| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ದೀಘನಿಕಾಯೇ
Dīghanikāye
ಮಹಾವಗ್ಗಟೀಕಾ
Mahāvaggaṭīkā
೧. ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
1. Mahāpadānasuttavaṇṇanā
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Pubbenivāsapaṭisaṃyuttakathāvaṇṇanā
೧. ಯಥಾಜಾತಾನಂ ಕರೇರಿರುಕ್ಖಾನಂ ಘನಪತ್ತಸಾಖಾವಿಟಪೇಹಿ ಮಣ್ಡಪಸಙ್ಖೇಪೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನೋ ಪದೇಸೋ ‘‘ಕರೇರಿಮಣ್ಡಪೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ದ್ವಾರೇತಿ ದ್ವಾರಸಮೀಪೇ। ದ್ವಾರೇ ಠಿತರುಕ್ಖವಸೇನ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಮಹಾಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ಅವಸಿತ್ವಾ ತದಾ ಕರೇರಿಕುಟಿಕಾಯಂ ವಿಹಾಸೀತಿ? ಸಾಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಸನಗನ್ಧಕುಟಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನ್ತೋಜೇತವನೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಲಳಾಗಾರನ್ತಿ ದೇವದಾರುರುಕ್ಖೇಹಿ ಕತಗೇಹಂ। ಪಕತಿಭತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾಕತಿಕಭತ್ತಕಾಲತೋ ಪಚ್ಛಾ, ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕತೋ ಉಪರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಿಣ್ಡಪಾತತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನತೋ ಅಪೇತಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭತ್ತಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ।
1. Yathājātānaṃ karerirukkhānaṃ ghanapattasākhāviṭapehi maṇḍapasaṅkhepehi sañchanno padeso ‘‘karerimaṇḍapo’’ti adhippeto. Dvāreti dvārasamīpe. Dvāre ṭhitarukkhavasena aññatthāpi samaññā atthīti dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Kathaṃ pana bhagavā mahāgandhakuṭiyaṃ avasitvā tadā karerikuṭikāyaṃ vihāsīti? Sāpi buddhassa bhagavato vasanagandhakuṭi evāti dassento ‘‘antojetavane’’tiādimāha. Salaḷāgāranti devadārurukkhehi katagehaṃ. Pakatibhattassa pacchatoti bhikkhūnaṃ pākatikabhattakālato pacchā, ṭhitamajjhanhikato uparīti attho. Piṇḍapātato paṭikkantānanti piṇḍapātabhojanato apetānaṃ. Tenāha ‘‘bhattakicca’’ntiādi.
ಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನಾ ಮಾಳಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕತಾ ನಿಸೀದನಸಾಲಾ ‘‘ಮಣ್ಡಲಮಾಳ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಸೀದನಸಾಲಾಯಾ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಅತೀತವಿಸಯೋ, ನಿವಾಸ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ, ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತೋ ಚ ನಿವಸಿತಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ಖನ್ಧಾ ಚ ಸನ್ತಾನವಸೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೇನಾ’’ತಿ। ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಪವತ್ತಿತಾತಿ ಕಥಿತಾ। ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತಾತಿ ಧಮ್ಮೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿ।
Maṇḍalasaṇṭhānā māḷasaṅkhepena katā nisīdanasālā ‘‘maṇḍalamāḷa’’nti adhippetāti āha ‘‘nisīdanasālāyā’’ti. Pubbenivāsapaṭisaṃyuttāti ettha pubba-saddo atītavisayo, nivāsa-saddo kammasādhano, khandhavinimutto ca nivasitadhammo natthi, khandhā ca santānavaseneva pavattantīti āha ‘‘pubbenivutthakkhandhasantānasaṅkhātena pubbenivāsenā’’ti. Yojetvāti visayabhāvena yojetvā. Pavattitāti kathitā. Dhammūpasaṃhitattā dhammato anapetāti dhammī. Tenāha ‘‘dhammasaṃyuttā’’ti.
ಉದಪಾದೀತಿ ಪದುದ್ಧಾರೋ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಜಾತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಂ ಪನಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಕಾರಂ ಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋವ ದಸ್ಸಿತಂ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಕೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಕೇ ನಾನುಸ್ಸರನ್ತೀತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಪಠಮಂಯೇವ ಸಪ್ಪಪಞ್ಚನಂ, ನ ಇತರನ್ತಿ ತದೇವ ಪುಗ್ಗಲಭೇದತೋ, ಕಾಲವಿಭಾಗತೋ, ಅನುಸ್ಸರಣಾಕಾರತೋ, ಓಪಮ್ಮತೋ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನ ‘‘ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಕಮ್ಮವಾದಿನೋತಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೩೪) ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣೇ ಠಿತಾ ತಾಪಸಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ। ಚತ್ತಾಲೀಸಂಯೇವ ಕಪ್ಪೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೩) ಭಗವತಾ ತಥಾ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತತೋ ಪರಂ ನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೀತಿ ತಥಾವಚನಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಿಗತೋಪಟ್ಠಕಸ್ಸ ತೇಸಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ।
Udapādīti paduddhāro, tassa uppannā jātāti iminā sambandho. Taṃ panassā uppannākāraṃ pāḷiyaṃ saṅkhepatova dassitaṃ, vitthārato dassetuṃ ‘‘aho acchariya’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ke anussaranti, ke nānussarantīti padadvaye paṭhamaṃyeva sappapañcanaṃ, na itaranti tadeva puggalabhedato, kālavibhāgato, anussaraṇākārato, opammato niddisantena ‘‘titthiyā anussarantī’’tiādi vuttaṃ. Aggappattakammavādinoti sikhāppattakammavādino ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) evaṃ kammassakatāñāṇe ṭhitā tāpasaparibbājakā. Cattālīsaṃyeva kappe anussarantīti brahmajālādīsu (dī. ni. 1.33) bhagavatā tathā paricchijja vuttattā. Tato paraṃ na anussarantīti tathāvacanañca diṭṭhigatopaṭṭhakassa tesaṃ ñāṇassa paridubbalabhāvato.
ಸಾವಕಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪುಬ್ಬಾಭಿನೀಹಾರೋ। ಪಕತಿಸಾವಕಾ ಪನ ತತೋ ಊನಕಮೇವ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕಪ್ಪಾನಂ ಲಕ್ಖಾಧಿಕಂ ಏಕಂ, ದ್ವೇ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀ’’ತಿ ಕಾಲವಸೇನ ಏವಂ ಪರಿಮಾಣೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಾಭಿನೀಹಾರೋ, ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಾರಮಿತಾಸಮ್ಭರಣಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ…ಪೇ॰… ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಕಾಲಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣವಿಭವೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸಪರಿಚ್ಛೇದತಾ ಆಪನ್ನಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಏತ್ತಕನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ಯಾವತಕಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತಿ, ತಾವತಕಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೀ’’ತಿ ‘‘ಯಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ, ತಾವತಕಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩, ೫) ವಚನತೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಮ್ಪಿ ಸವಿಸಯೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಯಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ತಂ ತಂ ಜಾನನ್ತಿ ಏವ। ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಾದಿನಾ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿತಾಯ ಪವತ್ತಿಆನುಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀ’’ತಿ।
Sāvakāti mahāsāvakā tesañhi kappasatasahassaṃ pubbābhinīhāro. Pakatisāvakā pana tato ūnakameva anussaranti. Yasmā ‘‘kappānaṃ lakkhādhikaṃ ekaṃ, dve ca asaṅkhyeyyānī’’ti kālavasena evaṃ parimāṇo yathākkamaṃ aggasāvakapaccekabuddhānaṃ puññañāṇābhinīhāro, sāvakabodhipaccekabodhipāramitāsambharaṇañca, tasmā vuttaṃ ‘‘dve aggasāvakā…pe… kappasatasahassañcā’’ti. Yadi bodhisambhārasambharaṇakālaparicchinno tesaṃ tesaṃ ariyānaṃ abhiññāñāṇavibhavo, evaṃ sante buddhānampissa saparicchedatā āpannāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘buddhānaṃ pana ettakanti paricchedo natthi, yāvatakaṃ ākaṅkhanti, tāvatakaṃ anussarantī’’ti ‘‘yāvatakaṃ neyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇa’’nti (mahāni. 156; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3, 5) vacanato. Sabbaññutaññāṇassa viya hi buddhānaṃ abhiññāñāṇānampi savisaye paricchedo nāma natthi, tasmā yaṃ yaṃ ñātuṃ icchanti, te taṃ taṃ jānanti eva. Atha vā satipi kālaparicchede karuṇūpāyakosallapariggahādinā sātisayattā mahābodhisambhārānaṃ paññāpāramitāya pavattiānubhāvassa paricchedo nāma natthi, kuto tannimittakānaṃ abhiññāñāṇānanti vuttaṃ ‘‘buddhānaṃ…pe… natthī’’ti.
ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ। ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಅನುಭವನಾದಿಆಕಾರಗ್ಗಹಣಮಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಂ, ತಂ ಸಞ್ಞಾಭವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ಅಲಭನ್ತಾ ‘‘ನ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಜಾಲೇ ಪತಿತಾ ವಿಯ ಸಕುಣಾ, ಮಚ್ಛಾ ವಿಯ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕುಣ್ಠಾ ವಿಯಾತಿ ದನ್ಧಾ ವಿಯ। ಪಙ್ಗುಳಾ ವಿಯಾತಿ ಪೀಠಸಪ್ಪಿನೋ ವಿಯ। ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಹೇತುಕಂ ಗಮನಂ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಗಮನಂ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಮುಞ್ಚನತೋ।
Khandhapaṭipāṭiyāti yathāpaccayaṃ anupubbapavattamānānaṃ khandhānaṃ anupubbiyā. Khandhappavattinti vedanādikkhandhappavattiṃ. Tesañhi anubhavanādiākāraggahaṇamassa sātisayaṃ, taṃ saññābhave tattha tattha anussaraṇavasena gahetvā gacchantā ekavokārabhave alabhantā ‘‘na passantī’’ti vuttā, jāle patitā viya sakuṇā, macchā viya cāti adhippāyo. Kuṇṭhā viyāti dandhā viya. Paṅguḷā viyāti pīṭhasappino viya. Diṭṭhiṃ gaṇhantīti adhiccasamuppannikadiṭṭhiṃ gaṇhanti. Yaṭṭhikoṭihetukaṃ gamanaṃ yaṭṭhikoṭigamanaṃ khandhapaṭipāṭiyā amuñcanato.
ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಕಾಮಂ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ ಅಸಞ್ಞಭವೇ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ಪರತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ। ‘‘ವಟ್ಟೇ’’ತಿಆದಿ ತಥಾ ತೇಸಂ ಅನುಸ್ಸರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಬುದ್ಧೇಹಿ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾತಿ ‘‘ಯತ್ಥ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಾನಿ ರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯೇವ, ನ ಅರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿ, ಸೋ ಅಸಞ್ಞಭವೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ದೇಸಿತಾಯಂ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಯಂ ಠತ್ವಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಅನ್ತರಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾ ಪರತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸೋಭಿತೋತಿ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨.೧೬೪ ಸೋಭಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ)। ಸೋ ಕಿರ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೇ ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಹುತ್ವಾ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಯಾವ ಅಸಞ್ಞಭವೇ ಅತ್ತನೋ ಅಚಿತ್ತಕಪಟಿಸನ್ಧಿ ತಾವ ಅದ್ದಸ, ತತೋ ಪರಂ ಪಞ್ಚಕಪ್ಪಸತಪರಿಮಾಣೇ ಕಾಲೇ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಅದಿಸ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಚುತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ಆವಜ್ಜಯಮಾನೋ ನಯವಸೇನ ‘‘ಅಸಞ್ಞಭವೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ। ‘‘ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ತೇಸಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಙ್ಕಮನದಸ್ಸನಂ, ತೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಭವೇ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Evaṃ santepīti kāmaṃ buddhasāvakāpi asaññabhave khandhappavattiṃ na passanti, evaṃ santepi te buddhasāvakā asaññabhavaṃ laṅghitvā parato anussaranti. ‘‘Vaṭṭe’’tiādi tathā tesaṃ anussaraṇākāradassanaṃ. Buddhehi dinnanaye ṭhatvāti ‘‘yattha pañcakappasatāni rūpappavattiyeva, na arūpappavatti, so asaññabhavo’’ti evaṃ sammāsambuddhehi desitāyaṃ dhammanettiyaṃ ṭhatvā. Evañhi antarā cutipaṭisandhiyo apassantā parato anussaranti seyyathāpi āyasmā sobhitoti (theragā. aṭṭha. 1.2.164 sobhitattheragāthāvaṇṇanā). So kira pubbenivāse ciṇṇavasī hutvā anupaṭipāṭiyā attano nibbattaṭṭhānaṃ anussaranto yāva asaññabhave attano acittakapaṭisandhi tāva addasa, tato paraṃ pañcakappasataparimāṇe kāle cutipaṭisandhiyo adisvā avasāne cutiṃ disvā ‘‘kiṃ nāmeta’’nti āvajjayamāno nayavasena ‘‘asaññabhavo bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ agamāsi. Atha naṃ bhagavā taṃ kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. ‘‘Cutipaṭisandhiṃ oloketvā’’ti idaṃ cutipaṭisandhivasena tesaṃ ñāṇassa saṅkamanadassanaṃ, tena sabbaso bhave anāmasitvā gantuṃ na sakkontīti dasseti.
ತಂ ತದೇವ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಸರದಸಮಯೇ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾಯ ಚತುರತನಿಕೇ ಗೇಹೇ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ರೂಪಗತಂ ಸುಪಾಕಟಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಲೋಕಸಿದ್ಧಮೇತಂ, ಸಿಯಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಸುಖುಮತರತಿರೋಹಿತಾದಿಭೇದಸ್ಸ ರೂಪಗತಸ್ಸ ಅಗೋಚರತಾ। ನ ತ್ವೇವ ಬುದ್ಧಾನಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಗೋಚರತಾ, ಅಥ ಖೋ ತಂ ಞಾಣಾಲೋಕೇನ ಓಭಾಸಿತಂ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಸುಪಾಕಟಂ ಸುವಿಭೂತಮೇವ ಹೋತಿ ತಥಾ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪರೇಹಿ ವಾ ದಿಟ್ಠಕತಸುತಂ, ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲೋಭಾಸಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಚ ಆದಿ।
Taṃ tadeva passantīti yathā nāma saradasamaye ṭhitamajjhanhikavelāya caturatanike gehe cakkhumato purisassa rūpagataṃ supākaṭameva hotīti lokasiddhametaṃ, siyā pana tassa sukhumataratirohitādibhedassa rūpagatassa agocaratā. Na tveva buddhānaṃ ñātuṃ icchitassa ñeyyassa agocaratā, atha kho taṃ ñāṇālokena obhāsitaṃ hatthatale āmalakaṃ viya supākaṭaṃ suvibhūtameva hoti tathā ñeyyāvaraṇassa suppahīnattā. Tenāha ‘‘buddhā pana attanā vā parehi vā diṭṭhakatasutaṃ, sūriyamaṇḍalobhāsasadisa’’nti ca ādi.
ತಥಾ ಸಾವಕಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚಾತಿ। ಏತ್ಥ ತಥಾ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಕತಸುತಮೇವ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಉಪಸಂಹರತಿ, ತೇನ ಸಪ್ಪದೇಸಮೇವ ನೇಸಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ, ನ ನಿಪ್ಪದೇಸನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।
Tathā sāvakā ca paccekabuddhā cāti. Ettha tathā-saddena ‘‘attanā diṭṭhakatasutameva anussarantī’’ti idaṃ upasaṃharati, tena sappadesameva nesaṃ anussaraṇaṃ, na nippadesanti nidasseti.
ಖಜ್ಜೋಪನಕಓಭಾಸಸದಿಸಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಅಪ್ಪಾನುಭಾವತಾಯ। ಸಾವಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಕತಿಸಾವಕಾನಂ ಪಾಕತಿಕಪದೀಪೋಭಾಸಸದಿಸಂ। ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧ ವಙ್ಗೀಸೇತ್ಥರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋ) ಮಹಾಪದೀಪೋಭಾಸಸದಿಸಂ। ತೇನಾಹ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೪೦೨) ‘‘ಉಕ್ಕಾಪಭಾಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ಓಸಧಿತಾರಕೋಭಾಸಸದಿಸನ್ತಿ ಉಸ್ಸನ್ನಾ ಪಭಾ ಏತಾಯ ಧೀಯತಿ, ಓಸಧೀನಂ ವಾ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಕತ್ತಾ ‘‘ಓಸಧೀ’’ತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ತಾರಕಾಯ ಪಭಾಸದಿಸಂ। ಸರದಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲೋಭಾಸಸದಿಸಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನತೋ। ಅಪಟುಭಾವಹೇತುಕೋ ವಿಸಯಗ್ಗಹಣೇ ಚಞ್ಚಲಭಾವೋ ಖಲಿತಂ, ಕುಣ್ಠಿಭಾವಹೇತುಕೋ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅನಭಿಸಮಯೋ ಪಟಿಘಾತೋ। ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಮೇವಾತಿ ಆವಜ್ಜನಮತ್ತಾಧೀನಂ, ಆವಜ್ಜಿತಮತ್ತೇ ಏವ ಯಥಿಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Khajjopanakaobhāsasadisaṃ ñāṇassa ativiya appānubhāvatāya. Sāvakānanti ettha pakatisāvakānaṃ pākatikapadīpobhāsasadisaṃ. Mahāsāvakānaṃ (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsettharagāthāvaṇṇanāya vitthāro) mahāpadīpobhāsasadisaṃ. Tenāha visuddhimagge (visuddhi. 2.402) ‘‘ukkāpabhāsadisa’’nti. Osadhitārakobhāsasadisanti ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhīnaṃ vā anubalappadāyakattā ‘‘osadhī’’ti evaṃ laddhanāmāya tārakāya pabhāsadisaṃ. Saradasūriyamaṇḍalobhāsasadisaṃ sabbaso andhakāravidhamanato. Apaṭubhāvahetuko visayaggahaṇe cañcalabhāvo khalitaṃ, kuṇṭhibhāvahetuko visayassa anabhisamayo paṭighāto.Āvajjanapaṭibaddhamevāti āvajjanamattādhīnaṃ, āvajjitamatte eva yathicchitassa paṭivijjhanakanti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo.
ಅಸಙ್ಗಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಲಹುತರೇಪಿ ವಿಸಯೇ, ಗರುತರೇ ಚ ಏಕಸದಿಸಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುಬ್ಬಲಪತ್ತಪುಟೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಮಾದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಕಾಯತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಗುಣಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ‘‘ಭಗವನ್ತಂಯೇವ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥಂ। ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ, ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸರಣಂ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸರಣಸ್ಸ ಹೀನುದಾಹರಣದಸ್ಸನವಸೇನೇತ್ಥ ಕಥಿತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಭಗವತೋ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವಿಸೇಸತೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ಸಙ್ಖೇಪತೋತಿ ಸಮಾಸತೋ। ಯತ್ತಕೋಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಭೇದೋ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತದಾ ಯಥಾಕಥಿತಂ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಇತಿಪೀ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ತಸ್ಸ ಚ ಅನೇಕಾಕಾರತಾಯ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ, ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ‘‘ಇತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಬಾಲೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧) ವಿಯ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಇತಿ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಮ್ಪೀ’’ತಿ ತದತ್ಥಮಾಹ।
Asaṅgaappaṭihataṃ pavattamānaṃ bhagavato ñāṇaṃ lahutarepi visaye, garutare ca ekasadisamevāti dassetuṃ ‘‘dubbalapattapuṭe’’tiādinā upamādvayaṃ vuttaṃ. Dhammakāyattā bhagavato guṇaṃ ārabbha pavattā ‘‘bhagavantaṃyeva ārabbha uppannā’’ti vuttaṃ. Taṃ sabbampīti taṃ yathāvuttaṃ sabbampi pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ. Titthiyānaṃ, sāvakānañca pubbenivāsānussaraṇaṃ bhagavato pubbenivāsānussaraṇassa hīnudāharaṇadassanavasenettha kathitaṃ. Evañhi bhagavato mahantabhāvo visesato pakāsito hotīti. Saṅkhepatoti samāsato. Yattakopi pubbenivāsānussatiñāṇassa pavattibhedo attano ñāṇassa visayabhūto, taṃ sabbaṃ tadā yathākathitaṃ te bhikkhū saṅkhipitvā ‘‘itipī’’ti āhaṃsu. Tassa ca anekākāratāya āmeḍitavacanaṃ, pi-saddo sampiṇḍanattho, ‘‘iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo’’tiādīsu (ma. ni. 3.124; a. ni. 3.1) viya ākārattho iti-saddoti dassento ‘‘evampī’’ti tadatthamāha.
೨-೩. ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಇಧ ಪಾಠೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತೇನ ಪಾಠೇನ ಸಾಧಾರಣಂ, ತಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾಯ ಅಧಿಕತತ್ತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಮೇವ ಹಿ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಅಸ್ಸೋಸೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸವನಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತಂ ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ತದತ್ಥಾವಬೋಧಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಇಮಂ ಸಂಖಿಯಧಮ್ಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨) ವುತ್ತಂ। ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಮ ಗುಣೇ ಥೋಮೇನ್ತಿ, ಕಥಂ? ಮಮ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಯೋಜನಾ। ನಿಪ್ಫತ್ತಿನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ, ತೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೋತಿ ಪುಚ್ಛಾವಾಚೀ ನು-ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ನಿಪಾತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥ ನೂ’’ತಿ। ನನ್ತಿ ಭಗವನ್ತಂ। ‘‘ಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ-ಸದ್ದೇನ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಭೂತೇನ ‘‘ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಿಕಥಾಕರಣಂ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ‘‘ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಕಥಾಕರಣಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಆದರವಸೇನ ಪನ ತಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ।
2-3.Vuttamevāti ettha ca idha pāṭhe yaṃ vattabbaṃ tena pāṭhena sādhāraṇaṃ, taṃ vuttamevāti adhippetaṃ, na asādhāraṇaṃ apubbapadavaṇṇanāya adhikatattāti taṃ dassento ‘‘ayameva hi viseso’’tiādimāha. ‘‘Assosī’’ti idaṃ savanakiccanipphattiyā vuttaṃ saddaggahaṇamukhena tadatthāvabodhassa siddhattā. Tattha pana pāḷiyaṃ ‘‘imaṃ saṃkhiyadhammaṃ viditvā’’ icceva (dī. ni. 1.2) vuttaṃ. Ime bhikkhū mama guṇe thomenti, kathaṃ? Mama pubbenivāsañāṇaṃ ārabbhāti yojanā. Nipphattinti kiccanipphattiṃ, tena kātabbakiccasiddhanti attho. Noti pucchāvācī nu-iti iminā samānattho nipātoti vuttaṃ ‘‘iccheyyātha nū’’ti. Nanti bhagavantaṃ. ‘‘Yaṃ bhagavā’’ti ettha yaṃ-saddena kiriyāparāmasanabhūtena ‘‘dhammiṃ kathaṃ katheyyā’’ti evaṃ vuttaṃ. Dhammikathākaraṇaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘‘etassā’’ti padassa atthoti āha ‘‘etassa dhammikathākaraṇassā’’ti, ādaravasena pana taṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ.
೪. ಸುಣಾಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ಏತೇನ ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಪದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೋತಾವಧಾನಂ ಸೋತಸ್ಸ ಓದಹನಂ, ಸುಸ್ಸೂಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಛಿನ್ನಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಂ ವಟುಮಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಖೀಣಾಸವಾ, ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಇತರೇಸಂ ಅವಿಸಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಸಾಧಾರಣ’’ನ್ತಿ। ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮತ್ಥದೀಪನತೋ। ಉಪಯೋಗವಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಪುಚ್ಛನಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮತ್ಥದೀಪನತೋ। ತನ್ತಿ ಚ ಉಪಯೋಗವಚನಮೇವ ಪುಚ್ಛತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕಭಾವತೋ। ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕರಣವಚನೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಭುಮ್ಮೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಯಥಾ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ನ ಕೇವಲಂ ಪಚ್ಚತ್ತಉಪಯೋಗೇಸು ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಕರಣೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಇಧ ಭುಮ್ಮೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುನ್ತಿ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಭೂತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ। ಉನ್ನಾದೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಸ್ಸ।
4.Suṇāthāti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, etena ‘‘manasi karothā’’ti padaṃ saṅgaṇhāti. Sotāvadhānaṃ sotassa odahanaṃ, sussūsāti attho. Chinnaṃ upacchinnaṃ vaṭumaṃ saṃsāravaṭṭaṃ etesanti chinnavaṭumakā, sammāsambuddhā, aññe ca khīṇāsavā, idha pana sammāsambuddhā adhippetā. Tesañhi sabbaso anussaraṇaṃ itaresaṃ avisayo. Tenāha ‘‘aññesaṃ asādhāraṇa’’nti. Paccattavacane dissati yaṃ-saddo kammatthadīpanato. Upayogavacane dissati yaṃ-saddo pucchanakiriyāya kammatthadīpanato. Tanti ca upayogavacanameva pucchati-saddassa dvikammakabhāvato. Yanti yena kāraṇenāti ayamettha atthoti āha ‘‘karaṇavacane dissatī’’ti. Bhummeti daṭṭhabboti yathā yaṃ-saddo na kevalaṃ paccattaupayogesu eva, atha kho karaṇepi dissati, evaṃ idha bhummeti daṭṭhabbo. Dasasahassilokadhātunti jātikkhettabhūtaṃ dasasahassacakkavāḷaṃ. Unnādento uppajji anekacchariyapātubhāvapaṭimaṇḍitattā buddhuppādassa.
ಕಾಲಸ್ಸ ಭದ್ದತಾ ನಾಮ ತತ್ಥ ಸತ್ತಾನಂ ಗುಣವಿಭೂತಿಯಾ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪರಮಾ ಚ ಗುಣವಿಭೂತೀತಿ ತಬ್ಬಹುಲತಾ ಯಸ್ಸ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಭದ್ದತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಪ್ಪೇ’’ತಿ, ತಥಾ ಸಾರಭೂತಗುಣವಸೇನ ‘‘ಸಾರಕಪ್ಪೇ’’ತಿ । ‘‘ಇಮಂ ಕಪ್ಪಂ ಥೋಮೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ತಥಾ ಥೋಮೇತಬ್ಬತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಯತೋ ಪಭುತಿ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಕತೋತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪವತ್ತಿತೋ। ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಅನಾದಿಭಾವತೋ ಇಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅನನ್ತಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಾತಿ ತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕಪ್ಪೇ ನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ’’ತಿ ಆಹ। ಕಾಮಂ ದೀಪಙ್ಕರಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಯಂ ಭಗವಾ ಅಭಿನೀಹಾರಮಕಾಸಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪುರಿಮತರಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸೂ’’ತಿ।
Kālassa bhaddatā nāma tattha sattānaṃ guṇavibhūtiyā, buddhuppādaparamā ca guṇavibhūtīti tabbahulatā yassa kappassa bhaddatāti āha ‘‘pañcabuddhuppādapaṭimaṇḍitattā sundarakappe’’ti, tathā sārabhūtaguṇavasena ‘‘sārakappe’’ti . ‘‘Imaṃ kappaṃ thomento evamāhā’’ti vatvā imassa kappassa tathā thometabbatā anaññasādhāraṇāti dassetuṃ ‘‘yato paṭṭhāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yato paṭṭhāyāti yato pabhuti abhinīhāro katoti manussattādiaṭṭhaṅgasamannāgato abhinīhāro pavattito. Saṃsārassa anādibhāvato imassa bhagavato abhinīhārato puretaraṃ uppannā sammāsambuddhā anantā aparimeyyāti tehi uppannakappe nivattento ‘‘etasmiṃ antare’’ti āha. Kāmaṃ dīpaṅkarabuddhuppāde ayaṃ bhagavā abhinīhāramakāsi, tassa pana bhagavato nibbatti imassa abhinīhārato purimatarāti vuttaṃ ‘‘amhākaṃ…pe… nibbattiṃsū’’ti.
ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಪರಿಯೋಸಾನೇ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ‘‘ಇತೋ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಂ ಉಪರೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅನ್ತರೇ ಏಕೂನಸತ್ತತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಾನಿ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಇತೋ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಂ ಉಪರೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಜಾತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅತ್ಥದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅನ್ತರೇ ಏಕೇನೂನಾನಿ ದ್ವಾದಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಾನಿ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಇತೋ ಚತುನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸಿದ್ಧತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅನ್ತರೇ ಛಾಧಿಕನವಸತುತ್ತರಾನಿ ಸತ್ತರಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಾನಿ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸಿಖಿಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅನ್ತರೇ ಸಟ್ಠಿ ಕಪ್ಪಾನಿ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಾನಿ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಓರಂ ಸುಮೇಧಾದೀಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕಪ್ಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮೋಧಾನಿಯಮಾನಾ ಸತಸಹಸ್ಸಾ ಕಪ್ಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯತ್ಥ ಮಹಾಸಾವಕಾದಯೋ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ವಿವಟ್ಟೂ ಪನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಕುಸಲಾನಿ ಸಮ್ಭರಿಂಸು। ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇಪಿ ಲೋಕೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುರಿಸವಿಸೇಸಾನಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಾಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಏವಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ವದತಿ।
Asaṅkhyeyyakappapariyosāneti mahākappānaṃ asaṅkhyeyyapariyosāne. Esa nayo ito paresupi. ‘‘Ito tiṃsakappasahassānaṃ uparī’’ti etena padumuttarassa bhagavato, sumedhassa ca bhagavato antare ekūnasattatikappasahassāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. ‘‘Ito aṭṭhārasannaṃ kappasahassānaṃ uparī’’ti iminā sujātassa bhagavato, atthadassissa ca bhagavato antare ekenūnāni dvādasakappasahassāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. ‘‘Ito catunavute kappe’’ti iminā dhammadassissa bhagavato, siddhatthassa ca bhagavato antare chādhikanavasatuttarāni sattarasakappasahassāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. ‘‘Ekatiṃse kappe’’ti iminā vipassissa bhagavato, sikhissa ca bhagavato antare saṭṭhi kappāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. Te sabbepi padumuttarassa bhagavato oraṃ sumedhādīhi uppannakappehi saddhiṃ samodhāniyamānā satasahassā kappā honti, yattha mahāsāvakādayo (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā) vivaṭṭū panissayāni kusalāni sambhariṃsu. Buddhasuññepi loke paccekabuddhā uppajjitvā tesaṃ purisavisesānaṃ puññābhisandābhibuddhiyā paccayā honti. ‘‘Evamaya’’ntiādi vuttamevatthaṃ nigamanavasena vadati.
‘‘ಕಿಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ। ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಾನಕಾಲಸ್ಮಿನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪಸ್ಸ ಸಣ್ಠಹನಕಾಲೇ। ಏಕಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಏಕಙ್ಗಣಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೇತಿ ಪಬ್ಬತರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದೀನಂ, ಮೇಘಾದೀನಞ್ಚ ಅಭಾವೇನ ವಿವಟಂಅಙ್ಗಣಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೇ। ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇತಿ ಭಾಜನಲೋಕೇನ ಸನ್ನಿವಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ। ವೀಸತಿ ಯಟ್ಠಿಯೋ ಉಸಭಂ। ‘‘ಉಸಭಮತ್ತಾ, ದ್ವೇ ಉಸಭಮತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಪತಮಾನಾವ ಉದಕಧಾರಾ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮತ್ತಂ ಆಕಾಸಟ್ಠಾನಂ ಫರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ। ಯಾವ ಅವಿನಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾತಿ ಯಾವ ಆಭಸ್ಸರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ, ಯಾವ ಸುಭಕಿಣ್ಹಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ, ಯಾವ ವೇಹಪ್ಫಲಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Kiṃ paneta’’ntiādi pubbanimittavibhāvanatthāya āraddhaṃ. Tattha etanti buddhānaṃ uppajjanaṃ. Kappasaṇṭhānakālasminti vivaṭṭakappassa saṇṭhahanakāle. Ekamasaṅkhyeyyanti saṃvaṭṭaṭṭhāyiṃ sandhāyāha. Ekaṅgaṇaṃ hutvā ṭhiteti pabbatarukkhagacchādīnaṃ, meghādīnañca abhāvena vivaṭaṃaṅgaṇaṃ hutvā ṭhite. Lokasannivāseti bhājanalokena sannivisitabbaṭṭhāne. Vīsati yaṭṭhiyo usabhaṃ. ‘‘Usabhamattā, dve usabhamattā’’tiādinā paccekaṃ mattā-saddo yojetabbo. Yojanasahassamattā hutvāti patamānāva udakadhārā yojanasahassamattaṃ ākāsaṭṭhānaṃ pharitvā pavattiyā yojanasahassamattā hutvā. Yāva avinaṭṭhabrahmalokāti yāva ābhassarabrahmalokā, yāva subhakiṇhabrahmalokā, yāva vehapphalabrahmalokāti attho.
ವಾತವಸೇನಾತಿ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾಧಿಕನವಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧಸ್ಸ ಸನ್ಧಾರಕವಾತಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ವಸೇನ। ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಪ್ಪದೇಸಮಾಹ। ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ವಿನಾಸೋ, ಪಠಮಂ ಸಣ್ಠಹನಞ್ಚ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ। ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ। ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಹಿ ಗಚ್ಛೋ ನಿಸ್ಸಿತವೋಹಾರೇನ ತಥಾ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಣ್ಣಿಕಾಬದ್ಧಾನಿ ಹುತ್ವಾತಿ ಆಬದ್ಧಕಣ್ಣಿಕಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ। ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಅತ್ತಮನಾ…ಪೇ॰… ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ವೇಹಪ್ಫಲೇಪಿ ಸುಭಕಿಣ್ಹೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ನವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಚತುತ್ಥಿಂಯೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ಭಜನ್ತಿ। ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸೂತಿ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನ್ತೇಸು। ಅಭಿಜಾತಿ ಪನೇತ್ಥ ಜಾತಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಯಾವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ನಿಮೀಯತಿ ಅನುಮೀಯತಿ ಫಲಂ ಏತೇನಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಕಾರಣಂ। ಞಾಪಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರೀಭಾವೇನ ಫಲಂ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ, ಯಥಾ ತಂ ಅಸಿತೋ ಇಸಿ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರೀಭಾವೇನ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಸಿದ್ಧೇ ಏವ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ, ಏವಂ ಪನ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಂ ಫಲಂ ತದಾನುಭಾವೇನ ಸಿದ್ಧಂ ವಿಯ ವೋಹರೀಯತಿ ತಬ್ಭಾವೇ ಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಆನುಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ, ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೨, ೨೦೪) ಚ ಏವಮಾದಿ। ಇಮಮತ್ಥನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಿಂಸು।
Vātavasenāti saṭṭhisahassādhikanavayojanasatasahassubbedhassa sandhārakavātamaṇḍalassa vasena. Mahābodhipallaṅkoti mahābodhipallaṅkappadesamāha. Tassa pacchā vināso, paṭhamaṃ saṇṭhahanañca dhammatāvasena veditabbaṃ. Tatthāti tasmiṃ padese. Pubbanimittaṃ hutvāti buddhappādassa pubbanimittaṃ hutvā. Pubbanimittasannissayo hi gaccho nissitavohārena tathā vutto. Tenāha ‘‘tassā’’tiādi. Kaṇṇikābaddhāni hutvāti ābaddhakaṇṇikā viya hutvā. Suddhāvāsabrahmāno attamanā…pe… gacchantīti yojanā. Vehapphalepi subhakiṇhe saṅgahetvā ‘‘nava brahmalokā’’ti vuttaṃ. Tathā hi te catutthiṃyeva viññāṇaṭṭhitiṃ bhajanti. Nikkhamantesūti mahābhinikkhamanaṃ abhinikkhamantesu. Abhijāti panettha jātibhāvasāmaññena gabbhokkantiyāva saṅgahitā. Nimīyati anumīyati phalaṃ etenāti nimittaṃ, kāraṇaṃ. Ñāpakampi hi kāraṇaṃ disvā tassa abyabhicārībhāvena phalaṃ siddhameva katvā gaṇhi, yathā taṃ asito isi abhijātiyaṃ mahāpurisassa lakkhaṇāni disvā tesaṃ abyabhicārībhāvena buddhaguṇe siddhe eva katvā gaṇhi, evaṃ pana gayhamānaṃ tannimittakaṃ phalaṃ tadānubhāvena siddhaṃ viya voharīyati tabbhāve bhāvato. Tenāha ‘‘tesaṃ nimittānaṃ ānubhāvenā’’tiādi. Tathā cāha bhagavā ‘‘so tena lakkhaṇena samannāgato…pe… rājā samāno kiṃ labhati, buddho samāno kiṃ labhatī’’ti (dī. ni. 3.202, 204) ca evamādi. Imamatthanti pañca buddhā imasmiṃ kappe uppajjissantīti imamatthaṃ yāthāvato jāniṃsu.
ಜಾತಿಪರಿಚ್ಛೇದಾದಿವಣ್ಣನಾ
Jātiparicchedādivaṇṇanā
೫-೭. ಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ‘‘ಇತೋ ಸೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕಪ್ಪೇ ತೇ ತೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ। ‘‘ಇದಂ ತ’’ನ್ತಿ ಹಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ತರಂ। ಲಹುಕನ್ತಿ ಸಲ್ಲಹುಕಂ, ಆಯುನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ರಸ್ಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯಮೇತಂ ಅಪ್ಪಕಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ।
5-7.Kappaparicchedavasenāti ‘‘ito so ekanavute kappe’’tiādinā yattha yattha kappe te te buddhā uppannā, tassa tassa kappassa paricchindanavasena parijānanavasena. ‘‘Idaṃ ta’’nti hi niyametvā paricchijja jānanaṃ paricchindanaṃ paricchedo. Parittanti ittaraṃ. Lahukanti sallahukaṃ, āyuno adhippetattā rassanti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘ubhayametaṃ appakasseva vevacana’’nti.
‘‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸಜೋತನಂ ‘‘ವೀಸಂ ವಾ ತಿಂಸಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನಿಯಮಿತವಸೇನೇವ ಯಥಾಲಾಭತೋ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಅಪಚುರೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ದೀಘಾಯುಕೋ ಪನ ಅತಿದುಲ್ಲಭೋ’’ತಿ ಆಹ। ಇದಂ ತಂ ವಿಸೇಸವವತ್ಥಾಪನಂ ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ವಿಸಾಖಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
‘‘Appaṃ vā bhiyyo’’ti avisesajotanaṃ ‘‘vīsaṃ vā tiṃsaṃ vā’’tiādinā aniyamitavaseneva yathālābhato vavatthapetvā ayañca nayo apacuroti dassento ‘‘evaṃ dīghāyuko pana atidullabho’’ti āha. Idaṃ taṃ visesavavatthāpanaṃ puggalesu pakkhipitvā dassento ‘‘tattha visākhā’’tiādimāha.
ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ತತ್ತಕಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ನ ಜೀವಿ, ನನು ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚರಿಮಭವೇ ಅತಿವಿಯಉಳಾರತಮೇನ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸೀಆದಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಭಿಜಾತಿಯಾ ಮೇತ್ತಾಠಾನತಾಯ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗತಾ। ತದನುಗುಣಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ವಿಸೇಸತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಬಹುಲಂ ಖೇಮವಿತಕ್ಕೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತಾ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಪರೋಪದೇಸರಹಿತಞಾಣವಿಸೇಸೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ, ಅಸಙ್ಖಾರಿಕತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಆಯು ಆಧಾರವಿಸೇಸತೋ, ನಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸತೋ, ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವತೋ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸತೋ ಚ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಾನುಭಾವತಾಯ ಕಾರಣಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪಾರಮಿತಾಪರಿಭಾವಿತತಾ ಆಧಾರವಿಸೇಸತಾ। ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾದಿಆಸಯಸಮ್ಪದಾ ನಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸತಾ। ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವೋ। ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾಯ ಆಯೂಹನಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Yadi evaṃ kasmā amhākaṃ bhagavā tattakampi kālaṃ na jīvi, nanu mahābodhisattā carimabhave ativiyauḷāratamena puññābhisaṅkhārena paṭisandhiṃ gaṇhantīti? Saccametanti. Tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘vipassīādayo panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijātiyā mettāṭhānatāya abhisaṅkhāraviññāṇassa mettāpubbabhāgatā. Tadanuguṇañhi tesaṃ visesato paṭisandhiviññāṇaṃ. Tassa visesato bahulaṃ khemavitakkūpanissayatāya somanassasahagatatā, anaññasādhāraṇaparopadesarahitañāṇavisesūpanissayatāya ñāṇasampayuttatā, asaṅkhārikatā ca veditabbā, asaṅkhyeyyaṃ āyu ādhāravisesato, nissayavisesato, paṭipakkhadūrībhāvato, pavattiākāravisesato ca aparimeyyānubhāvatāya kāraṇassa. Tattha cirataraṃ kālaṃ santānassa pāramitāparibhāvitatā ādhāravisesatā. Alobhajjhāsayādiāsayasampadā nissayavisesatā. Lābhamacchariyādipāpadhammavikkhambhanaṃ paṭipakkhadūrībhāvo. Sabbasattānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇatthāya āyūhanā pavattiākāraviseso veditabbo.
ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಚರಿಮಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮಾಯೂಹನೇ ಸಾಧಾರಣೋತಿ ತಸ್ಸ ಫಲೇನಾಪಿ ಏಕಸದಿಸೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತಿ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾಯುಕಾ’’ತಿ, ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಾಲಾವತ್ಥಾನಾಯುಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾಯುಕಸಂವತ್ತನಸಮತ್ಥಂ ಪರಿಚಿತಂ ಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಪನ ತದಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪರಮಾಯುಪ್ಪಮಾಣಾನುರೂಪಮೇವ ಕಾಲಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಠತ್ವಾ ಸಾಧೇತಬ್ಬಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ, ಧಮ್ಮತಾವೇಸಾತಿ ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಅಟ್ಠಾನಸ್ಸ ‘‘ಉತುಭೋಜನವಿಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೫) ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ತಂ ಲೋಕಸಾಧಾರಣಂ ಲೋಕೇ ಜಾತಸಂವುದ್ಧಾನಂ ತಥಾಗತಾನಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ತಥಾ ಹಿ ನೇಸಂ ರೋಗಕಿಲಮಥಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿಯೇವ। ಉತುಭೋಜನವಸೇನಾತಿ ಅಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ, ಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ಉತುನೋ, ಭೋಜನಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆಯು ಹಾಯತಿಪಿ ವಡ್ಢತಿಪಿ। ಆಯೂತಿ ಚ ಪರಮಾಯು ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದಿಟೀಕಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೪೦) ವುತ್ತಮೇವ।
Ayañca nayo sabbesaṃ mahābodhisattānaṃ carimabhavābhinibbattakakammāyūhane sādhāraṇoti tassa phalenāpi ekasadiseneva bhavitabbanti āha ‘‘iti sabbe buddhā asaṅkhyeyyāyukā’’ti, asaṅkhyeyyakālāvatthānāyukāti attho. Asaṅkhyeyyāyukasaṃvattanasamatthaṃ paricitaṃ kammaṃ hoti, buddhā pana tadā manussānaṃ paramāyuppamāṇānurūpameva kālaṃ ṭhatvā parinibbāyanti tato paraṃ ṭhatvā sādhetabbapayojanābhāvato, dhammatāvesāti vā veditabbā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tato paraṃ pana aṭṭhānassa ‘‘utubhojanavipattiyā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.5) kāraṇaṃ vuttaṃ, ‘‘taṃ lokasādhāraṇaṃ loke jātasaṃvuddhānaṃ tathāgatānaṃ na hotī’’ti na sakkā vattuṃ. Tathā hi nesaṃ rogakilamathādayo hontiyeva. Utubhojanavasenāti asampannassa, sampannassa ca utuno, bhojanassa ca vasena yathākkamaṃ āyu hāyatipi vaḍḍhatipi. Āyūti ca paramāyu adhippetaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ brahmajālādiṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.40) vuttameva.
ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಸಮುದಾಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಯದಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಿಕಾ, ನ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಅಧಮ್ಮಿಕಾ, ಹಿಂಸಾದಿಅಧಮ್ಮಪಸುತಾ। ಅಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಹೋತಿ ಇಸ್ಸರಜನಾನಂ ಅನುವತ್ತನೇನ, ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನೇನ ಚ। ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾತಿ ಉಣ್ಹಉತುನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತಮೇಘಮಾಲಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ದೇವಪುತ್ತಾ। ತೇಸಂ ಕಿರ ತಥಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಮಕಾಲಮೇವ ಯಥಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಉಣ್ಹಂ ಫರಮಾನಾ ವಲಾಹಕಮಾಲಾ ನಾತಿಬಹಲಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ನಭಂ ಛಾದೇನ್ತೀ ವಿತನೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೀತವಲಾಹಕವಸ್ಸವಲಾಹಕಾಸು। ಅಬ್ಭವಲಾಹಕಾ ಪನ ದೇವತಾ ಸೀತುಣ್ಹವಸ್ಸೇಹಿ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಅಬ್ಭಪಟಲಸ್ಸೇವ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಾಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮಿತ್ತಾ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ। ಕಾಮಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಾಪಿ ದೇವತಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾವ ತಾ ಪನ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದಞ್ಞೇ ಪಠಮಭೂಮಿಕೇ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ’’ತಿ ಆಹ। ತಾಸಂ ಅಧಮ್ಮಿಕತಾಯಾತಿ ರಾಜೂನಂ ಅಧಮ್ಮಿಕಭಾವಮೂಲಕೇನ ಉಪರಾಜಾದಿಅಧಮ್ಮಿಕಭಾವಪರಮ್ಪರಾಭತೇನ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಅಧಮ್ಮಿಕಭಾವೇನ। ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತೀತಿ ಬಹ್ವಾಬಾಧತಾದಿ ಅನಿಟ್ಠಫಲೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಅಧಮ್ಮಿಕತಾಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲೇನ ವಿಸಮಂ ವಾಯನ್ತೇನ ವಾಯುನಾ ಪೀಳಿಯಮಾನಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಸಿನೇರುಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತಾ ವಿಸಮಂ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾಮಗ್ಗೇನ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ । ಅಸ್ಸಿದಂ ಯಥಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ವಿಸಮಪರಿವತ್ತನಂ ವಿಸಮವಾತಸಙ್ಖೋಭಹೇತುಕಂ, ಏವಂ ಉತುವಸ್ಸಾದಿವಿಸಮಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಾತೋ ಯಥಾಮಗ್ಗೇನ ನ ವಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದೇವತಾನನ್ತಿ ಸೀತವಲಾಹಕದೇವತಾದಿದೇವತಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀತುಣ್ಹಭೇದೋ ಉತೂ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ವಸ್ಸಬೀಜಭೂತೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೇ।
Idāni tamatthaṃ samudāgamato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘tattha yadā’’tiādi vuttaṃ. Dhamme niyuttā dhammikā, na dhammikā adhammikā, hiṃsādiadhammapasutā. Adhammikameva hoti issarajanānaṃ anuvattanena, paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanena ca. Uṇhavalāhakā devatāti uṇhautuno paccayabhūtameghamālāsamuṭṭhāpakā devaputtā. Tesaṃ kira tathā cittuppādasamakālameva yathicchitaṭṭhānaṃ uṇhaṃ pharamānā valāhakamālā nātibahalā ito cito nabhaṃ chādentī vitanoti. Esa nayo sītavalāhakavassavalāhakāsu. Abbhavalāhakā pana devatā sītuṇhavassehi vinā kevalaṃ abbhapaṭalasseva samuṭṭhāpakā veditabbā. Tāsanti ettha ‘‘mittā’’ti padaṃ ānetvā yojanā. Kāmaṃ heṭṭhā vuttā sattavidhāpi devatā cātumahārājikāva tā pana tena tena visesena vatvā idāni tadaññe paṭhamabhūmike kāmāvacaradeve sāmaññato gaṇhanto ‘‘cātumahārājikā’’ti āha. Tāsaṃ adhammikatāyāti rājūnaṃ adhammikabhāvamūlakena uparājādiadhammikabhāvaparamparābhatena tāsaṃ devatānaṃ adhammikabhāvena. Visamaṃ candimasūriyā pariharantīti bahvābādhatādi aniṭṭhaphalūpanissayabhūtassa yathāvuttaadhammikatāsaññitassa sādhāraṇassa pāpakammassa balena visamaṃ vāyantena vāyunā pīḷiyamānā candimasūriyā sineruṃ parikkhipantā visamaṃ parivattanti yathāmaggena nappavattantīti . Assidaṃ yathā candimasūriyānaṃ visamaparivattanaṃ visamavātasaṅkhobhahetukaṃ, evaṃ utuvassādivisamappavattīti dassetuṃ ‘‘vāto yathāmaggena na vāyatī’’tiādi vuttaṃ. Devatānanti sītavalāhakadevatādidevatānaṃ. Tenāha ‘‘sītuṇhabhedo utū’’tiādi. Tasmiṃ asampajjanteti tasmiṃ yathāvutte vassabījabhūte utumhi yathākālaṃ sampattiṃ anupagacchante.
‘‘ನ ಸಮ್ಮಾ ದೇವೋ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕದಾಚಿ ವಸ್ಸತೀತಿ ಕದಾಚಿ ಅವಸ್ಸನಕಾಲೇ ವಸ್ಸತಿ। ಕದಾಚಿ ನ ವಸ್ಸತೀತಿ ಕದಾಚಿ ವಸ್ಸಿತಬ್ಬಕಾಲೇ ನ ವಸ್ಸತಿ। ಕತ್ಥಚಿ ವಸ್ಸತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ನ ವಸ್ಸತೀತಿ ಪದೇಸಮಾಹ। ‘‘ವಸ್ಸನ್ತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಕದಾಚಿ ವಸ್ಸತಿ, ಕದಾಚಿ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥವಿವರಣಂ। ವಿಗತಗನ್ಧವಣ್ಣರಸಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿರೋಜತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇತಿ ಭತ್ತಪಚನಭಾಜನಸ್ಸ ಏಕಪಸ್ಸೇ। ಉತ್ತಣ್ಡುಲನ್ತಿ ಪಾಕತೋ ಉಕ್ಕನ್ತತಣ್ಡುಲಂ। ತೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪರಿಣತಂ, ಏಕದೇಸೇನ ಪರಿಣತಂ, ದುಪರಿಣತಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ। ಪಚ್ಚತಿ ಪಕ್ಕಾಸಯಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಅಪ್ಪಾಯುಕಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಚಾ’’ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಉತುಭೋಜನವಸೇನ ಆಯು ಹಾಯತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪರಿದುಬ್ಬಲತ್ತಾ।
‘‘Na sammā devo vassatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘kadācī’’tiādimāha. Tattha kadāci vassatīti kadāci avassanakāle vassati. Kadāci na vassatīti kadāci vassitabbakāle na vassati. Katthaci vassati, katthaci na vassatīti padesamāha. ‘‘Vassantopī’’tiādi ‘‘kadāci vassati, kadāci na vassatī’’ti padadvayasseva atthavivaraṇaṃ. Vigatagandhavaṇṇarasādīti ādi-saddena nirojataṃ saṅgaṇhāti. Ekasmiṃ padeseti bhattapacanabhājanassa ekapasse. Uttaṇḍulanti pākato ukkantataṇḍulaṃ. Tīhākārehīti sabbaso apariṇataṃ, ekadesena pariṇataṃ, dupariṇatañcāti evaṃ tīhākārehi. Paccati pakkāsayaṃ upagacchati. Appāyukāti ettha ‘‘dubbaṇṇā cā’’tipi vattabbaṃ. Evaṃ utubhojanavasena āyu hāyati hetumhi aparikkhīṇepi paccayassa paridubbalattā.
‘‘ಯದಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
‘‘Yadā panā’’tiādi sukkapakkhassa attho vuttavipariyāyena veditabbo.
ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏಕೋ ಏವ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚತ್ತಾರಿ ಠತ್ವಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಯಂಯಂಆಯುಪರಿಮಾಣೇಸೂತಿ ಯತ್ತಕಯತ್ತಕಪರಮಾಯುಪ್ಪಮಾಣೇಸು। ತೇಸಮ್ಪೀತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ। ತಂ ತದೇವ ಆಯುಪರಿಮಾಣಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ।
Vaḍḍhitvāvaḍḍhitvā parihīnanti veditabbaṃ. Kasmā? Na hi ekasmiṃ antarakappe aneke buddhā uppajjanti, eko eva pana uppajjatīti. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Cattāri ṭhatvāti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Yaṃyaṃāyuparimāṇesūti yattakayattakaparamāyuppamāṇesu. Tesampīti buddhānaṃ. Taṃ tadeva āyuparimāṇaṃ hoti, tattha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva.
ಜಾತಿಪರಿಚ್ಛೇದಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ
Jātiparicchedādivaṇṇanā niṭṭhitā
ಬೋಧಿಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
Bodhiparicchedavaṇṇanā
೮. ಮೂಲೇತಿ ಮೂಲಾವಯವಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ। ತಂ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಹೇಟ್ಠಾಪದೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಟಲಿರುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ’’ತಿ। ತಂದಿವಸನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಜಾತದಿವಸೇ, ತಂದಿವಸನ್ತಿ ವಾ ತಂ ಭಗವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿದಿವಸೇ। ಸೋ ಕಿರ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣೀ ವಿಯ ಪಥವಿಯಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಏವ ಪುರೇತರಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿದಿವಸೇ ಪಥವಿಂ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಿತೋ ರತನಸತಂ ಉಚ್ಚೋ, ತಾವದೇವ ಚ ವಿತ್ಥತೋ ಹುತ್ವಾ ನಭಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಕಿರೇತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಭಾವೇನ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವೇಮತ್ತತಾ। ಘನಸಂಹತನಾಳವಣ್ಟತಾಯ ಕಣ್ಣಿಕಬದ್ಧೇಹಿ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇಹಿ। ಏಕಸಞ್ಛನ್ನಾತಿ ಪುಪ್ಫಾನಂ ನಿರನ್ತರತಾಯ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಞ್ಛನ್ನಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಬದ್ಧ…ಪೇ॰… ಸಮುಜ್ಜಲನ್ತಿ ತಹಂ ತಹಂ ಓಲಮ್ಬಿತಕುಸುಮದಾಮೇಹಿ ಚೇವ ತಹಂ ತಹಂ ಖಿತ್ತಮಾಲಾಪಿಣ್ಡೀಹಿ ಚ ಇತೋ ಚಿತೋ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣವಿವಿಧವಣ್ಟಮುತ್ತಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಜ್ಜಲಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಿರೀಸಮ್ಪತ್ತಾನೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸಿರಿಯಾ ಸೋಭಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ। ಬುದ್ಧಗುಣವಿಭವಸಿರಿನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಅಭಿಗನ್ತಬ್ಬಗುಣವಿಭೂತಿಸೋಭಂ। ಪಟಿವಿಜ್ಝಮಾನೋತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ।
8.Mūleti mūlāvayavassa samīpe. Taṃ pana tassā heṭṭhāpadeso hotīti āha ‘‘pāṭalirukkhassa heṭṭhā’’ti. Taṃdivasanti attanā jātadivase, taṃdivasanti vā taṃ bhagavato abhisambodhidivase. So kira bodhirukkho sālakalyāṇī viya pathaviyā abbhantare eva puretaraṃ vaḍḍhento abhisambodhidivase pathaviṃ ubbhijjitvā uṭṭhito ratanasataṃ ucco, tāvadeva ca vitthato hutvā nabhaṃ pūrento aṭṭhāsi. Ayampi kiretassa rukkhabhāvena viya aññehi vemattatā. Ghanasaṃhatanāḷavaṇṭatāya kaṇṇikabaddhehi viya pupphehi. Ekasañchannāti pupphānaṃ nirantaratāya ekajjhaṃ sañchannā, tattha tattha nibaddha…pe… samujjalanti tahaṃ tahaṃ olambitakusumadāmehi ceva tahaṃ tahaṃ khittamālāpiṇḍīhi ca ito cito vippakiṇṇavividhavaṇṭamuttapupphehi ca sammadeva ujjalaṃ. Aññamaññaṃ sirīsampattānīti aññamaññassa siriyā sobhāya sampannāni. Buddhaguṇavibhavasirinti sammāsambuddhehi abhigantabbaguṇavibhūtisobhaṃ. Paṭivijjhamānoti adhigacchanto.
