Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ៣. មហាបរិនិព្ពានសុត្តវណ្ណនា

    3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā

    ១៣១. ឯវំ មេ សុតន្តិ មហាបរិនិព្ពានសុត្តំ។ តត្រាយមនុបុព្ពបទវណ្ណនា – គិជ្ឈកូដេតិ គិជ្ឈា តស្ស កូដេសុ វសិំសុ, គិជ្ឈសទិសំ វា តស្ស កូដំ អត្ថីតិ គិជ្ឈកូដោ, តស្មិំ គិជ្ឈកូដេ។ អភិយាតុកាមោតិ អភិភវនត្ថាយ យាតុកាមោ។ វជ្ជីតិ វជ្ជិរាជានោ។ ឯវំមហិទ្ធិកេតិ ឯវំ មហតិយា រាជិទ្ធិយា សមន្នាគតេ, ឯតេន នេសំ សមគ្គភាវំ កថេសិ។ ឯវំមហានុភាវេតិ ឯវំ មហន្តេន អានុភាវេន សមន្នាគតេ, ឯតេន នេសំ ហត្ថិសិប្បាទីសុ កតសិក្ខតំ កថេសិ, យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘សិក្ខិតា វតិមេ លិច្ឆវិកុមារកា, សុសិក្ខិតា វតិមេ លិច្ឆវិកុមារកា, យត្រ ហិ នាម សុខុមេន តាឡច្ឆិគ្គលេន អសនំ អតិបាតយិស្សន្តិ បោង្ខានុបោង្ខំ អវិរាធិត’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.១១១៥)។ ឧច្ឆេច្ឆាមីតិ ឧច្ឆិន្ទិស្សាមិ។ វិនាសេស្សាមីតិ នាសេស្សាមិ, អទស្សនំ បាបេស្សាមិ។ អនយព្យសនន្តិ ឯត្ថ ន អយោតិ អនយោ, អវឌ្ឍិយា ឯតំ នាមំ។ ហិតញ្ច សុខញ្ច វិយស្សតិ វិក្ខិបតីតិ ព្យសនំ, ញាតិបារិជុញ្ញាទីនំ ឯតំ នាមំ។ អាបាទេស្សាមីតិ បាបយិស្សាមិ។

    131.Evaṃme sutanti mahāparinibbānasuttaṃ. Tatrāyamanupubbapadavaṇṇanā – gijjhakūṭeti gijjhā tassa kūṭesu vasiṃsu, gijjhasadisaṃ vā tassa kūṭaṃ atthīti gijjhakūṭo, tasmiṃ gijjhakūṭe. Abhiyātukāmoti abhibhavanatthāya yātukāmo. Vajjīti vajjirājāno. Evaṃmahiddhiketi evaṃ mahatiyā rājiddhiyā samannāgate, etena nesaṃ samaggabhāvaṃ kathesi. Evaṃmahānubhāveti evaṃ mahantena ānubhāvena samannāgate, etena nesaṃ hatthisippādīsu katasikkhataṃ kathesi, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sikkhitā vatime licchavikumārakā, susikkhitā vatime licchavikumārakā, yatra hi nāma sukhumena tāḷacchiggalena asanaṃ atipātayissanti poṅkhānupoṅkhaṃ avirādhita’’nti (saṃ. ni. 5.1115). Ucchecchāmīti ucchindissāmi. Vināsessāmīti nāsessāmi, adassanaṃ pāpessāmi. Anayabyasananti ettha na ayoti anayo, avaḍḍhiyā etaṃ nāmaṃ. Hitañca sukhañca viyassati vikkhipatīti byasanaṃ, ñātipārijuññādīnaṃ etaṃ nāmaṃ. Āpādessāmīti pāpayissāmi.

    ឥតិ កិរ សោ ឋាននិសជ្ជាទីសុ ឥមំ យុទ្ធកថមេវ កថេតិ, គមនសជ្ជា ហោថាតិ ឯវំ ពលកាយំ អាណាបេតិ។ កស្មា? គង្គាយំ កិរ ឯកំ បដ្ដនគាមំ និស្សាយ អឌ្ឍយោជនំ អជាតសត្តុនោ អាណា, អឌ្ឍយោជនំ លិច្ឆវីនំ។ ឯត្ថ បន អាណាបវត្តិដ្ឋានំ ហោតីតិ អត្ថោ។ តត្រាបិ ច បព្ពតបាទតោ មហគ្ឃភណ្ឌំ ឱតរតិ។ តំ សុត្វា – ‘‘អជ្ជ យាមិ, ស្វេ យាមី’’តិ អជាតសត្តុនោ សំវិទហន្តស្សេវ លិច្ឆវិរាជានោ សមគ្គា សម្មោទមានា បុរេតរំ គន្ត្វា សព្ពំ គណ្ហន្តិ។ អជាតសត្តុ បច្ឆា អាគន្ត្វា តំ បវត្តិំ ញត្វា កុជ្ឈិត្វា គច្ឆតិ។ តេ បុនសំវច្ឆរេបិ តថេវ ករោន្តិ។ អថ សោ ពលវាឃាតជាតោ តទា ឯវមកាសិ។

    Iti kira so ṭhānanisajjādīsu imaṃ yuddhakathameva katheti, gamanasajjā hothāti evaṃ balakāyaṃ āṇāpeti. Kasmā? Gaṅgāyaṃ kira ekaṃ paṭṭanagāmaṃ nissāya aḍḍhayojanaṃ ajātasattuno āṇā, aḍḍhayojanaṃ licchavīnaṃ. Ettha pana āṇāpavattiṭṭhānaṃ hotīti attho. Tatrāpi ca pabbatapādato mahagghabhaṇḍaṃ otarati. Taṃ sutvā – ‘‘ajja yāmi, sve yāmī’’ti ajātasattuno saṃvidahantasseva licchavirājāno samaggā sammodamānā puretaraṃ gantvā sabbaṃ gaṇhanti. Ajātasattu pacchā āgantvā taṃ pavattiṃ ñatvā kujjhitvā gacchati. Te punasaṃvaccharepi tatheva karonti. Atha so balavāghātajāto tadā evamakāsi.

    តតោ ចិន្តេសិ – ‘‘គណេន សទ្ធិំ យុទ្ធំ នាម ភារិយំ, ឯកោបិ មោឃប្បហារោ នាម នត្ថិ, ឯកេន ខោ បន បណ្ឌិតេន សទ្ធិំ មន្តេត្វា ករោន្តោ និប្បរាធោ ហោតិ, បណ្ឌិតោ ច សត្ថារា សទិសោ នត្ថិ, សត្ថា ច អវិទូរេ ធុរវិហារេ វសតិ, ហន្ទាហំ បេសេត្វា បុច្ឆាមិ ។ សចេ មេ គតេន កោចិ អត្ថោ ភវិស្សតិ, សត្ថា តុណ្ហី ភវិស្សតិ, អនត្ថេ បន សតិ កិំ រញ្ញោ តត្ថ គមនេនាតិ វក្ខតី’’តិ។ សោ វស្សការព្រាហ្មណំ បេសេសិ។ ព្រាហ្មណោ គន្ត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អថ ខោ រាជា…បេ.… អាបាទេស្សាមី’’តិ។

    Tato cintesi – ‘‘gaṇena saddhiṃ yuddhaṃ nāma bhāriyaṃ, ekopi moghappahāro nāma natthi, ekena kho pana paṇḍitena saddhiṃ mantetvā karonto nipparādho hoti, paṇḍito ca satthārā sadiso natthi, satthā ca avidūre dhuravihāre vasati, handāhaṃ pesetvā pucchāmi . Sace me gatena koci attho bhavissati, satthā tuṇhī bhavissati, anatthe pana sati kiṃ rañño tattha gamanenāti vakkhatī’’ti. So vassakārabrāhmaṇaṃ pesesi. Brāhmaṇo gantvā bhagavato etamatthaṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho rājā…pe… āpādessāmī’’ti.

    រាជអបរិហានិយធម្មវណ្ណនា

    Rājaaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ១៣៤. ភគវន្តំ ពីជយមានោតិ ថេរោ វត្តសីសេ ឋត្វា ភគវន្តំ ពីជតិ, ភគវតោ បន សីតំ វា ឧណ្ហំ វា នត្ថិ។ ភគវា ព្រាហ្មណស្ស វចនំ សុត្វា តេន សទ្ធិំ អមន្តេត្វា ថេរេន សទ្ធិំ មន្តេតុកាមោ កិន្តិ តេ, អានន្ទ, សុតន្តិអាទិមាហ។ អភិណ្ហំ សន្និបាតាតិ ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ សន្និបតន្តាបិ អន្តរន្តរា សន្និបតន្តាបិ អភិណ្ហំ សន្និបាតាវ។ សន្និបាតពហុលាតិ ហិយ្យោបិ សន្និបតិម្ហា, បុរិមទិវសម្បិ សន្និបតិម្ហា, បុន អជ្ជ កិមត្ថំ សន្និបតិតា ហោមាតិ វោសានំ អនាបជ្ជន្តា សន្និបាតពហុលា នាម ហោន្តិ។ យាវកីវញ្ចាតិ យត្តកំ កាលំ។ វុទ្ធិយេវ, អានន្ទ, វជ្ជីនំ បាដិកង្ខា, នោ បរិហានីតិ – អភិណ្ហំ អសន្និបតន្តា ហិ ទិសាវិទិសាសុ អាគតំ សាសនំ ន សុណន្តិ, តតោ – ‘‘អសុកគាមសីមា វា និគមសីមា វា អាកុលា, អសុកដ្ឋានេ ចោរា វា បរិយុដ្ឋិតា’’តិ ន ជានន្តិ, ចោរាបិ ‘‘បមត្តា រាជានោ’’តិ ញត្វា គាមនិគមាទីនិ បហរន្តា ជនបទំ នាសេន្តិ។ ឯវំ រាជូនំ បរិហានិ ហោតិ។ អភិណ្ហំ សន្និបតន្តា បន តំ តំ បវត្តិំ សុណន្តិ, តតោ ពលំ បេសេត្វា អមិត្តមទ្ទនំ ករោន្តិ, ចោរាបិ – ‘‘អប្បមត្តា រាជានោ, ន សក្កា អម្ហេហិ វគ្គពន្ធេហិ វិចរិតុ’’ន្តិ ភិជ្ជិត្វា បលាយន្តិ។ ឯវំ រាជូនំ វុទ្ធិ ហោតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘វុទ្ធិយេវ, អានន្ទ, វជ្ជីនំ បាដិកង្ខា នោ បរិហានី’’តិ។ តត្ថ បាដិកង្ខាតិ ឥច្ឆិតព្ពា, អវស្សំ ភវិស្សតីតិ ឯវំ ទដ្ឋព្ពាតិ អត្ថោ។

    134.Bhagavantaṃ bījayamānoti thero vattasīse ṭhatvā bhagavantaṃ bījati, bhagavato pana sītaṃ vā uṇhaṃ vā natthi. Bhagavā brāhmaṇassa vacanaṃ sutvā tena saddhiṃ amantetvā therena saddhiṃ mantetukāmo kinti te, ānanda, sutantiādimāha. Abhiṇhaṃ sannipātāti divasassa tikkhattuṃ sannipatantāpi antarantarā sannipatantāpi abhiṇhaṃ sannipātāva. Sannipātabahulāti hiyyopi sannipatimhā, purimadivasampi sannipatimhā, puna ajja kimatthaṃ sannipatitā homāti vosānaṃ anāpajjantā sannipātabahulā nāma honti. Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ. Vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānīti – abhiṇhaṃ asannipatantā hi disāvidisāsu āgataṃ sāsanaṃ na suṇanti, tato – ‘‘asukagāmasīmā vā nigamasīmā vā ākulā, asukaṭṭhāne corā vā pariyuṭṭhitā’’ti na jānanti, corāpi ‘‘pamattā rājāno’’ti ñatvā gāmanigamādīni paharantā janapadaṃ nāsenti. Evaṃ rājūnaṃ parihāni hoti. Abhiṇhaṃ sannipatantā pana taṃ taṃ pavattiṃ suṇanti, tato balaṃ pesetvā amittamaddanaṃ karonti, corāpi – ‘‘appamattā rājāno, na sakkā amhehi vaggabandhehi vicaritu’’nti bhijjitvā palāyanti. Evaṃ rājūnaṃ vuddhi hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihānī’’ti. Tattha pāṭikaṅkhāti icchitabbā, avassaṃ bhavissatīti evaṃ daṭṭhabbāti attho.

