| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१०. महापदेससुत्तवण्णना
10. Mahāpadesasuttavaṇṇanā
१८०. दसमे महाओकासेति महन्ते ओकासे महन्तानि धम्मस्स पतिट्ठापनट्ठानानि। येसु पतिट्ठापितो धम्मो निच्छीयति असन्देहतो। कानि पन तानि? आगमनविसिट्ठानि सुत्तोतरणादीनि। दुतियविकप्पे अपदिसीयन्तीति अपदेसा, महन्ता अपदेसा एतेसन्ति महापदेसा। ‘‘सम्मुखा मेतं, आवुसो, भगवतो सुत’’न्तिआदिना केनचि आभतस्स धम्मोति विनिच्छयने कारणं। किं पन तन्ति? तस्स यथाभतस्स सुत्तोतरणादि एव। यदि एवं कथं चत्तारोति? यस्मा धम्मस्स द्वे सम्पदायो सत्था सावको च। तेसु सावका सङ्घगणपुग्गलवसेन तिविधा। एवमिमम्हा मयायं धम्मो पटिग्गहितोति अपदिसितब्बानं भेदेन चत्तारो। तेनाह ‘‘सम्मुखा मेतं, आवुसो, भगवतो सुत’’न्तिआदि। तथा च वुत्तं नेत्तियं (नेत्ति॰ ४.१८) ‘‘चत्तारो महापदेसा बुद्धापदेसो, सङ्घापदेसो, गणापदेसो, पुग्गलापदेसो। इमे चत्तारो महापदेसा’’ति। बुद्धो अपदेसो एतस्साति बुद्धापदेसो। एस नयो सेसेसुपि। तेनाह ‘‘बुद्धादयो…पे॰… महाकारणानी’’ति।
180. Dasame mahāokāseti mahante okāse mahantāni dhammassa patiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Yesu patiṭṭhāpito dhammo nicchīyati asandehato. Kāni pana tāni? Āgamanavisiṭṭhāni suttotaraṇādīni. Dutiyavikappe apadisīyantīti apadesā, mahantā apadesā etesanti mahāpadesā. ‘‘Sammukhā metaṃ, āvuso, bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa dhammoti vinicchayane kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva. Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti? Yasmā dhammassa dve sampadāyo satthā sāvako ca. Tesu sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā. Evamimamhā mayāyaṃ dhammo paṭiggahitoti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro. Tenāha ‘‘sammukhā metaṃ, āvuso, bhagavato suta’’ntiādi. Tathā ca vuttaṃ nettiyaṃ (netti. 4.18) ‘‘cattāro mahāpadesā buddhāpadeso, saṅghāpadeso, gaṇāpadeso, puggalāpadeso. Ime cattāro mahāpadesā’’ti. Buddho apadeso etassāti buddhāpadeso. Esa nayo sesesupi. Tenāha ‘‘buddhādayo…pe… mahākāraṇānī’’ti.
नेव अभिनन्दितब्बन्ति न सम्पटिच्छितब्बं, गन्थस्स सम्पटिच्छनं नाम सवनन्ति आह ‘‘न सोतब्ब’’न्ति। पदब्यञ्जनानीति पदानि च ब्यञ्जनानि च, अत्थपदानि ब्यञ्जनपदानि चाति अत्थो। पज्जति अत्थो एतेहीति पदानि, अक्खरादीनि ब्यञ्जनपदानि। पज्जितब्बतो पदानि, सङ्कासनादीनि अत्थपदानि। ‘‘अट्ठकथायं पदसङ्खातानि ब्यञ्जनानीति ब्यञ्जनपदानेव वुत्तानी’’ति केचि। अत्थं ब्यञ्जेन्तीति ब्यञ्जनानि, ब्यञ्जनपदानि। तेहि ब्यञ्जितब्बतो ब्यञ्जनानि, अत्थपदानीति उभयसङ्गहतो। इमस्मिं ठानेति तेनाभतसुत्तस्स इमस्मिं पदेसे। पाळि वुत्ताति केवलो पाळिधम्मो वुत्तो। अत्थो वुत्तोति पाळिया अत्थो वुत्तो निद्दिट्ठो। अनुसन्धि कथितोति यथारद्धदेसनाय उपरिदेसनाय च अनुसन्धानं कथितं, सम्बन्धो कथितो। पुब्बापरं कथितन्ति पुब्बेन परं अविरुज्झनञ्चेव विसेसट्ठानञ्च कथितं पकासितं। एवं पाळिधम्मादीनि सम्मदेव सल्लक्खेत्वा गहणं साधुकं उग्गहणन्ति आह ‘‘सुट्ठु गहेत्वा’’ति। सुत्ते ओतारेतब्बानीति ञाणेन सुत्ते ओगाहेत्वा तारेतब्बानि। तं पन ओगाहेत्वा तरणं तत्थ ओतरणं अनुप्पवेसनं होतीति वुत्तं ‘‘ओतरितब्बानी’’ति। संसन्देत्वा दस्सनं सन्दस्सनन्ति आह ‘‘विनये संसन्देतब्बानी’’ति।
Neva abhinanditabbanti na sampaṭicchitabbaṃ, ganthassa sampaṭicchanaṃ nāma savananti āha ‘‘na sotabba’’nti. Padabyañjanānīti padāni ca byañjanāni ca, atthapadāni byañjanapadāni cāti attho. Pajjati attho etehīti padāni, akkharādīni byañjanapadāni. Pajjitabbato padāni, saṅkāsanādīni atthapadāni. ‘‘Aṭṭhakathāyaṃ padasaṅkhātāni byañjanānīti byañjanapadāneva vuttānī’’ti keci. Atthaṃ byañjentīti byañjanāni, byañjanapadāni. Tehi byañjitabbato byañjanāni, atthapadānīti ubhayasaṅgahato. Imasmiṃ ṭhāneti tenābhatasuttassa imasmiṃ padese. Pāḷi vuttāti kevalo pāḷidhammo vutto. Attho vuttoti pāḷiyā attho vutto niddiṭṭho. Anusandhi kathitoti yathāraddhadesanāya uparidesanāya ca anusandhānaṃ kathitaṃ, sambandho kathito. Pubbāparaṃ kathitanti pubbena paraṃ avirujjhanañceva visesaṭṭhānañca kathitaṃ pakāsitaṃ. Evaṃ pāḷidhammādīni sammadeva sallakkhetvā gahaṇaṃ sādhukaṃ uggahaṇanti āha ‘‘suṭṭhu gahetvā’’ti. Sutte otāretabbānīti ñāṇena sutte ogāhetvā tāretabbāni. Taṃ pana ogāhetvā taraṇaṃ tattha otaraṇaṃ anuppavesanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘otaritabbānī’’ti. Saṃsandetvā dassanaṃ sandassananti āha ‘‘vinaye saṃsandetabbānī’’ti.
‘‘किं पन तं सुत्तं, को वा विनयो’’ति विचारणायं आचरियानं मतिभेदमुखेन तमत्थं दस्सेतुं ‘‘एत्थ चा’’तिआदि वुत्तं। विनयोति विभङ्गपाठमाह। सो हि मातिकासञ्ञितस्स सुत्तस्स अत्थे सूचनतो ‘‘सुत्त’’न्ति वत्तब्बतं अरहति। विविधनयत्ता विसिट्ठनयत्ता च विनयो, खन्धकपाठो। एवन्ति एवं सुत्तविनयेसु परिग्गय्हमानेसु विनयपिटकम्पि न परियादियति परिवारपाळिया असङ्गहितत्ता। सुत्तन्ताभिधम्मपिटकानि वा सुत्तं अत्थसूचनादिअत्थसम्भवतो। एवम्पीति सुत्तन्ताभिधम्मपिटकानि सुत्तं, विनयपिटकं विनयोति एवं सुत्तविनयविभागे वुच्चमानेपि। न ताव परियादियन्तीति न ताव अनवसेसतो परिग्गय्हन्ति । कस्माति चेति आह ‘‘असुत्तनामकञ्ही’’तिआदि। यस्मा सुत्तन्ति इमं नामं अनारोपेत्वा सङ्गीतं जातकादिबुद्धवचनं अत्थि, तस्मा वुत्तनयेन तीणि पिटकानि न परियादियन्तीति। सुत्तनिपातउदानइतिवुत्तकानि दीघनिकायादयो विय सुत्तन्ति नामं आरोपेत्वा असङ्गीतानीति अधिप्पायेनेत्थ जातकादीहि सद्धिं तानिपि गहितानि। बुद्धवंसचरियापिटकानं पनेत्थ अग्गहणे कारणं मग्गितब्बं, किं वा एतेन मग्गनेन। सब्बोपायं वण्णनानयो थेरवाददस्सनमुखेन पटिक्खित्तो एवाति।
‘‘Kiṃ pana taṃ suttaṃ, ko vā vinayo’’ti vicāraṇāyaṃ ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Vinayoti vibhaṅgapāṭhamāha. So hi mātikāsaññitassa suttassa atthe sūcanato ‘‘sutta’’nti vattabbataṃ arahati. Vividhanayattā visiṭṭhanayattā ca vinayo, khandhakapāṭho. Evanti evaṃ suttavinayesu pariggayhamānesu vinayapiṭakampi na pariyādiyati parivārapāḷiyā asaṅgahitattā. Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ atthasūcanādiatthasambhavato. Evampīti suttantābhidhammapiṭakāni suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayoti evaṃ suttavinayavibhāge vuccamānepi. Na tāva pariyādiyantīti na tāva anavasesato pariggayhanti . Kasmāti ceti āha ‘‘asuttanāmakañhī’’tiādi. Yasmā suttanti imaṃ nāmaṃ anāropetvā saṅgītaṃ jātakādibuddhavacanaṃ atthi, tasmā vuttanayena tīṇi piṭakāni na pariyādiyantīti. Suttanipātaudānaitivuttakāni dīghanikāyādayo viya suttanti nāmaṃ āropetvā asaṅgītānīti adhippāyenettha jātakādīhi saddhiṃ tānipi gahitāni. Buddhavaṃsacariyāpiṭakānaṃ panettha aggahaṇe kāraṇaṃ maggitabbaṃ, kiṃ vā etena magganena. Sabbopāyaṃ vaṇṇanānayo theravādadassanamukhena paṭikkhitto evāti.