ಸೇತಮ್ಬರುಕ್ಖೋತಿ ಸೇತವಣ್ಣಫಲೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋ। ತದೇವಾತಿ ಪಾಟಲಿಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಮೇವ। ಏಕತೋತಿ ಏಕಪಸ್ಸೇ। ಸುರಸಾನೀತಿ ಸುಮಧುರರಸಾನಿ।
Setambarukkhoti setavaṇṇaphalo ambarukkho. Tadevāti pāṭaliyā vuttappamāṇameva. Ekatoti ekapasse. Surasānīti sumadhurarasāni.
ಏಕೋವ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋತಿ ಏಕೋವ ಪಲ್ಲಙ್ಕಪ್ಪದೇಸೋ। ಸೋ ಸೋ ರುಕ್ಖೋ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕತ್ವಾ।
Ekova pallaṅkoti ekova pallaṅkappadeso. So so rukkho ‘‘bodhī’’ti vuccati bujjhanti etthāti katvā.
ಸಾವಕಯುಗಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
Sāvakayugaparicchedavaṇṇanā
೯. ಸಾವಕಪರಿಚ್ಛೇದೇತಿ ಸಾವಕಯುಗಪರಿಚ್ಛೇದೇ। ‘‘ಖಣ್ಡತಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ದ್ವೇಪಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖಣ್ಡೋ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಚಾ’’ತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಹೋದರೋ, ವೇಮಾತಿಕೋಪಿ ವಾ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಏಕಪಿತಿಕೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಸೇಸೇಹಿ ಪುತ್ತೇಹಿ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಿಖಿನಾ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
9.Sāvakaparicchedeti sāvakayugaparicchede. ‘‘Khaṇḍatissa’’nti dvepi ekajjhaṃ gahetvā ekattavasena vuttanti āha ‘‘khaṇḍo ca tisso cā’’ti, buddhānaṃ sahodaro, vemātikopi vā jeṭṭhabhātā na hotīti ‘‘ekapitiko kaniṭṭhabhātā’’ti vuttaṃ. Avasesehi puttehi. ‘‘Paññāpāramiyā matthakaṃ patto’’ti vatvā tassa matthakappattaṃ guṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘sikhinā bhagavatā’’tiādi vuttaṃ.
ಉತ್ತರೋತಿ ಉತ್ತಮೋ। ಪುನ ಉತ್ತರೋತಿ ಥೇರಂ ನಾಮೇನ ವದತಿ। ಪಾರನ್ತಿ ಪರಕೋಟಿಮತ್ಥಕಂ। ಪಞ್ಞಾವಿಸಯೇತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಾರೇ। ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಿಂ ವದತಿ।
Uttaroti uttamo. Puna uttaroti theraṃ nāmena vadati. Pāranti parakoṭimatthakaṃ. Paññāvisayeti paññādhikāre. Pavattiṭṭhānavasena hi pavattiṃ vadati.
ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
Sāvakasannipātaparicchedavaṇṇanā
೧೦. ಉಪೋಸಥನ್ತಿ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ದುತಿಯತತಿಯೇಸೂತಿ ದುತಿಯೇ, ತತಿಯೇ ಚ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತೇ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಚತುರಙ್ಗಿಕತಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವತ್ಥುಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮನೋರಥಪೂರಣಿಯಂ ಅಙ್ಗುತ್ತರಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೧೧) ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ।
10.Uposathanti āṇāpātimokkhaṃ. Dutiyatatiyesūti dutiye, tatiye ca sāvakasannipāte. Eseva nayoti caturaṅgikataṃ atidisati. Abhinīhārato paṭṭhāya vatthuṃ kathetvā pabbajjā dīpetabbā, sā pana yasmā manorathapūraṇiyaṃ aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.211) vitthārato āgatā, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbāti.
ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
Upaṭṭhākaparicchedavaṇṇanā
೧೧. ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕಭಾವನ್ತಿ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ನಿಯತಉಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ। ಅನಿಯತುಉಪಟ್ಠಾಕಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ಬಹೂ ಅಹೇಸುಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸತ್ಥು ನಿಬದ್ಧುಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ ಉಪಗತೋ, ಯಥಾ ಚ ಉಪಗತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಏಕದಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಹಂ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ ಅನಯಬ್ಯಸನಾಪಾದಕೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ । ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಖೇಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಿನಾ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ಕಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ನಾರೋಚೇಸೀತಿ? ಆರೋಚಿತೇಪಿ ಅಸದ್ದಹನ್ತೋ ನಾದಿಯಿಸ್ಸತಿ। ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯಾತಿತಿ। ತೇತಿ ತೇ ಗಮನಂ, ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
11.Nibaddhupaṭṭhākabhāvanti ārambhato paṭṭhāya yāva parinibbānā niyataupaṭṭhākabhāvaṃ. Aniyatuupaṭṭhākā pana bhagavato paṭhamabodhiyaṃ bahū ahesuṃ. Tenāha ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Idāni ānandatthero yena kāraṇena satthu nibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ upagato, yathā ca upagato, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha ekadā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ahaṃ iminā maggena gacchāmī’’ti āha anayabyasanāpādakena kammunā codiyamāno . Atha naṃ bhagavā tamatthaṃ anārocetvāva khemaṃ maggaṃ sandhāya ‘‘ehi bhikkhu iminā gacchāmā’’ti āha. Kasmā panassa bhagavā tamatthaṃ nārocesīti? Ārocitepi asaddahanto nādiyissati. Tañhi tassa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyātiti. Teti te gamanaṃ, ‘‘ta’’nti vā pāṭho.
ಅನ್ವಾಸತ್ತೋತಿ ಅನುಬದ್ಧೋ, ಉಪದ್ದುತೋ ವಾ। ಧಮ್ಮಗಾರವನಿಸ್ಸಿತೋ ಸಂವೇಗೋ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ ‘‘ಅಮ್ಹೇಸು ನಾಮ ತಿಟ್ಠನ್ತೇಸು ಭಗವತೋಪಿ ಈದಿಸಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಅಹಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವದನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಭನ್ತೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸುಞ್ಞಾಯೇವ ಮೇ ಸಾ ದಿಸಾತಿ ಅಸುಞ್ಞಾಯೇವ ಮಮ ಸಾ ದಿಸಾ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ತವ ಓವಾದೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಓವಾದಸದಿಸೋ’’ತಿ।
Anvāsattoti anubaddho, upadduto vā. Dhammagāravanissito saṃvego dhammasaṃvego ‘‘amhesu nāma tiṭṭhantesu bhagavatopi īdisaṃ jāta’’nti. ‘‘Ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vadanto dhammasenāpati atthato evaṃ vadanto nāma hotīti ‘‘ahaṃ bhante tumhe’’tiādi vuttaṃ. Asuññāyeva me sā disāti asuññāyeva mama sā disā. Tattha kāraṇamāha ‘‘tava ovādo buddhānaṃ ovādasadiso’’ti.
ವಸಿತುಂ ನ ದಸ್ಸತೀತಿ ಏಕಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಾಸಂ ನ ಲಭಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪರಮ್ಮುಖಾ ದೇಸಿತಸ್ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಪನಸ್ಸ ಪರಮ್ಮುಖಾವ ಪವತ್ತಾ ಪಗೇವ ಯಾಚನಾಯ। ತಸ್ಸಾ ವಾಚನಾಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಪ್ಪಭವೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಸೋ ನಿದ್ದೇಸಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಯ ಥೇರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುತೋ ಗಹಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಪಕ್ಖಿಯೋ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ತಿಕದುಕೇಸು ದೇವಸಿಕಂ ಕತೋಕಾಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಭಗವಾಪಿಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತಪುಚ್ಛಿತಂ ನಯದಾನವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೋಪಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಪರಮ್ಮುಖಾ ದೇಸಿತೋಪಿ ಥೇರೇನ ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತೋವ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
Vasituṃ na dassatīti ekagandhakuṭiyaṃ vāsaṃ na labhissatīti adhippāyo. Parammukhā desitassāpi dhammassāti suttantadesanaṃ sandhāya vuttaṃ. Abhidhammadesanā panassa parammukhāva pavattā pageva yācanāya. Tassā vācanāmaggopi sāriputtattherappabhavo. Kasmā? So niddesapaṭisambhidā viya therassa bhikkhuto gahitadhammakkhandhapakkhiyo. Apare pana ‘‘dhammabhaṇḍāgāriko paṭipāṭiyā tikadukesu devasikaṃ katokāso bhagavantaṃ pañhaṃ pucchi, bhagavāpissa pucchitapucchitaṃ nayadānavasena vissajjesi. Evaṃ abhidhammopi satthārā parammukhā desitopi therena sammukhā paṭiggahitova ahosī’’ti vadanti. Sabbaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾನೇ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಅಗ್ಗಭೂತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ। ಥೇರೋ ಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಂ ಲದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ದುವಿಧೇನ ಉದಕೇನ, ತಿವಿಧೇನ ದನ್ತಕಟ್ಠೇನ, ಪಾದಪರಿಕಮ್ಮೇನ, ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣಸಮ್ಮಜ್ಜನೇನಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಕಿಚ್ಚೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮ ವೇಲಾಯ ಸತ್ಥು ಇದಂ ನಾಮ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಇದಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ತಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೋ ಮಹತಿಂ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕರತ್ತಿಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣಂ ನವ ವಾರೇ ಅನುಪರಿಯಾಯತಿ। ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಸಚೇ ಮೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ಭಗವತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತೇ ಪಟಿವಚನಂ ದಾತುಂ ನಾಹಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಂ ಹತ್ಥೇನ ನ ಮುಞ್ಚತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಗ್ಗುಪಟ್ಠಾಕೋ’’ತಿ।
Aggupaṭṭhākoti upaṭṭhāne sakkaccakāritāya aggabhūto upaṭṭhāko. Thero hi upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhakālato paṭṭhāya bhagavantaṃ duvidhena udakena, tividhena dantakaṭṭhena, pādaparikammena, gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā taṃ taṃ nipphādento mahatiṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā ekarattiṃ gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati. Evaṃ hissa ahosi ‘‘sace me thinamiddhaṃ okkameyya, bhagavati pakkosante paṭivacanaṃ dātuṃ nāhaṃ sakkuṇeyya’’nti, tasmā sabbarattiṃ daṇḍadīpikaṃ hatthena na muñcati. Tena vuttaṃ ‘‘aggupaṭṭhāko’’ti.
೧೨. ಪಿತುಮಾತುಜಾತನಗರಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಿತುಮುಖೇನ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ಪಿತಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
12. Pitumātujātanagaraparicchedo pitumukhena āgatattā ‘‘pitiparicchedo’’ti vutto.
ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸೀತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪಾವಿಸಿ। ಏತ್ತಕಂ ಕಥೇತ್ವಾತಿ ಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದಿನವವಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಏತ್ತಾವತಾ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತ್ವಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂಯೇವ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಕಥೇಸಿ, ನ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಾಯಂ (ಬು॰ ವಂ॰ ೬೪ ಗಾಥಾದಯೋ) ವಿಯ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ, ತತೋ ವಾ ಪನ ಭಿಯ್ಯೋತಿ? ಅನಧಿಕಾರತೋ, ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಚ। ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಾಯಞ್ಹಿ (ಬು॰ ವಂ॰ ೭೫) –
Vihāraṃ pāvisīti gandhakuṭiṃ pāvisi. Ettakaṃ kathetvāti kappaparicchedādinavavārapaṭimaṇḍitaṃ vipassīādīnaṃ sattannaṃ buddhānaṃ pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ ettāvatā desanaṃ desetvā. Kasmā panettha bhagavā vipassīādīnaṃ sattannaṃyeva buddhānaṃ pubbenivāsaṃ kathesi, na buddhavaṃsadesanāyaṃ (bu. vaṃ. 64 gāthādayo) viya pañcavīsatiyā buddhānaṃ, tato vā pana bhiyyoti? Anadhikārato, payojanābhāvato ca. Buddhavaṃsadesanāyañhi (bu. vaṃ. 75) –
‘‘ಕೀದಿಸೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ನರುತ್ತಮ।
‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttama;
ಕಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ತಯಾ ವೀರ, ಪತ್ಥಿತಾ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಾ’’ತಿ॥ ಆದಿನಾ –
Kamhi kāle tayā vīra, patthitā bodhimuttamā’’ti. ādinā –
ಪವತ್ತಂ ತಂ ಪುಚ್ಛಂ ಅಧಿಕಾರಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಅತ್ತನಾ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋ ಕತೋ, ತಂ ದೀಪಙ್ಕರಂ ಭಗವನ್ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯೇಸಂ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ಬೋಧಿಯಾ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇಸಿ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಕಥಿತಾ, ಇಧ ಪನ ತಾದಿಸೋ ಅಧಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿ , ಯೇನ ದೀಪಙ್ಕರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ತತೋ ವಾ ಪನ ಪುರತೋ ಬುದ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಕಥೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಾ ನ ಏತ್ಥ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಾಯಂ ವಿಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ ದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಭೂತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಾ, ನ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ, ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ, (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ತಾದಿಸಾನಞ್ಚ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸನಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ। ಇಧ ಪನ ಪಕತಿಸಾವಕಾನಂ, ತಾದಿಸಾನಞ್ಚ ದೇವತಾನಂ ವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಸತ್ತನ್ನಮೇವ ಬುದ್ಧಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಕಥೇಸಿ। ತಥಾ ಹಿ ನೇ ಭಗವಾ ಪಲೋಭನವಸೇನ ಸಮುತ್ತೇಜೇತುಂ ಸಪ್ಪಪಞ್ಚತಾಯ ಕಥಾಯ ದೇಸನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಅಪಾಪೇತ್ವಾವ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪಾವಿಸಿ। ತಥಾ ಚ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಏವ ದೇಸನಾಯ ಅನುಸಾರತೋ ಆಟಾನಾಟಿಯಪರಿತ್ತ- (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭೫) ದೇಸನಾದಯೋ ಪವತ್ತಾ।
Pavattaṃ taṃ pucchaṃ adhikāraṃ aṭṭhuppattiṃ katvā yassa sammāsambuddhassa pādamūle attanā mahābhinīhāro kato, taṃ dīpaṅkaraṃ bhagavantaṃ ādiṃ katvā yesaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santikā bodhiyā laddhabyākaraṇo hutvā tattha tattha pāramiyo pūresi, tesaṃ paṭipattisaṅkhāto pubbenivāso, attano ca paṭipatti kathitā, idha pana tādiso adhikāro natthi , yena dīpaṅkarato paṭṭhāya, tato vā pana purato buddhe ārabbha pubbenivāsaṃ katheyya. Tasmā na ettha buddhavaṃsadesanāyaṃ viya pubbenivāso vitthārito. Yasmā ca buddhānaṃ desanā nāma desanāya bhājanabhūtānaṃ puggalānaṃ ñāṇabalānurūpā, na attano ñāṇabalānurūpā, tasmā tattha aggasāvakānaṃ, mahāsāvakānaṃ, (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā) tādisānañca devabrahmānaṃ vasena desanā vitthāritā. Idha pana pakatisāvakānaṃ, tādisānañca devatānaṃ vasena pubbenivāsaṃ kathento sattannameva buddhānaṃ pubbenivāsaṃ kathesi. Tathā hi ne bhagavā palobhanavasena samuttejetuṃ sappapañcatāya kathāya desanaṃ matthakaṃ apāpetvāva gandhakuṭiṃ pāvisi. Tathā ca imissā eva desanāya anusārato āṭānāṭiyaparitta- (dī. ni. 3.275) desanādayo pavattā.
ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸಚಾರಿಕಾವಿಭಾವಿನಿಯಾ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ಏವ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಕಥೇಸಿ। ತೇಸಂಯೇವ ಹಿ ಸಾವಕಾ ತದಾ ಚೇವ ಏತರಹಿ ಚ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಾ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ। ‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥತಿಸ್ಸಫುಸ್ಸಾನಂ ಕಿರ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ಉಪಪನ್ನಾ ಉಪಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಉಪಕಾದಯೋ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು, ನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಅಟ್ಠಂಸೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಥಾ ಯೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಟಿವೇಧಸಾಸನಂ ಏಕಂಸತೋ ನಿಚ್ಛಯೇ ನ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಧರತಿ, ನ ಅನ್ತರಹಿತಂ, ತೇ ಏವ ಕಿತ್ತೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂಯೇವ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಕಥೇಸಿ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ। ಅಪುಬ್ಬಾಚರಿಮನಿಯಮೋ ಪನ ಅಪರಾಪರಂ ಸಂಸರಣಕಸತ್ತವಾಸವಸೇನ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ನ ತೇನೇತಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿರನ್ತರಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅಭಿಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ಯಾವ ತಾ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ, ತಾವ ಮತ್ಥಕಂ ಸಿಖಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ। ನ ತಾವ ಕಥಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ।
Apicettha bhagavā attano suddhāvāsacārikāvibhāviniyā uparidesanāya saṅgahatthaṃ vipassīādīnaṃ eva sattannaṃ sammāsambuddhānaṃ pubbenivāsaṃ kathesi. Tesaṃyeva hi sāvakā tadā ceva etarahi ca suddhāvāsabhūmiyaṃ ṭhitā, na aññesaṃ parinibbutattā. ‘‘Siddhatthatissaphussānaṃ kira buddhānaṃ sāvakā suddhāvāsesu upapannā upapattisamanantarameva imasmiṃ sāsane upakādayo viya arahattaṃ adhigantvā nacirasseva parinibbāyiṃsu, na tattha tattha yāvatāyukaṃ aṭṭhaṃsū’’ti vadanti. Tathā yesaṃ sammāsambuddhānaṃ paṭivedhasāsanaṃ ekaṃsato nicchaye na ajjāpi dharati, na antarahitaṃ, te eva kittento vipassīādīnaṃyeva bhagavantānaṃ pubbenivāsaṃ imasmiṃ sutte kathesi veneyyajjhāsayavasena. Apubbācarimaniyamo pana aparāparaṃ saṃsaraṇakasattavāsavasena ekissā lokadhātuyā icchitoti na tenetaṃ virujjhatīti daṭṭhabbaṃ. Nirantaraṃ matthakaṃ pāpetvāti abhijātito paṭṭhāya yāva pātimokkhuddeso yāva tā buddhakiccasiddhi, tāva matthakaṃ sikhaṃ pāpetvā. Na tāva kathitoti yojanā.
ತನ್ತಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮತನ್ತಿಂ, ಪರಿಯತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುತ್ತಪುತ್ತಮಾತುಯಾನವಿಹಾರಧನವಿಹಾರದಾಯಕಾದೀನಂ ಸಮ್ಬಹುಲಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಿಭಾವನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾರೋ ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋ।
Tantinti dhammatantiṃ, pariyattinti attho. Puttaputtamātuyānavihāradhanavihāradāyakādīnaṃ sambahulānaṃ atthānaṃ vibhāvanavasena pavattavāro sambahulavāro.
ಸಮ್ಬಹುಲವಾರವಣ್ಣನಾ
Sambahulavāravaṇṇanā
ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಆಗತತ್ತಾ ಪನ ಆನೇತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬೋತಿ ತಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕುಲವಂಸೋ ಕುಲಾನುಕ್ಕಮೋ। ಪವೇಣೀತಿ ಪರಮ್ಪರಾ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿ ಪುತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತೇನ ತೇಸಂ ಜಾತನಗರಾದಿ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಂ ಏಕಂಸತೋ ಮನುಸ್ಸಭಾವಸಞ್ಜಾನನತ್ಥಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ ಏವ ನ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯತೋ ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ಚರಿಮಭವೇ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಏವ ಪಾತುಭಾವೋ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ।
Kāmañcāyaṃ pāḷiyaṃ anāgato, aṭṭhakathāsu āgatattā pana ānetvā dīpetabboti taṃ dīpento ‘‘sabbabodhisattānañhī’’tiādimāha. Kulavaṃso kulānukkamo. Paveṇīti paramparā. ‘‘Kasmā’’ti puttuppattiyā kāraṇaṃ pucchitvā taṃ vissajjento ‘‘sabbaññubodhisattānañhī’’tiādimāha, tena tesaṃ jātanagarādi paññāyamānaṃ ekaṃsato manussabhāvasañjānanatthaṃ icchitabbaṃ, aññathā yathādhippetabuddhakiccasiddhi eva na siyāti dasseti, yato mahāsattānaṃ carimabhave manussaloke eva pātubhāvo, na aññattha.
ಸಮ್ಬಹುಲಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
Sambahulaparicchedavaṇṇanā
ಚನ್ದಾದೀನಂ ಸೋಭಾವಿಸೇಸಂ ರಹೇತಿ ಚಜಾಪೇತೀತಿ ರಾಹು, ರಾಹುಗ್ಗಹೋ, ಇಧ ಪನ ರಾಹು ವಿಯಾತಿ ರಾಹು। ಬನ್ಧನನ್ತಿ ಚ ಅನತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ವುತ್ತವಚನಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಕುಮಾರಸ್ಸ ‘‘ರಾಹುಲೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಅಥಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ರೋಚಿನೀತಿ ರೋಚನಸೀಲಾ, ಉಜ್ಜಲರೂಪಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರುಚಗ್ಗತೀತಿ ರುಚಂ ಪಭಾತಂ ಆಗತಿಭೂತಾ, ಗ-ಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಇತ್ಥಿರತನಭಾವತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಬಿಮ್ಬಪಟಿಚ್ಛನ್ನಭೂತಾತಿ ಬಿಮ್ಬಾ।
Candādīnaṃ sobhāvisesaṃ raheti cajāpetīti rāhu, rāhuggaho, idha pana rāhu viyāti rāhu. Bandhananti ca anatthuppattiṭṭhānataṃ sandhāya vuttaṃ. Tathā mahāsattena vuttavacanameva gahetvā kumārassa ‘‘rāhulo’’ti nāmaṃ akaṃsu. Athāti nipātamattaṃ. Rocinīti rocanasīlā, ujjalarūpāti attho. Rucaggatīti rucaṃ pabhātaṃ āgatibhūtā, ga-kārāgamaṃ katvā vuttaṃ. Itthiratanabhāvato manussaloke sabbāsaṃ itthīnaṃ bimbapaṭicchannabhūtāti bimbā.
ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯಾತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ।
Jhānā vuṭṭhāyāti pādakajjhānato uṭṭhāya.
ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲುಬ್ಬೇಧಾತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣಬಹಲಭಾವಾ। ಚೂಳಂಸೇನ ಛಾದೇತ್ವಾತಿ ತಿರಿಯಭಾಗೇನ ಠಪನವಸೇನ ಸಬ್ಬಂ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಛಾದೇತ್ವಾ। ಸುವಣ್ಣಯಟ್ಠಿಫಾಲೇಹೀತಿ ಫಾಲಪ್ಪಮಾಣಾಹಿ ಸುವಣ್ಣಯಟ್ಠೀಹಿ। ಸುವಣ್ಣಹತ್ಥಿಪಾದಾನೀತಿ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಪಾದಪರಿಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣಖಣ್ಡಾನಿ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಚೂಳಂಸೇನೇವ। ಸುವಣ್ಣಕಟ್ಟೀಹೀತಿ ಸುವಣ್ಣಖಣ್ಡೇಹಿ। ಸಲಕ್ಖಣಾನನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾರಾನಂ।
Aṭṭhaṅgulubbedhāti aṭṭhaṅgulappamāṇabahalabhāvā. Cūḷaṃsena chādetvāti tiriyabhāgena ṭhapanavasena sabbaṃ vihāraṭṭhānaṃ chādetvā. Suvaṇṇayaṭṭhiphālehīti phālappamāṇāhi suvaṇṇayaṭṭhīhi. Suvaṇṇahatthipādānīti pakatihatthipādaparimāṇāni suvaṇṇakhaṇḍāni. Vuttanayenevāti cūḷaṃseneva. Suvaṇṇakaṭṭīhīti suvaṇṇakhaṇḍehi. Salakkhaṇānanti lakkhaṇasampannānaṃ sahassārānaṃ.
ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನಕಾಲೇ ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಂ। ಅವಿಜಹಿತೋತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ತಥಾನಿಸಜ್ಜಾಯ ಅನಞ್ಞತ್ಥಭಾವೀಭಾವತೋ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಪಠಮಪದಗಣ್ಠಿಕಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಸೋಪಾನಫಲಕೇ ಠತ್ವಾ ಠಪಿಯಮಾನಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಾದಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಹನಟ್ಠಾನಂ। ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ದಳ್ಹಂ ಥಿರಂ ಕೇನಚಿ ಅಭೇಜ್ಜಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪದಗಣ್ಠೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಇದಾನಿ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೋ, ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪುರಿಮಾನಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಮಞ್ಚಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇಸೇ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಮಞ್ಚೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಞ್ಚಪಾದಟ್ಠಾನಾನಿ ಅವಿಜಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಞ್ಚಾನಂ ಪನ ಮಹನ್ತಖುದ್ದಕಭಾವೇನ ಮಞ್ಚಪಞ್ಞಾಪನಪದೇಸಸ್ಸ ಮಹನ್ತಾಮಹನ್ತತಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಪನ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಸಬ್ಬದಾ ಏಕಪ್ಪಮಾಣೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಞ್ಚಪಾದಟ್ಠಾನಾನಿ ಅವಿಜಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಹಾರೋಪಿ ನ ವಿಜಹಿತೋ ಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುರಿಮಂ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ।
Bodhipallaṅkoti abhisambujjhanakāle nisajjaṭṭhānaṃ. Avijahitoti buddhānaṃ tathānisajjāya anaññatthabhāvībhāvato apariccatto. Tenāha ‘‘ekasmiṃyeva ṭhāne hotī’’ti. Paṭhamapadagaṇṭhikāti pacchime sopānaphalake ṭhatvā ṭhapiyamānassa dakkhiṇapādassa patiṭṭhahanaṭṭhānaṃ. Taṃ pana yasmā daḷhaṃ thiraṃ kenaci abhejjaṃ hoti, tasmā ‘‘padagaṇṭhī’’ti vuttaṃ. Yasmiṃ bhūmibhāge idāni jetavanamahāvihāro, tattha yasmiṃ ṭhāne purimānaṃ sabbabuddhānaṃ mañcā paññattā, tasmiṃyeva padese amhākampi bhagavato mañco paññattoti katvā ‘‘cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva hontī’’ti vuttaṃ. Mañcānaṃ pana mahantakhuddakabhāvena mañcapaññāpanapadesassa mahantāmahantatā appamāṇaṃ, buddhānubhāvena pana so padeso sabbadā ekappamāṇoyeva hotīti ‘‘cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva hontī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vihāropi na vijahito yevāti etthāpi eseva nayo. Purimaṃ vihāraṭṭhānaṃ na pariccajatīti hi attho.
ವಿಸಿಟ್ಠಾ ಮತ್ತಾ ವಿಮತ್ತಾ, ವಿಮತ್ತಾವ ವೇಮತ್ತಂ, ವಿಸದಿಸತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಮಾಣಂ ಆರೋಹೋ। ಪಧಾನಂ ದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾ। ರಸ್ಮೀತಿ ಸರೀರಪ್ಪಭಾ।
Visiṭṭhā mattā vimattā, vimattāva vemattaṃ, visadisatāti attho. Pamāṇaṃ āroho. Padhānaṃ dukkarakiriyā. Rasmīti sarīrappabhā.
‘‘ಸತ್ತಾನಂ ಪಾಕತಿಕಹತ್ಥೇನ ಛಹತ್ಥೋ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೋ, ತತೋ ತಿಗುಣಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಭಗವಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಾಕತಿಕಹತ್ಥೇನ ಚತುಹತ್ಥೋ ಮಜ್ಝಿಮಪುರಿಸೋ, ತತೋ ತಿಗುಣಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಭಗವಾ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥೋ ಉಪಾದಿನ್ನಕರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ, ಸಮನ್ತತೋ ಪನ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ಫರತೀತಿ ಉಪರಿ ಛಹತ್ಥಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ, ಬಹಲತರಪ್ಪಭಾ ರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।
‘‘Sattānaṃ pākatikahatthena chahattho majjhimapuriso, tato tiguṇaṃ bhagavato sarīrappamāṇanti bhagavā aṭṭhārasahattho’’ti vadanti. Apare pana bhaṇanti ‘‘manussānaṃ pākatikahatthena catuhattho majjhimapuriso, tato tiguṇaṃ bhagavato sarīrappamāṇanti bhagavā dvādasahattho upādinnakarūpadhammavasena, samantato pana byāmamattaṃ byāmappabhā pharatīti upari chahatthaṃ abbhuggato, bahalatarappabhā rūpena saddhiṃ aṭṭhārasahattho hotī’’ti.
ಅದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ದೀಘಕಾಲಂ।
Addhaniyanti dīghakālaṃ.
ಅಜ್ಝಾಸಯಪಟಿಬದ್ಧನ್ತಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಕಾಲೇ ತಥಾಪವತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾಧೀನಂ, ತಥಾಪವತ್ತಪತ್ಥನಾನುರೂಪಂ ವಿಪುಲಂ, ವಿಪುಲತರಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸರೀರಪ್ಪಮಾಣಂ, ಪಧಾನಂ, ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಸದಿಸಾತಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವೇಮತ್ತತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಆಯುಕುಲಾನಿಪಿ ಇಧ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪಿತಾನಿ। ಪಟಿವಿದ್ಧಗುಣೇಸೂತಿ ಅಧಿಗತಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಸು। ನನು ಚ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು, ವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಪರಿಮಾಣೇ ಚ ವೇಮತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ತದುಭಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧಗುಣಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ನ ಉದ್ಧಟಂ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಬುದ್ಧಗುಣೇಸು ವೇಮತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ತದಗ್ಗೇನ ನೇಸಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸುಪಿ ವೇಮತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಹೇತುಅನುರೂಪತಾಯ ಫಲಸ್ಸ , ಏಕನ್ತೇನೇವ ವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಪರಿಮಾಣೇ ವೇಮತ್ತಭಾವೋ ವಿಭಾವಿತೋ। ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಹೇತುಅವತ್ಥಾಯಂ ಸಮ್ಭತೂಪನಿಸ್ಸಯಿನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಾ ವೇನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ ಚರಿಮಭವೇ ಅರಹತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪೋಸಿತಾನಿ ಕಮಲವನಾನಿ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಿಯ ತಥಾಗತಗುಣಾನುಭಾವಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಿಬೋಧಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದೀಪೇಸುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ।
Ajjhāsayapaṭibaddhanti bodhisambhārasambharaṇakāle tathāpavattajjhāsayādhīnaṃ, tathāpavattapatthanānurūpaṃ vipulaṃ, vipulatarañca hotīti attho. Svāyamattho cariyāpiṭakavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Ettha ca yasmā sarīrappamāṇaṃ, padhānaṃ, sarīrappabhā ca buddhānaṃ visadisāti idha pāḷiyaṃ anāgatā, tasmā tehi saddhiṃ vemattatāsāmaññena āyukulānipi idha āharitvā dīpitāni. Paṭividdhaguṇesūti adhigatasabbaññuguṇesu. Nanu ca bodhisambhāresu, veneyyapuggalaparimāṇe ca vemattaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, tadubhayaṃ pana buddhaguṇaggahaṇena gahitameva hotīti na uddhaṭaṃ. Yadaggena hi sabbabuddhānaṃ buddhaguṇesu vemattaṃ natthi, tadaggena nesaṃ sambodhisambhāresupi vemattaṃ natthīti. Kasmā? Hetuanurūpatāya phalassa , ekanteneva veneyyapuggalaparimāṇe vemattabhāvo vibhāvito. Mahābodhisattānañhi hetuavatthāyaṃ sambhatūpanissayindriyaparipākā veneyyapuggalā carimabhave arahattasampattiyā paripositāni kamalavanāni sūriyarasmisamphassena viya tathāgataguṇānubhāvasamphassena vibodhaṃ upagacchantīti dīpesuṃ aṭṭhakathācariyā.
ನಿಧಿಕುಮ್ಭೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾನಿಧಯೋ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಜಾತೋ ಚಾತಿ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋ ಚಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ ಬುದ್ಧವಂಸೇ –
Nidhikumbhoti cattāro mahānidhayo sandhāya vadati. Jāto cāti. Ca-saddena katamahābhinīhāro cāti ayampi attho saṅgahitoti daṭṭhabbo. Vuttaṃ hetaṃ buddhavaṃse –
‘‘ತಾರಾಗಣಾ ವಿರೋಚನ್ತಿ, ನಕ್ಖತ್ತಾ ಗಗನಮಣ್ಡಲೇ।
‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;
ವಿಸಾಖಾ ಚನ್ದಿಮಾಯುತ್ತಾ, ಧುವಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೬೫)।
Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissatī’’ti. (bu. vaṃ. 65);
‘‘ಏತೇನೇವ ಚ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಸಾಖಾನಕ್ಖತ್ತೇನೇವ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।
‘‘Eteneva ca sabbabuddhānaṃ visākhānakkhatteneva mahābhinīhāro hotī’’ti ca vadanti.
೧೩. ಅಯಂ ಗತೀತಿ ಅಯಂ ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತನಾಕಾರೋ, ಅಞ್ಞೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಾ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಸ್ಮಾ ಚುತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ತಾವ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಆರೋಹನಂ ಅತೀತಅತೀತತರಅತೀತತಮಾದಿಜಾತಿಸಙ್ಖಾತೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಚುತಿ, ತಾವ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಓರೋಹನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೇ ಪಟಿಮುಖಭಾವೇನ ಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಚುತಿಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಂ ಪನಿದಂ ಚುತಿಯಾ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಗಮನಂ ಬುಜ್ಝನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗರುಕನ್ತಿ ಭಾರಿಯಂ ದುಕ್ಕರಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಕಾಸೇ ಪದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಛಿನ್ನವಟುಮಾನುಸ್ಸರಣಂ ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸನತೋ ಅಪರಂ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಕಾರಣಂ। ಯತ್ರಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ತತ್ಥೇ, ನಾಮಾತಿ ಅಚ್ಛರಿಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಅನತ್ಥಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ನಾಮ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯತ್ರಾ’’ತಿ ನಿಪಾತವಸೇನ ವಿಸುಂ ಯತ್ರ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಂ। ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕಿಲೇಸವಟ್ಟಸ್ಸ ಪಪಞ್ಚಗ್ಗಹಣೇನ, ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸ್ಸ ದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಪರಿಯಾದಿನ್ನವಟ್ಟೇತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೇಪಿತವಟ್ಟೇ। ‘‘ಮಗ್ಗಸೀಲೇನ ಫಲಸೀಲೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಯಿದಂ ಮಗ್ಗಫಲಸೀಲಂ ಲೋಕಿಯಸೀಲಪುಬ್ಬಕಂ, ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಸೀಲಮ್ಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಂ ವಿಯ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸೀಲೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಾತಿ ಸಮಾಧಿ ಚ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಾ ಚ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಾ, ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ’’ತಿಆದಿ, ‘‘ವಿಹಾರೋ ಗಹಿತೋ ವಾ’’ತಿ ಚ। ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಾ ನಾಮ ವೀರಿಯಸತಿಆದಯೋ।
13.Ayaṃgatīti ayaṃ pavatti pavattanākāro, aññe pubbenivāsaṃ anussarantā iminā ākārena anussarantīti attho, yasmā cutito paṭṭhāya yāva paṭisandhi, tāva anussaraṇaṃ ārohanaṃ atītaatītataraatītatamādijātisaṅkhāte pubbenivāse ñāṇassa abhimukhabhāvena pavattīti katvā. Tasmā paṭisandhito paṭṭhāya yāva cuti, tāva anussaraṇaṃ orohanaṃ pubbenivāse paṭimukhabhāvena ñāṇassa pavattīti āha ‘‘pacchāmukhaṃ ñāṇaṃ pesetvā’’ti. Cutigantabbanti yaṃ panidaṃ cutiyā ñāṇagatiyā gantabbaṃ, taṃ gamanaṃ bujjhananti attho. Garukanti bhāriyaṃ dukkaraṃ. Tenāha ‘‘ākāse padaṃ dassento viyā’’ti. Aparampi kāraṇanti chinnavaṭumānussaraṇaṃ pacchāmukhaṃ ñāṇaṃ pesanato aparaṃ acchariyabbhutakāraṇaṃ. Yatrāti paccattatthe, nāmāti acchariyatthe nipāto, hi-saddo anatthako. Tenāha ‘‘yo nāma tathāgato’’ti. Evañca katvā ‘‘yatrā’’ti nipātavasena visuṃ yatra-saddaggahaṇaṃ samatthitaṃ hoti. Papañcenti sattasantānaṃ saṃsāre vitthārentīti papañcaṃ. Kammavaṭṭaṃ vuccatīti kilesavaṭṭassa papañcaggahaṇena, vipākavaṭṭassa dukkhaggahaṇena gahitattā. Pariyādinnavaṭṭeti sabbaso khepitavaṭṭe. ‘‘Maggasīlena phalasīlenā’’ti vatvā tayidaṃ maggaphalasīlaṃ lokiyasīlapubbakaṃ, buddhānañca lokiyasīlampi lokuttarasīlaṃ viya anaññasādhāraṇaṃ evāti dassetuṃ ‘‘lokiyalokuttarasīlenā’’ti vuttaṃ. Samādhipaññāsupi eseva nayo. Samādhipakkhāti samādhi ca samādhipakkhā ca samādhipakkhā, ekadesasarūpekaseso daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘maggasamādhinā’’tiādi, ‘‘vihāro gahito vā’’ti ca. Samādhipakkhā nāma vīriyasatiādayo.
ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ। ನೀವರಣಾದೀಹೀತಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಚೇವ ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಚ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದೀಹಿ ಚ। ‘‘ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಮುತ್ತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಾಧನತಂ ಆಹ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಆದಿವಿಸಯತ್ತಾ ತಸ್ಸ। ವಿಮುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಕಸ್ಸ। ಪಚ್ಚನೀಕಙ್ಗವಸೇನಾತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಪಟಿಪಕ್ಖಅಙ್ಗವಸೇನ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸೋ ಏವ ಅನ್ತೋ ಪರಿಯೋಸಾನಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟತಾ, ಅಪಗಮೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ತೇಹಿ ವಿವಿತ್ತತ್ತಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೂರೇ ಠಿತತ್ತಾ’’ತಿ।
Sayanti attanā. Nīvaraṇādīhīti nīvaraṇehi ceva tadekaṭṭhehi ca pāpadhammehi, vitakkavicārādīhi ca. ‘‘Vimuttattāvimuttīti saṅkhyaṃ gacchantī’’ti iminā vimutti-saddassa kammasādhanataṃ āha aṭṭhasamāpattiādivisayattā tassa. Vimuttattāti ca ‘‘vikkhambhanavasena vimuttattā’’tiādinā yojetabbaṃ. Tassa tassāti aniccānupassanādikassa. Paccanīkaṅgavasenāti pahātabbapaṭipakkhaaṅgavasena. Paṭippassaddhante uppannattāti kilesānaṃ paṭippassambhanaṃ paṭippassaddhaṃ, so eva anto pariyosānabhāvato, tasmiṃ sādhetabbe nibbattattā, taṃtaṃmaggavajjhakilesānaṃ paṭippassambhanavasena pavattattāti attho. Kilesehi nissaṭatā, apagamo ca nibbānassa tehi vivittattā evāti āha ‘‘dūre ṭhitattā’’ti.
೧೬. ಧಮ್ಮಧಾತೂತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಸವಾಸನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಜಹನತೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ, ದಸಬಲಞಾಣಾದಯೋ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಭಗವತಾ ಅಧಿಗತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಅರಹತ್ತಂ ಧಮ್ಮಧಾತೂತಿ ಕೇಚಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣನ್ತಿ ಅಪರೇ। ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಾಕ್ಯೇಹಿ। ಆಬದ್ಧನ್ತಿ ಪಟಿಬದ್ಧಂ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ। ದೇವಚಾರಿಕಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ದೇವಲೋಕೇ ಚಾರಿಕಾಯಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವಾನಂ ಕುತೂಹಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೯೧) ವಿಚಾರೇಸ್ಸತಿ, ಅತ್ಥತೋ ವಿಭಾವೇಸ್ಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಯಂ ದೇಸನಾತಿ ‘‘ಇತೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪) ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಮಾಹ। ನಿದಾನಕಣ್ಡೇತಿಆದಿತೋ ದೇಸಿತಂ ಉದ್ದೇಸದೇಸನಮಾಹ। ಸಾ ಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಟ್ಠಾನಿಯತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಾ।
16.Dhammadhātūti dhammānaṃ sabhāvo, atthato cattāri ariyasaccāni. Suppaṭividdhāti suṭṭhu paṭividdhā savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ pajahanato. Evañhi sabbaññutā, dasabalañāṇādayo cāti sabbe buddhaguṇā bhagavatā adhigatā ahesuṃ. Arahattaṃ dhammadhātūti keci. Sabbaññutañāṇanti apare. Dvīhi padehīti dvīhi vākyehi. Ābaddhanti paṭibaddhaṃ taṃmūlakattā uparidesanāya. Devacārikakolāhalanti attano devaloke cārikāyaṃ suddhāvāsadevānaṃ kutūhalappavattiṃ dassento suttantapariyosāne (dī. ni. aṭṭha. 2.91) vicāressati, atthato vibhāvessatīti yojanā. Ayaṃ desanāti ‘‘ito so bhikkhave’’tiādinā (dī. ni. 2.4) vitthārato pavattitadesanamāha. Nidānakaṇḍetiādito desitaṃ uddesadesanamāha. Sā hi imissā desanāya nidānaṭṭhāniyattā tathā vuttā.
ಬೋಧಿಸತ್ತಧಮ್ಮತಾವಣ್ಣನಾ
Bodhisattadhammatāvaṇṇanā
೧೭. ‘‘ವಿಪಸ್ಸೀತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅನ್ವತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವಿವಿಧೇ ಅತ್ಥೇತಿ ತಿರೋಹಿತವಿದೂರದೇಸಗತಾದಿಕೇ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೇ, ತದಞ್ಞೇ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರಭೂತೇ ತೇ ಚ ಯಥೂಪಗತೇ, ವೋಹಾರವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಚಾತಿ ನಾನಾವಿಧೇ ಅತ್ಥೇ। ಪಸ್ಸನಕುಸಲತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸನೇ ನಿಪುಣಭಾವೇನ। ಯಾಥಾವತೋ ಞೇಯ್ಯಂ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಬೋಧಿ, ಸೋ ಏವ ಸತ್ತಯೋಗತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಸತ್ತೋ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತೋ’’ತಿ। ಸುಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾದಿನಾ ಪನ ಪಣ್ಡಿತಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಯದಾ ಚ ಪನಾನೇನ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋ ಕತೋ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಯಂ ಏಕನ್ತನಿನ್ನತ್ತಾ ಬೋಧಿಮ್ಹಿ ಸತ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬೋಧಿಸಙ್ಖಾತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುತ್ಥಾಯ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿಯಾ ಓಕ್ಕಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಚತಸ್ಸೋ ಹಿ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿಯೋ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಗಬ್ಭೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಓಕ್ಕಮನೇ, ಠಾನೇ, ನಿಕ್ಖಮನೇತಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಅಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಠಮೇ ಠಾನೇ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ನ ಇತರೇಸು, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಠಮೇ, ದುತಿಯೇ ಚ ಠಾನೇ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ನ ತತಿಯೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮಾ ಗಬ್ಭಾವಕ್ಕನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ದುತಿಯಾ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾನಂ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋ) ವಸೇನ, ತತಿಯಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ವಸೇನ। ತೇ ಕಿರ ಕಮ್ಮಜವಾತೇಹಿ ಉದ್ಧಂಪಾದಾ ಅಧೋಸಿರಾ ಅನೇಕಸತಪೋರಿಸೇ ಪಪಾತೇ ವಿಯ ಯೋನಿಮುಖೇ ಖಿತ್ತಾ ತಾಳಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇನ ಹತ್ಥೀ ವಿಯ ಸಮ್ಬಾಧೇನ ಯೋನಿಮುಖೇನ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತೇನ ನೇಸಂ ‘‘ಮಯಂ ನಿಕ್ಖಮಾಮಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನ ಹೋತಿ। ಚತುತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಸೇನ। ತೇ ಹಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾಪಿ ಪಜಾನನ್ತಿ, ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾಪಿ ಪಜಾನನ್ತಿ, ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇಪಿ ಪಜಾನನ್ತಿ। ನ ಹಿ ತೇ ಕಮ್ಮಜವಾತಾ ಉದ್ಧಂಪಾದೇ ಅಧೋಸಿರೇ ಕತ್ವಾ ಖಿಪಿತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ಪಸಾರಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಠಿತಕಾವ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೀತಿ। ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪಞ್ಚಮಹಾವಿಲೋಕನಞಾಣೇಹಿ ಚೇವ ‘‘ಇದಾನಿ ಚವಾಮೀ’’ತಿ ಚುತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಞಾಣೇನ ಚ ಅಪರಭಾಗೇ ‘‘ಇಧ ಮಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಞಾಣೇನ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನಿತ್ವಾ।
17. ‘‘Vipassīti tassa nāma’’nti vatvā tassa anvatthataṃ dassetuṃ ‘‘tañca kho’’tiādi vuttaṃ. Vividhe attheti tirohitavidūradesagatādike nīlādivasena nānāvidhe, tadaññe ca indriyagocarabhūte te ca yathūpagate, vohāravinicchaye cāti nānāvidhe atthe. Passanakusalatāyāti dassane nipuṇabhāvena. Yāthāvato ñeyyaṃ bujjhatīti bodhi, so eva sattayogato bodhisattoti āha ‘‘paṇḍitasatto bujjhanakasatto’’ti. Sucintitacintitādinā pana paṇḍitabhāve vattabbameva natthi. Yadā ca panānena mahābhinīhāro kato, tato paṭṭhāya mahābodhiyaṃ ekantaninnattā bodhimhi satto bodhisattoti āha ‘‘bodhisaṅkhātesū’’tiādi. Maggañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutañāṇaṃ, sabbaññutañāṇapadaṭṭhānañca maggañāṇaṃ ‘‘bodhī’’ti vuccati. ‘‘Sato sampajāno’’ti iminā catutthāya gabbhāvakkantiyā okkamīti dasseti. Catasso hi gabbhāvakkantiyo idhekacco gabbho mātukucchiyaṃ okkamane, ṭhāne, nikkhamaneti tīsu ṭhānesu asampajāno hoti, ekacco paṭhame ṭhāne sampajāno, na itaresu, ekacco paṭhame, dutiye ca ṭhāne sampajāno, na tatiye, ekacco tīsupi ṭhānesu sampajāno hoti. Tattha paṭhamā gabbhāvakkanti lokiyamahājanassa vasena vuttā, dutiyā asītimahāsāvakānaṃ (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanāya vitthāro) vasena, tatiyā dvinnaṃ aggasāvakānaṃ, paccekabuddhānañca vasena. Te kira kammajavātehi uddhaṃpādā adhosirā anekasataporise papāte viya yonimukhe khittā tāḷacchiggaḷena hatthī viya sambādhena yonimukhena nikkhamantā mahantaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti, tena nesaṃ ‘‘mayaṃ nikkhamāmā’’ti sampajaññaṃ na hoti. Catutthā sabbaññubodhisattānaṃ vasena. Te hi mātukucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhantāpi pajānanti, tattha vasantāpi pajānanti, nikkhamanakālepi pajānanti. Na hi te kammajavātā uddhaṃpāde adhosire katvā khipituṃ sakkonti, dve hatthe pasāritvā akkhīni ummīletvā ṭhitakāva nikkhamantīti. Ñāṇena paricchinditvāti pubbabhāge pañcamahāvilokanañāṇehi ceva ‘‘idāni cavāmī’’ti cutiparicchindanañāṇena ca aparabhāge ‘‘idha mayā paṭisandhi gahitā’’ti paṭisandhiparicchindanañāṇena ca paricchijja jānitvā.
ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾನಂ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾದೀನಞ್ಚ ಸತಿಪಿ ಪಾರಮಿಯಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವೇ ಸಮ್ಭಾರವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾ। ತತ್ಥಾಪಿ ಕಾಮಂ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಯೋಪಿ ದಾನಪಾರಮೀಯೇವ, ತಥಾಪಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ತತೋ ಏವ ಚ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗತೋಪಿ ವಿಸುಂ ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಂ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ। ಞಾತೀನಂ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ, ಸಾ ಚ ಖೋ ಕರುಣಾಯನವಸೇನ। ತಥಾ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಹಿತಚರಿಯಾ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣವಸೇನ, ಅನವಜ್ಜಕಮ್ಮಾಯತನಸಿಪ್ಪಾಯತನವಿಜ್ಜಾಠಾನವಸೇನ, ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿವಸೇನ, ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಾದಿತೀರಣವಸೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇನ ಞಾಣಚಾರೋ ಬುದ್ಧಚರಿಯಾ, ಸಾ ಪನತ್ಥತೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀಯೇವ, ಞಾಣಸಮ್ಭಾರವಿಸೇಸತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪನ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ಬುದ್ಧಚರಿಯಾನನ್ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೇನ ಪುಬ್ಬಯೋಗಪುಬ್ಬಚರಿಯಾಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ। ದಾನಾದೀಸುಯೇವ ಸಾತಿಸಯಪಟಿಪತ್ತಿ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ। ‘‘ಯಾವ ಚರಿಯಾಪಿಟಕೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ಕಾಯಾದಿವಿವೇಕವಸೇನ ಏಕಚರಿಯಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ದಾನಾದೀನಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಞ್ಚ ಸಂಸಾರನಿಬ್ಬಾನೇಸು ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಾನಞ್ಚ ವಿಭಾವನವಸೇನ, ಸತ್ತಾನಂ ಬೋಧಿತ್ತಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಪರಿಪಾಚನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಕಥಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ। ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾತಿ ಪರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ। ಸತ್ತಮಹಾದಾನಾನೀತಿ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ‘‘ಹದಯಮಂಸಾದೀನಿಪಿ ಯಾಚಕಾನಂ ದದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಿನ್ನದಾನಂ, ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿದಾನಂ, ಗಮನಕಾಲೇ ದಿನ್ನಂ ಸತ್ತಸತ್ತಕಮಹಾದಾನಂ, ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ದಿನ್ನಂ ಅಸ್ಸದಾನಂ, ರಥದಾನಂ, ಪುತ್ತದಾನಂ, ಭರಿಯಾದಾನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ಮಹಾದಾನಾನಿ (ಚರಿಯಾ॰ ೭೯) ದತ್ವಾ।
Pañcannaṃ mahāpariccāgānaṃ, ñātatthacariyādīnañca satipi pāramiyā pariyāpannabhāve sambhāravisesabhāvadassanatthaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tattha aṅgapariccāgo, nayanapariccāgo, attapariccāgo, rajjapariccāgo, puttadārapariccāgoti ime pañca mahāpariccāgā. Tatthāpi kāmaṃ aṅgapariccāgādayopi dānapāramīyeva, tathāpi pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca mahāpariccāgānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tato eva ca aṅgapariccāgatopi visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariccāgabhāvasāmaññepi rajjapariccāgaputtadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Ñātīnaṃ atthacariyā ñātatthacariyā, sā ca kho karuṇāyanavasena. Tathā sattalokassa diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthānaṃ vasena hitacariyā lokatthacariyā. Kammassakatāñāṇavasena, anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭhānavasena, khandhāyatanādivasena, lakkhaṇattayāditīraṇavasena ca attano, paresañca tattha satipaṭṭhānena ñāṇacāro buddhacariyā, sā panatthato paññāpāramīyeva, ñāṇasambhāravisesatādassanatthaṃ pana visuṃ gahaṇaṃ. Buddhacariyānanti bahuvacananiddesena pubbayogapubbacariyādhammakkhānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha gatapaccāgatavattasaṅkhātāya pubbabhāgapaṭipadāya saddhiṃ abhiññāsamāpattinipphādanaṃ pubbayogo. Dānādīsuyeva sātisayapaṭipatti pubbacariyā. ‘‘Yāva cariyāpiṭake saṅgahitā abhinīhāro pubbayogo, kāyādivivekavasena ekacariyā pubbacariyā’’ti keci. Dānādīnañceva appicchatādīnañca saṃsāranibbānesu ādīnavānisaṃsānañca vibhāvanavasena, sattānaṃ bodhittaye patiṭṭhāpanaparipācanavasena ca pavattakathā dhammakkhānaṃ. Koṭiṃ patvāti paraṃ pariyantaṃ paramukkaṃsaṃ pāpuṇitvā. Sattamahādānānīti aṭṭhavassikakāle ‘‘hadayamaṃsādīnipi yācakānaṃ dadeyya’’nti ajjhāsayaṃ uppādetvā dinnadānaṃ, maṅgalahatthidānaṃ, gamanakāle dinnaṃ sattasattakamahādānaṃ, maggaṃ gacchantena dinnaṃ assadānaṃ, rathadānaṃ, puttadānaṃ, bhariyādānanti imāni satta mahādānāni (cariyā. 79) datvā.
