| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
(੩) ਪਞ੍ਞਾવਗ੍ਗੋ
(3) Paññāvaggo
੧. ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਕਥਾ
1. Mahāpaññākathā
ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Mahāpaññākathāvaṇṇanā
੧. ਇਦਾਨਿ વਿਸੇਸਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾਯ ਸੁਞ੍ਞਕਥਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਕਥਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਨੁવਣ੍ਣਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਤੋ ਤਾવ ਸਤ੍ਤਸੁ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਏਕੇਕਮੂਲਕਾ ਸਤ੍ਤ ਪਞ੍ਞਾ ਪੁਚ੍ਛਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਪੁਨ ਸਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਮੂਲਕਾ ਏਕੇਕੁਤ੍ਤਰਮੂਲਕਾ ਚ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਞ੍ਞਾ ਪੁਚ੍ਛਂ ਅਕਤ੍વਾવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਏવਮਾਦਿਤੋ ਦਸਪਞ੍ਞਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਤਾવ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ‘‘ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਚ ‘‘ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਦਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਚ ਜવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਜવਨਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਸਕવਿਸਯੇਸੁ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਾ, ਜવਨਾ ਚ ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚਾਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਬਲવਤੀ ਹੁਤ੍વਾ ਪਣਿਧਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਤਿ ਪਦਾਲੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾ, ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾ ਚ ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾ। ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸੁਞ੍ਞਤਾਦਸ੍ਸਨੇਨ વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮਹਾਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਸਾ ਹਿ વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮਹਤੀ ਚ ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚਾਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂਯੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪੁਰਿਮਤੋਪਿ ਆਸੇવਨਾਯ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾવਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਸਮਤ੍ਥਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂਯੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪੁਰਿਮਤੋਪਿ ਆਸੇવਨਾਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ વੁਦ੍ਧਤਰਾવਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ વਿਰਜ੍ਜਨਸਮਤ੍ਥਾ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪੁਲਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਪੁਲਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ।
1. Idāni visesato paññāpadaṭṭhānabhūtāya suññakathāya anantaraṃ kathitāya paññākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha ādito tāva sattasu anupassanāsu ekekamūlakā satta paññā pucchāpubbaṅgamaṃ katvā niddiṭṭhā, puna sattānupassanāmūlakā ekekuttaramūlakā ca tisso paññā pucchaṃ akatvāva niddiṭṭhā, evamādito dasapaññāpāripūrī niddiṭṭhā. Tattha aniccānupassanā tāva yasmā aniccato diṭṭhesu saṅkhāresu ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkha’’nti dukkhato ca ‘‘yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti anattato ca javati, tasmā sā bhāvitā bahulīkatā javanapaññaṃ paripūreti. Sā hi sakavisayesu javatīti javanā, javanā ca sā paññā cāti javanapaññā. Dukkhānupassanā samādhindriyanissitattā balavatī hutvā paṇidhiṃ nibbijjhati padāleti, tasmā nibbedhikapaññaṃ paripūreti. Sā hi nibbijjhatīti nibbedhikā, nibbedhikā ca sā paññā cāti nibbedhikapaññā. Anattānupassanā suññatādassanena vuddhippattiyā mahattappattattā mahāpaññaṃ paripūreti. Sā hi vuddhippattattā mahatī ca sā paññā cāti mahāpaññā. Nibbidānupassanā yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanāya balappattāvatthattā sabbasaṅkhāresu nibbindanasamatthā hutvā tikkhā hoti, tasmā tikkhapaññaṃ paripūreti. Virāgānupassanāpi yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanābalappattānaṃ vuddhatarāvatthattā sabbasaṅkhārehi virajjanasamatthā hutvā vipulā hoti, tasmā vipulapaññaṃ paripūreti.
ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂਯੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪੁਰਿਮਤੋਪਿ ਆਸੇવਨਾਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ વੁਦ੍ਧਤਰਾવਤ੍ਥਤ੍ਤਾ વਯਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਾ ਹੁਤ੍વਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਨਿਰੋਧੋ ਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨਪਞ੍ਞੇਹਿ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਗਾਧਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਪਿ ਗਮ੍ਭੀਰਾ। ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂਯੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪੁਰਿਮਤੋਪਿ ਆਸੇવਨਾਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ વੁਦ੍ਧਤਰਾવਤ੍ਥਤ੍ਤਾ વਯਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸਮਤ੍ਥਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਸਾਮਨ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, વੁਦ੍ਧਿਪਰਿਯਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਛਹਿ ਪਞ੍ਞਾਹਿ ਦੂਰੇ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਯਂ ਅਸਾਮਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਸਾਮਨ੍ਤਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਞ੍ਞਾਹਿ ਦੂਰਤ੍ਤਾ ਅਸਾਮਨ੍ਤਾ, ਅਸਮੀਪਾ વਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਅਸਾਮਨ੍ਤਪਞ੍ਞਾ। ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤ ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਿਖਪ੍ਪਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਨੁਲੋਮਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Nirodhānupassanāpi yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanābalappattānaṃ vuddhatarāvatthattā vayalakkhaṇavasena sabbasaṅkhārānaṃ nirodhadassanasamatthā hutvā gambhīrā hoti, tasmā gambhīrapaññaṃ paripūreti. Nirodho hi uttānapaññehi alabbhaneyyapatiṭṭhattā gambhīro, tasmiṃ gambhīre gādhappattā paññāpi gambhīrā. Paṭinissaggānupassanāpi yasmā tissannaṃyeva anupassanānaṃ purimatopi āsevanābalappattānaṃ vuddhatarāvatthattā vayalakkhaṇavasena sabbasaṅkhārapaṭinissajjanasamatthā hutvā asāmantā hoti, vuddhipariyantappattattā chahi paññāhi dūre hotīti attho. Tasmā sayaṃ asāmantattā asāmantapaññaṃ paripūreti. Sā hi heṭṭhimapaññāhi dūrattā asāmantā, asamīpā vā paññāti asāmantapaññā. Paṇḍiccaṃ paripūrentīti paṇḍitabhāvaṃ paripūrenti. Yasmā yathāvuttā satta paññā paripuṇṇā bhāvetvā paṇḍitalakkhaṇappatto sikhappattavuṭṭhānagāminivipassanāsaṅkhātehi saṅkhārupekkhānulomagotrabhuñāṇehi paṇḍito hutvā paṇḍiccena samannāgato hoti, tasmā ‘‘paṇḍiccaṃ paripūrentī’’ti vuttaṃ.
ਅਟ੍ਠ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਹ ਸਬ੍ਬਾ ਅਟ੍ਠ ਪਞ੍ਞਾ। ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਲੋਕਿਯਤੋ ਪੁਥੁਭੂਤਤ੍ਤਾ વਿਸੁਂਭੂਤਤ੍ਤਾ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਟ੍ਠ ਪਞ੍ਞਾ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Aṭṭha paññāti paṇḍiccasaṅkhātāya paññāya saha sabbā aṭṭha paññā. Puthupaññaṃ paripūrentīti yasmā tena paṇḍiccena samannāgato hutvā so paṇḍito gotrabhuñāṇānantaraṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā lokuttarabhāvappattiyā lokiyato puthubhūtattā visuṃbhūtattā puthupaññātisaṅkhātaṃ maggaphalapaññaṃ pāpuṇāti, tasmā ‘‘aṭṭha paññā puthupaññaṃ paripūrentī’’ti vuttaṃ.
ਇਮਾ ਨવ ਪਞ੍ਞਾਤਿਆਦੀਸੁ ਤਸ੍ਸੇવ ਕਮੇਨ ਅਧਿਗਤਮਗ੍ਗਫਲਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਣੀਤਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੋਪਯੋਗੇਨ ਪਣੀਤਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਤ੍ਤਾ ਪਹਟ੍ਠਾਕਾਰੇਨੇવ ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਫਲਾਨਨ੍ਤਰਂ ਓਤਿਣ੍ਣਭવਙ੍ਗਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਤਤੋ ਚ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਫਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਤਿ ਪਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਾਸੁ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਸੁ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਫਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਚ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਭਾਸਿਤਤ੍ਥੋ વਿਪਾਕੋ ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਾਲ਼ਿਂ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਦਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਮਗ੍ਗਫਲਞਾਣਂ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੧੮; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੦) વਚਨਤੋ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਭੂਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਫਲਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ‘‘ਞਾਣੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਪਞ੍ਞਾ ਹਾਸਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨવ ਪਞ੍ਞਾ ਹਾਸਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਚ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਾਕਟਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ, ਤੇਨ ਤੇਨ વਾ ਪਕਾਰੇਨ ਧਮ੍ਮੇ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾ।
Imā nava paññātiādīsu tasseva kamena adhigatamaggaphalassa ariyapuggalassa paṇītalokuttaradhammopayogena paṇītacittasantānattā pahaṭṭhākāreneva ca pavattamānacittasantānassa phalānantaraṃ otiṇṇabhavaṅgato vuṭṭhitassa maggapaccavekkhaṇā, tato ca bhavaṅgaṃ otaritvā vuṭṭhitassa phalapaccavekkhaṇā, imināva nayena pahīnakilesapaccavekkhaṇā, avasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇā, nibbānapaccavekkhaṇāti pañca paccavekkhaṇā pavattanti. Tāsu paccavekkhaṇāsu maggapaccavekkhaṇā phalapaccavekkhaṇā ca paṭibhānapaṭisambhidā hoti. Kathaṃ? ‘‘Yaṃkiñci paccayasambhūtaṃ nibbānaṃ bhāsitattho vipāko kiriyāti ime pañca dhammā attho’’ti abhidhamme pāḷiṃ anugantvā tadaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Nibbānassa ca atthattā tadārammaṇaṃ maggaphalañāṇaṃ ‘‘atthesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718; paṭi. ma. 1.110) vacanato atthapaṭisambhidā hoti. Tassa atthapaṭisambhidābhūtassa maggaphalañāṇassa paccavekkhaṇañāṇaṃ ‘‘ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti vacanato paṭibhānapaṭisambhidā hoti. Sā ca paccavekkhaṇapaññā hāsākārena pavattamānacittasantānassa hāsapaññā nāma hoti. Tasmā nava paññā hāsapaññaṃ paripūrentīti ca hāsapaññā paṭibhānapaṭisambhidāti ca vuttaṃ. Sabbappakārāpi paññā tassa tassa atthassa pākaṭakaraṇasaṅkhātena paññāpanaṭṭhena paññā, tena tena vā pakārena dhamme jānātīti paññā.
ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਅਤ੍ਥવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚવਿਧਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વવਤ੍ਥਾਪਨવਸੇਨ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਸਮਣਕਰਣੀਯਕਥਾਯਂ ‘‘ਹੇਤੁਫਲਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વਚਨਤ੍ਥੋ ਅਥ વਿਪਾਕਂ ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਪਞ੍ਚ ਪਭੇਦੇ ਪਠਮਨ੍ਤਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਗਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ਸਾਯੇવ ਪਟਿਲਾਭਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ। ਪਟਿਲਾਭਫਸ੍ਸੇਨੇવ ਫਸ੍ਸਿਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਧਮ੍ਮવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ‘‘ਯੋ ਕੋਚਿ ਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਹੇਤੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਭਾਸਿਤਂ ਕੁਸਲਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਾਲ਼ਿਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਪਨવਸੇਨ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਸਮਣਕਰਣੀਯਕਥਾਯਂ ‘‘ਹੇਤੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ વਚਨਂ ਕੁਸਲਞ੍ਚ ਅਕੁਸਲਞ੍ਚਾਤਿ ਧਮ੍ਮੇ ਪਞ੍ਚ ਪਭੇਦੇ ਦੁਤਿਯਨ੍ਤਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਿਰੁਤ੍ਤਿવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਰੂਪਨਿਰੁਤ੍ਤੀਨਂ વવਤ੍ਥਾਪਨવਸੇਨ। ਪਟਿਭਾਨવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ਪਟਿਭਾਨਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਪਨવਸੇਨ। ਤਸ੍ਸਿਮਾਤਿ ਨਿਗਮਨવਚਨਮੇਤਂ।
Tassāti tassa vuttappakārassa ariyapuggalassa. Karaṇatthe sāmivacanaṃ. Atthavavatthānatoti yathāvuttassa pañcavidhassa atthassa vavatthāpanavasena. Vuttampi cetaṃ samaṇakaraṇīyakathāyaṃ ‘‘hetuphalaṃ nibbānaṃ vacanattho atha vipākaṃ kiriyāti atthe pañca pabhede paṭhamantapabhedagataṃ ñāṇa’’nti. Adhigatā hotīti paṭiladdhā hoti. Sāyeva paṭilābhasacchikiriyāya sacchikatā. Paṭilābhaphasseneva phassitā paññāya. Dhammavavatthānatoti ‘‘yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti ime pañca dhammā dhammo’’ti abhidhamme pāḷiyānusārena vuttānaṃ pañcannaṃ dhammānaṃ vavatthāpanavasena. Vuttampi cetaṃ samaṇakaraṇīyakathāyaṃ ‘‘hetu ariyamaggo vacanaṃ kusalañca akusalañcāti dhamme pañca pabhede dutiyantapabhedagataṃ ñāṇa’’nti. Niruttivavatthānatoti tesaṃ tesaṃ atthadhammānaṃ anurūpaniruttīnaṃ vavatthāpanavasena. Paṭibhānavavatthānatoti paṭibhānasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ paṭisambhidāñāṇānaṃ vavatthāpanavasena. Tassimāti nigamanavacanametaṃ.
੨. ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਥੁਭੇਦવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਰੂਪੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਪੁਨ ਰੂਪਾਦੀਸੁਯੇવ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਕੇવਲਂ ਰੂਪਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਪੁਚ੍ਛਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾਕਮੇਨੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਅਕਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਦ੍ਧਰੂਪਾਦਿવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਪਠਮਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਏવ ਪਞ੍ਞਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮੂਲਕੇਸੁ ਸਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਤੇਸੁ ਅਤੀਤਾਦੀਸੁ ਜવਨવਸੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ।
2. Evaṃ sabbasaṅgāhakavasena anupassanānaṃ visesaṃ dassetvā idāni vatthubhedavasena dassento rūpe aniccānupassanātiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva. Puna rūpādīsuyeva atītānāgatapaccuppannavasena javanapaññaṃ dassetukāmo kevalaṃ rūpādivasena ca atītānāgatapaccuppannarūpādivasena ca pucchaṃ katvā pucchākameneva vissajjanaṃ akāsi. Tattha suddharūpādivissajjanesu paṭhamaṃ niddiṭṭhā eva paññā atītānāgatapaccuppannamūlakesu sabbavissajjanesu tesu atītādīsu javanavasena javanapaññāti niddiṭṭhā.
੩. ਪੁਨ ਅਨੇਕਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਉਦ੍ਦਿਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸਂਸੇવੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਭਜਨਂ। ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੀਲਾਦਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੀਪਕਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਚਨਸ੍ਸ ਸવਨਂ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਸੁਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥੂਪਪਰਿਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇ ਅਨੁਗਤਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿਪਟਿਪਦਾਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਂ। ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਾਯ ਪਞ੍ਞਾવੁਦ੍ਧਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਪਞ੍ਞਾਬਾਹੁਲ੍ਲਾਯਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਭਾવવਚਨਾਨਿ। ਸੇਸਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਭਾવવਚਨਾਨਿ।
3. Puna anekasuttantapubbaṅgamaṃ paññāpabhedaṃ dassetukāmo paṭhamaṃ tāva suttante uddisi. Tattha sappurisasaṃsevoti heṭṭhā vuttappakārānaṃ sappurisānaṃ bhajanaṃ. Saddhammassavananti tesaṃ sappurisānaṃ santike sīlādipaṭipattidīpakassa saddhammavacanassa savanaṃ. Yonisomanasikāroti sutānaṃ dhammānaṃ atthūpaparikkhaṇavasena upāyena manasikāro. Dhammānudhammapaṭipattīti lokuttaradhamme anugatassa sīlādipaṭipadādhammassa paṭipajjanaṃ. Paññāpaṭilābhāyapaññāvuddhiyā paññāvepullāya paññābāhullāyāti imāni cattāri paññāvasena bhāvavacanāni. Sesāni dvādasa puggalavasena bhāvavacanāni.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਕਥਾ • 1. Mahāpaññākathā
