| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
๑๐. ภิกฺขุนิกฺขนฺธกํ
10. Bhikkhunikkhandhakaṃ
มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถาวณฺณนา
Mahāpajāpatigotamīvatthukathāvaṇṇanā
๔๐๒. ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก สเกฺกสุ วิหรตีติ ปฐมคมเนน คนฺตฺวา วิหรติฯ มหาปชาปติ โคตมีติ เอตฺถ โคตมีติ โคตฺตํฯ นามกรณทิวเส ปนสฺสา ลทฺธสกฺการา พฺราหฺมณา ลกฺขณสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘สเจ อยํ ธีตรํ ลภิสฺสติ, จกฺกวตฺติรโญฺญ มเหสี ภวิสฺสติฯ สเจ ปุตฺตํ ลภิสฺสติ, จกฺกวตฺติราชา ภวิสฺสตีติ อุภยถาปิ มหตีเยวสฺสา ปชา ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากริํสุ, ตสฺมา ปุตฺตปชาย เจว ธีตุปชาย จ มหนฺตตาย ‘‘มหาปชาปตี’’ติ นามํ อกํสุ, อิธ ปน โคเตฺตน สทฺธิํ สํสนฺทิตฺวา ‘‘มหาปชาปติ โคตมี’’ติ วุตฺตํฯ เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ ภควา กปิลปุรํ คนฺตฺวา ปฐมเมว นนฺทํ ปพฺพาเชสิ, สตฺตเม ทิวเส ราหุลกุมารํฯ จุมฺพฎกกลเห ปน อุภยนครวาสิเกสุ ยุทฺธตฺถาย นิกฺขเนฺตสุ สตฺถา คนฺตฺวา เต ราชาโน สญฺญาเปตฺวา อตฺตทณฺฑสุตฺตํ (สุ. นิ. ๙๔๑ อาทโย) กเถสิฯ ราชาโน ปสีทิตฺวา อฑฺฒเตยฺยสเต อฑฺฒเตยฺยสเต ทารเก อทํสุฯ ตานิ ปญฺจ กุมารสตานิ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิํสุฯ อถ เนสํ ปชาปติโย สาสนํ เปเสตฺวา อนภิรติํ อุปฺปาทยิํสุฯ สตฺถา เตสํ อนภิรติยา อุปฺปนฺนภาวํ ญตฺวา เต ปญฺจสเต ทหรภิกฺขู กุณาลทหํ เนตฺวา อตฺตโน กุณาลกาเล นิสินฺนปุเพฺพ ปาสาณตเล นิสีทิตฺวา กุณาลชาตกกถาย (ชา. ๒.๒๑.กุณาลชาตก) เตสํ อนภิรติํ วิโนเทตฺวา สเพฺพปิ เต โสตาปตฺติผเล ปติฎฺฐาเปสิ, ปุน มหาวนํ อาเนตฺวา อรหตฺตผเลฯ เตสํ จิตฺตชานนตฺถํ ปุนปิ ปชาปติโย สาสนํ ปหิณิํสุฯ เต ‘‘อภพฺพา มยํ ฆราวาสสฺสา’’ติ ปฎิสาสนํ ปหิณิํสุฯ ตา ‘‘น ทานิ อมฺหากํ ปรฆรํ คนฺตุํ ยุตฺตํ, มหาปชาปติยา สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิสฺสามา’’ติ ปญฺจสตาปิ มหาปชาปติํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อเยฺย, อมฺหากํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปถา’’ติ อาหํสุฯ มหาปชาปติ จ ตา อิตฺถิโย คเหตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, เสตจฺฉตฺตสฺส เหฎฺฐา รโญฺญ ปรินิพฺพุตกาเล อุปสงฺกมีติปิ วทนฺติเยวฯ ปกฺกามีติ ปุน กปิลปุรเมว ปาวิสิฯ
402. Bhikkhunikkhandhake sakkesu viharatīti paṭhamagamanena gantvā viharati. Mahāpajāpati gotamīti ettha gotamīti gottaṃ. Nāmakaraṇadivase panassā laddhasakkārā brāhmaṇā lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘sace ayaṃ dhītaraṃ labhissati, cakkavattirañño mahesī bhavissati. Sace puttaṃ labhissati, cakkavattirājā bhavissatīti ubhayathāpi mahatīyevassā pajā bhavissatī’’ti byākariṃsu, tasmā puttapajāya ceva dhītupajāya ca mahantatāya ‘‘mahāpajāpatī’’ti nāmaṃ akaṃsu, idha pana gottena saddhiṃ saṃsanditvā ‘‘mahāpajāpati gotamī’’ti vuttaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti bhagavā kapilapuraṃ gantvā paṭhamameva nandaṃ pabbājesi, sattame divase rāhulakumāraṃ. Cumbaṭakakalahe pana ubhayanagaravāsikesu