किं अत्थीति असुत्तनामकं बुद्धवचनं नत्थियेवाति दस्सेति। तं सब्बं पटिक्खिपित्वाति ‘‘सुत्तन्ति विनयो’’तिआदिना वुत्तसंवण्णनायं ‘‘नायमत्थो इधाधिप्पेतो’’ति पटिसेधेत्वा। विनेति एतेन किलेसेति विनयो, किलेसविनयनूपायो, सो एव कारणन्ति आह ‘‘विनयो पन कारण’’न्ति।
Kiṃ atthīti asuttanāmakaṃ buddhavacanaṃ natthiyevāti dasseti. Taṃ sabbaṃ paṭikkhipitvāti ‘‘suttanti vinayo’’tiādinā vuttasaṃvaṇṇanāyaṃ ‘‘nāyamattho idhādhippeto’’ti paṭisedhetvā. Vineti etena kileseti vinayo, kilesavinayanūpāyo, so eva kāraṇanti āha ‘‘vinayo pana kāraṇa’’nti.
धम्मेति परियत्तिधम्मे। सरागायाति सरागभावाय कामरागभवरागपरिब्रूहनाय। संयोगायाति भवसंयोजनाय। सउपादानायाति चतुरूपादानूपसंहितताय। महिच्छतायाति महिच्छभावाय। असन्तुट्ठियाति असन्तुट्ठभावाय। कोसज्जायाति कुसीतभावाय। सङ्गणिकायाति किलेससङ्गणिकविहाराय। आचयायाति तिविधवट्टाचयाय। विरागायाति सकलवट्टतो विरज्जनत्थाय। विसंयोगायाति कामरागादीहि विसंयुज्जनत्थाय। अनुपादानायाति सब्बस्सपि कम्मभवस्स अग्गहणाय। अप्पिच्छतायाति पच्चयप्पिच्छतादिवसेन सब्बसो इच्छाय अपगमाय। सन्तुट्ठियाति द्वादसविधसन्तुट्ठभावाय। वीरियारम्भायाति कायिकस्स चेव चेतसिकस्स च वीरियस्स पग्गण्हनत्थाय। विवेकायाति पविवित्तभावाय कामविवेकादितदङ्गविवेकादिविवेकसिद्धिया। अपचयायाति सब्बस्सपि वट्टस्स अपचयनाय, निब्बानायाति अत्थो। एवं यो परियत्तिधम्मो उग्गहणधारणपरिपुच्छामनसिकारवसेन योनिसो पटिपज्जन्तस्स सरागादिभावपरिवज्जनस्स कारणं हुत्वा विरागादिभावाय संवत्तति, एकंसतो एसो धम्मो, एसो विनयो सम्मदेव अपायादीसु अपतनवसेन धारणतो किलेसानं विनयनतो च। सत्थु सम्मासम्बुद्धस्स ओवादानुरूपप्पवत्तिभावतो एतं सत्थुसासनन्ति च जानेय्यासीति अत्थो।
Dhammeti pariyattidhamme. Sarāgāyāti sarāgabhāvāya kāmarāgabhavarāgaparibrūhanāya. Saṃyogāyāti bhavasaṃyojanāya. Saupādānāyāti caturūpādānūpasaṃhitatāya. Mahicchatāyāti mahicchabhāvāya. Asantuṭṭhiyāti asantuṭṭhabhāvāya. Kosajjāyāti kusītabhāvāya. Saṅgaṇikāyāti kilesasaṅgaṇikavihārāya. Ācayāyāti tividhavaṭṭācayāya. Virāgāyāti sakalavaṭṭato virajjanatthāya. Visaṃyogāyāti kāmarāgādīhi visaṃyujjanatthāya. Anupādānāyāti sabbassapi kammabhavassa aggahaṇāya. Appicchatāyāti paccayappicchatādivasena sabbaso icchāya apagamāya. Santuṭṭhiyāti dvādasavidhasantuṭṭhabhāvāya. Vīriyārambhāyāti kāyikassa ceva cetasikassa ca vīriyassa paggaṇhanatthāya. Vivekāyāti pavivittabhāvāya kāmavivekāditadaṅgavivekādivivekasiddhiyā. Apacayāyāti sabbassapi vaṭṭassa apacayanāya, nibbānāyāti attho. Evaṃ yo pariyattidhammo uggahaṇadhāraṇaparipucchāmanasikāravasena yoniso paṭipajjantassa sarāgādibhāvaparivajjanassa kāraṇaṃ hutvā virāgādibhāvāya saṃvattati, ekaṃsato eso dhammo, eso vinayo sammadeva apāyādīsu apatanavasena dhāraṇato kilesānaṃ vinayanato ca. Satthu sammāsambuddhassa ovādānurūpappavattibhāvato etaṃ satthusāsananti ca jāneyyāsīti attho.
चतुसच्चत्थसूचनं सुत्तन्ति आह ‘‘सुत्तेति तेपिटके बुद्धवचने’’ति। तेपिटकञ्हि बुद्धवचनं सच्चविनिमुत्तं नत्थि। रागादिविनयकारणं यथा तेन सुत्तपदेन पकासितन्ति आह ‘‘विनयेति एतस्मिं रागादिविनयकारणे’’ति। सुत्ते ओतरणञ्चेत्थ तेपिटकबुद्धवचनपरियापन्नतावसेनेव वेदितब्बं, न अञ्ञथाति आह ‘‘सुत्तप्पटिपाटिया कत्थचि अनागन्त्वा’’ति। छल्लिं उट्ठपेत्वाति अरोगस्स महतो रुक्खस्स तिट्ठतो उपक्कमेन छल्लिकाय सकलिकाय पपटिकाय वा उट्ठापनं विय अरोगस्स सासनधम्मस्स तिट्ठतो ब्यञ्जनमत्तेन तप्परियापन्नं विय हुत्वा छल्लिसदिसं पुब्बापरविरुद्धतादिदोसं उट्ठपेत्वा परिदीपेत्वा। तादिसानि पन एकंसतो गुळ्हवेस्सन्तरादिपरियापन्नानि होन्तीति आह ‘‘गुळ्हवेस्सन्तर…पे॰… पञ्ञायन्तीति अत्थो’’ति। रागादिविनयेति रागादिविनयनत्थेन अतदाकारताय अपञ्ञायमानानि छड्डेतब्बानि चजितब्बानि न गहेतब्बानि। सब्बत्थाति सब्बवारेसु।
Catusaccatthasūcanaṃ suttanti āha ‘‘sutteti tepiṭake buddhavacane’’ti. Tepiṭakañhi buddhavacanaṃ saccavinimuttaṃ natthi. Rāgādivinayakāraṇaṃ yathā tena suttapadena pakāsitanti āha ‘‘vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe’’ti. Sutte otaraṇañcettha tepiṭakabuddhavacanapariyāpannatāvaseneva veditabbaṃ, na aññathāti āha ‘‘suttappaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā’’ti. Challiṃ uṭṭhapetvāti arogassa mahato rukkhassa tiṭṭhato upakkamena challikāya sakalikāya papaṭikāya vā uṭṭhāpanaṃ viya arogassa sāsanadhammassa tiṭṭhato byañjanamattena tappariyāpannaṃ viya hutvā challisadisaṃ pubbāparaviruddhatādidosaṃ uṭṭhapetvā paridīpetvā. Tādisāni pana ekaṃsato guḷhavessantarādipariyāpannāni hontīti āha ‘‘guḷhavessantara…pe… paññāyantīti attho’’ti. Rāgādivinayeti rāgādivinayanatthena atadākāratāya apaññāyamānāni chaḍḍetabbāni cajitabbāni na gahetabbāni. Sabbatthāti sabbavāresu.
महापदेससुत्तवण्णना निट्ठिता।
Mahāpadesasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
सञ्चेतनियवग्गवण्णना निट्ठिता।
Sañcetaniyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. महापदेससुत्तं • 10. Mahāpadesasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १०. महापदेससुत्तवण्णना • 10. Mahāpadesasuttavaṇṇanā
