న తావ ఇతో వుట్ఠహామీ’’తి పటిఞ్ఞం కత్వా నిసీది. ఇదమస్స వూపకాసం సన్ధాయ – ‘‘ఏకోవ గణమ్హా వూపకట్ఠో విహాసీ’’తి వుత్తం.

    Evarūpe avivekārāmānaṃ bhayakāle sabbasattānaṃ sadarathakāleyeva – ‘‘ayaṃ kālo’’ti nikkhamitvā paṇṇasālāya dvāraṃ pidahitvā bodhimaṇḍābhimukho pāyāsi. Aññadāpi ca tasmiṃ ṭhāne vicaranto bodhimaṇḍaṃ passati, nisīdituṃ panassa cittaṃ na namitapubbaṃ. Taṃ divasaṃ panassa ñāṇaṃ paripākagataṃ, tasmā alaṅkataṃ bodhimaṇḍaṃ disvā ārohanatthāya cittaṃ uppannaṃ. So dakkhiṇadisābhāgena upagamma padakkhiṇaṃ katvā puratthimadisābhāge cuddasahatthaṃ pallaṅkaṃ paññapetvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā – ‘‘yāva buddho na homi, na tāva ito vuṭṭhahāmī’’ti paṭiññaṃ katvā nisīdi. Idamassa vūpakāsaṃ sandhāya – ‘‘ekova gaṇamhā vūpakaṭṭho vihāsī’’ti vuttaṃ.

    అఞ్ఞేనేవ తానీతి తే కిర సాయం బోధిసత్తస్స ఉపట్ఠానం ఆగన్త్వా పణ్ణసాలం పరివారేత్వా నిసిన్నా ‘‘అతివికాలో జాతో, ఉపధారేథా’’తి వత్వా పణ్ణసాలం వివరిత్వా తం అపస్సన్తాపి ‘‘కుహిం గతో’’తి నానుబన్ధింసు, ‘‘గణవాసే నిబ్బిన్నో ఏకో విహరితుకామో మఞ్ఞే మహాపురిసో, బుద్ధభూతంయేవ నం పస్సిస్సామా’’తి వత్వా అన్తోజమ్బుదీపాభిముఖా చారికం పక్కన్తా.

    Aññenevatānīti te kira sāyaṃ bodhisattassa upaṭṭhānaṃ āgantvā paṇṇasālaṃ parivāretvā nisinnā ‘‘ativikālo jāto, upadhārethā’’ti vatvā paṇṇasālaṃ vivaritvā taṃ apassantāpi ‘‘kuhiṃ gato’’ti nānubandhiṃsu, ‘‘gaṇavāse nibbinno eko viharitukāmo maññe mahāpuriso, buddhabhūtaṃyeva naṃ passissāmā’’ti vatvā antojambudīpābhimukhā cārikaṃ pakkantā.

    బోధిసత్తఅభివేసవణ్ణనా

    Bodhisattaabhivesavaṇṇanā

    ౫౭. వాసూపగతస్సాతి బోధిమణ్డే ఏకరత్తివాసం ఉపగతస్స. రహోగతస్సాతి రహసి గతస్స. పటిసల్లీనస్సాతి ఏకీభావవసేన నిలీనస్స. కిచ్ఛన్తి దుక్ఖం. చవతి చ ఉపపజ్జతి చాతి ఇదం ద్వయం పన అపరాపరం చుతిపటిసన్ధిం సన్ధాయ వుత్తం. జరామరణస్సాతి ఏత్థ యస్మా పబ్బజన్తో జిణ్ణబ్యాధిమత్తేయేవ దిస్వా పబ్బజితో, తస్మాస్స జరామరణమేవ ఉపట్ఠాతి. తేనేవాహ – ‘‘జరామరణస్సా’’తి. ఇతి జరామరణం మూలం కత్వా అభినివిట్ఠస్స భవగ్గతో ఓతరన్తస్స వియ – అథ ఖో, భిక్ఖవే, విపస్సిస్స బోధిసత్తస్స ఏతదహోసి.

    57.Vāsūpagatassāti bodhimaṇḍe ekarattivāsaṃ upagatassa. Rahogatassāti rahasi gatassa. Paṭisallīnassāti ekībhāvavasena nilīnassa. Kicchanti dukkhaṃ. Cavati ca upapajjati cāti idaṃ dvayaṃ pana aparāparaṃ cutipaṭisandhiṃ sandhāya vuttaṃ. Jarāmaraṇassāti ettha yasmā pabbajanto jiṇṇabyādhimatteyeva disvā pabbajito, tasmāssa jarāmaraṇameva upaṭṭhāti. Tenevāha – ‘‘jarāmaraṇassā’’ti. Iti jarāmaraṇaṃ mūlaṃ katvā abhiniviṭṭhassa bhavaggato otarantassa viya – atha kho, bhikkhave, vipassissa bodhisattassa etadahosi.

    యోనిసోమనసికారాతి ఉపాయమనసికారా పథమనసికారా. అనిచ్చాదీని హి అనిచ్చాదితోవ మనసికరోతో యోనిసోమనసికారో నామ హోతి. అయఞ్చ – ‘‘కిస్మిం ను ఖో సతిజాతిఆదీని హోన్తి, కిస్మిం అసతి న హోన్తీ’’తి ఉదయబ్బయానుపస్సనావసేన పవత్తత్తా తేసం అఞ్ఞతరో . తస్మాస్స ఇతో యోనిసోమనసికారా ఇమినా ఉపాయమనసికారేన అహు పఞ్ఞాయ అభిసమయో, బోధిసత్తస్స పఞ్ఞాయ యస్మిం సతి జరామరణం హోతి, తేన జరామరణకారణేన సద్ధిం సమాగమో అహోసి. కిం పన తన్తి? జాతి. తేనాహ – ‘‘జాతియా ఖో సతి జరామరణం హోతీ’’తి. యా చాయం జరామరణస్స కారణపరిగ్గాహికా పఞ్ఞా, తాయ సద్ధిం బోధిసత్తస్స సమాగమో అహోసీతి అయమేత్థ అత్థో. ఏతేనుపాయేన సబ్బపదాని వేదితబ్బాని.

    Yonisomanasikārāti upāyamanasikārā pathamanasikārā. Aniccādīni hi aniccāditova manasikaroto yonisomanasikāro nāma hoti. Ayañca – ‘‘kismiṃ nu kho satijātiādīni honti, kismiṃ asati na hontī’’ti udayabbayānupassanāvasena pavattattā tesaṃ aññataro . Tasmāssa ito yonisomanasikārā iminā upāyamanasikārena ahu paññāya abhisamayo, bodhisattassa paññāya yasmiṃ sati jarāmaraṇaṃ hoti, tena jarāmaraṇakāraṇena saddhiṃ samāgamo ahosi. Kiṃ pana tanti? Jāti. Tenāha – ‘‘jātiyā kho sati jarāmaraṇaṃ hotī’’ti. Yā cāyaṃ jarāmaraṇassa kāraṇapariggāhikā paññā, tāya saddhiṃ bodhisattassa samāgamo ahosīti ayamettha attho. Etenupāyena sabbapadāni veditabbāni.

    నామరూపే ఖో సతి విఞ్ఞాణన్తి ఏత్థ పన సఙ్ఖారేసు సతి విఞ్ఞాణన్తి చ, అవిజ్జాయ సతి సఙ్ఖారాతి చ వత్తబ్బం భవేయ్య, తదుభయమ్పి న గహితం. కస్మా? అవిజ్జాసఙ్ఖారా హి అతీతో భవో తేహి సద్ధిం అయం విపస్సనా న ఘటియతి. మహాపురిసో హి పచ్చుప్పన్నవసేన అభినివిట్ఠోతి. నను చ అవిజ్జాసఙ్ఖారేహి అదిట్ఠేహి న సక్కా బుద్ధేన భవితున్తి. సచ్చం న సక్కా, ఇమినా పన తే భవఉపాదానతణ్హావసేనేవ దిట్ఠాతి. ఇమస్మిం ఠానే విత్థారతో పటిచ్చసముప్పాదకథా కథేతబ్బా. సా పనేసా విసుద్ధిమగ్గే కథితావ.

    Nāmarūpe kho sati viññāṇanti ettha pana saṅkhāresu sati viññāṇanti ca, avijjāya sati saṅkhārāti ca vattabbaṃ bhaveyya, tadubhayampi na gahitaṃ. Kasmā? Avijjāsaṅkhārā hi atīto bhavo tehi saddhiṃ ayaṃ vipassanā na ghaṭiyati. Mahāpuriso hi paccuppannavasena abhiniviṭṭhoti. Nanu ca avijjāsaṅkhārehi adiṭṭhehi na sakkā buddhena bhavitunti. Saccaṃ na sakkā, iminā pana te bhavaupādānataṇhāvaseneva diṭṭhāti. Imasmiṃ ṭhāne vitthārato paṭiccasamuppādakathā kathetabbā. Sā panesā visuddhimagge kathitāva.

    ౫౮. పచ్చుదావత్తతీతి పటినివత్తతి. కతమం పనేత్థ విఞ్ఞాణం పచ్చుదావత్తతీతి? పటిసన్ధివిఞ్ఞాణమ్పి విపస్సనాఞాణమ్పి. తత్థ పటిసన్ధివిఞ్ఞాణం పచ్చయతో పటినివత్తతి, విపస్సనాఞాణం ఆరమ్మణతో. ఉభయమ్పి నామరూపం నాతిక్కమతి, నామరూపతో పరం న గచ్ఛతి. ఏత్తావతా జాయేథ వాతిఆదీసు విఞ్ఞాణే నామరూపస్స పచ్చయే హోన్తే, నామరూపే చ విఞ్ఞాణస్స పచ్చయే హోన్తే, ద్వీసుపి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేసు హోన్తేసు ఏత్తకేన జాయేథ వా…పే॰… ఉపపజ్జేథ వా, ఇతో హి పరం కిం అఞ్ఞం జాయేయ్య వా…పే॰… ఉపపజ్జేయ్య వా. నను ఏతదేవ జాయతి చ…పే॰… ఉపపజ్జతి చాతి? ఏవం సద్ధిం అపరాపరచుతిపటిసన్ధీహి పఞ్చ పదాని దస్సేత్వా పున తం ఏత్తావతాతి వుత్తమత్థం నియ్యాతేన్తో – ‘‘యదిదం నామరూపపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూప’’న్తి వత్వా తతో పరం అనులోమపచ్చయాకారవసేన విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపమూలం ఆయతిమ్పి జాతిజరామరణం దస్సేతుం నామరూపపచ్చయా సళాయతనన్తిఆదిమాహ. తత్థ కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీతి సకలస్స జాతిజరామరణసోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసాదిభేదస్స దుక్ఖరాసిస్స నిబ్బత్తి హోతి. ఇతి మహాపురిసో సకలస్స వట్టదుక్ఖస్స నిబ్బత్తిం అద్దస.

    58.Paccudāvattatīti paṭinivattati. Katamaṃ panettha viññāṇaṃ paccudāvattatīti? Paṭisandhiviññāṇampi vipassanāñāṇampi. Tattha paṭisandhiviññāṇaṃ paccayato paṭinivattati, vipassanāñāṇaṃ ārammaṇato. Ubhayampi nāmarūpaṃ nātikkamati, nāmarūpato paraṃ na gacchati. Ettāvatā jāyetha vātiādīsu viññāṇe nāmarūpassa paccaye honte, nāmarūpe ca viññāṇassa paccaye honte, dvīsupi aññamaññapaccayesu hontesu ettakena jāyetha vā…pe… upapajjetha vā, ito hi paraṃ kiṃ aññaṃ jāyeyya vā…pe… upapajjeyya vā. Nanu etadeva jāyati ca…pe… upapajjati cāti? Evaṃ saddhiṃ aparāparacutipaṭisandhīhi pañca padāni dassetvā puna taṃ ettāvatāti vuttamatthaṃ niyyātento – ‘‘yadidaṃ nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vatvā tato paraṃ anulomapaccayākāravasena viññāṇapaccayā nāmarūpamūlaṃ āyatimpi jātijarāmaraṇaṃ dassetuṃ nāmarūpapaccayā saḷāyatanantiādimāha. Tattha kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotīti sakalassa jātijarāmaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsādibhedassa dukkharāsissa nibbatti hoti. Iti mahāpuriso sakalassa vaṭṭadukkhassa nibbattiṃ addasa.

    ౫౯. సముదయో సముదయోతి ఖోతి నిబ్బత్తి నిబ్బత్తీతి ఖో. పుబ్బే అననుస్సుతేసూతి న అనుస్సుతేసు అస్సుతపుబ్బేసు. చక్ఖుం ఉదపాదీతిఆదీసు ఉదయదస్సనపఞ్ఞావేసా. దస్సనట్ఠేన చక్ఖు, ఞాతకరణట్ఠేన ఞాణం, పజాననట్ఠేన పఞ్ఞా, నిబ్బిజ్ఝిత్వా పటివిజ్ఝిత్వా ఉప్పన్నట్ఠేన విజ్జా, ఓభాసట్ఠేన చ ఆలోకోతి వుత్తా. యథాహ – ‘‘చక్ఖుం ఉదపాదీతి దస్సనట్ఠేన. ఞాణం ఉదపాదీతి ఞాతట్ఠేన. పఞ్ఞా ఉదపాదీతి పజాననట్ఠేన. విజ్జా ఉదపాదీతి పటివేధట్ఠేన. ఆలోకో ఉదపాదీతి ఓభాసట్ఠేన. చక్ఖుధమ్మో దస్సనట్ఠో అత్థో. ఞాణధమ్మో ఞాతట్ఠో అత్థో. పఞ్ఞాధమ్మో పజాననట్ఠో అత్థో. విజ్జాధమ్మో పటివేధట్ఠో అత్థో. ఆలోకో ధమ్మో ఓభాసట్ఠో అత్థో’’తి (పటి॰ మ॰ ౨.౩౯). ఏత్తకేహి పదేహి కిం కథితన్తి? ఇమస్మిం సతి ఇదం హోతీతి పచ్చయసఞ్జాననమత్తం కథితం. అథవా వీథిపటిపన్నా తరుణవిపస్సనా కథితాతి.

    59.Samudayosamudayoti khoti nibbatti nibbattīti kho. Pubbe ananussutesūti na anussutesu assutapubbesu. Cakkhuṃ udapādītiādīsu udayadassanapaññāvesā. Dassanaṭṭhena cakkhu, ñātakaraṇaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā, nibbijjhitvā paṭivijjhitvā uppannaṭṭhena vijjā, obhāsaṭṭhena ca ālokoti vuttā. Yathāha – ‘‘cakkhuṃ udapādīti dassanaṭṭhena. Ñāṇaṃ udapādīti ñātaṭṭhena. Paññā udapādīti pajānanaṭṭhena. Vijjā udapādīti paṭivedhaṭṭhena. Āloko udapādīti obhāsaṭṭhena. Cakkhudhammo dassanaṭṭho attho. Ñāṇadhammo ñātaṭṭho attho. Paññādhammo pajānanaṭṭho attho. Vijjādhammo paṭivedhaṭṭho attho. Āloko dhammo obhāsaṭṭho attho’’ti (paṭi. ma. 2.39). Ettakehi padehi kiṃ kathitanti? Imasmiṃ sati idaṃ hotīti paccayasañjānanamattaṃ kathitaṃ. Athavā vīthipaṭipannā taruṇavipassanā kathitāti.