‘‘ಇದಾನೇವ ಮೇ ಮರಣಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಕಾಲಕರಣಂ ಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾಲಕಿರಿಯಾ, ತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ। ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಕಿರ ದೀಘಾಯುಕದೇವಲೋಕೇ ಠಿತಾ ‘‘ಇಧ ಠಿತಸ್ಸ ಮೇ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ವಾಸತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಮಾನಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ವಿಮಾನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಮೀಲೇತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ನಪ್ಪವತ್ತತೂ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮನನ್ತರಮೇವ ಮರಣಂ ಹೋತಿ। ಪಾರಮೀಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಉಕ್ಕಂಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ಅತ್ತಸಿನೇಹಸ್ಸ ತನುಭಾವೇನ, ಸತ್ತೇಸು ಚ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಉಳಾರಭಾವೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾ ಸಮಿಜ್ಝನ್ತಿ। ಚಿತ್ತೇ, ವಿಯ ಕಮ್ಮೇಸು ಚ ನೇಸಂ ವಸೀಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಉಪಪನ್ನಾನಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಪರಿಬ್ರೂಹನ್ತಿ। ವುತ್ತನಯೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಪ್ಪೇ ನಾನಾಜಾತೀಸು ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಅಪ್ಪಕಮೇವ ಕಾಲಂ ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಪಾರಮೀಸಮ್ಭರಣಪಸುತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಏಕೇನಅತ್ತಭಾವೇನ ಅನ್ತರೇನ ಪಾರಮೀನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪೂರಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಅಧಿಮುತ್ತಿಕಾಲಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ನಾಹೋಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪಿ ಚ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಟ್ಠಾನಂ ಚರಿಮಭವೇ ಅನೇಕಮಹಾನಿಧಿಸಮುಟ್ಠಾನಪುಬ್ಬಿಕಾಯ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಾಯ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವಿಯ, ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಅಸದಿಸದಾನಾದಿವಸೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಲಾಭುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ ಚ ‘‘ಇತೋ ಪರಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಅನುಭವನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾ।
‘‘Idāneva me maraṇaṃ hotū’’ti adhimuccitvā kālakaraṇaṃ adhimuttikālakiriyā, taṃ bodhisattānaṃyeva, na aññesaṃ. Bodhisattā kira dīghāyukadevaloke ṭhitā ‘‘idha ṭhitassa me bodhisambhārasambharaṇaṃ na sambhavatī’’ti katvā tattha vāsato nibbindamānasā honti, tadā vimānaṃ pavisitvā akkhīni nimīletvā ‘‘ito uddhaṃ me jīvitaṃ nappavattatū’’ti cittaṃ adhiṭṭhāya nisīdanti, cittādhiṭṭhānasamanantarameva maraṇaṃ hoti. Pāramīdhammānañhi ukkaṃsappavattiyā tasmiṃ tasmiṃ attabhāve abhiññāsamāpattīhi santānassa visesitattā attasinehassa tanubhāvena, sattesu ca mahākaruṇāya uḷārabhāvena adhiṭṭhānassa tikkhavisadabhāvāpattiyā bodhisattānaṃ adhippāyā samijjhanti. Citte, viya kammesu ca nesaṃ vasībhāvo, tasmā yattha upapannānaṃ pāramiyo sammadeva paribrūhanti. Vuttanayena kālaṃ katvā tattha upapajjanti. Tathā hi amhākaṃ mahāsatto imasmiṃyeva kappe nānājātīsu aparihīnajjhāno kālaṃ katvā brahmaloke nibbatto, appakameva kālaṃ tattha ṭhatvā tato cavitvā manussaloke nibbatto, pāramīsambharaṇapasuto ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘bodhisattānaṃyeva, na aññesa’’nti. ‘‘Ekenaattabhāvena antarena pāramīnaṃ sabbaso pūritattā’’ti iminā payojanābhāvato tattha ṭhatvā adhimuttikālakiriyā nāma nāhosīti dasseti. Api ca tattha yāvatāyukaṭṭhānaṃ carimabhave anekamahānidhisamuṭṭhānapubbikāya dibbasampattisadisāya mahāsampattiyā nibbatti viya, buddhabhūtassa asadisadānādivasena anaññasādhāraṇalābhuppatti viya ca ‘‘ito paraṃ mahāpurisassa dibbasampattianubhavanaṃ nāma natthī’’ti ussāhajātassa puññasambhārassa vasenāti daṭṭhabbaṃ. Ayañhettha dhammatā.
ಮನುಸ್ಸಗಣನಾವಸೇನ, ನ ದೇವಗಣನಾವಸೇನ। ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ಚುತಿಯಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ಅಮಿಲಾಯಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಮಿಲಾತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತಾಸಂ ಮಾಲಾನಂ ವಣ್ಣಸಮ್ಪದಾಯಪಿ ಗನ್ಧಸಮ್ಪದಾಯಪಿ ಸೋಭಾಸಮ್ಪದಾಯಪಿ ಅವಿನಾಸೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರಾನಂ ರಜೋಜಲ್ಲಾನಂ ಲೇಪಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವತೋ ದೇವಾನಂ ಸರೀರಗತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಪರಿಸುದ್ಧಪ್ಪಭಸ್ಸರಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವತ್ಥೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ನೇವ ಸೀತಂ ನ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಕಾರವಸೇನ ಅಧಿಕಂ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಉಣ್ಹಂ, ಸಯಮೇವ ವಾ ಖರತರಂ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿಭವನ್ತಂ ಸರೀರೇ ಸೇದಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ತಾದಿಸಂ ನೇವ ಸೀತಂ, ನ ಉಣ್ಹಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮರಣಾಸನ್ನಕಾಲೇ। ಬಿನ್ದುಬಿನ್ದುವಸೇನಾತಿ ಛಿನ್ನಸುತ್ತಾಯ ಆಮುತ್ತಮುತ್ತಾವಲಿಯಾ ನಿಪತನ್ತಾ ಮುತ್ತಗುಳಿಕಾ ವಿಯ ಬಿನ್ದು ಬಿನ್ದು ಹುತ್ವಾ। ಸೇದಾತಿ ಸೇದಧಾರಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ। ದನ್ತಾನಂ ಖಣ್ಡಿತಭಾವೋ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಂ। ಕೇಸಾನಂ ಪಲಿತಭಾವೋ ಪಾಲಿಚ್ಚಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಲಿತ್ತಚತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕಿಲನ್ತರೂಪೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಪಾಲಿಚ್ಚಾದೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾತಿ ಅನಭಿರತಿ। ಸಾ ನತ್ಥಿ ಉಪರೂಪರಿ ಉಳಾರಉಳಾರಾನಮೇವ ಭೋಗಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ದುವಿಜಾನನಾನಂ ಉಪತಿಟ್ಠಹನತೋ। ನಿಸ್ಸಸನ್ತೀತಿ ಉಣ್ಹಂ ನಿಸ್ಸಸನ್ತಿ। ವಿಜಮ್ಭನ್ತೀತಿ ಅನಭಿರತಿವಸೇನ ವಿಜಮ್ಭನಂ ಕರೋನ್ತಿ।
Manussagaṇanāvasena, na devagaṇanāvasena. Pubbanimittānīti cutiyā pubbanimittāni. Amilāyitvāti ettha amilātaggahaṇeneva tāsaṃ mālānaṃ vaṇṇasampadāyapi gandhasampadāyapi sobhāsampadāyapi avināso dassitoti daṭṭhabbaṃ. Bāhirabbhantarānaṃ rajojallānaṃ lepassapi abhāvato devānaṃ sarīragatāni vatthāni sabbakālaṃ parisuddhappabhassarāneva hutvā tiṭṭhantīti āha ‘‘vatthesupi eseva nayo’’ti. Neva sītaṃ na uṇhanti yassa sītassa paṭikāravasena adhikaṃ seviyamānaṃ uṇhaṃ, sayameva vā kharataraṃ hutvā abhibhavantaṃ sarīre sedaṃ uppādeyya, tādisaṃ neva sītaṃ, na uṇhaṃ hoti. Tasmiṃ kāleti yathāvuttamaraṇāsannakāle. Bindubinduvasenāti chinnasuttāya āmuttamuttāvaliyā nipatantā muttaguḷikā viya bindu bindu hutvā. Sedāti sedadhārā muccanti. Dantānaṃ khaṇḍitabhāvo khaṇḍiccaṃ. Kesānaṃ palitabhāvo pāliccaṃ.Ādi-saddena valittacataṃ saṅgaṇhāti. Kilantarūpo attabhāvo hoti, na pana khaṇḍiccapāliccādīti adhippāyo. Ukkaṇṭhitāti anabhirati. Sā natthi uparūpari uḷārauḷārānameva bhogānaṃ visesato duvijānanānaṃ upatiṭṭhahanato. Nissasantīti uṇhaṃ nissasanti. Vijambhantīti anabhirativasena vijambhanaṃ karonti.
ಪಣ್ಡಿತಾ ಏವಾತಿ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಏವ ದೇವತಾ। ಯಥಾ ದೇವತಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಾ ‘‘ಕೀದಿಸೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಿ, ಏವಂ ಅತೀತಭವೇ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ, ಅಞ್ಞದಾಪಿ ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಜಾನನ್ತಿಯೇವ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿ।
Paṇḍitā evāti buddhisampannā eva devatā. Yathā devatā sampatijātā ‘‘kīdisena puññakammena idha nibbattā’’ti cintetvā ‘‘iminā nāma puññakammena idha nibbattā’’ti jānanti, evaṃ atītabhave attanā kataṃ, aññadāpi vā ekaccaṃ puññakammaṃ jānantiyeva mahāpuññāti āha ‘‘ye mahāpuññā’’tiādi.
ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ಚಿರತರಕಾಲತ್ತಾ ಪರಮಾಯುನೋ। ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕನ್ತಿ ನ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಭಾಜನಭಾವತೋ। ಸತ್ತಾ ನ ಪರಮಾಯುನೋ ಹೋನ್ತಿ ನಾಮ ಪಾಪುಸ್ಸನ್ನತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ತದಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥಾಹ – ಕಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಸೂತಿ? ದೇವಲೋಕೇ ತಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಸ್ಸ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ, ತಥಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಭಾವತೋ । ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ, ತೇಸಂ ಸಾ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮತಾ ದೇವತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾನಂ ನ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಭೂತಾನಂ, ದೇವಭೂತೇ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದೇವಾನುಭಾವತೋ ಲೋಕೋ ದಹತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವತೋ, ತಥಾ ಸತಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ನಾಧಿಮುಚ್ಚತಿ ನ ಸಮ್ಪಸೀದತಿ, ಇಸ್ಸರಗುತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ದೇವತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಚ ಚಿರಕಾಲಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದತೋ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸತ್ತಾನಂ ತಾದಿಸಗ್ಗಾಹವಿನಿಮೋಚನತ್ಥಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸಸುಗತಿಯಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ದೇವಸುಗತಿಯಂ। ಮನುಸ್ಸಸುಗತಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾಪಿ ಓಪಪಾತಿಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಸತಿ ಚ ಓಪಪಾತಿಕೂಪಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತದೋಸಾನತಿವತ್ತನತೋ, ಧಮ್ಮವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮತನ್ತಿಯಾ ಠಪನಸ್ಸ ವಿಯ ಧಾತುವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಾತೂನಂ ಠಪನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ। ನ ಹಿ ಓಪಪಾತಿಕಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಉದ್ಧಂ ಸರೀರಧಾತುಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾಪಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚರಿಮಭವೇ ಮನುಸ್ಸಭಾವಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣಾಯ ಪನ ದಾರಪರಿಗ್ಗಹಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಾ ಯಾವ ಪುತ್ತಮುಖದಸ್ಸನಾ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಪರಿಪಾಕಗತಸೀಲನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಞ್ಞಾದಿಪಾರಮಿಕಾಪಿ ನ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನ್ತೀತಿ। ಕಿಂ ವಾ ಏತಾಯ ಕಾರಣಚಿನ್ತಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣಾ, ಯದಿದಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತಾನಂಯೇವ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನಾ, ನ ದೇವಭೂತಾನ’’ನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾ। ತಥಾ ಹಿ ತದತ್ಥೋ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೋಪಿ ಮನುಸ್ಸಭೂತಾನಂಯೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ದೇವಭೂತಾನಂ।
Na paññāyanti ciratarakālattā paramāyuno. Aniyyānikanti na niyyānāvahaṃ sattānaṃ abhājanabhāvato. Sattā na paramāyuno honti nāma pāpussannatāyāti āha ‘‘tadā hi sattā ussannakilesā hontī’’ti. Etthāha – kasmā sammāsambuddhā manussaloke eva uppajjanti, na devabrahmalokesūti? Devaloke tāva nuppajjanti brahmacariyavāsassa anokāsabhāvato, tathā anacchariyabhāvato . Acchariyadhammā hi buddhā bhagavanto, tesaṃ sā acchariyadhammatā devattabhāve ṭhitānaṃ na pākaṭā hoti yathā manussabhūtānaṃ, devabhūte hi sammāsambuddhe dissamānaṃ buddhānubhāvaṃ devānubhāvato loko dahati, na buddhānubhāvato, tathā sati ‘‘sammāsambuddho’’ti nādhimuccati na sampasīdati, issaraguttaggāhaṃ na vissajjeti, devattabhāvassa ca cirakālādhiṭṭhānato ekaccasassatavādato na parimuccati. Brahmaloke nuppajjantīti etthāpi eseva nayo. Sattānaṃ tādisaggāhavinimocanatthañhi buddhā bhagavanto manussasugatiyaṃyeva uppajjanti, na devasugatiyaṃ. Manussasugatiyaṃ uppajjantāpi opapātikā na honti, sati ca opapātikūpapattiyaṃ vuttadosānativattanato, dhammaveneyyānaṃ dhammatantiyā ṭhapanassa viya dhātuveneyyānaṃ dhātūnaṃ ṭhapanassa icchitabbattā ca. Na hi opapātikānaṃ parinibbānato uddhaṃ sarīradhātuyo tiṭṭhanti. Manussaloke uppajjantāpi mahābodhisattā carimabhave manussabhāvassa pākaṭabhāvakaraṇāya pana dārapariggahampi karontā yāva puttamukhadassanā agāramajjhe tiṭṭhanti, paripākagatasīlanekkhammapaññādipāramikāpi na abhinikkhamantīti. Kiṃ vā etāya kāraṇacintāya ‘‘sabbabuddhehi āciṇṇasamāciṇṇā, yadidaṃ manussabhūtānaṃyeva abhisambujjhanā, na devabhūtāna’’nti. Ayamettha dhammatā. Tathā hi tadattho mahābhinīhāropi manussabhūtānaṃyeva ijjhati, na devabhūtānaṃ.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಸೇಸದೀಪೇಸು? ಕೇಚಿ ತಾವ ಆಹು ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪಥವಿಯಾ ನಾಭಿಭೂತಾ, ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಸಹಿತಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಭೂಮಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ, ತಥಾ ‘‘ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಅವಿಜಹಿತಟ್ಠಾನಾನಂ ತತ್ಥೇವ ಲಬ್ಭನತೋ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ, ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಅಭಿನೀಹಾರೋ, ಸಾವಕಪಾರಮಿಯಾ ಸಮ್ಭರಣಂ, ಪರಿಪಾಚನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಖೇತ್ತಭೂತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ। ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿನಯನತ್ಥೋ ಚ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋತಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕಮಹಾಸಾವಕಾದಿ ವೇನೇಯ್ಯವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಏತಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ನ ಸೇಸದೀಪೇಸು। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋತಿ। ತೇಸಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಾನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಯತೋ ಅಪರಾಪರಂ ವತ್ತತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಏತೇನೇವ ಇಮಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಮಜ್ಝೇ ಕತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಸ್ಸೇವ ಖೇತ್ತಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಇತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಬುದ್ಧಾ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಜಮ್ಬುದೀಪೇಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀತಿ ದೀಪಂ ಪಸ್ಸೀ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ದೇಸನಿಯಾಮೇಪಿ ಕಾರಣಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
Kasmā pana sammāsambuddhā jambudīpe eva uppajjanti, na sesadīpesu? Keci tāva āhu ‘‘yasmā pathaviyā nābhibhūtā, buddhānubhāvasahitā acalaṭṭhānabhūtā bodhimaṇḍabhūmi jambudīpe eva, tasmā jambudīpe eva uppajjantī’’ti, tathā ‘‘itaresampi avijahitaṭṭhānānaṃ tattheva labbhanato’’ti. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yasmā purimabuddhānaṃ, mahābodhisattānaṃ, paccekabuddhānañca nibbattiyā sāvakabodhisattānaṃ sāvakabodhiyā abhinīhāro, sāvakapāramiyā sambharaṇaṃ, paripācanañca buddhakhettabhūte imasmiṃ cakkavāḷe jambudīpe eva ijjhati, na aññattha. Veneyyānaṃ vinayanattho ca buddhuppādoti aggasāvakamahāsāvakādi veneyyavisesāpekkhāya etasmiṃ jambudīpe eva buddhā nibbattanti, na sesadīpesu. Ayañca nayo sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇoti. Tesaṃ uttamapurisānaṃ tattheva uppatti sampatticakkānaṃ viya aññamaññūpanissayato aparāparaṃ vattatīti daṭṭhabbaṃ, eteneva imaṃ cakkavāḷaṃ majjhe katvā iminā saddhiṃ cakkavāḷānaṃ dasasahassasseva khettabhāvo dīpito ito aññassa buddhānaṃ uppattiṭṭhānassa tepiṭake buddhavacane anupalabbhanato. Tenāha ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantīti dīpaṃ passī’’ti. Iminā nayena desaniyāmepi kāraṇaṃ nīharitvā vattabbaṃ.
ಇದಾನಿ ಚ ಖತ್ತಿಯಕುಲಂ ಲೋಕಸಮ್ಮತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಮ್ಪಿ ಪೂಜನೀಯಭಾವತೋ। ‘‘ರಾಜಾ ಪಿತಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕುಲಂ ಪಸ್ಸಿ ಪಿತುವಸೇನ ಕುಲಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ।
Idānica khattiyakulaṃ lokasammataṃ brāhmaṇānampi pūjanīyabhāvato. ‘‘Rājā pitā bhavissatī’’ti kulaṃ passi pituvasena kulassa niddisitabbato.
‘‘ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಉಪರಿ ಸತ್ತ ದಿವಸಾನೀ’’ತಿ ಪಸ್ಸಿ, ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ, ತಸ್ಸಾ ಚ ತುಸಿತಭವೇ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚನುಭವನಂ।
‘‘Dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānī’’ti passi, tena attano antarāyābhāvaṃ aññāsi, tassā ca tusitabhave dibbasampattipaccanubhavanaṃ.
ತಾ ದೇವತಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾ। ಕಥಂ ಪನ ತಾ ದೇವತಾ ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪೂರಿತಪಾರಮಿಭಾವಂ, ಕಥಂ ಚಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ? ಮಹೇಸಕ್ಖಾನಂ ದೇವತಾನಂ ವಸೇನ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ತಾ ದೇವತಾ ಅಭಿಸಮಯಭಾಗಿನೋ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದಾನಸಂವಿಭಾಗೇ ಅನೇಕವಾರಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವತಾಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ।
Tā devatāti dasasahassicakkavāḷadevatā. Kathaṃ pana tā devatā tadā bodhisattassa pūritapāramibhāvaṃ, kathaṃ cassa buddhabhāvaṃ jānantīti? Mahesakkhānaṃ devatānaṃ vasena, yebhuyyena ca tā devatā abhisamayabhāgino. Tathā hi bhagavato dhammadānasaṃvibhāge anekavāraṃ dasasahassacakkavāḷadevatāsannipāto ahosi.
‘‘ಚವಾಮೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ ಚುತಿಆಸನ್ನಜವನೇಹಿ ಞಾಣಸಹಿತೇಹಿ ಚುತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವಿದಿತತ್ತಾ। ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಕ್ಖಣಸ್ಸ ಇತ್ತರಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಅವಿಸಯೋವ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆವಜ್ಜನಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆವಜ್ಜನಕ್ಕಮೋ। ಯಸ್ಮಾ ಏಕವಾರಂ ಆವಜ್ಜಿತಮತ್ತೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಏವಾರಮ್ಮಣಂ ದುತಿಯಂ, ತತಿಯಞ್ಚ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಚ್ಛಯತಿ। ಆವಜ್ಜನಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಜವನವಾರೋ ಗಹಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುತಿಯತತಿಯಚಿತ್ತವಾರೇ ಏವ ಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಚುತಿಯಾ ಪುರೇತರಂ ಕತಿಪಯಚಿತ್ತವಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಮರಣಂ ಮೇ ಆಸನ್ನ’’ನ್ತಿ ಜಾನನತೋ ‘‘ಚುತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಚವಾಮೀತಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಭಾವತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ। ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪರತೋ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಠಾನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ। ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಪನಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೪೯) ವುತ್ತಮೇವ। ಅತ್ಥತೋ ಪನೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೧) ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರತಾಯ ಬಹುಲಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿಕಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಪಠಮಮಹಾವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯೮; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪.೨೦೦) ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೋಪನ ಯದಿಪಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾವ, ವಿವೇಕಜ್ಝಾಸಯಾ ಪನ ವಿಸಙ್ಖಾರನಿನ್ನಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಬಹುಲಾತಿ ಪಞ್ಚಮಮಹಾವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಮಾಹ।
‘‘Cavāmī’’ti jānāti cutiāsannajavanehi ñāṇasahitehi cutiyā upaṭṭhitabhāvassa paṭisaṃviditattā. Cuticittaṃ na jānāti cuticittakkhaṇassa ittarabhāvato. Tathā hi taṃ cutūpapātañāṇassapi avisayova. Paṭisandhicittepi eseva nayo. Āvajjanapariyāyoti āvajjanakkamo. Yasmā ekavāraṃ āvajjitamattena ārammaṇaṃ nicchinituṃ na sakkā, tasmā taṃ evārammaṇaṃ dutiyaṃ, tatiyañca āvajjitvā nicchayati. Āvajjanasīsena cettha javanavāro gahito. Tenāha ‘‘dutiyatatiyacittavāre eva jānissatī’’ti. Cutiyā puretaraṃ katipayacittavārato paṭṭhāya ‘‘maraṇaṃ me āsanna’’nti jānanato ‘‘cutikkhaṇepi cavāmīti jānātī’’ti vuttaṃ. Paṭisandhiyā pana apubbabhāvato paṭisandhicittaṃ na jānāti. Nikantiyā uppattito parato ‘‘asukasmiṃ me ṭhāne paṭisandhi gahitā’’ti jānāti. Tasmiṃ kāleti paṭisandhiggahaṇakāle. Dasasahassilokadhātu kampatīti ettha kampanakāraṇaṃ heṭṭhā brahmajālavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.149) vuttameva. Atthato panettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato mahāparinibbānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.171) āgamissati. Mahākāruṇikā buddhā bhagavanto sattānaṃ hitasukhavidhānatapparatāya bahulaṃ somanassikāva hontīti tesaṃ paṭhamamahāvipākacittena paṭisandhiggahaṇaṃ aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.17; dha. sa. aṭṭha. 498; ma. ni. aṭṭha. 4.200) vuttaṃ. Mahāsivattheropana yadipi mahākāruṇikā buddhā bhagavanto sattānaṃ hitasukhavidhānatapparāva, vivekajjhāsayā pana visaṅkhāraninnā sabbasaṅkhāresu ajjhupekkhanabahulāti pañcamamahāvipākacittena paṭisandhiggahaṇamāha.
ಪುರೇ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸತ್ತಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಪುಣ್ಣಮಾಯ ಪುರೇ ಸತ್ತಮದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ನವಮಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇತಿ ನವಮಿತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಆಸಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾಯಂ। ಇದಂ ಸುಪಿನನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರಂ। ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಅನೋತತ್ತದಹಂ ನೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು। ಅಥ ನೇಸಂ ದೇವಿಯೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಮಲಹರಣತ್ಥಂ ನ್ಹಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪.೨೦೦) ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನೇಸಂ ದೇವಿಯೋತಿ ಮಹಾರಾಜೂನಂ ದೇವಿಯೋ। ಚರಿತ್ವಾತಿ ಗೋಚರಂ ಚರಿತ್ವಾ।
Pure puṇṇamāya sattamadivasato paṭṭhāyāti puṇṇamāya pure sattamadivasato paṭṭhāya, sukkapakkhe navamito paṭṭhāyāti attho. Sattame divaseti navamito sattame divase āsaḷhipuṇṇamāyaṃ. Idaṃ supinanti idāni vuccamānākāraṃ. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘anotattadahaṃ netvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ deviyo āgantvā manussamalaharaṇatthaṃ nhāpetvā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 4.200) vuttaṃ. Tattha nesaṃ deviyoti mahārājūnaṃ deviyo. Caritvāti gocaraṃ caritvā.
ಹರಿತೂಪಲಿತ್ತಾಯಾತಿ ಹರಿತೇನ ಗೋಮಯೇನ ಕತಪರಿಭಣ್ಡಾಯ। ‘‘ಸೋ ಚ ಖೋ ಪುರಿಸಗಬ್ಭೋ, ನ ಇತ್ಥಿಗಬ್ಭೋ, ಪುತ್ತೋ ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅತ್ತನೋ ಸುಪಿನಸತ್ಥನಯೇನ ಕಥೇಸುಂ। ‘‘ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ ಪನ ದೇವತಾವಿಗ್ಗಹೇನ ತಮತ್ಥಂ ಯಾಥಾವತೋ ಪವೇದೇಸುಂ।
Haritūpalittāyāti haritena gomayena kataparibhaṇḍāya. ‘‘So ca kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissatī’’ti ettakameva te brāhmaṇā attano supinasatthanayena kathesuṃ. ‘‘Sace agāraṃ ajjhāvasissatī’’tiādi pana devatāviggahena tamatthaṃ yāthāvato pavedesuṃ.
ಧಮ್ಮತಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೧; ೩.೩೭೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೩) ವಿಯ ಪಕತಿಪರಿಯಾಯೋ, ಧಮ್ಮೋ ಏವ ಧಮ್ಮತಾ ಯಥಾ ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ, ಅಯಂ ಪಕತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಸಭಾವೋ ಅತ್ಥತೋ ತಥಾ ನಿಯತಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ನಿಯಾಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ನಿಯಾಮೋ ಪನ ಬಹುವಿಧೋತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನಿಯಾಮಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಯಾಮೋ ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಾನಂ ನಿಯಾಮೋ ಕಮ್ಮನಿಯಾಮೋ। ಏಸ ನಯೋ ಉತುನಿಯಾಮಾದೀಸು ತೀಸು। ಇತರೋ ಪನ ಧಮ್ಮೋ ಏವ ನಿಯಾಮೋ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋ, ಧಮ್ಮತಾ।
Dhammatāti ettha dhamma-saddo ‘‘jātidhammānaṃ bhikkhave sattāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.131; 3.373; paṭi. ma. 1.33) viya pakatipariyāyo, dhammo eva dhammatā yathā devo eva devatāti āha ‘‘ayaṃ sabhāvo’’ti, ayaṃ pakatīti attho. Svāyaṃ sabhāvo atthato tathā niyatabhāvoti āha ‘‘ayaṃ niyāmoti vuttaṃ hotī’’ti. Niyāmo pana bahuvidhoti te sabbe atthuddhāranayena uddharitvā idhādhippetaniyāmameva dassetuṃ ‘‘niyāmo ca nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kammānaṃ niyāmo kammaniyāmo. Esa nayo utuniyāmādīsu tīsu. Itaro pana dhammo eva niyāmo dhammaniyāmo, dhammatā.
ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ। ನಿಸೇನ್ತೋ ತಿಖಿಣಂ ಕರೋನ್ತೋ।
Kusalassa kammassa. Nisento tikhiṇaṃ karonto.
ಅರೂಪಾದಿಭೂಮಿಭಾಗವಿಸೇಸವಸೇನ ಉತುವಿಸೇಸದಸ್ಸನತೋ ಉತುವಿಸೇಸೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾನಂ ರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಪುಪ್ಫಫಲಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ‘‘ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸೂ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಸನ್ತಾದಿಕಾಲೇ।
Arūpādibhūmibhāgavisesavasena utuvisesadassanato utuvisesena sijjhamānānaṃ rukkhādīnaṃ pupphaphalādiggahaṇaṃ ‘‘tesu tesu janapadesū’’ti visesetvā vuttaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ kāleti tasmiṃ tasmiṃ vasantādikāle.
ಮಧುರತೋ ಬೀಜತೋ ತಿತ್ತತೋ ಬೀಜತೋತಿ ಯೋಜನಾ।
Madhurato bījato tittato bījatoti yojanā.
೧೮. ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇ ವತ್ತಮಾನೇ ವಿಯ ವೋಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಓಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ। ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಾ ಹೋತಿ। ನ ಓಕ್ಕಮಮಾನೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ। ಯಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪತ್ಥರಣೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ। ಅತಿವಿಯ ಸಮುಜ್ಜಲನಭಾವೇನ ಉಳಾರೋ । ದೇವಾನುಭಾವನ್ತಿ ದೇವಾನಂ ಪಭಾನುಭಾವಂ। ದೇವಾನಞ್ಹಿ ಪಭಂ ಸೋ ಓಭಾಸೋ ಅಭಿಭವತಿ, ನ ತೇಸಂ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿವತ್ಥವತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ।
18. Vattamānasamīpe vattamāne viya voharitabbanti ‘‘okkamatī’’ti vuttanti āha ‘‘okkanto hotīti ayamevattho’’ti. Evaṃ hotīti evaṃ vuttappakārenassa sampajānanā hoti. Na okkamamāne paṭisandhikkhaṇassa duviññeyyatāya. Yathā ca vuttaṃ ‘‘paṭisandhicittaṃ na jānātī’’ti. Dasasahassacakkavāḷapattharaṇena vā appamāṇo. Ativiya samujjalanabhāvena uḷāro. Devānubhāvanti devānaṃ pabhānubhāvaṃ. Devānañhi pabhaṃ so obhāso abhibhavati, na tesaṃ ādhipaccaṃ. Tenāha ‘‘nivatthavatthassā’’tiādi.
ಲೋಕಾನಂ ಲೋಕಧಾತೂನಂ ಅನ್ತರೋ ವಿವರೋ ಲೋಕನ್ತರೋ, ಸೋ ಏವ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ‘‘ಲೋಕನ್ತರಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ನ ಹಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಅಘಾ, ಅಸಮ್ಬಾಧಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚವಿವಟಾ’’ತಿ। ಅಸಂವುತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ, ಉಪರಿ ಚ ಕೇನಚಿ ನ ಪಿಹಿತಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕಸ್ಸ ಪಿಧಾಯಿಕಾ ಪಥವೀ ನತ್ಥೀತಿ ಅಸಂವುತಾ ಲೋಕನ್ತರಿಕಾ, ಏವಂ ಉಪರಿಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ವಿಯ ದೇವವಿಮಾನಾನಂ ಅಭಾವತೋ ಅಸಂವುತಾ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನ್ಧಕಾರೋ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನ್ಧಕಾರಾ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಜಾಯತಿ ಆಲೋಕಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ನ ಚಕ್ಖುನೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತೇನ ಓಭಾಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾಯಂ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹವಾಸೀನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮನವಸೇನ ಉಪಡ್ಢಂ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಅಪರಗೋಯಾನವಾಸೀನಂ ಉಗ್ಗಮನವಸೇನ, ಏವಂ ಸೇಸದೀಪೇಸು ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀ’’ತಿ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಪನ ದ್ವೀಸು ಏವ ದೀಪೇಸು ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ। ಏಕೇಕಾಯ ದಿಸಾಯ ನವ ನವ ಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಭಾಯ ನಪ್ಪಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಭಾಯ ಓಭಾಸಿತುಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುನನ್ತಿ। ಯುಗನ್ಧರಪಬ್ಬತಪ್ಪಮಾಣೇ ಆಕಾಸೇ ವಿಚರಣತೋ ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝೇನ ವಿಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Lokānaṃ lokadhātūnaṃ antaro vivaro lokantaro, so eva itthiliṅgavasena ‘‘lokantarikā’’ti vutto. Rukkhagacchādinā kenaci na haññantīti aghā, asambādhā. Tenāha ‘‘niccavivaṭā’’ti. Asaṃvutāti heṭṭhā, upari ca kenaci na pihitā. Tena vuttaṃ ‘‘heṭṭhāpi appatiṭṭhā’’ti. Tattha pi-saddena yathā heṭṭhā udakassa pidhāyikā pathavī natthīti asaṃvutā lokantarikā, evaṃ uparipi cakkavāḷesu viya devavimānānaṃ abhāvato asaṃvutā appatiṭṭhāti dasseti. Andhakāro ettha atthīti andhakārā. Cakkhuviññāṇaṃ na jāyati ālokassa abhāvato, na cakkhuno. Tathā hi ‘‘tena obhāsena aññamaññaṃ sañjānantī’’ti vuttaṃ. Jambudīpe ṭhitamajjhanhikavelāyaṃ pubbavidehavāsīnaṃ atthaṅgamanavasena upaḍḍhaṃ sūriyamaṇḍalaṃ paññāyati, aparagoyānavāsīnaṃ uggamanavasena, evaṃ sesadīpesu pīti āha ‘‘ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyantī’’ti. Ito aññathā pana dvīsu eva dīpesu ekappahārena paññāyantīti. Ekekāya disāya nava nava yojanasatasahassāni andhakāravidhamanampi imināva nayena daṭṭhabbaṃ. Pabhāya nappahontīti attano pabhāya obhāsituṃ anabhisambhunanti. Yugandharapabbatappamāṇe ākāse vicaraṇato ‘‘cakkavāḷapabbatassa vemajjhena vicarantī’’ti vuttaṃ.
ವಾವಟಾತಿ ಖಾದನತ್ಥಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಾ। ವಿಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ವಿವತ್ತಿತ್ವಾ। ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಮುಚ್ಛಾಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ, ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಛೇದನೇನ ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಅಚ್ಚನ್ತಖಾರೇತಿ ಆತಪಸನ್ತಾಪಾಭಾವೇನ ಅತಿಸೀತಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಖಾರತಾ ವುತ್ತಾ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಹನಉದಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕರಮಹಾಮೇಘವುಟ್ಠಂ ಪಥವಿಸನ್ಧಾರಕಂ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಂ ಉದಕಂ ವಿಯ ಖಾರಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸತಿ ಪಥವೀಪಿ ವಿಲೀಯೇಯ್ಯ, ತೇಸಂ ವಾ ಪಾಪಕಮ್ಮಬಲೇನ ಪೇತಾನಂ ಉದಕಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಖೇಳಭಾವಾಪತ್ತಿ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ತದಾ ಖಾರಭಾವಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಖಾರೇ ಉದಕೇ’’ತಿ।
Vāvaṭāti khādanatthaṃ gaṇhituṃ upakkamantā. Viparivattitvāti vivattitvā. Chijjitvāti mucchāpattiyā ṭhitaṭṭhānato muccitvā, aṅgapaccaṅgachedanena vā chijjitvā. Accantakhāreti ātapasantāpābhāvena atisītabhāvameva sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhahanaudakaṃ sampattikaramahāmeghavuṭṭhaṃ pathavisandhārakaṃ kappavināsakaṃ udakaṃ viya khāraṃ bhavituṃ arahati. Tathā hi sati pathavīpi vilīyeyya, tesaṃ vā pāpakammabalena petānaṃ udakassa pubbakheḷabhāvāpatti viya tassa udakassa tadā khārabhāvāpatti hotīti vuttaṃ ‘‘accantakhāre udake’’ti.
ಏಕಯಾಗುಪಾನಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಪತ್ತಾದಿಭಾಜನಗತಂ ಯಾಗುಂ ಗಳೋಚಿಆದಿಉದ್ಧರಣಿಯಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ। ಸಮನ್ತತೋತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ಛಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ।
Ekayāgupānamattampīti pattādibhājanagataṃ yāguṃ gaḷociādiuddharaṇiyā gahetvā pivanamattampi kālaṃ. Samantatoti sabbabhāgato chappakārampi.
೧೯. ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ ವಸೇನಾತಿ ವೇಸ್ಸವಣಾದಿಚತುಮಹಾರಾಜಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ।
19.Catunnaṃmahārājānaṃ vasenāti vessavaṇādicatumahārājabhāvasāmaññena.
ಯಥಾವಿಹಾರನ್ತಿ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಹಾರಂ।
Yathāvihāranti yathāsakaṃ vihāraṃ.
೨೦. ಪಕತಿಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಯಾ ಏವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಭಾವೇನೇವಾ’’ತಿ। ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಗಹಣೇನ ವಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಸಯಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ। ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾಪೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾಪಿ। ಕಾಲದೇವಿಲಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಕಾಲದೇವಿಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಞ್ಞದಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಪನ…ಪೇ॰… ಸಯಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ, ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
20.Pakatiyāti attano pakatiyā eva. Tenāha ‘‘sabhāvenevā’’ti. Parassa santike gahaṇena vinā attano sabhāveneva sayameva adhiṭṭhahitvā sīlasampannā. Bodhisattamātāpīti amhākaṃ bodhisattamātāpi. Kāladevilassāti yathā kāladevilassa santike aññadā gaṇhāti, bodhisatte pana…pe… sayameva sīlaṃ aggahesi, tathā vipassībodhisattamātāpīti adhippāyo.
೨೧. ‘‘ಮನುಸ್ಸೇಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಮನುಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸೇಸು ಪುರಿಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತುಯಾ ಪನ ದೇವೇಸುಪಿ ತಾದಿಸಂ ಚಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೇವ। ಯಥಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಪುರಿಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಚಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನೇವ ಸಾ ಕೇನಚಿ ಪುರಿಸೇನ ಅನಭಿಭವನೀಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾದಾ ನ ವಹನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸಙ್ಖಲಿಕಾ ವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ।
21.‘‘Manussesū’’ti idaṃ pakaticārittavasena vuttaṃ, ‘‘manussitthiyā nāma manussapurisesu purisādhippāyacittaṃ uppajjeyyā’’ti. Bodhisattassa mātuyā pana devesupi tādisaṃ cittaṃ nuppajjateva. Yathā bodhisattassa ānubhāvena bodhisattamātu purisādhippāyacittaṃ nuppajjati, evaṃ tassa ānubhāveneva sā kenaci purisena anabhibhavanīyāti āha ‘‘pādā na vahanti dibbasaṅkhalikā viya bajjhantī’’ti.
೨೨. ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಕಾಮಗುಣೂಪಸಂಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪುನ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ ಪರಿಚಾರೇತೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಕಥಮಿದಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿ। ವತ್ಥುಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವತ್ಥುಪಟಿಸೇಧೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರಿಸಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನಾ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭೋತಿ ರೂಪಾದಿಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸೇವ ಪಟಿಲಾಭೋ।
22. Pubbe ‘‘kāmaguṇūpasaṃhitaṃ cittaṃ nuppajjatī’’ti vuttaṃ, puna ‘‘pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricāretī’’ti ca vuttaṃ. Kathamidaṃ aññamaññaṃ na virujjhatīti āha ‘‘pubbe’’tiādi. Vatthupaṭikkhepoti abrahmacariyavatthupaṭisedho. Tenāha ‘‘purisādhippāyavasenā’’ti. Ārammaṇapaṭilābhoti rūpādipañcakāmaguṇārammaṇasseva paṭilābho.
೨೩. ಕಿಲಮಥೋತಿ ಖೇದೋ, ಕಾಯಸ್ಸ ಗರುಭಾವಕಥಿನಭಾವಾದಯೋಪಿ ತಸ್ಸಾ ತದಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಏವ। ‘‘ತಿರೋಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕದಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಲಲಾದಿಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ದಸ್ಸನೇ ಪಯೋಜನಂ ಸಯಮೇವ ವದತಿ। ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಕಲಲಾದಿಕಾಲೇ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ಪುತ್ತೇನ ದಹರೇನ ಮನ್ದೇನ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ‘‘ಯಂ ತಂ ಮಾತೂ’’ತಿಆದಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಕವತ್ತಿಗಬ್ಭತೋಪಿ ಹಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಗಬ್ಭೋ ಪರಿಹಾರಂ ಲಭತಿ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ಅತಿವಿಯ ಸಪ್ಪಾಯಾಹಾರಾಚಾರಾ ಚ ಹುತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪರಿಹರತಿ। ಸುಖವಾಸತ್ಥನ್ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸುಖವಾಸತ್ಥಂ। ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋತಿ ಮಾತು ಪುರಿಮಭಾಗಾಭಿಮುಖೋ। ಇದಾನಿ ತಿರೋಕುಚ್ಛಿಗತಸ್ಸ ದಿಸ್ಸಮಾನತಾಯ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ, ಬಾಹಿರಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ದೇವಿಯಾ। ವತ್ಥುನ್ತಿ ಕುಚ್ಛಿಂ। ಫಲಿಕಅಬ್ಭಪಟಲಾದಿನೋ ವಿಯ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತುಕುಚ್ಛಿತಚಸ್ಸ ಪತನುಭಾವೇನ ಆಲೋಕಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧಾಭಾವತೋ ಯಥಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಿಂ ಏವಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಮಾತರಂ, ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಪುರತೋ ಠಿತಂ ರೂಪಗತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸತಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ, ಆಲೋಕೇ ಚ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಯಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ವಿಯ ಹಿ ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತಜ್ಜಸ್ಸ ಸಮನ್ನಾಹಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ।
23.Kilamathoti khedo, kāyassa garubhāvakathinabhāvādayopi tassā tadā na honti eva. ‘‘Tirokucchigataṃ passatī’’ti vuttaṃ. Kadā paṭṭhāya passatīti āha ‘‘kalalādikālaṃ atikkamitvā’’tiādi. Dassane payojanaṃ sayameva vadati. Tassa abhāvato kalalādikāle na passati. Puttena daharena mandena uttānaseyyakena saddhiṃ. ‘‘Yaṃ taṃ mātū’’tiādi pakaticārittavasena vuttaṃ. Cakkavattigabbhatopi hi savisesaṃ bodhisattagabbho parihāraṃ labhati puññasambhārassa sātisayattā, tasmā bodhisattamātā ativiya sappāyāhārācārā ca hutvā sakkaccaṃ pariharati. Sukhavāsatthanti bodhisattassa sukhavāsatthaṃ. Puratthābhimukhoti mātu purimabhāgābhimukho. Idāni tirokucchigatassa dissamānatāya abbhantaraṃ, bāhirañca kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘pubbe katakamma’’ntiādi vuttaṃ. Assāti deviyā. Vatthunti kucchiṃ. Phalikaabbhapaṭalādino viya bodhisattamātukucchitacassa patanubhāvena ālokassa vibandhābhāvato yathā bodhisattamātā kucchigataṃ bodhisattaṃ passati, kiṃ evaṃ bodhisattopi mātaraṃ, aññañca purato ṭhitaṃ rūpagataṃ passati, noti āha ‘‘bodhisatto panā’’tiādi. Kasmā pana sati cakkhumhi, āloke ca na passatīti āha ‘‘na hi antokucchiyaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjatī’’ti. Assāsapassāsā viya hi tattha cakkhuviññāṇampi na uppajjati tajjassa samannāhārassa abhāvato.
೨೪. ಯಥಾ ಅಞ್ಞಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ವಿಜಾತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ತಾದಿಸೇನ ರೋಗೇನ ಅಭಿಭೂತಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಮರನ್ತಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತು ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಕುಚ್ಛಿಗತೇ ತಸ್ಸ ವಿಜಾಯನನಿಮಿತ್ತಂ, ನ ಕೋಚಿ ರೋಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕೇವಲಂ ಆಯುಪರಿಕ್ಖಯೇನೇವ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋ ಏವ। ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ವಸಿತಟ್ಠಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪರಿಭೋಗಯೋಗ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಸತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಪಿತು ಅಞ್ಞಾಯ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಥಾಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತರಿ ಧರನ್ತಿಯಾ ಅಯುಜ್ಜಮಾನಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪನೇತ್ವಾತಿ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಠಾನತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ। ಅತ್ತನಿ ಛನ್ದರಾಗವಸೇನೇವ ಬಹಿದ್ಧಾ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಯೇಸನಾತಿ ವಿಸಯಿನಿಸಾರಾಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸಯೇಸು ಸಾರಾಗಸ್ಸ ಬಲವಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಬಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಅನುರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಗಬ್ಭಪರಿಹಾರಂ ನಾನುಯುಞ್ಜತಿ। ತೇನ ಗಬ್ಭೋ ಬಹ್ವಾಬಾಧೋ ಹೋತಿ। ವತ್ಥು ವಿಸದಂ ಹೋತೀತಿ ಗಬ್ಭಾಸಯೋ ವಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಮಾತು ಮಜ್ಝಿಮವಯಸ್ಸ ತತಿಯಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಗಬ್ಭೋಕ್ಕಮನಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ಆಯುಪರಿಮಾಣವಿಲೋಕನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ವಯೋವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಕಾರಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನತೋ। ಇತ್ಥಿಸಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಕಾರೋ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನೇವ ವೂಪಸಮತಿ।
24. Yathā aññā itthiyo vijātappaccayā tādisena rogena abhibhūtāpi hutvā maranti, bodhisattamātu pana bodhisatte kucchigate tassa vijāyananimittaṃ, na koci rogo uppajjati, kevalaṃ āyuparikkhayeneva kālaṃ karoti, svāyamattho heṭṭhā vutto eva. ‘‘Bodhisattena vasitaṭṭhānañhī’’tiādi tassa kāraṇavacanaṃ. Aññesaṃ aparibhoganti aññehi na paribhuñjitabbaṃ, na paribhogayogyanti attho. Tathā sati bodhisattapitu aññāya aggamahesiyā bhavitabbaṃ, tathāpi bodhisattamātari dharantiyā ayujjamānakanti āha ‘‘na ca sakkā’’tiādi. Apanetvāti aggamahesiṭhānato nīharitvā. Attani chandarāgavaseneva bahiddhā ārammaṇapariyesanāti visayinisārāgo sattānaṃ visayesu sārāgassa balavakāraṇanti dassento āha ‘‘sattānaṃ attabhāve chandarāgo balavā hotī’’ti. Anurakkhituṃ na sakkotīti sammā gabbhaparihāraṃ nānuyuñjati. Tena gabbho bahvābādho hoti. Vatthu visadaṃ hotīti gabbhāsayo visuddho hoti. Mātu majjhimavayassa tatiyakoṭṭhāse bodhisattagabbhokkamanampi tassā āyuparimāṇavilokaneneva saṅgahitaṃ vayovasena uppajjanakavikārassa parivajjanato. Itthisabhāvena uppajjanakavikāro pana bodhisattassa ānubhāveneva vūpasamati.
೨೫. ಸತ್ತಮಾಸಜಾತೋತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಸತ್ತಮೇ ಮಾಸೇ ಜಾತೋ। ಸೋ ಸೀತುಣ್ಹಕ್ಖಮೋ ನ ಹೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಸುಖುಮಾಲತಾಯ। ಅಟ್ಠಮಾಸಜಾತೋ ಕಾಮಂ ಸತ್ತಮಾಸಜಾತತೋ ಬುದ್ಧಿವಯವಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಪನ ಚಮ್ಮಪದೇಸಾ ವುದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಾ ಘಟ್ಟನಂ ನ ಸಹನ್ತಿ, ತೇನ ಸೋ ನ ಜೀವತಿ। ‘‘ಸತ್ತಮಾಸಜಾತಸ್ಸ ಪನ ನ ತಾವ ತೇ ಜಾತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
25.Sattamāsajātoti paṭisandhiggahaṇato sattame māse jāto. So sītuṇhakkhamo na hoti ativiya sukhumālatāya. Aṭṭhamāsajāto kāmaṃ sattamāsajātato buddhivayavā, ekacce pana cammapadesā vuddhiṃ pāpuṇantā ghaṭṭanaṃ na sahanti, tena so na jīvati. ‘‘Sattamāsajātassa pana na tāva te jātā’’ti vadanti.
೨೭. ದೇವಾ ಪಠಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ‘‘ಲೋಕನಾಥಂ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಸಯಮೇವ ಪಠಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಗಾರವಬಹುಮಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಪೀತಿಂ ಪವೇದೇನ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಆದಿತೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಸೂತಿವೇಸನ್ತಿ ಸೂತಿಜಗ್ಗನಧಾತಿವೇಸಂ। ಏಕೇತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ। ಮಚ್ಛಕ್ಖಿಸದಿಸಂ ಛವಿವಸೇನ। ಅಟ್ಠಾಸಿ ನ ನಿಸೀದಿ, ನ ನಿಪಜ್ಜಿ ವಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಿತಾವ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ವಿಜಾಯತೀ’’ತಿ। ನಿದ್ದುಕ್ಖತಾಯ ಠಿತಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಜಾಯತಿ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಹಿ ಬಲವಭಾವತೋ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನಾ ಅಞ್ಞಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ನಿಸಿನ್ನಾ ವಾ ನಿಪನ್ನಾ ವಾ ವಿಜಾಯನ್ತಿ।
27.Devāpaṭhamaṃ paṭiggaṇhantīti ‘‘lokanāthaṃ mahāpurisaṃ sayameva paṭhamaṃ paṭiggaṇhāmā’’ti sañjātagāravabahumānā attano pītiṃ pavedentā khīṇāsavā suddhāvāsabrahmāno ādito paṭiggaṇhanti. Sūtivesanti sūtijagganadhātivesaṃ. Eketi abhayagirivāsino. Macchakkhisadisaṃ chavivasena. Aṭṭhāsi na nisīdi, na nipajji vā. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitāva bodhisattaṃ bodhisattamātā vijāyatī’’ti. Niddukkhatāya ṭhitā eva hutvā vijāyati. Dukkhassa hi balavabhāvato taṃ dukkhaṃ asahamānā aññā itthiyo nisinnā vā nipannā vā vijāyanti.
೨೮. ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾತಿ ಅಜಿನಚಮ್ಮೇಹಿ ಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ಕತಪವೇಣಿಯಾ। ಮಹಾತೇಜೋತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ। ಮಹಾಯಸೋತಿ ಮಹಾಪರಿವಾರೋ, ವಿಪುಲಕಿತ್ತಿಘೋಸೋ ಚ।
28.Ajinappaveṇiyāti ajinacammehi sibbitvā katapaveṇiyā. Mahātejoti mahānubhāvo. Mahāyasoti mahāparivāro, vipulakittighoso ca.
೨೯. ಭಗ್ಗವಿಭಗ್ಗಾತಿ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನತೋ ನಿಕ್ಖಮನೇನ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ ಭಗ್ಗಾ, ವಿಭಗ್ಗಾ ವಿಯ ಚ ಹುತ್ವಾ, ತೇನ ನೇಸಂ ಅವಿಸದಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಲಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಗಬ್ಭಾಸಯೇ, ಯೋನಿಪದೇಸೇ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ಅಲಗ್ಗೋ ಅಸತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ಯತೋ ‘‘ಧಮಕರಣತೋ ಉದಕನಿಕ್ಖಮನಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉದಕೇನಾತಿ ಗಬ್ಭಾಸಯಗತೇನ ಉದಕೇನ। ಅಮಕ್ಖಿತೋವ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಸಮ್ಮಕ್ಖಿತಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಉದಕಸೇಮ್ಹಾದಿಕಸ್ಸೇವ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ। ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಠಾನಂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವಿಸುದ್ಧಂ ವಿಸೇಸತೋ ಪರಮಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಕುಟಿ ವಿಯ ಚನ್ದನಗನ್ಧಂ ವಾಯನ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ।
29.Bhaggavibhaggāti sambādhaṭṭhānato nikkhamanena vibhāvitattā bhaggā, vibhaggā viya ca hutvā, tena nesaṃ avisadabhāvameva dasseti. Alaggo hutvāti gabbhāsaye, yonipadese ca katthaci alaggo asatto hutvā, yato ‘‘dhamakaraṇato udakanikkhamanasadisa’’nti vuttaṃ. Udakenāti gabbhāsayagatena udakena. Amakkhitova nikkhamati sammakkhitassa tādisassa udakasemhādikasseva tattha abhāvato. Bodhisattassa hi puññānubhāvato paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya taṃ ṭhānaṃ pubbepi visuddhaṃ visesato paramasugandhagandhakuṭi viya candanagandhaṃ vāyantaṃ tiṭṭhati.
ಉದಕವಟ್ಟಿಯೋತಿ ಉದಕಕ್ಖನ್ಧಾ।
Udakavaṭṭiyoti udakakkhandhā.
೩೧. ಮುಹುತ್ತಜಾತೋತಿ ಮುಹುತ್ತೇನ ಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಮತ್ತೋವ। ಅನುಧಾರಿಯಮಾನೇತಿ ಅನುಕೂಲವಸೇನ ನೀಯಮಾನೇ। ಆಗತಾನೇವಾತಿ ತಂ ಠಾನಂ ಉಪಗತಾನಿ ಏವ। ಅನೇಕಸಾಖನ್ತಿ ರತನಮಯಾನೇಕಸತಪತಿಟ್ಠಾನಹೀರಕಂ। ಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ತೇಸಂ ಉಪರಿಟ್ಠಿತಂ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲಹೀರಕಂ। ಮರೂತಿ ದೇವಾ। ನ ಖೋ ಪನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಪದವೀತಿಹಾರತೋ ಪಗೇವ ದಿಸಾವಿಲೋಕನಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾಸತ್ತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಕಙ್ಗಣಾನೀತಿ ವಿವಟಭಾವೇನ ವಿಹಾರಙ್ಗಣಪರಿವೇಣಙ್ಗಣಾನಿ ವಿಯ ಏಕಙ್ಗಣಸದಿಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ಸದಿಸೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇದಂ ವಿಲೋಕನಂ ವಿಸಿಟ್ಠೇ ಪಸ್ಸಿತುಂ ‘‘ಇಧ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಅಗ್ಗೋತಿ ಪಧಾನೋ, ಕೇನ ಪನಸ್ಸ ಪಧಾನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗುಣೇಹೀ’’ತಿ। ಪಠಮ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನಪರಿಯಾಯೋ। ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪಧಾನತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಪಠಮೋ’’ತಿ, ಸಬ್ಬಪಧಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅಗ್ಗಸದ್ದಸ್ಸೇವ। ಏತ್ಥ ಚ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ತಾವ ದೇವಾ ತಥಾ ಚ ವದನ್ತಿ, ಇತರೇ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಆನುಭಾವದಸ್ಸನಾದಿನಾ। ಮಹೇಸಕ್ಖಾನಞ್ಹಿ ದೇವಾನಂ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಆನುಭಾವೋ ವಿಯ ತೇನ ಸದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಆನುಭಾವೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಅಹೋಸೀತಿ, ಇತರೇ ಪನ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ದಹನ್ತಾ ಅನುಮಿನನ್ತಾ ತಥಾ ಆಹಂಸು। ಪರಿಪಾಕಗತಪುಬ್ಬಹೇತುಸಂಸಿದ್ಧಾಯ ಧಮ್ಮತಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ…ಪೇ॰… ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।
31.Muhuttajātoti muhuttena jāto hutvā muhuttamattova. Anudhāriyamāneti anukūlavasena nīyamāne. Āgatānevāti taṃ ṭhānaṃ upagatāni eva. Anekasākhanti ratanamayānekasatapatiṭṭhānahīrakaṃ. Sahassamaṇḍalanti tesaṃ upariṭṭhitaṃ anekasahassamaṇḍalahīrakaṃ. Marūti devā. Na kho panaevaṃ daṭṭhabbaṃ padavītihārato pageva disāvilokanassa katattā. Tenāha ‘‘mahāsatto hī’’tiādi. Ekaṅgaṇānīti vivaṭabhāvena vihāraṅgaṇapariveṇaṅgaṇāni viya ekaṅgaṇasadisāni ahesuṃ. Sadisopi natthīti tumhākaṃ idaṃ vilokanaṃ visiṭṭhe passituṃ ‘‘idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Aggoti padhāno, kena panassa padhānatāti āha ‘‘guṇehī’’ti. Paṭhama-saddo cettha padhānapariyāyo. Bodhisattassa pana padhānatā anaññasādhāraṇāti āha ‘‘sabbapaṭhamo’’ti, sabbapadhānoti attho. Etassevāti aggasaddasseva. Ettha ca mahesakkhā tāva devā tathā ca vadanti, itare pana kathanti? Mahāsattassa ānubhāvadassanādinā. Mahesakkhānañhi devānaṃ mahāsattassa ānubhāvo viya tena sadisānampi ānubhāvo paccakkho ahosīti, itare pana tesaṃ vacanaṃ sutvā saddahantā anuminantā tathā āhaṃsu. Paripākagatapubbahetusaṃsiddhāya dhammatāya codiyamāno imasmiṃ…pe… byākāsi.
ಜಾತಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಠಾನಾದೀನಿ ಯೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭೂತಾನೀತಿ ತೇ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಇದ್ಧಿಪಾದವಸೇನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಮಿಜ್ಝನತೋ। ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಉತ್ತರಣವಸೇನ ಗಮನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ತೇನ ಹಿ ಭಗವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಭಿಭೂತೋ, ಕೇನಚಿ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾಜನಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಗಮನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಸತ್ತಪದಗಮನಂ ಸತ್ತಪದಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಅರಿಯಮಗ್ಗಗಮನಸ್ಸ। ಸುವಿಸುದ್ಧಸೇತಚ್ಛತ್ತಧಾರಣಂ ಸುವಿಸುದ್ಧವಿಮುತ್ತಿಛತ್ತಧಾರಣಸ್ಸ। ಪಞ್ಚರಾಜಕಕುಧಭಣ್ಡಸಮಾಯೋಗೋ ಪಞ್ಚವಿಧವಿಮುತ್ತಿಗುಣಸಮಾಯೋಗಸ್ಸ। ಅನಾವಟದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ಅನಾವಟಞಾಣತಾಯ। ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಛಮ್ಭಿತವಾಚಾಭಾಸನಂ ಕೇನಚಿ ಅವಿಬನ್ಧನೀಯತಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ। ‘‘ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಆಯತಿಂ ಜಾತಿಯಾ ಅಭಾವಕಿತ್ತನಾ ಅನುಪಾದಿ…ಪೇ॰… ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನಾಗತೇ ಲದ್ಧಬ್ಬವಿಸೇಸಸ್ಸ ತಂ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರೀತಿ ಕತ್ವಾ। ನ ಆಗತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ನ ಆಗತೋ। ಆಹರಿತ್ವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ, ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಚ ಆಗತನಯೇನ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।
Jātamattasseva bodhisattassa ṭhānādīni yesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhūtānīti te niddhāretvā dassento ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Tattha patiṭṭhānaṃ caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ iddhipādavasena lokuttaradhammesu suppatiṭṭhitabhāvasamijjhanato. Uttarābhimukhabhāvo lokassa uttaraṇavasena gamanassa pubbanimittaṃ. Tena hi bhagavā sadevakassa lokassa abhibhūto, kenaci anabhibhūto ahosi. Tenāha ‘‘mahājanaṃ ajjhottharitvā abhibhavitvā gamanassa pubbanimitta’’nti. Tathā sattapadagamanaṃ sattapadabojjhaṅgasampannaariyamaggagamanassa. Suvisuddhasetacchattadhāraṇaṃ suvisuddhavimuttichattadhāraṇassa. Pañcarājakakudhabhaṇḍasamāyogo pañcavidhavimuttiguṇasamāyogassa. Anāvaṭadisānuvilokanaṃ anāvaṭañāṇatāya. ‘‘Aggohamasmī’’tiādinā achambhitavācābhāsanaṃ kenaci avibandhanīyatāya appavattiyassa saddhammacakkappavattanassa. ‘‘Ayamantimā jātī’’ti āyatiṃ jātiyā abhāvakittanā anupādi…pe… pubbanimittanti veditabbaṃ tassa tassa anāgate laddhabbavisesassa taṃ taṃ nimittaṃ abyabhicārīti katvā. Na āgatoti imasmiṃ sutte, aññattha ca vakkhamānāya anupubbiyā na āgato. Āharitvāti tasmiṃ tasmiṃ sutte, aṭṭhakathāsu ca āgatanayena āharitvā dīpetabbo.
‘‘ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಕಮ್ಪೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸತಿಪಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತೇ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಂ ಮೂಲಭೂತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತನ್ತಿಬದ್ಧಾ ವೀಣಾ ಚಮ್ಮಬದ್ಧಾ ಭೇರಿಯೋತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ಚ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದೀನಿ ತಙ್ಖಣೇ ಏವ ಛಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಪಾಕತಿಕಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಜಚ್ಚನ್ಧಾದೀನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದೀನಿ ತಥಾರೂಪಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಾವದೇವ ವಿಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಛಿಜ್ಜಿಂಸೂತಿ ಚ ಪಾದೇಸು ಬನ್ಧಟ್ಠಾನೇಸು ಛಿಜ್ಜಿಂಸು। ವಿಗಚ್ಛಿಂಸೂತಿ ವೂಪಸಮಿಂಸು। ಆಕಾಸಟ್ಠಕರತನಾನಿ ನಾಮ ತಂತಂವಿಮಾನಗತಮಣಿರತನಾದೀನಿ। ಸಕತೇಜೋಭಾಸಿತಾನೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಸಮುಜ್ಜಲಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪಭಾಯ ಓಭಾಸಿತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ನಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ನ ಸನ್ನಿಪಾತೋ। ನ ವಾಯೀತಿ ಖರೋ ವಾತೋ ನ ವಾಯಿ। ಮುದುಸುಖೋ ಪನ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಖಾವಹೋ ವಾಯಿ। ಪಥವಿಗತಾ ಅಹೇಸುಂ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನೇ ಠಾತುಂ ಅವಿಸಹನ್ತಾ। ಉತುಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅನುಣ್ಹಾಸೀತತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಉತುನಾ ಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಅಪ್ಫೋಟನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಭುಜಹತ್ಥಸಙ್ಘಟ್ಟನಸದ್ದೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ವಾಮಹತ್ಥಂ ಉರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ಪುಥುಪಾಣಿನಾ ಹತ್ಥತಾಳನೇನ ಸದ್ದಕರಣಂ। ಮುಖೇನ ಉಸ್ಸೇಳನಂ ಸದ್ದಸ್ಸ ಮುಞ್ಚನಂ ಸೇಳನಂ। ಏಕದ್ಧಜಮಾಲಾ ಅಹೋಸಿ ನಿರನ್ತರಂ ಧಜಮಾಲಾಸಮೋಧಾನಗತಾಯ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತಾನಿ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ‘‘ವಿಚಿತ್ತಪುಪ್ಫಸುಗನ್ಧಪುಪ್ಫವಸ್ಸದೇವೋಪವಸ್ಸಿ ಸೂರಿಯೇ ದಿಸ್ಸಮಾನೇ ಏವ ತಾರಕಾ ಓಭಾಸಿಂಸು, ಅಚ್ಛಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಉದಕಂ ಪಥವಿತೋ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜಿ, ಬಿಲಾಸಯಾ ಚ ತಿರಚ್ಛಾನಾ ಆಸಯತೋ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು, ರಾಗದೋಸಮೋಹಾಪಿ ತನು ಭವಿಂಸು, ಪಥವಿಯಂ ರಜೋ ವೂಪಸಮಿ, ಅನಿಟ್ಠಗನ್ಧೋ ವಿಗಚ್ಛಿ, ದಿಬ್ಬಗನ್ಧೋ ವಾಯಿ, ರೂಪಿನೋ ದೇವಾ ಸರೂಪೇನೇವ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆಪಾಥಂ ಅಗಮಂಸು, ಸತ್ತಾನಂ ಚುತೂಪಪಾತಾ ನಾಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಯಾನಿ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಸಮಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಅನವಸೇಸತೋ ತದಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ।
‘‘Dasasahassilokadhātukampī’’ti idaṃ satipi idha pāḷiyaṃ āgatatte vakkhamānānaṃ acchariyānaṃ mūlabhūtaṃ dassetuṃ vuttaṃ, evaṃ aññampi evarūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Tantibaddhā vīṇā cammabaddhā bheriyoti pañcaṅgikatūriyassa nidassanamattaṃ, ca-saddena vā itaresampi saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Andubandhanādīni taṅkhaṇe eva chajjitvā puna pākatikāneva honti, tathā jaccandhādīnaṃ cakkhusotādīni tathārūpakammapaccayā tasmiṃyeva khaṇe uppajjitvā tāvadeva vigacchantī’’ti vadanti. Chijjiṃsūti ca pādesu bandhaṭṭhānesu chijjiṃsu. Vigacchiṃsūti vūpasamiṃsu. Ākāsaṭṭhakaratanāni nāma taṃtaṃvimānagatamaṇiratanādīni. Sakatejobhāsitānīti ativiya samujjalāya attano pabhāya obhāsitāni ahesuṃ. Nappavattīti na sannipāto. Na vāyīti kharo vāto na vāyi. Mudusukho pana sattānaṃ sukhāvaho vāyi. Pathavigatā ahesuṃ uccaṭṭhāne ṭhātuṃ avisahantā. Utusampannoti anuṇhāsītatāsaṅkhātena utunā sampanno. Apphoṭanaṃ vuccati bhujahatthasaṅghaṭṭanasaddo, atthato pana vāmahatthaṃ ure ṭhapetvā dakkhiṇena puthupāṇinā hatthatāḷanena saddakaraṇaṃ. Mukhena usseḷanaṃ saddassa muñcanaṃ seḷanaṃ. Ekaddhajamālā ahosi nirantaraṃ dhajamālāsamodhānagatāya. Na kevalañca etāni eva, atha kho aññānipi ‘‘vicittapupphasugandhapupphavassadevopavassi sūriye dissamāne eva tārakā obhāsiṃsu, acchaṃ vippasannaṃ udakaṃ pathavito ubbhijji, bilāsayā ca tiracchānā āsayato nikkhamiṃsu, rāgadosamohāpi tanu bhaviṃsu, pathaviyaṃ rajo vūpasami, aniṭṭhagandho vigacchi, dibbagandho vāyi, rūpino devā sarūpeneva manussānaṃ āpāthaṃ agamaṃsu, sattānaṃ cutūpapātā nāhesu’’nti evamādīni yāni mahābhinīhārasamaye uppannāni dvattiṃsapubbanimittāni, tāni anavasesato tadā ahesunti.
ತತ್ರಾಪೀತಿ ತೇಸುಪಿ ಪಥವಿಕಮ್ಪಾದೀಸು ಏವಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನ ಕೇವಲಂ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಸ್ಸ ಠಾನಾದೀಸು ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ, ತಿತ್ಥಕರಮತಸ್ಸ ಚ ಚಾಲನತೋ। ಕೇನಚಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತಾನಂಯೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಕೇನಚಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತಾನಂಯೇವ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಪಠಮಂ ದೇವತಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ, ಪಚ್ಛಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ತತ್ಥೇವ ಠಾನಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಲಸಭಾವತೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ವೀಣಾನಂ ಸಯಂ ವಜ್ಜನಂ ಪರೂಪದೇಸೇನ ವಿನಾ ಸಯಮೇವ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಭೇರೀನಂ ವಜ್ಜನಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಾಯ ಪರಿಸಾಯ ಪವೇದನಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಧಮ್ಮಭೇರಿಯಾ ಅನುಸಾವನಸ್ಸ ಅಮತದುನ್ದುಭಿಘೋಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದೀನಂ ಛೇದೋ ಮಾನವಿನಿಬನ್ಧಭೇದನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರೋಗವಿಗಮೋ ತಸ್ಸೇವ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖರೋಗವಿಗಮಭೂತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ‘‘ಮಹಾಜನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ, ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪಟಿಲಾಭಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಞಾಣಜವಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪೀಠಸಪ್ಪೀನಂ ಜವಸಮ್ಪದಾ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಸುಪಟ್ಟನಸಮ್ಪಾಪುಣನಂ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಅತ್ಥಾದೀಸು ಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ। ರತನಾನಂ ಸಕತೇಜೋಭಾಸಿತತ್ತಂ ಯಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋಭಾಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ, ತೇನ ತಸ್ಸ ಸಕತೇಜೋಭಾಸಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ।
Tatrāpīti tesupi pathavikampādīsu evaṃ pubbanimittabhāvo veditabbo. Na kevalaṃ sampatijātassa ṭhānādīsu evāti adhippāyo. Sabbaññutaññāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ sabbassa ñeyyassa, titthakaramatassa ca cālanato. Kenaci anussāhitānaṃyeva imasmiṃyeva ekacakkavāḷe sannipāto kenaci anussāhitānaṃyeva ekappahārenevasannipatitvā dhammapaṭiggaṇhanassa pubbanimittaṃ. Paṭhamaṃ devatānaṃ paṭiggahaṇaṃ dibbavihārapaṭilābhassa, pacchā manussānaṃ paṭiggahaṇaṃ tattheva ṭhānassa niccalasabhāvato āneñjavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Vīṇānaṃ sayaṃ vajjanaṃ parūpadesena vinā sayameva anupubbavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Bherīnaṃ vajjanaṃ cakkavāḷapariyantāya parisāya pavedanasamatthassa dhammabheriyā anusāvanassa amatadundubhighosanassa pubbanimittaṃ. Andubandhanādīnaṃ chedo mānavinibandhabhedanassa pubbanimittaṃ. Mahājanassa rogavigamo tasseva sakalavaṭṭadukkharogavigamabhūtassa saccapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. ‘‘Mahājanassā’’ti padaṃ ‘‘mahājanassa dibbacakkhupaṭilābhassa, mahājanassa dibbasotadhātupaṭilābhassā’’tiādinā tattha tattha ānetvā sambandhitabbaṃ. Iddhipādabhāvanāvasena sātisayañāṇajavasampattisiddhīti āha ‘‘pīṭhasappīnaṃ javasampadā caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimitta’’nti. Supaṭṭanasampāpuṇanaṃ catupaṭisambhidādhigamassa pubbanimittaṃ. Atthādianurūpaṃ atthādīsu sampaṭipattibhāvato. Ratanānaṃ sakatejobhāsitattaṃ yaṃ lokassa dhammobhāsaṃ dassessati, tena tassa sakatejobhāsitattassa pubbanimittaṃ.
ಚತುಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ವೇರವೂಪಸಮನತೋ। ಏಕಾದಸಅಗ್ಗಿನಿಬ್ಬಾಪನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ದುನ್ನಿಬ್ಬಾಪನನಿಬ್ಬಾನಭಾವತೋ। ಞಾಣಾಲೋಕಾದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಅನಾಲೋಕೇ ಆಲೋಕದಸ್ಸನಭಾವತೋ। ನಿಬ್ಬಾನರಸೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಬ್ಬಾಯನರಸೇನ। ಏಕರಸಭಾವಸ್ಸಾತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರಸಭಾವಸ್ಸ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಮಧುರಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಧುರಭಾವಾಪಾದನೇನ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಭಿನ್ದನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ದಿಟ್ಠಿಗತವಾತಾಪನಯನವಸೇನ। ಆಕಾಸಾದಿಅಪ್ಪತಿಟ್ಠವಿಸಮಚಞ್ಚಲಟ್ಠಾನಂ ಪಹಾಯ ಸಕುಣಾನಂ ಪಥವಿಗಮನಂ ತಾದಿಸಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ಪಹಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಪಾಣೇಹಿ ರತನತ್ತಯಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿತ್ತಂ। ಬಹುಜನಕನ್ತತಾಯಾತಿ ಚನ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಕನ್ತತಾಯ। ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸೀತವಿವಜ್ಜಿತಉತುಸುಖತಾ ಪರಿಳಾಹವಿವಜ್ಜಿತಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ದೇವತಾನಂ ಅಪ್ಫೋಟನಾದೀಹಿ ಕೀಳನಂ ಪಮೋದುಪ್ಪತ್ತಿ ಭವನ್ತಗಮನೇನ, ಧಮ್ಮಸಭಾವಬೋಧನೇನ ಚ ಉದಾನವಸೇನ ಪಮೋದವಿಭಾವನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಧಮ್ಮವೇಗವಸ್ಸನಸ್ಸಾತಿ ದೇಸನಾಞಾಣವೇಗೇನ ಧಮ್ಮಾಮತಸ್ಸ ವಸ್ಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಕಾಯಗತಾಸತಿವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗಫಲಸುಖಾನುಭವೋ ಕಾಯಗತಾಸತಿಅಮತಪಟಿಲಾಭೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ಕಾಯಸ್ಸಾಪಿ ಅತಪ್ಪಕಸುಖಾವಹತ್ತಾ ಖುದಾಪಿಪಾಸಾಪೀಳನಾಭಾವೋ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ ವುತ್ತೋ । ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಪನ ಖುದಂ, ಪಿಪಾಸಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಭೇದೋ ವಿಸೇಸಸಾಮಞ್ಞವಿಭಾಗೇನ, ಗೋಬಲೀಬದ್ದಞಾಯೇನ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸಯಮೇವಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗದ್ವಾರವಿವರಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಭರಿತಭಾವಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಸ್ಸ। ‘‘ಅರಿಯದ್ಧಜಮಾಲಾಮಾಲಿತಾಯಾತಿ ಕಾಸಾಯದ್ಧಜಮಾಲಾವನ್ತತಾಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗದ್ಧಜಮಾಲಾಹಿ ಮಾಲಿಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುದ್ಧಟಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Catubrahmavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ tassa sabbaso veravūpasamanato. Ekādasaagginibbāpanassa pubbanimittaṃ dunnibbāpananibbānabhāvato. Ñāṇālokādassanassa pubbanimittaṃ anāloke ālokadassanabhāvato. Nibbānarasenāti kilesānaṃ nibbāyanarasena. Ekarasabhāvassāti sāsanassa sabbattha ekarasabhāvassa, tañca kho amadhurassa lokassa sabbaso madhurabhāvāpādanena. Dvāsaṭṭhidiṭṭhigatabhindanassa pubbanimittaṃ sabbaso diṭṭhigatavātāpanayanavasena. Ākāsādiappatiṭṭhavisamacañcalaṭṭhānaṃ pahāya sakuṇānaṃ pathavigamanaṃ tādisaṃ micchāgāhaṃ pahāya sattānaṃ pāṇehi ratanattayasaraṇagamanassa pubbanittaṃ. Bahujanakantatāyāti candassa viya bahujanassa kantatāya. Sūriyassa uṇhasītavivajjitautusukhatā pariḷāhavivajjitakāyikacetasikasukhappattiyā pubbanimittaṃ.Devatānaṃ apphoṭanādīhi kīḷanaṃ pamoduppatti bhavantagamanena, dhammasabhāvabodhanena ca udānavasena pamodavibhāvanassa pubbanimittaṃ. Dhammavegavassanassāti desanāñāṇavegena dhammāmatassa vassanassa pubbanimittaṃ. Kāyagatāsativasena laddhaṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppāditamaggaphalasukhānubhavo kāyagatāsatiamatapaṭilābho, tassa pana kāyassāpi atappakasukhāvahattā khudāpipāsāpīḷanābhāvo pubbanimittaṃ vutto . Aṭṭhakathāyaṃpana khudaṃ, pipāsañca bhinditvā vuttaṃ. Tattha pubbanimittānaṃ bhedo visesasāmaññavibhāgena, gobalībaddañāyena ca gahetabbo. ‘‘Sayamevā’’ti padaṃ ‘‘aṭṭhaṅgikamaggadvāravivaraṇassā’’ti etthāpi ānetvā sambandhitabbaṃ. Bharitabhāvassāti paripuṇṇabhāvassa. ‘‘Ariyaddhajamālāmālitāyāti kāsāyaddhajamālāvantatāyā’’ti keci, sadevakassa lokassa pana ariyamaggabojjhaṅgaddhajamālāhi mālibhāvassa pubbanimittaṃ. Yaṃ panettha anuddhaṭaṃ, taṃ suviññeyyameva.
ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋವ, ತಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಇಧ ಅಪುಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತದಾ ಪಥವಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ನಿಯತಿ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ ತಿ ಇದಂ ನಿಯತಿವಾದವಸೇನ ಕಥನಂ। ಪುಬ್ಬೇ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ಇದಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮವಾದವಸೇನ ಕಥನಂ। ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪರಿ ಈಸನಸೀಲತಾಯ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮಮೇವ ಇಸ್ಸರೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ನಿಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ಮಹಾಪುರಿಸೋಪಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥೇನ ಉಳಾರೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ, ತೇನ ಇಸ್ಸರೇನ ನಿಮ್ಮಿತೋ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಚಾಯಂ ನಿಮ್ಮಾನವಿಸೇಸೋ, ಯದಿದಂ ಮಹಾನುಭಾವತಾ, ಯಾಯ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ಇದಂ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಸೇನ ಕಥನಂ। ಏವಂ ತಂ ತಂ ಬಹುಲಂ ವತ್ವಾ ಕಿಂ ಇಮಾಯ ಪರಿಯಾಯಕಥಾಯಾತಿ ಅವಸಾನೇ ಉಜುಕಮೇವ ಬ್ಯಾಕರಿ। ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ಪಥವಿಯಂ ಕಥಂ ಪದಸಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಆಕಾಸೇನ ಮಞ್ಞೇ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಸೀಘತರಂ ಪನ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತತ್ತಾ ದಿಸ್ಸಮಾನರೂಪೋಪಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಅಚೇಲಕಭಾವೋ, ಖುದ್ದಕಸರೀರತಾ ಚ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥಸ್ಸ ನ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾತಿ ಕಮ್ಮಾನುಭಾವಸಞ್ಜನಿತಪಾಟಿಹಾರಿಯವಸೇನ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತೋ ವಿಯ, ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ ವಿಯ ಚ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ತದಾ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾನಮತ್ತಮೇವೇತನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಬಾಲದಾರಕೋವ ಅಹೋಸಿ, ನ ತಾದಿಸೋತಿ। ಬುದ್ಧಭಾವಾನುಚ್ಛವಿಕಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನುಭಾವಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ಪರಿಸಾ ಚಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರಣೇನ ಬುದ್ಧೇನ ವಿಯ…ಪೇ॰… ಅತ್ತಮನಾ ಅಹೋಸಿ।
Etthāti ‘‘sampatijāto’’tiādinā āgate imasmiṃ vāre. Vissajjitova, tasmā amhehi idha apubbaṃ vattabbaṃ natthīti adhippāyo. Tadā pathaviyaṃ gacchantopi mahāsatto ākāsena gacchanto viya mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti ayamettha niyati dhammaniyāmo bodhisattānaṃ dhammatā ti idaṃ niyativādavasena kathanaṃ. Pubbe purimajātīsu tādisassa puññasambhārakammassa katattā upacitattā mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti idaṃ pubbekatakammavādavasena kathanaṃ. Imesaṃ sattānaṃ upari īsanasīlatāya yathāsakaṃ kammameva issaro nāma, tassa nimmānaṃ attano phalassa nibbattanaṃ mahāpurisopi sadevakaṃ lokaṃ abhibhavituṃ samatthena uḷārena puññakammena nibbattito, tena issarena nimmito nāma, tassa cāyaṃ nimmānaviseso, yadidaṃ mahānubhāvatā, yāya mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti idaṃ issaranimmānavasena kathanaṃ. Evaṃ taṃ taṃ bahulaṃ vatvā kiṃ imāya pariyāyakathāyāti avasāne ujukameva byākari. Sampatijāto pathaviyaṃ kathaṃ padasā gacchati, evaṃ mahānubhāvo ākāsena maññe gacchatīti parikappanavasena ākāsena gacchanto viya ahosi. Sīghataraṃ pana sattapadavītihārena gatattā dissamānarūpopi mahājanassa adissamāno viya ahosi. Acelakabhāvo, khuddakasarīratā ca tādisassa iriyāpathassa na anucchavikāti kammānubhāvasañjanitapāṭihāriyavasena alaṅkatapaṭiyatto viya, soḷasavassuddesiko viya ca mahājanassa upaṭṭhāsīti veditabbaṃ. Mahāsattassa puññānubhāvena tadā tathā upaṭṭhānamattamevetanti. Pacchā bāladārakova ahosi, na tādisoti. Buddhabhāvānucchavikassa bodhisattānubhāvassa yāthāvato paveditattā parisā cassa byākaraṇena buddhena viya…pe… attamanā ahosi.
ಸಬ್ಬಧಮ್ಮತಾತಿ ಸಬ್ಬಾ ಸೋಳಸವಿಧಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಧಮ್ಮತಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರದಸ್ಸನೇನ ನೇಸಂ ಏಕಸದಿಸತ್ತಾ।
Sabbadhammatāti sabbā soḷasavidhāpi yathāvuttā dhammatā sabbabodhisattānaṃ hontīti veditabbā puññañāṇasambhāradassanena nesaṃ ekasadisattā.
ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā
೩೩. ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇತಿ ದಹರಸ್ಸ ನಿಪಜ್ಜನಯೋಗ್ಯತಾವಸೇನ ಪಟಿಸಂಹಟದುಕೂಲಸುಖುಮೇ। ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಜಾತಿ। ‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಗೋತ್ತಂ। ‘‘ಪೋಣಿಕಾ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕಾ ಸಾಕಿಯಾ ಕೋಳಿಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಕುಲಪದೇಸೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ರೂಪಿಸ್ಸರಿಯಪರಿವಾರಾದಿಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಮಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿಪುಲಸ್ಸ, ಉಳಾರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋತಿ ಸಿದ್ಧಿಯೋ। ಗನ್ತಬ್ಬಗತಿಯಾತಿ ಗತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಾಧನತಮಾಹ। ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಹಿ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಗತಿಯೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವವಿಸೇಸೋ। ಗಚ್ಛತಿ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಗತಿ, ಅಜ್ಝಾಸಯೋ। ಪಟಿಸರಣೇತಿ ಪರಾಯಣೇ ಅವಸ್ಸಯೇ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಅರಹತೋ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ತಂಪಟಿಸರಣಂ। ತ್ಯಾಹನ್ತಿ ತೇ ಅಹಂ।
33.Dukūlacumbaṭaketi daharassa nipajjanayogyatāvasena paṭisaṃhaṭadukūlasukhume. ‘‘Khattiyo brāhmaṇo’’ti evamādi jāti. ‘‘Koṇḍañño gotamo’’ti evamādi gottaṃ. ‘‘Poṇikā cikkhallikā sākiyā koḷiyā’’ti evamādi kulapadeso. Ādi-saddena rūpissariyaparivārādisabbasampattiyo saṅgaṇhāti. Mahantassāti vipulassa, uḷārassāti attho. Nipphattiyoti siddhiyo. Gantabbagatiyāti gati-saddassa kammasādhanatamāha. Upapajjanavasena hi sucaritaduccaritehi gantabbāti gatiyo, upapattibhavaviseso. Gacchati yathāruci pavattatīti gati, ajjhāsayo. Paṭisaraṇeti parāyaṇe avassaye. Sabbasaṅkhatavisaṃyuttassa hi arahato nibbānameva taṃpaṭisaraṇaṃ. Tyāhanti te ahaṃ.
ದಸವಿಧೇ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ, ಅಗರಹಿತೇ ಚ ರಾಜಧಮ್ಮೇ (ಜಾ॰ ೨ ಮಹಾಮಂಸಜಾತಕೇ ವಿತ್ಥಾರೋ) ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಿಕೋ। ತೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಸಕಲಂ ಲೋಕಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ। ಯಸ್ಮಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ರಜ್ಜಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ನ ಅಧಮ್ಮೇನ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ಲದ್ಧರಜ್ಜತ್ತಾ ಧಮ್ಮರಾಜಾ’’ತಿ। ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಸಮುದ್ದಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಚತುರನ್ತಾ ನಾಮ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೀಪೇ ಮಹಾಪಥವೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮ…ಪೇ॰… ಇಸ್ಸರೋ’’ತಿ। ವಿಜಿತಾವೀತಿ ವಿಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಜಿತವಾ, ಕಾಮಕೋಧಾದಿಕಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸ, ಪಟಿರಾಜಭೂತಸ್ಸ ಬಾಹಿರಸ್ಸ ಚ ಅರಿಗಣಸ್ಸ ವಿಜಯಿ, ವಿಜೇತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಮಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಕೇನಚಿ ಯುದ್ಧಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯುದ್ಧೇನ ಪನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಜಯಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ‘‘ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಜನಪದೋವ ಚತುಬ್ಬಿಧಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮಾದಿಸಮನ್ನಾಗತೇ ಅಸ್ಮಿಂ ರಾಜಿನಿ ಥಾವರಿಯಂ ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯಂ ದಳ್ಹಂ ಭತ್ತಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ಜನಪದೇ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಿಕಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಥಾವರಿಯಂ ಥಿರಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉರೇ ಸತ್ಥಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಧನಹರಣಾದಿನಾ ಪರಸಾಹಸಕಾರಿತಾಯ ಸಾಹಸಿಕಾ।
Dasavidhe kusaladhamme, agarahite ca rājadhamme (jā. 2 mahāmaṃsajātake vitthāro) niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena sakalaṃ lokaṃ rañjetīti dhammarājā. Yasmā cakkavattī dhammena ñāyena rajjaṃ adhigacchati, na adhammena, tasmā vuttaṃ ‘‘dhammena laddharajjattā dhammarājā’’ti. Catūsu disāsu samuddapariyosānatāya caturantā nāma tattha tattha dīpe mahāpathavīti āha ‘‘puratthima…pe… issaro’’ti. Vijitāvīti vijetabbassa vijitavā, kāmakodhādikassa abbhantarassa, paṭirājabhūtassa bāhirassa ca arigaṇassa vijayi, vijetvā ṭhitoti attho. Kāmaṃ cakkavattino kenaci yuddhaṃ nāma natthi, yuddhena pana sādhetabbassa vijayassa siddhiyā ‘‘vijitasaṅgāmo’’ti vuttaṃ. Janapadova catubbidhaacchariyadhammādisamannāgate asmiṃ rājini thāvariyaṃ kenaci asaṃhāriyaṃ daḷhaṃ bhattabhāvaṃ patto, janapade vā attano dhammikāya paṭipattiyā thāvariyaṃ thirabhāvaṃ pattoti janapadatthāvariyappatto. Manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitadhanaharaṇādinā parasāhasakāritāya sāhasikā.
ರತಿಜನನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತಪ್ಪಕಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದನೇನ। ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಪನ ರಮೇತೀತಿ ರತನಂ। ‘‘ಅಹೋ ಮನೋಹರ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಚಿತ್ತೀಕತಂ । ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಚಿತ್ತೀಕಾರೋ ತಸ್ಸ ಪೂಜನೀಯತಾಯಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತೀಕತನ್ತಿ ಪೂಜನೀಯನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ। ಮಹನ್ತಂ ವಿಪುಲಂ ಅಪರಿಮಿತಂ ಮೂಲಂ ಅಗ್ಘತೀತಿ ಮಹಗ್ಘಂ। ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ತುಲಾ ಉಪಮಾತಿ ಅತುಲಂ, ಅಸದಿಸಂ। ಕದಾಚಿ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬತ್ತಾ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಂ। ಅನೋಮೇಹಿ ಉಳಾರಗುಣೇಹೇವ ಸತ್ತೇಹಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಂ। ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಚಿತ್ತೀಕತಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಚಕ್ಕರತನೇ ಲಬ್ಭಮಾನತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇತರೇಸುಪಿ ತೇ ಅತಿದಿಸಿತುಂ ‘‘ಚಕ್ಕರತನಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಅಞ್ಞಂ ದೇವಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಿಸ್ಸರಿಯಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ, ಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಯಥಿಚ್ಛಿತತ್ಥಪಟಿಲಾಭಹೇತುತೋ। ಅಗ್ಘೋ ನತ್ಥಿ ಅತಿವಿಯ ಉಳಾರಸಮುಜ್ಜಲಸತ್ತರತನಮಯತ್ತಾ, ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಚ। ಯದಗ್ಗೇನ ಮಹಗ್ಘಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಅತುಲಂ। ಸತ್ತಾನಂ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನೇನ ವಿಗತಕಾಳಕೋ ಪುಞ್ಞಪಸುತತಾಯ ಮಣ್ಡಭೂತೋ ಯಾದಿಸೋ ಕಾಲೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾರಹೋ, ತಾದಿಸೇ ಏವ ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಉಪಮಾವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ಉಪಮೋಪಮೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ನ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸದಿಸತಾ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಬುದ್ಧಾ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಪರಿಪೂರಣಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋಪಿ ದುಲ್ಲಭುಪ್ಪಾದಾಯೇವಾತಿ , ಇಮಿನಾ ದುಲ್ಲಭುಪ್ಪಾದತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ತೇಸಂ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಾಮಂ ಚಕ್ಕರತನಾನುಭಾವೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಗುಣೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಪರಿವಾರಸಾಧಾರಣೋ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಏವ ನಂ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ವಿಸವಿತಾಯ ಪರಿಭುಞ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ತದತ್ಥಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತದೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಛನ್ನಮ್ಪಿ ವಾ ಅತ್ಥಾನಂ ಇತರರತನೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭನತೋ ‘‘ಏವಂ ಸೇಸಾನಿಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸ-ಪರಿಣಾಯಕರತನೇಹಿ ಅಜಿತವಿಜಯತೋ, ಚಕ್ಕರತನೇನ ಚ ಪರಿವಾರಭಾವೇನ, ಸೇಸೇಹಿ ಪರಿಭೋಗೂಪಕರಣಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಮಣಿಇತ್ಥಿರತನೇಹಿ ಪರಿಭೋಗೂಪಕರಣಭಾವೇನ ಸೇಸೇಹಿ ಪರಿವಾರಭಾವೇನಾತಿ ಯೋಜನಾ।
Ratijananaṭṭhenāti atappakapītisomanassuppādanena. Saddatthato pana rametīti ratanaṃ. ‘‘Aho manohara’’nti citte kattabbatāya cittīkataṃ. ‘‘Svāyaṃ cittīkāro tassa pūjanīyatāyā’’ti cittīkatanti pūjanīyanti atthaṃ vadanti. Mahantaṃ vipulaṃ aparimitaṃ mūlaṃ agghatīti mahagghaṃ. Natthi etassa tulā upamāti atulaṃ, asadisaṃ. Kadāci eva uppajjanato dukkhena laddhabbattā dullabhadassanaṃ. Anomehi uḷāraguṇeheva sattehi paribhuñjitabbato anomasattaparibhogaṃ. Idāni nesaṃ cittīkatādiatthānaṃ savisesaṃ cakkaratane labbhamānataṃ dassetvā itaresupi te atidisituṃ ‘‘cakkaratanassa cā’’tiādi āraddhaṃ. Aññaṃ devaṭṭhānaṃ nāma na hoti rañño anaññasādhāraṇissariyādisampattipaṭilābhahetuto, sattānañca yathicchitatthapaṭilābhahetuto. Aggho natthi ativiya uḷārasamujjalasattaratanamayattā, acchariyabbhutamahānubhāvatāya ca. Yadaggena mahagghaṃ, tadaggena atulaṃ. Sattānaṃ pāpajigucchanena vigatakāḷako puññapasutatāya maṇḍabhūto yādiso kālo buddhuppādāraho, tādise eva cakkavattīnampi sambhavoti āha ‘‘yasmā ca panā’’tiādi. Upamāvasena cetaṃ vuttaṃ, upamopameyyānañca na accantameva sadisatā. Tasmā yathā buddhā kadāci karahaci uppajjanti, na tathā cakkavattino, evaṃ santepi cakkavattivattaparipūraṇassāpi dukkarabhāvatopi dullabhuppādāyevāti , iminā dullabhuppādatāsāmaññena tesaṃ dullabhadassanatā vuttāti veditabbaṃ. Kāmaṃ cakkaratanānubhāvena sijjhamāno guṇo cakkavattiparivārasādhāraṇo, tathāpi ‘‘cakkavattī eva naṃ sāmibhāvena visavitāya paribhuñjatī’’ti vattabbataṃ arahati tadatthaṃ uppajjanatoti dassento ‘‘tadeta’’ntiādimāha. Yathāvuttānaṃ pañcannaṃ, channampi vā atthānaṃ itararatanesupi labbhanato ‘‘evaṃ sesānipī’’ti vuttaṃ. Hatthiassa-pariṇāyakaratanehi ajitavijayato, cakkaratanena ca parivārabhāvena, sesehi paribhogūpakaraṇabhāvena samannāgato. Hatthiassamaṇiitthiratanehi paribhogūpakaraṇabhāvena sesehi parivārabhāvenāti yojanā.
ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾದೀಪಾನಂ ಸಿರಿವಿಭವನ್ತಿ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಂ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚೇವ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ। ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ ‘‘ಪುರೇಭತ್ತಮೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾನುಭಾವಮೇವ। ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಪದೇಸಂ ಬ್ಯಾಪನೇನ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ। ಅತಿದೀಘತಾದಿಛಬ್ಬಿಧದೋಸಪರಿವಜ್ಜಿತಂ।
Catunnaṃ mahādīpānaṃ sirivibhavanti tattha laddhaṃ sirisampattiñceva bhogasampattiñca. Tādisamevāti ‘‘purebhattamevā’’tiādinā vuttānubhāvameva. Yojanappamāṇaṃ padesaṃ byāpanena yojanappamāṇaṃ andhakāraṃ. Atidīghatādichabbidhadosaparivajjitaṃ.
ಸೂರಾತಿ ಸತ್ತಿವನ್ತೋ, ನಿಬ್ಭಯಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭೀರುಕಾ’’ತಿ। ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಕಾರಣಂ। ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ‘‘ವೀರಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ವೀರಙ್ಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಾ ಚಕ್ಕಸ್ಸ ವತ್ತನತೋ ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಸೀಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅದಣ್ಡೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಧನದಣ್ಡಸ್ಸ, ಸರೀರದಣ್ಡಸ್ಸ ಚ ಅಕರಣಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಸತ್ಥೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸೇನಾಯ ಯುಜ್ಝನಸ್ಸಾತಿ ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ಕತಾಪರಾಧೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರನ್ತಿ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ।
Sūrāti sattivanto, nibbhayāti atthoti āha ‘‘abhīrukā’’ti. Aṅganti kāraṇaṃ. Yena kāraṇena ‘‘vīrā’’ti vucceyyuṃ, taṃ vīraṅgaṃ. Tenāha ‘‘vīriyassetaṃnāma’’nti. Yāva cakkavāḷapabbatā cakkassa vattanato ‘‘cakkavāḷapabbataṃ sīmaṃ katvā ṭhitasamuddapariyanta’’nti vuttaṃ. ‘‘Adaṇḍenā’’ti imināva dhanadaṇḍassa, sarīradaṇḍassa ca akaraṇaṃ vuttaṃ. ‘‘Asatthenā’’ti iminā pana senāya yujjhanassāti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘ye katāparādhe’’tiādi vuttaṃ. Vuttappakāranti sāgarapariyantaṃ.
‘‘ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ, ತಣ್ಹಾಯನಟ್ಠೇನ ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ಲೋಭೋ ಏವ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತೋ । ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾಪಿ ಛದನಟ್ಠೋ ಏಕನ್ತಿಕೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ, ಯಂ ರಾಗೋ ಸಹತೇ ನರ’’ನ್ತಿ, (ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧, ೨೭) ‘‘ತಣ್ಹಾಛದನಛಾದಿತಾ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೬೪) ಚ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ದೋಸಾದೀನಮ್ಪಿ ಛದನಟ್ಠೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಯೋ ಸೇಸಕಿಲೇಸಾ ವುತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿವಾರೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ‘‘ಛದನಾ, ಛದಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಾ। ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದಾತಿ ಚ ಓ-ಕಾರಸ್ಸ ಆ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ।
‘‘Rañjanaṭṭhena rāgo, taṇhāyanaṭṭhena taṇhā’’ti pavattiākārabhedena lobho eva dvidhā vutto . Tathā hissa dvidhāpi chadanaṭṭho ekantiko. Yathāha ‘‘andhatamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti, (netti. 11, 27) ‘‘taṇhāchadanachāditā’’ti (udā. 64) ca. Iminā nayena dosādīnampi chadanaṭṭho vattabbo. Kilesaggahaṇena vicikicchādayo sesakilesā vuttā. Yasmā te sabbe pāpadhammā uppajjamānā sattasantānaṃ chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhanti kusalappavattiṃ nivārenti, tasmā te ‘‘chadanā, chadā’’ti ca vuttā. Vivaṭṭacchadāti ca o-kārassa ā-kāraṃ katvā niddeso.
೩೫. ತಾಸನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫತ್ತೀನಂ। ನಿಮಿತ್ತಭೂತಾನೀತಿ ಞಾಪಕಕಾರಣಭೂತಾನಿ। ತಥಾ ಹಿ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಭಾವೋ ಏತೇಹೀತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ। ಠಾನಗಮನಾದೀಸು ಭೂಮಿಯಂ ಸುಟ್ಠು ಸಮಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಪಾದಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಗ್ಗತಲನ್ತಿ ಅಗ್ಗಪಾದತಲಂ। ಪಣ್ಹೀತಿ ಪಣ್ಹಿತಲಂ। ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಪಾದತಲಸ್ಸ ದ್ವೀಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಏಕೇಕಂ, ಉಭಯಮೇವ ವಾ ಪರಿಯನ್ತಂ ಪಸ್ಸಂ। ‘‘ಅಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಅನ್ವಯತೋ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಂ। ಸುವಣ್ಣಪಾದುಕತಲಮಿವ ಉಜುಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿಯಮಾನಂ। ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವಾತಿ ಏಕಕ್ಖಣೇಯೇವ। ಸಕಲಂ ಪಾದತಲಂ ಭೂಮಿಂ ಫುಸತಿ ನಿಕ್ಖಿಪನೇ। ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಕಲಂ ಪಾದತಲಂ ಭೂಮಿತೋ ಉಟ್ಠಹತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋತಿ ನಿಗಮನಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನುಪುಬ್ಬನಿನ್ನಾದಿಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಂ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ, ತಂ ಪರತೋ ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೨೦೧) ಆವಿಭವಿಸ್ಸತೀತಿ।
35.Tāsanti dvinnampi nipphattīnaṃ. Nimittabhūtānīti ñāpakakāraṇabhūtāni. Tathā hi lakkhīyati mahāpurisabhāvo etehīti lakkhaṇāni. Ṭhānagamanādīsu bhūmiyaṃ suṭṭhu samaṃ patiṭṭhitā pādā etassāti suppatiṭṭhitapādo. Taṃ panassa suppatiṭṭhitapādataṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggatalanti aggapādatalaṃ. Paṇhīti paṇhitalaṃ. Passanti pādatalassa dvīsu passesu ekekaṃ, ubhayameva vā pariyantaṃ passaṃ. ‘‘Assa panā’’tiādi anvayato atthavibhāvanaṃ. Suvaṇṇapādukatalamiva ujukaṃ nikkhipiyamānaṃ. Ekappahārenevāti ekakkhaṇeyeva. Sakalaṃ pādatalaṃ bhūmiṃ phusati nikkhipane. Ekappahāreneva sakalaṃ pādatalaṃ bhūmito uṭṭhahatīti yojanā. Tasmā ayaṃ suppatiṭṭhitapādoti nigamanaṃ. Yaṃ panettha vattabbaṃ anupubbaninnādiacchariyabbhutaṃ nissandaphalaṃ, taṃ parato lakkhaṇasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.201) āvibhavissatīti.
ನಾಭಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಚಕ್ಕಸ್ಸ ನಾಭಿ ಪರಿಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನಾ ಸುಪರಿಬ್ಯತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಾಭಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ ತಸ್ಸಂ ನಾಭಿಯಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಠಿತಾ। ನಾಭಿಮುಖಪರಿಕ್ಖೇಪಪಟ್ಟೋತಿ ಪಕತಿಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅಕ್ಖಬ್ಭಾಹತಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ನಾಭಿಮುಖೇ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಕ್ಖೇಪಪಟ್ಟೋ, ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ನೇಮಿಮಣಿಕಾತಿ ನೇಮಿಯಂ ಆವಲಿಭಾವೇನ ಠಿತಮಣಿಕಾಲೇಖಾ। ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋತಿ ಬಹುವಿಧಲೇಖಙ್ಗವಿಭಾವನವಾರೋ। ಸತ್ತೀತಿ ಆವುಧಸತ್ತಿ। ಸಿರಿವಚ್ಛೋತಿ ಸಿರಿಅಙ್ಗಾ। ನನ್ದೀತಿ ದಕ್ಖಿಣಾವತ್ತಂ। ಸೋವತ್ತಿಕೋತಿ ಸೋವತ್ತಿಅಙ್ಗೋ। ವಟಂಸಕೋತಿ ಆವೇಳಂ। ವಡ್ಢಮಾನಕನ್ತಿ ಪುರಿಮಹಾದೀಸು ದೀಪಙ್ಕಂ। ಮೋರಹತ್ಥಕೋತಿ ಮೋರಪಿಞ್ಛಕಲಾಪೋ, ಮೋರಪಿಞ್ಛಪಟಿಸಿಬ್ಬಿತೋ ವಾ ಬೀಜನೀವಿಸೇಸೋ। ವಾಳಬೀಜನೀತಿ ಚಾಮರಿವಾಲಂ। ಸಿದ್ಧತ್ಥಾದಿ ಪುಣ್ಣಘಟಪುಣ್ಣಪಾತಿಯೋ। ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಧಾನಾವಯವೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹಿಮವಾ ಸಿನೇರು…ಪೇ॰… ಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಪರಿಸಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಹತ್ಥಿರತನಾದೀನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಸಬ್ಬೋತಿಸತ್ತಿಆದಿಕೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅಙ್ಗವಿಸೇಸೋ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಪರಿವಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Nābhi dissatīti lakkhaṇacakkassa nābhi parimaṇḍalasaṇṭhānā suparibyattā hutvā dissati, labbhatīti adhippāyo. Nābhiparicchinnāti tassaṃ nābhiyaṃ paricchinnā paricchedavasena ṭhitā. Nābhimukhaparikkhepapaṭṭoti pakaticakkassa akkhabbhāhatapariharaṇatthaṃ nābhimukhe ṭhapetabbaṃ parikkhepapaṭṭo, tappaṭicchanno idha adhippeto. Nemimaṇikāti nemiyaṃ āvalibhāvena ṭhitamaṇikālekhā. Sambahulavāroti bahuvidhalekhaṅgavibhāvanavāro. Sattīti āvudhasatti. Sirivacchoti siriaṅgā. Nandīti dakkhiṇāvattaṃ. Sovattikoti sovattiaṅgo. Vaṭaṃsakoti āveḷaṃ. Vaḍḍhamānakanti purimahādīsu dīpaṅkaṃ. Morahatthakoti morapiñchakalāpo, morapiñchapaṭisibbito vā bījanīviseso. Vāḷabījanīti cāmarivālaṃ. Siddhatthādi puṇṇaghaṭapuṇṇapātiyo. ‘‘Cakkavāḷo’’ti vatvā tassa padhānāvayave dassetuṃ ‘‘himavā sineru…pe… sahassānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Cakkavattirañño parisaṃ upādāyā’’ti idaṃ hatthiratanādīnampi tattha labbhamānabhāvadassanaṃ. Sabbotisattiādiko yathāvutto aṅgaviseso cakkalakkhaṇasseva parivāroti veditabbo.
‘‘ಆಯತಪಣ್ಹೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಣ್ಹಿತೋ ದೀಘತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಅತಿದೀಘತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಪಣ್ಹೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಪಣ್ಹಿಲಕ್ಖಣಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆರಗ್ಗೇನಾತಿ ಮಣ್ಡಲಾಯ ಸಿಖಾಯ। ವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸುವಟ್ಟಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ। ರತ್ತಕಮ್ಬಲಗೇಣ್ಡುಕಸದಿಸಾತಿ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಮಯಗೇಣ್ಡುಕಸದಿಸಾ।
‘‘Āyatapaṇhī’’ti idaṃ aññesaṃ paṇhito dīghataṃ sandhāya vuttaṃ, na pana atidīghatanti āha ‘‘paripuṇṇapaṇhī’’ti. Yathā pana paṇhilakkhaṇaṃ paripuṇṇaṃ nāma hoti, taṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Āraggenāti maṇḍalāya sikhāya. Vaṭṭetvāti yathā suvaṭṭaṃ hoti, evaṃ vaṭṭetvā. Rattakambalageṇḍukasadisāti rattakambalamayageṇḍukasadisā.
‘‘ಮಕ್ಕಟಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ದೀಘಭಾವಂ, ಸಮತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ನಿಯ್ಯಾಸತೇಲೇನಾತಿ ಛತ್ತಿರಿತನಿಯ್ಯಾಸಾದಿನಿಯ್ಯಾಸಸಮ್ಮಿಸ್ಸೇನ ತೇಲೇನ, ಯಂ ‘‘ಸುರಭಿನಿಯ್ಯಾಸ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ನಿಯ್ಯಾಸತೇಲಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಹರಿತಾಲವಟ್ಟಿಯಾ ಘನಸಿನಿದ್ಧಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ।
‘‘Makkaṭassevā’’ti dīghabhāvaṃ, samatañca sandhāyetaṃ vuttaṃ. Niyyāsatelenāti chattiritaniyyāsādiniyyāsasammissena telena, yaṃ ‘‘surabhiniyyāsa’’ntipi vadanti. Niyyāsatelaggahaṇañcettha haritālavaṭṭiyā ghanasiniddhabhāvadassanatthaṃ.
ಯಥಾ ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ವಿಹತಂ ಕಪ್ಪಾಸಪಟಲಂ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೇ ಓಸಾರಿತಂ ಅತಿವಿಯ ಮುದು ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಲುನಾತಿ ಸುಖುಮಾಲಾ।
Yathā satakkhattuṃ vihataṃ kappāsapaṭalaṃ sappimaṇḍe osāritaṃ ativiya mudu hoti, evaṃ mahāpurisassa hatthapādāti dassento ‘‘sappimaṇḍe’’tiādimāha. Talunāti sukhumālā.
ಚಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಙ್ಗುಲನ್ತರವೇಠಿತಚಮ್ಮೇನ। ಪಟಿಬದ್ಧಅಙ್ಗುಲನ್ತರೋತಿ ಏಕತೋ ಸಮ್ಬದ್ಧಅಙ್ಗುಲನ್ತರೋ ನ ಹೋತಿ। ಏಕಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ದೀಘತೋ ಸಮಾನಪ್ಪಮಾಣಾ। ಯವಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬೇ ಠಿತಂ ಯವಲಕ್ಖಣಂ। ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ತಂತಂಪಬ್ಬಾನಂ ಸಮಾನದೇಸತಾಯ ಅಙ್ಗುಲೀನಂ ಪಸಾರಿತಕಾಲೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಜ್ಝಿತಾನಿ ವಿಯ ಫುಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ।
Cammenāti aṅgulantaraveṭhitacammena. Paṭibaddhaaṅgulantaroti ekato sambaddhaaṅgulantaro na hoti. Ekappamāṇāti dīghato samānappamāṇā. Yavalakkhaṇanti abbhantarato aṅgulipabbe ṭhitaṃ yavalakkhaṇaṃ. Paṭivijjhitvāti taṃtaṃpabbānaṃ samānadesatāya aṅgulīnaṃ pasāritakālepi aññamaññaṃ vijjhitāni viya phusitvā tiṭṭhanti.
ಸಙ್ಖಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಗೋಪ್ಫಕಾ, ಉದ್ಧಂ ಸಙ್ಖಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಉಸ್ಸಙ್ಖಾ, ಪಾದಾ। ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೇತಿ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದಸಮೀಪೇ। ತೇನಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೇ ಠಿತಗೋಪ್ಫಕಭಾವೇನ ಬದ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಯಿದಂ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉಪರಿಪದದ್ವಯೇಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ತೇನ ಬದ್ಧಭಾವೇನ ನ ಯಥಾಸುಖಂ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ತೇನ ಯಥಾಸುಖಂ ನಪರಿವಟ್ಟನೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಪಾದತಲಾನಿಪಿ ನ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಉಪರೀತಿ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದತೋ ದ್ವಿತಿಅಙ್ಗುಲಿಮತ್ತಂ ಉದ್ಧಂ, ‘‘ಚತುರಙ್ಗುಲಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ನಿಗೂಳ್ಹಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾನಿ। ತೇನಾತಿ ಗೋಪ್ಫಕಾನಂ ಉಪರಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವೇನ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ। ಸತಿಪಿ ದೇಸನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿಚ್ಚಲೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಾಭಿಗ್ಗಹಣಂ। ‘‘ಅಧೋಕಾಯೋವ ಇಞ್ಜತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಅಧೋಕಾಯೋವ ಇಞ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಭಿತೋ…ಪೇ॰… ನಿಚ್ಚಲೋ ಹೋತಿ। ‘‘ಸುಖೇನ ಪಾದಾ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪುರಿಮಸ್ಸ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸುಖೇನ ಪಾದಾ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಧೋಕಾಯೋವ ಇಞ್ಜತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಸುಖೇನ ಪಾದಾ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುರತೋಪಿ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಛತೋಯೇವಾತಿ।
Saṅkhā vuccanti gopphakā, uddhaṃ saṅkhā etesanti ussaṅkhā, pādā. Piṭṭhipādeti piṭṭhipādasamīpe. Tenāti piṭṭhipāde ṭhitagopphakabhāvena baddhā hontīti yojanā. Tayidaṃ ‘‘tenā’’ti padaṃ uparipadadvayepi yojetabbaṃ ‘‘tena baddhabhāvena na yathāsukhaṃ parivaṭṭanti, tena yathāsukhaṃ naparivaṭṭanena gacchantānaṃ pādatalānipi na dissantī’’ti. Uparīti piṭṭhipādato dvitiaṅgulimattaṃ uddhaṃ, ‘‘caturaṅgulamatta’’nti ca vadanti. Nigūḷhāni ca honti, na aññesaṃ viya paññāyamānāni. Tenāti gopphakānaṃ upari patiṭṭhitabhāvena. Assāti mahāpurisassa. Satipi desantarappavattiyaṃ niccaloti dassanatthaṃ nābhiggahaṇaṃ. ‘‘Adhokāyova iñjatī’’ti idaṃ purimapadassa kāraṇavacanaṃ. Yasmā adhokāyova iñjati, tasmā nābhito…pe… niccalo hoti. ‘‘Sukhena pādā parivaṭṭantī’’ti idaṃ pana purimassa, pacchimassa ca kāraṇavacanaṃ. Yasmā sukhena pādā parivaṭṭanti, tasmā adhokāyova iñjati, yasmā sukhena pādā parivaṭṭanti, tasmā puratopi…pe… pacchatoyevāti.
ಯಸ್ಮಾ ಏಣಿಮಿಗಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಏಕಸದಿಸಮಂಸಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉದ್ಧಂ ಥೂಲಾ ಜಙ್ಘಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸಾಪಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಣಿಮಿಗಸದಿಸಜಙ್ಘೋ’’ತಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣಜಙ್ಘೋತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಮಂಸೂಪಚಯೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಜಙ್ಘೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಏಕತೋ’’ತಿಆದಿ।
Yasmā eṇimigassa samantato ekasadisamaṃsā anukkamena uddhaṃ thūlā jaṅghā honti, tathā mahāpurisassāpi, tasmā vuttaṃ ‘‘eṇimigasadisajaṅgho’’ti. Paripuṇṇajaṅghoti samantato maṃsūpacayena paripuṇṇajaṅgho. Tenāha ‘‘na ekato’’tiādi.
ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಅನೋನಮನ್ತೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ, ಜಾಣುಫಾಸುಭಾವದೀಪನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸೇಸಜನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ರಹಿತಜನಾ। ಖುಜ್ಜಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯತೋ ಉಪರಿಮಕಾಯಸ್ಸ ರಸ್ಸತಾಯ, ವಾಮನಾ ವಾ ಉಪರಿಮಕಾಯತೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ರಸ್ಸತಾಯ, ಏತೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನಞ್ಚ ಇತರೇ ಸತ್ತಾ ಖುಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕಾ, ವಾಮನಪಕ್ಖಿಕಾ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Etenāti ‘‘anonamanto’’tiādivacanena, jāṇuphāsubhāvadīpanenāti attho. Avasesajanāti iminā lakkhaṇena rahitajanā. Khujjā vā honti heṭṭhimakāyato uparimakāyassa rassatāya, vāmanā vā uparimakāyato heṭṭhimakāyassa rassatāya, etena ṭhapetvā sammāsambuddhaṃ, cakkavattinañca itare sattā khujjapakkhikā, vāmanapakkhikā cāti dasseti.
ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾವ, ಕಞ್ಚನಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಾ ಪನ ಪಭಸ್ಸರಭಾವೇನ ತತೋ ಸಾತಿಸಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುವಣ್ಣಪದುಮಕಣ್ಣಿಕಸದಿಸೇಹೀ’’ತಿ। ಓಹಿತನ್ತಿ ಸಮೋಹಿತಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ। ತಥಾಭೂತಂ ಪನ ತಂ ತೇನ ಛನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ।
Kāmaṃ sabbāpi padumakaṇṇikā suvaṇṇavaṇṇāva, kañcanapadumakaṇṇikā pana pabhassarabhāvena tato sātisayāti āha ‘‘suvaṇṇapadumakaṇṇikasadisehī’’ti. Ohitanti samohitaṃ antogadhaṃ. Tathābhūtaṃ pana taṃ tena channaṃ hotīti āha ‘‘paṭicchanna’’nti.
ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋತಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣವಣ್ಣೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಆವುತ್ತಿಞಾಯೇನ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸರೀರಪರಿಯಾಯೋ ಇಧ ವಣ್ಣ-ಸದ್ದೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಠಮವಿಕಪ್ಪಂ ವತ್ವಾ ತಥಾರೂಪಾಯ ಪನ ರುಳ್ಹಿಯಾ ಅಭಾವಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ವಣ್ಣಧಾತುಪರಿಯಾಯಮೇವ ವಣ್ಣ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಮಾ ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಸುನಿದ್ಧನ್ತಸುವಣ್ಣಸದಿಸಛವಿವಣ್ಣೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇavaṇṇoti ayamettha atthoti āha ‘‘jātihiṅgulakenā’’tiādi, svāyamattho āvuttiñāyena ca veditabbo. Sarīrapariyāyo idha vaṇṇa-saddoti adhippāyo. Paṭhamavikappaṃ vatvā tathārūpāya pana ruḷhiyā abhāvaṃ manasi katvā vaṇṇadhātupariyāyameva vaṇṇa-saddaṃ gahetvā dutiyavikappo vutto. Tasmā padadvayenāpi suniddhantasuvaṇṇasadisachavivaṇṇoti vuttaṃ hoti.
ರಜೋತಿ ಸುಖುಮರಜೋ। ಜಲ್ಲನ್ತಿ ಮಲೀನಭಾವಾವಹೋ ರೇಣುಸಞ್ಚಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಲಂ ವಾ’’ತಿ। ಯದಿ ವಿವತ್ತತಿ, ಕಥಂ ನ್ಹಾನಾದೀನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹತ್ಥಧೋವನಾದೀನೀ’’ತಿಆದಿ।
Rajoti sukhumarajo. Jallanti malīnabhāvāvaho reṇusañcayo. Tenāha ‘‘malaṃ vā’’ti. Yadi vivattati, kathaṃ nhānādīnīti āha ‘‘hatthadhovanādīnī’’tiādi.
ಆವಟ್ಟಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ಪದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟನವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟಸ್ಸ ಅನ್ತೇ।
Āvaṭṭapariyosāneti padakkhiṇāvaṭṭanavasena pavattassa āvaṭṭassa ante.
ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸರೀರಂ ಪುರತೋ ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ವಾ ಅನೋನಮಿತ್ವಾ ಉಜುಕಮೇವ ಉಗ್ಗತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಉಜುಗತ್ತೋ’’ತಿ। ಸಾ ಪನಾಯಂ ಉಜುಗತ್ತತಾ ಅವಯವೇಸು ಬುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ನ ದಹರಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಗ್ಗತದೀಘಸರೀರೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಇತರೇಸೂತಿ ‘‘ಖನ್ಧಜಾಣೂಸೂ’’ತಿ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ನಮನ್ತಾ ಪುರತೋ ನಮನ್ತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಸ್ಸವಙ್ಕಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ ವಾ ವಾಮಪಸ್ಸೇನ ವಾ ವಙ್ಕಾ। ಸೂಲಸದಿಸಾತಿ ಪೋತ್ಥಕರೂಪಕರಣೇ ಠಪಿತಸೂಲಪಾದಸದಿಸಾ।
Brahmuno sarīraṃ purato vā pacchato vā anonamitvā ujukameva uggatanti āha ‘‘brahmā viya ujugatto’’ti. Sā panāyaṃ ujugattatā avayavesu buddhippattesu daṭṭhabbā, na daharakāleti vuttaṃ ‘‘uggatadīghasarīro bhavissatī’’ti. Itaresūti ‘‘khandhajāṇūsū’’ti imesu dvīsu ṭhānesu namantā purato namantīti ānetvā sambandho. Passavaṅkāti dakkhiṇapassena vā vāmapassena vā vaṅkā. Sūlasadisāti potthakarūpakaraṇe ṭhapitasūlapādasadisā.
ಹತ್ಥಪಿಟ್ಠಿಆದಿವಸೇನ ಸತ್ತ ಸರೀರಾವಯವಾ ಉಸ್ಸದಾ ಉಪಚಿತಮಂಸಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತುಸ್ಸದೋ। ಅಟ್ಠಿಕೋಟಿಯೋ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ನಿಗೂಳ್ಹಸಿರಾಜಾಲೇಹೀತಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಮೇತನ್ತಿ ತೇನ ನಿಗೂಳ್ಹಅಟ್ಠಿಕೋಟೀಹೀತಿಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಹತ್ಥಪಿಟ್ಠಾದೀಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಂಸಕೂಟಖನ್ಧಕೂಟಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇ ಸಿದ್ಧೇ ತಂ ಏಕದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಟ್ಟೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಖನ್ಧೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸಿಲಾರೂಪಕಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ನಿಗೂಳ್ಹಅಂಸಕೂಟತಾಪಿ ವಿಭಾವಿತಾ ಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Hatthapiṭṭhiādivasena satta sarīrāvayavā ussadā upacitamaṃsā etassāti sattussado. Aṭṭhikoṭiyo paññāyantīti yojanā. Nigūḷhasirājālehīti lakkhaṇavacanametanti tena nigūḷhaaṭṭhikoṭīhītipi vuttameva hotīti. Hatthapiṭṭhādīhīti ettha ādi-saddena aṃsakūṭakhandhakūṭānaṃ saṅgahe siddhe taṃ ekadesena dassento ‘‘vaṭṭetvā…pe… khandhenā’’ti āha. ‘‘Silārūpakaṃ viyā’’tiādinā vā nigūḷhaaṃsakūṭatāpi vibhāvitā yevāti daṭṭhabbaṃ.
ಸೀಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬದ್ಧಂ ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಂ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾವಯವತಾಯ ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಂ ವಿಯ ಸಕಲೋ ಕಾಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಹಸ್ಸ ಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ’’ತಿ। ಸೀಹಸ್ಸೇವಾತಿ ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಯ। ದುಸ್ಸಣ್ಠಿತವಿಸಣ್ಠಿತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ದುಟ್ಠು ಸಣ್ಠಿತೋ, ವಿರೂಪಸಣ್ಠಿತೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅವಯವಾನಂ ಅಯುತ್ತಭಾವೇನ, ವಿರೂಪಭಾವೇನ ಚ ಸಣ್ಠಿತಿ ಉಪಗತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಣ್ಠನ್ತೀತಿ ಸಣ್ಠಹನ್ತಿ। ದೀಘೇಹೀತಿ ಅಙ್ಗುಲಿನಾಸಾದೀಹಿ। ರಸ್ಸೇಹೀತಿ ಗೀವಾದೀಹಿ। ಥೂಲೇಹೀತಿ ಊರುಬಾಹುಆದೀಹಿ । ಕಿಸೇಹೀತಿ ಕೇಸಲೋಮಮಜ್ಝಾದೀಹಿ। ಪುಥುಲೇಹೀತಿ ಅಕ್ಖಿಹತ್ಥತಲಾದೀಹಿ। ವಟ್ಟೇಹೀತಿ ಜಙ್ಘಹತ್ಥಾದೀಹಿ।
Sīhassa pubbaddhaṃ sīhapubbaddhaṃ, paripuṇṇāvayavatāya sīhapubbaddhaṃ viya sakalo kāyo assāti sīhapubbaddhakāyo. Tenāha ‘‘sīhassa pubbaddhakāyo viya sabbo kāyo paripuṇṇo’’ti. Sīhassevāti sīhassa viya. Dussaṇṭhitavisaṇṭhito na hotīti duṭṭhu saṇṭhito, virūpasaṇṭhito ca na hoti, tesaṃ tesaṃ avayavānaṃ ayuttabhāvena, virūpabhāvena ca saṇṭhiti upagato na hotīti attho. Saṇṭhantīti saṇṭhahanti. Dīghehīti aṅgulināsādīhi. Rassehīti gīvādīhi. Thūlehīti ūrubāhuādīhi . Kisehīti kesalomamajjhādīhi. Puthulehīti akkhihatthatalādīhi. Vaṭṭehīti jaṅghahatthādīhi.
ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣತಾಯ ನಾನಾಚಿತ್ತೇನ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಿತೋ ಸಞ್ಜಾತಚಿತ್ತಭಾವೋ ‘‘ಈದಿಸೋ ಏವ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಕಾಯಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ದಸಪಾರಮೀಹಿ ಸಜ್ಜಿತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖತೋ, ‘‘ದಾನಚಿತ್ತೇನ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದಾನವಸೇನ, ಸೀಲಾದಿವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Satapuññalakkhaṇatāya nānācittena puññacittena cittito sañjātacittabhāvo ‘‘īdiso eva buddhānaṃ dhammakāyassa adhiṭṭhānaṃ bhavituṃ yutto’’ti dasapāramīhi sajjito abhisaṅkhato, ‘‘dānacittena puññacittenā’’ti vā pāṭho, dānavasena, sīlādivasena ca pavattapuññacittenāti attho.
ದ್ವಿನ್ನಂ ಕೋಟ್ಟಾನಂ ಅನ್ತರನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಿಟ್ಠಿಬಾಹಾನಂ ವೇಮಜ್ಝಂ ಪಿಟ್ಠಿಮಜ್ಝಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೋ। ಚಿತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅನಿನ್ನಭಾವೇನ ಚಿತಂ, ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಟೇಹಿ ಸಮತಲತಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಉಗ್ಗಮ್ಮಾತಿ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ, ಅನಿನ್ನಂ ಸಮತಲಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುವಣ್ಣಫಲಕಂ ವಿಯಾ’’ತಿ।
Dvinnaṃ koṭṭānaṃ antaranti dvinnaṃ piṭṭhibāhānaṃ vemajjhaṃ piṭṭhimajjhassa uparibhāgo. Citaṃ paripuṇṇanti aninnabhāvena citaṃ, dvīhi koṭṭehi samatalatāya paripuṇṇaṃ. Uggammāti uggantvā, aninnaṃ samatalaṃ hutvāti adhippāyo. Tenāha ‘‘suvaṇṇaphalakaṃ viyā’’ti.
ನಿಗ್ರೋಧೋ ವಿಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋತಿ ಪರಿಮಣ್ಡಲನಿಗ್ರೋಧೋ ವಿಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ, ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಮಣ್ಡಲಪರಿಮಣ್ಡಲೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಮಣ್ಡಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಕ್ಖನ್ಧಸಾಖೋ ನಿಗ್ರೋಧೋ’’ತಿಆದಿ। ನ ಹಿ ಸಬ್ಬೋ ನಿಗ್ರೋಧೋ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋತಿ, ಪರಿಮಣ್ಡಲಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ವಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋವ ನಿಗ್ರೋಧೋ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೇನ ವಿನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧೋ ವಿಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ’’ತಿ। ಯಾವತಕೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಓ-ಕಾರಸ್ಸ ವ-ಕಾರಾದೇಸಂ ಕತ್ವಾ।
Nigrodho viya parimaṇḍaloti parimaṇḍalanigrodho viya parimaṇḍalo, ‘‘nigrodhaparimaṇḍalaparimaṇḍalo’’ti vattabbe ekassa parimaṇḍala-saddassa lopaṃ katvā ‘‘nigrodhaparimaṇḍalo’’ti vutto. Tenāha ‘‘samakkhandhasākho nigrodho’’tiādi. Na hi sabbo nigrodho parimaṇḍaloti, parimaṇḍalasaddasannidhānena vā parimaṇḍalova nigrodho gayhatīti ekassa parimaṇḍalasaddassa lopena vināpi ayamattho labbhatīti āha ‘‘nigrodho viya parimaṇḍalo’’ti. Yāvatako assāti yāvatakvassa o-kārassa va-kārādesaṃ katvā.
ಸಮವಟ್ಟಿತಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಸಮಂ ಸುವಟ್ಟಿತಕ್ಖನ್ಧೋ। ಕೋಞ್ಚಾ ವಿಯ ದೀಘಗಲಾ, ಬಕಾ ವಿಯ ವಙ್ಕಗಲಾ , ವರಾಹಾ ವಿಯ ಪುಥುಲಗಲಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಸುವಣ್ಣಾಳಿಙ್ಗಸದಿಸೋತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಖುದ್ದಕಮುದಿಙ್ಗಸದಿಸೋ।
Samavaṭṭitakkhandhoti samaṃ suvaṭṭitakkhandho. Koñcā viya dīghagalā, bakā viya vaṅkagalā , varāhā viya puthulagalāti yojanā. Suvaṇṇāḷiṅgasadisoti suvaṇṇamayakhuddakamudiṅgasadiso.
ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀತಿ ಮಧುರಾದಿಭೇದಂ ರಸಂ ಗಸನ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸನ್ತೀತಿ ರಸಗ್ಗಸಾ ರಸಗ್ಗಸಾನಂ ಅಗ್ಗಾ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಾ, ತಾ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀ। ತೇನಾತಿ ಓಜಾಯ ಅಫರಣೇನ ಹೀನಧಾತುಕತ್ತಾ ತೇ ಬಹ್ವಾಬಾಧಾ ಹೋನ್ತಿ।
Rasaggasaggīti madhurādibhedaṃ rasaṃ gasanti anto pavesantīti rasaggasā rasaggasānaṃ aggā rasaggasaggā, tā etassa santīti rasaggasaggī. Tenāti ojāya apharaṇena hīnadhātukattā te bahvābādhā honti.
ಹನೂತಿ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯದನ್ತಾಧಾರಸ್ಸ ಸಮಞ್ಞಾ, ತಂ ಭಗವತೋ ಸೀಹಸ್ಸ ಹನು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಸೀಹಹನು। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ, ಧಮ್ಮಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಉಪಮಾ ನಾಮ ಹೀನೂಪಮಾವ, ನತ್ಥಿ ಸಮಾನೂಪಮಾ, ಕುತೋ ಅಧಿಕೂಪಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಹೀನೂಪಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನುರೂಪವಸೇನೇವ ಉಪರಿಮಮ್ಪಿ ಸಣ್ಠಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾಯ, ಅಥ ಖೋ ತಿಭಾಗಾವಸೇಸಮಣ್ಡಲತಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾದಸಿಯಾ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚನ್ದಸದಿಸಾನೀ’’ತಿ। ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ। ದನ್ತಾನಂ ಉಚ್ಚನೀಚತಾ ಅಬ್ಭನ್ತರಬಾಹಿರಪಸ್ಸವಸೇನಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಅಗ್ಗವಸೇನೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಪಟ್ಟಕೇನ ಛಿನ್ನಸಙ್ಖಪಟಲಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅಯಪಟ್ಟಕನ್ತಿ ಕಕಚಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಸಮಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ವಿಸಮಾ, ಸಮಸಣ್ಠಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Hanūti sannissayadantādhārassa samaññā, taṃ bhagavato sīhassa hanu viya, tasmā bhagavā sīhahanu. Tattha yasmā buddhānaṃ rūpakāyassa, dhammakāyassa ca upamā nāma hīnūpamāva, natthi samānūpamā, kuto adhikūpamā, tasmā ayampi hīnūpamāti dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Yasmā mahāpurisassa heṭṭhimānurūpavaseneva uparimampi saṇṭhitaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘dvepi paripuṇṇānī’’ti, tañca kho na sabbaso parimaṇḍalatāya, atha kho tibhāgāvasesamaṇḍalatāyāti āha ‘‘dvādasiyā pakkhassa candasadisānī’’ti. Sallakkhetvāti attano lakkhaṇasatthānusārena upadhāretvā. Dantānaṃ uccanīcatā abbhantarabāhirapassavasenapi veditabbā, na aggavaseneva. Tenāha ‘‘ayapaṭṭakena chinnasaṅkhapaṭalaṃ viyā’’ti. Ayapaṭṭakanti kakacaṃ adhippetaṃ. Samā bhavissanti, na visamā, samasaṇṭhānāti attho.
ಸಾತಿಸಯಂ ಮುದುದೀಘಪುಥುಲತಾದಿಪ್ಪಕಾರಗುಣಾ ಹುತ್ವಾ ಭೂತಾ ಜಾತಾತಿ ಪಭೂತಾ, ಭ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪಹೂತಾ ಜಿವ್ಹಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಹೂತಜಿವ್ಹೋ।
Sātisayaṃ mududīghaputhulatādippakāraguṇā hutvā bhūtā jātāti pabhūtā, bha-kārassa ha-kāraṃ katvā pahūtā jivhā etassāti pahūtajivho.
ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಸರತಾಯ ಛಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ। ಅನೇಕಾಕಾರತಾಯ ಭಿನ್ನಸ್ಸರಾಪಿ। ಕಾಕಸ್ಸ ವಿಯ ಅಮನುಞ್ಞಸರತಾಯ ಕಾಕಸ್ಸರಾಪಿ। ಅಪಲಿಬುದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅನುಪದ್ದುತವತ್ಥುಕತ್ತಾ, ವತ್ಥೂತಿ ಚ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಮಞ್ಜುಘೋಸೋತಿ ಮಧುರಸ್ಸರೋ।
Vicchinditvā vicchinditvā pavattasaratāya chinnassarāpi. Anekākāratāya bhinnassarāpi. Kākassa viya amanuññasaratāya kākassarāpi. Apalibuddhattāti anupaddutavatthukattā, vatthūti ca akkharuppattiṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Aṭṭhaṅgasamannāgatoti ettha aṅgāni parato āgamissanti. Mañjughosoti madhurassaro.
ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತೋತಿ ಅಧಿಕನೀಲನೇತ್ತೋ, ಅಧಿಕತಾ ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ನೀಲಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ನೇತ್ತನೀಲಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಧಿಕಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸಕಲನೀಲನೇತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ। ಪೀತಲೋಹಿತವಣ್ಣಾ ಸೇತಮಣ್ಡಲಗತರಾಜಿವಸೇನ। ನೀಲಸೇತಕಾಳವಣ್ಣಾ ಪನ ತಂತಂಮಣ್ಡಲವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Abhinīlanettoti adhikanīlanetto, adhikatā ca sātisayaṃ nīlabhāvena veditabbā, na nettanīlabhāvasseva adhikabhāvatoti āha ‘‘na sakalanīlanetto’’tiādi. Pītalohitavaṇṇā setamaṇḍalagatarājivasena. Nīlasetakāḷavaṇṇā pana taṃtaṃmaṇḍalavaseneva veditabbā.
‘‘ಚಕ್ಖುಭಣ್ಡನ್ತಿ ಅಕ್ಖಿದಲ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಅಕ್ಖಿದಲವಟುಮ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇ। ಅಕ್ಖಿದಲೇಹಿ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಕ್ಖಿಬಿಮ್ಬನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ವಿನಿಗ್ಗತಗಮ್ಭೀರಜೋತನಾಪಿ ಯುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯುಪಲಕ್ಖಣಞಾಯೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪಖುಮ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕೇ ಅಕ್ಖಿದಲಲೋಮೇಸು ನಿರುಳ್ಹೋ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮುದುಸಿನಿದ್ಧನೀಲಸುಖುಮಪಖುಮಾಚಿತಾನಿ ಅಕ್ಖೀನೀ’’ತಿ।
‘‘Cakkhubhaṇḍanti akkhidala’’nti keci. ‘‘Akkhidalavaṭuma’’nti aññe. Akkhidalehi pana saddhiṃ akkhibimbanti veditabbaṃ. Evañhi viniggatagambhīrajotanāpi yuttā hoti. ‘‘Adhippeta’’nti iminā ayamettha adhippāyo ekadesena samudāyupalakkhaṇañāyenāti dasseti. Yasmā pakhuma-saddo loke akkhidalalomesu niruḷho, tenevāha ‘‘mudusiniddhanīlasukhumapakhumācitāni akkhīnī’’ti.
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಣ್ಣಾ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕೇ ಅವಿಸೇಸತೋ ಲೋಮಪರಿಯಾಯೋ, ಇಧ ಪನ ಲೋಮವಿಸೇಸವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಣ್ಣಾ ಲೋಮ’’ನ್ತಿ। ನಲಾಟವೇಮಜ್ಝೇ ಜಾತಾತಿ ನಲಾಟಮಜ್ಝಗತಾ ಜಾತಾ। ಓದಾತತಾಯ ಉಪಮಾ, ನ ಮುದುತಾಯ । ಉಣ್ಣಾ ಹಿ ತತೋಪಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಮುದುತರಾ। ತೇನಾಹ‘‘ಸಪ್ಪಿ ಮಣ್ಡೇ’’ತಿಆದಿ। ರಜತಪುಬ್ಬುಳಕನ್ತಿ ರಜತಮಯತಾರಕಮಾಹ।
Kiñcāpi uṇṇā-saddo loke avisesato lomapariyāyo, idha pana lomavisesavācakoti āha ‘‘uṇṇā loma’’nti. Nalāṭavemajjhejātāti nalāṭamajjhagatā jātā. Odātatāya upamā, na mudutāya . Uṇṇā hi tatopi sātisayaṃ mudutarā. Tenāha‘‘sappi maṇḍe’’tiādi. Rajatapubbuḷakanti rajatamayatārakamāha.
ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣನಲಾಟತಾಯ, ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಸಬಿಮ್ಬತಾಯ ಚ ‘‘ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋ’’ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ಮಹಾಪುರಿಸೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಣ್ಹತಮತಾಯ, ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣತಾಯ, ಪಭಸ್ಸರತಾಯ, ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಚ ರಞ್ಞೋ ಬನ್ಧಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟೋ ವಿಯ ವಿರೋಚತಿ। ಕಪಿಸೀಸಾತಿ ದ್ವಿಧಾಭೂತಸೀಸಾ। ಫಲಸೀಸಾತಿ ಫಲಿತಸೀಸಾ। ಅಟ್ಠಿಸೀಸಾತಿ ಮಂಸಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅತಿವಿಯ ಅಟ್ಠಿತಾಯ, ಪತನುಭಾವತೋ ವಾ ತಚೋನದ್ಧಅಟ್ಠಿಮತ್ತಸೀಸಾ। ತುಮ್ಬಸೀಸಾತಿ ಲಾಬುಸದಿಸಸೀಸಾ। ಪಬ್ಭಾರಸೀಸಾತಿ ಪಿಟ್ಠಿಭಾಗೇನ ಓಲಮ್ಬಮಾನಸೀಸಾ। ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣನಲಾಟತಾಪಕ್ಖೇನ। ಉಣ್ಹೀಸವೇಠಿತಸೀಸೋ ವಿಯಾತಿ ಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟೇನ ವೇಠಿತಸೀಸಪದೇಸೋ ವಿಯ। ಉಣ್ಹೀಸಂ ವಿಯಾತಿ ಛೇಕೇನ ಸಿಪ್ಪಿನಾ ವಿರಚಿತಉಣ್ಹೀಸಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ।
Dve atthavase paṭicca vuttanti yasmā buddhā, cakkavattino ca paripuṇṇanalāṭatāya, paripuṇṇasīsabimbatāya ca ‘‘uṇhīsasīsā’’ti vuccanti, tasmā te dve atthavase paṭicca ‘‘uṇhīsasīso’’ti idaṃ vuttaṃ. Idāni taṃ atthadvayaṃ mahāpurise suppatiṭṭhitanti ‘‘mahāpurisassa hī’’tiādi vuttaṃ. Saṇhatamatāya, suvaṇṇavaṇṇatāya, pabhassaratāya, paripuṇṇatāya ca rañño bandhauṇhīsapaṭṭo viya virocati. Kapisīsāti dvidhābhūtasīsā. Phalasīsāti phalitasīsā. Aṭṭhisīsāti maṃsassa abhāvato ativiya aṭṭhitāya, patanubhāvato vā taconaddhaaṭṭhimattasīsā. Tumbasīsāti lābusadisasīsā. Pabbhārasīsāti piṭṭhibhāgena olambamānasīsā. Purimanayenāti paripuṇṇanalāṭatāpakkhena. Uṇhīsaveṭhitasīso viyāti uṇhīsapaṭṭena veṭhitasīsapadeso viya. Uṇhīsaṃ viyāti chekena sippinā viracitauṇhīsamaṇḍalaṃ viya.
ವಿಪಸ್ಸೀಸಮಞ್ಞಾವಣ್ಣನಾ
Vipassīsamaññāvaṇṇanā
೩೭. ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇ ನೇಮಿತ್ತಕಾನಂ ಸನ್ತಪ್ಪನಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೋ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ। ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಯಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಸುಪಿನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸನ್ತಪ್ಪನೇ ವುತ್ತೋಯೇವ। ನಿದ್ದೋಸೇನಾತಿ ಖಾರಿಕಲೋಣಿಕಾದಿದೋಸರಹಿತೇನ। ಧಾತಿಯೋತಿ ಥಞ್ಞಪಾಯಿಕಾ ಧಾತಿಯೋ। ತಾ ಹಿ ಧಾಪೇನ್ತಿ ಥಞ್ಞಂ ಪಾಯೇನ್ತೀತಿ ಧಾತಿಯೋ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸಟ್ಠಿ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಉಪಸಂಹರತಿ , ಸೇಸಾಪೀತಿ ನ್ಹಾಪಿಕಾ, ಧಾರಿಕಾ, ಪರಿಹಾರಿಕಾತಿ ಇಮಾ ತಿವಿಧಾ। ತಾಪಿ ದಹನ್ತಿ ವಿದಹನ್ತಿ ನ್ಹಾನಂ ದಹನ್ತಿ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಧಾತಿಯೋ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಧಾರಣಂ ಉರಸಾ, ಊರುನಾ, ಹತ್ಥೇಹಿ ವಾ ಸುಚಿರಂ ವೇಲಂ ಸನ್ಧಾರಣಂ। ಪರಿಹರಣಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಙ್ಕತೋ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಕಂ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬಾಹುತೋ ಅತ್ತನೋ ಬಾಹುಂ ಉಪಸಂಹರನ್ತೇಹಿ ಹರಣಂ ಸಮ್ಪಾಪನಂ।
37.Tassa vitthāroti tassa lakkhaṇapariggaṇhane nemittakānaṃ santappanassa vitthāro vitthārakathā. Gabbhokkantiyaṃ nimittabhūta supinapaṭiggāhakasantappane vuttoyeva. Niddosenāti khārikaloṇikādidosarahitena. Dhātiyoti thaññapāyikā dhātiyo. Tā hi dhāpenti thaññaṃ pāyentīti dhātiyo.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘saṭṭhi’’nti padaṃ upasaṃharati , sesāpīti nhāpikā, dhārikā, parihārikāti imā tividhā. Tāpi dahanti vidahanti nhānaṃ dahanti dhārentīti ‘‘dhātiyo’’ tveva vuccanti. Tattha dhāraṇaṃ urasā, ūrunā, hatthehi vā suciraṃ velaṃ sandhāraṇaṃ. Pariharaṇaṃ aññassa aṅkato attano aṅkaṃ, aññassa bāhuto attano bāhuṃ upasaṃharantehi haraṇaṃ sampāpanaṃ.
೩೮. ಮಞ್ಜುಸ್ಸರೋತಿ ಸಣ್ಹಸ್ಸರೋ। ಯೋ ಹಿ ಸಣ್ಹೋ, ಸೋ ಖರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಖರಸ್ಸರೋ’’ತಿ। ವಗ್ಗುಸ್ಸರೋತಿ ಮನೋರಮ್ಮಸ್ಸರೋ, ಮನೋರಮ್ಮತಾ ಚಸ್ಸ ಚಾತುರಿಯನೇ ಪುಞ್ಞಯೋಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಛೇಕನಿಪುಣಸ್ಸರೋ’’ತಿ। ಮಧುರಸ್ಸರೋತಿ ಸೋತಸುಖಸ್ಸರೋ, ಸೋತಸುಖತಾ ಚಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಇಟ್ಠಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾತಸ್ಸರೋ’’ತಿ। ಪೇಮನೀಯಸ್ಸರೋತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಸ್ಸರೋ, ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬತಾ ಚಸ್ಸ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಭತ್ತಿಸಮುಪ್ಪಾದನೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪೇಮಜನಕಸ್ಸರೋ’’ತಿ। ಕರವೀಕಸ್ಸರೋತಿ। ಕರವೀಕಸದ್ದೋ ಯೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತಪಥಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ತೇ ಅತ್ತನೋ ಸರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಕತಿಂ ಜಹಾಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಮಧುರೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ರಿದ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಕರವೀಕಸಕುಣೇ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಸಭಾವಕಥನಂ। ಲಳಿತನ್ತಿ ಪೀತಿವೇಗಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಲೀಳಂ। ಛಡ್ಡೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಙ್ಖರಣಮ್ಪಿ ಮಧುರಸದ್ದಸವನನ್ತರಾಯಕರ’’ನ್ತಿ ತಿಣಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ। ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಭೂಮಿಯಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಗತಮೇವ ಕತ್ವಾ। ಅನುಬದ್ಧಮಿಗಾ ವಾಳಮಿಗೇಹಿ। ತತೋ ಮರಣಭಯಂ ಹಿತ್ವಾ। ಪಕ್ಖೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾತಿ ಪಕ್ಖೇ ಯಥಾಪಸಾರಿತೇ ಕತ್ವಾ ಅಪತನ್ತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ।
38.Mañjussaroti saṇhassaro. Yo hi saṇho, so kharo na hotīti āha ‘‘akharassaro’’ti. Vaggussaroti manorammassaro, manorammatā cassa cāturiyane puññayogatoti āha ‘‘chekanipuṇassaro’’ti. Madhurassaroti sotasukhassaro, sotasukhatā cassa ativiya iṭṭhabhāvenāti āha ‘‘sātassaro’’ti. Pemanīyassaroti piyāyitabbassaro, piyāyitabbatā cassa suṇantānaṃ attani bhattisamuppādanenāti āha ‘‘pemajanakassaro’’ti. Karavīkassaroti. Karavīkasaddo yesaṃ sattānaṃ sotapathaṃ upagacchati, te attano sarasampattiyā pakatiṃ jahāpetvā avase karonto attano vase vatteti, evaṃ madhuroti dassento ‘‘tatrida’’ntiādimāha. Tattha ‘‘karavīkasakuṇe’’tiādi tassa sabhāvakathanaṃ. Laḷitanti pītivegasamuṭṭhitaṃ līḷaṃ. Chaḍḍetvāti ‘‘saṅkharaṇampi madhurasaddasavanantarāyakara’’nti tiṇāni apanetvā. Anikkhipitvāti bhūmiyaṃ anikkhipitvā ākāsagatameva katvā. Anubaddhamigā vāḷamigehi. Tato maraṇabhayaṃ hitvā. Pakkhe pasāretvāti pakkhe yathāpasārite katvā apatantā tiṭṭhanti.
ಸುವಣ್ಣಪಞ್ಜರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಆಕಾಸೇ ಅತ್ತನೋ ಆಣಾಯ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ರಾಜಾಣಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಲಳಿಂಸೂತಿ ಲಳಿತಂ ಕಾತುಂ ಆರಭಿಂಸು। ತಂ ಪೀತಿನ್ತಿ ತಂ ಬುದ್ಧಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ತೇನೇವ ನೀಹಾರೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತಂ ಪೀತಿಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಾ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಲದ್ಧಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪಾಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣತಾಯ ಸತ್ತಹಿ…ಪೇ॰… ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ಸತ್ತಸತಮತ್ತೇನ ಓರೋಧಜನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪದಸಾವ ಥೇರಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತತ್ತಾ ‘‘ಸತ್ತಹಿ ಜಙ್ಘಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತೋತಿ ಕರವೀಕಸದ್ದತೋ। ಸತಭಾಗೇನ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಅನೇಕಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತಸಮ್ಭೂತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸಮುದಾಗತವತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಭಾವತೋ।
Suvaṇṇapañjaraṃ vissajjesi yojanappamāṇe ākāse attano āṇāya pavattanato. Tenāha ‘‘so rājāṇāyā’’tiādi. Laḷiṃsūti laḷitaṃ kātuṃ ārabhiṃsu. Taṃ pītinti taṃ buddhaguṇārammaṇaṃ pītiṃ teneva nīhārena punappunaṃ pavattaṃ pītiṃ avijahitvā vikkhambhitakilesā therānaṃ santike laddhadhammassavanasappāyā upanissayasampattiyā paripakkañāṇatāya sattahi…pe… patiṭṭhāsi. Sattasatamattena orodhajanena saddhiṃ padasāva therānaṃ santikaṃ upagatattā ‘‘sattahi jaṅghasatehi saddhi’’nti vuttaṃ. Tatoti karavīkasaddato. Satabhāgena…pe… veditabbo anekakappakoṭisatasambhūtapuññasambhārasamudāgatavatthusampattibhāvato.
೩೯. ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜನ್ತಿ ಸಾತಿಸಯಸುಚರಿತಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದೀಹಿ ಅಪಲಿಬುದ್ಧಂ ದೂರೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮತ್ಥಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇನ ಸಹಜಾತಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ವಿಪಾಕಭಾವೇನ ಜಾತಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು। ದುವಿಧಞ್ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಕಮ್ಮಮಯಂ, ಭಾವನಾಮಯನ್ತಿ। ತತ್ರಿದಂ ಕಮ್ಮಮಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಭಾವನಾಮಯ’’ನ್ತಿ। ಭಾವನಾಮಯಂ ಪನ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಂ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಕಾಮಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪನ ತಸ್ಸ ತಥಾ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ತತ್ಥ ತಥಾಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ…ಪೇ॰… ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ।
39.Kammavipākajanti sātisayasucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ dūrepi ārammaṇaṃ sampaṭicchanasamatthaṃ kammavipākena sahajātaṃ, kammassa vā vipākabhāvena jātaṃ pasādacakkhu. Duvidhañhi dibbacakkhuṃ kammamayaṃ, bhāvanāmayanti. Tatridaṃ kammamayanti āha ‘‘na bhāvanāmaya’’nti. Bhāvanāmayaṃ pana bodhimūle uppajjissati. Ayaṃ ‘‘so’’ti sallakkhaṇaṃ kāmaṃ manoviññāṇena hoti, cakkhuviññāṇena pana tassa tathā vibhāvitattā manoviññāṇassa tattha tathāpavattīti āha ‘‘yena nimittaṃ…pe… sakkotī’’ti.
೪೦. ವಚನತ್ಥೋತಿ ಸದ್ದತ್ಥೋ। ನಿಮೀಲನನ್ತಿ ನಿಮೀಲನದಸ್ಸನಂ ನವಿಸುದ್ಧಂ, ತಥಾ ಚ ಅಕ್ಖೀನಿ ಅವಿವಟಾನಿ ನಿಮೀಲದಸ್ಸನಸ್ಸ ನ ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವತೋ। ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ದಸ್ಸನಂ ವಿಸುದ್ಧಂ, ವಿವಟಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತರನ್ತರಾ’’ತಿಆದಿ।
40.Vacanatthoti saddattho. Nimīlananti nimīlanadassanaṃ navisuddhaṃ, tathā ca akkhīni avivaṭāni nimīladassanassa na visuddhibhāvato. Tabbipariyāyato pana dassanaṃ visuddhaṃ, vivaṭañcāti āha ‘‘antarantarā’’tiādi.
೪೧. ನೀ-ಇತಿ – ಜಾನನತ್ಥಂ ಧಾತುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪನಯತಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಯತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನ ನಾಯರೇ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೭೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೦), ‘‘ವಿದೂಭಿ ನೇಯ್ಯಂ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರ) ಚ। ನೀ-ಇತಿ ಪನ ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಧಾತುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ನಯತಿ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ। ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ ತೇಸು ತೇಸು ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸು।
41. Nī-iti – jānanatthaṃ dhātuṃ gahetvā āha ‘‘panayati jānātī’’ti. Yato vuttaṃ ‘‘animittā na nāyare’’ti (visuddhi. 1.174; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.20), ‘‘vidūbhi neyyaṃ naravarassā’’ti (netti. saṅgahavāra) ca. Nī-iti pana pavattanatthaṃ dhātuṃ gahetvā ‘‘nayati pavattetī’’ti. Appamatto ahosi tesu tesu kiccakaraṇīyesu.
೪೨. ವಸ್ಸಾವಾಸೋ ವಸ್ಸಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಸ್ಮಾ ವಸ್ಸಂ, ವಸ್ಸೇ ವಾ, ಸನ್ನಿವಾಸಫಾಸುತಾಯ ಅರಹತೀತಿ ವಸ್ಸಿಕೋ, ಪಾಸಾದೋ। ಮಾಸಾ ಪನ ವಸ್ಸೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಭವಾತಿ ವಸ್ಸಿಕಾ। ಇತರೇಸೂತಿ ಹೇಮನ್ತಿಕಂ ಗಿಮ್ಹಿಕನ್ತಿ ಇಮೇಸು। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
42. Vassāvāso vassaṃ uttarapadalopena, tasmā vassaṃ, vasse vā, sannivāsaphāsutāya arahatīti vassiko, pāsādo. Māsā pana vasse utumhi bhavāti vassikā. Itaresūti hemantikaṃ gimhikanti imesu. Eseva nayoti uttarapadalopena niddesaṃ atidisati.
ನಾತಿಉಚ್ಚೋ ಹೋತಿ ನಾತಿನೀಚೋತಿ ಗಿಮ್ಹಿಕೋ ವಿಯ ಉಚ್ಚೋ, ಹೇಮನ್ತಿಕೋ ವಿಯ ನೀಚೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝಲಕ್ಖಣತಾಯ ನಾತಿಉಚ್ಚೋ ಹೋತಿ, ನಾತಿನೀಚೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಾಸಾದಸ್ಸ। ನಾತಿಬಹೂನೀತಿ ಗಿಮ್ಹಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ನ ಅತಿಬಹೂನಿ। ನಾತಿತನೂನೀತಿ ಹೇಮನ್ತಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ನ ಖುದ್ದಕಾನಿ, ತನುತರಜಾಲಾನಿ ಚ। ಮಿಸ್ಸಕಾನೇವಾತಿ ಹೇಮನ್ತಿಕೇ ವಿಯ ನ ಉಣ್ಹನಿಯಾನೇವ, ಗಿಮ್ಹಿಕೇ ವಿಯ ಚ ನ ಸೀತನಿಯಾನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಉಭಯಮಿಸ್ಸಕಾನೇವ। ತನುಕಾನೀತಿ ನ ಪುಥುಲಾನಿ। ಉಣ್ಹಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪಾನುಪ್ಪವೇಸಾಯ। ಭಿತ್ತಿನಿಯೂಹಾನೀತಿ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇ ಭಿತ್ತೀಸು ನಿಯೂಹಾನಿ। ಸಿನಿದ್ಧನ್ತಿ ಸಿನೇಹವನ್ತಂ, ಸಿನಿದ್ಧಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಗರುಕತಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವ। ಕಟುಕಸನ್ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತಿಕಟುಕಾದಿಕಟುಕದ್ರಬ್ಬೂಪಸಞ್ಹಿತಂ। ಉದಕಯನ್ತಾನೀತಿ ಉದಕಧಾರಾವಿಸ್ಸನ್ದಯನ್ತಾನಿ। ಯಥಾ ಜಲಯನ್ತಾನಿ, ಏವಂ ಹಿಮಯನ್ತಾನಿಪಿ ತತ್ಥ ಕರೋನ್ತಿ ಏವ। ತಸ್ಮಾ ಹೇಮನ್ತೇ ವಿಯ ಹಿಮಾನಿ ಪತನ್ತಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Nātiucco hoti nātinīcoti gimhiko viya ucco, hemantiko viya nīco na hoti, atha kho tadubhayavemajjhalakkhaṇatāya nātiucco hoti, nātinīco. Assāti pāsādassa. Nātibahūnīti gimhikassa viya na atibahūni. Nātitanūnīti hemantikassa viya na khuddakāni, tanutarajālāni ca. Missakānevāti hemantike viya na uṇhaniyāneva, gimhike viya ca na sītaniyāneva, atha kho ubhayamissakāneva. Tanukānīti na puthulāni. Uṇhappavesanatthāyāti sūriyasantāpānuppavesāya. Bhittiniyūhānīti dakkhiṇapasse bhittīsu niyūhāni. Siniddhanti sinehavantaṃ, siniddhaggahaṇeneva cassa garukatāpi vuttā eva. Kaṭukasannissitanti tikaṭukādikaṭukadrabbūpasañhitaṃ. Udakayantānīti udakadhārāvissandayantāni. Yathā jalayantāni, evaṃ himayantānipi tattha karonti eva. Tasmā hemante viya himāni patantāniyeva hontīti ca veditabbaṃ.
ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿಪೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪಟಿಕಿರಿಯಾನ್ಹಾನಭೋಜನಕೀಳಾಸಞ್ಚರಣಾದಿಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ, ನ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಾನಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೋವಾರಿಕಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ರಾಜಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ।
Sabbaṭṭhānānipīti sabbāni paṭikiriyānhānabhojanakīḷāsañcaraṇādiṭṭhānānipi, na nivāsaṭṭhānāniyeva. Tenāha ‘‘dovārikāpī’’tiādi. Tattha kāraṇamāha ‘‘rājā kirā’’tiādi.
ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ಜಿಣ್ಣಪುರಿಸವಣ್ಣನಾ
Jiṇṇapurisavaṇṇanā
೪೪. ಗೋಪಾನಸಿವಙ್ಕನ್ತಿ ವಙ್ಕಗೋಪಾನಸೀ ವಿಯ। ವಙ್ಕಾನಞ್ಹಿ ವಙ್ಕಭಾವಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಙ್ಕಗೋಪಾನಸೀಪಿ ಗಯ್ಹತಿ। ಆಭೋಗ್ಗವಙ್ಕನ್ತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಾಯ ಕುಟಿಲಸರೀರತಾಯ ವಙ್ಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧೇ’’ತಿಆದಿ। ದಣ್ಡಪರಂ ದಣ್ಡಗ್ಗಹಣಪರಂ ಅಯನಂ ಗಮನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಪರಾಯನಂ, ದಣ್ಡೋ ವಾ ಪರಂ ಆಯನಂ ಗಮನಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಪರಾಯನಂ। ಠಾನಾದೀಸು ದಣ್ಡೋ ಗತಿ ಅವಸ್ಸಯೋ ಏತಸ್ಸ ತೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋತಿ ದಣ್ಡಗತಿಕಂ, ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಗತಿ, ದಣ್ಡೋ ಗತಿ ಗಮನಕಾರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಗತಿಕಂ। ದಣ್ಡಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಜರಾತುರನ್ತಿ ಜರಾಯ ಕಿಲನ್ತಂ ಅಸ್ಸವಸಂ। ಯದಾ ರಥೋ ಪುರತೋ ಹೋತೀತಿ ದ್ವೇಧಾಪಥೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಬಲಕಾಯೇ ತತ್ಥ ಏಕಂ ಸಣ್ಠಾನಂ ಆರುಳ್ಹೋ ಮಜ್ಝೇ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಆರುಳ್ಹೋ ರಥೋ ಇತರಂ ಸಣ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಯದಾ ಪುರತೋ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಬಲಕಾಯೋತಿ ತದಾ ಪಚ್ಛಾ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬೋ ಬಲಕಾಯೋ। ತಾದಿಸೇ ಓಕಾಸೇತಿ ತಾದಿಸೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಮಗ್ಗಪ್ಪದೇಸೇ। ತಂ ಪುರಿಸನ್ತಿ ತಂ ಜಿಣ್ಣಪುರಿಸಂ। ಸುದ್ಧಾವಾಸಾತಿ ಸಿದ್ಧತ್ಥಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಬ್ರಹ್ಮಾನೋ। ತೇ ಹಿ ತದಾ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನೇಸೋ ಜಿಣ್ಣೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏಸೋ ತಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಕಿಂ ಅತ್ಥತೋ, ತಂ ಮೇ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಿದ್ಧಾರಿತಸರೂಪತ್ತಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಲಿಙ್ಗಸಬ್ಬನಾಮೇನ ತಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಕಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ಯಥಾ ಕಿಂ ತೇ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ದ್ವಯಮೇವ ಹಿ ಲೋಕೇ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ಜಾಯತಿ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಾ, ತಥಾಪಿ ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಬ್ಬನಾಮೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಅನಿದ್ಧಾರಿತಸರೂಪತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ।
44.Gopānasivaṅkanti vaṅkagopānasī viya. Vaṅkānañhi vaṅkabhāvassa nidassanatthaṃ avaṅkagopānasīpi gayhati. Ābhoggavaṅkanti ādito paṭṭhāya abbhuggatāya kuṭilasarīratāya vaṅkaṃ. Tenāha ‘‘khandhe’’tiādi. Daṇḍaparaṃ daṇḍaggahaṇaparaṃ ayanaṃ gamanaṃ etassāti daṇḍaparāyanaṃ, daṇḍo vā paraṃ āyanaṃ gamanakāraṇaṃ etassāti daṇḍaparāyanaṃ. Ṭhānādīsu daṇḍo gati avassayo etassa tena vinā appavattanatoti daṇḍagatikaṃ, gacchati etenāti vā gati, daṇḍo gati gamanakāraṇaṃ etassāti daṇḍagatikaṃ. Daṇḍapaṭisaraṇanti etthāpi eseva nayo. Jarāturanti jarāya kilantaṃ assavasaṃ. Yadā ratho purato hotīti dvedhāpathe sampatte purato gacchante balakāye tattha ekaṃ saṇṭhānaṃ āruḷho majjhe gacchanto bodhisattena āruḷho ratho itaraṃ saṇṭhānaṃ gacchanto yadā purato hoti. Pacchā balakāyoti tadā pacchā hoti sabbo balakāyo. Tādise okāseti tādise vuttappakāre maggappadese. Taṃ purisanti taṃ jiṇṇapurisaṃ. Suddhāvāsāti siddhatthādīnaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ sāsane brahmacariyaṃ caritvā suddhāvāsabhūmiyaṃ nibbattabrahmāno. Te hi tadā tattha tiṭṭhanti. ‘‘Kiṃ paneso jiṇṇo nāmā’’ti eso tayā vuccamāno kiṃ atthato, taṃ me niddhāretvā kathehīti dasseti. Aniddhāritasarūpattā hi tassa attano bodhisatto liṅgasabbanāmena taṃ vadanto ‘‘ki’’nti āha. ‘‘Yathā kiṃ te jāta’’nti dvayameva hi loke yebhuyyato jāyati itthī vā puriso vā, tathāpi taṃ liṅgasabbanāmena vuccati, evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ. ‘‘Kiṃ vuttaṃ hotī’’tiādi tassa aniddhāritasarūpataṃyeva vibhāveti.
‘‘ತೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ಜಿಣ್ಣಭಾವೋ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಉಪರಿ ಆಪತ್ತಿತೋ ಏವಾ’’ತಿ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನಾಕಾರವಿಭಾವನಂ। ರಥಂ ಸಾರೇತೀತಿ ಸಾರಥಿ। ಕೀಳಾವಿಹಾರತ್ಥಂ ಉಯ್ಯುತ್ತಾ ಯನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತನ್ತಿ ಉಯ್ಯಾನಂ। ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ। ನಾಮಾತಿ ಗರಹಣೇ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿನಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೩೯, ೪೨, ೮೭, ೮೮, ೯೦, ೧೬೬, ೧೭೦; ಪಾಚಿ॰ ೧, ೧೩, ೩೬) ವಿಯ। ಜಾತಿಯಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಂಮೂಲಸ್ಸ ಉಮ್ಮೂಲನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಅವಸ್ಸಿತಭಾವತೋ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಮೂಲಂ ಖಣನ್ತೋ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಕಾರಣೇ ಫಲಂ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಪೀಳಂ ಜನೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋತುದನವಸೇನ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಹದಯಂ ಅನುಪವಿಸ್ಸ ಠಿತತ್ತಾ ಪಠಮೇನ ಸಲ್ಲೇನ ಹದಯೇ ವಿದ್ಧೋ ವಿಯ ನಿಸೀದೀತಿ ಯೋಜನಾ।
‘‘Tena hī’’tiādi ‘‘ayañca jiṇṇabhāvo sabbasādhāraṇattā mayhampi upari āpattito evā’’ti mahāsattassa saṃvijjanākāravibhāvanaṃ. Rathaṃ sāretīti sārathi. Kīḷāvihāratthaṃ uyyuttā yanti upagacchanti etanti uyyānaṃ. Alanti paṭikkhepavacanaṃ. Nāmāti garahaṇe nipāto ‘‘kathañhināmā’’tiādīsu (pārā. 39, 42, 87, 88, 90, 166, 170; pāci. 1, 13, 36) viya. Jātiyā ādīnavadassanatthaṃ taṃmūlassa ummūlanaṃ viya hotīti, tassa ca avassitabhāvato ‘‘jātiyā mūlaṃkhaṇanto nisīdī’’ti āha. Siddhe hi kāraṇe phalaṃ siddhameva hotīti. Pīḷaṃ janetvā antotudanavasena sabbapaṭhamaṃ hadayaṃ anupavissa ṭhitattā paṭhamena sallena hadayeviddho viya nisīdīti yojanā.
ಬ್ಯಾಧಿಪುರಿಸವಣ್ಣನಾ
Byādhipurisavaṇṇanā
೪೭. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ। ಆಬಾಧಿಕನ್ತಿ ಆಬಾಧವನ್ತಂ। ದುಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾತದುಕ್ಖಂ। ಅಜಾತನ್ತಿ ಅಜಾತಭಾವೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಾ।
47.Pubbevuttanayenevāti ‘‘suddhāvāsā kirā’’tiādinā pubbe vutteneva nayena. Ābādhikanti ābādhavantaṃ. Dukkhitanti sañjātadukkhaṃ. Ajātanti ajātabhāvo, nibbānaṃ vā.
ಕಾಲಕತಪುರಿಸವಣ್ಣನಾ
Kālakatapurisavaṇṇanā
೫೦. ಭನ್ತನೇತ್ತಕುಪ್ಪಲಾದಿ ವಿವಿಧಂ ಕತ್ವಾ ಲಾತಬ್ಬತೋ ವಿಲಾತೋ, ವಯ್ಹಂ, ಸಿವಿಕಾ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಲಾತನ್ತಿ ಸಿವಿಕ’’ನ್ತಿ। ಸಿವಿಕಾಯ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಚಿತಕಪಞ್ಜರಂ ‘‘ಸಿವಿಕ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಇತೋ ಪಟಿಗತನ್ತಿ ಇತೋ ಭವತೋ ಅಪಗತಂ । ಕತಕಾಲನ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಾಪಿತಜೀವನಕಾಲಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯತ್ತಕ’’ನ್ತಿಆದಿ।
50. Bhantanettakuppalādi vividhaṃ katvā lātabbato vilāto, vayhaṃ, sivikā cāti āha ‘‘vilātanti sivika’’nti. Sivikāya diṭṭhapubbattā mahāsatto citakapañjaraṃ ‘‘sivika’’nti āha. Ito paṭigatanti ito bhavato apagataṃ . Katakālanti pariyosāpitajīvanakālaṃ. Tenāha ‘‘yattaka’’ntiādi.
ಪಬ್ಬಜಿತವಣ್ಣನಾ
Pabbajitavaṇṇanā
೫೩. ಧಮ್ಮಂ ಚರತೀತಿ ಧಮ್ಮಚರಣೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಧಮ್ಮಚರಣಭಾವೋತಿ ಧಮ್ಮಚರಿಯಮೇವ ವದತಿ। ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪದಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸಾಧುಧಮ್ಮಚರಿಯಾತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಯೋಜನಾ, ಏವಂ ‘‘ಸಾಧುಸಮಚರಿಯಾತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬಾನೀತಿ ‘‘ಸಾಧುಧಮ್ಮಚರಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಆಗತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಧಮ್ಮಸಮಕುಸಲಪುಞ್ಞಪದಾನಿ। ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವೇವಚನಾನೀತಿ ದಾನಾದೀನಿ ದಸಕುಸಲಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಪದಾನಿ।
53. Dhammaṃ caratīti dhammacaraṇo, tassa bhāvo dhammacaraṇabhāvoti dhammacariyameva vadati. Evaṃ ekekassa padassāti yathā ‘‘sādhudhammacariyāti pabbajito’’ti yojanā, evaṃ ‘‘sādhusamacariyāti pabbajito’’tiādinā ekekassa padassa yojanā veditabbā. Sabbānīti ‘‘sādhudhammacariyā’’tiādīsu āgatāni sabbāni dhammasamakusalapuññapadāni. Dasakusalakammapathavevacanānīti dānādīni dasakusaladhammapariyāyapadāni.
ಬೋಧಿಸತ್ತಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಣ್ಣನಾ
Bodhisattapabbajjāvaṇṇanā
೫೪. ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಸಙ್ಗೀತಿಅನಾರುಳ್ಹಂ ತೇನ ತದಾ ವುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ವಂಸೋವಾ’’ತಿ ಪದತ್ತಯೇನ ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಚಿರಸ್ಸಂ ಚಿರಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ದೀಘಾಯುಕಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹೂನಂ ವಸ್ಸಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಚ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ। ತೇನೇವಾತಿ ನ ಚಿರಸ್ಸಂ ದಿಟ್ಠಭಾವೇನೇವ। ಅಚಿರಕಾಲನ್ತರಿಕಮೇವ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಜಿಣ್ಣಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ…ಪೇ॰… ಪಬ್ಬಜಿತಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋಮ್ಹಿ ರಾಜಾ’’ತಿ ಆಹ ಯಥಾ ‘‘ನ್ಹತ್ವಾ ವತ್ಥಂ ಪರಿದಹಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಂ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ಮಾಲಂ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ ಭುತ್ತೋ’’ತಿ।
54. Pabbajitassa dhammiṃ kathaṃ sutvāti sambandho. Aññañca saṅgītianāruḷhaṃ tena tadā vuttaṃ dhammiṃ kathanti yojanā. ‘‘Vaṃsovā’’ti padattayena dhammatā esāti dasseti. Cirassaṃ cirassaṃ passanti dīghāyukabhāvato. Tathā hi vuttaṃ ‘‘bahūnaṃ vassānaṃ…pe… accayenā’’ti. Tenevāti na cirassaṃ diṭṭhabhāveneva. Acirakālantarikameva pubbakālakiriyaṃ dassento ‘‘jiṇṇañca disvā…pe… pabbajitañca disvā, tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājā’’ti āha yathā ‘‘nhatvā vatthaṃ paridahitvā gandhaṃ vilimpitvā mālaṃ piḷandhitvā bhutto’’ti.
ಮಹಾಜನಕಾಯಅನುಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಣ್ಣನಾ
Mahājanakāyaanupabbajjāvaṇṇanā
೫೫. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮಹಾಸತ್ತೇ ಸಂಭತ್ತತಂ, ಸಂವೇಗಬಹುಲತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯತೋ ಸುತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಮತ್ತವರವಾರಣೋ ವಿಯ ಅಯೋಮಯಬನ್ಧನಂ ಘನಬನ್ಧನಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗಚ್ಛಿಂಸು।
55.‘‘Kasmāpanetthā’’tiādinā tesaṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ mahāsatte saṃbhattataṃ, saṃvegabahulatañca dasseti, yato sutaṭṭhāneyeva ṭhatvā ñātimittādīsu kiñci anāmantetvā mattavaravāraṇo viya ayomayabandhanaṃ ghanabandhanaṃ chinditvā pabbajjaṃ upagacchiṃsu.
ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸೇ ಚಾರಿಕಂ ಚರಿ ನ ತಾವ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ।
Cattāro māse cārikaṃ cari na tāva ñāṇassa paripākaṃ gatattā.
ಯದಾ ಪನ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಬ್ಬೇವ ಇಮೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಮ ಗಮನಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಜಾನನ್ತಾ ಚ ಮಂ ಅನುಬನ್ಧಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸನ್ನಿಸೀವೇಸೂತಿ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇಸು। ಸಣತೇವಾತಿ ಸಣತಿ ವಿಯ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ ವಿಯ।
Yadā pana ñāṇaṃ paripākaṃ gataṃ, taṃ dassento ‘‘ayaṃ panā’’tiādimāha. Sabbeva ime pabbajitā mama gamanaṃ jānissanti, jānantā ca maṃ anubandhissantīti adhippāyo. Sannisīvesūti sannisinnesu. Saṇatevāti saṇati viya saddaṃ karoti viya.
ಅವಿವೇಕಾರಾಮಾನನ್ತಿ ಅನಭಿರತಿವಿವೇಕಾನಂ। ಅಯಂ ಕಾಲೋತಿ ಅಯಂ ತೇಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಮಮ ಗಮನಸ್ಸ ಅಜಾನನಕಾಲೋ। ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ನಿಗ್ಗನ್ತ್ವಾ, ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ಪನ ಪಗೇವ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ। ಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನ ಉಟ್ಠಿತಂ ಉಪರಿ ದೇವತಾಹಿ ದಿಬ್ಬಪಚ್ಚತ್ಥರಣೇಹಿ ಸುಪಞ್ಞತ್ತಮ್ಪಿ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ, ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತೂ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨, ೨೩೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೫; ೮.೧೩; ಮಹಾನಿ॰ ೧೭, ೧೯೬) ನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ವೂಪಕಾಸನ್ತಿ ವಿವೇಕವಾಸಂ।
Avivekārāmānanti anabhirativivekānaṃ. Ayaṃ kāloti ayaṃ tesaṃ pabbajitānaṃ mama gamanassa ajānanakālo. Nikkhamitvāti paṇṇasālāya niggantvā, mahābhinikkhamanaṃ pana pageva nikkhanto. Pāramitānubhāvena uṭṭhitaṃ upari devatāhi dibbapaccattharaṇehi supaññattampi mahāsattassa puññānubhāvena siddhattā tena paññattaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘pallaṅkaṃ paññapetvā’’ti. ‘‘Kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’tiādi (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22, 237; a. ni. 2.5; 8.13; mahāni. 17, 196) nayappavattaṃ caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā. Vūpakāsanti vivekavāsaṃ.
ಅಞ್ಞೇನೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ತದಾ ವಿಹರತಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನೇವ ದಿಸಾಭಾಗೇನ। ಕಾಮಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೋ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ನಾಭಿಟ್ಠಾನಿಯೋ, ತದಾ ಪನ ಬ್ರಹಾರಞ್ಞೇ ವಿವಿತ್ತೇ ಯೋಗೀನಂ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಸಾರುಪ್ಪೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತದಞ್ಞೋ ಪನ ಜಮ್ಬುದೀಪಪ್ಪದೇಸೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಬಹುಜನೋ ಆಕಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸೋ ಇದ್ಧೋ ಫೀತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ತೇ ತಂ ತಂ ಜನಪದದೇಸಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗತಾ ‘‘ಅನ್ತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪಾಭಿಮುಖಾ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಅನ್ತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪಾಭಿಮುಖಾ, ನ ಹಿಮವನ್ತಾದಿಪಬ್ಬತಾಭಿಮುಖಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Aññenevāti yattha mahāpuriso tadā viharati, tato aññeneva disābhāgena. Kāmaṃ bodhimaṇḍo jambudīpassa majjhe nābhiṭṭhāniyo, tadā pana brahāraññe vivitte yogīnaṃ paṭisallānasāruppo hutvā tiṭṭhati, tadañño pana jambudīpappadeso yebhuyyena bahujano ākiṇṇamanusso iddho phīto ahosi. Tena te taṃ taṃ janapadadesaṃ uddissa gatā ‘‘anto jambudīpābhimukhā cārikaṃ pakkantā’’ti vuttā anto jambudīpābhimukhā, na himavantādipabbatābhimukhāti attho.
ಬೋಧಿಸತ್ತಅಭಿನಿವೇಸವಣ್ಣನಾ
Bodhisattaabhinivesavaṇṇanā
೫೭. ಕಾಮಂ ಭಗವಾ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ ತತ್ಥೇವ ವಸಿ, ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪನ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕರತ್ತಿವಾಸಂ ಉಪಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಹೋಗತಸ್ಸಾತಿ ರಹೋ ಜನವಿವಿತ್ತಂ ಠಾನಂ ಉಪಗತಸ್ಸ, ತೇನ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಭಾವೇನ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯವಿವೇಕಮಾಹ। ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣಚಾರತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿವತ್ತಿಯಾ ಪತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಲೀನಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅವಿಸಟಚಿತ್ತಸ್ಸ, ತೇನ ಚಿತ್ತಸಙ್ಗಣಿಕಾಭಾವೇನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಮಾಹ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಜಾತಿಆದಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ। ಕಾಮಂ ಚುತೂಪಪಾತಾಪಿ ಜಾತಿಮರಣಾನಿ ಏವ, ಮರಣಜಾತಿಯೋವ ‘‘ಜಾಯತಿ ಮೀಯತೀ’’ತಿ ಪನ ವತ್ವಾ ‘‘ಚವತಿ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ನೇಸಂ ಗಹಣಂ, ಅಥ ಖೋ ನಾನಾಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ದ್ವಯಂ…ಪೇ॰… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಲೋಕಸ್ಸ ಕಿಚ್ಛಾಪತ್ತಿಪರಿವಿತಕ್ಕನೇ ‘‘ಜರಾಮರಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಜರಾಮರಣವಸೇನ ನಿಯಮನಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಜರಾಮರಣಮೇವ ಉಪಟ್ಠಾತಿ ಆದಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಆರದ್ಧಸ್ಸ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭೇ ತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಅಗ್ಗತೋ ಯಾವ ಮೂಲಂ ಓತರಣಂ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭವಗ್ಗತೋ ಓತರನ್ತಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿ।
57. Kāmaṃ bhagavā buddho hutvā sattasattāhāni tattheva vasi, sabbapaṭhamaṃ pana visākhapuṇṇamaṃ sandhāya ‘‘ekarattivāsaṃ upagatassā’’ti vuttaṃ. Rahogatassāti raho janavivittaṃ ṭhānaṃ upagatassa, tena gaṇasaṅgaṇikābhāvena mahāsattassa kāyavivekamāha. Paṭisallīnassāti nānārammaṇacārato cittassa nivattiyā pati sammadeva nilīnassa tattha avisaṭacittassa, tena cittasaṅgaṇikābhāvenassa pubbabhāgiyaṃ cittavivekamāha. Dukkhanti jātiādimūlakaṃ dukkhaṃ. Kāmaṃ cutūpapātāpi jātimaraṇāni eva, maraṇajātiyova ‘‘jāyati mīyatī’’ti pana vatvā ‘‘cavati upapajjatī’’ti vacanaṃ na ekabhavapariyāpannānaṃ nesaṃ gahaṇaṃ, atha kho nānābhavapariyāpannānaṃ ekajjhaṃ gahaṇanti dassento āha ‘‘idaṃ dvayaṃ…pe… vutta’’nti. Kasmā pana lokassa kicchāpattiparivitakkane ‘‘jarāmaraṇassā’’ti jarāmaraṇavasena niyamanaṃ katanti āha ‘‘yasmā’’tiādi. Jarāmaraṇameva upaṭṭhāti āditoti adhippāyo. Abhiniviṭṭhassāti āraddhassa. Paṭiccasamuppādamukhena vipassanārambhe tassa jarāmaraṇato paṭṭhāya abhiniveso aggato yāva mūlaṃ otaraṇaṃ viyāti āha ‘‘bhavaggato otarantassa viyā’’ti.
ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಉಪಾಯೇನ ಮನಸಿಕರಣತೋ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತನತೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರಪರಿಯಾಯಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಸರೂಪತೋ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಮನಸಿಕಾರಭಾವತೋ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದುಕ್ಖಾನತ್ತಅಸುಭಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಅಯನ್ತಿ ‘‘ಏತದಹೋಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ। ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ ತೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾದಿಮನಸಿಕಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರೋ ಏಕೋ। ಕೋ ಪನ ಸೋತಿ? ಅನಿಚ್ಚಮನಸಿಕಾರೋವ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಚವತಿ ಚ, ತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಉದಯವಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಅದ್ಧುವನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ತಸ್ಸ ಪನ ತಬ್ಭಾವದಸ್ಸನಂ ಯಾಥಾವಮನಸಿಕಾರತಾಯ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ । ಇತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ‘‘ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೇನಾ’’ತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನೇನ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಸಙ್ಗಮೋ ಅಹೋಸಿ। ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಜರಾಮರಣಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ। ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಜರಾಮರಣಕಾರಣಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಯಂ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಚ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿಕಾರಣಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಖೋ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತಿ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಕಾರಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿಯಾ ಸಮಾಗಮೋ ಅಹೋಸೀತಿ। ಸಬ್ಬಪದಾನೀತಿ ‘‘ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಸತಿ ಜಾತಿ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತಾನಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ನವ ಪದಾನಿ।
Upāyamanasikārāti upāyena manasikaraṇato manasikārassa pavattanato. Idāni taṃ upāyamanasikārapariyāyaṃ yonisomanasikāraṃ sarūpato, pavattiākārato ca dassetuṃ ‘‘aniccādīni hī’’tiādi vuttaṃ. Yonisomanasikāro nāma hotīti yāthāvato manasikārabhāvato. Aniccādīnīti ādi-saddena dukkhānattaasubhādīnaṃ gahaṇaṃ. Ayanti ‘‘etadahosī’’ti evaṃ vutto ‘‘kimhi nu kho satī’’tiādinayappavatto manasikāro. Tesaṃ aññataroti tesu aniccādimanasikāresu aññataro eko. Ko pana soti? Aniccamanasikārova, tattha kāraṇamāha ‘‘udayabbayānupassanāvasena pavattattā’’ti. Yañhi uppajjati ceva cavati ca, taṃ aniccaṃ udayavayaparicchinnattā addhuvanti katvā. Tassa pana tabbhāvadassanaṃ yāthāvamanasikāratāya yonisomanasikāro . Ito yonisomanasikārāti hetumhi nissakkavacananti tassa iminā ‘‘upāyamanasikārenā’’ti hetumhi karaṇavacanena atthamāha. Samāgamo ahosīti yāthāvato paṭivijjhanavasena saṅgamo ahosi. Kiṃ pana tanti kiṃ pana taṃ jarāmaraṇakāraṇanti āha ‘‘jātī’’ti. ‘‘Jātiyā kho’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – kimhi nu kho sati jarāmaraṇaṃ hoti, kiṃ paccayā jarāmaraṇa’’nti jarāmaraṇakāraṇaṃ pariggaṇhantassa bodhisattassa ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, asati ca na hoti, taṃ tassa kāraṇa’’nti evaṃ abyabhicārikāraṇapariggaṇhane ‘‘jātiyā kho sati jarāmaraṇaṃ hoti, jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti yā jarāmaraṇassa kāraṇapariggāhikā paññā uppajjati, tāya uppajjantiyā samāgamo ahosīti. Sabbapadānīti ‘‘kimhi nu kho sati jāti hotī’’tiādinā āgatāni jātiādīni viññāṇapariyosānāni nava padāni.
ದ್ವಾದಸಪದಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಇಧ ಯಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಅಗ್ಗಹಿತಾನಿ, ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಕಾಮೋ ತೇಸಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವಂ ಪಠಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಅನಾಗತಂ ‘‘ದುತಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಹಣೇ ಅತೀತೋ ತತಿಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಹಿ ಅತೀತೋ ಭವೋ’’ತಿ। ನನು ಚೇತ್ಥ ಅನಾಗತಸ್ಸಾಪಿ ಭವಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಕಾರಣೇ ಪನ ಗಹಿತೇ ಫಲಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಅನಾಗತೋಪಿ ಅದ್ಧಾ ಅತ್ಥತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಏವ, ಯತೋ ಪರತೋ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನಾಗತದ್ಧಸಙ್ಗಹಿಕಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ತೇಹೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇಹಿ। ನ ಘಟಿಯತಿ ನ ಸಮ್ಬಜ್ಝತಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಹಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ಅಘಟನೇ ಕಾರಣಮಾಹ। ಅದಿಟ್ಠೇಹೀತಿ ಅನವಬುದ್ಧೇಹಿ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ। ಸತಿ ಅನುಬೋಧೇ ಪಟಿವೇಧೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತು’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾತಿ ಮಹಾಸತ್ತೇನ। ತೇತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ। ಭವಉಪಾದಾನತಣ್ಹಾವಸೇನೇವಾತಿ ಭವಉಪಾದಾನತಣ್ಹಾದಸ್ಸನವಸೇನೇವ। ದಿಟ್ಠಾ ತಂಸಭಾವತಂಸಹಗತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸಮಾನಯೋಗಕ್ಖಮತ್ತಾ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೭೦) ಕಥಿತಾವ, ತಸ್ಮಾ ನ ಇಧ ಕಥೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Dvādasapadike paṭiccasamuppāde idha yāni dve padāni aggahitāni, tesaṃ aggahaṇe kāraṇaṃ pucchitvā vissajjetukāmo tesaṃ gahetabbākāraṃ tāva dassento ‘‘ettha panā’’tiādimāha. Paccakkhabhūtaṃ paccuppannabhavaṃ paṭhamaṃ gahetvā tadanantaraṃ anāgataṃ ‘‘dutiya’’nti gahaṇe atīto tatiyo hotīti āha ‘‘avijjā saṅkhārā hi atīto bhavo’’ti. Nanu cettha anāgatassāpi bhavassa gahaṇaṃ na sambhavati paccuppannavasena abhinivesassa jotitattāti? Saccametaṃ, kāraṇe pana gahite phalaṃ gahitameva hotīti tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Api cettha anāgatopi addhā atthato saṅgahito eva, yato parato ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādinā anāgataddhasaṅgahikā desanā pavattā. Tehīti avijjāsaṅkhārehi ārammaṇabhūtehi. Na ghaṭiyati na sambajjhati. Mahāpuriso hi paccuppannavasena abhiniviṭṭhoti aghaṭane kāraṇamāha. Adiṭṭhehīti anavabuddhehi, itthambhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Sati anubodhe paṭivedhena bhavitabbanti āha ‘‘nasakkā buddhena bhavitu’’nti. Imināti mahāsattena. Teti avijjāsaṅkhārā. Bhavaupādānataṇhāvasenevāti bhavaupādānataṇhādassanavaseneva. Diṭṭhā taṃsabhāvataṃsahagatehi tehi samānayogakkhamattā. Visuddhimagge (visuddhi. 2.570) kathitāva, tasmā na idha kathetabbāti adhippāyo.
೫೮. ಪಚ್ಚಯತೋತಿ ಹೇತುತೋ, ಸಙ್ಖಾರತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಹೇತುಪರಮ್ಪರಾವಸೇನ ಫಲಪರಮ್ಪರಾಯ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ‘‘ಕಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಚಾರಣಾಯ ‘‘ಸಙ್ಖಾರೇ ಖೋ ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಣಭೂತೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ತತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿನಿವತ್ತತಿ ನಾಮ, ನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಾಮರೂಪೇ ಖೋ ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೫೮), ನಾಮಮ್ಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಆರಮ್ಮಣತೋ, ಅತೀತಭವಸಙ್ಖಾತಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ। ಅತೀತದ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ। ಯತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಮಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಭವತೋಪಿ ಪಟಿನಿವತ್ತತಿ ನಾಮ। ಉಭಯಮ್ಪೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ। ನಾಮರೂಪಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ, ಆರಮ್ಮಣಭೂತಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ ತೇನ ವಿನಾ ಅವತ್ತನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಮರೂಪತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ।
58.Paccayatoti hetuto, saṅkhāratoti attho. ‘‘Kimhi nu kho sati jarāmaraṇaṃ hotī’’tiādinā hi hetuparamparāvasena phalaparamparāya vuccamānāya ‘‘kimhi nu kho sati viññāṇaṃ hotī’’ti vicāraṇāya ‘‘saṅkhāre kho sati viññāṇaṃ hotī’’ti viññāṇassa visesakāraṇabhūte saṅkhāre aggahite tato viññāṇaṃ paṭinivattati nāma, na sabbapaccayato. Tenevāha ‘‘nāmarūpe kho sati viññāṇaṃ hotī’’ti (dī. ni. 2.58), nāmampi cettha sahajātādivaseneva paccayabhūtaṃ adhippetaṃ, na kammūpanissayavasena paccuppannavasena abhinivisassa jotitattā. Ārammaṇatoti avijjāsaṅkhārasaṅkhātaārammaṇato, atītabhavasaṅkhātaārammaṇato vā. Atītaddhapariyāpannā hi avijjāsaṅkhārā. Yato paṭinivattamānaṃ viññāṇaṃ atītabhavatopi paṭinivattati nāma. Ubhayampīti paṭisandhiviññāṇampi vipassanāviññāṇampi. Nāmarūpaṃ nātikkamatīti paccayabhūtaṃ, ārammaṇabhūtañca nāmarūpaṃ nātikkamati tena vinā avattanato. Tenāha ‘‘nāmarūpato paraṃ na gacchatī’’ti.
ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಾಮಸ್ಸ, ರೂಪಸ್ಸ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ। ನಾಮರೂಪೇ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇತಿ ತಥಾ ನಾಮೇ, ರೂಪೇ, ನಾಮರೂಪೇ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇತಿ ಚತುವೋಕಾರಏಕವೋಕಾರಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ದ್ವೀಸುಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇಸು ಹೋನ್ತೇಸೂತಿ ಪನ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವವಸೇನೇವ। ಏತ್ತಕೇನಾತಿ ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣ ನಾಮರೂಪಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ। ಜಾಯೇಥ ವಾ…ಪೇ॰… ಉಪಪಜ್ಜೇಥ ವಾತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಜಾಯತಿ…ಪೇ॰… ಉಪಪಜ್ಜತಿ ವಾ’’ತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಏತದೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಏತಂ ದ್ವಯಮೇವ।
Viññāṇe nāmarūpassa paccaye honteti viññāṇe nāmassa, rūpassa, nāmarūpassa ca paccaye honte. Nāmarūpe ca viññāṇassa paccaye honteti tathā nāme, rūpe, nāmarūpe ca viññāṇassa paccaye honteti catuvokāraekavokārapañcavokārabhavavasena yathārahaṃ yojanā veditabbā, dvīsupi aññamaññapaccayesu hontesūti pana pañcavokārabhavavaseneva. Ettakenāti evaṃ viññāṇa nāmarūpānaṃ aññamaññaṃ upatthambhanavasena pavattiyā. Jāyetha vā…pe… upapajjetha vāti ‘‘satto jāyati…pe… upapajjati vā’’ti samaññā hoti viññāṇanāmarūpavinimuttassa sattapaññattiyā upādānabhūtassa dhammassa abhāvato. Tenāha ‘‘ito hī’’tiādi. Etadevāti viññāṇaṃ, nāmarūpanti etaṃ dvayameva.
ಪಞ್ಚ ಪದಾನೀತಿ ‘‘ಜಾಯೇಥ ವಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಪದಾನಿ। ನನು ತತ್ಥ ಪಠಮತತಿಯೇಹಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಾನಿ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ಅಪರಾಪರಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀಹೀ’’ತಿ। ಪುನ ತಂ ಏತ್ತಾವತಾತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥನ್ತಿ ಯೋ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ, ತಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ‘‘ಯದಿದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ವತ್ವಾ। ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮದಸ್ಸನವಸೇನ। ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ, ಸೋ ಚ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ। ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನುಲೋಮನತೋ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ। ಜಾತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಿಹಿತೇನ ಕತಂ ಸಮೂಹವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸಾ’’ತಿ।
Pañca padānīti ‘‘jāyetha vā’’tiādīni pañca padāni. Nanu tattha paṭhamatatiyehi catutthapañcamāni atthato abhinnānīti āha ‘‘saddhiṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhīhī’’ti. Puna taṃ ettāvatāti vuttamatthanti yo ‘‘ettāvatā’’ti padena pubbe vutto, tameva yathāvuttamatthaṃ ‘‘yadida’’ntiādinā niyyātento nidassento puna vatvā. Anulomapaccayākāravasenāti paccayadhammadassanapubbakaṃ paccayuppannadhammadassanavasena. Paccayadhammānañhi attano paccayuppannassa paccayabhāvo idappaccayatā paccayākāro, so ca ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā vutto. Saṃsārappavattiyā anulomanato anulomapaccayākāro. Jātiādikaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ cittena samihitena kataṃ samūhavasena gahetvā pāḷiyaṃ ‘‘dukkhakkhandhassā’’ti vuttanti āha ‘‘jāti…pe… dukkharāsissā’’ti.
೫೯. ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಅನೇಕವಾರಂ ಸಮುದಯದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಮುದಯೋ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ ಅವೋಚ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಏವಂ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನ ಕೇವಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿದಸ್ಸನಪದಂ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ಇಧ ಸಮುದಯ-ಸದ್ದೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಮುಖೇನ ಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ವದತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಭವನ್ತಾ ಇಧ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತೇ ಸಾಮಞ್ಞರೂಪೇನ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಸಮುದಯೋ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಆಹ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯಂ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ, (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೫೯) ತಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಉದಯದಸ್ಸನಪಞ್ಞಾ ವೇಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕಥನ್ತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ ಪಚ್ಚಯತೋ ಉದಯದಸ್ಸನಮುಖೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ। ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖೂತಿ ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಚಕ್ಖು ವಿಯಾತಿ ಚಕ್ಖು। ಞಾತಕರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಥಾ ಸಮುದಯೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಅವಬುದ್ಧೋ, ಏವಂ ಕರಣಟ್ಠೇನ। ಪಜಾನನಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿತಂತಂಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಕಾರತೋ ಜಾನನಟ್ಠೇನ। ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉದಯದಸ್ಸನಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯತೋ, ಖಣತೋ ಚ, ಸರೂಪತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ, ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಓಭಾಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮುದಯಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದನಕಸ್ಸ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ಚ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ಚ ವಿಧಮನವಸೇನ ಅವಭಾಸಕಭಾವೇನ।
59. Dukkhakkhandhassa anekavāraṃ samudayadassanavasena viññāṇassa pavattattā ‘‘samudayo samudayo’’ti āmeḍitavacanaṃ avoca. Atha vā ‘‘evaṃ samudayo hotī’’ti idaṃ na kevalaṃ nibbattinidassanapadaṃ, atha kho paṭiccasamuppāda-saddo viya samuppādamukhena idha samudaya-saddo nibbattimukhena paccayattaṃ vadati. Viññāṇādayo bhavantā idha paccayadhammā niddiṭṭhā, te sāmaññarūpena byāpanicchāvasena gaṇhanto ‘‘samudayo samudayo’’ti āha, evañca katvā yaṃ vakkhati ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotīti paccayasañjānanamattaṃ kathita’’nti, (dī. ni. aṭṭha. 2.59) taṃ samatthitaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘udayadassanapaññā vesā’’ti idaṃ kathanti? Nāyaṃ doso paccayato udayadassanamukhena nibbattilakkhaṇadassanassa sambhavato. Dassanaṭṭhena cakkhūti samudayassa paccakkhato dassanabhāvena cakkhu viyāti cakkhu. Ñātakaraṇaṭṭhenāti yathā samudayo sammadeva ñāto hoti avabuddho, evaṃ karaṇaṭṭhena. Pajānanaṭṭhenāti ‘‘viññāṇāditaṃtaṃpaccayuppattiyā etassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti pakārato jānanaṭṭhena. Nibbijjhitvā paṭivijjhitvā uppannaṭṭhenāti anibbijjhitvā pubbe udayadassanapaññāya paṭipakkhadhamme nibbijjhitvā ‘‘ayaṃ samudayo’’ti paccayato, khaṇato ca, sarūpato paṭivijjhitvā uppannabhāvena, nibbijjhanaṭṭhena paṭivijjhanaṭṭhena vijjāti vuttaṃ hoti. Obhāsaṭṭhenāti samudayasabhāvapaṭicchādanakassa mohandhakārassa ca kilesandhakārassa ca vidhamanavasena avabhāsakabhāvena.
ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪದುದ್ಧಾರೋ। ಕಥಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಚೇತಿ ಆಹ ‘‘ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಕ್ಖುಧಮ್ಮೋತಿ ಚಕ್ಖೂತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮೋ। ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸನಸಭಾವೋ ತೇನ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ತಕೇಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ। ‘‘ಕಿಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪಚ್ಚಯಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ನಾಮರೂಪಾದಿಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸಭಾವಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ ಕಥಿತಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚಯಸಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉದಯದಸ್ಸನಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ ‘‘ವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಾ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ।
Idāni yathāvuttamatthaṃ paṭipāṭiyā vibhāvetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha cakkhuṃ udapādīti pāḷiyaṃ paduddhāro. Kathaṃ udapādīti ceti āha ‘‘dassanaṭṭhenā’’ti. ‘‘Samudayassa paccakkhato dassanabhāvenāti vutto vāyamattho. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Cakkhudhammoti cakkhūti pāḷidhammo. Dassanaṭṭho atthoti dassanasabhāvo tena pakāsetabbo attho. Sesesupi eseva nayo. Ettakehi padehīti imehi pañcahi padehi. ‘‘Kiṃ kathita’’nti piṇḍatthaṃ pucchati. Paccayasañjānanamattanti viññāṇādīnaṃ paccayadhammānaṃ nāmarūpādipaccayuppannassa paccayasabhāvasañjānanamattaṃ kathitaṃ avisesato paccayasabhāvasallakkhaṇassa jotitattā. Saṅkhārānaṃ sammadeva udayadassanassa jotitattā ‘‘vīthipaṭipannā taruṇavipassanā kathitā’’ti ca vuttaṃ.
೬೧. ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಾದೀನಂ ಮಗ್ಗನಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗೋತಿ। ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಹೇಸಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬೋಧಾಯಾ’’ತಿ। ಬೋಧಪದಸ್ಸ ಭಾವಸಾಧನತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಭಾವನಾಭಿಸಮಯಾ ಯಾವದೇವ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯತ್ಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮತ್ಥತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಏವ ವಾ’’ತಿ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೫, ೨೧೭; ಧ॰ ಪ॰ ೨೦೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ತೇನ ಬೋಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುಸಾಧನತ್ತಮಾಹ। ಪಚ್ಚತ್ತಪದೇಹೀತಿ ಪಠಮಾವಿಭತ್ತಿದೀಪಕೇಹಿ ಪದೇಹಿ। ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಕಥಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿರೋಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧಂ।
61. Attanā adhigatattā āsannapaccakkhatāya ‘‘aya’’nti vuttaṃ, ariyamaggādīnaṃ magganaṭṭhena maggoti. Pubbabhāgavipassanā hesā. Tenāha ‘‘bodhāyā’’ti. Bodhapadassa bhāvasādhanataṃ sandhāyāha ‘‘catusaccabujjhanatthāyā’’ti. Pariññāpahānabhāvanābhisamayā yāvadeva sacchikiriyābhisamayatthā nibbānādhigamatthattā brahmacariyavāsassāti vuttaṃ ‘‘nibbānabujjhanatthāya eva vā’’ti. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.215, 217; dha. pa. 204) hi vuttaṃ. Bujjhatīti cattāri ariyasaccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhati, tena bodha-saddassa kattusādhanattamāha. Paccattapadehīti paṭhamāvibhattidīpakehi padehi. Nibbānameva kathitaṃ viññāṇādi nirujjhati etthāti katvā. Anibbattinirodhanti sabbaso paccayanirodhena anuppādanirodhaṃ accantanirodhaṃ.
೬೨. ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಏತೇಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ‘‘ಚಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ। ನಿರೋಧಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವಾತಿ ‘‘ನಿರೋಧೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವ ಕಥಿತಂ ಪುಬ್ಬಾರಮ್ಭಭಾವತೋ, ನ ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿರೋಧದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ।
62.Sabbeheva etehi padehīti ‘‘cakkhū’’tiādīhi pañcahi padehi. Nirodhasañjānanamattamevāti ‘‘nirodho nirodhoti kho’’tiādinā nirodhassa sañjānanamattameva kathitaṃ pubbārambhabhāvato, na tassa paṭivijjhanavasena paccakkhato dassanaṃ ariyamaggassa anadhigatattā. Saṅkhārānaṃ sammadeva nirodhadassanaṃ nāma sikhāppattāya vipassanāya vasena icchitabbanti ‘‘vuṭṭhānagāminī balavavipassanā kathitā’’ti ca vuttaṃ.
೬೩. ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ। ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧಜಾನನತೋ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ। ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸೂತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು, ಉಪಾದಾನಿಯೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ । ವಹನ್ತೋತಿ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ। ಇದನ್ತಿ ‘‘ಅಪರೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವಚನಂ। ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚರಿಮಭವೇ ಬೋಧಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ತಥೇವ ಪಟಿಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಯೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ, ಪಧಾನಾನುಯೋಗೋ ಚ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಇತರಂ ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬತಾವಸೇನ। ತತ್ಥಾಪಿ ಚಿರಕಾಲಪರಿಭಾವನಾಯ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸತ್ತಾ ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೫೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪, ೧೦) ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಚೇತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಕಿಚ್ಛಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಜರಾಮರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸಮ್ಮಸನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮತಾವ। ತಥಾ ಅತ್ತಾಧೀನತಾಯ, ಕೇನಚಿ ಅನುಪಖತತ್ತಾ, ಅಸೇಚನಕಸುಖವಿಹಾರತಾಯ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕತಾಯ ಚ ಆನಾಪಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೋ। ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹಿತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆರಭಿತ್ವಾ। ಅನುಕ್ಕಮನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಗಾಮಿತಬ್ಬತೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಅನುಕ್ಕಮ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಅನುಪುಬ್ಬಪಟಿಪತ್ತಿಂ। ಕತ್ವಾತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ।
63.Viditvāti pubbabhāgiyena ñāṇena jānitvā. Tato aparabhāgeti vuttanayena paccayanirodhajānanato pacchābhāge. Upādānassa paccayabhūtesūti catubbidhassapi upādānassa ārammaṇapaccayādinā paccayabhūtesu, upādāniyesūti attho . Vahantoti pavattento. Idanti ‘‘aparena samayenā’’tiādi vacanaṃ. Kasmā vuttanti ‘‘yāya paṭipattiyā sabbepi mahābodhisattā carimabhave bodhāya paṭipajjanti, vipassanāya mahābodhisattena tatheva paṭipanna’’nti kathetukamyatāvasena pucchāvacanaṃ. Tenāha ‘‘sabbeyeva hī’’tiādi. Tattha puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ, padhānānuyogo ca dhammatāvasena veditabbo, itaraṃ itikattabbatāvasena. Tatthāpi cirakālaparibhāvanāya laddhāsevanāya mahākaruṇāya sañcoditamānasattā ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10) saṃsāradukkhato mocetuṃ icchitassa sattalokassa kicchāpattidassanamukhena jarāmaraṇato paṭṭhāya paccayākārasammasanampi dhammatāva. Tathā attādhīnatāya, kenaci anupakhatattā, asecanakasukhavihāratāya, catutthajjhānikatāya ca ānāpānakammaṭṭhānānuyogo. Pañcasu khandhesu abhinivisitvāti viññāṇanāmarūpādipariyāyena gahitesu pañcasu upādānakkhandhesu vipassanābhinivesavasena abhinivisitvā paṭipattiṃ ārabhitvā. Anukkamanti anu anu gāmitabbato paṭipajjitabbato ‘‘anukkama’’nti laddhanāmaṃ anupubbapaṭipattiṃ. Katvāti paṭipajjitvā.
ಇತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದುತಿಯೋ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ, ತೇನ ಪಠಮೋ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಸರೂಪಸ್ಸ, ಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಚ ಬೋಧಕೋ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ನಿಪಾತಾನಂ,ಆವುತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ವಾಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣಞ್ಚ ವಾಕ್ಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ರೂಪಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ‘‘ರುಪ್ಪನಸಭಾವ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ರೂಪಸ್ಸ ಸಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ‘‘ಭೂತುಪಾದಾಯಭೇದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸೇಸತೋ, ತದುಭಯೇನಪಿ ‘‘ಇದಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ರೂಪವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಸಭಾವೋ। ರಸೋ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ। ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ತಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಯಾಥಾವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಭಾವೋ। ಪದಟ್ಠಾನಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ, ತೇನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ‘‘ಅನವಸೇಸರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ’’ ರೂಪಂ ನತ್ಥೀತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ರೂಪಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ನಿಯಾಮನತೋ। ‘‘ಇತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಬಾಲೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧) ವಿಯ ಪಕಾರತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇತೀತಿ ಏವ’’ನ್ತಿ।
Iti rūpanti ettha dutiyo iti-saddo nidassanattho, tena paṭhamo iti-saddo sarūpassa, parimāṇassa ca bodhako anekatthattā nipātānaṃ,āvuttiādivasena vāyamattho veditabbo. Antogadhāvadhāraṇañca vākyaṃ dassento ‘‘idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthī’’tiādimāha . Tattha ‘‘ruppanasabhāva’’nti iminā sāmaññato rūpassa sabhāvo dassito, ‘‘bhūtupādāyabheda’’ntiādinā visesato, tadubhayenapi ‘‘idaṃ rūpa’’nti padassa attho niddiṭṭho. Tattha lakkhaṇaṃ nāma tassa tassa rūpavisesassa anaññasādhāraṇo sabhāvo. Raso tasseva attano phalaṃ pati paccayabhāvo. Paccupaṭṭhānaṃ tassa paramatthato vijjamānattā yāthāvato ñāṇassa gocarabhāvo. Padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ, tenassa paccayāyattavuttitā dassitā. ‘‘Anavasesarūpapariggaho’’ti iminā pana ‘‘ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ’’ rūpaṃ natthīti padadvayassāpi attho niddiṭṭho rūpassa sabbaso pariyādānavasena niyāmanato. ‘‘Iti rūpassa samudayo’’ti ettha pana iti-saddo ‘‘iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo’’tiādīsu (ma. ni. 3.124; a. ni. 3.1) viya pakāratthoti āha ‘‘itīti eva’’nti.
ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪಾದಾ, ಅತ್ಥಿಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿರೋಧನಿರೋಧೀ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದೋ ಅತ್ಥಿಭಾವವಾಚಕೋಪಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಭವಸಿದ್ಧಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ರೂಪಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಹಾರಸಮುದಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಸೋ ಏವ ಗಹಿತೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಗಹಿತೇ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಉತುಚಿತ್ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತೋ ಉದಯದಸ್ಸನಂ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾಲವಸೇನ ಉದಯದಸ್ಸನಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತಂ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಂ। ಪಸ್ಸನ್ತೋಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಪಚ್ಚಯಸಮುದಯಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಖಣತೋ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ। ಅದ್ಧಾವಸೇನ ಹಿ ಪಠಮಂ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಪುನ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಖಣವಸೇನ ಪಸ್ಸತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧತೋ ಅನಾಗತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇ ಅಭಾವತೋ। ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಾ ಕಮ್ಮನಿರೋಧೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಹಾರನಿರೋಧಾತಿ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ। ರೂಪನಿರೋಧೋತಿ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ‘‘ವಿಪರಿಣಾಮಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ಭಙ್ಗಕಾಲವಸೇನ ಹೇತಂ ವಯದಸ್ಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅದ್ಧಾವಸೇನ ಪಠಮಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಖಣವಸೇನ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಪಾಕತಿಕವಿಪಸ್ಸಕವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ। ಏಸ ನಯೋ ಉದಯದಸ್ಸನೇಪಿ।
Avijjāsamudayāti avijjāya uppādā, atthibhāvāti attho. Nirodhanirodhī hi uppādo atthibhāvavācakopi hoti, tasmā purimabhavasiddhāya avijjāya sati imasmiṃ bhave rūpasamudayo, rūpassa uppādo hotīti attho. ‘‘Taṇhāsamudayā’’tiādīsupi eseva nayo. Āhārasamudayāti ettha pana pavattipaccayesu kabaḷīkārāhārassa balavatāya so eva gahito. Tasmiṃ pana gahite pavattipaccayatāsāmaññena utucittāni gahitāneva hontīti catusamuṭṭhānikarūpassa paccayato udayadassanaṃ vibhāvitamevāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Nibbattilakkhaṇa’’ntiādinā kālavasena udayadassanamāha. Tattha nibbattilakkhaṇanti rūpassa uppādasaṅkhātaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ. Passantopīti na kevalaṃ paccayasamudayameva, atha kho khaṇato udayaṃ passantopi. Addhāvasena hi paṭhamaṃ udayaṃ passitvā ṭhito puna santativasena disvā anukkamena khaṇavasena passati. Avijjānirodhā rūpanirodhoti aggamaggena avijjāya anuppādanirodhato anāgatassa rūpassa anuppādanirodho hoti paccayābhāve abhāvato. Taṇhānirodhā kammanirodhoti etthāpi eseva nayo. Āhāranirodhāti pavattipaccayassa kabaḷīkārāhārassa abhāvena. Rūpanirodhoti taṃsamuṭṭhānarūpassa abhāvo hoti. Sesaṃ vuttanayameva. ‘‘Vipariṇāmalakkhaṇa’’nti bhaṅgakālavasena hetaṃ vayadassanaṃ, tasmā taṃ addhāvasena paṭhamaṃ passitvā puna santativasena disvā anukkamena khaṇavasena passati. Ayañca nayo pākatikavipassakavasena vutto, bodhisattānaṃ panetaṃ natthi. Esa nayo udayadassanepi.
‘‘ಇತಿ ವೇದನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಏತ್ತಕಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ವೇದಯಿತ…ಪೇ॰… ಸಭಾವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ವೇದಯಿತಸಭಾವಂ…ಪೇ॰… ವಿಜಾನನಸಭಾವ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಭಾವ- ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ವೇದಯಿತಸಭಾವನ್ತಿ ಅನುಭವನಸಭಾವಂ। ಸಞ್ಜಾನನಸಭಾವನ್ತಿ ‘‘ನೀಲಂ ಪೀತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಸಭಾವಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಸಭಾವನ್ತಿ ಆಯೂಹನಸಭಾವಂ। ವಿಜಾನನಸಭಾವನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಲದ್ಧಿಸಭಾವಂ। ಸುಖಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದುಕ್ಖಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸುಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸದ್ದಸಞ್ಞಾದೀನಂ, ಫಸ್ಸಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚೇತನಾ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಲೋಕಿಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಯಥಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣೇ, ಏಸ ನಯೋ ವೇದನಾದೀಸುಪಿ। ತೇಸನ್ತಿ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ। ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸೂತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ‘‘ಫುಟ್ಠೋ ವೇದೇತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಚೇತೇತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೯೩) ವಚನತೋ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೪೬; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೭) ವಚನತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ ‘‘ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇಸಂ ಯೇವಾತಿ ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ‘‘ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಫಸ್ಸನಾಮರೂಪಾನಂಯೇವ ವಸೇನ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಪದಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಪನ ರೂಪೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Iti vedanā’’tiādīsupi heṭṭhā rūpe vuttanayānusārena attho veditabbo. Tenāha ‘‘ayaṃ vedanā, ettakā vedanā’’tiādi. Tattha vedayita…pe… sabhāvanti ettha ‘‘vedayitasabhāvaṃ…pe… vijānanasabhāva’’nti paccekaṃ sabhāva- saddo yojetabbo. Vedayitasabhāvanti anubhavanasabhāvaṃ. Sañjānanasabhāvanti ‘‘nīlaṃ pīta’’ntiādinā ārammaṇassa sallakkhaṇasabhāvaṃ. Abhisaṅkharaṇasabhāvanti āyūhanasabhāvaṃ. Vijānanasabhāvanti ārammaṇassa upaladdhisabhāvaṃ. Sukhādīti ādi-saddena dukkhasomanassadomanassupekkhāvedanānaṃ saṅgaho rūpasaññādīti ādi-saddena saddasaññādīnaṃ, phassādīti ādi-saddena cetanā vitakkādīnaṃ cakkhuviññāṇādīnanti ādi-saddena sabbesaṃ lokiyaviññāṇānaṃ saṅgaho. Yathā ca viññāṇe, esa nayo vedanādīsupi. Tesanti ‘‘samudayo’’ti vuttadhammānaṃ. Tīsu khandhesūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhesu. ‘‘Phuṭṭho vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) vacanato ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ. ‘‘Nāmarūpapaccayāpi viññāṇa’’nti (vibha. 246; dī. ni. 2.97) vacanato viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti vattabbaṃ. Tesaṃ yevāti tīsu khandhesu ‘‘phassassa viññāṇakkhandhe nāmarūpassā’’ti phassanāmarūpānaṃyeva vasena atthaṅgamapadampi yojetabbaṃ, avijjādayo pana rūpe vuttasadisā evāti adhippāyo.
ಸಮಪಞ್ಞಾಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಯತೋ ವೀಸತಿ ಖಣತೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಉದಯಲಕ್ಖಣಾನಂ, ಪಚ್ಚಯತೋ ವೀಸತಿ ಖಣತೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಏವ ವಯಲಕ್ಖಣಾನಂ ಚಾತಿ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಉದಯವಯಲಕ್ಖಣಾನಂ ವಸೇನ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಸಮುದಯೋತಿ, ತಥಾ ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧೋ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪನ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಮೇವಾತಿ। ಏವಂ ಏತಾನಿ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸರೂಪತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಯಥಾನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢಿತೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣೇ ತಿಕ್ಖೇ ಸೂರೇ ಪಸನ್ನೇ ಹುತ್ವಾ ವಹನ್ತೇ ತತೋ ಪರಂ ವತ್ತಬ್ಬಾನಂ ಭಙ್ಗಞಾಣಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಬುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೇ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ। ಪಗೇವ ಹಿ ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಪವತ್ತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನುಚ್ಛವಿಕೇನ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣೇನ ಸಮ್ಭತಾನುಭಾವಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಞಾಣಂ ಅಪರಿಮಿತಕಾಲೇ ಸಮ್ಭತಾಯ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಆನುಭಾವೇನ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭಾವಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಯದಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಘಟೇತಿ, ತದಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಮುಚ್ಚತಿ , ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಞ್ಚ ತಥಾ ವಿಮುಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ। ಯಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ‘‘ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಯಿದಂ ಪಹಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನಾ’’ತಿ। ಆಸವಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಭವತೋ ಆಭವಗ್ಗಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಆಗೋತ್ರಭುಂ ಸವನತೋ ಪವತ್ತನತೋ ಆಸವಸಞ್ಞಿತೇಹಿ ರಾಗೋ, ದಿಟ್ಠಿ, ಮೋಹೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ। ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಚೇತಂ, ಪಾಳಿಯಂ ಯದಿದಂ ‘‘ಆಸವೇಹೀ’’ತಿ, ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಪನ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ। ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಲೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ।
Samapaññāsalakkhaṇavasenāti paccayato vīsati khaṇato pañcāti pañcavīsatiyā udayalakkhaṇānaṃ, paccayato vīsati khaṇato pañcāti pañcavīsatiyā eva vayalakkhaṇānaṃ cāti samapaññāsāya udayavayalakkhaṇānaṃ vasena. Tattha pañcannaṃ khandhānaṃ udayo lakkhīyati etehīti lakkhaṇānīti vuccanti avijjādisamudayoti, tathā tesaṃ anuppādanirodho lakkhīyati etehīti lakkhaṇānīti vuccanti avijjādīnaṃ accantanirodho. Nibbattivipariṇāmalakkhaṇāni pana saṅkhatalakkhaṇamevāti. Evaṃ etāni samapaññāsalakkhaṇāni sarūpato veditabbāni. Yathānukkamena vaḍḍhiteti yathāvuttaudayabbayañāṇe tikkhe sūre pasanne hutvā vahante tato paraṃ vattabbānaṃ bhaṅgañāṇādīnaṃ uppattipaṭipāṭiyā buddhippatte paramukkaṃsagate vipassanāñāṇe. Pageva hi chattiṃsakoṭisatasahassamukhena pavattena sabbaññutaññāṇānucchavikena mahāvajirañāṇasaṅkhātena sammasanañāṇena sambhatānubhāvaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchantaṃ paṭipadāvisuddhiñāṇaṃ aparimitakāle sambhatāya paññāpāramiyā ānubhāvena ukkaṃsapāramippattaṃ anukkamena vuṭṭhānagāminibhāvaṃ upagantvā yadā ariyamaggena ghaṭeti, tadā ariyamaggacittaṃ sabbakilesehi maggapaṭipāṭiyā vimuccati , vimuccantañca tathā vimuccati, yathā sabbañeyyāvaraṇappahānaṃ hoti. Yaṃ kilesānaṃ ‘‘savāsanappahāna’’nti vuccati, tayidaṃ pahānaṃ atthato anuppattinirodhoti āha ‘‘anuppādanirodhenā’’ti. Āsavasaṅkhātehi kilesehīti bhavato ābhavaggaṃ, dhammato āgotrabhuṃ savanato pavattanato āsavasaññitehi rāgo, diṭṭhi, mohoti imehi kilesehi. Lakkhaṇavacanañcetaṃ, pāḷiyaṃ yadidaṃ ‘‘āsavehī’’ti, tadekaṭṭhatāya pana sabbehipi kilesehi sabbehipi pāpadhammehi cittaṃ vimuccati. Aggahetvāti tesaṃ kilesānaṃ lesamattampi aggahetvā.
ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ನಾಮ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸೇಹಿ ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಂ ನಾಮ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಾ ವಿಮುತ್ತಞ್ಚೇವ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ಚಾತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಞ್ಚೇವ ಯಥಾಸಕಂ ಪಹಾತಬ್ಬೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ಚ। ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಮೇವಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಮೇವ, ನ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ನಾಮ।
Maggakkhaṇe vimuccati nāma taṃtaṃmaggavajjhakilesehi phalakkhaṇe vimuttaṃ nāma. Maggakkhaṇe vā vimuttañcevavimuccati cāti uparimaggakkhaṇe heṭṭhimamaggavajjhehi vimuttañceva yathāsakaṃ pahātabbehi vimuccati ca. Phalakkhaṇe vimuttamevāti sabbasmimpi phalakkhaṇe vimuttameva, na vimuccati nāma.
ಸಬ್ಬಬನ್ಧನಾತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಙ್ಗಹಿತಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾಪಿ ಭವಸಞ್ಞೋಜನಾ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಪಕಾರೇಹಿ ಮುತ್ತೋ। ಸುವಿಕಸಿತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋತಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಞಾಣರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಫುಲ್ಲಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ। ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನೀ’’ತಿಆದಿ ಯೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಸುವಿಕಸಿತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ತೇಸಂ ಏಕದೇಸೇನ ದಸ್ಸನಂ। ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ದಸ್ಸನಂ ಪನ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥೇವ ತಾನಿ ವಿಭಜಿಸ್ಸಾಮ। ಸಕಲೇ ಚ ಬುದ್ಧಗುಣೇತಿ ಅತೀತಂಸೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಾದಿಕೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣೇ। ಯದಾ ಹಿ ಲೋಕನಾಥೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ತದಾ ಸಬ್ಬೇ ಗುಣೇ ಹತ್ಥಗತೇ ಕರೋತಿ ನಾಮ। ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಹತ್ಥಗತೇ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Sabbabandhanāti orambhāgiyuddhambhāgiyasaṅgahitā sabbasmāpi bhavasaññojanā, vippamutto visesato pakārehi mutto. Suvikasitacittasantānoti sātisayaṃ ñāṇarasmisamphassena suṭṭhu sammadeva samphullacittasantāno. ‘‘Cattāri maggañāṇānī’’tiādi yehi ñāṇehi suvikasitacittasantāno, tesaṃ ekadesena dassanaṃ. Nippadesato dassanaṃ pana parato āgamissati, tasmā tattheva tāni vibhajissāma. Sakale ca buddhaguṇeti atītaṃse appaṭihatañāṇādike sabbepi buddhaguṇe. Yadā hi lokanātho aggamaggaṃ adhigacchati, tadā sabbe guṇe hatthagate karoti nāma. Tato paraṃ ‘‘hatthagate katvā ṭhito’’ti vuccati.
‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪತಾಪರಿದೀಪನಂ ಉದಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆದಿತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗಾಥಾನಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲನಿದಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತೋ ಏವ। ಪರತೋ ಪನ ಅಯೋಘನಹತಸ್ಸಾತಿ ಅಯೋ ಹಞ್ಞತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಯೋಘನಂ, ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಅಯೋಕೂಟಂ, ಅಯೋಮುಟ್ಠಿ ಚ, ತೇನ ಅಯೋಘನೇನ ಹತಸ್ಸ ಪಹತಸ್ಸ। ಏವ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಜಲತೋ ಜಾತವೇದಸೋತಿ ಜಲಯಮಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ, ಅನಾದರೇ ವಾ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಅನುಪುಬ್ಬೂಪಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧಸ್ಸ। ಯಥಾ ನ ಞಾಯತೇ ಗತೀತಿ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಗತಿ ನ ಞಾಯತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅಯೋಮುಟ್ಠಿಕೂಟಾದಿನಾ ಪಹತತ್ತಾ ಅಯೋಘನೇನ ಹತಸ್ಸ ಪಹತಸ್ಸ ಅಯೋಗತಸ್ಸ, ಕಂಸಭಾಜನಾದಿಗತಸ್ಸ ವಾ ಜಲಮಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ದಸಸು ದಿಸಾಸು ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧೇನ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕನಿರುದ್ಧತ್ತಾತಿ। ಏವಂ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಹೇತುನಾ ಞಾಯೇನ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಚತೂಹಿಪಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ, ಆಸವೇಹಿ ಚ ಮುತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಾನಂ, ತತೋ ಏವ ಕಾಮಬನ್ಧನಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಮೋಘಭವೋಘಾದಿಭೇದಂ ಅವಸಿಟ್ಠಓಘಞ್ಚ ತರಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಕಾಮಬನ್ಧೋಘತಾರೀನಂ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭಿತಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವಿಪ್ಫನ್ದಿತತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಾತೇಹಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯತಾಯ ಅಚಲಂ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖಂ ಪತ್ತಾನಂ ಅಧಿಗತಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಗತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಭೇದಾಸು ಗತೀಸು ‘‘ಅಯಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಭಾವತೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ನತ್ಥಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಜಾತವೇದೋ ವಿಯ ಅಪಞ್ಞತ್ತಿಕಭಾವಮೇವ ತೇ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋತಿ ‘‘ಏವಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೩) ಅತ್ತನೋ ಕತಕಿಚ್ಚತ್ತಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ ವಿರೋಚಿತ್ಥಾತಿ ಯೋಜನಾ।
‘‘Paripuṇṇasaṅkappo’’ti vatvā paripuṇṇasaṅkappatāparidīpanaṃ udānaṃ dassetuṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ādito dvinnaṃ gāthānamattho heṭṭhā brahmajālanidānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vutto eva. Parato pana ayoghanahatassāti ayo haññati etenāti ayoghanaṃ, kammārānaṃ ayokūṭaṃ, ayomuṭṭhi ca, tena ayoghanena hatassa pahatassa. Eva-saddo cettha nipātamattaṃ. Jalato jātavedasoti jalayamānassa aggissa, anādare vā etaṃ sāmivacanaṃ. Anupubbūpasantassāti anukkamena upasantassa vikkhambhantassa niruddhassa. Yathā na ñāyate gatīti yathā tassa gati na ñāyati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayomuṭṭhikūṭādinā pahatattā ayoghanena hatassa pahatassa ayogatassa, kaṃsabhājanādigatassa vā jalamānassa aggissa anukkamena upasantassa dasasu disāsu na katthaci gati paññāyati paccayanirodhena appaṭisandhikaniruddhattāti. Evaṃ sammāvimuttānanti sammā hetunā ñāyena tadaṅgavikkhambhanavimuttipubbaṅgamāya samucchedavimuttiyā ariyamaggena catūhipi upādānehi, āsavehi ca muttattā sammā vimuttānaṃ, tato eva kāmabandhanasaṅkhātaṃ kāmoghabhavoghādibhedaṃ avasiṭṭhaoghañca taritvā ṭhitattā kāmabandhoghatārīnaṃ suṭṭhu paṭipassambhitasabbakilesavipphanditattā kilesābhisaṅkhāravātehi akampanīyatāya acalaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṅkhārūpasamaṃ sukhaṃ pattānaṃ adhigatānaṃ khīṇāsavānaṃ gati devamanussādibhedāsu gatīsu ‘‘ayaṃ nāmā’’ti paññāpetabbatāya abhāvato paññāpetuṃ natthi na upalabbhati, yathāvuttajātavedo viya apaññattikabhāvameva te gacchantīti attho. Evaṃ manasi karontoti ‘‘evaṃ anekajātisaṃsāra’’ntiādinā (dha. pa. 153) attano katakiccattaṃ manasi karonto bodhipallaṅke nisinnova virocitthāti yojanā.
ದುತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ಬ್ರಹ್ಮಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Brahmayācanakathāvaṇṇanā
೬೪. ಯನ್ನೂನಾತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಅಹನ್ತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಾದಿವಸೇನ ಸತ್ತಸು ಸತ್ತಾಹೇಸು ಪಟಿಪಜ್ಜಿ, ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ, ಏವಮೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸು, ತೇ ಚ ಸತ್ತಾಹಾದಯೋ ತಥೇವ ವವತ್ಥಪೀಯನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ। ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿ ಇದಂ ಸತ್ತಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಂ, ಸತ್ತಾಹತೋ ಓರಿಮೇ ಚ ಪವತ್ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ವಿಯ ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ನಾಮ ಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ವವತ್ಥಿತಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ। ಅನನ್ತರೋತಿ ‘‘ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೭, ೮)।
64.Yannūnāti parivitakkanatthe nipāto, ahanti bhagavā attānaṃ niddisatīti āha ‘‘yadi panāha’’nti. ‘‘Aṭṭhame sattāhe’’tiādi yathā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā vimuttisukhapaṭisaṃvedanādivasena sattasu sattāhesu paṭipajji, tato parañca dhammagambhīratāpaccavekkhaṇādivasena, evameva sabbepi sammāsambuddhā abhisambuddhakāle paṭipajjiṃsu, te ca sattāhādayo tatheva vavatthapīyantīti ayaṃ sabbesampi buddhānaṃ dhammatā. Tasmā vipassī bhagavā abhisambuddhakāle tathā paṭipajjīti dassetuṃ āraddhaṃ. Tattha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti idaṃ sattamasattāhato paraṃ, sattāhato orime ca pavattāya paṭipattiyā vasena vuttaṃ, na pallaṅkasattāhassa viya aṭṭhamassa nāma sattāhassa vavatthitassa labbhamānattā. Anantaroti ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo’’tiādiko vitakko (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8).
ಪಟಿವಿದ್ಧೋತಿ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಮುಖಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ಯಥಾಭೂತಂ ಅವಬುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಮಕಸತುಣ್ಡಸೂಚಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮುಪಚಿತಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಞಾಣೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪ್ಪತಿಟ್ಠೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತಾನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ। ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪ್ಪತಿಟ್ಠೋ ಓಗಾಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸರೂಪತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಚ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾವ ದುದ್ದಸೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕೇನಚಿ ಕದಾಚಿದೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನ ದಟ್ಠುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಸ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನು ಅನು ಬುಜ್ಝನೇ ಕಥಾ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುದ್ದಸತ್ತಾವ ದುರನುಬೋಧೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಅವಬೋಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ ಭಿಕ್ಖವೇ ದುಕ್ಕರತರಂ ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಂ ವಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೧೫) ಸುತ್ತಪದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವಾ ಸನ್ತೋ। ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತೋತಿ ವಾ ಪಣೀತೋ। ಅತಿತ್ತಿಕರಟ್ಠೇನ ಅತಪ್ಪಕೋ ಸಾದುರಸಭೋಜನಂ ವಿಯ। ಏತ್ಥ ಚ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಂ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಂ, ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಞ್ಚಾತಿ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅಭಾವತೋ ಸನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತ್ತಾ ನಿಬ್ಬುತೋ, ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವೇನೇವ ತದತ್ಥಾಯ ಅಸೇಚನಕತಾಯ ಅತಪ್ಪಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಉತ್ತಮಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯತ್ತಾ ನ ತಕ್ಕೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ, ತತೋ ಏವ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತಾಯ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ನಿಪುಣೋ। ಬಾಲಾನಂ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋ। ಆಲೀಯನ್ತಿ ಅಭಿರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸೇವೀಯನ್ತೀತಿ ಆಲಯಾ, ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ। ಆಲಯನ್ತಿ ಅಭಿರಮಣವಸೇನ ಸೇವನ್ತೀತಿ ಆಲಯಾ, ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ಆಲಯರತಾತಿ ಆಲಯನಿರತಾ। ಸುಟ್ಠು ಮುದಿತಾ ಅತಿವಿಯ ಮುದಿತಾ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠನತೋ। ರಮತೀತಿ ರತಿಂ ವಿನ್ದತಿ ಕೀಳತಿ ಲಳತಿ। ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಯಥಾ ಕಾಮಗುಣೇ, ಏವಂ ರಾಗಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಿ ಅಭಿನನ್ದನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುವಿಧಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ।
Paṭividdhoti sayambhuñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā paṭimukhaṃ paṭivijjhanavasena pavatto, yathābhūtaṃ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyappatiṭṭho. Tenāha ‘‘uttānabhāvapaṭikkhepavacanameta’’nti. Alabbhaneyyappatiṭṭho ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato visesato ca passituṃ na sakkāti āha ‘‘gambhīrattāva duddaso’’ti. Dukkhena daṭṭhabboti kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Yaṃ pana daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anu anu bujjhane kathā eva natthīti āha ‘‘duddasattāva duranubodho’’ti. Dukkhena avabujjhitabbo avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha bhikkhave dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ. Santārammaṇatāya vā santo. Nibbutasabbapariḷāhatāya nibbuto. Padhānabhāvaṃ nītoti vā paṇīto. Atittikaraṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ, santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ, saṅkhārānañca abhāvato santo nibbutasabbapariḷāhattā nibbuto, santapaṇītabhāveneva tadatthāya asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vutta’’nti. Uttamañāṇassa visayattā na takkena avacaritabbo, tato eva nipuṇañāṇagocaratāya, saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo. Bālānaṃ avisayattā paṇḍitehi eva veditabboti paṇḍitavedanīyo. Ālīyanti abhiramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇā. Ālayanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, taṇhāvicaritāni. Ālayaratāti ālayaniratā. Suṭṭhu muditā ativiya muditā anukkaṇṭhanato. Ramatīti ratiṃ vindati kīḷati laḷati. Ime sattā yathā kāmaguṇe, evaṃ rāgampi assādenti abhinandanti yevāti vuttaṃ ‘‘duvidhampī’’tiādi.
ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಠಾನ-ಸದ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ‘‘ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ಇಮೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋವ। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಯಥಾ ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾ , ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ, ತೇನ ಪರಮತ್ಥಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಏವ ವಿಭಾವಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೭೦) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhāna-saddaṃ sandhāya. Atthato pana ‘‘ṭhāna’’nti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā devo eva devatā , idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā, tena paramatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenāpi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Tenāha ‘‘saṅkhārādipaccayānaṃ avijjādīnametaṃ adhivacana’’nti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. 2.570) vuttanayena veditabbo.
ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥಾದಿಪದಾಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಂ, ಅತ್ಥತೋ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಹೇತು। ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕೂಪಸಮವಸೇನ ಸಮ್ಮನ್ತಿ। ತಥಾ ಸನ್ತಾ ಚ ಸವಿಸೇಸಂ ಉಪಸನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತೀ’’ತಿ, ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಸಂಯುತ್ತೇ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವೂಪಸಮಪರಿಯಾಯೋ ಞಾಯಾಗತೋ ಯೇವಾತಿ। ಸೇಸೇಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಪಧೀಯತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪಧಿ, ಖನ್ಧಾದಯೋ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾತಿ ಅಟ್ಠಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಣ್ಹಾ। ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸರಾಗಾತಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಭೂತಾ ರಾಗಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಇಧ ಕಿಲೇಸರಾಗಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಲೋಭವಿಸೇಸಾ ಏವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪರೀತಭಾವಾಪಾದನತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ರತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ, ದುಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ, ಮೂಳ್ಹಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೭೧) ವಿರಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ವಿಜಹನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಜರಾಮರಣಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ। ಭವೇನ ಭವನ್ತಿ ತೇನ ತೇನ ಭವೇನ ಭವನ್ತರಂ। ಭವನಿಕನ್ತಿಭಾವೇನ ಸಂಸಿಬ್ಬತಿ, ಫಲೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಸತಣ್ಹಸ್ಸೇವ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಭಾವತೋ। ತತೋ ವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಾವತೋ। ಚಿರನಿಸಜ್ಜಾಚಿರಭಾಸನೇಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಆಗಿಲಾಯನತಾಲುಗಲಸೋಸಾದಿವಸೇನ ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಕಾಯವಿಹೇಸಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಚ ಖೋ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ, ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಞ್ಚ ವಸೇನ, ಜಾನನ್ತಾನಂ, ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಞ್ಚ ದೇಸನಾಯ ಕಾಯಪರಿಸ್ಸಮೋಪಿ ಸತ್ಥು ಅಪರಿಸ್ಸಮೋವ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ನ ಚ ಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿಹೇಸೇಸೀ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೦)। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ಸೋ ಮಮ ಕಿಲಮಥೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಕಿಲಮಥೋ, ಚಿತ್ತವಿಹೇಸಾ ಚಾತಿ ಉಭಯಂ ಪೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ।
Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbanti sabbasaṅkhārasamathādipadābhidheyyaṃ sabbaṃ, atthato nibbānameva. Idāni tassa nibbānabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā hī’’tiādi vuttaṃ. Tanti nibbānaṃ. Āgammāti paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayahetu. Sammantīti appaṭisandhikūpasamavasena sammanti. Tathā santā ca savisesaṃ upasantā nāma hontīti āha ‘‘vūpasammantī’’ti, etena sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbānanti dasseti. Sabbasaṅkhāravisaṃyutte hi nibbāne sabbasaṅkhāravūpasamapariyāyo ñāyāgato yevāti. Sesepadesupi eseva nayo. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhi, khandhādayo. Paṭinissaṭṭhāti samucchedavasena pariccattā honti. Sabbā taṇhāti aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā. Sabbe kilesarāgāti kāmarāgarūparāgādibhedā sabbepi kilesabhūtā rāgā, sabbepi vā kilesā idha kilesarāgāti veditabbā, na lobhavisesā eva cittassa viparītabhāvāpādanato. Yathāha ‘‘rattampi cittaṃ vipariṇataṃ, duṭṭhampi cittaṃ vipariṇataṃ, mūḷhampi cittaṃ vipariṇata’’nti (pārā. 271) virajjantīti attano sabhāvaṃ vijahanti. Sabbaṃ dukkhanti jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ. Bhavena bhavanti tena tena bhavena bhavantaraṃ. Bhavanikantibhāvena saṃsibbati, phalena vā saddhiṃ kammaṃ sataṇhasseva āyatiṃ punabbhavabhāvato. Tato vānato nikkhantaṃ tattha tassa sabbaso abhāvato. Ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesāca veditabbā. Sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānaṃ, appaṭipajjantānañca vasena, jānantānaṃ, pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova. Tenāha bhagavā ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī’’ti (udā. 10). Tathā hi vuttaṃ ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti. Ubhayanti cittakilamatho, cittavihesā cāti ubhayaṃ petaṃ buddhānaṃ natthi, bodhimūleyeva samucchinnattā.
೬೫. ಅನುಬ್ರೂಹನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ। ಸೋತಿ ‘‘ಅಪಿಸ್ಸೂ’’ತಿ ನಿಪಾತೋ। ವಿಪಸ್ಸಿನ್ತಿ ಪಟಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾ’’ತಿ। ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ವಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಾ। ವುದ್ಧಿಅತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಅಕಾರೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾಯ ೧೧)। ಕಪ್ಪಾನಂ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಂವಿಭಾಗಕರಣತ್ಥಮೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮಧಿಗತಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿದೀಪನತಾ, ಗಾಥಾತ್ಥಸ್ಸ ಅಚ್ಛರಿಯತಾ, ತಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತ್ಥದ್ವಾರೇನ ಹಿ ಗಾಥಾನಂ ಅನಚ್ಛರಿಯತಾ। ಗೋಚರಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು। ಉಪಟ್ಠಾನಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೇತಬ್ಬತಾವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವಿತಕ್ಕಯಿತಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸೂ’’ತಿ।
65.Anubrūhanaṃ sampiṇḍanaṃ. Soti ‘‘apissū’’ti nipāto. Vipassinti paṭi-saddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘vipassissā’’ti. Vuddhippattā acchariyā vā anacchariyā. Vuddhiatthopi hi akāro hoti yathā‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikāya 11). Kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarājassa tattha appossukkatāpattidīpanatā, gāthātthassa acchariyatā, tassa vuddhippatti cāti veditabbā. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahiṃsu. Upaṭṭhānañca vitakketabbatāvāti āha ‘‘parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsū’’ti.
ಯದಿ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾವ ಕಥಂ ಕಿಚ್ಛತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾರಮೀಪೂರಣಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮಾದೀನಿ ದುಪ್ಪರಿಚ್ಚಜಾನಿ ದೇನ್ತಸ್ಸ। ಹ-ಇತಿ ವಾ ಬ್ಯತ್ತನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ‘‘ಏಕಂಸತ್ಥೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಹ ಬ್ಯತ್ತಂ, ಏಕಂಸೇನ ವಾ ಅಲಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ಏವಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸೇತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಹಲನ್ತಿ ‘‘ಅಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದಂ ‘‘ಹಲನ್ತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೭೨) ವಿಯ। ರಾಗದೋಸಫುಟ್ಠೇಹೀತಿ ಫುಟ್ಠವಿಸೇನ ವಿಯ ಸಪ್ಪೇನ ರಾಗೇನ, ದೋಸೇನ ಚ ಸಮ್ಫುಟ್ಠೇಹಿ ಅಭಿಭೂತೇಹಿ। ರಾಗದೋಸಾನುಗತೇಹೀತಿ ರಾಗದೋಸೇಹಿ ಅನುಬನ್ಧೇಹಿ।
Yadi sukhāpaṭipadāva kathaṃ kicchatāti āha ‘‘pāramīpūraṇakāle’’tiādi. Evamādīni duppariccajāni dentassa. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto, ‘‘ekaṃsatthe’’ti keci. Ha byattaṃ, ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa desetunti yojanā. Halanti ‘‘ala’’nti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu (saṃ. ni. ṭī. 1.172) viya. Rāgadosaphuṭṭhehīti phuṭṭhavisena viya sappena rāgena, dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehi. Rāgadosānugatehīti rāgadosehi anubandhehi.
ನಿಚ್ಚಾದೀನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಾದೀನಂ। ಏವಂ ಗತನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ। ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು, ಸಚ್ಚೇಸು ಚ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಗತನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಮಯಾ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿ ಗತಂ, ಞಾತಂ ಪಟಿವಿದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಮರಾಗೇನ, ಭವರಾಗೇನ ಚ ರತ್ತಾ ನೀವರಣೇಹಿ ನಿವುತಚಿತ್ತತಾಯ, ದಿಟ್ಠಿರಾಗೇನ ರತ್ತಾ ವಿಪರೀತಾಭಿನಿವೇಸೇನ ನ ದಕ್ಖನ್ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇತುನ್ತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಭಾವೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನಾಪೇತುಂ। ರಾಗದೋಸಪರೇತತಾಪಿ ನೇಸಂ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಭಾವೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಮೋಖನ್ಧೇನ ಆವುಟಾ’’ತಿ।
Niccādīnanti niccaggāhādīnaṃ. Evaṃ gatanti evaṃ pavattaṃ aniccādiākārena pavattaṃ. ‘‘Catusaccadhamma’’nti idaṃ aniccādīsu, saccesu ca yathālābhavasena gahetabbaṃ. Evaṃ gatanti vā evaṃ ‘‘anicca’’ntiādinā abhinivisitvā mayā, aññehi ca sammāsambuddhehi gataṃ, ñātaṃ paṭividdhanti attho. Kāmarāgena, bhavarāgena ca rattā nīvaraṇehi nivutacittatāya, diṭṭhirāgena rattā viparītābhinivesena na dakkhanti yāthāvato imaṃ dhammaṃ nappaṭivijjhissanti. Evaṃ gāhāpetunti ‘‘anicca’’ntiādinā sabhāvena yāthāvato dhamme jānāpetuṃ. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammūḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti.
ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಯಮೇವ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾಯಂ ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣಧಮ್ಮತಾವಸೇನ, ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಆದಿತೋ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೯೯) ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೇ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮುಸ್ಸಾಹನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣಧಮ್ಮತಾ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನಾತಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಉನ್ನಾದೇನ್ತೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹುತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಭಾವೂಪಗಮನವಸೇನ ಅಞ್ಞಾತರೂಪೇನ। ತಿವಿಧಂ ಕಾರಣಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಮಗಮ್ಭೀರತಾ, ತತ್ಥ ಚ ಭಗವತೋ ಸಾತಿಸಯಂ ಗಾರವನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ನಾಮ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ। ತೇಸಂ ಬಲವಭಾವತೋ ಚಿರಪರಿಭಾವನಾಯ ಸತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧಿಯತಾಯ ತೇ ಸತ್ತೇ ಮತ್ತಹತ್ಥಿನೋ ವಿಯ ದುಬ್ಬಲಂ ಪುರಿಸಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಾದೇನ್ತಾ ಅನೇಕಸತಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಂ ಸುನಿಚಿತಂ ಘನಸನ್ನಿವೇಸಂ ಕಣ್ಟಕದುಗ್ಗಮ್ಪಿ ಅಧಿಸೇನ್ತಿ। ದೂರಪ್ಪಭೇದ ದುಚ್ಛೇಜ್ಜತಾಹಿ ದುಬ್ಬಿಸೋಧಿಯತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚ ಅನ್ತೋ ಆಮಟ್ಠತಾಯ ಕಞ್ಜಿಕಪುಣ್ಣಲಾಬು ಚಿರಪರಿವಾಸಿಕತಾಯ ತಕ್ಕಭರಿತಚಾಟಿ ಸ್ನೇಹತಿನ್ತದುಬ್ಬಲಭಾವೇನ ವಸಾತೇಲಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ; ತೇಲಮಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಹತ್ಥಾ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯಾ ವುತ್ತಾ। ಹೀನೂಪಮಾ ಚೇತಾ ರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧಭಾವತೋ, ಅಚಿರಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಚ ಮಲೀನತಾಯ, ಕಿಲೇಸಸಂಕಿಲೇಸೋ ಏವ ಪನ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತರೋ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕತ್ತಾ, ಅನುಸಯಿತತ್ತಾ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತಾಯ ಏವಂ ಗಮ್ಭೀರದುದ್ದಸದುರನುಬೋಧಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ತಉಪಮಾ ಹೀನೂಪಮಾವ।
Dhammadesanāya appossukkatāpattiyā kāraṇaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādinā sayameva codanaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha yathāyaṃ idāni dhammadesanāya appossukkatāpatti sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇadhammatāvasena, sabbabodhisattānaṃ ādito ‘‘kiṃ me aññātavesenā’’tiādinā (bu. vaṃ. 2.99) mahābhinīhāre attano cittassa samussāhanaṃ āciṇṇasamāciṇṇadhammatā vāti āha ‘‘kiṃ me’’tiādi. Tattha aññātavesenāti sadevakaṃ lokaṃ unnādento buddho ahutvā kevalaṃ buddhānaṃ sāvakabhāvūpagamanavasena aññātarūpena. Tividhaṃ kāraṇaṃ appossukkatāpattiyā paṭipakkhassa balavabhāvo, dhammassa paramagambhīratā, tattha ca bhagavato sātisayaṃ gāravanti taṃ dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭipakkhā nāma rāgādayo kilesā sammāpaṭipattiyā antarāyakarattā. Tesaṃ balavabhāvato ciraparibhāvanāya sattasantānato dubbisodhiyatāya te satte mattahatthino viya dubbalaṃ purisaṃ ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādentā anekasatayojanāyāmavitthāraṃ sunicitaṃ ghanasannivesaṃ kaṇṭakaduggampi adhisenti. Dūrappabheda ducchejjatāhi dubbisodhiyataṃ pana dassetuṃ ‘‘athassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ca anto āmaṭṭhatāya kañjikapuṇṇalābu ciraparivāsikatāya takkabharitacāṭi snehatintadubbalabhāvena vasātelapītapilotikā; telamissitatāya añjanamakkhitahatthā dubbisodhanīyā vuttā. Hīnūpamā cetā rūpappabandhabhāvato, acirakālikattā ca malīnatāya, kilesasaṃkileso eva pana dubbisodhanīyataro anādikālikattā, anusayitattā ca. Tenāha ‘‘atisaṃkiliṭṭhā’’ti. Yathā ca dubbisodhanīyatāya evaṃ gambhīraduddasaduranubodhānampi vuttaupamā hīnūpamāva.
ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನೇನ ಸುಪಾಕಟೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಸಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಾಧೀನಾ, ತಂ ಸತ್ಥರಿ, ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸಾದಾಯತ್ತಂ। ಸೋ ವಿಸೇಸತೋ ಲೋಕೇ ಸಮ್ಭಾವನೀಯಸ್ಸ ಗರುಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಿಪತ್ಥನಾಹೇತುಕೋತಿ ಪನಾಳಿಕಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಯಾಚನಾದಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammasavanādhīnā, taṃ satthari, dhamme ca pasādāyattaṃ. So visesato loke sambhāvanīyassa garukātabbassa abhipatthanāhetukoti panāḷikāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmayācanādinimittanti taṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha.
೬೬. ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ’’ತಿ ಅಪ್ಪಞ್ಞಾತೋ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಜೇಟ್ಠಕಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಭವನೇ ಜೇಟ್ಠಕಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ। ಸೋ ಹಿ ಸಕ್ಕೋ ವಿಯ ಕಾಮದೇವಲೋಕೇ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಚ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಭೂತಂ ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪರಜಂ, ಅಪ್ಪರಜಂ ಅಕ್ಖಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಯೇಸಂ ತೇ ತಂಸಭಾವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಮಯೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಯೇಸಂ ತೇ ತಂಸಭಾವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ‘‘ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮, ೪೦೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೪, ೪೪೪) ವಿಯ ಕರಣೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸವನತಾಯಾ’’ತಿ। ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನಾತಿ ದಾನಾದಿದಸವಿಧವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಂ ವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಾಧಿಕಾರಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ಪನ ‘‘ದ್ವಾದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೮೨) ವುತ್ತಂ, ತಂ ದಾನಾದೀಸು ಸರಣಗಮನಪರಹಿತಪರಿಣಾಮನದ್ವಯ ಪಕ್ಖಿಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
66. ‘‘Aññataro’’ti appaññāto viya kiñcāpi vuttaṃ, atha kho pākaṭo paññātoti dassetuṃ ‘‘imasmiṃ cakkavāḷe jeṭṭhakamahābrahmā’’ti vuttaṃ. Mahābrahmabhavane jeṭṭhakamahābrahmā. So hi sakko viya kāmadevaloke, brahmaloke ca pākaṭo paññāto. Upakkilesabhūtaṃ appaṃ rāgādirajaṃ etassāti apparajaṃ, apparajaṃ akkhi paññācakkhu yesaṃ te taṃsabhāvāti katvā apparajakkhajātikāti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘paññāmaye’’tiādimāha. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ te taṃsabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho veditabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu (dī. ni. 1.28, 405; ma. ni. 1.154, 444) viya karaṇe paccattavacananti āha ‘‘assavanatāyā’’ti. Dasapuññakiriyavatthuvasenāti dānādidasavidhavimuttiparipācanīyapuññakiriyavatthūnaṃ vasena. Tenāha ‘‘katādhikārā’’tiādi. Papañcasūdaniyaṃ pana ‘‘dvādasapuññakiriyavasenā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 2.282) vuttaṃ, taṃ dānādīsu saraṇagamanaparahitapariṇāmanadvaya pakkhipanavasena vuttaṃ.
೬೯. ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇಸು ಗಾರವವಸೇನ ಗರುಕರಪತ್ಥನಾ ಅಜ್ಝೇಸನಾ, ಸಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪತ್ಥನಾ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾಚನ’’ನ್ತಿ। ಪದೇಸವಿಸಯಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕಭಾವತೋ ಇದಂ ಞಾಣದ್ವಯಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂತಿ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಂ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನಮತ್ತಭಾವತೋ। ಯತೋ ತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ವಿಜ್ಜೂಪಮಾಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಪನ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಯತೋ ತಂ ವಜಿರೂಪಮಾಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ। ಯಸ್ಮಾ ಮನ್ದಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹಲಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಸಮತ್ಥತಾಯ ತಿಕ್ಖಾನಿ ಸೂರಾನಿ ವಿಸದಾನಿ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಮುದೂನಿ। ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾತಿ ಸದ್ದಹನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇ ವದತಿ। ಸುನ್ದರಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಾ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ಪನ ‘‘ಯೇಸಂ ಆಸಯಾದಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಸುನ್ದರಾ, ತೇ ಸ್ವಾಕಾರಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೧೪) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯತೋ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾದಿವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಸುನ್ದರತಾತಿ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅಸುನ್ದರತಾತಿ। ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ, ಸಚ್ಚಾನಿ ವಾ। ಪರಲೋಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಂ। ತಂ ದುಕ್ಖಾವಹಂ ವಜ್ಜಂ ವಿಯ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಲೋಕಞ್ಚೇವ ವಜ್ಜಞ್ಚ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವತೋ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ತಾ ವಿಪತ್ತಿಭವೋ ‘‘ಪರಲೋಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ।
69. Garuṭṭhāniyesu gāravavasena garukarapatthanā ajjhesanā, sāpi atthato patthanā evāti vuttaṃ ‘‘yācana’’nti. Padesavisayañāṇadassanaṃ hutvā buddhānaṃyeva āveṇikabhāvato idaṃ ñāṇadvayaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti vuccatīti āha ‘‘imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāma’’nti. Tiṇṇaṃ maggañāṇānanti heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti nāmaṃ, catusaccadhammadassananti katvā dassanamattabhāvato. Yato tāni ñāṇāni vijjūpamābhāvena vuttāni, aggamaggañāṇaṃ pana ñāṇakiccassa sikhāppattiyā dassanamattaṃ na hotīti ‘‘dhammacakkhū’’ti na vuccatīti. Yato taṃ vajirūpamābhāvena vuttaṃ. Vuttanayenevāti ‘‘apparajakkhajātikā’’ti ettha vuttanayeneva. Yasmā mandakilesā ‘‘apparajakkhā’’ti vuttā, tasmā bahalakilesā ‘‘mahārajakkhā’’ti veditabbā. Paṭipakkhavidhamanasamatthatāya tikkhāni sūrāni visadāni, vuttavipariyāyena mudūni. Saddhādayo ākārāti saddahanādippakāre vadati. Sundarāti kalyāṇā. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā’’ti (vibha. aṭṭha. 814) vuttaṃ, taṃ imāya atthavaṇṇanāya aññadatthu saṃsandati sametīti daṭṭhabbaṃ. Yato saddhāsampadādivasena ajjhāsayassa sundaratāti, tabbipariyāyato asundaratāti. Kāraṇaṃ nāma paccayākāro, saccāni vā. Paralokanti samparāyaṃ. Taṃ dukkhāvahaṃ vajjaṃ viya bhayato passitabbanti vuttaṃ ‘‘paralokañceva vajjañca bhayato passantī’’ti. Sampattibhavato vā aññattā vipattibhavo ‘‘paraloko’’ti vuttaṃ ‘‘para…pe… passantī’’ti.
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ದಿಪದಾನಂ ಅತ್ಥವಿಭಾವನೇ ಅಯಂ ತಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಸಾಧಕಪಾಳಿ। ಸದ್ಧಾದೀನಞ್ಹಿ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನಂ ಬಲವಭಾವೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಬಲವಭಾವೋ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇನಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಅತ್ಥಿತಾನತ್ಥಿತಾವಸೇನ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ಆದಯೋ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೧) ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಇತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ಅಸದ್ಧಿಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ। ಏವಂ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾದಯೋತಿ ವಿಭಾವಿತಾ ಪಞ್ಞಾಸ ಪುಗ್ಗಲಾ। ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಪನ ಅನ್ತರಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಖನ್ಧಾದಯೋ ಏವ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಭೂತೋ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ಸುಗತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ ಸುಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯೋ ಕಮ್ಮಭವೋ। ದುಗ್ಗತಿಸಙ್ಖಾತಉಪಪತ್ತಿಭವದುಗ್ಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮಭವಾ ವಿಪತ್ತಿಭವಲೋಕವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕಾ।
Ayaṃpanettha pāḷīti ettha ‘‘apparajakkhā’’dipadānaṃ atthavibhāvane ayaṃ tassa tathābhāvasādhakapāḷi. Saddhādīnañhi vimuttiparipācakadhammānaṃ balavabhāvo tappaṭipakkhānaṃ pāpadhammānaṃ dubbalabhāveneva hoti, tesañca balavabhāvo saddhādīnaṃ dubbalabhāvenāti vimuttiparipācakadhammānaṃ savisesaṃ atthitānatthitāvasena ‘‘apparajakkhā mahārajakkhā’’ti ādayo pāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.111) vibhajitvā dassitā. Iti saddhādīnaṃ vasena pañca apparajakkhā, asaddhiyādīnaṃ vasena pañca mahārajakkhā. Evaṃ tikkhindriyamudindriyādayoti vibhāvitā paññāsa puggalā. Saddhādīnaṃ pana antarabhedena anekabhedā veditabbā. Khandhādayo eva lujjanapalujjanaṭṭhena loko, sampattibhavabhūto loko sampattibhavaloko, sugatisaṅkhāto upapattibhavo, sampatti sambhavati etenāti sampattisambhavaloko sugatisaṃvattaniyo kammabhavo. Duggatisaṅkhātaupapattibhavaduggatisaṃvattaniyakammabhavā vipattibhavalokavipattisambhavalokā.
ಪುನ ಏಕಕದುಕಾದಿವಸೇನ ಲೋಕಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಹಾರಾದಯೋ ಹಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೨೭, ೨೮; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨, ೧೧೨, ೨೦೮) ಯಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಏಕೋ ಏಕವಿಧೋ ಪಕಾರನ್ತರಸ್ಸಾಭಾವತೋ। ‘‘ದ್ವೇ ಲೋಕಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ತಸ್ಸ ಅಲೋಕಸಭಾವತ್ತಾ। ನನು ಚ ‘‘ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಮಗ್ಗಫಲಾನಮ್ಪಿ ಲೋಕತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾನಂ ‘‘ಇಧ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ನ ಲುಜ್ಜತಿ ನ ಪಲುಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಗಹಿತೋ, ತಥಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಲೋಕೋತಿ ತಂಗಹಣರಹಿತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ನತ್ಥಿ ಲೋಕತಾ। ಉಪಾದಾನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಅನುರೋಧಾದಿವತ್ಥುಭೂತಾ ಲಾಭಾದಯೋ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ। ದಸಾಯತನಾನೀತಿ ದಸ ರೂಪಾಯತನಾನಿ ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಂ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ, ವಜ್ಜಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ವಜ್ಜಂ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಾ ವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ। ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಮನ್ದಾ, ತೇ ಇಧ ‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ। ನ ಪನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖದುಕಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ದುಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಅನ್ವಯತೋ, ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತೇ ಸತ್ತಾ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜಾವ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ನ ಏಕೇಕಾ।
Puna ekakadukādivasena lokaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘eko loko’’tiādi vuttaṃ. Āhārādayo hi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti. Tattha ‘‘eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (dī. ni. 3.303; a. ni. 10.27, 28; paṭi. ma. 1.2, 112, 208) yāyaṃ puggalādhiṭṭhānāya kathāya sabbasaṅkhārānaṃ paccayāyattavuttitā vuttā, tāya sabbo saṅkhāraloko eko ekavidho pakārantarassābhāvato. ‘‘Dve lokā’’tiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Nāmaggahaṇena cettha nibbānassa aggahaṇaṃ tassa alokasabhāvattā. Nanu ca ‘‘āhāraṭṭhitikā’’ti ettha paccayāyattavuttitāya maggaphalānampi lokatā āpajjatīti? Nāpajjati pariññeyyānaṃ dukkhasaccadhammānaṃ ‘‘idha loko’’ti adhippetattā. Atha vā na lujjati na palujjatīti yo gahito, tathā na hoti, so lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Upādānānaṃ ārammaṇabhūtā khandhā upādānakkhandhā. Anurodhādivatthubhūtā lābhādayo aṭṭha lokadhammā. Dasāyatanānīti dasa rūpāyatanāni vivaṭṭajjhāsayassa adhippetattā. Tassa ca sabbaṃ tebhūmakakammaṃ garahitabbaṃ, vajjitabbañca hutvā upaṭṭhātīti vuttaṃ ‘‘sabbe abhisaṅkhārā vajjaṃ, sabbe bhavagāmikammā vajja’’nti. Yesaṃ puggalānaṃ saddhādayo mandā, te idha ‘‘assaddhā’’tiādinā vuttā. Na pana sabbena sabbaṃ saddhādīnaṃ abhāvatoti apparajakkhadukādīsu pañcasu dukesu ekekasmiṃ dasa dasa katvā ‘‘paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānātī’’ti vuttaṃ. Atha vā anvayato, byatirekato ca saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattaṃ jānātīti katvā tathā vuttaṃ. Ettha ca apparajakkhādivasena āvajjantassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekā.
ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಲಿನೀ, ಗಚ್ಛೋಪಿ ಜಲಾಸಯೋಪಿ, ಇಧ ಪನ ಜಲಾಸಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಲವನೇ’’ತಿ। ಯಾನಿ ಉದಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಪುಸನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನೀ। ದೀಪಿತಾನೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಕಾಸಿತಾನಿ, ಇಧೇವ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದೀಪಿತಾನಿ। ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂತಿ ಉಗ್ಘಟನಂ ನಾಮ ಞಾಣುಗ್ಘಟನಂ, ಞಾಣೇ ಉಗ್ಘಟಿತಮತ್ತೇ ಏವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಞ್ಚಿತಂ ವಿತ್ಥಾರಮೇವಮತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ। ಉದ್ದೇಸಾದೀಹಿ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ನೇಯ್ಯೋ। ಸಹ ಉದಾಹಟವೇಲಾಯಾತಿ ಉದಾಹಾರೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೇ ಉದಾಹಟಮತ್ತೇ ಏವ। ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಸಮಯೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಙ್ಖಿತ್ತೇನ ಮಾತಿಕಾಯ ದೀಪಿಯಮಾನಾಯ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖಿತ್ತೇನ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜಿಯಮಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉದ್ದೇಸತೋತಿ ಉದ್ದೇಸಹೇತು, ಉದ್ದಿಸನ್ತಸ್ಸ, ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಪುಚ್ಛತೋತಿ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ। ನ ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತೀತಿ ತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪದಪರಮೋತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಮೇವ ಪರಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪದಪರಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippetoti āha ‘‘uppalavane’’ti. Yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pusanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīnī.Dīpitānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni, idheva vā ‘‘aññānipī’’tiādinā dīpitāni. Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatte eva jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāramevamatthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Uddesādīhi netabboti neyyo. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre dhammassa uddese udāhaṭamatte eva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṅkhittena mātikāya dīpiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho ‘‘puggalo ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṅkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho ‘‘puggalo vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa, uddisāpentassa vāti attho. Paripucchatoti atthaṃ paripucchantassa. Anupubbenadhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatto hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccati puggalo padaparamoti ayaṃ puggalo byañjanapadameva paramaṃ assāti ‘‘padaparamo’’ti vuccati.
ಯೇತಿ ಯೇ ದುವಿಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮೇನ। ವಿಪಾಕಾವರಣೇನಾತಿ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ದುಹೇತುಕಾನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ‘‘ವಿಪಾಕಾವರಣಮೇವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನಾತಿ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಅಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸದ್ಧಾ ರಹಿತಾ। ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದರಹಿತಾ, ಉತ್ತರಕುರುಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ। ದುಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಹೀನಾ, ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯಪಿ ಯಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಂ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಏವ ನಾಮ। ಅಭಬ್ಬಾ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಭಬ್ಬಾ। ‘‘ನ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Yeti ye duvidhe puggale sandhāya vuttaṃ vibhaṅge kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukapaṭisandhipi ‘‘vipākāvaraṇamevā’’ti veditabbā. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Assaddhāti buddhādīsu saddhā rahitā. Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā, uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā, bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgaṃ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppañño eva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesusammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ okkamituṃ adhigantuṃ abhabbā. ‘‘Na kammāvaraṇenā’’tiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni.
‘‘ರಾಗಚರಿತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಂ [ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯನ್ತಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ –
‘‘Rāgacaritā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ [paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyanti bhavitabbaṃ –
‘‘ಸಾ ಏಸಾ ಪರಮತ್ಥಾನಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾರಹಂ।
‘‘Sā esā paramatthānaṃ, tattha tattha yathārahaṃ;
ನಿಧಾನತೋ ಪರಮತ್ಥ-ಮಞ್ಜೂಸಾ ನಾಮ ನಾಮತೋ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಮಹಾಟೀಕಾಯ ನಿಗಮನೇ ಸಯಮೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ)] ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Nidhānato paramattha-mañjūsā nāma nāmato’’ti. (visuddhimaggamahāṭīkāya nigamane sayameva vuttattā)] visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ;
೭೦. ಆರಬ್ಭಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಜಾನಾಪನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಲೋ ಪಬ್ಬತೋ ಉಚ್ಚೋ ಹೋತಿ ಥಿರೋ ಚ, ನ ಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ, ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೋ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನೀ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಾಸಾದನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಪಬ್ಬತಸದಿಸೋ ಚ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಪಾಸಾದಸದಿಸೋ ಚ, ಪಞ್ಞಾಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಇಧ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ । ಸಾ ಹಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಪಾಸಾದೋತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೬) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ತಥಾ ಚಾಹ –
70.Ārabbhāti attano adhippetassa atthassa bhagavato jānāpanaṃ uddissāti attho. Selo pabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato, missakapabbato vāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhanī’’ti. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi pabbatasadiso ca hoti sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca, paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo . Sā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme (dha. sa. aṭṭha. 16) niddiṭṭhā. Tathā cāha –
‘‘ಪಞ್ಞಾಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ, ಅಸೋಕೋ ಸೋಕಿನಿಂ ಪಜಂ।
‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;
ಪಬ್ಬತಟ್ಠೋವ ಭೂಮಟ್ಠೇ, ಧೀರೋ ಬಾಲೇ ಅವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೮)।
Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);
‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಪಬ್ಬತೇ ಠತ್ವಾ ರತ್ತನ್ಧಕಾರೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಖೇತ್ತೇ ಕೇದಾರಪಾಳಿಕುಟಿಯೋ, ತತ್ಥ ಸಯಿತಮನುಸ್ಸಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ಅನುಜ್ಜಲಭಾವತೋ। ಕುಟಿಕಾಸು ಪನ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಉಜ್ಜಲಭಾವತೋ ಏವಂ ಧಮ್ಮಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಓಲೋಕಯತೋ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಸತ್ತಾ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಅನುಜ್ಜಲಭಾವತೋ, ಅನುಳಾರಭಾವತೋ ಚ ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಸರಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ। ಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಪನ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣಗ್ಗಿತಾಯ ಸಮುಜ್ಜಲಭಾವತೋ, ಉಳಾರಸನ್ತಾನತಾಯ ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಚಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
‘‘Yathā hī’’tiādīsu yathā pabbate ṭhatvā rattandhakāre heṭṭhā olokentassa purisassa khette kedārapāḷikuṭiyo, tattha sayitamanussā ca na paññāyanti anujjalabhāvato. Kuṭikāsu pana aggijālā paññāyati ujjalabhāvato evaṃ dhammapāsādamāruyha sattalokaṃ olokayato bhagavato ñāṇassa āpāthaṃ nāgacchanti akatakalyāṇā sattā ñāṇagginā anujjalabhāvato, anuḷārabhāvato ca rattiṃ khittā sarā viya honti. Katakalyāṇā pana bhabbapuggalā dūre ṭhitāpi bhagavato ñāṇassa āpāthaṃ āgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato, uḷārasantānatāya himavantapabbato viya cāti evaṃ yojanā veditabbā.
ಉಟ್ಠೇಹೀತಿ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಸಙ್ಖಾತಸಙ್ಕೋಚಾಪತ್ತಿತೋ ಕಿಲಾಸುಭಾವತೋ ಉಟ್ಠಹ। ವೀರಿಯವನ್ತತಾಯಾತಿ ಸಾತಿಸಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯವನ್ತತಾಯ। ವೀರಸ್ಸ ಹಿ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ವೀರಿಯಂ। ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ವಿಯ ಮಚ್ಚುಮಾರಸ್ಸಪಿ ಆಯತಿಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಮಚ್ಚುಕಿಲೇಸಮಾರಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರವಿಜಯಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಕಿಲೇಸಮಾರವಿಜಯೇನೇವ ತಬ್ಬಿಜಯಸ್ಸ ಜೋತಿತಭಾವತೋ। ವಾಹನಸಮತ್ಥತಾಯಾತಿ ಸಂಸಾರಮಹಾಕನ್ತಾರತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಖೇಮಪ್ಪದೇಸಂ ಸಮ್ಪಾಪನಸಮತ್ಥತಾಯ।
Uṭṭhehīti tvaṃ dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha. Vīriyavantatāyāti sātisaya catubbidhasammappadhānavīriyavantatāya. Vīrassa hi bhāvo, kammaṃ vā vīriyaṃ. Kilesamārassa viya maccumārassapi āyatiṃ asambhavato ‘‘maccukilesamārāna’’nti vuttaṃ. Abhisaṅkhāramāravijayassa aggahaṇaṃ kilesamāravijayeneva tabbijayassa jotitabhāvato. Vāhanasamatthatāyāti saṃsāramahākantārato nibbānasaṅkhātaṃ khemappadesaṃ sampāpanasamatthatāya.
೭೧. ‘‘ಅಪಾರುತಂ ತೇಸಂ ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಮಹಾಕರುಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಸದ್ಧಂ ಪಮುಞ್ಚನ್ತೂತಿ ಸದ್ಧಂ ಪವೇದೇನ್ತು, ಅತ್ತನೋ ಸದ್ದಹನಾಕಾರಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇನ್ತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖೇನ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಪವತ್ತನೀಯತಾಯ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಂ। ನ ಭಾಸಿಂ ನ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ।
71. ‘‘Apārutaṃ tesaṃ amatassa dvāra’’nti keci paṭhanti. Nibbānassa dvāraṃ pavisanamaggo vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhuñāṇena adhigatattā. Saddhaṃ pamuñcantūti saddhaṃ pavedentu, attano saddahanākāraṃ upaṭṭhāpentūti attho. Sukhena akicchena pavattanīyatāya suppavattitaṃ. Na bhāsiṃ na bhāsissāmīti cintesi.
ಅಗ್ಗಸಾವಕಯುಗವಣ್ಣನಾ
Aggasāvakayugavaṇṇanā
೭೩. ಸಲ್ಲಪಿತ್ವಾತಿ ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ಖೋ ತೇ ಆವುಸೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೬೦) ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಕತ್ವಾ। ತಞ್ಹಿಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಹೋಸಿ।
73.Sallapitvāti ‘‘vippasannāni kho te āvuso indriyānī’’tiādinā (mahāva. 60) ālāpasallāpaṃ katvā. Tañhissa aparabhāge satthu santikaṃ upasaṅkamanassa paccayo ahosi.
೭೫-೬. ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥನ್ತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಕಥಂ। ಕಾ ಪನ ಸಾತಿ? ದಾನಾದಿಕಥಾ। ತತ್ಥ ದಾನಕಥಾ ತಾವ ಪಚುರಜನೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಸುಕರತ್ತಾ, ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಚ ಆದಿತೋ ಕಥಿತಾ। ಪರಿಚ್ಚಾಗಸೀಲೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರಿಗ್ಗಹವತ್ಥೂಸು ನಿಸ್ಸಙ್ಗಭಾವತೋ ಸುಖೇನೇವ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯತಿ, ತತ್ಥ ಚ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ। ಸೀಲೇನ ದಾಯಕಪಟಿಗ್ಗಾಹಕವಿಸುದ್ಧಿತೋ ಪರಾನುಗ್ಗಹಂ ವತ್ವಾ ಪರಪೀಳಾನಿವತ್ತಿವಚನತೋ, ಕಿರಿಯಧಮ್ಮಂ ವತ್ವಾ ಅಕಿರಿಯಧಮ್ಮವಚನತೋ, ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಂ ವತ್ವಾ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುವಚನತೋ ಚ ದಾನಕಥಾನನ್ತರಂ ಸೀಲಕಥಾ ಕಥಿತಾ, ತಞ್ಚೇ ದಾನಸೀಲಂ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಯಂ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿ ತಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಇಮೇಹಿ ಚ ದಾನಸೀಲಮಯೇಹಿ ಪಣೀತಪಣೀತತರಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಹಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂಹಿ ಏತಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ಪಣೀತಪಣೀತತರಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಾ ದಿಬ್ಬಭೋಗಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತದನನ್ತರಂ ಸಗ್ಗಕಥಂ। ವತ್ವಾ ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ, ಸಬ್ಬದಾ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಮಗ್ಗಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ। ಮಗ್ಗಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೇನ ತದಧಿಗಮುಪಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾಪಿ, ಪಗೇವ ಇತರೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಾಮಾ ನಾಮ ಬಹ್ವಾದೀನವಾ, ಅನಿಚ್ಚಾ ಅಧುವಾ, ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾತಿ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವೋ, ಹೀನಾ, ಗಮ್ಮಾ, ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾ, ಅನರಿಯಾ, ಅನತ್ಥಸಞ್ಹಿತಾತಿ ತೇಸಂ ಓಕಾರೋ ಲಾಮಕಭಾವೋ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವತ್ಥುಭೂತಾತಿ ತತ್ಥ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸೋ ಚ ಕಥೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಮಗ್ಗನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಆದಿಅತ್ಥಜೋತಕೇನ ಬೋಧಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
75-6.Anupubbiṃkathanti anupubbiyā anupubbaṃ kathetabbaṃ kathaṃ. Kā pana sāti? Dānādikathā. Tattha dānakathā tāva pacurajanesu pavattiyā sabbasādhāraṇattā, sukarattā, sīle patiṭṭhānassa upāyabhāvato ca ādito kathitā. Pariccāgasīlo hi puggalo pariggahavatthūsu nissaṅgabhāvato sukheneva sīlāni samādiyati, tattha ca suppatiṭṭhito hoti. Sīlena dāyakapaṭiggāhakavisuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato, kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānakathānantaraṃ sīlakathā kathitā, tañce dānasīlaṃ vaṭṭanissitaṃ, ayaṃ bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaṃ, imehi ca dānasīlamayehi paṇītapaṇītatarādibhedabhinnehi puññakiriyavatthūhi etā cātumahārājikādīsu paṇītapaṇītatarādibhedabhinnā aparimeyyā dibbabhogabhavasampattiyo hontīti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathaṃ. Vatvā ayaṃ saggo rāgādīhi upakkiliṭṭho, sabbadā anupakkiliṭṭho ariyamaggoti dassanatthaṃ saggānantaraṃ maggakathā kathetabbā. Maggañca kathentena tadadhigamupāyadassanatthaṃ saggapariyāpannāpi, pageva itare sabbepi kāmā nāma bahvādīnavā, aniccā adhuvā, vipariṇāmadhammāti kāmānaṃ ādīnavo, hīnā, gammā, pothujjanikā, anariyā, anatthasañhitāti tesaṃ okāro lāmakabhāvo, sabbepi bhavā kilesānaṃ vatthubhūtāti tattha saṃkileso, sabbaso kilesavippamuttaṃ nibbānanti nekkhamme ānisaṃso ca kathetabboti ayamattho maggantīti ettha iti-saddena ādiatthajotakena bodhitoti veditabbaṃ.
ಸುಖಾನಂ ನಿದಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾನಂ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಞ್ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸುಖಾನಂ ಕಾರಣಂ। ಯಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಭೋಗಸುಖಂ ನಾಮ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದಾನನಿದಾನನ್ತಿ ಪಾಕಟೋ ಯಮತ್ಥೋ। ಯಂ ಪನ ತಂ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ತಸ್ಸಾಪಿ ದಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಯಾ ಇಮಾ ಲೋಕೇ ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ಸಿರಿಸ್ಸರಿಯಂ ಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪದಾತಿ ಏವಂಪಭೇದಾ ಮಾನುಸಿಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ಯಾ ಚ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಚಾತುಮಹಾರಾಜಾದಿಭೇದಾ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ಯಾ ವಾ ಪನಞ್ಞಾಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಸಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಇದಂ ದಾನಂ ನಾಮ ಮೂಲಂ ಕಾರಣಂ। ಭೋಗಾನನ್ತಿ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ಭೋಗೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ಮನಾಪಿಯರೂಪಾದೀನಂ, ತನ್ನಿಸ್ಸಯಾನಞ್ಚ ಉಪಭೋಗಸುಖಾನಂ। ಅವಸ್ಸಯಟ್ಠೇನ ಪತಿಟ್ಠಾ। ವಿಸಮಗತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಸನಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ। ತಾಣನ್ತಿ ರಕ್ಖಾ ತತೋ ಪರಿಪಾಲನತೋ। ಲೇಣನ್ತಿ ಬ್ಯಸನೇಹಿ ಪರಿಪಾಚಿಯಮಾನಸ್ಸ ಓಲೀಯನಪದೇಸೋ। ಗತೀತಿ ಗನ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಪರಾಯಣನ್ತಿ ಪಟಿಸರಣಂ। ಅವಸ್ಸಯೋತಿ ವಿನಿಪತಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ನಿಸ್ಸಯೋ। ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಓಲುಬ್ಭಾರಮ್ಮಣಂ।
Sukhānaṃ nidānanti diṭṭhadhammikānaṃ, samparāyikānaṃ, nibbānapaṭisaṃyuttānañcāti sabbesampi sukhānaṃ kāraṇaṃ. Yañhi kiñci loke bhogasukhaṃ nāma, taṃ sabbaṃ dānanidānanti pākaṭo yamattho. Yaṃ pana taṃ jhānavipassanāmaggaphalanibbānapaṭisaṃyuttaṃ sukhaṃ, tassāpi dānaṃ upanissayapaccayo hotiyeva. Sampattīnaṃ mūlanti yā imā loke padesarajjaṃ sirissariyaṃ sattaratanasamujjalacakkavattisampadāti evaṃpabhedā mānusikā sampattiyo, yā ca cātumahārājikacātumahārājādibhedā dibbasampattiyo, yā vā panaññāpi sampattiyo, tāsaṃ sabbāsaṃ idaṃ dānaṃ nāma mūlaṃ kāraṇaṃ. Bhogānanti bhuñjitabbaṭṭhena ‘‘bhogo’’ti laddhanāmānaṃ manāpiyarūpādīnaṃ, tannissayānañca upabhogasukhānaṃ. Avassayaṭṭhena patiṭṭhā. Visamagatassāti byasanappattassa. Tāṇanti rakkhā tato paripālanato. Leṇanti byasanehi paripāciyamānassa olīyanapadeso. Gatīti gantabbaṭṭhānaṃ. Parāyaṇanti paṭisaraṇaṃ. Avassayoti vinipatituṃ adento nissayo. Ārammaṇanti olubbhārammaṇaṃ.
ರತನಮಯಸೀಹಾಸನಸದಿಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬರತನಮಯಸತ್ತಙ್ಗಮಹಾಸೀಹಾಸನಸದಿಸಂ ಮಹಗ್ಘಂ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿನಿಪತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನತೋ। ಮಹಾಪಥವಿಸದಿಸಂ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಲಭಾಪನತೋ। ಆಲಮ್ಬನರಜ್ಜುಸದಿಸನ್ತಿ ಯಥಾ ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬನರಜ್ಜು ಉತ್ತಿಟ್ಠತೋ, ತಿಟ್ಠತೋ ಚ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೋ, ಏವಂ ದಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಠಿತಿಯಾ ಚ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ದುಗ್ಗತಿದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣಟ್ಠೇನ। ಸಮಸ್ಸಾಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಲೋಭಮಚ್ಛರಿಯಾದಿಪಟಿಸತ್ತುಪದ್ದವತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಸ್ಸಾಸನಟ್ಠೇನ। ಭಯಪರಿತ್ತಾಣಟ್ಠೇನಾತಿ ದಾಲಿದ್ದಿಯಭಯತೋ ಪರಿಪಾಲನಟ್ಠೇನ। ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದೀಹೀತಿ ಮಚ್ಛೇರಲೋಭದೋಸಇಸ್ಸಾವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಆದಿಚಿತ್ತಮಲೇಹಿ। ಅನುಪಲಿತ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ। ತೇಸನ್ತಿ ಮಚ್ಛೇರಮಲಾದಿಕಚವರಾನಂ। ಏತೇಹಿ ಏವ ದುರಾಸದಟ್ಠೇನ। ಅಸನ್ತಾಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತಾಯ ಸನ್ತಾಸಾಭಾವೇನ। ಯೋ ಹಿ ದಾಯಕೋ ದಾನಪತಿ, ಸೋ ಸಮ್ಪತಿಪಿ ಕುತೋಚಿ ನ ಭಾಯತಿ, ಪಗೇವ ಆಯತಿಂ। ಧಮ್ಮಸೀಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ವುತ್ತೋ। ಬಲವನ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಹಾಬಲವತಾಯ। ದಾಯಕೋ ಹಿ ದಾನಪತಿ ಸಮ್ಪತಿ ಪಕ್ಖಬಲೇನ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ಆಯತಿಂ ಪನ ಕಾಯಬಲಾದೀಹಿಪಿ। ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ವಡ್ಢಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಸಮ್ಮತಭಾವೇನ। ವಿಪತ್ತಿಭವತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೂಪನಯನಂ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಸಮ್ಪಾಪನಂ, ಭವಸಙ್ಗಾಮತೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸಮ್ಪಾಪನಞ್ಚ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಸಮ್ಪಾಪನಟ್ಠೋ।
Ratanamayasīhāsanasadisanti sabbaratanamayasattaṅgamahāsīhāsanasadisaṃ mahagghaṃ hutvā sabbaso vinipatituṃ appadānato. Mahāpathavisadisaṃ gatagataṭṭhāne patiṭṭhāya labhāpanato. Ālambanarajjusadisanti yathā dubbalassa purisassa ālambanarajju uttiṭṭhato, tiṭṭhato ca upatthambho, evaṃ dānaṃ sattānaṃ sampattibhave uppattiyā, ṭhitiyā ca paccayabhāvato. Dukkhanittharaṇaṭṭhenāti duggatidukkhanittharaṇaṭṭhena. Samassāsanaṭṭhenāti lobhamacchariyādipaṭisattupaddavato sammadeva assāsanaṭṭhena. Bhayaparittāṇaṭṭhenāti dāliddiyabhayato paripālanaṭṭhena. Maccheramalādīhīti maccheralobhadosaissāvicikicchādiṭṭhi ādicittamalehi. Anupalittaṭṭhenāti anupakkiliṭṭhatāya. Tesanti maccheramalādikacavarānaṃ. Etehi eva durāsadaṭṭhena. Asantāsanaṭṭhenāti anabhibhavanīyatāya santāsābhāvena. Yo hi dāyako dānapati, so sampatipi kutoci na bhāyati, pageva āyatiṃ. Dhammasīsena puggalo vutto. Balavantaṭṭhenāti mahābalavatāya. Dāyako hi dānapati sampati pakkhabalena balavā hoti, āyatiṃ pana kāyabalādīhipi. Abhimaṅgalasammataṭṭhenāti ‘‘vaḍḍhikāraṇa’’nti abhisammatabhāvena. Vipattibhavato sampattibhavūpanayanaṃ khemantabhūmisampāpanaṃ, bhavasaṅgāmato yogakkhemasampāpanañca khemantabhūmisampāpanaṭṭho.
ಇದಾನಿ ದಾನಂ ವಟ್ಟಗತಾ ಉಕ್ಕಂಸಪ್ಪತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ವಿಯ ವಿವಟ್ಟಗತಾಪಿ ತಾ ಸಮ್ಪಾದೇತೀತಿ ಬೋಧಿಚರಿಯಭಾವೇನಪಿ ದಾನಗುಣೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಏವ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪನ ಅತ್ತಹಿತಾಯ, ಪರಹಿತಾಯ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಾ ತಾಸಂ ಪರತೋ ವುತ್ತಾ, ಏತಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಇಮಾ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠುಕ್ಕಟ್ಠತರುಕ್ಕಟ್ಠತಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಮೇನ ಞಾಣತ್ತಯಂ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಂ ಪನ ದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋ ಏವ। ಏತೇನೇವಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Idāni dānaṃ vaṭṭagatā ukkaṃsappattā sampattiyo viya vivaṭṭagatāpi tā sampādetīti bodhicariyabhāvenapi dānaguṇe dassetuṃ ‘‘dānañhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sakkamārabrahmasampattiyo attahitāya eva, cakkavattisampatti pana attahitāya, parahitāya cāti dassetuṃ sā tāsaṃ parato vuttā, etā lokiyā, imā pana lokuttarāti dassetuṃ tato paraṃ ‘‘sāvakapāramīñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāpi ukkaṭṭhukkaṭṭhatarukkaṭṭhatamāti dassetuṃ kamena ñāṇattayaṃ vuttaṃ. Tesaṃ pana dānassa paccayabhāvo heṭṭhā vutto eva. Etenevassa brahmasampattiyāpi paccayabhāvo dīpitoti veditabbo.
ದಾನಞ್ಚ ನಾಮ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೇಸು ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಾ ಪೂಜನಜ್ಝಾಸಯೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ದಾಯಕೋ ಸತ್ತೇಸು ಏಕನ್ತಹಿತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ‘‘ಪರೇಸಂ ಹಿಂಸತಿ, ಪರೇಸಂ ವಾ ಸನ್ತಕಂ ಹರತೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಾನಮೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಾನಂ ದದನ್ತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ಸೀಲಸದಿಸೋ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಕಿತ್ತಿಮಂ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸೋಭಾವಿಸೇಸಾವಹತ್ತಾ। ಸೀಲಪುಪ್ಫಸದಿಸಂ ಪುಪ್ಫಂ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೀಲಗನ್ಧಸದಿಸೋ ಗನ್ಧೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚನ್ದನಂ ತಗರಂ ವಾಪೀ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೫) ಗಾಥಾ, ‘‘ಗನ್ಧೋ ಇಸೀನಂ ಚಿರದಿಕ್ಖಿತಾನಂ, ಕಾಯಾ ಚುತೋ ಗಚ್ಛತಿ ಮಾಲುತೇನಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೫೫) ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ । ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಭರಣಞ್ಚೇವ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಚ ಗನ್ಧವಿಲೇಪನಞ್ಚ ಪರಸ್ಸ ದಸ್ಸನೀಯಭಾವಾವಹಞ್ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
Dānañca nāma dakkhiṇeyyesu hitajjhāsayena vā pūjanajjhāsayena vā attano santakassa paresaṃ pariccajanaṃ, tasmā dāyako sattesu ekantahitajjhāsayo purisapuggalo, so ‘‘paresaṃ hiṃsati, paresaṃ vā santakaṃ haratī’’ti aṭṭhānametanti āha ‘‘dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkotī’’ti. Sīlasadiso alaṅkāro natthīti akittimaṃ hutvā sabbakālaṃ sobhāvisesāvahattā. Sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthīti etthāpi eseva nayo. Sīlagandhasadiso gandho natthīti ettha ‘‘candanaṃ tagaraṃ vāpī’’tiādikā (dha. pa. 55) gāthā, ‘‘gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchati mālutenā’’tiādikā (jā. 2.17.55) ca vattabbā . Sīlañhi sattānaṃ ābharaṇañceva alaṅkāro ca gandhavilepanañca parassa dassanīyabhāvāvahañca. Tenāha ‘‘sīlālaṅkārena hī’’tiādi.
‘‘ಅಯಂ ಸಗ್ಗೋ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಮಜ್ಝಿಮೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಆರದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತೇನಾಹ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ –
‘‘Ayaṃ saggo labbhatī’’ti idaṃ majjhimehi chandādīhi āraddhaṃ sīlaṃ sandhāyāha. Tenāha sakko devarājā –
‘‘ಹೀನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ, ಖತ್ತಿಯೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ।
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಚ ದೇವತ್ತಂ, ಉತ್ತಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೪೨೯)।
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 2.22.429);
ಇಟ್ಠೋತಿ ಸುಖೋ, ಕನ್ತೋತಿ ಕಮನೀಯೋ, ಮನಾಪೋತಿ ಮನವಡ್ಢನಕೋ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಚ್ಚಮೇತ್ಥ ಕೀಳಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಕೀಳಾತಿ ಕಾಮೂಪಸಂಹಿತಾ ಸುಖವಿಹಾರಾ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋತಿ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಭವಂ ದೇವಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಸುಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ, ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ। ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಭವಂ ಆಯುಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ವಣ್ಣಯಸಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ। ಏವಮಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಾಮಾದೀಹಿ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವದತಿ।
Iṭṭhoti sukho, kantoti kamanīyo, manāpoti manavaḍḍhanako, taṃ panassa iṭṭhādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niccamettha kīḷā’’tiādi vuttaṃ. Niccanti sabbakālaṃ kīḷāti kāmūpasaṃhitā sukhavihārā. Sampattiyoti bhogasampattiyo. Dibbanti dibbabhavaṃ devalokapariyāpannaṃ. Sukhanti kāyikaṃ, cetasikañca sukhaṃ. Dibbasampattinti dibbabhavaṃ āyusampattiṃ, vaṇṇayasaissariyasampattiṃ, rūpādisampattiñca. Evamādīti ādi-saddena yāmādīhi anubhavitabbaṃ dibbasampattiṃ vadati.
ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದಾತಿ ನಿರಸ್ಸಾದಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇಹಿ ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತಾಭಾವತೋ। ಬಹುದುಕ್ಖಾತಿ ಮಹಾದುಕ್ಖಾ ಸಮ್ಪತಿ, ಆಯತಿಞ್ಚ ವಿಪುಲದುಕ್ಖಾನುಬನ್ಧತ್ತಾ। ಬಹುಪಾಯಾಸಾತಿ ಅನೇಕವಿಧಪರಿಸ್ಸಯಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಕಾಮೇಸು। ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಬಹುಂ। ದೋಸೋತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿನಾ, ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದತಾದಿನಾ ಚ ದೂಸಿತಭಾವೋ, ಯತೋ ತೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ನಾರಾಧೇನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಆದೀನಂ ವಾತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆದೀನವೋ, ಪರಮಕಪಣತಾ, ತಥಾ ಚ ಕಾಮಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಲಾಮಕಭಾವೋತಿ ನಿಹೀನಭಾವೋ ಅಸೇಟ್ಠೇಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸೇಟ್ಠೇಹಿ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ। ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಬಾಧೇತಬ್ಬತಾ ಉಪತಾಪೇತಬ್ಬತಾ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯತ್ತಕಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ತತ್ತಕಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಾ। ಅಪಿ ಚ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ನಾಮೇತಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮೇಹಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೇಹಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೇಹಿ, ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಬ್ಯಾಪಾದತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೩.೨೬ ಮಹಾವಗ್ಗೇ) ನಯೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸೇ ಪಕಾಸೇಸಿ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ, ಝಾನಾದೀಸು ಚ ಗುಣೇ ವಿಭಾವೇಸಿ ವಣ್ಣೇಸಿ।
Appassādāti nirassādā paṇḍitehi yathābhūtaṃ passantehi tattha assādetabbatābhāvato. Bahudukkhāti mahādukkhā sampati, āyatiñca vipuladukkhānubandhattā. Bahupāyāsāti anekavidhaparissayā. Etthāti kāmesu. Bhiyyoti bahuṃ. Dosoti aniccatādinā, appassādatādinā ca dūsitabhāvo, yato te viññūnaṃ cittaṃ nārādhenti. Atha vā ādīnaṃ vāti pavattatīti ādīnavo, paramakapaṇatā, tathā ca kāmā yathābhūtaṃ paccavekkhantānaṃ paccupatiṭṭhanti. Lāmakabhāvoti nihīnabhāvo aseṭṭhehi sevitabbattā, seṭṭhehi na sevitabbattā ca. Saṃkilissananti vibādhetabbatā upatāpetabbatā. Nekkhamme ānisaṃsanti ettha yattakā kāmesu ādīnavā, tappaṭipakkhato tattakā nekkhamme ānisaṃsā. Api ca ‘‘nekkhammaṃ nāmetaṃ asambādhaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ, nikkhantaṃ kāmehi, nikkhantaṃ kāmasaññāya, nikkhantaṃ kāmavitakkehi, nikkhantaṃ kāmapariḷāhehi, nikkhantaṃ byāpādato’’tiādinā (sārattha. ṭī. 3.26 mahāvagge) nayena nekkhamme ānisaṃse pakāsesi, pabbajjāya, jhānādīsu ca guṇe vibhāvesi vaṇṇesi.
ವುತ್ತನಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಅವುತ್ತನಯಂ ‘‘ಕಲ್ಲಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ, ತತ್ಥ ಕಲ್ಲಚಿತ್ತೇತಿ ಕಮ್ಮನಿಯಚಿತ್ತೇ, ಹೇಟ್ಠಾ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಾಯ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀನಂ ಚಿತ್ತದೋಸಾನಂ ವಿಗತತ್ತಾ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಮಚಿತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಯೋ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ರೋಗಭೂತಾ ತದಾ ತೇ ವಿಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅರೋಗಚಿತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾದಿಕಿಲೇಸವಿಗಮನೇನ ಮುದುಚಿತ್ತೇ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿವಿಗಮೇನ ವಿನೀವರಣಚಿತ್ತೇ। ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಉಳಾರಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಯೋಗೇನ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತೇ। ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೇ। ಯದಾ ಚ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಥ ವಾ ಕಲ್ಲಚಿತ್ತೇತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದವಿಗಮೇನ ಅರೋಗಚಿತ್ತೇ। ಮುದುಚಿತ್ತೇತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಗಮೇನ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಅಕಥಿನಚಿತ್ತೇ। ವಿನೀವರಣಚಿತ್ತೇತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿಗಮೇನ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ವಿಗತತ್ತಾ ತೇನ ಅಪಿಹಿತಚಿತ್ತೇ। ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತೇತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿಗಮೇನ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹಿತವಸೇನ ಅಲೀನಚಿತ್ತೇ। ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೇತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಿಗಮೇನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಧಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೇ, ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Vuttanayanti ettha yaṃ avuttanayaṃ ‘‘kallacitte’’tiādi, tattha kallacitteti kammaniyacitte, heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammakkhamacitteti attho. Assaddhiyādayo hi yasmā cittassa rogabhūtā tadā te vigatā, tasmā arogacitteti attho. Diṭṭhimānādikilesavigamanena muducitte. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacitte. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacitte. Tattha saddhāsampattiyā pasannacitte. Yadā ca bhagavā aññāsīti sambandho. Atha vā kallacitteti kāmacchandavigamena arogacitte. Muducitteti byāpādavigamena mettāvasena akathinacitte. Vinīvaraṇacitteti uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatattā tena apihitacitte. Udaggacitteti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena alīnacitte. Pasannacitteti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyaṃ adhimuttacitte, evampettha attho veditabbo.
‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಮಾವಸೇನ ನೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗುಪ್ಪಾದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪಗತಕಾಳಕನ್ತಿ ವಿಗತಕಾಳಕಂ। ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಏವ। ರಜನನ್ತಿ ನೀಲಪೀತಾದಿರಙ್ಗಜಾತಂ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ ಪಭಸ್ಸರಂ ಭವೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇತಿ ತಿಸ್ಸಮೇವ ನಿಸಜ್ಜಾಯಂ, ಏತೇನ ನೇಸಂ ಲಹುವಿಪಸ್ಸಕತಾ, ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞತಾ, ಸುಖಪಟಿಪದಾಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞತಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ವಿರಜನ್ತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯರಾಗರಜಾದೀನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿರಜಂ। ಅನವಸೇಸದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮಲಾಪಗಮನೇನ ವೀತಮಲಂ। ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸರಜಾಭಾವೇನ ವಾ ವಿರಜಂ। ಪಞ್ಚವಿಧದುಸ್ಸೀಲ್ಯಮಲಾಪಗಮನೇನ ವೀತಮಲಂ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೩) ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ವುತ್ತಾ, ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೧೬) ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ಇಧ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ। ನನು ಚ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ, ನ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ। ಯಸ್ಮಾ ತಂ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।
‘‘Seyyathāpī’’tiādinā upamāvasena nesaṃ saṃkilesappahānaṃ, ariyamagguppādañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhu eva. Rajananti nīlapītādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tissameva nisajjāyaṃ, etena nesaṃ lahuvipassakatā, tikkhapaññatā, sukhapaṭipadākhippābhiññatā ca dassitā hoti. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamanena vītamalaṃ. Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ. Pañcavidhadussīlyamalāpagamanena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti brahmāyusutte (ma. ni. 2.383) heṭṭhimā tayo maggā vuttā, cūḷarāhulovāde (ma. ni. 3.416) āsavakkhayo, idha pana sotāpattimaggo adhippeto. ‘‘Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti tassa uppattiākāradassananti. Nanu ca maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti? Saccametaṃ. Yasmā taṃ nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena sabbasaṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati, tasmā tathā vuttaṃ.
‘‘ಸುದ್ಧಂ ವತ್ಥ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸಿತಉಪಮಾಯಂ ಇದಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ, ವತ್ಥಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕಮಲೇಹಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೋ ವಿಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಮಲೇಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೋ , ಧೋವನಸಿಲಾ ವಿಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ, ಉದಕಂ ವಿಯ ಸದ್ಧಾ, ಉದಕೇ ತೇಮೇತ್ವಾ ಊಸಗೋಮಯಛಾರಿಕಾಭರೇಹಿ ಕಾಳಕಪದೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವತ್ಥಸ್ಸ ಧೋವನಪಯೋಗೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಾಸಿನೇಹೇನ ತೇಮೇತ್ವಾ ತೇಮೇತ್ವಾ ಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಹಿ ದೋಸೇ ಸಿಥಿಲೀ ಕತ್ವಾ ಸುತಾದಿವಿಧಿನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸೋಧನೇ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ, ತೇನ ಪಯೋಗೇನ ವತ್ಥೇ ನಾನಾಕಾಳಕಾಪಗಮೋ ವಿಯ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇನ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ, ರಙ್ಗಜಾತಂ ವಿಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವತ್ಥಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವೋ ವಿಯ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಪರಿಯೋದಪನನ್ತಿ। ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಞಾಣದಸ್ಸನತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಪತ್ತಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪತ್ತಿ ಚ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿದಿತಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಪನ ವಿದಿತಧಮ್ಮತಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಏಕದೇಸೇನಾಪಿ ಹೋತೀತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ವಿದಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ನೇಸಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋವ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸಮನ್ತತೋ ಓಗಾಹನ್ತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ। ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
‘‘Suddhaṃ vattha’’nti nidassitaupamāyaṃ idaṃ upamāsaṃsandanaṃ vatthaṃ viya cittaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo , dhovanasilā viya anupubbikathā, udakaṃ viya saddhā, udake temetvā ūsagomayachārikābharehi kāḷakapadese samucchinditvā vatthassa dhovanapayogo viya saddhāsinehena temetvā temetvā satisamādhipaññāhi dose sithilī katvā sutādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho, tena payogena vatthe nānākāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti. ‘‘Diṭṭhadhammā’’ti vatvā dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘pattadhammā’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññampi vijjatīti tato visesadassanatthaṃ ‘‘viditadhammā’’ti vuttaṃ. Sā pana viditadhammatā dhammesu ekadesenāpi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammā’’ti vuttaṃ, tena nesaṃ saccābhisambodhiṃyeva vibhāveti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesatova catusaccadhammaṃ samantato ogāhantaṃ paṭivijjhatīti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
೭೭. ಚೀವರದಾನಾದೀನೀತಿ ಚೀವರಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಯೋ ಹಿ ಚೀವರಾದಿಕೇ ಅಟ್ಠ ಪರಿಕ್ಖಾರೇ, ಪತ್ತಚೀವರಮೇವ ವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಅರಿಯಸ್ಸ, ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಪರಿಕ್ಖಾರದಾನಂ ಅನಾಗತೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಸತಿ ಅಧಿಕಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಇದ್ಧಿಮಯಪರಿಕ್ಖಾರಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಸ್ಸಸತಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
77.Cīvaradānādīnīti cīvarādiparikkhāradānaṃ sandhāyāha. Yo hi cīvarādike aṭṭha parikkhāre, pattacīvarameva vā sotāpannādiariyassa, puthujjanasseva vā sīlasampannassa datvā ‘‘idaṃ parikkhāradānaṃ anāgate ehibhikkhubhāvāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi, tassa ca sati adhikārasampattiyaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve iddhimayaparikkhāralābhāya saṃvattatīti veditabbaṃ. Vassasatikattherā viya ākappasampannāti adhippāyo.
ಸನ್ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಇಧಲೋಕತ್ಥನ್ತಿ ಇಧಲೋಕಭೂತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತಮತ್ಥಂ। ಪರಲೋಕತ್ಥನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ, ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಇಮೇ ರುಪ್ಪನಾದಿಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ರಾಸಟ್ಠೇನ ಖನ್ಧೇ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಇಮೇ ಚಕ್ಖಾದಿಸಭಾವಾ ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೇನ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಇಮಾನಿ ಚಕ್ಖಾದಿಸಭಾವಾನೇವ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭೂತಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಆಯತನಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಇಮೇ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಜರಾಮರಣಪರಿಯೋಸಾನಾ ದ್ವಾದಸ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಚ್ಚಯತೋ ಚತ್ತಾರಿ, ಖಣತೋ ಏಕನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಪಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ ಪದಂ ಆಕಡ್ಢತಿ। ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ, ಏವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿರಯನ್ತಿ ಅಟ್ಠಮಹಾನಿರಯಸೋಳಸಉಸ್ಸದನಿರಯಪ್ಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿನ್ತಿ ಅಪದದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದಬಹುಪ್ಪದಾದಿಭೇದಂ ಮಿಗಪಸುಪಕ್ಖಿಸರೀಸಪಾದಿವಿಭಾಗಂ ನಾನಾವಿಧಂ ತಿರಚ್ಛಾನಲೋಕಂ। ಪೇತ್ತಿವಿಸಯನ್ತಿ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಿಕವನ್ತಾಸಿಕಪರದತ್ತೂಪಜೀವಿನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಂ ನಾನಾವಿಧಂ ಪೇತಸತ್ತಲೋಕಂ। ಅಸುರಕಾಯನ್ತಿ ಕಾಲಕಞ್ಚಿಕಾಸುರನಿಕಾಯಂ। ಏವಂ ತಾವ ದುಗ್ಗತಿಭೂತಂ ಪರಲೋಕತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸುಗತಿಭೂತಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಕುಸಲಾನಂ ವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವೇಹಪ್ಫಲೇ ಸುಭಕಿಣ್ಣೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞೀಸು, ಅರೂಪೀಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾಯ ಅಭಾವತೋ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ‘‘ನವನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾನ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ।
Sandassesīti suṭṭhu paccakkhaṃ katvā dassesi. Idhalokatthanti idhalokabhūtaṃ khandhapañcakasaṅkhātamatthaṃ. Paralokatthanti etthāpi eseva nayo. Dassesīti sāmaññalakkhaṇato, salakkhaṇato ca dassesi. Tenāha ‘‘anicca’’ntiādi. Tattha hutvā abhāvato aniccanti dassesi. Udayabbayapaṭipīḷanato dukkhanti dassesi. Avasavattanato anattāti dassesi. Ime ruppanādilakkhaṇā pañcakkhandhāti rāsaṭṭhena khandhe dassesi. Ime cakkhādisabhāvā nissattanijjīvaṭṭhena aṭṭhārasa dhātuyoti dassesi. Imāni cakkhādisabhāvāneva dvārārammaṇabhūtāni dvādasa āyatanānīti dassesi. Ime avijjādayo jarāmaraṇapariyosānā dvādasa paccayadhammā paṭiccasamuppādoti dassesi. Rūpakkhandhassa heṭṭhā vuttanayena paccayato cattāri, khaṇato ekanti imāni pañca lakkhaṇāni dassesi. Tathāti iminā ‘‘pañca lakkhaṇānī’’ti padaṃ ākaḍḍhati. Dassentoti iti-saddo nidassanattho, evanti attho. Nirayanti aṭṭhamahānirayasoḷasaussadanirayappabhedaṃ sabbaso nirayaṃ dassesi. Tiracchānayoninti apadadvipadacatuppadabahuppadādibhedaṃ migapasupakkhisarīsapādivibhāgaṃ nānāvidhaṃ tiracchānalokaṃ. Pettivisayanti khuppipāsikavantāsikaparadattūpajīvinijjhāmataṇhikādibhedabhinnaṃ nānāvidhaṃ petasattalokaṃ. Asurakāyanti kālakañcikāsuranikāyaṃ. Evaṃ tāva duggatibhūtaṃ paralokatthaṃ vatvā idāni sugatibhūtaṃ vattuṃ ‘‘tiṇṇaṃ kusalānaṃ vipāka’’ntiādi vuttaṃ. Vehapphale subhakiṇṇeyeva saṅgahetvā asaññīsu, arūpīsu ca sampattiyā dassetabbāya abhāvato duviññeyyatāya ‘‘navannaṃ brahmalokāna’’ntveva vuttaṃ.
ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀತಿ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮಾದಿನ್ನೇ ಕಾರಾಪೇಸಿ।
Gaṇhāpesīti te dhamme samādinne kārāpesi.
ಸಮುತ್ತೇಜನಂ ನಾಮ ಸಮಾದಿನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾ ಅನುಪಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಪಹೀಯನ್ತಿ ಚ, ಉಪಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿವಡ್ಢನ್ತಿ, ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ ಚ, ತಥಾ ನೇಸಂ ಉಸ್ಸಾಹುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಬ್ಭುಸ್ಸಾಹೇಸೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ತಂ ಉಸ್ಸಾಹುಪ್ಪಾದನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧಲೋಕತ್ಥಞ್ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಾಸೇತ್ವಾ ತಾಸೇತ್ವಾತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಭಾವಾಪಾದನೇನ ತೇಜೇತ್ವಾ ತೇಜೇತ್ವಾ। ಅಧಿಗತಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾತಿ ಯೇಸಂ ಕಥೇತಿ, ತೇಹಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅನುಭುಯ್ಯಮಾನಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ। ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಪಕಾಸಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋಪಿ ಪಾಕಟತರೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ಥೋಮೀಯತಿ –
Samuttejanaṃ nāma samādinnadhammānaṃ yathā anupakārakā dhammā parihāyanti, pahīyanti ca, upakārakā dhammā parivaḍḍhanti, visujjhanti ca, tathā nesaṃ ussāhuppādananti āha ‘‘abbhussāhesī’’ti. Yathā pana taṃ ussāhuppādanaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘idhalokatthañcevā’’tiādi vuttaṃ. Tāsetvā tāsetvāti paribyattabhāvāpādanena tejetvā tejetvā. Adhigataṃ viya katvāti yesaṃ katheti, tehi tamatthaṃ paccakkhato anubhuyyamānaṃ viya katvā. Veneyyānañhi buddhehi pakāsiyamāno attho paccakkhatopi pākaṭataro hutvā upaṭṭhāti. Tathā hi bhagavā evaṃ thomīyati –
‘‘ಆದಿತ್ತೋಪಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗಿಭಿ।
‘‘Ādittopi ayaṃ loko, ekādasahi aggibhi;
ನ ತಥಾ ಯಾತಿ ಸಂವೇಗಂ, ಸಮ್ಮೋಹಪಲಿಗುಣ್ಠಿತೋ॥
Na tathā yāti saṃvegaṃ, sammohapaliguṇṭhito.
ಸುತ್ವಾದೀನವಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ಯಥಾ ವಾಚಂ ಮಹೇಸಿನೋ।
Sutvādīnavasaññuttaṃ, yathā vācaṃ mahesino;
ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ, ವಚನಂ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟ’’ನ್ತಿ॥
Paccakkhatopi buddhānaṃ, vacanaṃ suṭṭhu pākaṭa’’nti.
ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಹಾಭಯಪ್ಪಭೇದಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಾನಿ ‘‘ಹತ್ಥಮ್ಪಿ ಛಿನ್ದನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೮) ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಪಞ್ಚವೀಸತಿಮಹಾಭಯಾನಿ ‘‘ಜಾತಿಭಯಂ ಜರಾಭಯಂ ಬ್ಯಾಧಿಭಯಂ ಮರಣಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳನಿ॰ ೧೨೩) ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಆಘಾತನಭಣ್ಡಿಕಾ ಅಧಿಕುಟ್ಟನಕಳಿಙ್ಗರಂ, ಯಂ ‘‘ಅಚ್ಚಾಧಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Tenāha ‘‘dvattiṃsakammakāraṇapañcavīsatimahābhayappabhedañhī’’tiādi. Dvattiṃsakammakāraṇāni ‘‘hatthampi chindantī’’tiādinā (ma. ni. 1.178) dukkhakkhandhasutte āgatanayena veditabbāni. Pañcavīsatimahābhayāni ‘‘jātibhayaṃ jarābhayaṃ byādhibhayaṃ maraṇabhaya’’ntiādinā (cūḷani. 123) tattha tattha sutte āgatanayena veditabbāni. Āghātanabhaṇḍikā adhikuṭṭanakaḷiṅgaraṃ, yaṃ ‘‘accādhāna’’ntipi vuccati.
ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣೇನ ಚೋದೇಸೀತಿ ‘‘ತಂತಂಗುಣಾಧಿಗಮೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪಟಿಲದ್ಧೋ, ಆನಿಸಂಸೋ ಅಯಮ್ಪೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವರೂಪಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಚೋದೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾನಿಸಂಸಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ।
Paṭiladdhaguṇena codesīti ‘‘taṃtaṃguṇādhigamena ayampi tumhehi paṭiladdho, ānisaṃso ayampī’’ti paccakkhato dassento ‘‘kiṃ ito pubbe evarūpaṃ atthī’’ti codento viya ahosi. Tenāha ‘‘mahānisaṃsaṃ katvā kathesī’’ti.
ತಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಕಿಲಮಥನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಪವತ್ತಿಹೇತುಕಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪರಿಸ್ಸಮಂ ಸಂವಿಘಾತಂ ವಿಹೇಸಂ। ಇಧಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಠಮಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಕಥಾಯ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಭಾವತೋ ಸನ್ತಂ। ಅತಿತ್ತಿಕರಪರಮಸುಖತಾಯ ಪಣೀತಂ। ಸಕಲಸಂಸಾರಬ್ಯಸನತೋ ತಾಯನತ್ಥೇನ ತಾಣಂ। ತತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಹದಯಾನಂ ನಿಲೀಯನಟ್ಠಾನತಾಯ ಲೇಣಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗತಿಪಟಿಸರಣಂ ಪರಮಸ್ಸಾಸೋತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
Tappaccayañca kilamathanti saṅkhārapavattihetukaṃ tasmiṃ tasmiṃ sattasantāne uppajjanakaparissamaṃ saṃvighātaṃ vihesaṃ. Idhāti heṭṭhā paṭhamamaggādhigamatthāya kathāya. Sabbasaṅkhārūpasamabhāvato santaṃ. Atittikaraparamasukhatāya paṇītaṃ. Sakalasaṃsārabyasanato tāyanatthena tāṇaṃ. Tato nibbindahadayānaṃ nilīyanaṭṭhānatāya leṇaṃ. Ādi-saddena gatipaṭisaraṇaṃ paramassāsoti evamādīnaṃ saṅgaho.
ಮಹಾಜನಕಾಯಪಬ್ಬಜ್ಜಾವಣ್ಣನಾ
Mahājanakāyapabbajjāvaṇṇanā
೮೦. ಸಙ್ಘಪ್ಪಹೋನಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಭಾವಾ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಏವ ಹಿ ತದಾ ಅಹೇಸುಂ।
80. Saṅghappahonakānaṃ bhikkhūnaṃ abhāvā ‘‘saṅghassa aparipuṇṇattā’’ti vuttaṃ. Dve aggasāvakā eva hi tadā ahesuṃ.
ಚಾರಿಕಾಅನುಜಾನನವಣ್ಣನಾ
Cārikāanujānanavaṇṇanā
೮೬. ‘‘ಕದಾ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಂ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಿತು ಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ‘‘ಸತ್ತ ಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ಸತ್ತ ಮಾಸೇ ಸತ್ತ ದಿವಸೇ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಞ್ಚ ಖೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ತದಾ ಅಭಾವತೋ। ಕಿಲಞ್ಜೇಹಿ ಬಹಿ ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ, ವತ್ಥೇಹಿ ಅನ್ತೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ, ಉಪರಿ ಚ ವತ್ಥೇಹಿ ಛಾದಾಪೇತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸುವಣ್ಣ…ಪೇ॰… ವಿತಾನಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ। ಮಾಲಾವಚ್ಛಕೇತಿ ಪುಪ್ಫಮಾಲಾಹಿ ವಚ್ಛಾಕಾರೇನ ವೇಠಿತೇ। ಗನ್ಧನ್ತರೇತಿ ಚಾಟಿಭರಿತಗನ್ಧಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ। ಪುಪ್ಫಾನೀತಿ ಚಾಟಿಆದಿಭರಿತಾನಿ ಜಲಜಪುಪ್ಫಾನಿ ಚೇವ ಚಙ್ಕೋತಕಾದಿಭರಿತಾನಿ ಥಲಜಪುಪ್ಫಾನಿ ಚ।
86. ‘‘Kadā udapādī’’ti pucchaṃ ‘‘sambodhito’’tiādinā saṅkhepato vissajjetvā puna taṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘bhagavā kirā’’tiādi vuttaṃ. Pitu saṅgahaṃ karonto vihāsi sambodhito ‘‘satta saṃvaccharāni satta māse satta divase’’ti ānetvā sambandho, tañca kho veneyyānaṃ tadā abhāvato. Kilañjehi bahi chādāpetvā, vatthehi anto paṭicchādāpetvā, upari ca vatthehi chādāpetvā, tassa heṭṭhā suvaṇṇa…pe… vitānaṃ kārāpetvā. Mālāvacchaketi pupphamālāhi vacchākārena veṭhite. Gandhantareti cāṭibharitagandhassa antare. Pupphānīti cāṭiādibharitāni jalajapupphāni ceva caṅkotakādibharitāni thalajapupphāni ca.
ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ರಾಜಾ ಬುದ್ಧಪಿತಾ, ತಥಾಪಿ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಲೋಕಗರುನೋ, ನ ತೇ ಕೇನಚಿ ವಸೇ ವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಅಥ ಖೋ ತೇ ಏವ ಪರೇ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ರಾಜಾ ‘‘ನಾಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ದೇಮೀ’’ತಿ ಆಹ।
Kāmañcāyaṃ rājā buddhapitā, tathāpi buddhā nāma lokagaruno, na te kenaci vase vattetabbā, atha kho te eva pare attano vase vattenti, tasmā rājā ‘‘nāhaṃ bhikkhusaṅghaṃ demī’’ti āha.
ದಾನಮುಖನ್ತಿ ದಾನಕರಣೂಪಾಯಂ, ದಾನವತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ದಾನಿ ಮೇ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ಇದಾನಿ ಮೇ ದಾನಂ ನ ಅನುಞ್ಞಾತಾ, ನೋ ನ ಅನುಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Dānamukhanti dānakaraṇūpāyaṃ, dānavattanti attho. Na dāni me anuññātāti idāni me dānaṃ na anuññātā, no na anujānantīti attho.
ಪರಿತಸ್ಸನಜೀವಿತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಜೀವಿಕಾ ದಾಲಿದ್ದಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Paritassanajīvitanti dukkhajīvikā dāliddiyanti attho.
ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಹೋಸೀತಿ ಭಗವತೋ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಭಾಗತೋ ದಾತುಂ ಪಹೋಸಿ, ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪರಿಯತ್ತಭಾವೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇನಾಪತಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಅದಾಸೀ’’ತಿ। ಜೇಟ್ಠಿಕಟ್ಠಾನೇತಿ ಜೇಟ್ಠಿಕದೇವಿಟ್ಠಾನೇ।
Sabbesaṃ bhikkhūnaṃ pahosīti bhagavato aṭṭhasaṭṭhi ca bhikkhusatasahassānaṃ bhāgato dātuṃ pahosi, na sabbesaṃ pariyattabhāvena. Tenāha ‘‘senāpatipi attano deyyadhammaṃ adāsī’’ti. Jeṭṭhikaṭṭhāneti jeṭṭhikadeviṭṭhāne.
ತಥೇವ ಕತ್ವಾತಿ ಚರಪುರಿಸೇ ಠಪೇತ್ವಾ। ಸುಚಿನ್ತಿ ಸುದ್ಧಂ। ಪಣೀತನ್ತಿ ಉಳಾರಂ, ಭಾವನಪುಂಸಕಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಏಕಮನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨) ವಿಯ। ಭಞ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಮದ್ದಿತ್ವಾ, ಪೀಳೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಾತಿಸಪ್ಪಿಖೀರಾದೀಹಿಯೇವಾತಿ ಅನ್ತೋಜಾತಸಪ್ಪಿಖೀರಾದೀಹಿಯೇವ, ಅಮ್ಹಾಕಮೇವ ಗಾವಿಆದಿತೋ ಗಹಿತಸಪ್ಪಿಆದೀಹಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tathevakatvāti carapurise ṭhapetvā. Sucinti suddhaṃ. Paṇītanti uḷāraṃ, bhāvanapuṃsakañcetaṃ ‘‘ekamanta’’ntiādīsu (pārā. 2) viya. Bhañjitvāti madditvā, pīḷetvāti attho. Jātisappikhīrādīhiyevāti antojātasappikhīrādīhiyeva, amhākameva gāviādito gahitasappiādīhiyevāti attho.
೯೦. ಪರಾಪವಾದಂ, ಪರಾಪಕಾರಂ, ಸೀತುಣ್ಹಾದಿಭೇದಞ್ಚ ಗುಣಾಪರಾಧಂ ಖಮತಿ ಸಹತಿ ಅಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಖನ್ತಿ। ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಸವಿಸೇಸಂ ತಪತಿ ಸನ್ತಪತಿ ವಿಧಮತೀತಿ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ತಪೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ನಾಮ ಪರಮಂ ತಪೋ’’ತಿ। ‘‘ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿತೋ ವಿಸೇಸೇತಿ। ತಿತಿಕ್ಖನಂ ಖಮನಂ ತಿತಿಕ್ಖಾ।ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಹಿ ಖಮಾಯಂ ತಿತಿಕ್ಖಾ-ಸದ್ದಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಖನ್ತಿಯಾ ಏವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಸನ್ತಪಣೀತನಿಪುಣಸಿವಖೇಮಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ। ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ಪಬ್ಬಾಜಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪಬ್ಬಾಜನತೋ। ತಸ್ಸೇವ ತತಿಯಪದಸ್ಸ ವೇವಚನಂ ಅನತ್ಥನ್ತರತ್ತಾ।
90. Parāpavādaṃ, parāpakāraṃ, sītuṇhādibhedañca guṇāparādhaṃ khamati sahati adhivāsetīti khanti. Sā pana yasmā sīlādīnaṃ paṭipakkhadhamme savisesaṃ tapati santapati vidhamatīti paramaṃ uttamaṃ tapo. Tenāha ‘‘adhivāsanakhanti nāma paramaṃ tapo’’ti. ‘‘Adhivāsanakhantī’’ti iminā dhammanijjhānakkhantito viseseti. Titikkhanaṃ khamanaṃ titikkhā.Akkharacintakā hi khamāyaṃ titikkhā-saddaṃ vaṇṇenti. Tenevāha ‘‘khantiyā eva vevacana’’ntiādi. Sabbākārenāti santapaṇītanipuṇasivakhemādinā sabbappakārena. So pabbajito nāma na hoti pabbājitabbadhammassa apabbājanato. Tasseva tatiyapadassa vevacanaṃ anatthantarattā.
‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಏವತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ಉತ್ತಮತ್ಥೇನ ಪರಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಪರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕತ್ತಾ, ‘‘ಪುಗ್ಗಲಪರೋಪರಞ್ಞೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೮; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೮) ವಿಯ। ಪರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ। ಇದಾನಿ ಪರ-ಸದ್ದಂ ಅಞ್ಞಪರಿಯಾಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಮಲಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಮಲಸ್ಸ। ಅಪಬ್ಬಾಜಿತತ್ತಾತಿ ಅನೀಹಟತ್ತಾ ಅನಿರಾಕತತ್ತಾ । ಸಮಿತತ್ತಾತಿ ನಿರೋಧಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ। ‘‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಂ ಸಮಣೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Na hī’’tiādinā taṃ evatthaṃ vivarati. Uttamatthena paramanti vuccati para-saddassa seṭṭhavācakattā, ‘‘puggalaparoparaññū’’tiādīsu (a. ni. 7.68; netti. 118) viya. Paranti aññaṃ. Idāni para-saddaṃ aññapariyāyameva gahetvā atthaṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Malassāti pāpamalassa. Apabbājitattāti anīhaṭattā anirākatattā . Samitattāti nirodhitattā tesaṃ pāpadhammānaṃ. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ samaṇoti pavuccatī’’ti hi vuttaṃ.
ಅಪಿಚ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಕಥಾಯ ಚ ಸೀಲಪಧಾನತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ದೋಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆದಿತೋ ‘‘ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ’’ತಿ ಆಹ, ತೇನ ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಟಿಹನನೂಪಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಿತಿಕ್ಖಾಗಹಣೇನ ಪನ ಇಟ್ಠಸ್ಸ, ತದುಭಯೇನಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರತಿಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ವಿಹರತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ। ತಣ್ಹಾವಾನಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ। ತತ್ಥ ಖನ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಿತಿಕ್ಖಾಗಹಣೇನ ಆಸಯವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೋ। ತಥಾ ಖನ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪರಾಪರಾಧಸಹತಾ, ತಿತಿಕ್ಖಾಗಹಣೇನ ಪರೇಸು ಅನಪರಜ್ಝನಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏವಂ ಕಾರಣಮುಖೇನ ಅನ್ವಯತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಯಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನಂ, ಪಾಣಿಲೇಡ್ಡುದಣ್ಡಾದೀಹಿ ವಿಬಾಧನಞ್ಚ ‘‘ಪರೂಪಘಾತೋ, ಪರವಿಹೇಠನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಮೂಲಸಾಪತೇಯ್ಯಾವಹರಣಂ, ದಾರಪರಾಮಸನಂ, ವಿಸಂವಾದನಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಭೇದನಂ, ಫರುಸವಚನೇನ ಮಮ್ಮಘಟ್ಟನಂ, ನಿರತ್ಥಕವಿಪ್ಪಲಾಪೋ , ಪರಸನ್ತಕಗಿಜ್ಝನಂ, ಉಚ್ಛೇದವಿನ್ದನಂ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸನಞ್ಚಉಪಘಾತೋ, ವಿಹೇಠನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪಥಸ್ಸ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಕರಣೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಸಮಣೋ ಚ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Apica bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhaṃ uddisanto pātimokkhakathāya ca sīlapadhānattā sīlassa ca visesato doso paṭipakkhoti tassa niggaṇhanavidhiṃ dassetuṃ ādito ‘‘khantī paramaṃ tapo’’ti āha, tena aniṭṭhassa paṭihananūpāyo vutto, titikkhāgahaṇena pana iṭṭhassa, tadubhayenapi uppannaṃ ratiṃ abhibhuyya viharatīti ayamattho dassitoti. Taṇhāvānassa vūpasamanato nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā. Tattha khantiggahaṇena payogavipattiyā abhāvo dassito, titikkhāgahaṇena āsayavipattiyā abhāvo. Tathā khantiggahaṇena parāparādhasahatā, titikkhāgahaṇena paresu anaparajjhanā dassitā. Evaṃ kāraṇamukhena anvayato pātimokkhaṃ dassetvā idāni byatirekato taṃ dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ, tena yathā sattānaṃ jīvitā voropanaṃ, pāṇileḍḍudaṇḍādīhi vibādhanañca ‘‘parūpaghāto, paraviheṭhana’’nti vuccati, evaṃ tesaṃ mūlasāpateyyāvaharaṇaṃ, dāraparāmasanaṃ, visaṃvādanaṃ, aññamaññabhedanaṃ, pharusavacanena mammaghaṭṭanaṃ, niratthakavippalāpo , parasantakagijjhanaṃ, ucchedavindanaṃ, micchābhinivesanañcaupaghāto, viheṭhanañca hotīti yassa kassaci akusalassa kammapathassa, kammassa ca karaṇena pabbajito, samaṇo ca na hotīti dasseti.
ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಕರಣಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅಕರಣಂ ‘‘ಅನುಪ್ಪಾದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕುಸಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇ, ತೇಸಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಭೂತೇ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಬೋಧೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ, ತಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಸಮಧಿಗಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ। ಚಿತ್ತಜೋತನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಸೋಧನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಯೋದಪೀಯತಿ ನಾಮ, ಅಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ಪರಿಯೋದಪಿತಂ ಹೋತಿ ಪುನ ಪರಿಯೋದಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಇತಿ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಪರಿಯೋದಪನತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಂ ಪನ ಅರಹತ್ತೇನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಪಾಪಂ ಪಹಾಯ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಸೀಲಸಂವರೇನಾ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೇ ಇತರಪ್ಪಹಾನಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ । ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹೀತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಹಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ। ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ। ಸಮ್ಪಾದನಞ್ಚೇತ್ಥ ಹೇತುಭೂತಾಹಿ ಫಲಭೂತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾಹಿಪಿ, ಪಗೇವ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಾಹೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Sabbākusalassāti sabbassāpi dvādasākusalacittuppādasaṅgahitassa sāvajjadhammassa. Karaṇaṃ nāma tassa attano santāne uppādananti tappaṭikkhepato akaraṇaṃ ‘‘anuppādana’’nti vuttaṃ. ‘‘Kusalassā’’ti idaṃ ‘‘etaṃ buddhāna sāsana’’nti vakkhamānattā ariyamaggadhamme, tesañca sambhārabhūte tebhūmakakusaladhamme sambodhetīti āha ‘‘catubhūmakakusalassā’’ti. Upasampadāti upasampādanaṃ, taṃ pana tassa samadhigamoti āha ‘‘paṭilābho’’ti. Cittajotananti cittassa pabhassarabhāvakaraṇaṃ sabbaso parisodhanaṃ. Yasmā aggamaggasamaṅgino cittaṃ sabbaso pariyodapīyati nāma, aggaphalakkhaṇe pana pariyodapitaṃ hoti puna pariyodapetabbatāya abhāvato, iti pariniṭṭhitapariyodapanataṃ sandhāyāha ‘‘taṃ pana arahattena hotī’’ti. Sabbapāpaṃ pahāya tadaṅgādivasenevāti adhippāyo. ‘‘Sīlasaṃvarenā’’ti hi iminā tebhūmakassāpi saṅgahe itarappahānānampi saṅgaho hotīti, evañca katvā sabbaggahaṇaṃ samatthitaṃ hoti . Samathavipassanāhīti lokiyalokuttarāhi samathavipassanāhi. Sampādetvāti nipphādetvā. Sampādanañcettha hetubhūtāhi phalabhūtassa sahajātāhipi, pageva purimasiddhāhīti daṭṭhabbaṃ.
ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಹೀನಾದೀಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪವಾದಸ್ಸ, ತೇನ ದವಕಮ್ಯತಾಯಪಿ ಉಪವದನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಉಪಘಾತಸ್ಸ ಅಕರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಾಯೇನಾತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಮನಸಾಪಿ ಪರೇಸಂ ಅನತ್ಥಚಿನ್ತನಾದಿವಸೇನ ಉಪಘಾತಕರಣಸ್ಸ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬತ್ತಾ। ಕಾಯೇನಾತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಅರೂಪಕಾಯಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ಚೋಪನಕಾಯಕರಜಕಾಯಾನಮೇವ। ಪ ಅತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪಕಾರತೋ ಅತಿವಿಯ ಸೀಲೇಸು ಮುಖ್ಯಭೂತಂ। ‘‘ಅತಿಪಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ತಮೇವ ಪದಂ ಉಪಸಗ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನ ವದತಿ। ಏವಂ ಭೇದತೋ ಪದವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ವತೋ ವದತಿ ‘‘ಉತ್ತಮಸೀಲ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಪಾತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಲನತೋ ರಕ್ಖಣತೋ ಅತಿವಿಯ ಮೋಕ್ಖನತೋ ಅತಿವಿಯ ಮೋಚನತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಪಾಪಾ ಅತಿ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಅತಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕತ್ತುಭಾವೇನ ಉಪಚರಿತಬ್ಬತೋ। ಯೋ ವಾ ನನ್ತಿ ಯೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಪಾತಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅವಿಕೋಪೇನ್ತೋ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ‘‘ಪಾತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇ ಠಿತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೪) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Kassacīti hīnādīsu kassaci sattassa kassaci upavādassa, tena davakamyatāyapi upavadanaṃ paṭikkhipati. Upaghātassa akaraṇanti etthāpi ‘‘kassacī’’ti ānetvā sambandho. Kāyenāti ca nidassanamattametaṃ manasāpi paresaṃ anatthacintanādivasena upaghātakaraṇassa vajjetabbattā. Kāyenāti vā ettha arūpakāyassāpi saṅgaho daṭṭhabbo, na copanakāyakarajakāyānameva. Pa atimokkhanti pakārato ativiya sīlesu mukhyabhūtaṃ. ‘‘Atipamokkha’’nti tameva padaṃ upasaggabyattayena vadati. Evaṃ bhedato padavaṇṇanaṃ katvā tatvato vadati ‘‘uttamasīla’’nti. ‘‘Pāti vā’’tiādinā pālanato rakkhaṇato ativiya mokkhanato ativiya mocanato pātimokkhanti dasseti. ‘‘Pāpā ati mokkhetīti atimokkho’’ti nimittassa kattubhāvena upacaritabbato. Yo vā nanti yo vā puggalo naṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pāti samādiyitvā avikopento rakkhati, taṃ ‘‘pātī’’ti laddhanāmaṃ pātimokkhasaṃvarasīle ṭhitaṃ mokkhetīti pātimokkhanti ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana pātimokkhapadassa attho visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.14) vuttanayena veditabbo.
ಮತ್ತಞ್ಞುತಾತಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಸಾ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಪಮಾಣಞ್ಞುತಾ’’ತಿ। ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲವಸೇನಾಪಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ‘‘ಪರಿಯೇಸನವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನಾ’’ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಘಟ್ಟನವಿರಹಿತನ್ತಿ ಜನಸಙ್ಘಟ್ಟನವಿರಹಿತಂ, ನಿರಜನಸಮ್ಬಾಧಂ ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ ದೀಪಿತೋ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಇತರದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ಜೋತಿತಭಾವತೋ। ‘‘ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸಿಭಾವಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಜನದಸ್ಸನವಸೇನ ಯದತ್ಥಂ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸೇವನಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ಸೋ ಅಧಿಚಿತ್ತಾನುಯೋಗೋ ವುತ್ತೋ। ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚೇತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಭೂತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಯಾ ಕಾಚೀತಿ ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಜೋತಿತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Mattaññutāti bhojane mattaññutā, sā pana visesato paccayasannissitasīlavasena gahetabbāti āha ‘‘paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā’’ti. Ājīvapārisuddhisīlavasenāpi gayhamāne ‘‘pariyesanavissajjanavasenā’’tipi vattabbaṃ. Saṅghaṭṭanavirahitanti janasaṅghaṭṭanavirahitaṃ, nirajanasambādhaṃ vivittanti attho. Catupaccayasantoso dīpito paccayasantosatāsāmaññena itaradvayassāpi lakkhaṇahāranayena jotitabhāvato. ‘‘Aṭṭhasamāpattivasibhāvāyā’’ti iminā payojanadassanavasena yadatthaṃ vivittasenāsanasevanaṃ icchitaṃ, so adhicittānuyogo vutto. Aṭṭha samāpattiyo cettha vipassanāya pādakabhūtā adhippetā, na yā kācīti sakalassāpi adhicittānuyogassa jotitabhāvo veditabbo.
ದೇವತಾರೋಚನವಣ್ಣನಾ
Devatārocanavaṇṇanā
೯೧. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಸುತ್ತಪದೇಸೇನ। ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಇಮಿನಾ…ಪೇ॰… ಕಥನೇನ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ಥಂ ಉಲ್ಲಙ್ಗೇತಿ। ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಹಂ। ಇದಂ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಪಾಠೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಏವಂ ಪೇತ್ಥ ಪದಯೋಜನಾ।
91.Ettāvatāti ettakena suttapadesena. Tatthāpi ca iminā…pe… kathanena suppaṭividdhabhāvaṃ pakāsetvāti yojanā. Ca-saddo byatirekattho, tena idāni vuccamānatthaṃ ullaṅgeti. Ekamidāhanti ekaṃ ahaṃ. Idaṃ-saddo nipātamattaṃ. Ādi-saddena ‘‘bhikkhave samaya’’nti evamādi pāṭho saṅgahito. Ahaṃ bhikkhave ekaṃ samayanti evaṃ pettha padayojanā.
ಸುಭಗವನೇತಿ ಸುಭಗತ್ತಾ ಸುಭಗಂ, ಸುನ್ದರಸಿರಿಕತ್ತಾ , ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಭಗಞ್ಹಿ ತಂ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸುನ್ದರೇ ಚೇತ್ಥ ಕಾಮೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ। ಬಹುಜನಕನ್ತತಾಯಪಿ ತಂ ಸುಭಗಂ। ವನಯತೀತಿ ವನಂ, ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವನುತೇ ಇತಿ ವಾ ವನಂ, ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ‘‘ಮಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಸತ್ತೇ ಯಾಚತಿ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಭಗಞ್ಚ ತಂ ವನಞ್ಚಾತಿ ಸುಭಗವನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸುಭಗವನೇ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಪನ ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಪಪಞ್ಚೇನಾತಿ ‘‘ಏವಂ ನಾಮಕೇ ವನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಂ ಸಾಲರುಕ್ಖೋಪಿ ‘‘ಸಾಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯೋ ಕೋಚಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ವನಪ್ಪತಿ ಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋಪಿ। ಇಧ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಮೂಲೇ’’ತಿ। ಮೂಲಸಮುಗ್ಘಾತವಸೇನಾತಿ ಅನುಸಯಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ।
Subhagavaneti subhagattā subhagaṃ, sundarasirikattā , sundarakāmattā vāti attho. Subhagañhi taṃ sirisampattiyā, sundare cettha kāme manussā patthenti. Bahujanakantatāyapi taṃ subhagaṃ. Vanayatīti vanaṃ, attasampattiyā attani sinehaṃ uppādetīti attho. Vanute iti vā vanaṃ, attasampattiyā eva ‘‘maṃ paribhuñjathā’’ti satte yācati viyāti attho. Subhagañca taṃ vanañcāti subhagavanaṃ, tasmiṃ subhagavane.Aṭṭhakathāyaṃpana kiṃ iminā papañcenāti ‘‘evaṃ nāmake vane’’ti vuttaṃ. Kāmaṃ sālarukkhopi ‘‘sālo’’ti vuccati, yo koci rukkhopi vanappati jeṭṭhakarukkhopi. Idha pana pacchimo eva adhippetoti āha ‘‘vanappatijeṭṭhakassa mūle’’ti. Mūlasamugghātavasenāti anusayasamucchindanavasena.
ನ ವಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾಯ ನ ವಿಜಹನ್ತಿ। ‘‘ನ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ತಪನ್ತೀತಿ ಅತಪ್ಪಾ’’ತಿ ಇದಂ ತೇಸು ತಸ್ಸಾ ಸಮಞ್ಞಾಯ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ನ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ತಪನ್ತೀತಿ ಅತಪ್ಪಾ ನಾಮ ಸಿಯುಂ। ‘‘ನ ವಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಿಬ್ಬಚನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸುನ್ದರದಸ್ಸನಾತಿ ದಸ್ಸನೀಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿರೂಪಾ’’ತಿಆದಿ। ಸುನ್ದರಮೇತೇಸಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸೋಭನಮೇತೇಸಂ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಂ, ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಂ ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬೇ ಹೇವ…ಪೇ॰… ಜೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ತತೋ ವಿಸಿಟ್ಠಾನಂ ಅಭಾವತೋ।
Na vihāyantīti akuppadhammatāya na vijahanti. ‘‘Na kañci sattaṃ tapantīti atappā’’ti idaṃ tesu tassā samaññāya niruḷhatāya vuttaṃ, aññathā sabbepi suddhāvāsā na kañci sattaṃ tapantīti atappā nāma siyuṃ. ‘‘Na vihāyantī’’tiādinibbacanesupi eseva nayo. Sundaradassanāti dassanīyāti ayamatthoti āha ‘‘abhirūpā’’tiādi. Sundarametesaṃ dassananti sobhanametesaṃ cakkhunā dassanaṃ, viññāṇena dassanaṃ pīti attho. Sabbe heva…pe… jeṭṭhā pañcavokārabhave tato visiṭṭhānaṃ abhāvato.
ಸತ್ತನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಸೇನಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಪದಾನವಸೇನ। ಅವಿಹೇಹಿ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೇನ ಏಕೇನ ಅವಿಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಕಥಿತಾ ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಕಥಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥಾ ಅವಿಹೇಹೀ’’ತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ದೇವತಾ ಮಂ ಏತದವೋಚು’’ನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅನೇಕಾನಿ ದೇವತಾಸತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಛಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನೇ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅನುಸನ್ಧಿದ್ವಯಮ್ಪೀತಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಪದಾನುಸನ್ಧಿ, ದೇವತಾರೋಚನಪದಾನುಸನ್ಧೀತಿ ದುವಿಧಂ ಅನುಸನ್ಧಿಂ। ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋತಿ ನಿಗಮೇನ್ತೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।
Sattannaṃ buddhānaṃ vasenāti sattannaṃ sammāsambuddhānaṃ apadānavasena. Avihehi ajjhiṭṭhena ekena avihābrahmunā kathitā tehi sabbehi kathitā nāma hontīti vuttaṃ ‘‘tathā avihehī’’ti. Eseva nayo sesesupi. Tenāha bhagavā ‘‘devatā maṃ etadavocu’’nti. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘anekāni devatāsatānī’’ti vuttaṃ, taṃ sabbaṃ pacchā attano sāsane visesaṃ adhigantvā tattha uppannānaṃ vasena vuttaṃ. Anusandhidvayampīti dhammadhātupadānusandhi, devatārocanapadānusandhīti duvidhaṃ anusandhiṃ. Niyyātentoti nigamento. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.
ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Mahāpadānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೧. ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತಂ • 1. Mahāpadānasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Mahāpadānasuttavaṇṇanā