    សមគ្គាតិអាទីសុ សន្និបាតភេរិយា និគ្គតាយ – ‘‘អជ្ជ មេ កិច្ចំ អត្ថិ, មង្គលំ អត្ថី’’តិ វិក្ខេបំ ករោន្តា ន សមគ្គា សន្និបតន្តិ នាម។ ភេរិសទ្ទំ បន សុត្វាវ ភុញ្ជន្តាបិ អលង្ករិយមានាបិ វត្ថានិ និវាសេន្តាបិ អឌ្ឍភុត្តា វា អឌ្ឍាលង្កតា វា វត្ថំ និវាសយមានា វា សន្និបតន្តា សមគ្គា សន្និបតន្តិ នាម។ សន្និបតិតា បន ចិន្តេត្វា មន្តេត្វា កត្តព្ពំ កត្វា ឯកតោវ អវុដ្ឋហន្តា ន សមគ្គា វុដ្ឋហន្តិ នាម។ ឯវំ វុដ្ឋិតេសុ ហិ យេ បឋមំ គច្ឆន្តិ, តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘អម្ហេហិ ពាហិរកថាវ សុតា, ឥទានិ វិនិច្ឆយកថា ភវិស្សតី’’តិ។ ឯកតោ វុដ្ឋហន្តា បន សមគ្គា វុដ្ឋហន្តិ នាម។ អបិច – ‘‘អសុកដ្ឋានេសុ គាមសីមា វា និគមសីមា វា អាកុលា, ចោរា បរិយុដ្ឋិតា’’តិ សុត្វា – ‘‘កោ គន្ត្វា ឥមំ អមិត្តមទ្ទនំ ករិស្សតី’’តិ វុត្តេ – ‘‘អហំ បឋមំ, អហំ បឋម’’ន្តិ វត្វា គច្ឆន្តាបិ សមគ្គា វុដ្ឋហន្តិ នាម។ ឯកស្ស បន កម្មន្តេ ឱសីទមានេ សេសា រាជានោ បុត្តភាតរោ បេសេត្វា តស្ស កម្មន្តំ ឧបត្ថម្ភយមានាបិ, អាគន្តុករាជានំ – ‘‘អសុកស្ស គេហំ គច្ឆតុ, អសុកស្ស គេហំ គច្ឆតូ’’តិ អវត្វា សព្ពេ ឯកតោ សង្គណ្ហន្តាបិ, ឯកស្ស មង្គលេ វា រោគេ វា អញ្ញស្មិំ វា បន តាទិសេ សុខទុក្ខេ ឧប្បន្នេ សព្ពេ តត្ថ សហាយភាវំ គច្ឆន្តាបិ សមគ្គា វជ្ជិករណីយានិ ករោន្តិ នាម។

    Samaggātiādīsu sannipātabheriyā niggatāya – ‘‘ajja me kiccaṃ atthi, maṅgalaṃ atthī’’ti vikkhepaṃ karontā na samaggā sannipatanti nāma. Bherisaddaṃ pana sutvāva bhuñjantāpi alaṅkariyamānāpi vatthāni nivāsentāpi aḍḍhabhuttā vā aḍḍhālaṅkatā vā vatthaṃ nivāsayamānā vā sannipatantā samaggā sannipatanti nāma. Sannipatitā pana cintetvā mantetvā kattabbaṃ katvā ekatova avuṭṭhahantā na samaggā vuṭṭhahanti nāma. Evaṃ vuṭṭhitesu hi ye paṭhamaṃ gacchanti, tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘amhehi bāhirakathāva sutā, idāni vinicchayakathā bhavissatī’’ti. Ekato vuṭṭhahantā pana samaggā vuṭṭhahanti nāma. Apica – ‘‘asukaṭṭhānesu gāmasīmā vā nigamasīmā vā ākulā, corā pariyuṭṭhitā’’ti sutvā – ‘‘ko gantvā imaṃ amittamaddanaṃ karissatī’’ti vutte – ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ, ahaṃ paṭhama’’nti vatvā gacchantāpi samaggā vuṭṭhahanti nāma. Ekassa pana kammante osīdamāne sesā rājāno puttabhātaro pesetvā tassa kammantaṃ upatthambhayamānāpi, āgantukarājānaṃ – ‘‘asukassa gehaṃ gacchatu, asukassa gehaṃ gacchatū’’ti avatvā sabbe ekato saṅgaṇhantāpi, ekassa maṅgale vā roge vā aññasmiṃ vā pana tādise sukhadukkhe uppanne sabbe tattha sahāyabhāvaṃ gacchantāpi samaggā vajjikaraṇīyāni karonti nāma.

    អបញ្ញត្តន្តិអាទីសុ បុព្ពេ អកតំ សុង្កំ វា ពលិំ វា ទណ្ឌំ វា អាហរាបេន្តា អបញ្ញត្តំ បញ្ញបេន្តិ នាម។ បោរាណបវេណិយា អាគតមេវ បន អនាហរាបេន្តា បញ្ញត្តំ សមុច្ឆិន្ទន្តិ នាម។ ចោរោតិ គហេត្វា ទស្សិតេ អវិចិនិត្វាវ ឆេជ្ជភេជ្ជំ អនុសាសេន្តា បោរាណំ វជ្ជិធម្មំ សមាទាយ ន វត្តន្តិ នាម។ តេសំ អបញ្ញត្តំ បញ្ញបេន្តានំ អភិនវសុង្កាទីហិ បីឡិតា មនុស្សា – ‘‘អតិឧបទ្ទុតម្ហ, កោ ឥមេសំ វិជិតេ វសិស្សតី’’តិ បច្ចន្តំ បវិសិត្វា ចោរា វា ចោរសហាយា វា ហុត្វា ជនបទំ បហរន្តិ។ បញ្ញត្តំ សមុច្ឆិន្ទន្តានំ បវេណីអាគតានិ សុង្កាទីនិ អគណ្ហន្តានំ កោសោ បរិហាយតិ។ តតោ ហត្ថិអស្សពលកាយឱរោធាទយោ យថានិពទ្ធំ វដ្ដំ អលភមានា ថាមេន ពលេន បរិហាយន្តិ។ តេ នេវ យុទ្ធក្ខមា ហោន្តិ, ន បារិចរិយក្ខមា។ បោរាណំ វជ្ជិធម្មំ សមាទាយ អវត្តន្តានំ វិជិតេ មនុស្សា – ‘‘អម្ហាកំ បុត្តំ បិតរំ ភាតរំ អចោរំយេវ ចោរោតិ កត្វា ឆិន្ទិំសុ ភិន្ទិំសូ’’តិ កុជ្ឈិត្វា បច្ចន្តំ បវិសិត្វា ចោរា វា ចោរសហាយា វា ហុត្វា ជនបទំ បហរន្តិ, ឯវំ រាជូនំ បរិហានិ ហោតិ, បញ្ញត្តំ បញ្ញបេន្តានំ បន ‘‘បវេណីអាគតមេវ រាជានោ ករោន្តី’’តិ មនុស្សា ហដ្ឋតុដ្ឋា កសិវាណិជ្ជាទិកេ កម្មន្តេ សម្បាទេន្តិ។ បញ្ញត្តំ អសមុច្ឆិន្ទន្តានំ បវេណីអាគតានិ សុង្កាទីនិ គណ្ហន្តានំ កោសោ វឌ្ឍតិ, តតោ ហត្ថិអស្សពលកាយឱរោធាទយោ យថានិពទ្ធំ វដ្ដំ លភមានា ថាមពលសម្បន្នា យុទ្ធក្ខមា ចេវ បារិចរិយក្ខមា ច ហោន្តិ។

    Apaññattantiādīsu pubbe akataṃ suṅkaṃ vā baliṃ vā daṇḍaṃ vā āharāpentā apaññattaṃ paññapenti nāma. Porāṇapaveṇiyā āgatameva pana anāharāpentā paññattaṃ samucchindanti nāma. Coroti gahetvā dassite avicinitvāva chejjabhejjaṃ anusāsentā porāṇaṃ vajjidhammaṃ samādāya na vattanti nāma. Tesaṃ apaññattaṃ paññapentānaṃ abhinavasuṅkādīhi pīḷitā manussā – ‘‘atiupaddutamha, ko imesaṃ vijite vasissatī’’ti paccantaṃ pavisitvā corā vā corasahāyā vā hutvā janapadaṃ paharanti. Paññattaṃ samucchindantānaṃ paveṇīāgatāni suṅkādīni agaṇhantānaṃ koso parihāyati. Tato hatthiassabalakāyaorodhādayo yathānibaddhaṃ vaṭṭaṃ alabhamānā thāmena balena parihāyanti. Te neva yuddhakkhamā honti, na pāricariyakkhamā. Porāṇaṃ vajjidhammaṃ samādāya avattantānaṃ vijite manussā – ‘‘amhākaṃ puttaṃ pitaraṃ bhātaraṃ acoraṃyeva coroti katvā chindiṃsu bhindiṃsū’’ti kujjhitvā paccantaṃ pavisitvā corā vā corasahāyā vā hutvā janapadaṃ paharanti, evaṃ rājūnaṃ parihāni hoti, paññattaṃ paññapentānaṃ pana ‘‘paveṇīāgatameva rājāno karontī’’ti manussā haṭṭhatuṭṭhā kasivāṇijjādike kammante sampādenti. Paññattaṃ asamucchindantānaṃ paveṇīāgatāni suṅkādīni gaṇhantānaṃ koso vaḍḍhati, tato hatthiassabalakāyaorodhādayo yathānibaddhaṃ vaṭṭaṃ labhamānā thāmabalasampannā yuddhakkhamā ceva pāricariyakkhamā ca honti.

    បោរាណំ វជ្ជិធម្មន្តិ ឯត្ថ បុព្ពេ កិរ វជ្ជិរាជានោ ‘‘អយំ ចោរោ’’តិ អានេត្វា ទស្សិតេ ‘‘គណ្ហថ នំ ចោរ’’ន្តិ អវត្វា វិនិច្ឆយមហាមត្តានំ ទេន្តិ។ តេ វិនិច្ឆិនិត្វា សចេ អចោរោ ហោតិ, វិស្សជ្ជេន្តិ។ សចេ ចោរោ, អត្តនា កិញ្ចិ អវត្វា វោហារិកានំ ទេន្តិ។ តេបិ អចោរោ ចេ, វិស្សជ្ជេន្តិ។ ចោរោ ចេ, សុត្តធរានំ ទេន្តិ។ តេបិ វិនិច្ឆិនិត្វា អចោរោ ចេ, វិស្សជ្ជេន្តិ។ ចោរោ ចេ, អដ្ឋកុលិកានំ ទេន្តិ។ តេបិ តថេវ កត្វា សេនាបតិស្ស, សេនាបតិ ឧបរាជស្ស, ឧបរាជា រញ្ញោ, រាជា វិនិច្ឆិនិត្វា អចោរោ ចេ, វិស្សជ្ជេតិ។ សចេ បន ចោរោ ហោតិ, បវេណីបោត្ថកំ វាចាបេតិ។ តត្ថ – ‘‘យេន ឥទំ នាម កតំ, តស្ស អយំ នាម ទណ្ឌោ’’តិ លិខិតំ។ រាជា តស្ស កិរិយំ តេន សមានេត្វា តទនុច្ឆវិកំ ទណ្ឌំ ករោតិ។ ឥតិ ឯតំ បោរាណំ វជ្ជិធម្មំ សមាទាយ វត្តន្តានំ មនុស្សា ន ឧជ្ឈាយន្តិ, ‘‘រាជានោ បោរាណបវេណិយា កម្មំ ករោន្តិ, ឯតេសំ ទោសោ នត្ថិ, អម្ហាកំយេវ ទោសោ’’តិ អប្បមត្តា កម្មន្តេ ករោន្តិ។ ឯវំ រាជូនំ វុទ្ធិ ហោតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘វុទ្ធិយេវ, អានន្ទ, វជ្ជីនំ បាដិកង្ខា, នោ បរិហានី’’តិ។

    Porāṇaṃ vajjidhammanti ettha pubbe kira vajjirājāno ‘‘ayaṃ coro’’ti ānetvā dassite ‘‘gaṇhatha naṃ cora’’nti avatvā vinicchayamahāmattānaṃ denti. Te vinicchinitvā sace acoro hoti, vissajjenti. Sace coro, attanā kiñci avatvā vohārikānaṃ denti. Tepi acoro ce, vissajjenti. Coro ce, suttadharānaṃ denti. Tepi vinicchinitvā acoro ce, vissajjenti. Coro ce, aṭṭhakulikānaṃ denti. Tepi tatheva katvā senāpatissa, senāpati uparājassa, uparājā rañño, rājā vinicchinitvā acoro ce, vissajjeti. Sace pana coro hoti, paveṇīpotthakaṃ vācāpeti. Tattha – ‘‘yena idaṃ nāma kataṃ, tassa ayaṃ nāma daṇḍo’’ti likhitaṃ. Rājā tassa kiriyaṃ tena samānetvā tadanucchavikaṃ daṇḍaṃ karoti. Iti etaṃ porāṇaṃ vajjidhammaṃ samādāya vattantānaṃ manussā na ujjhāyanti, ‘‘rājāno porāṇapaveṇiyā kammaṃ karonti, etesaṃ doso natthi, amhākaṃyeva doso’’ti appamattā kammante karonti. Evaṃ rājūnaṃ vuddhi hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.

    សក្ករោន្តីតិ យំកិញ្ចិ តេសំ សក្ការំ ករោន្តា សុន្ទរមេវ ករោន្តិ។ គរុំ ករោន្តីតិ គរុភាវំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វាវ ករោន្តិ។ មានេន្តីតិ មនេន បិយាយន្តិ។ បូជេន្តីតិ និបច្ចការំ ទស្សេន្តិ។ សោតព្ពំ មញ្ញន្តីតិ ទិវសស្ស ទ្វេ តយោ វារេ ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា តេសំ កថំ សោតព្ពំ សទ្ធាតព្ពំ មញ្ញន្តិ។ តត្ថ យេ ឯវំ មហល្លកានំ រាជូនំ សក្ការាទីនិ ន ករោន្តិ, ឱវាទត្ថាយ ច នេសំ ឧបដ្ឋានំ ន គច្ឆន្តិ, តេ តេហិ វិស្សដ្ឋា អនោវទិយមានា កីឡាបសុតា រជ្ជតោ បរិហាយន្តិ។ យេ បន តថា បដិបជ្ជន្តិ, តេសំ មហល្លករាជានោ – ‘‘ឥទំ កាតព្ពំ, ឥទំ ន កាតព្ព’’ន្តិ បោរាណំ បវេណិំ អាចិក្ខន្តិ។ សង្គាមំ បត្វាបិ – ‘‘ឯវំ បវិសិតព្ពំ, ឯវំ និក្ខមិតព្ព’’ន្តិ ឧបាយំ ទស្សេន្តិ។ តេ តេហិ ឱវទិយមានា យថាឱវាទំ បដិបជ្ជន្តា សក្កោន្តិ រាជប្បវេណិំ សន្ធារេតុំ។ តេន វុត្តំ – ‘‘វុទ្ធិយេវ, អានន្ទ, វជ្ជីនំ បាដិកង្ខា, នោ បរិហានី’’តិ។

    Sakkarontīti yaṃkiñci tesaṃ sakkāraṃ karontā sundarameva karonti. Garuṃ karontīti garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvāva karonti. Mānentīti manena piyāyanti. Pūjentīti nipaccakāraṃ dassenti. Sotabbaṃ maññantīti divasassa dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ gantvā tesaṃ kathaṃ sotabbaṃ saddhātabbaṃ maññanti. Tattha ye evaṃ mahallakānaṃ rājūnaṃ sakkārādīni na karonti, ovādatthāya ca nesaṃ upaṭṭhānaṃ na gacchanti, te tehi vissaṭṭhā anovadiyamānā kīḷāpasutā rajjato parihāyanti. Ye pana tathā paṭipajjanti, tesaṃ mahallakarājāno – ‘‘idaṃ kātabbaṃ, idaṃ na kātabba’’nti porāṇaṃ paveṇiṃ ācikkhanti. Saṅgāmaṃ patvāpi – ‘‘evaṃ pavisitabbaṃ, evaṃ nikkhamitabba’’nti upāyaṃ dassenti. Te tehi ovadiyamānā yathāovādaṃ paṭipajjantā sakkonti rājappaveṇiṃ sandhāretuṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.

    កុលិត្ថិយោតិ កុលឃរណិយោ។ កុលកុមារិយោតិ អនិវិទ្ធា តាសំ ធីតរោ។ ឱក្កស្ស បសយ្ហាតិ ឯត្ថ ‘‘ឱក្កស្សា’’តិ វា ‘‘បសយ្ហា’’តិ វា បសយ្ហាការស្សេវេតំ នាមំ។ ‘‘ឧក្កស្សា’’តិបិ បឋន្តិ។ តត្ថ ឱក្កស្សាតិ អវកស្សិត្វា អាកឌ្ឍិត្វា។ បសយ្ហាតិ អភិភវិត្វា អជ្ឈោត្ថរិត្វាតិ អយំ វចនត្ថោ។ ឯវញ្ហិ ករោន្តានំ វិជិតេ មនុស្សា – ‘‘អម្ហាកំ គេហេ បុត្តមាតរោបិ, ខេឡសិង្ឃាណិកាទីនិ មុខេន អបនេត្វា សំវឌ្ឍិតធីតរោបិ ឥមេ រាជានោ ពលក្ការេន គហេត្វា អត្តនោ ឃរេ វាសេន្តី’’តិ កុបិតា បច្ចន្តំ បវិសិត្វា ចោរា វា ចោរសហាយា វា ហុត្វា ជនបទំ បហរន្តិ។ ឯវំ អករោន្តានំ បន វិជិតេ មនុស្សា អប្បោស្សុក្កា សកានិ កម្មានិ ករោន្តា រាជកោសំ វឌ្ឍេន្តិ។ ឯវមេត្ថ វុទ្ធិហានិយោ វេទិតព្ពា។

    Kulitthiyoti kulagharaṇiyo. Kulakumāriyoti anividdhā tāsaṃ dhītaro. Okkassa pasayhāti ettha ‘‘okkassā’’ti vā ‘‘pasayhā’’ti vā pasayhākārassevetaṃ nāmaṃ. ‘‘Ukkassā’’tipi paṭhanti. Tattha okkassāti avakassitvā ākaḍḍhitvā. Pasayhāti abhibhavitvā ajjhottharitvāti ayaṃ vacanattho. Evañhi karontānaṃ vijite manussā – ‘‘amhākaṃ gehe puttamātaropi, kheḷasiṅghāṇikādīni mukhena apanetvā saṃvaḍḍhitadhītaropi ime rājāno balakkārena gahetvā attano ghare vāsentī’’ti kupitā paccantaṃ pavisitvā corā vā corasahāyā vā hutvā janapadaṃ paharanti. Evaṃ akarontānaṃ pana vijite manussā appossukkā sakāni kammāni karontā rājakosaṃ vaḍḍhenti. Evamettha vuddhihāniyo veditabbā.

    វជ្ជីនំ វជ្ជិចេតិយានីតិ វជ្ជិរាជូនំ វជ្ជិរដ្ឋេ ចិត្តីកតដ្ឋេន ចេតិយានីតិ លទ្ធនាមានិ យក្ខដ្ឋានានិ។ អព្ភន្តរានីតិ អន្តោនគរេ ឋិតានិ។ ពាហិរានីតិ ពហិនគរេ ឋិតានិ ។ ទិន្នបុព្ពន្តិ បុព្ពេ ទិន្នំ។ កតបុព្ពន្តិ បុព្ពេ កតំ។ នោ បរិហាបេស្សន្តីតិ អបរិហាបេត្វា យថាបវត្តមេវ ករិស្សន្តិ ធម្មិកំ ពលិំ បរិហាបេន្តានញ្ហិ ទេវតា អារក្ខំ សុសំវិហិតំ ន ករោន្តិ, អនុប្បន្នំ ទុក្ខំ ជនេតុំ អសក្កោន្តាបិ ឧប្បន្នំ កាសសីសរោគាទិំ វឌ្ឍេន្តិ, សង្គាមេ បត្តេ សហាយា ន ហោន្តិ។ អបរិហាបេន្តានំ បន អារក្ខំ សុសំវិហិតំ ករោន្តិ, អនុប្បន្នំ សុខំ ឧប្បាទេតុំ អសក្កោន្តាបិ ឧប្បន្នំ កាសសីសរោគាទិំ ហនន្តិ, សង្គាមសីសេ សហាយា ហោន្តីតិ ឯវមេត្ថ វុទ្ធិហានិយោ វេទិតព្ពា។

    Vajjīnaṃ vajjicetiyānīti vajjirājūnaṃ vajjiraṭṭhe cittīkataṭṭhena cetiyānīti laddhanāmāni yakkhaṭṭhānāni. Abbhantarānīti antonagare ṭhitāni. Bāhirānīti bahinagare ṭhitāni . Dinnapubbanti pubbe dinnaṃ. Katapubbanti pubbe kataṃ. No parihāpessantīti aparihāpetvā yathāpavattameva karissanti dhammikaṃ baliṃ parihāpentānañhi devatā ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ na karonti, anuppannaṃ dukkhaṃ janetuṃ asakkontāpi uppannaṃ kāsasīsarogādiṃ vaḍḍhenti, saṅgāme patte sahāyā na honti. Aparihāpentānaṃ pana ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ karonti, anuppannaṃ sukhaṃ uppādetuṃ asakkontāpi uppannaṃ kāsasīsarogādiṃ hananti, saṅgāmasīse sahāyā hontīti evamettha vuddhihāniyo veditabbā.

    ធម្មិកា រក្ខាវរណគុត្តីតិ ឯត្ថ រក្ខា ឯវ យថា អនិច្ឆិតំ ន គច្ឆតិ, ឯវំ អាវរណតោ អាវរណំ។ យថា ឥច្ឆិតំ ន វិនស្សតិ, ឯវំ គោបាយនតោ គុត្តិ។ តត្ថ ពលកាយេន បរិវារេត្វា រក្ខណំ បព្ពជិតានំ ធម្មិកា រក្ខាវរណគុត្តិ នាម ន ហោតិ។ យថា បន វិហារស្ស ឧបវនេ រុក្ខេ ន ឆិន្ទន្តិ, វាជិកា វជ្ឈំ ន ករោន្តិ, បោក្ខរណីសុ មច្ឆេ ន គណ្ហន្តិ, ឯវំ ករណំ ធម្មិកា រក្ខាវរណគុត្តិ នាម។ កិន្តិ អនាគតា ចាតិ ឥមិនា បន នេសំ ឯវំ បច្ចុបដ្ឋិតចិត្តសន្តានោតិ ចិត្តប្បវត្តិំ បុច្ឆតិ។

    Dhammikā rakkhāvaraṇaguttīti ettha rakkhā eva yathā anicchitaṃ na gacchati, evaṃ āvaraṇato āvaraṇaṃ. Yathā icchitaṃ na vinassati, evaṃ gopāyanato gutti. Tattha balakāyena parivāretvā rakkhaṇaṃ pabbajitānaṃ dhammikā rakkhāvaraṇagutti nāma na hoti. Yathā pana vihārassa upavane rukkhe na chindanti, vājikā vajjhaṃ na karonti, pokkharaṇīsu macche na gaṇhanti, evaṃ karaṇaṃ dhammikā rakkhāvaraṇagutti nāma. Kinti anāgatā cāti iminā pana nesaṃ evaṃ paccupaṭṭhitacittasantānoti cittappavattiṃ pucchati.

    តត្ថ យេ អនាគតានំ អរហន្តានំ អាគមនំ ន ឥច្ឆន្តិ, តេ អស្សទ្ធា ហោន្តិ អប្បសន្នា។ បព្ពជិតេ ច សម្បត្តេ បច្ចុគ្គមនំ ន ករោន្តិ, គន្ត្វា ន បស្សន្តិ, បដិសន្ថារំ ន ករោន្តិ, បញ្ហំ ន បុច្ឆន្តិ, ធម្មំ ន សុណន្តិ, ទានំ ន ទេន្តិ, អនុមោទនំ ន សុណន្តិ, និវាសនដ្ឋានំ ន សំវិទហន្តិ។ អថ នេសំ អវណ្ណោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ – ‘‘អសុកោ នាម រាជា អស្សទ្ធោ អប្បសន្នោ, បព្ពជិតេ សម្បត្តេ បច្ចុគ្គមនំ ន ករោតិ…បេ.… និវាសនដ្ឋានំ ន សំវិទហតី’’តិ។ តំ សុត្វា បព្ពជិតា តស្ស នគរទ្វារេន ន គច្ឆន្តិ, គច្ឆន្តាបិ នគរំ ន បវិសន្តិ។ ឯវំ អនាគតានំ អរហន្តានំ អនាគមនមេវ ហោតិ។ អាគតានម្បិ ផាសុវិហារេ អសតិ យេបិ អជានិត្វា អាគតា, តេ – ‘‘វសិស្សាមាតិ តាវ ចិន្តេត្វា អាគតម្ហា, ឥមេសំ បន រាជូនំ ឥមិនា នីហារេន កោ វសិស្សតី’’តិ និក្ខមិត្វា គច្ឆន្តិ។ ឯវំ អនាគតេសុ អនាគច្ឆន្តេសុ, អាគតេសុ ទុក្ខំ វិហរន្តេសុ សោ ទេសោ បព្ពជិតានំ អនាវាសោ ហោតិ។ តតោ ទេវតារក្ខា ន ហោតិ, ទេវតារក្ខាយ អសតិ អមនុស្សា ឱកាសំ លភន្តិ។ អមនុស្សា ឧស្សន្នា អនុប្បន្នំ ព្យាធិំ ឧប្បាទេន្តិ, សីលវន្តានំ ទស្សនបញ្ហាបុច្ឆនាទិវត្ថុកស្ស បុញ្ញស្ស អនាគមោ ហោតិ។ វិបរិយាយេន បន យថាវុត្តកណ្ហបក្ខវិបរីតស្ស សុក្កបក្ខស្ស សម្ភវោ ហោតីតិ ឯវមេត្ថ វុទ្ធិហានិយោ វេទិតព្ពា។

    Tattha ye anāgatānaṃ arahantānaṃ āgamanaṃ na icchanti, te assaddhā honti appasannā. Pabbajite ca sampatte paccuggamanaṃ na karonti, gantvā na passanti, paṭisanthāraṃ na karonti, pañhaṃ na pucchanti, dhammaṃ na suṇanti, dānaṃ na denti, anumodanaṃ na suṇanti, nivāsanaṭṭhānaṃ na saṃvidahanti. Atha nesaṃ avaṇṇo abbhuggacchati – ‘‘asuko nāma rājā assaddho appasanno, pabbajite sampatte paccuggamanaṃ na karoti…pe… nivāsanaṭṭhānaṃ na saṃvidahatī’’ti. Taṃ sutvā pabbajitā tassa nagaradvārena na gacchanti, gacchantāpi nagaraṃ na pavisanti. Evaṃ anāgatānaṃ arahantānaṃ anāgamanameva hoti. Āgatānampi phāsuvihāre asati yepi ajānitvā āgatā, te – ‘‘vasissāmāti tāva cintetvā āgatamhā, imesaṃ pana rājūnaṃ iminā nīhārena ko vasissatī’’ti nikkhamitvā gacchanti. Evaṃ anāgatesu anāgacchantesu, āgatesu dukkhaṃ viharantesu so deso pabbajitānaṃ anāvāso hoti. Tato devatārakkhā na hoti, devatārakkhāya asati amanussā okāsaṃ labhanti. Amanussā ussannā anuppannaṃ byādhiṃ uppādenti, sīlavantānaṃ dassanapañhāpucchanādivatthukassa puññassa anāgamo hoti. Vipariyāyena pana yathāvuttakaṇhapakkhaviparītassa sukkapakkhassa sambhavo hotīti evamettha vuddhihāniyo veditabbā.

    ១៣៥. ឯកមិទាហន្តិ ឥទំ ភគវា បុព្ពេ វជ្ជីនំ ឥមស្ស វជ្ជិសត្តកស្ស ទេសិតភាវប្បកាសនត្ថមាហ ។ តត្ថ សារន្ទទេ ចេតិយេតិ ឯវំនាមកេ វិហារេ។ អនុប្បន្នេ កិរ ពុទ្ធេ តត្ថ សារន្ទទស្ស យក្ខស្ស និវាសនដ្ឋានំ ចេតិយំ អហោសិ។ អថេត្ថ ភគវតោ វិហារំ ការាបេសុំ, សោ សារន្ទទេ ចេតិយេ កតត្តា សារន្ទទចេតិយន្ត្វេវ សង្ខ្យំ គតោ។

    135.Ekamidāhanti idaṃ bhagavā pubbe vajjīnaṃ imassa vajjisattakassa desitabhāvappakāsanatthamāha . Tattha sārandade cetiyeti evaṃnāmake vihāre. Anuppanne kira buddhe tattha sārandadassa yakkhassa nivāsanaṭṭhānaṃ cetiyaṃ ahosi. Athettha bhagavato vihāraṃ kārāpesuṃ, so sārandade cetiye katattā sārandadacetiyantveva saṅkhyaṃ gato.

    អករណីយាតិ អកាតព្ពា, អគ្គហេតព្ពាតិ អត្ថោ។ យទិទន្តិ និបាតមត្តំ។ យុទ្ធស្សាតិ ករណត្ថេ សាមិវចនំ, អភិមុខយុទ្ធេន គហេតុំ ន សក្កាតិ អត្ថោ។ អញ្ញត្រ ឧបលាបនាយាតិ ឋបេត្វា ឧបលាបនំ។ ឧបលាបនា នាម – ‘‘អលំ វិវាទេន, ឥទានិ សមគ្គា ហោមា’’តិ ហត្ថិអស្សរថហិរញ្ញសុវណ្ណាទីនិ បេសេត្វា សង្គហករណំ។ ឯវញ្ហិ សង្គហំ កត្វា កេវលំ វិស្សាសេន សក្កា គណ្ហិតុន្តិ អត្ថោ។ អញ្ញត្រ មិថុភេទាយាតិ ឋបេត្វា មិថុភេទំ។ ឥមិនា អញ្ញមញ្ញភេទំ កត្វាបិ សក្កា ឯតេ គហេតុន្តិ ទស្សេតិ។ ឥទំ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កថាយ នយំ លភិត្វា អាហ។

    Akaraṇīyāti akātabbā, aggahetabbāti attho. Yadidanti nipātamattaṃ. Yuddhassāti karaṇatthe sāmivacanaṃ, abhimukhayuddhena gahetuṃ na sakkāti attho. Aññatra upalāpanāyāti ṭhapetvā upalāpanaṃ. Upalāpanā nāma – ‘‘alaṃ vivādena, idāni samaggā homā’’ti hatthiassarathahiraññasuvaṇṇādīni pesetvā saṅgahakaraṇaṃ. Evañhi saṅgahaṃ katvā kevalaṃ vissāsena sakkā gaṇhitunti attho. Aññatra mithubhedāyāti ṭhapetvā mithubhedaṃ. Iminā aññamaññabhedaṃ katvāpi sakkā ete gahetunti dasseti. Idaṃ brāhmaṇo bhagavato kathāya nayaṃ labhitvā āha.

    កិំ បន ភគវា ព្រាហ្មណស្ស ឥមាយ កថាយ នយលាភំ ន ជានាតីតិ? អាម, ជានាតិ។ ជានន្តោ កស្មា កថេសីតិ? អនុកម្បាយ។ ឯវំ កិរស្ស អហោសិ – ‘‘មយា អកថិតេបិ កតិបាហេន គន្ត្វា សព្ពេ គណ្ហិស្សតិ, កថិតេ បន សមគ្គេ ភិន្ទន្តោ តីហិ សំវច្ឆរេហិ គណ្ហិស្សតិ, ឯត្តកម្បិ ជីវិតមេវ វរំ, ឯត្តកញ្ហិ ជីវន្តា អត្តនោ បតិដ្ឋានភូតំ បុញ្ញំ ករិស្សន្តី’’តិ។

    Kiṃ pana bhagavā brāhmaṇassa imāya kathāya nayalābhaṃ na jānātīti? Āma, jānāti. Jānanto kasmā kathesīti? Anukampāya. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘mayā akathitepi katipāhena gantvā sabbe gaṇhissati, kathite pana samagge bhindanto tīhi saṃvaccharehi gaṇhissati, ettakampi jīvitameva varaṃ, ettakañhi jīvantā attano patiṭṭhānabhūtaṃ puññaṃ karissantī’’ti.

    អភិនន្ទិត្វាតិ ចិត្តេន អភិនន្ទិត្វា។ អនុមោទិត្វាតិ ‘‘យាវ សុភាសិតញ្ចិទំ ភោតា គោតមេនា’’តិ វាចាយ អនុមោទិត្វា។ បក្កាមីតិ រញ្ញោ សន្តិកំ គតោ។ តតោ នំ រាជា – ‘‘កិំ អាចរិយ, ភគវា អវចា’’តិ បុច្ឆិ។ សោ – ‘‘យថា ភោ សមណស្ស គោតមស្ស វចនំ ន សក្កា វជ្ជី កេនចិ គហេតុំ, អបិ ច ឧបលាបនាយ វា មិថុភេទេន វា សក្កា’’តិ អាហ។ តតោ នំ រាជា – ‘‘ឧបលាបនាយ អម្ហាកំ ហត្ថិអស្សាទយោ នស្សិស្សន្តិ, ភេទេនេវ តេ គហេស្សាមិ, កិំ ករោមា’’តិ បុច្ឆិ។ តេន ហិ, មហារាជ, តុម្ហេ វជ្ជិំ អារព្ភ បរិសតិ កថំ សមុដ្ឋាបេថ។ តតោ អហំ – ‘‘កិំ តេ មហារាជ តេហិ, អត្តនោ សន្តកេហិ កសិវាណិជ្ជាទីនិ កត្វា ជីវន្តុ ឯតេ រាជានោ’’តិ វត្វា បក្កមិស្សាមិ។ តតោ តុម្ហេ – ‘‘កិន្នុ ខោ ភោ ឯស ព្រាហ្មណោ វជ្ជិំ អារព្ភ បវត្តំ កថំ បដិពាហតី’’តិ វទេយ្យាថ, ទិវសភាគេ ចាហំ តេសំ បណ្ណាការំ បេសេស្សាមិ, តម្បិ គាហាបេត្វា តុម្ហេបិ មម ទោសំ អារោបេត្វា ពន្ធនតាលនាទីនិ អកត្វាវ កេវលំ ខុរមុណ្ឌំ មំ កត្វា នគរា នីហរាបេថ។ អថាហំ – ‘‘មយា តេ នគរេ បាការោ បរិខា ច ការិតា, អហំ កិរ ទុព្ពលដ្ឋានញ្ច ឧត្តានគម្ភីរដ្ឋានញ្ច ជានាមិ, ន ចិរស្សេវ ទានិ ឧជុំ ករិស្សាមី’’តិ វក្ខាមិ។ តំ សុត្វា តុម្ហេ – ‘‘គច្ឆតូ’’តិ វទេយ្យាថាតិ។ រាជា សព្ពំ អកាសិ។

    Abhinanditvāti cittena abhinanditvā. Anumoditvāti ‘‘yāva subhāsitañcidaṃ bhotā gotamenā’’ti vācāya anumoditvā. Pakkāmīti rañño santikaṃ gato. Tato naṃ rājā – ‘‘kiṃ ācariya, bhagavā avacā’’ti pucchi. So – ‘‘yathā bho samaṇassa gotamassa vacanaṃ na sakkā vajjī kenaci gahetuṃ, api ca upalāpanāya vā mithubhedena vā sakkā’’ti āha. Tato naṃ rājā – ‘‘upalāpanāya amhākaṃ hatthiassādayo nassissanti, bhedeneva te gahessāmi, kiṃ karomā’’ti pucchi. Tena hi, mahārāja, tumhe vajjiṃ ārabbha parisati kathaṃ samuṭṭhāpetha. Tato ahaṃ – ‘‘kiṃ te mahārāja tehi, attano santakehi kasivāṇijjādīni katvā jīvantu ete rājāno’’ti vatvā pakkamissāmi. Tato tumhe – ‘‘kinnu kho bho esa brāhmaṇo vajjiṃ ārabbha pavattaṃ kathaṃ paṭibāhatī’’ti vadeyyātha, divasabhāge cāhaṃ tesaṃ paṇṇākāraṃ pesessāmi, tampi gāhāpetvā tumhepi mama dosaṃ āropetvā bandhanatālanādīni akatvāva kevalaṃ khuramuṇḍaṃ maṃ katvā nagarā nīharāpetha. Athāhaṃ – ‘‘mayā te nagare pākāro parikhā ca kāritā, ahaṃ kira dubbalaṭṭhānañca uttānagambhīraṭṭhānañca jānāmi, na cirasseva dāni ujuṃ karissāmī’’ti vakkhāmi. Taṃ sutvā tumhe – ‘‘gacchatū’’ti vadeyyāthāti. Rājā sabbaṃ akāsi.

    លិច្ឆវី តស្ស និក្ខមនំ សុត្វា – ‘‘សឋោ ព្រាហ្មណោ, មា តស្ស គង្គំ ឧត្តរិតុំ អទត្ថា’’តិ អាហំសុ។ តត្រ ឯកច្ចេហិ – ‘‘អម្ហេ អារព្ភ កថិតត្តា កិរ សោ ឯវំ កតោ’’តិ វុត្តេ ‘‘តេន ហិ, ភណេ, ឯតូ’’តិ ភណិំសុ។ សោ គន្ត្វា លិច្ឆវី ទិស្វា ‘‘កិំ អាគតត្ថា’’តិ បុច្ឆិតោ តំ បវត្តិំ អារោចេសិ, លិច្ឆវិនោ – ‘‘អប្បមត្តកេន នាម ឯវំ គរុំ ទណ្ឌំ កាតុំ ន យុត្ត’’ន្តិ វត្វា – ‘‘កិំ តេ តត្រ ឋានន្តរ’’ន្តិ បុច្ឆិំសុ។ ‘‘វិនិច្ឆយាមច្ចោហមស្មី’’តិ។ តទេវ តេ ឋានន្តរំ ហោតូតិ។ សោ សុដ្ឋុតរំ វិនិច្ឆយំ ករោតិ, រាជកុមារា តស្ស សន្តិកេ សិប្បំ ឧគ្គណ្ហន្តិ។

    Licchavī tassa nikkhamanaṃ sutvā – ‘‘saṭho brāhmaṇo, mā tassa gaṅgaṃ uttarituṃ adatthā’’ti āhaṃsu. Tatra ekaccehi – ‘‘amhe ārabbha kathitattā kira so evaṃ kato’’ti vutte ‘‘tena hi, bhaṇe, etū’’ti bhaṇiṃsu. So gantvā licchavī disvā ‘‘kiṃ āgatatthā’’ti pucchito taṃ pavattiṃ ārocesi, licchavino – ‘‘appamattakena nāma evaṃ garuṃ daṇḍaṃ kātuṃ na yutta’’nti vatvā – ‘‘kiṃ te tatra ṭhānantara’’nti pucchiṃsu. ‘‘Vinicchayāmaccohamasmī’’ti. Tadeva te ṭhānantaraṃ hotūti. So suṭṭhutaraṃ vinicchayaṃ karoti, rājakumārā tassa santike sippaṃ uggaṇhanti.

    សោ បតិដ្ឋិតគុណោ ហុត្វា ឯកទិវសំ ឯកំ លិច្ឆវិំ គហេត្វា ឯកមន្តំ គន្ត្វា – ទារកា កសន្តីតិ បុច្ឆិ។ អាម, កសន្តិ។ ទ្វេ គោណេ យោជេត្វាតិ? អាម, ទ្វេ គោណេ យោជេត្វាតិ។ ឯត្តកំ វត្វា និវត្តោ។ តតោ តំ អញ្ញោ – ‘‘កិំ អាចរិយោ អាហា’’តិ បុច្ឆិត្វា តេន វុត្តំ អសទ្ទហន្តោ ‘‘ន មេ ឯស យថាភូតំ កថេតី’’តិ តេន សទ្ធិំ ភិជ្ជិ។ ព្រាហ្មណោ អញ្ញស្មិំ ទិវសេ ឯកំ លិច្ឆវិំ ឯកមន្តំ នេត្វា – ‘‘កេន ព្យញ្ជនេន ភុត្តោសី’’តិ បុច្ឆិត្វា និវត្តោ។ តម្បិ អញ្ញោ បុច្ឆិត្វា អសទ្ទហន្តោ តថេវ ភិជ្ជិ។ ព្រាហ្មណោ អបរម្បិ ទិវសំ ឯកំ លិច្ឆវិំ ឯកមន្តំ នេត្វា – ‘‘អតិទុគ្គតោសិ កិរា’’តិ បុច្ឆិ។ កោ ឯវមាហាតិ បុច្ឆិតោ អសុកោ នាម លិច្ឆវីតិ។ អបរម្បិ ឯកមន្តំ នេត្វា – ‘‘ត្វំ កិរ ភីរុកជាតិកោ’’តិ បុច្ឆិ។ កោ ឯវមាហាតិ? អសុកោ នាម លិច្ឆវីតិ។ ឯវំ អញ្ញេន អកថិតមេវ អញ្ញស្ស កថេន្តោ តីហិ សំវច្ឆរេហិ តេ រាជានោ អញ្ញមញ្ញំ ភិន្ទិត្វា យថា ទ្វេ ឯកមគ្គេន ន គច្ឆន្តិ, តថា កត្វា សន្និបាតភេរិំ ចរាបេសិ។ លិច្ឆវិនោ – ‘‘ឥស្សរា សន្និបតន្តុ, សូរា សន្និបតន្តូ’’តិ វត្វា ន សន្និបតិំសុ។

    So patiṭṭhitaguṇo hutvā ekadivasaṃ ekaṃ licchaviṃ gahetvā ekamantaṃ gantvā – dārakā kasantīti pucchi. Āma, kasanti. Dve goṇe yojetvāti? Āma, dve goṇe yojetvāti. Ettakaṃ vatvā nivatto. Tato taṃ añño – ‘‘kiṃ ācariyo āhā’’ti pucchitvā tena vuttaṃ asaddahanto ‘‘na me esa yathābhūtaṃ kathetī’’ti tena saddhiṃ bhijji. Brāhmaṇo aññasmiṃ divase ekaṃ licchaviṃ ekamantaṃ netvā – ‘‘kena byañjanena bhuttosī’’ti pucchitvā nivatto. Tampi añño pucchitvā asaddahanto tatheva bhijji. Brāhmaṇo aparampi divasaṃ ekaṃ licchaviṃ ekamantaṃ netvā – ‘‘atiduggatosi kirā’’ti pucchi. Ko evamāhāti pucchito asuko nāma licchavīti. Aparampi ekamantaṃ netvā – ‘‘tvaṃ kira bhīrukajātiko’’ti pucchi. Ko evamāhāti? Asuko nāma licchavīti. Evaṃ aññena akathitameva aññassa kathento tīhi saṃvaccharehi te rājāno aññamaññaṃ bhinditvā yathā dve ekamaggena na gacchanti, tathā katvā sannipātabheriṃ carāpesi. Licchavino – ‘‘issarā sannipatantu, sūrā sannipatantū’’ti vatvā na sannipatiṃsu.

    ព្រាហ្មណោ – ‘‘អយំ ទានិ កាលោ, សីឃំ អាគច្ឆតូ’’តិ រញ្ញោ សាសនំ បេសេសិ។ រាជា សុត្វាវ ពលភេរិំ ចរាបេត្វា និក្ខមិ។ វេសាលិកា សុត្វា – ‘‘រញ្ញោ គង្គំ ឧត្តរិតុំ ន ទស្សាមា’’តិ ភេរិំ ចរាបេសុំ។ តម្បិ សុត្វា – ‘‘គច្ឆន្តុ សូររាជានោ’’តិអាទីនិ វត្វា ន សន្និបតិំសុ។ ‘‘នគរប្បវេសនំ ន ទស្សាម, ទ្វារានិ បិទហិត្វា ឋស្សាមា’’តិ ភេរិំ ចរាបេសុំ។ ឯកោបិ ន សន្និបតិ។ យថាវិវដេហេវ ទ្វារេហិ បវិសិត្វា សព្ពេ អនយព្យសនំ បាបេត្វា គតោ។

    Brāhmaṇo – ‘‘ayaṃ dāni kālo, sīghaṃ āgacchatū’’ti rañño sāsanaṃ pesesi. Rājā sutvāva balabheriṃ carāpetvā nikkhami. Vesālikā sutvā – ‘‘rañño gaṅgaṃ uttarituṃ na dassāmā’’ti bheriṃ carāpesuṃ. Tampi sutvā – ‘‘gacchantu sūrarājāno’’tiādīni vatvā na sannipatiṃsu. ‘‘Nagarappavesanaṃ na dassāma, dvārāni pidahitvā ṭhassāmā’’ti bheriṃ carāpesuṃ. Ekopi na sannipati. Yathāvivaṭeheva dvārehi pavisitvā sabbe anayabyasanaṃ pāpetvā gato.

    ភិក្ខុអបរិហានិយធម្មវណ្ណនា

    Bhikkhuaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ១៣៦. អថ ខោ ភគវា អចិរបក្កន្តេតិអាទិម្ហិ សន្និបាតេត្វាតិ ទូរវិហារេសុ ឥទ្ធិមន្តេ បេសេត្វា សន្តិកវិហារេសុ សយំ គន្ត្វា – ‘‘សន្និបតថ, អាយស្មន្តោ; ភគវា វោ សន្និបាតំ ឥច្ឆតី’’តិ សន្និបាតេត្វា។ អបរិហានិយេតិ អបរិហានិករេ, វុទ្ធិហេតុភូតេតិ អត្ថោ។ ធម្មេ ទេសេស្សាមីតិ ចន្ទសហស្សំ សូរិយសហស្សំ ឧដ្ឋបេន្តោ វិយ ចតុកុដ្ដកេ គេហេ អន្តោ តេលទីបសហស្សំ ឧជ្ជាលេន្តោ វិយ បាកដេ កត្វា កថយិស្សាមីតិ។

    136.Athakho bhagavā acirapakkantetiādimhi sannipātetvāti dūravihāresu iddhimante pesetvā santikavihāresu sayaṃ gantvā – ‘‘sannipatatha, āyasmanto; bhagavā vo sannipātaṃ icchatī’’ti sannipātetvā. Aparihāniyeti aparihānikare, vuddhihetubhūteti attho. Dhamme desessāmīti candasahassaṃ sūriyasahassaṃ uṭṭhapento viya catukuṭṭake gehe anto teladīpasahassaṃ ujjālento viya pākaṭe katvā kathayissāmīti.

    តត្ថ អភិណ្ហំ សន្និបាតាតិ ឥទំ វជ្ជិសត្តកេ វុត្តសទិសមេវ។ ឥធាបិ ច អភិណ្ហំ អសន្និបតិតា ទិសាសុ អាគតសាសនំ ន សុណន្តិ។ តតោ – ‘‘អសុកវិហារសីមា អាកុលា, ឧបោសថបវារណា ឋិតា, អសុកស្មិំ ឋានេ ភិក្ខូ វេជ្ជកម្មទូតកម្មាទីនិ ករោន្តិ, វិញ្ញត្តិពហុលា បុប្ផទានាទីហិ ជីវិកំ កប្បេន្តី’’តិអាទីនិ ន ជានន្តិ, បាបភិក្ខូបិ ‘‘បមត្តោ ភិក្ខុសង្ឃោ’’តិ ញត្វា រាសិភូតា សាសនំ ឱសក្កាបេន្តិ។ អភិណ្ហំ សន្និបតិតា បន តំ តំ បវត្តិំ សុណន្តិ, តតោ ភិក្ខុសង្ឃំ បេសេត្វា សីមំ ឧជុំ ករោន្តិ, ឧបោសថបវារណាទយោ បវត្តាបេន្តិ, មិច្ឆាជីវានំ ឧស្សន្នដ្ឋានេ អរិយវំសកេ បេសេត្វា អរិយវំសំ កថាបេន្តិ, បាបភិក្ខូនំ វិនយធរេហិ និគ្គហំ ការាបេន្តិ, បាបភិក្ខូបិ ‘‘អប្បមត្តោ ភិក្ខុសង្ឃោ, ន សក្កា អម្ហេហិ វគ្គពន្ធេន វិចរិតុ’’ន្តិ ភិជ្ជិត្វា បលាយន្តិ។ ឯវមេត្ថ ហានិវុទ្ធិយោ វេទិតព្ពា។

    Tattha abhiṇhaṃ sannipātāti idaṃ vajjisattake vuttasadisameva. Idhāpi ca abhiṇhaṃ asannipatitā disāsu āgatasāsanaṃ na suṇanti. Tato – ‘‘asukavihārasīmā ākulā, uposathapavāraṇā ṭhitā, asukasmiṃ ṭhāne bhikkhū vejjakammadūtakammādīni karonti, viññattibahulā pupphadānādīhi jīvikaṃ kappentī’’tiādīni na jānanti, pāpabhikkhūpi ‘‘pamatto bhikkhusaṅgho’’ti ñatvā rāsibhūtā sāsanaṃ osakkāpenti. Abhiṇhaṃ sannipatitā pana taṃ taṃ pavattiṃ suṇanti, tato bhikkhusaṅghaṃ pesetvā sīmaṃ ujuṃ karonti, uposathapavāraṇādayo pavattāpenti, micchājīvānaṃ ussannaṭṭhāne ariyavaṃsake pesetvā ariyavaṃsaṃ kathāpenti, pāpabhikkhūnaṃ vinayadharehi niggahaṃ kārāpenti, pāpabhikkhūpi ‘‘appamatto bhikkhusaṅgho, na sakkā amhehi vaggabandhena vicaritu’’nti bhijjitvā palāyanti. Evamettha hānivuddhiyo veditabbā.

    សមគ្គាតិអាទីសុ ចេតិយបដិជគ្គនត្ថំ វា ពោធិគេហឧបោសថាគារច្ឆាទនត្ថំ វា កតិកវត្តំ វា ឋបេតុកាមតាយ ឱវាទំ វា ទាតុកាមតាយ – ‘‘សង្ឃោ សន្និបតតូ’’តិ ភេរិយា វា ឃណ្ដិយា វា អាកោដិតាយ – ‘‘មយ្ហំ ចីវរកម្មំ អត្ថិ, មយ្ហំ បត្តោ បចិតព្ពោ, មយ្ហំ នវកម្មំ អត្ថី’’តិ វិក្ខេបំ ករោន្តា ន សមគ្គា សន្និបតន្តិ នាម។ សព្ពំ បន តំ កម្មំ ឋបេត្វា – ‘‘អហំ បុរិមតរំ, អហំ បុរិមតរ’’ន្តិ ឯកប្បហារេនេវ សន្និបតន្តា សមគ្គា សន្និបតន្តិ នាម។ សន្និបតិតា បន ចិន្តេត្វា មន្តេត្វា កត្តព្ពំ កត្វា ឯកតោ អវុដ្ឋហន្តា សមគ្គា ន វុដ្ឋហន្តិ នាម។ ឯវំ វុដ្ឋិតេសុ ហិ យេ បឋមំ គច្ឆន្តិ, តេសំ ឯវំ ហោតិ – ‘‘អម្ហេហិ ពាហិរកថាវ សុតា, ឥទានិ វិនិច្ឆយកថា ភវិស្សតី’’តិ។ ឯកប្បហារេនេវ វុដ្ឋហន្តា បន សមគ្គា វុដ្ឋហន្តិ នាម។ អបិច ‘‘អសុកដ្ឋានេ វិហារសីមា អាកុលា, ឧបោសថបវារណា ឋិតា, អសុកដ្ឋានេ វេជ្ជកម្មាទិការកា បាបភិក្ខូ ឧស្សន្នា’’តិ សុត្វា – ‘‘កោ គន្ត្វា តេសំ និគ្គហំ ករិស្សតី’’តិ វុត្តេ – ‘‘អហំ បឋមំ, អហំ បឋម’’ន្តិ វត្វា គច្ឆន្តាបិ សមគ្គា វុដ្ឋហន្តិ នាម។

    Samaggātiādīsu cetiyapaṭijagganatthaṃ vā bodhigehauposathāgāracchādanatthaṃ vā katikavattaṃ vā ṭhapetukāmatāya ovādaṃ vā dātukāmatāya – ‘‘saṅgho sannipatatū’’ti bheriyā vā ghaṇṭiyā vā ākoṭitāya – ‘‘mayhaṃ cīvarakammaṃ atthi, mayhaṃ patto pacitabbo, mayhaṃ navakammaṃ atthī’’ti vikkhepaṃ karontā na samaggā sannipatanti nāma. Sabbaṃ pana taṃ kammaṃ ṭhapetvā – ‘‘ahaṃ purimataraṃ, ahaṃ purimatara’’nti ekappahāreneva sannipatantā samaggā sannipatanti nāma. Sannipatitā pana cintetvā mantetvā kattabbaṃ katvā ekato avuṭṭhahantā samaggā na vuṭṭhahanti nāma. Evaṃ vuṭṭhitesu hi ye paṭhamaṃ gacchanti, tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘amhehi bāhirakathāva sutā, idāni vinicchayakathā bhavissatī’’ti. Ekappahāreneva vuṭṭhahantā pana samaggā vuṭṭhahanti nāma. Apica ‘‘asukaṭṭhāne vihārasīmā ākulā, uposathapavāraṇā ṭhitā, asukaṭṭhāne vejjakammādikārakā pāpabhikkhū ussannā’’ti sutvā – ‘‘ko gantvā tesaṃ niggahaṃ karissatī’’ti vutte – ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ, ahaṃ paṭhama’’nti vatvā gacchantāpi samaggā vuṭṭhahanti nāma.

    អាគន្តុកំ បន ទិស្វា – ‘‘ឥមំ បរិវេណំ យាហិ, ឯតំ បរិវេណំ យាហិ, អយំ កោ’’តិ អវត្វា សព្ពេ វត្តំ ករោន្តាបិ, ជិណ្ណបត្តចីវរកំ ទិស្វា តស្ស ភិក្ខាចារវត្តេន បត្តចីវរំ បរិយេសមានាបិ, គិលានស្ស គិលានភេសជ្ជំ បរិយេសមានាបិ, គិលានមេវ អនាថំ – ‘‘អសុកបរិវេណំ យាហិ, អសុកបរិវេណំ យាហី’’តិ អវត្វា អត្តនោ អត្តនោ បរិវេណេ បដិជគ្គន្តាបិ, ឯកោ ឱលិយមានកោ គន្ថោ ហោតិ, បញ្ញវន្តំ ភិក្ខុំ សង្គណ្ហិត្វា តេន តំ គន្ថំ ឧក្ខិបាបេន្តាបិ សមគ្គា សង្ឃំ ករណីយានិ ករោន្តិ នាម។

    Āgantukaṃ pana disvā – ‘‘imaṃ pariveṇaṃ yāhi, etaṃ pariveṇaṃ yāhi, ayaṃ ko’’ti avatvā sabbe vattaṃ karontāpi, jiṇṇapattacīvarakaṃ disvā tassa bhikkhācāravattena pattacīvaraṃ pariyesamānāpi, gilānassa gilānabhesajjaṃ pariyesamānāpi, gilānameva anāthaṃ – ‘‘asukapariveṇaṃ yāhi, asukapariveṇaṃ yāhī’’ti avatvā attano attano pariveṇe paṭijaggantāpi, eko oliyamānako gantho hoti, paññavantaṃ bhikkhuṃ saṅgaṇhitvā tena taṃ ganthaṃ ukkhipāpentāpi samaggā saṅghaṃ karaṇīyāni karonti nāma.

    អបញ្ញត្តន្តិអាទីសុ នវំ អធម្មិកំ កតិកវត្តំ វា សិក្ខាបទំ វា ពន្ធន្តា អបញ្ញត្តំ បញ្ញបេន្តិ នាម, បុរាណសន្ថតវត្ថុស្មិំ សាវត្ថិយំ ភិក្ខូ វិយ។ ឧទ្ធម្មំ ឧព្ពិនយំ សាសនំ ទីបេន្តា បញ្ញត្តំ សមុច្ឆិន្ទន្តិ នាម, វស្សសតបរិនិព្ពុតេ ភគវតិ វេសាលិកា វជ្ជិបុត្តកា វិយ។ ខុទ្ទានុខុទ្ទកា បន អាបត្តិយោ សញ្ចិច្ច វីតិក្កមន្តា យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ ន វត្តន្តិ នាម, អស្សជិបុនព្ពសុកា វិយ។ នវំ បន កតិកវត្តំ វា សិក្ខាបទំ វា អពន្ធន្តា, ធម្មវិនយតោ សាសនំ ទីបេន្តា, ខុទ្ទានុខុទ្ទកានិ សិក្ខាបទានិ អសមូហនន្តា អបញ្ញត្តំ ន បញ្ញបេន្តិ, បញ្ញត្តំ ន សមុច្ឆិន្ទន្តិ, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តន្តិ នាម, អាយស្មា ឧបសេនោ វិយ, អាយស្មា យសោ កាកណ្ឌកបុត្តោ វិយ ច។

    Apaññattantiādīsu navaṃ adhammikaṃ katikavattaṃ vā sikkhāpadaṃ vā bandhantā apaññattaṃ paññapenti nāma, purāṇasanthatavatthusmiṃ sāvatthiyaṃ bhikkhū viya. Uddhammaṃ ubbinayaṃ sāsanaṃ dīpentā paññattaṃ samucchindanti nāma, vassasataparinibbute bhagavati vesālikā vajjiputtakā viya. Khuddānukhuddakā pana āpattiyo sañcicca vītikkamantā yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya na vattanti nāma, assajipunabbasukā viya. Navaṃ pana katikavattaṃ vā sikkhāpadaṃ vā abandhantā, dhammavinayato sāsanaṃ dīpentā, khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni asamūhanantā apaññattaṃ na paññapenti, paññattaṃ na samucchindanti, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vattanti nāma, āyasmā upaseno viya, āyasmā yaso kākaṇḍakaputto viya ca.

    ‘‘សុណាតុ, មេ អាវុសោ សង្ឃោ, សន្តម្ហាកំ សិក្ខាបទានិ គិហិគតានិ, គិហិនោបិ ជានន្តិ, ‘ឥទំ វោ សមណានំ សក្យបុត្តិយានំ កប្បតិ, ឥទំ វោ ន កប្បតី’តិ។ សចេ ហិ មយំ ខុទ្ទានុខុទ្ទកានិ សិក្ខាបទានិ សមូហនិស្សាម, ភវិស្សន្តិ វត្តារោ – ‘ធូមកាលិកំ សមណេន គោតមេន សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ, យាវិមេសំ សត្ថា អដ្ឋាសិ, តាវិមេ សិក្ខាបទេសុ សិក្ខិំសុ។ យតោ ឥមេសំ សត្ថា បរិនិព្ពុតោ, ន ទានិមេ សិក្ខាបទេសុ សិក្ខន្តី’តិ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ អបញ្ញត្តំ ន បញ្ញបេយ្យ, បញ្ញត្តំ ន សមុច្ឆិន្ទេយ្យ, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តេយ្យា’’តិ (ចុឡវ. ៤៤២) –

    ‘‘Suṇātu, me āvuso saṅgho, santamhākaṃ sikkhāpadāni gihigatāni, gihinopi jānanti, ‘idaṃ vo samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ kappati, idaṃ vo na kappatī’ti. Sace hi mayaṃ khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanissāma, bhavissanti vattāro – ‘dhūmakālikaṃ samaṇena gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, yāvimesaṃ satthā aṭṭhāsi, tāvime sikkhāpadesu sikkhiṃsu. Yato imesaṃ satthā parinibbuto, na dānime sikkhāpadesu sikkhantī’ti. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho apaññattaṃ na paññapeyya, paññattaṃ na samucchindeyya, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vatteyyā’’ti (cuḷava. 442) –

    ឥមំ តន្តិំ ឋបយន្តោ អាយស្មា មហាកស្សបោ វិយ ច។ វុទ្ធិយេវាតិ សីលាទីហិ គុណេហិ វុឌ្ឍិយេវ, នោ បរិហានិ។

    Imaṃ tantiṃ ṭhapayanto āyasmā mahākassapo viya ca. Vuddhiyevāti sīlādīhi guṇehi vuḍḍhiyeva, no parihāni.

    ថេរាតិ ថិរភាវប្បត្តា ថេរការកេហិ គុណេហិ សមន្នាគតា។ ពហូ រត្តិយោ ជានន្តីតិ រត្តញ្ញូ។ ចិរំ បព្ពជិតានំ ឯតេសន្តិ ចិរបព្ពជិតា។ សង្ឃស្ស បិតុដ្ឋានេ ឋិតាតិ សង្ឃបិតរោ។ បិតុដ្ឋានេ ឋិតត្តា សង្ឃំ បរិនេន្តិ បុព្ពង្គមា ហុត្វា តីសុ សិក្ខាសុ បវត្តេន្តីតិ សង្ឃបរិណាយកា។

    Therāti thirabhāvappattā therakārakehi guṇehi samannāgatā. Bahū rattiyo jānantīti rattaññū. Ciraṃ pabbajitānaṃ etesanti cirapabbajitā. Saṅghassa pituṭṭhāne ṭhitāti saṅghapitaro. Pituṭṭhāne ṭhitattā saṅghaṃ parinenti pubbaṅgamā hutvā tīsu sikkhāsu pavattentīti saṅghapariṇāyakā.

    យេ តេសំ សក្ការាទីនិ ន ករោន្តិ, ឱវាទត្ថាយ ទ្វេ តយោ វារេ ឧបដ្ឋានំ ន គច្ឆន្តិ, តេបិ តេសំ ឱវាទំ ន ទេន្តិ, បវេណីកថំ ន កថេន្តិ, សារភូតំ ធម្មបរិយាយំ ន សិក្ខាបេន្តិ។ តេ តេហិ វិស្សដ្ឋា សីលាទីហិ ធម្មក្ខន្ធេហិ សត្តហិ ច អរិយធនេហីតិ ឯវមាទីហិ គុណេហិ បរិហាយន្តិ។ យេ បន តេសំ សក្ការាទីនិ ករោន្តិ, ឧបដ្ឋានំ គច្ឆន្តិ, តេបិ តេសំ ឱវាទំ ទេន្តិ។ ‘‘ឯវំ តេ អភិក្កមិតព្ពំ, ឯវំ តេ បដិក្កមិតព្ពំ, ឯវំ តេ អាលោកិតព្ពំ, ឯវំ តេ វិលោកិតព្ពំ, ឯវំ តេ សមិញ្ជិតព្ពំ, ឯវំ តេ បសារិតព្ពំ, ឯវំ តេ សង្ឃាដិបត្តចីវរំ ធារេតព្ព’’ន្តិ បវេណីកថំ កថេន្តិ, សារភូតំ ធម្មបរិយាយំ សិក្ខាបេន្តិ, តេរសហិ ធុតង្គេហិ ទសហិ កថាវត្ថូហិ អនុសាសន្តិ។ តេ តេសំ ឱវាទេ ឋត្វា សីលាទីហិ គុណេហិ វឌ្ឍមានា សាមញ្ញត្ថំ អនុបាបុណន្តិ។ ឯវមេត្ថ ហានិវុទ្ធិយោ វេទិតព្ពា។

    Ye tesaṃ sakkārādīni na karonti, ovādatthāya dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ na gacchanti, tepi tesaṃ ovādaṃ na denti, paveṇīkathaṃ na kathenti, sārabhūtaṃ dhammapariyāyaṃ na sikkhāpenti. Te tehi vissaṭṭhā sīlādīhi dhammakkhandhehi sattahi ca ariyadhanehīti evamādīhi guṇehi parihāyanti. Ye pana tesaṃ sakkārādīni karonti, upaṭṭhānaṃ gacchanti, tepi tesaṃ ovādaṃ denti. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabbaṃ, evaṃ te ālokitabbaṃ, evaṃ te vilokitabbaṃ, evaṃ te samiñjitabbaṃ, evaṃ te pasāritabbaṃ, evaṃ te saṅghāṭipattacīvaraṃ dhāretabba’’nti paveṇīkathaṃ kathenti, sārabhūtaṃ dhammapariyāyaṃ sikkhāpenti, terasahi dhutaṅgehi dasahi kathāvatthūhi anusāsanti. Te tesaṃ ovāde ṭhatvā sīlādīhi guṇehi vaḍḍhamānā sāmaññatthaṃ anupāpuṇanti. Evamettha hānivuddhiyo veditabbā.

    បុនព្ភវទានំ បុនព្ភវោ, បុនព្ភវោ សីលមស្សាតិ បោនោព្ភវិកា, បុនព្ភវទាយិកាតិ អត្ថោ, តស្មា បោនោព្ភវិកាយ។ ន វសំ គច្ឆន្តីតិ ឯត្ថ យេ ចតុន្នំ បច្ចយានំ ការណា ឧបដ្ឋាកានំ បទានុបទិកា ហុត្វា គាមតោ គាមំ វិចរន្តិ, តេ តស្សា តណ្ហាយ វសំ គច្ឆន្តិ នាម, ឥតរេ ន គច្ឆន្តិ នាម។ តត្ថ ហានិវុទ្ធិយោ បាកដាយេវ។

    Punabbhavadānaṃ punabbhavo, punabbhavo sīlamassāti ponobbhavikā, punabbhavadāyikāti attho, tasmā ponobbhavikāya. Na vasaṃ gacchantīti ettha ye catunnaṃ paccayānaṃ kāraṇā upaṭṭhākānaṃ padānupadikā hutvā gāmato gāmaṃ vicaranti, te tassā taṇhāya vasaṃ gacchanti nāma, itare na gacchanti nāma. Tattha hānivuddhiyo pākaṭāyeva.

    អារញ្ញកេសូតិ បញ្ចធនុសតិកបច្ឆិមេសុ។ សាបេក្ខាតិ សតណ្ហា សាលយា។ គាមន្តសេនាសនេសុ ហិ ឈានំ អប្បេត្វាបិ តតោ វុដ្ឋិតមត្តោវ ឥត្ថិបុរិសទារិកាទិសទ្ទំ សុណាតិ, យេនស្ស អធិគតវិសេសោបិ ហាយតិយេវ។ អរញ្ញេ បន និទ្ទាយិត្វា បដិពុទ្ធមត្តោ សីហព្យគ្ឃមោរាទីនំ សទ្ទំ សុណាតិ, យេន អារញ្ញកំ បីតិំ លភិត្វា តមេវ សម្មសន្តោ អគ្គផលេ បតិដ្ឋាតិ។ ឥតិ ភគវា គាមន្តសេនាសនេ ឈានំ អប្បេត្វា និសិន្នភិក្ខុនោ អរញ្ញេ និទ្ទាយន្តមេវ បសំសតិ។ តស្មា តមេវ អត្ថវសំ បដិច្ច – ‘‘អារញ្ញកេសុ សេនាសនេសុ សាបេក្ខា ភវិស្សន្តី’’តិ អាហ។

    Āraññakesūti pañcadhanusatikapacchimesu. Sāpekkhāti sataṇhā sālayā. Gāmantasenāsanesu hi jhānaṃ appetvāpi tato vuṭṭhitamattova itthipurisadārikādisaddaṃ suṇāti, yenassa adhigatavisesopi hāyatiyeva. Araññe pana niddāyitvā paṭibuddhamatto sīhabyagghamorādīnaṃ saddaṃ suṇāti, yena āraññakaṃ pītiṃ labhitvā tameva sammasanto aggaphale patiṭṭhāti. Iti bhagavā gāmantasenāsane jhānaṃ appetvā nisinnabhikkhuno araññe niddāyantameva pasaṃsati. Tasmā tameva atthavasaṃ paṭicca – ‘‘āraññakesu senāsanesu sāpekkhā bhavissantī’’ti āha.

    បច្ចត្តញ្ញេវ សតិំ ឧបដ្ឋបេស្សន្តីតិ អត្តនាវ អត្តនោ អព្ភន្តរេ សតិំ ឧបដ្ឋបេស្សន្តិ។ បេសលាតិ បិយសីលា។ ឥធាបិ សព្រហ្មចារីនំ អាគមនំ អនិច្ឆន្តា នេវាសិកា អស្សទ្ធា ហោន្តិ អប្បសន្នា ។ សម្បត្តភិក្ខូនំ បច្ចុគ្គមនបត្តចីវរប្បដិគ្គហណអាសនបញ្ញាបនតាលវណ្ដគ្គហណាទីនិ ន ករោន្តិ, អថ នេសំ អវណ្ណោ ឧគ្គច្ឆតិ – ‘‘អសុកវិហារវាសិនោ ភិក្ខូ អស្សទ្ធា អប្បសន្នា វិហារំ បវិដ្ឋានំ វត្តបដិវត្តំ ន ករោន្តី’’តិ។ តំ សុត្វា បព្ពជិតា វិហារទ្វារេន គច្ឆន្តាបិ វិហារំ ន បវិសន្តិ។ ឯវំ អនាគតានំ អនាគមនមេវ ហោតិ។ អាគតានំ បន ផាសុវិហារេ អសតិ យេបិ អជានិត្វា អាគតា, តេ – ‘‘វសិស្សាមាតិ តាវ ចិន្តេត្វា អាគតាម្ហ, ឥមេសំ បន នេវាសិកានំ ឥមិនា នីហារេន កោ វសិស្សតី’’តិ និក្ខមិត្វា គច្ឆន្តិ។ ឯវំ សោ វិហារោ អញ្ញេសំ ភិក្ខូនំ អនាវាសោវ ហោតិ។ តតោ នេវាសិកា សីលវន្តានំ ទស្សនំ អលភន្តា កង្ខាវិនោទនំ វា អាចារសិក្ខាបកំ វា មធុរធម្មស្សវនំ វា ន លភន្តិ, តេសំ នេវ អគ្គហិតធម្មគ្គហណំ, ន គហិតសជ្ឈាយករណំ ហោតិ។ ឥតិ នេសំ ហានិយេវ ហោតិ, ន វុទ្ធិ។

    Paccattaññeva satiṃ upaṭṭhapessantīti attanāva attano abbhantare satiṃ upaṭṭhapessanti. Pesalāti piyasīlā. Idhāpi sabrahmacārīnaṃ āgamanaṃ anicchantā nevāsikā assaddhā honti appasannā . Sampattabhikkhūnaṃ paccuggamanapattacīvarappaṭiggahaṇaāsanapaññāpanatālavaṇṭaggahaṇādīni na karonti, atha nesaṃ avaṇṇo uggacchati – ‘‘asukavihāravāsino bhikkhū assaddhā appasannā vihāraṃ paviṭṭhānaṃ vattapaṭivattaṃ na karontī’’ti. Taṃ sutvā pabbajitā vihāradvārena gacchantāpi vihāraṃ na pavisanti. Evaṃ anāgatānaṃ anāgamanameva hoti. Āgatānaṃ pana phāsuvihāre asati yepi ajānitvā āgatā, te – ‘‘vasissāmāti tāva cintetvā āgatāmha, imesaṃ pana nevāsikānaṃ iminā nīhārena ko vasissatī’’ti nikkhamitvā gacchanti. Evaṃ so vihāro aññesaṃ bhikkhūnaṃ anāvāsova hoti. Tato nevāsikā sīlavantānaṃ dassanaṃ alabhantā kaṅkhāvinodanaṃ vā ācārasikkhāpakaṃ vā madhuradhammassavanaṃ vā na labhanti, tesaṃ neva aggahitadhammaggahaṇaṃ, na gahitasajjhāyakaraṇaṃ hoti. Iti nesaṃ hāniyeva hoti, na vuddhi.

    យេ បន សព្រហ្មចារីនំ អាគមនំ ឥច្ឆន្តិ, តេ សទ្ធា ហោន្តិ បសន្នា, អាគតានំ សព្រហ្មចារីនំ បច្ចុគ្គមនាទីនិ កត្វា សេនាសនំ បញ្ញបេត្វា ទេន្តិ, តេ គហេត្វា ភិក្ខាចារំ បវិសន្តិ, កង្ខំ វិនោទេន្តិ, មធុរធម្មស្សវនំ លភន្តិ។ អថ នេសំ កិត្តិសទ្ទោ ឧគ្គច្ឆតិ – ‘‘អសុកវិហារភិក្ខូ ឯវំ សទ្ធា បសន្នា វត្តសម្បន្នា សង្គាហកា’’តិ។ តំ សុត្វា ភិក្ខូ ទូរតោបិ ឯន្តិ, តេសំ នេវាសិកា វត្តំ ករោន្តិ , សមីបំ អាគន្ត្វា វុឌ្ឍតរំ អាគន្តុកំ វន្ទិត្វា និសីទន្តិ, នវកតរស្ស សន្តិកេ អាសនំ គហេត្វា និសីទន្តិ។ និសីទិត្វា – ‘‘ឥមស្មិំ វិហារេ វសិស្សថ គមិស្សថា’’តិ បុច្ឆន្តិ។ ‘គមិស្សាមី’តិ វុត្តេ – ‘‘សប្បាយំ សេនាសនំ, សុលភា ភិក្ខា’’តិអាទីនិ វត្វា គន្តុំ ន ទេន្តិ។ វិនយធរោ ចេ ហោតិ, តស្ស សន្តិកេ វិនយំ សជ្ឈាយន្តិ។ សុត្តន្តាទិធរោ ចេ, តស្ស សន្តិកេ តំ តំ ធម្មំ សជ្ឈាយន្តិ។ អាគន្តុកានំ ថេរានំ ឱវាទេ ឋត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណន្តិ។ អាគន្តុកា ‘‘ឯកំ ទ្វេ ទិវសានិ វសិស្សាមាតិ អាគតាម្ហ, ឥមេសំ បន សុខសំវាសតាយ ទសទ្វាទសវស្សានិ វសិស្សាមា’’តិ វត្តារោ ហោន្តិ។ ឯវមេត្ថ ហានិវុទ្ធិយោ វេទិតព្ពា។

    Ye pana sabrahmacārīnaṃ āgamanaṃ icchanti, te saddhā honti pasannā, āgatānaṃ sabrahmacārīnaṃ paccuggamanādīni katvā senāsanaṃ paññapetvā denti, te gahetvā bhikkhācāraṃ pavisanti, kaṅkhaṃ vinodenti, madhuradhammassavanaṃ labhanti. Atha nesaṃ kittisaddo uggacchati – ‘‘asukavihārabhikkhū evaṃ saddhā pasannā vattasampannā saṅgāhakā’’ti. Taṃ sutvā bhikkhū dūratopi enti, tesaṃ nevāsikā vattaṃ karonti , samīpaṃ āgantvā vuḍḍhataraṃ āgantukaṃ vanditvā nisīdanti, navakatarassa santike āsanaṃ gahetvā nisīdanti. Nisīditvā – ‘‘imasmiṃ vihāre vasissatha gamissathā’’ti pucchanti. ‘Gamissāmī’ti vutte – ‘‘sappāyaṃ senāsanaṃ, sulabhā bhikkhā’’tiādīni vatvā gantuṃ na denti. Vinayadharo ce hoti, tassa santike vinayaṃ sajjhāyanti. Suttantādidharo ce, tassa santike taṃ taṃ dhammaṃ sajjhāyanti. Āgantukānaṃ therānaṃ ovāde ṭhatvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇanti. Āgantukā ‘‘ekaṃ dve divasāni vasissāmāti āgatāmha, imesaṃ pana sukhasaṃvāsatāya dasadvādasavassāni vasissāmā’’ti vattāro honti. Evamettha hānivuddhiyo veditabbā.

    ១៣៧. ទុតិយសត្តកេ កម្មំ អារាមោ ឯតេសន្តិ កម្មារាមាតិ។ កម្មេ រតាតិ កម្មរតា។ កម្មារាមតមនុយុត្តាតិ យុត្តា បយុត្តា អនុយុត្តា។ តត្ថ កម្មន្តិ ឥតិកាតព្ពកម្មំ វុច្ចតិ។ សេយ្យថិទំ – ចីវរវិចារណំ, ចីវរករណំ, ឧបត្ថម្ភនំ, សូចិឃរំ, បត្តត្ថវិកំ, អសំពទ្ធកំ, កាយពន្ធនំ, ធមករណំ, អាធារកំ, បាទកថលិកំ, សម្មជ្ជនីអាទីនំ ករណន្តិ។ ឯកច្ចោ ហិ ឯតានិ ករោន្តោ សកលទិវសំ ឯតានេវ ករោតិ។ តំ សន្ធាយេស បដិក្ខេបោ។ យោ បន ឯតេសំ ករណវេលាយមេវ ឯតានិ ករោតិ, ឧទ្ទេសវេលាយំ ឧទ្ទេសំ គណ្ហាតិ, សជ្ឈាយវេលាយំ សជ្ឈាយតិ, ចេតិយង្គណវត្តវេលាយំ ចេតិយង្គណវត្តំ ករោតិ, មនសិការវេលាយំ មនសិការំ ករោតិ, ន សោ កម្មារាមោ នាម។

    137. Dutiyasattake kammaṃ ārāmo etesanti kammārāmāti. Kamme ratāti kammaratā. Kammārāmatamanuyuttāti yuttā payuttā anuyuttā. Tattha kammanti itikātabbakammaṃ vuccati. Seyyathidaṃ – cīvaravicāraṇaṃ, cīvarakaraṇaṃ, upatthambhanaṃ, sūcigharaṃ, pattatthavikaṃ, asaṃbaddhakaṃ, kāyabandhanaṃ, dhamakaraṇaṃ, ādhārakaṃ, pādakathalikaṃ, sammajjanīādīnaṃ karaṇanti. Ekacco hi etāni karonto sakaladivasaṃ etāneva karoti. Taṃ sandhāyesa paṭikkhepo. Yo pana etesaṃ karaṇavelāyameva etāni karoti, uddesavelāyaṃ uddesaṃ gaṇhāti, sajjhāyavelāyaṃ sajjhāyati, cetiyaṅgaṇavattavelāyaṃ cetiyaṅgaṇavattaṃ karoti, manasikāravelāyaṃ manasikāraṃ karoti, na so kammārāmo nāma.

    ន ភស្សារាមាតិ ឯត្ថ យោ ឥត្ថិវណ្ណបុរិសវណ្ណាទិវសេន អាលាបសល្លាបំ ករោន្តោយេវ ទិវសញ្ច រត្តិញ្ច វីតិនាមេតិ, ឯវរូបេ ភស្សេ បរិយន្តការី ន ហោតិ, អយំ ភស្សារាមោ នាម។ យោ បន រត្តិន្ទិវំ ធម្មំ កថេតិ, បញ្ហំ វិស្សជ្ជេតិ, អយំ អប្បភស្សោវ ភស្សេ បរិយន្តការីយេវ។ កស្មា? ‘‘សន្និបតិតានំ វោ, ភិក្ខវេ, ទ្វយំ ករណីយំ – ធម្មី វា កថា, អរិយោ វា តុណ្ហីភាវោ’’តិ (ម. និ. ១.២៧៣) វុត្តត្តា។

    Na bhassārāmāti ettha yo itthivaṇṇapurisavaṇṇādivasena ālāpasallāpaṃ karontoyeva divasañca rattiñca vītināmeti, evarūpe bhasse pariyantakārī na hoti, ayaṃ bhassārāmo nāma. Yo pana rattindivaṃ dhammaṃ katheti, pañhaṃ vissajjeti, ayaṃ appabhassova bhasse pariyantakārīyeva. Kasmā? ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ – dhammī vā kathā, ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273) vuttattā.

    ន និទ្ទារាមាតិ ឯត្ថ យោ គច្ឆន្តោបិ និសិន្នោបិ និបន្នោបិ ថិនមិទ្ធាភិភូតោ និទ្ទាយតិយេវ, អយំ និទ្ទារាមោ នាម។ យស្ស បន ករជកាយគេលញ្ញេន ចិត្តំ ភវង្គេ ឱតរតិ , នាយំ និទ្ទារាមោ។ តេនេវាហ – ‘‘អភិជានាមហំ អគ្គិវេស្សន, គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតប្បដិក្កន្តោ ចតុគ្គុណំ សង្ឃាដិំ បញ្ញបេត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សតោ សម្បជានោ និទ្ទំ ឱក្កមិតា’’តិ (ម. និ. ១.៣៨៧)។

    Na niddārāmāti ettha yo gacchantopi nisinnopi nipannopi thinamiddhābhibhūto niddāyatiyeva, ayaṃ niddārāmo nāma. Yassa pana karajakāyagelaññena cittaṃ bhavaṅge otarati , nāyaṃ niddārāmo. Tenevāha – ‘‘abhijānāmahaṃ aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapetvā dakkhiṇena passena sato sampajāno niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387).

    ន សង្គណិការាមាតិ ឯត្ថ យោ ឯកស្ស ទុតិយោ ទ្វិន្នំ តតិយោ តិណ្ណំ ចតុត្ថោតិ ឯវំ សំសដ្ឋោវ វិហរតិ, ឯកកោ អស្សាទំ ន លភតិ, អយំ សង្គណិការាមោ។ យោ បន ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ ឯកកោ អស្សាទំ លភតិ, នាយំ សង្គណិការាមោតិ វេទិតព្ពោ។

    Na saṅgaṇikārāmāti ettha yo ekassa dutiyo dvinnaṃ tatiyo tiṇṇaṃ catutthoti evaṃ saṃsaṭṭhova viharati, ekako assādaṃ na labhati, ayaṃ saṅgaṇikārāmo. Yo pana catūsu iriyāpathesu ekako assādaṃ labhati, nāyaṃ saṅgaṇikārāmoti veditabbo.

    ន បាបិច្ឆាតិ ឯត្ថ អសន្តសម្ភាវនាយ ឥច្ឆាយ សមន្នាគតា ទុស្សីលា បាបិច្ឆា នាម។

    Napāpicchāti ettha asantasambhāvanāya icchāya samannāgatā dussīlā pāpicchā nāma.

    ន បាបមិត្តាទីសុ បាបា មិត្តា ឯតេសន្តិ បាបមិត្តា។ ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ សហ អយនតោ បាបា សហាយា ឯតេសន្តិ បាបសហាយា។ តន្និន្នតប្បោណតប្បព្ភារតាយ បាបេសុ សម្បវង្កាតិ បាបសម្បវង្កា។

    Na pāpamittādīsu pāpā mittā etesanti pāpamittā. Catūsu iriyāpathesu saha ayanato pāpā sahāyā etesanti pāpasahāyā. Tanninnatappoṇatappabbhāratāya pāpesu sampavaṅkāti pāpasampavaṅkā.

    ឱរមត្តកេនាតិ អវរមត្តកេន អប្បមត្តកេន។ អន្តរាតិ អរហត្តំ អបត្វាវ ឯត្ថន្តរេ។ វោសានន្តិ បរិនិដ្ឋិតភាវំ – ‘‘អលមេត្តាវតា’’តិ ឱសក្កនំ ឋិតកិច្ចតំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘យាវ សីលបារិសុទ្ធិមត្តេន វា វិបស្សនាមត្តេន វា ឈានមត្តេន វា សោតាបន្នភាវមត្តេន វា សកទាគាមិភាវមត្តេន វា អនាគាមិភាវមត្តេន វា វោសានំ ន អាបជ្ជិស្សន្តិ, តាវ វុទ្ធិយេវ ភិក្ខូនំ បាដិកង្ខា, នោ បរិហានី’’តិ។

    Oramattakenāti avaramattakena appamattakena. Antarāti arahattaṃ apatvāva etthantare. Vosānanti pariniṭṭhitabhāvaṃ – ‘‘alamettāvatā’’ti osakkanaṃ ṭhitakiccataṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yāva sīlapārisuddhimattena vā vipassanāmattena vā jhānamattena vā sotāpannabhāvamattena vā sakadāgāmibhāvamattena vā anāgāmibhāvamattena vā vosānaṃ na āpajjissanti, tāva vuddhiyeva bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.

    ១៣៨. តតិយសត្តកេ សទ្ធាតិ សទ្ធាសម្បន្នា។ តត្ថ អាគមនីយសទ្ធា, អធិគមសទ្ធា, បសាទសទ្ធា, ឱកប្បនសទ្ធាតិ ចតុព្ពិធា សទ្ធា។ តត្ថ អាគមនីយសទ្ធា សព្ពញ្ញុពោធិសត្តានំ ហោតិ។ អធិគមសទ្ធា អរិយបុគ្គលានំ។ ពុទ្ធោ ធម្មោ សង្ឃោតិ វុត្តេ បន បសាទោ បសាទសទ្ធា។ ឱកប្បេត្វា បកប្បេត្វា បន សទ្ទហនំ ឱកប្បនសទ្ធា។ សា ទុវិធាបិ ឥធាធិប្បេតា។ តាយ ហិ សទ្ធាយ សមន្នាគតោ សទ្ធាវិមុត្តោ, វក្កលិត្ថេរសទិសោ ហោតិ។ តស្ស ហិ ចេតិយង្គណវត្តំ វា, ពោធិយង្គណវត្តំ វា កតមេវ ហោតិ។ ឧបជ្ឈាយវត្តអាចរិយវត្តាទីនិ សព្ពវត្តានិ បូរេតិ។ ហិរិមនាតិ បាបជិគុច្ឆនលក្ខណាយ ហិរិយា យុត្តចិត្តា។ ឱត្តប្បីតិ បាបតោ ភាយនលក្ខណេន ឱត្តប្បេន សមន្នាគតា។

    138. Tatiyasattake saddhāti saddhāsampannā. Tattha āgamanīyasaddhā, adhigamasaddhā, pasādasaddhā, okappanasaddhāti catubbidhā saddhā. Tattha āgamanīyasaddhā sabbaññubodhisattānaṃ hoti. Adhigamasaddhā ariyapuggalānaṃ. Buddho dhammo saṅghoti vutte pana pasādo pasādasaddhā. Okappetvā pakappetvā pana saddahanaṃ okappanasaddhā. Sā duvidhāpi idhādhippetā. Tāya hi saddhāya samannāgato saddhāvimutto, vakkalittherasadiso hoti. Tassa hi cetiyaṅgaṇavattaṃ vā, bodhiyaṅgaṇavattaṃ vā katameva hoti. Upajjhāyavattaācariyavattādīni sabbavattāni pūreti. Hirimanāti pāpajigucchanalakkhaṇāya hiriyā yuttacittā. Ottappīti pāpato bhāyanalakkhaṇena ottappena samannāgatā.

    ពហុស្សុតាតិ ឯត្ថ បន បរិយត្តិពហុស្សុតោ, បដិវេធពហុស្សុតោតិ ទ្វេ ពហុស្សុតា។ បរិយត្តីតិ តីណិ បិដកានិ។ បដិវេធោតិ សច្ចប្បដិវេធោ។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ បរិយត្តិ អធិប្បេតា។ សា យេន ពហុ សុតា, សោ ពហុស្សុតោ។ សោ បនេស និស្សយមុច្ចនកោ, បរិសុបដ្ឋាកោ, ភិក្ខុនោវាទកោ, សព្ពត្ថកពហុស្សុតោតិ ចតុព្ពិធោ ហោតិ។ តត្ថ តយោ ពហុស្សុតា សមន្តបាសាទិកាយ វិនយដ្ឋកថាយ ឱវាទវគ្គេ វុត្តនយេន គហេតព្ពា។ សព្ពត្ថកពហុស្សុតា បន អានន្ទត្ថេរសទិសា ហោន្តិ។ តេ ឥធ អធិប្បេតា។

    Bahussutāti ettha pana pariyattibahussuto, paṭivedhabahussutoti dve bahussutā. Pariyattīti tīṇi piṭakāni. Paṭivedhoti saccappaṭivedho. Imasmiṃ pana ṭhāne pariyatti adhippetā. Sā yena bahu sutā, so bahussuto. So panesa nissayamuccanako, parisupaṭṭhāko, bhikkhunovādako, sabbatthakabahussutoti catubbidho hoti. Tattha tayo bahussutā samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya ovādavagge vuttanayena gahetabbā. Sabbatthakabahussutā pana ānandattherasadisā honti. Te idha adhippetā.

    អារទ្ធវីរិយាតិ យេសំ កាយិកញ្ច ចេតសិកញ្ច វីរិយំ អារទ្ធំ ហោតិ។ តត្ថ យេ កាយសង្គណិកំ វិនោទេត្វា ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ អដ្ឋអារព្ភវត្ថុវសេន ឯកកា ហោន្តិ, តេសំ កាយិកវីរិយំ អារទ្ធំ នាម ហោតិ។ យេ ចិត្តសង្គាណិកំ វិនោទេត្វា អដ្ឋសមាបត្តិវសេន ឯកកា ហោន្តិ, គមនេ ឧប្បន្នកិលេសស្ស ឋានំ បាបុណិតុំ ន ទេន្តិ, ឋានេ ឧប្បន្នកិលេសស្ស និសជ្ជំ, និសជ្ជាយ ឧប្បន្នកិលេសស្ស សយនំ បាបុណិតុំ ន ទេន្តិ, ឧប្បន្នុប្បន្នដ្ឋានេយេវ កិលេសេ និគ្គណ្ហន្តិ, តេសំ ចេតសិកវីរិយំ អារទ្ធំ នាម ហោតិ។

    Āraddhavīriyāti yesaṃ kāyikañca cetasikañca vīriyaṃ āraddhaṃ hoti. Tattha ye kāyasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārabbhavatthuvasena ekakā honti, tesaṃ kāyikavīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti. Ye cittasaṅgāṇikaṃ vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekakā honti, gamane uppannakilesassa ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na denti, ṭhāne uppannakilesassa nisajjaṃ, nisajjāya uppannakilesassa sayanaṃ pāpuṇituṃ na denti, uppannuppannaṭṭhāneyeva kilese niggaṇhanti, tesaṃ cetasikavīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti.

    ឧបដ្ឋិតស្សតីតិ ចិរកតាទីនំ សរិតា អនុស្សរិតា មហាគតិម្ពយអភយត្ថេរទីឃភាណអភយត្ថេរតិបិដកចូឡាភយត្ថេរា វិយ។ មហាគតិម្ពយអភយត្ថេរោ កិរ ជាតបញ្ចមទិវសេ មង្គលបាយាសេ តុណ្ឌំ បសារេន្តំ វាយសំ ទិស្វា ហុំ ហុន្តិ សទ្ទមកាសិ។ អថ សោ ថេរកាលេ – ‘‘កទា បដ្ឋាយ, ភន្តេ, សរថា’’តិ ភិក្ខូហិ បុច្ឆិតោ ‘‘ជាតបញ្ចមទិវសេ កតសទ្ទតោ បដ្ឋាយ អាវុសោ’’តិ អាហ។

    Upaṭṭhitassatīti cirakatādīnaṃ saritā anussaritā mahāgatimbayaabhayattheradīghabhāṇaabhayattheratipiṭakacūḷābhayattherā viya. Mahāgatimbayaabhayatthero kira jātapañcamadivase maṅgalapāyāse tuṇḍaṃ pasārentaṃ vāyasaṃ disvā huṃ hunti saddamakāsi. Atha so therakāle – ‘‘kadā paṭṭhāya, bhante, sarathā’’ti bhikkhūhi pucchito ‘‘jātapañcamadivase katasaddato paṭṭhāya āvuso’’ti āha.

    ទីឃភាណកអភយត្ថេរស្ស ជាតនវមទិវសេ មាតា ចុម្ពិស្សាមីតិ ឱនតា តស្សា មោឡិ មុច្ចិត្ថ ។ តតោ តុម្ពមត្តានិ សុមនបុប្ផានិ ទារកស្ស ឧរេ បតិត្វា ទុក្ខំ ជនយិំសុ។ សោ ថេរកាលេ – ‘‘កទា បដ្ឋាយ, ភន្តេ, សរថា’’តិ បុច្ឆិតោ – ‘‘ជាតនវមទិវសតោ បដ្ឋាយា’’តិ អាហ។

    Dīghabhāṇakaabhayattherassa jātanavamadivase mātā cumbissāmīti onatā tassā moḷi muccittha . Tato tumbamattāni sumanapupphāni dārakassa ure patitvā dukkhaṃ janayiṃsu. So therakāle – ‘‘kadā paṭṭhāya, bhante, sarathā’’ti pucchito – ‘‘jātanavamadivasato paṭṭhāyā’’ti āha.

    តិបិដកចូឡាភយត្ថេរោ – ‘‘អនុរាធបុរេ តីណិ ទ្វារានិ បិទហាបេត្វា មនុស្សានំ ឯកេន ទ្វារេន និក្ខមនំ កត្វា – ‘ត្វំ កិន្នាមោ, ត្វំ កិន្នាមោ’តិ បុច្ឆិត្វា សាយំ បុន អបុច្ឆិត្វាវ តេសំ នាមានិ សម្បដិច្ឆាបេតុំ – ‘‘សក្កា អាវុសោ’’តិ អាហ។ ឯវរូបេ ភិក្ខូ សន្ធាយ – ‘‘ឧបដ្ឋិតស្សតី’’តិ វុត្តំ។

    Tipiṭakacūḷābhayatthero – ‘‘anurādhapure tīṇi dvārāni pidahāpetvā manussānaṃ ekena dvārena nikkhamanaṃ katvā – ‘tvaṃ kinnāmo, tvaṃ kinnāmo’ti pucchitvā sāyaṃ puna apucchitvāva tesaṃ nāmāni sampaