Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
(౩) పఞ్ఞావగ్గో
(3) Paññāvaggo
౧. మహాపఞ్ఞాకథా
1. Mahāpaññākathā
మహాపఞ్ఞాకథావణ్ణనా
Mahāpaññākathāvaṇṇanā
౧. ఇదాని విసేసతో పఞ్ఞాపదట్ఠానభూతాయ సుఞ్ఞకథాయ అనన్తరం కథితాయ పఞ్ఞాకథాయ అపుబ్బత్థానువణ్ణనా. తత్థ ఆదితో తావ సత్తసు అనుపస్సనాసు ఏకేకమూలకా సత్త పఞ్ఞా పుచ్ఛాపుబ్బఙ్గమం కత్వా నిద్దిట్ఠా, పున సత్తానుపస్సనామూలకా ఏకేకుత్తరమూలకా చ తిస్సో పఞ్ఞా పుచ్ఛం అకత్వావ నిద్దిట్ఠా, ఏవమాదితో దసపఞ్ఞాపారిపూరీ నిద్దిట్ఠా. తత్థ అనిచ్చానుపస్సనా తావ యస్మా అనిచ్చతో దిట్ఠేసు సఙ్ఖారేసు ‘‘యదనిచ్చం, తం దుక్ఖ’’న్తి దుక్ఖతో చ ‘‘యం దుక్ఖం, తదనత్తా’’తి అనత్తతో చ జవతి, తస్మా సా భావితా బహులీకతా జవనపఞ్ఞం పరిపూరేతి. సా హి సకవిసయేసు జవతీతి జవనా, జవనా చ సా పఞ్ఞా చాతి జవనపఞ్ఞా. దుక్ఖానుపస్సనా సమాధిన్ద్రియనిస్సితత్తా బలవతీ హుత్వా పణిధిం నిబ్బిజ్ఝతి పదాలేతి, తస్మా నిబ్బేధికపఞ్ఞం పరిపూరేతి. సా హి నిబ్బిజ్ఝతీతి నిబ్బేధికా, నిబ్బేధికా చ సా పఞ్ఞా చాతి నిబ్బేధికపఞ్ఞా. అనత్తానుపస్సనా సుఞ్ఞతాదస్సనేన వుద్ధిప్పత్తియా మహత్తప్పత్తత్తా మహాపఞ్ఞం పరిపూరేతి. సా హి వుద్ధిప్పత్తత్తా మహతీ చ సా పఞ్ఞా చాతి మహాపఞ్ఞా. నిబ్బిదానుపస్సనా యస్మా తిస్సన్నంయేవ అనుపస్సనానం పురిమతోపి ఆసేవనాయ బలప్పత్తావత్థత్తా సబ్బసఙ్ఖారేసు నిబ్బిన్దనసమత్థా హుత్వా తిక్ఖా హోతి, తస్మా తిక్ఖపఞ్ఞం పరిపూరేతి. విరాగానుపస్సనాపి యస్మా తిస్సన్నంయేవ అనుపస్సనానం పురిమతోపి ఆసేవనాబలప్పత్తానం వుద్ధతరావత్థత్తా సబ్బసఙ్ఖారేహి విరజ్జనసమత్థా హుత్వా విపులా హోతి, తస్మా విపులపఞ్ఞం పరిపూరేతి.
1. Idāni visesato paññāpadaṭṭhānabhūtāya suññakathāya anantaraṃ kathitāya paññākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha ādito tāva sattasu anupassanāsu ekekamūlakā satta paññā pucchāpubbaṅgamaṃ katvā niddiṭṭhā, puna sattānupassanāmūlakā ekekuttaramūlakā ca tisso paññā pucchaṃ akatvāva niddiṭṭhā, evamādito dasapaññāpāripūrī niddiṭṭhā. Tattha aniccānupassanā tāva yasmā aniccato diṭṭhesu saṅkhāresu ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkha’’nti dukkhato ca ‘‘yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti anattato ca javati, tasmā sā bhāvitā bahulīkatā javanapaññaṃ paripūreti. Sā hi sakavisayesu javatīti javanā, javanā ca sā paññā cāti javanapaññā. Dukkhānupassanā samādhindriyanissitattā balavatī hutvā paṇidhiṃ nibbijjhati padāleti, tasmā nibbedhikapaññaṃ paripūreti. Sā hi nibbijjhatīti nibbedhikā, nibbedhikā ca sā paññā cāti nibbedhikapaññā. Anattānupassanā suññatādassanena vuddhippattiyā mahattappattattā mahāpaññaṃ paripūreti. Sā hi vuddhippattattā mahatī ca sā paññā cāti mahāpaññā. Nibbidānupassanā yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanāya balappattāvatthattā sabbasaṅkhāresu nibbindanasamatthā hutvā tikkhā hoti, tasmā tikkhapaññaṃ paripūreti. Virāgānupassanāpi yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanābalappattānaṃ vuddhatarāvatthattā sabbasaṅkhārehi virajjanasamatthā hutvā vipulā hoti, tasmā vipulapaññaṃ paripūreti.
నిరోధానుపస్సనాపి యస్మా తిస్సన్నంయేవ అనుపస్సనానం పురిమతోపి ఆసేవనాబలప్పత్తానం వుద్ధతరావత్థత్తా వయలక్ఖణవసేన సబ్బసఙ్ఖారానం నిరోధదస్సనసమత్థా హుత్వా గమ్భీరా హోతి, తస్మా గమ్భీరపఞ్ఞం పరిపూరేతి. నిరోధో హి ఉత్తానపఞ్ఞేహి అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠత్తా గమ్భీరో, తస్మిం గమ్భీరే గాధప్పత్తా పఞ్ఞాపి గమ్భీరా. పటినిస్సగ్గానుపస్సనాపి యస్మా తిస్సన్నంయేవ అనుపస్సనానం పురిమతోపి ఆసేవనాబలప్పత్తానం వుద్ధతరావత్థత్తా వయలక్ఖణవసేన సబ్బసఙ్ఖారపటినిస్సజ్జనసమత్థా హుత్వా అసామన్తా హోతి, వుద్ధిపరియన్తప్పత్తత్తా ఛహి పఞ్ఞాహి దూరే హోతీతి అత్థో. తస్మా సయం అసామన్తత్తా అసామన్తపఞ్ఞం పరిపూరేతి. సా హి హేట్ఠిమపఞ్ఞాహి దూరత్తా అసామన్తా, అసమీపా వా పఞ్ఞాతి అసామన్తపఞ్ఞా. పణ్డిచ్చం పరిపూరేన్తీతి పణ్డితభావం పరిపూరేన్తి. యస్మా యథావుత్తా సత్త పఞ్ఞా పరిపుణ్ణా భావేత్వా పణ్డితలక్ఖణప్పత్తో సిఖప్పత్తవుట్ఠానగామినివిపస్సనాసఙ్ఖాతేహి సఙ్ఖారుపేక్ఖానులోమగోత్రభుఞాణేహి పణ్డితో హుత్వా పణ్డిచ్చేన సమన్నాగతో హోతి, తస్మా ‘‘పణ్డిచ్చం పరిపూరేన్తీ’’తి వుత్తం.
Nirodhānupassanāpi yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanābalappattānaṃ vuddhatarāvatthattā vayalakkhaṇavasena sabbasaṅkhārānaṃ nirodhadassanasamatthā hutvā gambhīrā hoti, tasmā gambhīrapaññaṃ paripūreti. Nirodho hi uttānapaññehi alabbhaneyyapatiṭṭhattā gambhīro, tasmiṃ gambhīre gādhappattā paññāpi gambhīrā. Paṭinissaggānupassanāpi yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanābalappattānaṃ vuddhatarāvatthattā vayalakkhaṇavasena sabbasaṅkhārapaṭinissajjanasamatthā hutvā asāmantā hoti, vuddhipariyantappattattā chahi paññāhi dūre hotīti attho. Tasmā sayaṃ asāmantattā asāmantapaññaṃ paripūreti. Sā hi heṭṭhimapaññāhi dūrattā asāmantā, asamīpā vā paññāti asāmantapaññā. Paṇḍiccaṃ paripūrentīti paṇḍitabhāvaṃ paripūrenti. Yasmā yathāvuttā satta paññā paripuṇṇā bhāvetvā paṇḍitalakkhaṇappatto sikhappattavuṭṭhānagāminivipassanāsaṅkhātehi saṅkhārupekkhānulomagotrabhuñāṇehi paṇḍito hutvā paṇḍiccena samannāgato hoti, tasmā ‘‘paṇḍiccaṃ paripūrentī’’ti vuttaṃ.
అట్ఠ పఞ్ఞాతి పణ్డిచ్చసఙ్ఖాతాయ పఞ్ఞాయ సహ సబ్బా అట్ఠ పఞ్ఞా. పుథుపఞ్ఞం పరిపూరేన్తీతి యస్మా తేన పణ్డిచ్చేన సమన్నాగతో హుత్వా సో పణ్డితో గోత్రభుఞాణానన్తరం నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా లోకుత్తరభావప్పత్తియా లోకియతో పుథుభూతత్తా విసుంభూతత్తా పుథుపఞ్ఞాతిసఙ్ఖాతం మగ్గఫలపఞ్ఞం పాపుణాతి, తస్మా ‘‘అట్ఠ పఞ్ఞా పుథుపఞ్ఞం పరిపూరేన్తీ’’తి వుత్తం.
Aṭṭha paññāti paṇḍiccasaṅkhātāya paññāya saha sabbā aṭṭha paññā. Puthupaññaṃ paripūrentīti yasmā tena paṇḍiccena samannāgato hutvā so paṇḍito gotrabhuñāṇānantaraṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā lokuttarabhāvappattiyā lokiyato puthubhūtattā visuṃbhūtattā puthupaññātisaṅkhātaṃ maggaphalapaññaṃ pāpuṇāti, tasmā ‘‘aṭṭha paññā puthupaññaṃ paripūrentī’’ti vuttaṃ.
ఇమా నవ పఞ్ఞాతిఆదీసు తస్సేవ కమేన అధిగతమగ్గఫలస్స అరియపుగ్గలస్స పణీతలోకుత్తరధమ్మోపయోగేన పణీతచిత్తసన్తానత్తా పహట్ఠాకారేనేవ చ పవత్తమానచిత్తసన్తానస్స ఫలానన్తరం ఓతిణ్ణభవఙ్గతో వుట్ఠితస్స మగ్గపచ్చవేక్ఖణా, తతో చ భవఙ్గం ఓతరిత్వా వుట్ఠితస్స ఫలపచ్చవేక్ఖణా, ఇమినావ నయేన పహీనకిలేసపచ్చవేక్ఖణా, అవసిట్ఠకిలేసపచ్చవేక్ఖణా, నిబ్బానపచ్చవేక్ఖణాతి పఞ్చ పచ్చవేక్ఖణా పవత్తన్తి. తాసు పచ్చవేక్ఖణాసు మగ్గపచ్చవేక్ఖణా ఫలపచ్చవేక్ఖణా చ పటిభానపటిసమ్భిదా హోతి. కథం? ‘‘యంకిఞ్చి పచ్చయసమ్భూతం నిబ్బానం భాసితత్థో విపాకో కిరియాతి ఇమే పఞ్చ ధమ్మా అత్థో’’తి అభిధమ్మే పాళిం అనుగన్త్వా తదట్ఠకథాయం వుత్తం. నిబ్బానస్స చ అత్థత్తా తదారమ్మణం మగ్గఫలఞాణం ‘‘అత్థేసు ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా’’తి (విభ॰ ౭౧౮; పటి॰ మ॰ ౧.౧౧౦) వచనతో అత్థపటిసమ్భిదా హోతి. తస్స అత్థపటిసమ్భిదాభూతస్స మగ్గఫలఞాణస్స పచ్చవేక్ఖణఞాణం ‘‘ఞాణేసు ఞాణం పటిభానపటిసమ్భిదా’’తి వచనతో పటిభానపటిసమ్భిదా హోతి. సా చ పచ్చవేక్ఖణపఞ్ఞా హాసాకారేన పవత్తమానచిత్తసన్తానస్స హాసపఞ్ఞా నామ హోతి. తస్మా నవ పఞ్ఞా హాసపఞ్ఞం పరిపూరేన్తీతి చ హాసపఞ్ఞా పటిభానపటిసమ్భిదాతి చ వుత్తం. సబ్బప్పకారాపి పఞ్ఞా తస్స తస్స అత్థస్స పాకటకరణసఙ్ఖాతేన పఞ్ఞాపనట్ఠేన పఞ్ఞా, తేన తేన వా పకారేన ధమ్మే జానాతీతి పఞ్ఞా.
Imā nava paññātiādīsu tasseva kamena adhigatamaggaphalassa ariyapuggalassa paṇītalokuttaradhammopayogena paṇītacittasantānattā pahaṭṭhākāreneva ca pavattamānacittasantānassa phalānantaraṃ otiṇṇabhavaṅgato vuṭṭhitassa maggapaccavekkhaṇā, tato ca bhavaṅgaṃ otaritvā vuṭṭhitassa phalapaccavekkhaṇā, imināva nayena pahīnakilesapaccavekkhaṇā, avasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇā, nibbānapaccavekkhaṇāti pañca paccavekkhaṇā pavattanti. Tāsu paccavekkhaṇāsu maggapaccavekkhaṇā phalapaccavekkhaṇā ca paṭibhānapaṭisambhidā hoti. Kathaṃ? ‘‘Yaṃkiñci paccayasambhūtaṃ nibbānaṃ bhāsitattho vipāko kiriyāti ime pañca dhammā attho’’ti abhidhamme pāḷiṃ anugantvā tadaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Nibbānassa ca atthattā tadārammaṇaṃ maggaphalañāṇaṃ ‘‘atthesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718; paṭi. ma. 1.110) vacanato atthapaṭisambhidā hoti. Tassa atthapaṭisambhidābhūtassa maggaphalañāṇassa paccavekkhaṇañāṇaṃ ‘‘ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti vacanato paṭibhānapaṭisambhidā hoti. Sā ca paccavekkhaṇapaññā hāsākārena pavattamānacittasantānassa hāsapaññā nāma hoti. Tasmā nava paññā hāsapaññaṃ paripūrentīti ca hāsapaññā paṭibhānapaṭisambhidāti ca vuttaṃ. Sabbappakārāpi paññā tassa tassa atthassa pākaṭakaraṇasaṅkhātena paññāpanaṭṭhena paññā, tena tena vā pakārena dhamme jānātīti paññā.
తస్సాతి తస్స వుత్తప్పకారస్స అరియపుగ్గలస్స. కరణత్థే సామివచనం. అత్థవవత్థానతోతి యథావుత్తస్స పఞ్చవిధస్స అత్థస్స వవత్థాపనవసేన. వుత్తమ్పి చేతం సమణకరణీయకథాయం ‘‘హేతుఫలం నిబ్బానం వచనత్థో అథ విపాకం కిరియాతి అత్థే పఞ్చ పభేదే పఠమన్తపభేదగతం ఞాణ’’న్తి. అధిగతా హోతీతి పటిలద్ధా హోతి. సాయేవ పటిలాభసచ్ఛికిరియాయ సచ్ఛికతా. పటిలాభఫస్సేనేవ ఫస్సితా పఞ్ఞాయ. ధమ్మవవత్థానతోతి ‘‘యో కోచి ఫలనిబ్బత్తకో హేతు అరియమగ్గో భాసితం కుసలం అకుసలన్తి ఇమే పఞ్చ ధమ్మా ధమ్మో’’తి అభిధమ్మే పాళియానుసారేన వుత్తానం పఞ్చన్నం ధమ్మానం వవత్థాపనవసేన. వుత్తమ్పి చేతం సమణకరణీయకథాయం ‘‘హేతు అరియమగ్గో వచనం కుసలఞ్చ అకుసలఞ్చాతి ధమ్మే పఞ్చ పభేదే దుతియన్తపభేదగతం ఞాణ’’న్తి. నిరుత్తివవత్థానతోతి తేసం తేసం అత్థధమ్మానం అనురూపనిరుత్తీనం వవత్థాపనవసేన. పటిభానవవత్థానతోతి పటిభానసఙ్ఖాతానం తిణ్ణం పటిసమ్భిదాఞాణానం వవత్థాపనవసేన. తస్సిమాతి నిగమనవచనమేతం.
Tassāti tassa vuttappakārassa ariyapuggalassa. Karaṇatthe sāmivacanaṃ. Atthavavatthānatoti yathāvuttassa pañcavidhassa atthassa vavatthāpanavasena. Vuttampi cetaṃ samaṇakaraṇīyakathāyaṃ ‘‘hetuphalaṃ nibbānaṃ vacanattho atha vipākaṃ kiriyāti atthe pañca pabhede paṭhamantapabhedagataṃ ñāṇa’’nti. Adhigatā hotīti paṭiladdhā hoti. Sāyeva paṭilābhasacchikiriyāya sacchikatā. Paṭilābhaphasseneva phassitā paññāya. Dhammavavatthānatoti ‘‘yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti ime pañca dhammā dhammo’’ti abhidhamme pāḷiyānusārena vuttānaṃ pañcannaṃ dhammānaṃ vavatthāpanavasena. Vuttampi cetaṃ samaṇakaraṇīyakathāyaṃ ‘‘hetu ariyamaggo vacanaṃ kusalañca akusalañcāti dhamme pañca pabhede dutiyantapabhedagataṃ ñāṇa’’nti. Niruttivavatthānatoti tesaṃ tesaṃ atthadhammānaṃ anurūpaniruttīnaṃ vavatthāpanavasena. Paṭibhānavavatthānatoti paṭibhānasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ paṭisambhidāñāṇānaṃ vavatthāpanavasena. Tassimāti nigamanavacanametaṃ.
౨. ఏవం సబ్బసఙ్గాహకవసేన అనుపస్సనానం విసేసం దస్సేత్వా ఇదాని వత్థుభేదవసేన దస్సేన్తో రూపే అనిచ్చానుపస్సనాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. పున రూపాదీసుయేవ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నవసేన జవనపఞ్ఞం దస్సేతుకామో కేవలం రూపాదివసేన చ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నరూపాదివసేన చ పుచ్ఛం కత్వా పుచ్ఛాకమేనేవ విస్సజ్జనం అకాసి. తత్థ సుద్ధరూపాదివిస్సజ్జనేసు పఠమం నిద్దిట్ఠా ఏవ పఞ్ఞా అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నమూలకేసు సబ్బవిస్సజ్జనేసు తేసు అతీతాదీసు జవనవసేన జవనపఞ్ఞాతి నిద్దిట్ఠా.
2. Evaṃ sabbasaṅgāhakavasena anupassanānaṃ visesaṃ dassetvā idāni vatthubhedavasena dassento rūpe aniccānupassanātiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva. Puna rūpādīsuyeva atītānāgatapaccuppannavasena javanapaññaṃ dassetukāmo kevalaṃ rūpādivasena ca atītānāgatapaccuppannarūpādivasena ca pucchaṃ katvā pucchākameneva vissajjanaṃ akāsi. Tattha suddharūpādivissajjanesu paṭhamaṃ niddiṭṭhā eva paññā atītānāgatapaccuppannamūlakesu sabbavissajjanesu tesu atītādīsu javanavasena javanapaññāti niddiṭṭhā.
౩. పున అనేకసుత్తన్తపుబ్బఙ్గమం పఞ్ఞాపభేదం దస్సేతుకామో పఠమం తావ సుత్తన్తే ఉద్దిసి. తత్థ సప్పురిససంసేవోతి హేట్ఠా వుత్తప్పకారానం సప్పురిసానం భజనం. సద్ధమ్మస్సవనన్తి తేసం సప్పురిసానం సన్తికే సీలాదిపటిపత్తిదీపకస్స సద్ధమ్మవచనస్స సవనం. యోనిసోమనసికారోతి సుతానం ధమ్మానం అత్థూపపరిక్ఖణవసేన ఉపాయేన మనసికారో. ధమ్మానుధమ్మపటిపత్తీతి లోకుత్తరధమ్మే అనుగతస్స సీలాదిపటిపదాధమ్మస్స పటిపజ్జనం. పఞ్ఞాపటిలాభాయ పఞ్ఞావుద్ధియా పఞ్ఞావేపుల్లాయ పఞ్ఞాబాహుల్లాయాతి ఇమాని చత్తారి పఞ్ఞావసేన భావవచనాని. సేసాని ద్వాదస పుగ్గలవసేన భావవచనాని.
3. Puna anekasuttantapubbaṅgamaṃ paññāpabhedaṃ dassetukāmo paṭhamaṃ tāva suttante uddisi. Tattha sappurisasaṃsevoti heṭṭhā vuttappakārānaṃ sappurisānaṃ bhajanaṃ. Saddhammassavananti tesaṃ sappurisānaṃ santike sīlādipaṭipattidīpakassa saddhammavacanassa savanaṃ. Yonisomanasikāroti sutānaṃ dhammānaṃ atthūpaparikkhaṇavasena upāyena manasikāro. Dhammānudhammapaṭipattīti lokuttaradhamme anugatassa sīlādipaṭipadādhammassa paṭipajjanaṃ. Paññāpaṭilābhāyapaññāvuddhiyā paññāvepullāya paññābāhullāyāti imāni cattāri paññāvasena bhāvavacanāni. Sesāni dvādasa puggalavasena bhāvavacanāni.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౧. మహాపఞ్ఞాకథా • 1. Mahāpaññākathā