yuddhatthāya nikkhantesu satthā gantvā te rājāno saññāpetvā attadaṇḍasuttaṃ (su. ni. 941 ādayo) kathesi. Rājāno pasīditvā aḍḍhateyyasate aḍḍhateyyasate dārake adaṃsu. Tāni pañca kumārasatāni satthu santike pabbajiṃsu. Atha nesaṃ pajāpatiyo sāsanaṃ pesetvā anabhiratiṃ uppādayiṃsu. Satthā tesaṃ anabhiratiyā uppannabhāvaṃ ñatvā te pañcasate daharabhikkhū kuṇāladahaṃ netvā attano kuṇālakāle nisinnapubbe pāsāṇatale nisīditvā kuṇālajātakakathāya (jā. 2.21.kuṇālajātaka) tesaṃ anabhiratiṃ vinodetvā sabbepi te sotāpattiphale patiṭṭhāpesi, puna mahāvanaṃ ānetvā arahattaphale. Tesaṃ cittajānanatthaṃ punapi pajāpatiyo sāsanaṃ pahiṇiṃsu. Te ‘‘abhabbā mayaṃ gharāvāsassā’’ti paṭisāsanaṃ pahiṇiṃsu. Tā ‘‘na dāni amhākaṃ paragharaṃ gantuṃ yuttaṃ, mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajissāmā’’ti pañcasatāpi mahāpajāpatiṃ upasaṅkamitvā ‘‘ayye, amhākaṃ pabbajjaṃ anujānāpethā’’ti āhaṃsu. Mahāpajāpati ca tā itthiyo gahetvā yena bhagavā tenupasaṅkami, setacchattassa heṭṭhā rañño parinibbutakāle upasaṅkamītipi vadantiyeva. Pakkāmīti puna kapilapurameva pāvisi.
ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวาติ โพธเนยฺยสตฺตานํ อุปนิสฺสยํ โอโลเกโนฺต ยถาชฺฌาสเยน วิหริตฺวาฯ จาริกํ ปกฺกามีติ มหาชนสงฺคหํ กโรโนฺต อุตฺตมาย พุทฺธสิริยา อโนปเมน พุทฺธวิลาเสน อตุริตจาริกํ ปกฺกามิฯ สมฺพหุลาหิ สากิยานีหิ สทฺธินฺติ อโนฺตนิเวสนสฺมิํเยว ทสพลํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชฺชาเวสํ คเหตฺวา ตาปิ ปญฺจสตา สากิยานิโย ปพฺพชฺชาเวสํเยว คาหาเปตฺวา สพฺพาหิปิ ตาหิ สมฺพหุลาหิ สากิยานีหิ สทฺธิํฯ ปกฺกามีติ คมนํ อภินีหริฯ คมนาภินีหรณกาเล ปนสฺสา ‘‘สุกุมารา ราชิตฺถิโย ปทสา คนฺตุํ น สกฺขิสฺสนฺตี’’ติ สากิยโกลิยราชาโน สุวณฺณสิวิกาโย อุปฎฺฐาปยิํสุ, ตา ปน ‘‘ยาเน อารุยฺห คจฺฉนฺตีหิ สตฺถริ อคารโว กโต โหตี’’ติ เอกปณฺณาสโยชนิกํ มคฺคํ ปทสาว ปฎิปชฺชิํสุฯ ราชาโนปิ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ อารกฺขํ สํวิทหาเปตฺวา ตณฺฑุลสปฺปิเตลาทีนํ สกฎานิ ปูเรตฺวา ‘‘คตคตฎฺฐาเน อาหารํ ปฎิยาเทถา’’ติ ปุริเส เปสยิํสุฯ สูเนหิ ปาเทหีติ ตาสญฺหิ สุขุมาลตฺตา ปาเทสุ เอโก โผโฎ อุเฎฺฐติ, เอโก ภิชฺชติ, อุโภ ปาทา กฎกฎฺฐิสมฺปริกิณฺณา วิย หุตฺวา อุทฺธุมาตาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สูเนหิ ปาเทหี’’ติฯ พหิทฺวารโกฎฺฐเกติ ทฺวารโกฎฺฐกสฺส พหิฯ กสฺมา ปเนวํ ฐิตาติ? เอวํ กิรสฺสา อโหสิ ‘‘อหํ ตถาคเตน อนุญฺญาตา สยเมว ปพฺพชฺชาเวสํ อคฺคเหสิํ, เอวํ คหิตภาโว จ ปน เม สกลชมฺพุทีเป ปากโฎ ชาโต, สเจ สตฺถา ปพฺพชฺชํ อนุชานิสฺสติ, อิเจฺจตํ กุสลํฯ สเจ นานุชานิสฺสติ, มหตี ครหา ภวิสฺสตี’’ติ วิหารํ ปวิสิตุํ อสโกฺกนฺตี โรทมานา อฎฺฐาสิฯ กิํ นุ ตฺวํ โคตมีติ กิํ นุ ราชกุลานํ วิปตฺติ อุปฺปนฺนา, เกน นุ ตฺวํ การเณน เอวํ วิวณฺณภาวํ ปตฺตา สูเนหิ ปาเทหิ…เป.… ฐิตาติฯ
Yathābhirantaṃviharitvāti bodhaneyyasattānaṃ upanissayaṃ olokento yathājjhāsayena viharitvā. Cārikaṃ pakkāmīti mahājanasaṅgahaṃ karonto uttamāya buddhasiriyā anopamena buddhavilāsena aturitacārikaṃ pakkāmi. Sambahulāhi sākiyānīhi saddhinti antonivesanasmiṃyeva dasabalaṃ uddissa pabbajjāvesaṃ gahetvā tāpi pañcasatā sākiyāniyo pabbajjāvesaṃyeva gāhāpetvā sabbāhipi tāhi sambahulāhi sākiyānīhi saddhiṃ. Pakkāmīti gamanaṃ abhinīhari. Gamanābhinīharaṇakāle panassā ‘‘sukumārā rājitthiyo padasā gantuṃ na sakkhissantī’’ti sākiyakoliyarājāno suvaṇṇasivikāyo upaṭṭhāpayiṃsu, tā pana ‘‘yāne āruyha gacchantīhi satthari agāravo kato hotī’’ti ekapaṇṇāsayojanikaṃ maggaṃ padasāva paṭipajjiṃsu. Rājānopi purato ca pacchato ca ārakkhaṃ saṃvidahāpetvā taṇḍulasappitelādīnaṃ sakaṭāni pūretvā ‘‘gatagataṭṭhāne āhāraṃ paṭiyādethā’’ti purise pesayiṃsu. Sūnehi pādehīti tāsañhi sukhumālattā pādesu eko phoṭo uṭṭheti, eko bhijjati, ubho pādā kaṭakaṭṭhisamparikiṇṇā viya hutvā uddhumātā. Tena vuttaṃ ‘‘sūnehi pādehī’’ti. Bahidvārakoṭṭhaketi dvārakoṭṭhakassa bahi. Kasmā panevaṃ ṭhitāti? Evaṃ kirassā ahosi ‘‘ahaṃ tathāgatena anuññātā sayameva pabbajjāvesaṃ aggahesiṃ, evaṃ gahitabhāvo ca pana me sakalajambudīpe pākaṭo jāto, sace satthā pabbajjaṃ anujānissati, iccetaṃ kusalaṃ. Sace nānujānissati, mahatī garahā bhavissatī’’ti vihāraṃ pavisituṃ asakkontī rodamānā aṭṭhāsi. Kiṃ nu tvaṃ gotamīti kiṃ nu rājakulānaṃ vipatti uppannā, kena nu tvaṃ kāraṇena evaṃ vivaṇṇabhāvaṃ pattā sūnehi pādehi…pe… ṭhitāti.
อเญฺญนปิ ปริยาเยนาติ อเญฺญนปิ การเณนฯ อาปาทิกาติ สํวฑฺฒิกา, ตุมฺหากํ หตฺถปาเทสุ หตฺถปาทกิจฺจํ อสาเธเนฺตสุ หเตฺถ จ ปาเท จ วเฑฺฒตฺวา ปฎิชคฺคิกาติ อโตฺถฯ โปสิกาติ ทิวสสฺส เทฺว ตโย วาเร นหาเปตฺวา โภเชตฺวา ปาเยตฺวา ตุเมฺห โปเสสิฯ ถญฺญํ ปาเยสีติ นนฺทกุมาโร กิร โพธิสตฺตโต กติปาเหเนว ทหรตโรฯ ตสฺมิํ ชาเต มหาปชาปติ อตฺตโน ปุตฺตํ ธาตีนํ ทตฺวา สยํ โพธิสตฺตสฺส ธาติกิจฺจํ สาธยมานา อตฺตโน ถญฺญํ ปาเยสิฯ ตํ สนฺธาย เถโร เอวมาหฯ สาธุ ภเนฺตติ ‘‘พหุการา’’ติอาทีหิ ตสฺสา คุณํ กเถตฺวา ปุน ปพฺพชฺชํ ยาจโนฺต เอวมาหฯ
Aññenapi pariyāyenāti aññenapi kāraṇena. Āpādikāti saṃvaḍḍhikā, tumhākaṃ hatthapādesu hatthapādakiccaṃ asādhentesu hatthe ca pāde ca vaḍḍhetvā paṭijaggikāti attho. Posikāti divasassa dve tayo vāre nahāpetvā bhojetvā pāyetvā tumhe posesi. Thaññaṃ pāyesīti nandakumāro kira bodhisattato katipāheneva daharataro. Tasmiṃ jāte mahāpajāpati attano puttaṃ dhātīnaṃ datvā sayaṃ bodhisattassa dhātikiccaṃ sādhayamānā attano thaññaṃ pāyesi. Taṃ sandhāya thero evamāha. Sādhu bhanteti ‘‘bahukārā’’tiādīhi tassā guṇaṃ kathetvā puna pabbajjaṃ yācanto evamāha.
มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mahāpajāpatigotamīvatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi / มหาปชาปติโคตมีวตฺถุ • Mahāpajāpatigotamīvatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถา • Mahāpajāpatigotamīvatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถาวณฺณนา • Mahāpajāpatigotamīvatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถา • Mahāpajāpatigotamīvatthukathā