    ౬౧. అధిగతో ఖో మ్యాయన్తి అధిగతో ఖో మే అయం. మగ్గోతి విపస్సనామగ్గో. బోధాయాతి చతుసచ్చబుజ్ఝనత్థాయ, నిబ్బానబుజ్ఝనత్థాయ ఏవ వా. అపి చ బుజ్ఝతీతి బోధి, అరియమగ్గస్సేతం నామం, తదత్థాయాతిపి వుత్తం హోతి. విపస్సనామగ్గమూలకో హి అరియమగ్గోతి. ఇదాని తం మగ్గం నియ్యాతేన్తో – ‘‘యదిదం నామరూపనిరోధాతిఆదిమాహ. ఏత్థ చ విఞ్ఞాణనిరోధోతిఆదీహి పచ్చత్తపదేహి నిబ్బానమేవ కథితం. ఇతి మహాపురిసో సకలస్స వట్టదుక్ఖస్స అనిబ్బత్తినిరోధం అద్దస.

    61.Adhigato kho myāyanti adhigato kho me ayaṃ. Maggoti vipassanāmaggo. Bodhāyāti catusaccabujjhanatthāya, nibbānabujjhanatthāya eva vā. Api ca bujjhatīti bodhi, ariyamaggassetaṃ nāmaṃ, tadatthāyātipi vuttaṃ hoti. Vipassanāmaggamūlako hi ariyamaggoti. Idāni taṃ maggaṃ niyyātento – ‘‘yadidaṃ nāmarūpanirodhātiādimāha. Ettha ca viññāṇanirodhotiādīhi paccattapadehi nibbānameva kathitaṃ. Iti mahāpuriso sakalassa vaṭṭadukkhassa anibbattinirodhaṃ addasa.

    ౬౨. నిరోధో నిరోధోతి ఖోతి అనిబ్బత్తి అనిబ్బత్తితి ఖో. చక్ఖున్తిఆదీని వుత్తత్థానేవ. ఇధ పన సబ్బేహేవ ఏతేహి పదేహి – ‘‘ఇమస్మిం అసతి ఇదం న హోతీ’’తి నిరోధసఞ్జాననమత్తమేవ కథితం, అథవా వుట్ఠానగామినీ బలవవిపస్సనా కథితాతి.

    62.Nirodho nirodhoti khoti anibbatti anibbattiti kho. Cakkhuntiādīni vuttatthāneva. Idha pana sabbeheva etehi padehi – ‘‘imasmiṃ asati idaṃ na hotī’’ti nirodhasañjānanamattameva kathitaṃ, athavā vuṭṭhānagāminī balavavipassanā kathitāti.

    ౬౩. అపరేన సమయేనాతి ఏవం పచ్చయఞ్చ పచ్చయనిరోధఞ్చ విదిత్వా తతో అపరభాగే. ఉపాదానక్ఖన్ధేసూతి ఉపాదానస్స పచ్చయభూతేసు ఖన్ధేసు. ఉదయబ్బయానుపస్సీతి తమేవ పఠమం దిట్ఠం ఉదయఞ్చ వయఞ్చ అనుపస్సమానో. విహాసీతి సిఖాపత్తం వుట్ఠానగామినివిపస్సనం వహన్తో విహరి. ఇదం కస్మా వుత్తం? సబ్బేయేవ హి పూరితపారమినో బోధిసత్తా పచ్ఛిమభవే పుత్తస్స జాతదివసే మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా పబ్బజిత్వా పధానమనుయుఞ్జిత్వా బోధిపల్లఙ్కమారుయ్హ మారబలం విధమిత్వా పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తి, దుతియయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేన్తి, తతియయామే పచ్చయాకారం సమ్మసిత్వా ఆనాపానచతుత్థజ్ఝానతో ఉట్ఠాయ పఞ్చసు ఖన్ధేసు అభినివిసిత్వా ఉదయబ్బయవసేన సమపఞ్ఞాస లక్ఖణాని దిస్వా యావ గోత్రభుఞాణా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరియమగ్గేన సకలే బుద్ధగుణే పటివిజ్ఝన్తి. అయమ్పి మహాపురిసో పూరితపారమీ. సో యథావుత్తం సబ్బం అనుక్కమం కత్వా పచ్ఛిమయామే ఆనాపానచతుత్థజ్ఝానతో ఉట్ఠాయ పఞ్చసు ఖన్ధేసు అభినివిసిత్వా వుత్తప్పకారం ఉదయబ్బయవిపస్సనం ఆరభి. తం దస్సేతుం ఇదం వుత్తం.

    63.Aparena samayenāti evaṃ paccayañca paccayanirodhañca viditvā tato aparabhāge. Upādānakkhandhesūti upādānassa paccayabhūtesu khandhesu. Udayabbayānupassīti tameva paṭhamaṃ diṭṭhaṃ udayañca vayañca anupassamāno. Vihāsīti sikhāpattaṃ vuṭṭhānagāminivipassanaṃ vahanto vihari. Idaṃ kasmā vuttaṃ? Sabbeyeva hi pūritapāramino bodhisattā pacchimabhave puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbajitvā padhānamanuyuñjitvā bodhipallaṅkamāruyha mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaranti, dutiyayāme dibbacakkhuṃ visodhenti, tatiyayāme paccayākāraṃ sammasitvā ānāpānacatutthajjhānato uṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā udayabbayavasena samapaññāsa lakkhaṇāni disvā yāva gotrabhuñāṇā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena sakale buddhaguṇe paṭivijjhanti. Ayampi mahāpuriso pūritapāramī. So yathāvuttaṃ sabbaṃ anukkamaṃ katvā pacchimayāme ānāpānacatutthajjhānato uṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā vuttappakāraṃ udayabbayavipassanaṃ ārabhi. Taṃ dassetuṃ idaṃ vuttaṃ.

    తత్థ ఇతి రూపన్తి ఇదం రూపం, ఏత్తకం రూపం, ఇతో ఉద్ధం రూపం నత్థీతి రుప్పనసభావఞ్చేవ భూతుపాదాయభేదఞ్చ ఆదిం కత్వా లక్ఖణరసపచ్చుపట్ఠానపదట్ఠానవసేన అనవసేసరూపపరిగ్గహో వుత్తో. ఇతి రూపస్స సముదయోతి ఇమినా ఏవం పరిగ్గహితస్స రూపస్స సముదయదస్సనం వుత్తం. తత్థ ఇతీతి ఏవం సముదయో హోతీతి అత్థో. తస్స విత్థారో – ‘‘అవిజ్జాసముదయా రూపసముదయో, తణ్హాసముదయా రూపసముదయో, కమ్మసముదయా రూపసముదయో, ఆహారసముదయా రూపసముదయోతి, నిబ్బత్తిలక్ఖణం పస్సన్తోపి రూపక్ఖన్ధస్స ఉదయం పస్సతీ’’తి ఏవం వేదితబ్బో. అత్థఙ్గమేపి ‘‘అవిజ్జానిరోధా రూపనిరోధో…పే॰… విపరిణామలక్ఖణం పస్సన్తోపి రూపక్ఖన్ధస్స నిరోధం పస్సతీ’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౫౦) అయమస్స విత్థారో.

    Tattha iti rūpanti idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthīti ruppanasabhāvañceva bhūtupādāyabhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesarūpapariggaho vutto. Iti rūpassa samudayoti iminā evaṃ pariggahitassa rūpassa samudayadassanaṃ vuttaṃ. Tattha itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tassa vitthāro – ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhāsamudayā rūpasamudayo, kammasamudayā rūpasamudayo, āhārasamudayā rūpasamudayoti, nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatī’’ti evaṃ veditabbo. Atthaṅgamepi ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho…pe… vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa nirodhaṃ passatī’’ti (paṭi. ma. 1.50) ayamassa vitthāro.

    ఇతి వేదనాతిఆదీసుపి అయం వేదనా, ఏత్తకా వేదనా, ఇతో ఉద్ధం వేదనా నత్థి. అయం సఞ్ఞా, ఇమే సఙ్ఖారా, ఇదం విఞ్ఞాణం, ఏత్తకం విఞ్ఞాణం, ఇతో ఉద్ధం విఞ్ఞాణం నత్థీతి వేదయితసఞ్జాననఅభిసఙ్ఖరణవిజాననసభావఞ్చేవ సుఖాదిరూపసఞ్ఞాది ఫస్సాది చక్ఖువిఞ్ఞాణాది భేదఞ్చ ఆదిం కత్వా లక్ఖణరసపచ్చుపట్ఠానపదట్ఠానవసేన అనవసేసవేదనాసఞ్ఞాసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణపరిగ్గహో వుత్తో. ఇతి వేదనాయ సముదయోతిఆదీహి పన ఏవం పరిగ్గహితానం వేదనాసఞ్ఞాసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణానం సముదయదస్సనం వుత్తం. తత్రాపి ఇతీతి ఏవం సముదయో హోతీతి అత్థో. తేసమ్పి విత్థారో – ‘‘అవిజ్జాసముదయా వేదనాసముదయో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౫౦) రూపే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. అయం పన విసేసో – తీసు ఖన్ధేసు ‘‘ఆహారసముదయా’’తి అవత్వా ‘‘ఫస్ససముదయా’’తి వత్తబ్బం. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధే ‘‘నామరూపసముదయా’’తి అత్థఙ్గమపదమ్పి తేసంయేవ వసేన యోజేతబ్బం. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన ఉదయబ్బయవినిచ్ఛయో సబ్బాకారపరిపూరో విసుద్ధిమగ్గే వుత్తో. తస్స పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు ఉదయబ్బయానుపస్సినో విహరతోతి తస్స విపస్సిస్స బోధిసత్తస్స ఇమేసు రూపాదీసు పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు సమపఞ్ఞాసలక్ఖణవసేన ఉదయబ్బయానుపస్సినో విహరతో యథానుక్కమేన వడ్ఢితే విపస్సనాఞాణే అనుప్పాదనిరోధేన నిరుజ్ఝమానేహి ఆసవసఙ్ఖాతేహి కిలేసేహి అనుపాదాయ అగ్గహేత్వావ చిత్తం విముచ్చతి, తదేతం మగ్గక్ఖణే విముచ్చతి నామ, ఫలక్ఖణే విముత్తం నామ; మగ్గక్ఖణే వా విముత్తఞ్చేవ విముచ్చతి చ, ఫలక్ఖణే విముత్తమేవ.

    Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā, ettakā vedanā, ito uddhaṃ vedanā natthi. Ayaṃ saññā, ime saṅkhārā, idaṃ viññāṇaṃ, ettakaṃ viññāṇaṃ, ito uddhaṃ viññāṇaṃ natthīti vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānanasabhāvañceva sukhādirūpasaññādi phassādi cakkhuviññāṇādi bhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇapariggaho vutto. Iti vedanāya samudayotiādīhi pana evaṃ pariggahitānaṃ vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ samudayadassanaṃ vuttaṃ. Tatrāpi itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tesampi vitthāro – ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50) rūpe vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tīsu khandhesu ‘‘āhārasamudayā’’ti avatvā ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ. Viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti atthaṅgamapadampi tesaṃyeva vasena yojetabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana udayabbayavinicchayo sabbākāraparipūro visuddhimagge vutto. Tassa pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharatoti tassa vipassissa bodhisattassa imesu rūpādīsu pañcasu upādānakkhandhesu samapaññāsalakkhaṇavasena udayabbayānupassino viharato yathānukkamena vaḍḍhite vipassanāñāṇe anuppādanirodhena nirujjhamānehi āsavasaṅkhātehi kilesehi anupādāya aggahetvāva cittaṃ vimuccati, tadetaṃ maggakkhaṇe vimuccati nāma, phalakkhaṇe vimuttaṃ nāma; maggakkhaṇe vā vimuttañceva vimuccati ca, phalakkhaṇe vimuttameva.

    ఏత్తావతా చ మహాపురిసో సబ్బబన్ధనా విప్పముత్తో సూరియరస్మిసమ్ఫుట్ఠమివ పదుమం సువికసితచిత్తసన్తానో చత్తారి మగ్గఞాణాని, చత్తారి ఫలఞాణాని, చతస్సో పటిసమ్భిదా, చతుయోనిపరిచ్ఛేదకఞాణం, పఞ్చగతిపరిచ్ఛేదకఞాణం, ఛ అసాధారణఞాణాని, సకలే చ బుద్ధగుణే హత్థగతే కత్వా పరిపుణ్ణసఙ్కప్పో బోధిపల్లఙ్కే నిసిన్నోవ –

    Ettāvatā ca mahāpuriso sabbabandhanā vippamutto sūriyarasmisamphuṭṭhamiva padumaṃ suvikasitacittasantāno cattāri maggañāṇāni, cattāri phalañāṇāni, catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇaṃ, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ, cha asādhāraṇañāṇāni, sakale ca buddhaguṇe hatthagate katvā paripuṇṇasaṅkappo bodhipallaṅke nisinnova –

    ‘‘అనేకజాతిసంసారం, సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    గహకారం గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;

    Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    సబ్బా తే ఫాసుకా భగ్గా, గహకూటం విసఙ్ఖతం;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    విసఙ్ఖారగతం చిత్తం, తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౫౩, ౧౫౪);

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153, 154);

    ‘‘అయోఘనహతస్సేవ, జలతో జాతవేదసో;

    ‘‘Ayoghanahatasseva, jalato jātavedaso;

    అనుపుబ్బూపసన్తస్స, యథా న ఞాయతే గతి.

    Anupubbūpasantassa, yathā na ñāyate gati.

    ఏవం సమ్మావిముత్తానం, కామబన్ధోఘతారినం;

    Evaṃ sammāvimuttānaṃ, kāmabandhoghatārinaṃ;

    పఞ్ఞాపేతుం గతి నత్థి, పత్తానం అచలం సుఖ’’న్తి. (ఉదా॰ ౮౦);

    Paññāpetuṃ gati natthi, pattānaṃ acalaṃ sukha’’nti. (udā. 80);

    ఏవం మనసి కరోన్తో సరదే సూరియో వియ, పుణ్ణచన్దో వియ చ విరోచిత్థాతి.

    Evaṃ manasi karonto sarade sūriyo viya, puṇṇacando viya ca virocitthāti.

    దుతియభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    బ్రహ్మయాచనకథావణ్ణనా

    Brahmayācanakathāvaṇṇanā

    ౬౪. తతియభాణవారే యంనూనాహం ధమ్మం దేసేయ్యన్తి యది పనాహం ధమ్మం దేసేయ్యం. అయం పన వితక్కో కదా ఉప్పన్నోతి? బుద్ధభూతస్స అట్ఠమే సత్తాహే. సో కిర బుద్ధో హుత్వా సత్తాహం బోధిపల్లఙ్కే నిసీది, సత్తాహం బోధిపల్లఙ్కం ఓలోకేన్తో అట్ఠాసి, సత్తాహం రతనచఙ్కమే చఙ్కమి, సత్తాహం రతనగబ్భే ధమ్మం విచినన్తో నిసీది, సత్తాహం అజపాలనిగ్రోధే నిసీది, సత్తాహం ముచలిన్దే నిసీది, సత్తాహం రాజాయతనే నిసీది. తతో ఉట్ఠాయ అట్ఠమే సత్తాహే పున ఆగన్త్వా అజపాలనిగ్రోధే నిసిన్నమత్తస్సేవ సబ్బబుద్ధానం ఆచిణ్ణసమాచిణ్ణో అయఞ్చేవ ఇతో అనన్తరో చ వితక్కో ఉప్పన్నోతి.

    64. Tatiyabhāṇavāre yaṃnūnāhaṃ dhammaṃ deseyyanti yadi panāhaṃ dhammaṃ deseyyaṃ. Ayaṃ pana vitakko kadā uppannoti? Buddhabhūtassa aṭṭhame sattāhe. So kira buddho hutvā sattāhaṃ bodhipallaṅke nisīdi, sattāhaṃ bodhipallaṅkaṃ olokento aṭṭhāsi, sattāhaṃ ratanacaṅkame caṅkami, sattāhaṃ ratanagabbhe dhammaṃ vicinanto nisīdi, sattāhaṃ ajapālanigrodhe nisīdi, sattāhaṃ mucalinde nisīdi, sattāhaṃ rājāyatane nisīdi. Tato uṭṭhāya aṭṭhame sattāhe puna āgantvā ajapālanigrodhe nisinnamattasseva sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo ayañceva ito anantaro ca vitakko uppannoti.

    తత్థ అధిగతోతి పటివిద్ధో. ధమ్మోతి చతుసచ్చధమ్మో. గమ్భీరోతి ఉత్తానభావపటిక్ఖేపవచనమేతం. దుద్దసోతి గమ్భీరత్తావ దుద్దసో దుక్ఖేన దట్ఠబ్బో, న సక్కా సుఖేన దట్ఠుం. దుద్దసత్తావ దురనుబోధో దుక్ఖేన అవబుజ్ఝితబ్బో, న సక్కా సుఖేన అవబుజ్ఝితుం. సన్తోతి నిబ్బుతో. పణీతోతి అతప్పకో. ఇదం ద్వయం లోకుత్తరమేవ సన్ధాయ వుత్తం. అతక్కావచరోతి తక్కేన అవచరితబ్బో ఓగాహితబ్బో న హోతి, ఞాణేనేవ అవచరితబ్బో. నిపుణోతి సణ్హో. పణ్డితవేదనీయోతి సమ్మాపటిపదం పటిపన్నేహి పణ్డితేహి వేదితబ్బో. ఆలయరామాతి సత్తా పఞ్చసు కామగుణేసు అల్లీయన్తి, తస్మా తే ఆలయాతి వుచ్చన్తి. అట్ఠసతతణ్హావిచరితాని ఆలయన్తి, తస్మా ఆలయాతి వుచ్చన్తి. తేహి ఆలయేహి రమన్తీతి ఆలయరామా. ఆలయేసు రతాతి ఆలయరతా. ఆలయేసు సుట్ఠు ముదితాతి ఆలయసమ్ముదితా. యథేవ హి సుసజ్జితం పుప్ఫఫలభరితరుక్ఖాదిసమ్పన్నం ఉయ్యానం పవిట్ఠో రాజా తాయ తాయ సమ్పత్తియా రమతి, పముదితో ఆమోదితో హోతి, న ఉక్కణ్ఠతి, సాయం నిక్ఖమితుం న ఇచ్ఛతి, ఏవమిమేహిపి కామాలయతణ్హాలయేహి సత్తా రమన్తి, సంసారవట్టే పముదితా అనుక్కణ్ఠితా వసన్తి. తేన నేసం భగవా దువిధమ్పి ఆలయం ఉయ్యానభూమిం వియ దస్సేన్తో – ‘‘ఆలయరామా’’తిఆదిమాహ.

    Tattha adhigatoti paṭividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambhīroti uttānabhāvapaṭikkhepavacanametaṃ. Duddasoti gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ. Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ. Santoti nibbuto. Paṇītoti atappako. Idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Atakkāvacaroti takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo. Nipuṇoti saṇho. Paṇḍitavedanīyoti sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi veditabbo. Ālayarāmāti sattā pañcasu kāmaguṇesu allīyanti, tasmā te ālayāti vuccanti. Aṭṭhasatataṇhāvicaritāni ālayanti, tasmā ālayāti vuccanti. Tehi ālayehi ramantīti ālayarāmā. Ālayesu ratāti ālayaratā. Ālayesu suṭṭhu muditāti ālayasammuditā. Yatheva hi susajjitaṃ pupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, pamudito āmodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyaṃ nikkhamituṃ na icchati, evamimehipi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe pamuditā anukkaṇṭhitā vasanti. Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento – ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha.

    యదిదన్తి నిపాతో, తస్స ఠానం సన్ధాయ – ‘‘యం ఇద’’న్తి, పటిచ్చసముప్పాదం సన్ధాయ – ‘‘యో అయ’’న్తి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో. ఇదప్పచ్చయతాపటిచ్చసముప్పాదోతి ఇమేసం పచ్చయా ఇదప్పచ్చయా, ఇదప్పచ్చయా ఏవ ఇదప్పచ్చయతా, ఇదప్పచ్చయతా చ సా పటిచ్చసముప్పాదో చాతి ఇదప్పచ్చయతాపటిచ్చసముప్పాదో. సఙ్ఖారాదిపచ్చయానం అవిజ్జాదీనం ఏతం అధివచనం. సబ్బసఙ్ఖారసమథోతిఆది సబ్బం నిబ్బానమేవ. యస్మా హి తం ఆగమ్మ సబ్బసఙ్ఖారవిప్ఫన్దితాని సమ్మన్తి వూపసమ్మన్తి తస్మా – ‘‘సబ్బసఙ్ఖారసమథో’’తి వుచ్చతి. యస్మా చ తం ఆగమ్మ సబ్బే ఉపధయో పటినిస్సట్ఠా హోన్తి, సబ్బా తణ్హా ఖీయన్తి , సబ్బే కిలేసరాగా విరజ్జన్తి, సబ్బం దుక్ఖం నిరుజ్ఝతి, తస్మా ‘‘సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో తణ్హాక్ఖయో విరాగో నిరోధో’’తి వుచ్చతి. సా పనేసా తణ్హా భవేన భవం, ఫలేన వా సద్ధిం కమ్మం వినతి సంసిబ్బతీతి కత్వా వానన్తి వుచ్చతి. తతో వానతో నిక్ఖన్తన్తి నిబ్బానం. సో మమస్స కిలమథోతి యా అజానన్తానం దేసనా నామ, సో మమ కిలమథో అస్స, సా మమ విహేసా అస్సాతి అత్థో. కాయకిలమథో చేవ కాయవిహేసా చ అస్సాతి వుత్తం హోతి, చిత్తే పన ఉభయమ్పేతం బుద్ధానం నత్థి.

    Yadidanti nipāto, tassa ṭhānaṃ sandhāya – ‘‘yaṃ ida’’nti, paṭiccasamuppādaṃ sandhāya – ‘‘yo aya’’nti evamattho daṭṭhabbo. Idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti imesaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayā eva idappaccayatā, idappaccayatā ca sā paṭiccasamuppādo cāti idappaccayatāpaṭiccasamuppādo. Saṅkhārādipaccayānaṃ avijjādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ nibbānameva. Yasmā hi taṃ āgamma sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti tasmā – ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā honti, sabbā taṇhā khīyanti , sabbe kilesarāgā virajjanti, sabbaṃ dukkhaṃ nirujjhati, tasmā ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati. Sā panesā taṇhā bhavena bhavaṃ, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati. Tato vānato nikkhantanti nibbānaṃ. So mamassa kilamathoti yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assa, sā mama vihesā assāti attho. Kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca assāti vuttaṃ hoti, citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi.

    ౬౫. అపిస్సూతి అనుబ్రూహనత్థే నిపాతో. సో – ‘‘న కేవలం ఏతదహోసి, ఇమాపి గాథా పటిభంసూ’’తి దీపేతి. విపస్సిన్తిఆదీసు విపస్సిస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్సాతి అత్థో. అనచ్ఛరియాతి అనుఅచ్ఛరియా. పటిభంసూతి పటిభానసఙ్ఖాతస్స ఞాణస్స గోచరా అహేసుం, పరివితక్కయితబ్బతం పాపుణింసు.

    65.Apissūti anubrūhanatthe nipāto. So – ‘‘na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsū’’ti dīpeti. Vipassintiādīsu vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassāti attho. Anacchariyāti anuacchariyā. Paṭibhaṃsūti paṭibhānasaṅkhātassa ñāṇassa gocarā ahesuṃ, parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsu.

    కిచ్ఛేనాతి దుక్ఖేన, న దుక్ఖాయ పటిపదాయ. బుద్ధానఞ్హి చత్తారోపి మగ్గా సుఖపటిపదావ హోన్తి. పారమీపూరణకాలే పన సరాగసదోససమోహస్సేవ సతో ఆగతాగతానం యాచకానం అలఙ్కతపటియత్తం సీసం ఛిన్దిత్వా గలలోహితం నీహరిత్వా సుఅఞ్జితాని అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా కులవంసపదీపకం పుత్తం మనాపచారినిం భరియన్తి ఏవమాదీని దేన్తస్స అఞ్ఞాని చ ఖన్తివాదిసదిసేసు అత్తభావేసు ఛేజ్జభేజ్జాదీని పాపుణన్తస్స ఆగమనీయపటిపదం సన్ధాయేతం వుత్తం. హలన్తి ఏత్థ హకారో నిపాతమత్తో, అలన్తి అత్థో. పకాసితున్తి దేసేతుం; ఏవం కిచ్ఛేన అధిగతస్స ధమ్మస్స అలం దేసేతుం; కో అత్థో దేసితేనాతి వుత్తం హోతి. రాగదోసపరేతేహీతి రాగదోసఫుట్ఠేహి రాగదోసానుగతేహి వా.

    Kicchenāti dukkhena, na dukkhāya paṭipadāya. Buddhānañhi cattāropi maggā sukhapaṭipadāva honti. Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ sīsaṃ chinditvā galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsapadīpakaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Halanti ettha hakāro nipātamatto, alanti attho. Pakāsitunti desetuṃ; evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desetuṃ; ko attho desitenāti vuttaṃ hoti. Rāgadosaparetehīti rāgadosaphuṭṭhehi rāgadosānugatehi vā.

    పటిసోతగామిన్తి నిచ్చాదీనం పటిసోతం అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తాసుభన్తి ఏవం గతం చతుసచ్చధమ్మం. రాగరత్తాతి కామరాగేన భవరాగేన దిట్ఠిరాగేన చ రత్తా. న దక్ఖన్తీతి అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా అసుభన్తి ఇమినా సభావేన న పస్సిస్సన్తి , తే అపస్సన్తే కో సక్ఖిస్సతి ఏవం గాహాపేతుం? తమోఖన్ధేన ఆవుటాతి అవిజ్జారాసినా అజ్ఝోత్థటా.

    Paṭisotagāminti niccādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattāsubhanti evaṃ gataṃ catusaccadhammaṃ. Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā. Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti , te apassante ko sakkhissati evaṃ gāhāpetuṃ? Tamokhandhena āvuṭāti avijjārāsinā ajjhotthaṭā.

    అప్పోస్సుక్కతాయాతి నిరుస్సుక్కభావేన, అదేసేతుకామతాయాతి అత్థో. కస్మా పనస్స ఏవం చిత్తం నమి? నను ఏస – ‘‘ముత్తో మోచేస్సామీ, తిణ్ణో తారేస్సామి’’,

    Appossukkatāyāti nirussukkabhāvena, adesetukāmatāyāti attho. Kasmā panassa evaṃ cittaṃ nami? Nanu esa – ‘‘mutto mocessāmī, tiṇṇo tāressāmi’’,

    ‘‘కిం మే అఞ్ఞాతవేసేన, ధమ్మం సచ్ఛికతేనిధ;

    ‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;

    సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా, సన్తారేస్సం సదేవక’’న్తి.

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevaka’’nti.

    పత్థనం కత్వా పారమియో పూరేత్వా సబ్బఞ్ఞుతం పత్తోతి. సచ్చమేతం, పచ్చవేక్ఖణానుభావేన పనస్స ఏవం చిత్తం నమి. తస్స హి సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా సత్తానం కిలేసగహనతం ధమ్మస్స చ గమ్భీరతం పచ్చవేక్ఖన్తస్స సత్తానం కిలేసగహనతా చ ధమ్మగమ్భీరతా చ సబ్బాకారేన పాకటా జాతా. అథస్స – ‘‘ఇమే సత్తా కఞ్జికపుణ్ణలాబు వియ తక్కభరితచాటి వియ వసాతేలపీతపిలోతికా వియ అఞ్జనమక్ఖితహత్థా వియ కిలేసభరితా అతిసంకిలిట్ఠా రాగరత్తా దోసదుట్ఠా మోహమూళ్హా, తే కిం నామ పటివిజ్ఝిస్సన్తీ’’తి చిన్తయతో కిలేసగహనపచ్చవేక్ఖణానుభావేనాపి ఏవం చిత్తం నమి.

    Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti. Saccametaṃ, paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami. Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā. Athassa – ‘‘ime sattā kañjikapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasātelapītapilotikā viya añjanamakkhitahatthā viya kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamūḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ nami.

    ‘‘అయఞ్చ ధమ్మో పథవీసన్ధారకఉదకక్ఖన్ధో వియ గమ్భీరో, పబ్బతేన పటిచ్ఛాదేత్వా ఠపితో సాసపో వియ దుద్దసో, సతధా భిన్నస్స వాలస్స కోటియా కోటిం పటిపాదనం వియ దురనుబోధో, నను మయా హి ఇమం ధమ్మం పటివిజ్ఝితుం వాయమన్తేన అదిన్నం దానం నామ నత్థి, అరక్ఖితం సీలం నామ నత్థి, అపరిపూరితా కాచి పారమీ నామ నత్థి. తస్స మే నిరుస్సాహం వియ మారబలం విధమన్తస్సాపి పథవీ న కమ్పిత్థ, పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తస్సాపి న కమ్పిత్థ, మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేన్తస్సాపి న కమ్పిత్థ, పచ్ఛిమయామే పన పటిచ్చసముప్పాదం పటివిజ్ఝన్తస్సేవ మే దససహస్సిలోకధాతు కమ్పిత్థ. ఇతి మాదిసేనాపి తిక్ఖఞాణేన కిచ్ఛేనేవాయం ధమ్మో పటివిద్ధో తం లోకియమహాజనా కథం పటివిజ్ఝిస్సన్తీ’’తి ధమ్మగమ్భీరతాపచ్చవేక్ఖణానుభావేనాపి ఏవం చిత్తం నమీతి వేదితబ్బం.

    ‘‘Ayañca dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭipādanaṃ viya duranubodho, nanu mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi. Tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassāpi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassāpi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassāpi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha. Iti mādisenāpi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāpaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.

    అపిచ బ్రహ్మునా యాచితే దేసేతుకామతాయపిస్స ఏవం చిత్తం నమి. జానాతి హి భగవా – ‘‘మమ అప్పోస్సుక్కతాయ చిత్తే నమమానే మం మహాబ్రహ్మా ధమ్మదేసనం యాచిస్సతి, ఇమే చ సత్తా బ్రహ్మగరుకా, తే ‘సత్థా కిర ధమ్మం న దేసేతుకామో అహోసి, అథ నం మహాబ్రహ్మా యాచిత్వా దేసాపేసి, సన్తో వత భో ధమ్మో, పణీతో వత భో ధమ్మో’తి మఞ్ఞమానా సుస్సూసిస్సన్తీ’’తి. ఇమమ్పిస్స కారణం పటిచ్చ అప్పోస్సుక్కతాయ చిత్తం నమి, నో ధమ్మదేసనాయాతి వేదితబ్బం.

    Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami. Jānāti hi bhagavā – ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne maṃ mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpesi, santo vata bho dhammo, paṇīto vata bho dhammo’ti maññamānā sussūsissantī’’ti. Imampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.

    ౬౬. అఞ్ఞతరస్సాతి ఏత్థ కిఞ్చాపి ‘‘అఞ్ఞతరో’’తి వుత్తం, అథ ఖో ఇమస్మిం చక్కవాళే జేట్ఠకమహాబ్రహ్మా ఏసోతి వేదితబ్బో. నస్సతి వత భో లోకోతి సో కిర ఇమం సద్దం తథా నిచ్ఛారేసి, యథా దససహస్సిలోకధాతుబ్రహ్మానో సుత్వా సబ్బే సన్నిపతింసు. యత్ర హి నామాతి యస్మిం నామ లోకే. పురతో పాతురహోసీతి తేహి దసహి బ్రహ్మసహస్సేహి సద్ధిం పాతురహోసి. అప్పరజక్ఖజాతికాతి పఞ్ఞామయే అక్ఖిమ్హి అప్పం పరిత్తం రాగదోసమోహరజం ఏతేసం, ఏవం సభావాతి అప్పరజక్ఖజాతికా. అస్సవనతాతి అస్సవనతాయ. భవిస్సన్తీతి పురిమబుద్ధేసు దసపుఞ్ఞకిరియవత్థువసేన కతాధికారా పరిపాకగతా పదుమాని వియ సూరియరస్మిసమ్ఫస్సం, ధమ్మదేసనంయేవ ఆకఙ్ఖమానా చతుప్పదికగాథావసానే అరియభూమిం ఓక్కమనారహా న ఏకో, న ద్వే, అనేకసతసహస్సా ధమ్మస్స అఞ్ఞాతారో భవిస్సన్తీతి దస్సేతి.

    66.Aññatarassāti ettha kiñcāpi ‘‘aññataro’’ti vuttaṃ, atha kho imasmiṃ cakkavāḷe jeṭṭhakamahābrahmā esoti veditabbo. Nassati vata bho lokoti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāresi, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu. Yatra hi nāmāti yasmiṃ nāma loke. Purato pāturahosīti tehi dasahi brahmasahassehi saddhiṃ pāturahosi. Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ, evaṃ sabhāvāti apparajakkhajātikā. Assavanatāti assavanatāya. Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavatthuvasena katādhikārā paripākagatā padumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ, dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.

    ౬౯. అజ్ఝేసనన్తి ఏవం తిక్ఖత్తుం యాచనం. బుద్ధచక్ఖునాతి ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఞాణేన చ ఆసయానుసయఞాణేన చ. ఇమేసఞ్హి ద్విన్నం ఞాణానం ‘‘బుద్ధచక్ఖూ’’తి నామం, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స ‘‘సమన్తచక్ఖూ’’తి, తిణ్ణం మగ్గఞాణానం ‘‘ధమ్మచక్ఖూ’’తి. అప్పరజక్ఖేతిఆదీసు యేసం వుత్తనయేనేవ పఞ్ఞాచక్ఖుమ్హి రాగాదిరజం అప్పం, తే అప్పరజక్ఖా. యేసం తం మహన్తం, తే మహారజక్ఖా. యేసం సద్ధాదీని ఇన్ద్రియాని తిక్ఖాని, తే తిక్ఖిన్ద్రియా. యేసం తాని ముదూని, తే ముదిన్ద్రియా. యేసం తేయేవ సద్ధాదయో ఆకారా సున్దరా, తే స్వాకారా. యే కథితకారణం సల్లక్ఖేన్తి, సుఖేన సక్కా హోన్తి విఞ్ఞాపేతుం, తే సువిఞ్ఞాపయా. యే పరలోకఞ్చేవ వజ్జఞ్చ భయతో పస్సన్తి, తే పరలోకవజ్జభయదస్సావినో నామ.

    69.Ajjhesananti evaṃ tikkhattuṃ yācanaṃ. Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa ‘‘samantacakkhū’’ti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.

    అయం పనేత్థ పాళి – ‘‘సద్ధో పుగ్గలో అప్పరజక్ఖో, అస్సద్ధో పుగ్గలో మహారజక్ఖో.… ఆరద్ధవీరియో…పే॰… కుసీతో… ఉపట్ఠితస్సతి… ముట్ఠస్సతి… సమాహితో… అసమాహితో… పఞ్ఞవా… దుప్పఞ్ఞో పుగ్గలో మహారజక్ఖో. తథా సద్ధో పుగ్గలో తిక్ఖిన్ద్రియో…పే॰… పఞ్ఞవా పుగ్గలో పరలోకవజ్జభయదస్సావీ, దుప్పఞ్ఞో పుగ్గలో న పరలోకవజ్జభయదస్సావీ. లోకోతి ఖన్ధలోకో, ధాతులోకో, ఆయతనలోకో, సమ్పత్తిభవలోకో, విపత్తిభవలోకో, సమ్పత్తిసమ్భవలోకో, విపత్తిసమ్భవలోకో. ఏకో లోకో – సబ్బే సత్తా ఆహారట్ఠితికా. ద్వే లోకా – నామఞ్చ రూపఞ్చ. తయో లోకా – తిస్సో వేదనా. చత్తారో లోకా – చత్తారో ఆహారా. పఞ్చ లోకా – పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా. ఛ లోకా – ఛ అజ్ఝత్తికాని ఆయతనాని. సత్త లోకా – సత్త విఞ్ఞాణట్ఠితియో. అట్ఠ లోకా – అట్ఠ లోకధమ్మా. నవ లోకా – నవ సత్తావాసా. దస లోకా – దసాయతనాని. ద్వాదస లోకా – ద్వాదసాయతనాని. అట్ఠారస లోకా – అట్ఠారస ధాతుయో. వజ్జన్తి సబ్బే కిలేసా వజ్జం, సబ్బే దుచ్చరితా వజ్జం, సబ్బే అభిసఙ్ఖారా వజ్జం, సబ్బే భవగామికమ్మా వజ్జం. ఇతి ఇమస్మిఞ్చ లోకే ఇమస్మిఞ్చ వజ్జే తిబ్బా భయసఞ్ఞా పచ్చుపట్ఠితా హోతి, సేయ్యథాపి ఉక్ఖిత్తాసికే వధకే . ఇమేహి పఞ్ఞాసాయ ఆకారేహి ఇమాని పఞ్చిన్ద్రియాని జానాతి పస్సతి అఞ్ఞాతి పటివిజ్ఝతి, ఇదం తథాగతస్స ఇన్ద్రియపరోపరియత్తే ఞాణ’’న్తి (పటి॰ మ॰ ౧.౧౧౨).

    Ayaṃ panettha pāḷi – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho.… Āraddhavīriyo…pe… kusīto… upaṭṭhitassati… muṭṭhassati… samāhito… asamāhito… paññavā… duppañño puggalo mahārajakkho. Tathā saddho puggalo tikkhindriyo…pe… paññavā puggalo paralokavajjabhayadassāvī, duppañño puggalo na paralokavajjabhayadassāvī. Lokoti khandhaloko, dhātuloko, āyatanaloko, sampattibhavaloko, vipattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattisambhavaloko. Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā – nāmañca rūpañca. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasāyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni. Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo. Vajjanti sabbe kilesā vajjaṃ, sabbe duccaritā vajjaṃ, sabbe abhisaṅkhārā vajjaṃ, sabbe bhavagāmikammā vajjaṃ. Iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathāpi ukkhittāsike vadhake . Imehi paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānāti passati aññāti paṭivijjhati, idaṃ tathāgatassa indriyaparopariyatte ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.112).

    ఉప్పలినియన్తి ఉప్పలవనే. ఇతరేసుపి ఏసేవ నయో. అన్తోనిముగ్గపోసీనీతి యాని అఞ్ఞానిపి పదుమాని అన్తోనిముగ్గానేవ పోసయన్తి. ఉదకం అచ్చుగ్గమ్మ ఠితానీతి ఉదకం అతిక్కమిత్వా ఠితాని. తత్థ యాని అచ్చుగ్గమ్మ ఠితాని, తాని సూరియరస్మిసమ్ఫస్సం ఆగమయమానాని ఠితాని అజ్జ పుప్ఫనకాని. యాని సమోదకం ఠితాని, తాని స్వే పుప్ఫనకాని. యాని ఉదకానుగ్గతాని అన్తోఉదకపోసీని, తాని తతియదివసే పుప్ఫనకాని. ఉదకా పన అనుగ్గతాని అఞ్ఞానిపి సరోజఉప్పలాదీని నామ అత్థి, యాని నేవ పుప్ఫిస్సన్తి, మచ్ఛకచ్ఛపభక్ఖానేవ భవిస్సన్తి, తాని పాళిం నారూళ్హాని. ఆహరిత్వా పన దీపేతబ్బానీతి దీపితాని. యథేవ హి తాని చతుబ్బిధాని పుప్ఫాని, ఏవమేవ ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ, విపఞ్చితఞ్ఞూ, నేయ్యో, పదపరమోతి చత్తారో పుగ్గలా. తత్థ యస్స పుగ్గలస్స సహ ఉదాహటవేలాయ ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స సఙ్ఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థే విభజియమానే ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో విపఞ్చితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స ఉద్దేసతో పరిపుచ్ఛతో యోనిసోమనసికరోతో కల్యాణమిత్తే సేవతో భజతో పయిరుపాసతో అనుపుబ్బేన ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో నేయ్యో. యస్స పుగ్గలస్స బహుమ్పి సుణతో బహుమ్పి భణతో బహుమ్పి గణ్హతో బహుమ్పి ధారయతో బహుమ్పి వాచయతో న తాయ జాతియా ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో పదపరమో (పు॰ ప॰ ౧౪౮, ౧౪౯, ౧౫౦, ౧౫౧).

    Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni aññānipi padumāni antonimuggāneva posayanti. Udakaṃ accuggamma ṭhitānīti udakaṃ atikkamitvā ṭhitāni. Tattha yāni accuggamma ṭhitāni, tāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakānuggatāni antoudakaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarojauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nārūḷhāni. Āharitvā pana dīpetabbānīti dīpitāni. Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū, vipañcitaññū, neyyo, padaparamoti cattāro puggalā. Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yonisomanasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi gaṇhato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo (pu. pa. 148, 149, 150, 151).

    తత్థ భగవా ఉప్పలవనాదిసదిసం దససహస్సిలోకధాతుం ఓలోకేన్తో – ‘‘అజ్జ పుప్ఫనకాని వియ ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ, స్వే పుప్ఫనకాని వియ విపఞ్చితఞ్ఞూ, తతియదివసే పుప్ఫనకాని వియ నేయ్యో, మచ్ఛకచ్ఛపభక్ఖాని వియ పదపరమో’’తి అద్దస. పస్సన్తో చ – ‘‘ఏత్తకా అప్పరజక్ఖా, ఏత్తకా మహారజక్ఖా. తత్రాపి ఏత్తకా ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ’’తి ఏవం సబ్బాకారతో అద్దస. తత్థ తిణ్ణం పుగ్గలానం ఇమస్మింయేవ అత్తభావే భగవతో ధమ్మదేసనా అత్థం సాధేతి, పదపరమానం అనాగతే వాసనత్థాయ హోతి.

    Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento – ‘‘ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyyo, macchakacchapabhakkhāni viya padaparamo’’ti addasa. Passanto ca – ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā. Tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākārato addasa. Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti, padaparamānaṃ anāgate vāsanatthāya hoti.

    అథ భగవా ఇమేసం చతున్నం పుగ్గలానం అత్థావహం ధమ్మదేసనం విదిత్వా దేసేతుకమ్యతం ఉప్పాదేత్వా పున తే సబ్బేసుపి తీసు భవేసు సబ్బే సత్తే భబ్బాభబ్బవసేన ద్వే కోట్ఠాసే అకాసి. యే సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘యే తే సత్తా కమ్మావరణేన సమన్నాగతా, విపాకావరణేన సమన్నాగతా, కిలేసావరణేన సమన్నాగతా, అస్సద్ధా అచ్ఛన్దికా దుప్పఞ్ఞా అభబ్బా నియామం ఓక్కమితుం కుసలేసు ధమ్మేసు సమ్మత్తం, ఇమే తే సత్తా అభబ్బా. కతమే సత్తా భబ్బా? యే తే సత్తా న కమ్మావరణేన…పే॰…ఇమే తే సత్తా భబ్బా’’తి (విభ॰ ౮౨౭; పటి॰ మ॰ ౧.౧౧౪).

    Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna te sabbesupi tīsu bhavesu sabbe satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi. Ye sandhāya vuttaṃ – ‘‘ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā, vipākāvaraṇena samannāgatā, kilesāvaraṇena samannāgatā, assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā. Katame sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe…ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 827; paṭi. ma. 1.114).

    తత్థ సబ్బేపి అభబ్బపుగ్గలే పహాయ భబ్బపుగ్గలేయేవ ఞాణేన పరిగ్గహేత్వా – ‘‘ఏత్తకా రాగచరితా, ఏత్తకా దోసమోహవితక్కసద్ధాబుద్ధిచరితా’’తి ఛ కోట్ఠాసే అకాసి. ఏవం కత్వా – ‘‘ధమ్మం దేసేస్సామీ’’తి చిన్తేసి . బ్రహ్మా తం ఞత్వా సోమనస్సజాతో భగవన్తం గాథాహి అజ్ఝభాసి. ఇదం సన్ధాయ – ‘‘అథ ఖో సో, భిక్ఖవే, మహాబ్రహ్మా’’తిఆది వుత్తం.

    Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā – ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosamohavitakkasaddhābuddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi. Evaṃ katvā – ‘‘dhammaṃ desessāmī’’ti cintesi . Brahmā taṃ ñatvā somanassajāto bhagavantaṃ gāthāhi ajjhabhāsi. Idaṃ sandhāya – ‘‘atha kho so, bhikkhave, mahābrahmā’’tiādi vuttaṃ.

    ౭౦. తత్థ అజ్ఝభాసీతి అధిఅభాసి, అధికిచ్చ ఆరబ్భ అభాసీతి అత్థో.

    70. Tattha ajjhabhāsīti adhiabhāsi, adhikicca ārabbha abhāsīti attho.

    సేలే యథా పబ్బతముద్ధనిట్ఠితోతి సేలమయే ఏకగ్ఘనే పబ్బతముద్ధని యథాఠితోవ, న హి తత్థ ఠితస్స దస్సనత్థం గీవుక్ఖిపనపసారణాదికిచ్చం అత్థి. తథూపమన్తి తప్పటిభాగం సేలపబ్బతూపమం. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో, యథా సేలపబ్బతముద్ధని యథాఠితోవ చక్ఖుమా పురిసో సమన్తతో జనతం పస్సేయ్య, తథా త్వమ్పి సుమేధ, సున్దరపఞ్ఞసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సమన్తచక్ఖు భగవా ధమ్మమయం పఞ్ఞామయం పాసాదమారుయ్హ సయం అపేతసోకో సోకావతిణ్ణం జాతిజరాభిభూతం జనతం అపేక్ఖస్సు, ఉపధారయ ఉపపరిక్ఖ.

    Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathāṭhitova, na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho, yathā selapabbatamuddhani yathāṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi sumedha, sundarapaññasabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ apekkhassu, upadhāraya upaparikkha.

    అయమేత్థ అధిప్పాయో – యథా హి పబ్బతపాదే సమన్తా మహన్తం ఖేత్తం కత్వా తత్థ కేదారపాళీసు కుటికాయో కత్వా రత్తిం అగ్గిం జాలేయ్యుం. చతురఙ్గసమన్నాగతఞ్చ అన్ధకారం అస్స. అథస్స పబ్బతస్స మత్థకే ఠత్వా చక్ఖుమతో పురిసస్స భూమిం ఓలోకయతో నేవ ఖేత్తం, న కేదారపాళియో, న కుటియో, న తత్థ సయితమనుస్సా పఞ్ఞాయేయ్యుం, కుటికాసు పన అగ్గిజాలమత్తమేవ పఞ్ఞాయేయ్య. ఏవం ధమ్మపాసాదమారుయ్హ సత్తనికాయం ఓలోకయతో తథాగతస్స యే తే అకతకల్యాణా సత్తా, తే ఏకవిహారే దక్ఖిణజాణుపస్సే నిసిన్నాపి బుద్ధచక్ఖుస్స ఆపాథం నాగచ్ఛన్తి, రత్తిం ఖిత్తసరా వియ హోన్తి. యే పన కతకల్యాణా వేనేయ్యపుగ్గలా, తే తస్స దూరే ఠితాపి ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తి, సో అగ్గి వియ హిమవన్తపబ్బతో వియ చ. వుత్తమ్పి చేతం –

    Ayamettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ. Caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa. Athassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ, kuṭikāsu pana aggijālamattameva paññāyeyya. Evaṃ dhammapāsādamāruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittasarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te tassa dūre ṭhitāpi āpāthaṃ āgacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘దూరే సన్తో పకాసేన్తి, హిమవన్తోవ పబ్బతో;

    ‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;

    అసన్తేత్థ న దిస్సన్తి, రత్తిం ఖిత్తా యథా సరా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౦౪);

    Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304);

    ఉట్ఠేహీతి భగవతో ధమ్మదేసనత్థం చారికచరణం యాచన్తో భణతి. వీరాతిఆదీసు భగవా వీరియవన్తతాయ వీరో, దేవపుత్తమచ్చుకిలేసమారానం విజితత్తా విజితసఙ్గామో, జాతికన్తరాదినిత్థరణత్థాయ వేనేయ్యసత్థవాహనసమత్థతాయ సత్థవాహో, కామచ్ఛన్దఇణస్స అభావతో అణణోతి వేదితబ్బో.

    Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati. Vīrātiādīsu bhagavā vīriyavantatāya vīro, devaputtamaccukilesamārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo, jātikantarādinittharaṇatthāya veneyyasatthavāhanasamatthatāya satthavāho, kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo.

    ౭౧. అపారుతాతి వివటా. అమతస్స ద్వారాతి అరియమగ్గో. సో హి అమతసఙ్ఖాతస్స నిబ్బానస్స ద్వారం. సో మయా వివరిత్వా ఠపితోతి దస్సేతి. పముఞ్చన్తు సద్ధన్తి సబ్బే అత్తనో సద్ధం పముఞ్చన్తు విస్సజ్జేన్తు. పచ్ఛిమపదద్వయే అయమత్థో, అహఞ్హి అత్తనో పగుణం సుప్పవత్తితమ్పి ఇమం పణీతం ఉత్తమం ధమ్మం కాయవాచాకిలమథసఞ్ఞీ హుత్వా న భాసిం, ఇదాని పన సబ్బే జనా సద్ధాభాజనం ఉపనేన్తు, పూరేస్సామి తేసం సఙ్కప్పన్తి.

    71.Apārutāti vivaṭā. Amatassa dvārāti ariyamaggo. So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ. So mayā vivaritvā ṭhapitoti dasseti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ pamuñcantu vissajjentu. Pacchimapadadvaye ayamattho, ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ, idāni pana sabbe janā saddhābhājanaṃ upanentu, pūressāmi tesaṃ saṅkappanti.

    అగ్గసావకయుగవణ్ణనా

    Aggasāvakayugavaṇṇanā

    ౭౩. బోధిరుక్ఖమూలేతి బోధిరుక్ఖస్స అవిదూరే అజపాలనిగ్రోధే అన్తరహితోతి అత్థో. ఖేమే మిగదాయేతి ఇసిపతనం తేన సమయేన ఖేమం నామ ఉయ్యానం హోతి, మిగానం పన అభయవాసత్థాయ దిన్నత్తా మిగదాయోతి వుచ్చతి. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘ఖేమే మిగదాయే’’తి. యథా చ విపస్సీ భగవా, ఏవం అఞ్ఞేపి బుద్ధా పఠమం ధమ్మదేసనత్థాయ గచ్ఛన్తా ఆకాసేన గన్త్వా తత్థేవ ఓతరన్తి. అమ్హాకం పన భగవా ఉపకస్స ఆజీవకస్స ఉపనిస్సయం దిస్వా – ‘‘ఉపకో ఇమం అద్ధానం పటిపన్నో, సో మం దిస్వా సల్లపిత్వా గమిస్సతి. అథ పున నిబ్బిన్దన్తో ఆగమ్మ అరహత్తం సచ్ఛికరిస్సతీ’’తి ఞత్వా అట్ఠారసయోజనమగ్గం పదసావ అగమాసి. దాయపాలం ఆమన్తేసీతి దిస్వావ పునప్పునం ఓలోకేత్వా – ‘‘అయ్యో నో, భన్తే, ఆగతో’’తి వత్వా ఉపగతం ఆమన్తేసి.

    73.Bodhirukkhamūleti bodhirukkhassa avidūre ajapālanigrodhe antarahitoti attho. Kheme migadāyeti isipatanaṃ tena samayena khemaṃ nāma uyyānaṃ hoti, migānaṃ pana abhayavāsatthāya dinnattā migadāyoti vuccati. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘kheme migadāye’’ti. Yathā ca vipassī bhagavā, evaṃ aññepi buddhā paṭhamaṃ dhammadesanatthāya gacchantā ākāsena gantvā tattheva otaranti. Amhākaṃ pana bhagavā upakassa ājīvakassa upanissayaṃ disvā – ‘‘upako imaṃ addhānaṃ paṭipanno, so maṃ disvā sallapitvā gamissati. Atha puna nibbindanto āgamma arahattaṃ sacchikarissatī’’ti ñatvā aṭṭhārasayojanamaggaṃ padasāva agamāsi. Dāyapālaṃ āmantesīti disvāva punappunaṃ oloketvā – ‘‘ayyo no, bhante, āgato’’ti vatvā upagataṃ āmantesi.

    ౭౫-౬. అనుపుబ్బిం కథన్తి దానకథం, దానానన్తరం సీలం, సీలానన్తరం సగ్గం, సగ్గానన్తరం మగ్గన్తి ఏవం అనుపటిపాటికథం కథేసి. తత్థ దానకథన్తి ఇదం దానం నామ సుఖానం నిదానం, సమ్పత్తీనం మూలం, భోగానం పతిట్ఠా, విసమగతస్స తాణం లేణం గతి పరాయణం, ఇధలోకపరలోకేసు దానసదిసో అవస్సయో పతిట్ఠా ఆరమ్మణం తాణం లేణం గతి పరాయణం నత్థి. ఇదఞ్హి అవస్సయట్ఠేన రతనమయసీహాసనసదిసం, పతిట్ఠానట్ఠేన మహాపథవీసదిసం, ఆరమ్మణట్ఠేన ఆలమ్బనరజ్జుసదిసం. ఇదఞ్హి దుక్ఖనిత్థరణట్ఠేన నావా, సమస్సాసనట్ఠేన సఙ్గామసూరో, భయపరిత్తాణట్ఠేన సుసఙ్ఖతనగరం, మచ్ఛేరమలాదీహి అనుపలిత్తట్ఠేన పదుమం, తేసం నిదహనట్ఠేన అగ్గి, దురాసదట్ఠేన ఆసీవిసో, అసన్తాసనట్ఠేన సీహో, బలవన్తట్ఠేన హత్థీ, అభిమఙ్గలసమ్మతట్ఠేన సేతఉసభో, ఖేమన్తభూమిసమ్పాపనట్ఠేన వలాహకఅస్సరాజా. దానఞ్హి లోకే సక్కసమ్పత్తిం మారసమ్పత్తిం బ్రహ్మసమ్పత్తిం చక్కవత్తిసమ్పత్తిం సావకపారమిఞాణం పచ్చేకబోధిఞాణం అభిసమ్బోధిఞాణం దేతీతి ఏవమాదిదానగుణపటిసంయుత్తం కథం.

    75-6.Anupubbiṃ kathanti dānakathaṃ, dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭikathaṃ kathesi. Tattha dānakathanti idaṃ dānaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi. Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavīsadisaṃ, ārammaṇaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ. Idañhi dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvā, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena susaṅkhatanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena aggi, durāsadaṭṭhena āsīviso, asantāsanaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setausabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhakaassarājā. Dānañhi loke sakkasampattiṃ mārasampattiṃ brahmasampattiṃ cakkavattisampattiṃ sāvakapāramiñāṇaṃ paccekabodhiñāṇaṃ abhisambodhiñāṇaṃ detīti evamādidānaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.

    యస్మా పన దానం దదన్తో సీలం సమాదాతుం సక్కోతి, తస్మా తదనన్తరం సీలకథం కథేసి. సీలకథన్తి సీలం నామేతం అవస్సయో పతిట్ఠా ఆరమ్మణం తాణం లేణం గతి పరాయణం. ఇధలోకపరలోకసమ్పత్తీనఞ్హి సీలసదిసో అవస్సయో పతిట్ఠా ఆరమ్మణం తాణం లేణం గతి పరాయణం నత్థి, సీలసదిసో అలఙ్కారో నత్థి, సీలపుప్ఫసదిసం పుప్ఫం నత్థి, సీలగన్ధసదిసో గన్ధో నత్థి, సీలాలఙ్కారేన హి అలఙ్కతం సీలకుసుమపిళన్ధనం సీలగన్ధానులిత్తం సదేవకోపి లోకో ఓలోకేన్తో తిత్తిం న గచ్ఛతీతి ఏవమాదిసీలగుణపటిసంయుత్తం కథం.

    Yasmā pana dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ. Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlasadiso alaṅkāro natthi, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthi, sīlagandhasadiso gandho natthi, sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapiḷandhanaṃ sīlagandhānulittaṃ sadevakopi loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādisīlaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ.

    ఇదం పన సీలం నిస్సాయ అయం సగ్గో లబ్భతీతి దస్సేతుం సీలానన్తరం సగ్గకథం కథేసి. సగ్గకథన్తి అయం సగ్గో నామ ఇట్ఠో కన్తో మనాపో, నిచ్చమేత్థ కీళా, నిచ్చం సమ్పత్తియో లబ్భన్తి, చాతుమహారాజికా దేవా నవుతివస్ససతసహస్సాని దిబ్బసుఖం దిబ్బసమ్పత్తిం పటిలభన్తి, తావతింసా తిస్సో చ వస్సకోటియో సట్ఠి చ వస్ససతసహస్సానీతి ఏవమాదిసగ్గగుణపటిసంయుత్తం కథం. సగ్గసమ్పత్తిం కథయన్తానఞ్హి బుద్ధానం ముఖం నప్పహోతి. వుత్తమ్పి చేతం – ‘‘అనేకపరియాయేన ఖో అహం, భిక్ఖవే, సగ్గకథం కథేయ్య’’న్తిఆది.

    Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Saggakathanti ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā, niccaṃ sampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti, tāvatiṃsā tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ. Saggasampattiṃ kathayantānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘anekapariyāyena kho ahaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi.

    ఏవం సగ్గకథాయ పలోభేత్వా పున హత్థిం అలఙ్కరిత్వా తస్స సోణ్డం ఛిన్దన్తో వియ – ‘‘అయమ్పి సగ్గో అనిచ్చో అద్ధువో, న ఏత్థ ఛన్దరాగో కాతబ్బో’’తి దస్సనత్థం – ‘‘అప్పస్సాదా కామా బహుదుక్ఖా బహుపాయాసా, ఆదీనవో ఏత్థ భియ్యో’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౫; ౨.౪౨) నయేన కామానం ఆదీనవం ఓకారం సంకిలేసం కథేసి. తత్థ ఆదీనవోతి దోసో. ఓకారోతి అవకారో లామకభావో. సంకిలేసోతి తేహి సత్తానం సంసారే సంకిలిస్సనం. యథాహ – ‘‘కిలిస్సన్తి వత భో సత్తా’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౩౫౧). ఏవం కామాదీనవేన తేజ్జత్వా నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసం పకాసేసి, పబ్బజ్జాయ గుణం పకాసేసీతి అత్థో. సేసం అమ్బట్ఠసుత్తవణ్ణనాయం వుత్తనయఞ్చేవ ఉత్తానత్థఞ్చ.

    Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya – ‘‘ayampi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarāgo kātabbo’’ti dassanatthaṃ – ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (ma. ni. 1.235; 2.42) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi. Tattha ādīnavoti doso. Okāroti avakāro lāmakabhāvo. Saṃkilesoti tehi sattānaṃ saṃsāre saṃkilissanaṃ. Yathāha – ‘‘kilissanti vata bho sattā’’ti (ma. ni. 2.351). Evaṃ kāmādīnavena tejjatvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi, pabbajjāya guṇaṃ pakāsesīti attho. Sesaṃ ambaṭṭhasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayañceva uttānatthañca.

    ౭౭. అలత్థున్తి కథం అలత్థుం? ఏహిభిక్ఖుభావేన. భగవా కిర తేసం ఇద్ధిమయపత్తచీవరస్సూపనిస్సయం ఓలోకేన్తో అనేకాసు జాతీసు చీవరదానాదీని దిస్వా ఏథ భిక్ఖవోతిఆదిమాహ . తే తావదేవ భణ్డూ కాసాయవసనా అట్ఠహి భిక్ఖుపరిక్ఖారేహి సరీరపటిముక్కేహేవ వస్ససతికత్థేరా వియ భగవన్తం నమస్సమానావ నిసీదింసు.

    77.Alatthunti kathaṃ alatthuṃ? Ehibhikkhubhāvena. Bhagavā kira tesaṃ iddhimayapattacīvarassūpanissayaṃ olokento anekāsu jātīsu cīvaradānādīni disvā etha bhikkhavotiādimāha . Te tāvadeva bhaṇḍū kāsāyavasanā aṭṭhahi bhikkhuparikkhārehi sarīrapaṭimukkeheva vassasatikattherā viya bhagavantaṃ namassamānāva nisīdiṃsu.

    సన్దస్సేసీతిఆదీసు ఇధలోకత్థం సన్దస్సేసి, పరలోకత్థం సన్దస్సేసి. ఇధలోకత్థం దస్సేన్తో అనిచ్చన్తి దస్సేసి, దుక్ఖన్తి దస్సేసి, అనత్తాతి దస్సేసి, ఖన్ధే దస్సేసి, ధాతుయో దస్సేసి, ఆయతనాని దస్సేసి, పటిచ్చసముప్పాదం దస్సేసి, రూపక్ఖన్ధస్స ఉదయం దస్సేన్తో పఞ్చ లక్ఖణాని దస్సేసి, తథా వేదనాక్ఖన్ధాదీనం, తథా వయం దస్సేన్తోపి ఉదయబ్బయవసేన పఞ్ఞాసలక్ఖణాని దస్సేసి, పరలోకత్థం దస్సేన్తో నిరయం దస్సేసి, తిరచ్ఛానయోనిం, పేత్తివిసయం, అసురకాయం, తిణ్ణం కుసలానం విపాకం, ఛన్నం దేవలోకానం, నవన్నం బ్రహ్మలోకానం సమ్పత్తిం దస్సేసి.

    Sandassesītiādīsu idhalokatthaṃ sandassesi, paralokatthaṃ sandassesi. Idhalokatthaṃ dassento aniccanti dassesi, dukkhanti dassesi, anattāti dassesi, khandhe dassesi, dhātuyo dassesi, āyatanāni dassesi, paṭiccasamuppādaṃ dassesi, rūpakkhandhassa udayaṃ dassento pañca lakkhaṇāni dassesi, tathā vedanākkhandhādīnaṃ, tathā vayaṃ dassentopi udayabbayavasena paññāsalakkhaṇāni dassesi, paralokatthaṃ dassento nirayaṃ dassesi, tiracchānayoniṃ, pettivisayaṃ, asurakāyaṃ, tiṇṇaṃ kusalānaṃ vipākaṃ, channaṃ devalokānaṃ, navannaṃ brahmalokānaṃ sampattiṃ dassesi.

    సమాదపేసీతి చతుపారిసుద్ధిసీలతేరసధుతఙ్గదసకథావత్థుఆదికే కల్యాణధమ్మే గణ్హాపేసి.

    Samādapesīti catupārisuddhisīlaterasadhutaṅgadasakathāvatthuādike kalyāṇadhamme gaṇhāpesi.

    సముత్తేజేసీతి సుట్ఠు ఉత్తేజేసి, అబ్భుస్సాహేసి. ఇధలోకత్థఞ్చేవ పరలోకత్థఞ్చ తాసేత్వా తాసేత్వా అధిగతం వియ కత్వా కథేసి. ద్వత్తింసకమ్మకారణపఞ్చవీసతిమహాభయప్పభేదఞ్హి ఇధలోకత్థం బుద్ధే భగవతి తాసేత్వా తాసేత్వా కథయన్తే పచ్ఛాబాహం, గాళ్హబన్ధనం బన్ధిత్వా చాతుమహాపథే పహారసతేన తాళేత్వా దక్ఖిణద్వారేన నియ్యమానో వియ ఆఘాతనభణ్డికాయ ఠపితసీసో వియ సూలే ఉత్తాసితో వియ మత్తహత్థినా మద్దియమానో వియ చ సంవిగ్గో హోతి. పరలోకత్థఞ్చ కథయన్తే నిరయాదీసు నిబ్బత్తో వియ దేవలోకసమ్పత్తిం అనుభవమానో వియ చ హోతి.

    Samuttejesīti suṭṭhu uttejesi, abbhussāhesi. Idhalokatthañceva paralokatthañca tāsetvā tāsetvā adhigataṃ viya katvā kathesi. Dvattiṃsakammakāraṇapañcavīsatimahābhayappabhedañhi idhalokatthaṃ buddhe bhagavati tāsetvā tāsetvā kathayante pacchābāhaṃ, gāḷhabandhanaṃ bandhitvā cātumahāpathe pahārasatena tāḷetvā dakkhiṇadvārena niyyamāno viya āghātanabhaṇḍikāya ṭhapitasīso viya sūle uttāsito viya mattahatthinā maddiyamāno viya ca saṃviggo hoti. Paralokatthañca kathayante nirayādīsu nibbatto viya devalokasampattiṃ anubhavamāno viya ca hoti.

    సమ్పహంసేసీతి పటిలద్ధగుణేన చోదేసి, మహానిసంసం కత్వా కథేసీతి అత్థో.

    Sampahaṃsesīti paṭiladdhaguṇena codesi, mahānisaṃsaṃ katvā kathesīti attho.

    సఙ్ఖారానం ఆదీనవన్తి హేట్ఠా పఠమమగ్గాధిగమత్థం కామానం ఆదీనవం కథేసి, ఇధ పన ఉపరిమగ్గాధిగమత్థం – ‘‘అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా అద్ధువా అనస్సాసికా, యావఞ్చిదం, భిక్ఖవే, అలమేవ సబ్బసఙ్ఖారేసు నిబ్బిన్దితుం అలం విరజ్జితుం అలం విముచ్చితు’’న్తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౭.౬౬; సం॰ ని॰ ౨.౧౩౪) నయేన సఙ్ఖారానం ఆదీనవఞ్చ లామకభావఞ్చ తప్పచ్చయఞ్చ కిలమథం పకాసేసి. యథా చ తత్థ నేక్ఖమ్మే, ఏవమిధ – ‘‘సన్తమిదం, భిక్ఖవే, నిబ్బానం నామ పణీతం తాణం లేణ’’న్తిఆదినా నయేన నిబ్బానే ఆనిసంసం పకాసేసి.

    Saṅkhārānaṃ ādīnavanti heṭṭhā paṭhamamaggādhigamatthaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ kathesi, idha pana uparimaggādhigamatthaṃ – ‘‘aniccā, bhikkhave, saṅkhārā addhuvā anassāsikā, yāvañcidaṃ, bhikkhave, alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ alaṃ vimuccitu’’ntiādinā (a. ni. 7.66; saṃ. ni. 2.134) nayena saṅkhārānaṃ ādīnavañca lāmakabhāvañca tappaccayañca kilamathaṃ pakāsesi. Yathā ca tattha nekkhamme, evamidha – ‘‘santamidaṃ, bhikkhave, nibbānaṃ nāma paṇītaṃ tāṇaṃ leṇa’’ntiādinā nayena nibbāne ānisaṃsaṃ pakāsesi.

    మహాజనకాయపబ్బజ్జావణ్ణనా

    Mahājanakāyapabbajjāvaṇṇanā

    ౭౮. మహాజనకాయోతి తేసంయేవ ద్విన్నం కుమారానం ఉపట్ఠాకజనకాయోతి.

    78.Mahājanakāyoti tesaṃyeva dvinnaṃ kumārānaṃ upaṭṭhākajanakāyoti.

    ౮౦. భగవన్తం సరణం గచ్ఛామ, ధమ్మఞ్చాతి సఙ్ఘస్స అపరిపుణ్ణత్తా ద్వేవాచికమేవ సరణమగమంసు.

    80.Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma, dhammañcāti saṅghassa aparipuṇṇattā dvevācikameva saraṇamagamaṃsu.

    ౮౧. అలత్థున్తి పుబ్బే వుత్తనయేనేవ ఏహిభిక్ఖుభావేనేవ అలత్థుం. ఇతో అనన్తరే పబ్బజితవారేపి ఏసేవ నయో.

    81.Alatthunti pubbe vuttanayeneva ehibhikkhubhāveneva alatthuṃ. Ito anantare pabbajitavārepi eseva nayo.

    చారికాఅనుజాననవణ్ణనా

    Cārikāanujānanavaṇṇanā

    ౮౫. పరివితక్కో ఉదపాదీతి కదా ఉదపాది? సమ్బోధితో సత్త సంవచ్ఛరాని సత్త మాసే సత్త దివసే అతిక్కమిత్వా ఉదపాది. భగవా కిర పితుసఙ్గహం కరోన్తో విహాసి. రాజాపి చిన్తేసి – ‘‘మయ్హం జేట్ఠపుత్తో నిక్ఖమిత్వా బుద్ధో జాతో, దుతియపుత్తో మే నిక్ఖమిత్వా అగ్గసావకో జాతో, పురోహితపుత్తో దుతియఅగ్గసావకో, ఇమే చ అవసేసా భిక్ఖూ గిహికాలేపి మయ్హం పుత్తమేవ పరివారేత్వా విచరింసు. ఇమే సబ్బే ఇదానిపి మయ్హంయేవ భారో, అహమేవ చ నే చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహిస్సామి, అఞ్ఞేసం ఓకాసం న దస్సామీ’’తి విహారద్వారకోట్ఠకతో పట్ఠాయ యావ రాజగేహద్వారా ఉభయతో ఖదిరపాకారం కారాపేత్వా కిలఞ్జేహి ఛాదాపేత్వా వత్థేహి పటిచ్ఛాదాపేత్వా ఉపరి చ ఛాదాపేత్వా సువణ్ణతారకవిచిత్తం సమోలమ్బితతాలక్ఖన్ధమత్తం వివిధపుప్ఫదామవితానం కారాపేత్వా హేట్ఠా భూమియం చిత్తత్థరణేహి సన్థరాపేత్వా అన్తో ఉభోసు పస్సేసు మాలావచ్ఛకే పుణ్ణఘటే, సకలమగ్గవాసత్థాయ చ గన్ధన్తరే పుప్ఫాని పుప్ఫన్తరే గన్ధే చ ఠపాపేత్వా భగవతో కాలం ఆరోచాపేసి.

    85.Parivitakko udapādīti kadā udapādi? Sambodhito satta saṃvaccharāni satta māse satta divase atikkamitvā udapādi. Bhagavā kira pitusaṅgahaṃ karonto vihāsi. Rājāpi cintesi – ‘‘mayhaṃ jeṭṭhaputto nikkhamitvā buddho jāto, dutiyaputto me nikkhamitvā aggasāvako jāto, purohitaputto dutiyaaggasāvako, ime ca avasesā bhikkhū gihikālepi mayhaṃ puttameva parivāretvā vicariṃsu. Ime sabbe idānipi mayhaṃyeva bhāro, ahameva ca ne catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, aññesaṃ okāsaṃ na dassāmī’’ti vihāradvārakoṭṭhakato paṭṭhāya yāva rājagehadvārā ubhayato khadirapākāraṃ kārāpetvā kilañjehi chādāpetvā vatthehi paṭicchādāpetvā upari ca chādāpetvā suvaṇṇatārakavicittaṃ samolambitatālakkhandhamattaṃ vividhapupphadāmavitānaṃ kārāpetvā heṭṭhā bhūmiyaṃ cittattharaṇehi santharāpetvā anto ubhosu passesu mālāvacchake puṇṇaghaṭe, sakalamaggavāsatthāya ca gandhantare pupphāni pupphantare gandhe ca ṭhapāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi.

    భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో అన్తోసాణియావ రాజగేహంగన్త్వా భత్తకిచ్చం కత్వా విహారం పచ్చాగచ్ఛతి. అఞ్ఞో కోచి దట్ఠుమ్పి న లభతి, కుతో పన భిక్ఖం వా దాతుం, పూజం వా కాతుం, ధమ్మం వా సోతుం. నాగరా చిన్తేసుం – ‘‘అజ్జ సత్థు లోకే ఉప్పన్నస్స సత్తమాసాధికాని సత్తసంవచ్ఛరాని, మయఞ్చ దట్ఠుమ్పి న లభామ, పగేవ భిక్ఖం వా దాతుం, పూజం వా కాతుం, ధమ్మం వా సోతుం. రాజా – ‘మయ్హమేవ బుద్ధో, మయ్హమేవ ధమ్మో, మయ్హమేవ సఙ్ఘో’తి మమాయిత్వా సయమేవ ఉపట్ఠహి. సత్థా చ ఉప్పజ్జమానో సదేవకస్స లోకస్స అత్థాయ హితాయ ఉప్పన్నో. న హి రఞ్ఞోయేవ నిరయో ఉణ్హో అస్స, అఞ్ఞేసం నీలుప్పలవనసదిసో. తస్మా రాజానం వదామ. సచే నో సత్థారం దేతి, ఇచ్చేతం కుసలం. నో చే దేతి, రఞ్ఞా సద్ధిం యుజ్ఝిత్వాపి సఙ్ఘం గహేత్వా దానాదీని పుఞ్ఞాని కరోమ. న సక్కా ఖో పన సుద్ధనాగరేహేవ ఏవం కాతుం, ఏకం జేట్ఠపురిసమ్పి గణ్హామా’’తి.

    Bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto antosāṇiyāva rājagehaṃgantvā bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ paccāgacchati. Añño koci daṭṭhumpi na labhati, kuto pana bhikkhaṃ vā dātuṃ, pūjaṃ vā kātuṃ, dhammaṃ vā sotuṃ. Nāgarā cintesuṃ – ‘‘ajja satthu loke uppannassa sattamāsādhikāni sattasaṃvaccharāni, mayañca daṭṭhumpi na labhāma, pageva bhikkhaṃ vā dātuṃ, pūjaṃ vā kātuṃ, dhammaṃ vā sotuṃ. Rājā – ‘mayhameva buddho, mayhameva dhammo, mayhameva saṅgho’ti mamāyitvā sayameva upaṭṭhahi. Satthā ca uppajjamāno sadevakassa lokassa atthāya hitāya uppanno. Na hi raññoyeva nirayo uṇho assa, aññesaṃ nīluppalavanasadiso. Tasmā rājānaṃ vadāma. Sace no satthāraṃ deti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce deti, raññā saddhiṃ yujjhitvāpi saṅghaṃ gahetvā dānādīni puññāni karoma. Na sakkā kho pana suddhanāgareheva evaṃ kātuṃ, ekaṃ jeṭṭhapurisampi gaṇhāmā’’ti.

    తే సేనాపతిం ఉపసఙ్కమిత్వా తస్సేతమత్థం ఆరోచేత్వా – ‘‘సామి, కిం అమ్హాకం పక్ఖో హోసి, ఉదాహు రఞ్ఞో’’తి ఆహంసు. సో – ‘‘అహం తుమ్హాకం పక్ఖో హోమి, అపి చ ఖో పన పఠమదివసో మయ్హం దాతబ్బో’’తి. తే సమ్పటిచ్ఛింసు. సో రాజానం ఉపసఙ్కమిత్వా – ‘‘నాగరా, దేవ, తుమ్హాకం కుపితా’’తి ఆహ. కిమత్థం తాతాతి? సత్థారం కిర తుమ్హేయేవ ఉపట్ఠహథ, అమ్హే న లభామాతి. సచే ఇదానిపి లభన్తి, న కుప్పన్తి, అలభన్తా తుమ్హేహి సద్ధిం యుజ్ఝితుకామా దేవాతి. యుజ్ఝామి, తాత, నాహం భిక్ఖుసఙ్ఘం దేమీతి. దేవ తుమ్హాకం దాసా తుమ్హేహి సద్ధిం యుజ్ఝామాతి వదన్తి, తుమ్హే కం గణ్హిత్వా యుజ్ఝిస్సథాతి? నను త్వం సేనాపతీతి? నాగరేహి వినా న సమత్థో అహం దేవాతి. తతో రాజా – ‘‘బలవన్తో నాగరా, సేనాపతిపి తేసఞ్ఞేవ పక్ఖో’’తి ఞత్వా ‘‘అఞ్ఞానిపి సత్తమాసాధికాని సత్తసంవచ్ఛరాని మయ్హం భిక్ఖుసఙ్ఘం దదన్తూ’’తి ఆహ. నాగరా న సమ్పటిచ్ఛింసు. రాజా – ‘‘ఛ వస్సాని, పఞ్చ, చత్తారి, తీణి, ద్వే, ఏకవస్స’’న్తి హాపేసి. ఏవం హాపేన్తేపి న సమ్పటిచ్ఛింసు. అఞ్ఞే సత్త దివసే యాచి. నాగరా – ‘‘అతికక్ఖళం దాని రఞ్ఞా సద్ధిం కాతుం న వట్టతీ’’తి అనుజానింసు.

    Te senāpatiṃ upasaṅkamitvā tassetamatthaṃ ārocetvā – ‘‘sāmi, kiṃ amhākaṃ pakkho hosi, udāhu rañño’’ti āhaṃsu. So – ‘‘ahaṃ tumhākaṃ pakkho homi, api ca kho pana paṭhamadivaso mayhaṃ dātabbo’’ti. Te sampaṭicchiṃsu. So rājānaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘nāgarā, deva, tumhākaṃ kupitā’’ti āha. Kimatthaṃ tātāti? Satthāraṃ kira tumheyeva upaṭṭhahatha, amhe na labhāmāti. Sace idānipi labhanti, na kuppanti, alabhantā tumhehi saddhiṃ yujjhitukāmā devāti. Yujjhāmi, tāta, nāhaṃ bhikkhusaṅghaṃ demīti. Deva tumhākaṃ dāsā tumhehi saddhiṃ yujjhāmāti vadanti, tumhe kaṃ gaṇhitvā yujjhissathāti? Nanu tvaṃ senāpatīti? Nāgarehi vinā na samattho ahaṃ devāti. Tato rājā – ‘‘balavanto nāgarā, senāpatipi tesaññeva pakkho’’ti ñatvā ‘‘aññānipi sattamāsādhikāni sattasaṃvaccharāni mayhaṃ bhikkhusaṅghaṃ dadantū’’ti āha. Nāgarā na sampaṭicchiṃsu. Rājā – ‘‘cha vassāni, pañca, cattāri, tīṇi, dve, ekavassa’’nti hāpesi. Evaṃ hāpentepi na sampaṭicchiṃsu. Aññe satta divase yāci. Nāgarā – ‘‘atikakkhaḷaṃ dāni raññā saddhiṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti anujāniṃsu.

    రాజా సత్తమాసాధికానం సత్తన్నం సంవచ్ఛరానం సజ్జితం దానముఖం సత్తన్నమేవ దివసానం విస్సజ్జేత్వా ఛ దివసే కేసఞ్చి అపస్సన్తానంయేవ దానం దత్వా సత్తమే దివసే నాగరే పక్కోసాపేత్వా – ‘‘సక్ఖిస్సథ, తాత, ఏవరూపం దానం దాతు’’న్తి ఆహ. తేపి – ‘‘నను అమ్హేయేవ నిస్సాయ తం దేవస్స ఉప్పన్న’’న్తి వత్వా – ‘‘సక్ఖిస్సామా’’తి ఆహంసు. రాజా పిట్ఠిహత్థేన అస్సూని పుఞ్ఛమానో భగవన్తం వన్దిత్వా – ‘‘భన్తే, అహం అట్ఠసట్ఠిభిక్ఖుసతసహస్సం అఞ్ఞస్స వారం అకత్వా యావజీవం చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహిస్సామీతి చిన్తేసిం. నాగరా న దాని మే అనుఞ్ఞాతా, నాగరా హి ‘మయం దానం దాతుం న లభామా’తి కుప్పన్తి. భగవా స్వే పట్ఠాయ తేసం అనుగ్గహం కరోథా’’తి ఆహ.

    Rājā sattamāsādhikānaṃ sattannaṃ saṃvaccharānaṃ sajjitaṃ dānamukhaṃ sattannameva divasānaṃ vissajjetvā cha divase kesañci apassantānaṃyeva dānaṃ datvā sattame divase nāgare pakkosāpetvā – ‘‘sakkhissatha, tāta, evarūpaṃ dānaṃ dātu’’nti āha. Tepi – ‘‘nanu amheyeva nissāya taṃ devassa uppanna’’nti vatvā – ‘‘sakkhissāmā’’ti āhaṃsu. Rājā piṭṭhihatthena assūni puñchamāno bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘bhante, ahaṃ aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ aññassa vāraṃ akatvā yāvajīvaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmīti cintesiṃ. Nāgarā na dāni me anuññātā, nāgarā hi ‘mayaṃ dānaṃ dātuṃ na labhāmā’ti kuppanti. Bhagavā sve paṭṭhāya tesaṃ anuggahaṃ karothā’’ti āha.

    అథ దుతియదివసే సేనాపతి మహాదానం సజ్జేత్వా – ‘‘అజ్జ యథా అఞ్ఞో కోచి ఏకభిక్ఖమ్పి న దేతి, ఏవం రక్ఖథా’’తి సమన్తా పురిసే ఠపేసి. తం దివసం సేట్ఠిభరియా రోదమానా ధీతరం ఆహ – ‘‘సచే, అమ్మ, తవ పితా జీవేయ్య, అజ్జాహం పఠమం దసబలం భోజేయ్య’’న్తి . సా తం ఆహ – ‘‘అమ్మ, మా చిన్తయి, అహం తథా కరిస్సామి యథా బుద్ధప్పముఖో భిక్ఖుసఙ్ఘో పఠమం అమ్హాకం భిక్ఖం పరిభుఞ్జిస్సతీ’’తి. తతో సతసహస్సగ్ఘనికాయ సువణ్ణపాతియా నిరుదకపాయాసస్స పూరేత్వా సప్పిమధుసక్కరాదీహి అభిసఙ్ఖరిత్వా అఞ్ఞాయ పాతియా పటికుజ్జిత్వా తం సుమనమాలాగుళేహి పరిక్ఖిపిత్వా మాలాగుళసదిసం కత్వా భగవతో గామం పవిసనవేలాయ సయమేవ ఉక్ఖిపిత్వా దాసిగణపరివుతా నగరా నిక్ఖమి. అన్తరామగ్గే సేనాపతిఉపట్ఠాకా – ‘‘అమ్మ, మా ఇతో అగమా’’తి వదన్తి. మహాపుఞ్ఞా నామ మనాపకథా హోన్తి, న చ తేసం పునప్పునం భణన్తానం కథా పటిక్ఖిపితుం సక్కా హోతి. సా – ‘‘చూళపితా మహాపితా మాతులా కిస్స తుమ్హే గన్తుం న దేథా’’తి ఆహ. సేనాపతినా – ‘‘అఞ్ఞస్స కస్సచి ఖాదనీయభోజనీయం దాతుం మా దేథా’’తి ఠపితమ్హ అమ్మాతి. కిం పన మే హత్థే ఖాదనీయం భోజనీయం పస్సథాతి? మాలాగుళం పస్సామాతి . కిం తుమ్హాకం సేనాపతి మాలాగుళపూజమ్పి కాతుం న దేతీతి? దేతి, అమ్మాతి. తేన హి, అపేథ, అపేథాతి భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా మాలాగుళం గణ్హాపేథ భగవాతి ఆహ. భగవా ఏకం సేనాపతిస్సుపట్ఠాకం ఓలోకేత్వా మాలాగుళం గణ్హాపేసి. సా భగవన్తం వన్దిత్వా – ‘‘భగవా, భవాభవే నిబ్బత్తియం మే సతి పరితస్సనజీవితం నామ మా హోతు, అయం సుమనమాలా వియ నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే పియావ హోమి, నామేన చ సుమనా యేవా’’తి పత్థనం కత్వా సత్థారా – ‘‘సుఖినీ హోహీ’’తి వుత్తా వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి.

    Atha dutiyadivase senāpati mahādānaṃ sajjetvā – ‘‘ajja yathā añño koci ekabhikkhampi na deti, evaṃ rakkhathā’’ti samantā purise ṭhapesi. Taṃ divasaṃ seṭṭhibhariyā rodamānā dhītaraṃ āha – ‘‘sace, amma, tava pitā jīveyya, ajjāhaṃ paṭhamaṃ dasabalaṃ bhojeyya’’nti . Sā taṃ āha – ‘‘amma, mā cintayi, ahaṃ tathā karissāmi yathā buddhappamukho bhikkhusaṅgho paṭhamaṃ amhākaṃ bhikkhaṃ paribhuñjissatī’’ti. Tato satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā nirudakapāyāsassa pūretvā sappimadhusakkarādīhi abhisaṅkharitvā aññāya pātiyā paṭikujjitvā taṃ sumanamālāguḷehi parikkhipitvā mālāguḷasadisaṃ katvā bhagavato gāmaṃ pavisanavelāya sayameva ukkhipitvā dāsigaṇaparivutā nagarā nikkhami. Antarāmagge senāpatiupaṭṭhākā – ‘‘amma, mā ito agamā’’ti vadanti. Mahāpuññā nāma manāpakathā honti, na ca tesaṃ punappunaṃ bhaṇantānaṃ kathā paṭikkhipituṃ sakkā hoti. Sā – ‘‘cūḷapitā mahāpitā mātulā kissa tumhe gantuṃ na dethā’’ti āha. Senāpatinā – ‘‘aññassa kassaci khādanīyabhojanīyaṃ dātuṃ mā dethā’’ti ṭhapitamha ammāti. Kiṃ pana me hatthe khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passathāti? Mālāguḷaṃ passāmāti . Kiṃ tumhākaṃ senāpati mālāguḷapūjampi kātuṃ na detīti? Deti, ammāti. Tena hi, apetha, apethāti bhagavantaṃ upasaṅkamitvā mālāguḷaṃ gaṇhāpetha bhagavāti āha. Bhagavā ekaṃ senāpatissupaṭṭhākaṃ oloketvā mālāguḷaṃ gaṇhāpesi. Sā bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘bhagavā, bhavābhave nibbattiyaṃ me sati paritassanajīvitaṃ nāma mā hotu, ayaṃ sumanamālā viya nibbattanibbattaṭṭhāne piyāva homi, nāmena ca sumanā yevā’’ti patthanaṃ katvā satthārā – ‘‘sukhinī hohī’’ti vuttā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.

    భగవా సేనాపతిస్స గేహం గన్త్వా పఞ్ఞత్తాసనే నిసీది. సేనాపతి యాగుం గహేత్వా ఉపగఞ్ఛి, సత్థా పత్తం పిదహి. నిసిన్నో, భన్తే, భిక్ఖుసఙ్ఘోతి. అత్థి నో ఏకో అన్తరా పిణ్డపాతో లద్ధోతి. సో మాలం అపనేత్వా పిణ్డపాతం అద్దస. చూళుపట్ఠాకో ఆహ – ‘‘సామి, మాలాతి మం వత్వా మాతుగామో వఞ్చేసీ’’తి. పాయాసో భగవన్తం ఆదిం కత్వా సబ్బేసం భిక్ఖూనం పహోతి. సేనాపతిపి అత్తనో దేయ్యధమ్మం అదాసి. సత్థా భత్తకిచ్చం కత్వా మఙ్గలం వత్వా పక్కామి. సేనాపతి – ‘‘కా నామ సా పిణ్డపాతమదాసీ’’తి పుచ్ఛి. సేట్ఠిధీతా, సామీతి. సప్పఞ్ఞా సా ఇత్థీ, ఏవరూపాయ ఘరే వసన్తియా పురిసస్స సగ్గసమ్పత్తి నామ న దుల్లభాతి తం ఆనేత్వా జేట్ఠికట్ఠానే ఠపేసి.

    Bhagavā senāpatissa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi. Senāpati yāguṃ gahetvā upagañchi, satthā pattaṃ pidahi. Nisinno, bhante, bhikkhusaṅghoti. Atthi no eko antarā piṇḍapāto laddhoti. So mālaṃ apanetvā piṇḍapātaṃ addasa. Cūḷupaṭṭhāko āha – ‘‘sāmi, mālāti maṃ vatvā mātugāmo vañcesī’’ti. Pāyāso bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbesaṃ bhikkhūnaṃ pahoti. Senāpatipi attano deyyadhammaṃ adāsi. Satthā bhattakiccaṃ katvā maṅgalaṃ vatvā pakkāmi. Senāpati – ‘‘kā nāma sā piṇḍapātamadāsī’’ti pucchi. Seṭṭhidhītā, sāmīti. Sappaññā sā itthī, evarūpāya ghare vasantiyā purisassa saggasampatti nāma na dullabhāti taṃ ānetvā jeṭṭhikaṭṭhāne ṭhapesi.

    పునదివసే నాగరా దానమదంసు, పునదివసే రాజాతి ఏకన్తరికాయ దానం దాతుం ఆరభింసు. రాజాపి చరపురిసే ఠపేత్వా నాగరేహి దిన్నదానతో అతిరేకతరం దేతి, నాగరాపి తథేవ కత్వా రఞ్ఞా దిన్నదానతో అతిరేకతరం. రాజగేహే నాటకిత్థియో దహరసామణేరే వదన్తి – ‘‘గణ్హథ, తాతా, న గహపతికానం గత్తవత్థాదీసు పుఞ్ఛిత్వా బాళదారకానం ఖేళసిఙ్ఘాణికాదిధోవనహత్థేహి కతం , సుచిం పణీతం కత’’న్తి. పునదివసే నాగరాపి దదమానా వదన్తి – ‘‘గణ్హథ, తాతా, న నగరగామనిగమాదీసు సఙ్కడ్ఢితతణ్డులఖీరదధిసప్పిఆదీహి, న అఞ్ఞేసం జఙ్ఘసీసపిట్ఠిఆదీని భఞ్జిత్వా ఆహరాపితేహి కతం, జాతిసప్పిఖీరాదీహియేవ కత’’న్తి. ఏవం సత్తసు సంవచ్ఛరేసు సత్తసు మాసేసు సత్తసు దివసేసు చ అతిక్కన్తేసు అథ భగవతో అయం వితక్కో ఉదపాది. తేన వుత్తం – ‘‘సమ్బోధితో సత్త సంవచ్ఛరాని సత్త మాసాని సత్త దివసాని అతిక్కమిత్వా ఉదపాదీ’’తి.

    Punadivase nāgarā dānamadaṃsu, punadivase rājāti ekantarikāya dānaṃ dātuṃ ārabhiṃsu. Rājāpi carapurise ṭhapetvā nāgarehi dinnadānato atirekataraṃ deti, nāgarāpi tatheva katvā raññā dinnadānato atirekataraṃ. Rājagehe nāṭakitthiyo daharasāmaṇere vadanti – ‘‘gaṇhatha, tātā, na gahapatikānaṃ gattavatthādīsu puñchitvā bāḷadārakānaṃ kheḷasiṅghāṇikādidhovanahatthehi kataṃ , suciṃ paṇītaṃ kata’’nti. Punadivase nāgarāpi dadamānā vadanti – ‘‘gaṇhatha, tātā, na nagaragāmanigamādīsu saṅkaḍḍhitataṇḍulakhīradadhisappiādīhi, na aññesaṃ jaṅghasīsapiṭṭhiādīni bhañjitvā āharāpitehi kataṃ, jātisappikhīrādīhiyeva kata’’nti. Evaṃ sattasu saṃvaccharesu sattasu māsesu sattasu divasesu ca atikkantesu atha bhagavato ayaṃ vitakko udapādi. Tena vuttaṃ – ‘‘sambodhito satta saṃvaccharāni satta māsāni satta divasāni atikkamitvā udapādī’’ti.

    ౮౭. అఞ్ఞతరో మహాబ్రహ్మాతి ధమ్మదేసనం ఆయాచితబ్రహ్మావ.

    87.Aññataromahābrahmāti dhammadesanaṃ āyācitabrahmāva.

    ౮౯. చతురాసీతి ఆవాససహస్సానీతి చతురాసీతి విహారసహస్సాని. తే సబ్బేపి ద్వాదససహస్సభిక్ఖుగణ్హనకా మహావిహారా అభయగిరిచేతియపబ్బతచిత్తలపబ్బతమహావిహారసదిసావ అహేసుం.

    89.Caturāsīti āvāsasahassānīti caturāsīti vihārasahassāni. Te sabbepi dvādasasahassabhikkhugaṇhanakā mahāvihārā abhayagiricetiyapabbatacittalapabbatamahāvihārasadisāva ahesuṃ.

    ౯౦. ఖన్తీ పరమం తపోతి అధివాసనఖన్తి నామ పరమం తపో. తితిక్ఖాతి ఖన్తియా ఏవ వేవచనం. తితిక్ఖా సఙ్ఖాతా అధివాసనఖన్తి ఉత్తమం తపోతి అత్థో. నిబ్బానం పరమన్తి సబ్బాకారేన పన నిబ్బానం పరమన్తి వదన్తి బుద్ధా. న హి పబ్బజితో పరూపఘాతీతి యో అధివాసనఖన్తివిరహితత్తా పరం ఉపఘాతేతి బాధేతి హింసతి, సో పబ్బజితో నామ న హోతి. చతుత్థపాదో పన తస్సేవ వేవచనం. ‘‘న హి పబ్బజితో’’తి ఏతస్స హి న సమణో హోతీతి వేవచనం. పరూపఘాతీతి ఏతస్స పరం విహేఠయన్తోతి వేవచనం. అథ వా పరూపఘాతీతి సీలూపఘాతీ. సీలఞ్హి ఉత్తమట్ఠేన పరన్తి వుచ్చతి. యో చ సమణో పరం యం కఞ్చి సత్తం విహేఠయన్తో పరూపఘాతీ హోతి, అత్తనో సీలం వినాసకో, సో పబ్బజితో నామ న హోతీతి అత్థో. అథవా యో అధివాసనఖన్తియా అభావతో పరూపఘాతీ హోతి, పరం అన్తమసో డంసమకసమ్పి సఞ్చిచ్చ జీవితా వోరోపేతి, సో న హి పబ్బజితో. కిం కారణా? మలస్స అపబ్బాజితత్తా. ‘‘పబ్బాజయమత్తనో మలం, తస్మా పబ్బజితోతి వుచ్చతీ’’తి (ధ॰ ప॰ ౩౮౮) ఇదఞ్హి పబ్బజితలక్ఖణం. యోపి న హేవ ఖో ఉపఘాతేతి, న మారేతి, అపి చ దణ్డాదీహి విహేఠేతి, సో పరం విహేఠయన్తో సమణో న హోతి. కిం కారణా? విహేసాయ అసమితత్తా. ‘‘సమితత్తా హి పాపానం , సమణోతి పవుచ్చతీ’’తి (ధ॰ ప॰ ౨౬౫) ఇదఞ్హి సమణలక్ఖణం.

    90.Khantī paramaṃ tapoti adhivāsanakhanti nāma paramaṃ tapo. Titikkhāti khantiyā eva vevacanaṃ. Titikkhā saṅkhātā adhivāsanakhanti uttamaṃ tapoti attho. Nibbānaṃ paramanti sabbākārena pana nibbānaṃ paramanti vadanti buddhā. Na hi pabbajito parūpaghātīti yo adhivāsanakhantivirahitattā paraṃ upaghāteti bādheti hiṃsati, so pabbajito nāma na hoti. Catutthapādo pana tasseva vevacanaṃ. ‘‘Na hi pabbajito’’ti etassa hi na samaṇo hotīti vevacanaṃ. Parūpaghātīti etassa paraṃ viheṭhayantoti vevacanaṃ. Atha vā parūpaghātīti sīlūpaghātī. Sīlañhi uttamaṭṭhena paranti vuccati. Yo ca samaṇo paraṃ yaṃ kañci sattaṃ viheṭhayanto parūpaghātī hoti, attano sīlaṃ vināsako, so pabbajito nāma na hotīti attho. Athavā yo adhivāsanakhantiyā abhāvato parūpaghātī hoti, paraṃ antamaso ḍaṃsamakasampi sañcicca jīvitā voropeti, so na hi pabbajito. Kiṃ kāraṇā? Malassa apabbājitattā. ‘‘Pabbājayamattano malaṃ, tasmā pabbajitoti vuccatī’’ti (dha. pa. 388) idañhi pabbajitalakkhaṇaṃ. Yopi na heva kho upaghāteti, na māreti, api ca daṇḍādīhi viheṭheti, so paraṃ viheṭhayanto samaṇo na hoti. Kiṃ kāraṇā? Vihesāya asamitattā. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ , samaṇoti pavuccatī’’ti (dha. pa. 265) idañhi samaṇalakkhaṇaṃ.

    దుతియగాథాయ సబ్బపాపస్సాతి సబ్బాకుసలస్స. అకరణన్తి అనుప్పాదనం. కుసలస్సాతి చతుభూమికకుసలస్స. ఉపసమ్పదాతి పటిలాభో. సచిత్తపరియోదపనన్తి అత్తనో చిత్తజోతనం, తం పన అరహత్తేన హోతి. ఇతి సీలసంవరేన సబ్బపాపం పహాయ సమథవిపస్సనాహి కుసలం సమ్పాదేత్వా అరహత్తఫలేన చిత్తం పరియోదాపేతబ్బన్తి ఏతం బుద్ధానం సాసనం ఓవాదో అనుసిట్ఠీ తి.

    Dutiyagāthāya sabbapāpassāti sabbākusalassa. Akaraṇanti anuppādanaṃ. Kusalassāti catubhūmikakusalassa. Upasampadāti paṭilābho. Sacittapariyodapananti attano cittajotanaṃ, taṃ pana arahattena hoti. Iti sīlasaṃvarena sabbapāpaṃ pahāya samathavipassanāhi kusalaṃ sampādetvā arahattaphalena cittaṃ pariyodāpetabbanti etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhī ti.

    తతియగాథాయ అనూపవాదోతి వాచాయ కస్సచి అనుపవదనం. అనూపఘాతోతి కాయేన ఉపఘాతస్స అకరణం. పాతిమోక్ఖేతి యం తం పఅతిమోక్ఖం, అతిపమోక్ఖం, ఉత్తమసీలం, పాతి వా అగతివిసేసేహి మోక్ఖేతి దుగ్గతిభయేహి, యో వా నం పాతి, తం మోక్ఖేతీతి ‘‘పాతిమోక్ఖ’’న్తి వుచ్చతి. తస్మిం పాతిమోక్ఖే చ సంవరో. మత్తఞ్ఞుతాతి పటిగ్గహణపరిభోగవసేన పమాణఞ్ఞుతా. పన్తఞ్చ సయనాసనన్తి సయనాసనఞ్చ సఙ్ఘట్టనవిరహితన్తి అత్థో. తత్థ ద్వీహియేవ పచ్చయేహి చతుపచ్చయసన్తోసో దీపితో హోతీతి వేదితబ్బో. ఏతం బుద్ధాన సాసనన్తి ఏతం పరస్స అనుపవదనం అనుపఘాతనం పాతిమోక్ఖసంవరో పటిగ్గహణపరిభోగేసు మత్తఞ్ఞుతా అట్ఠసమాపత్తివసిభావాయ వివిత్తసేనాసనసేవనఞ్చ బుద్ధానం సాసనం ఓవాదో అనుసిట్ఠీతి. ఇమా పన సబ్బబుద్ధానం పాతిమోక్ఖుద్దేసగాథా హోన్తీతి వేదితబ్బా.

    Tatiyagāthāya anūpavādoti vācāya kassaci anupavadanaṃ. Anūpaghātoti kāyena upaghātassa akaraṇaṃ. Pātimokkheti yaṃ taṃ paatimokkhaṃ, atipamokkhaṃ, uttamasīlaṃ, pāti vā agativisesehi mokkheti duggatibhayehi, yo vā naṃ pāti, taṃ mokkhetīti ‘‘pātimokkha’’nti vuccati. Tasmiṃ pātimokkhe ca saṃvaro. Mattaññutāti paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti sayanāsanañca saṅghaṭṭanavirahitanti attho. Tattha dvīhiyeva paccayehi catupaccayasantoso dīpito hotīti veditabbo. Etaṃ buddhāna sāsananti etaṃ parassa anupavadanaṃ anupaghātanaṃ pātimokkhasaṃvaro paṭiggahaṇaparibhogesu mattaññutā aṭṭhasamāpattivasibhāvāya vivittasenāsanasevanañca buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti. Imā pana sabbabuddhānaṃ pātimokkhuddesagāthā hontīti veditabbā.

    దేవతారోచనవణ్ణనా

    Devatārocanavaṇṇanā

    ౯౧. ఏత్తావతా చ ఇమినా విపస్సిస్స భగవతో అపదానానుసారేన విత్థారకథనేన – ‘‘తథాగతస్సేవేసా, భిక్ఖవే, ధమ్మధాతు సుప్పటివిద్ధా’’తి ఏవం వుత్తాయ ధమ్మధాతుయా సుప్పటివిద్ధభావం పకాసేత్వా ఇదాని – ‘‘దేవతాపి తథాగతస్స ఏతమత్థం ఆరోచేసు’’న్తి వుత్తం దేవతారోచనం పకాసేతుం ఏకమిదాహన్తిఆదిమాహ.

    91. Ettāvatā ca iminā vipassissa bhagavato apadānānusārena vitthārakathanena – ‘‘tathāgatassevesā, bhikkhave, dhammadhātu suppaṭividdhā’’ti evaṃ vuttāya dhammadhātuyā suppaṭividdhabhāvaṃ pakāsetvā idāni – ‘‘devatāpi tathāgatassa etamatthaṃ ārocesu’’nti vuttaṃ devatārocanaṃ pakāsetuṃ ekamidāhantiādimāha.

    తత్థ సుభగవనేతి ఏవంనామకే వనే. సాలరాజమూలేతి వనప్పతిజేట్ఠకస్స మూలే. కామచ్ఛన్దం విరాజేత్వాతి అనాగామిమగ్గేన మూలసముగ్ఘాతవసేన విరాజేత్వా. యథా చ విపస్సిస్స, ఏవం సేసబుద్ధానమ్పి సాసనే వుత్థబ్రహ్మచరియా దేవతా ఆరోచయింసు, పాళి పన విపస్సిస్స చేవ అమ్హాకఞ్చ భగవతో వసేన ఆగతా.

    Tattha subhagavaneti evaṃnāmake vane. Sālarājamūleti vanappatijeṭṭhakassa mūle. Kāmacchandaṃ virājetvāti anāgāmimaggena mūlasamugghātavasena virājetvā. Yathā ca vipassissa, evaṃ sesabuddhānampi sāsane vutthabrahmacariyā devatā ārocayiṃsu, pāḷi pana vipassissa ceva amhākañca bhagavato vasena āgatā.

    తత్థ అత్తనో సమ్పత్తియా న హాయన్తి, న విహాయన్తీతి అవిహా. న కఞ్చి సత్తం తపన్తీతి అతప్పా. సున్దరదస్సనా అభిరూపా పాసాదికాతి సుదస్సా. సుట్ఠు పస్సన్తి, సున్దరమేతేసం వా దస్సనన్తి సుదస్సీ. సబ్బేహేవ చ సగుణేహి భవసమ్పత్తియా చ జేట్ఠా, నత్థేత్థ కనిట్ఠాతి అకనిట్ఠా.

    Tattha attano sampattiyā na hāyanti, na vihāyantīti avihā. Na kañci sattaṃ tapantīti atappā. Sundaradassanā abhirūpā pāsādikāti sudassā. Suṭṭhu passanti, sundarametesaṃ vā dassananti sudassī. Sabbeheva ca saguṇehi bhavasampattiyā ca jeṭṭhā, natthettha kaniṭṭhāti akaniṭṭhā.

    ఇధ ఠత్వా భాణవారా సమోధానేతబ్బా. ఇమస్మిఞ్హి సుత్తే విపస్సిస్స భగవతో అపదానవసేన తయో భాణవారా వుత్తా. యథా చ విపస్సిస్స, ఏవం సిఖీఆదీనమ్పి అపదానవసేన వుత్తావ. పాళి పన సఙ్ఖిత్తా. ఇతి సత్తన్నం బుద్ధానం వసేన అమ్హాకం భగవతా ఏకవీసతి భాణవారా కథితా. తథా అవిహేహి. తథా అతప్పేహి. తథా సుదస్సేహి. తథా సుదస్సీహి. తథా అకనిట్ఠేహీతి సబ్బమ్పి ఛబ్బీసతిభాణవారసతం హోతి. తేపిటకే బుద్ధవచనే అఞ్ఞం సుత్తం ఛబ్బీసతిభాణవారసతపరిమాణం నామ నత్థి, సుత్తన్తరాజా నామ అయం సుత్తన్తోతి వేదితబ్బో. ఇతో పరం అనుసన్ధిద్వయమ్పి నియ్యాతేన్తో ఇతి ఖో భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానమేవాతి.

    Idha ṭhatvā bhāṇavārā samodhānetabbā. Imasmiñhi sutte vipassissa bhagavato apadānavasena tayo bhāṇavārā vuttā. Yathā ca vipassissa, evaṃ sikhīādīnampi apadānavasena vuttāva. Pāḷi pana saṅkhittā. Iti sattannaṃ buddhānaṃ vasena amhākaṃ bhagavatā ekavīsati bhāṇavārā kathitā. Tathā avihehi. Tathā atappehi. Tathā sudassehi. Tathā sudassīhi. Tathā akaniṭṭhehīti sabbampi chabbīsatibhāṇavārasataṃ hoti. Tepiṭake buddhavacane aññaṃ suttaṃ chabbīsatibhāṇavārasataparimāṇaṃ nāma natthi, suttantarājā nāma ayaṃ suttantoti veditabbo. Ito paraṃ anusandhidvayampi niyyātento iti kho bhikkhavetiādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānamevāti.

    ఇతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయం

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    మహాపదానసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mahāpadānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౧. మహాపదానసుత్తం • 1. Mahāpadānasuttaṃ

    టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ౧. మహాపదానసుత్తవణ్ణనా • 1. Mahāpadānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact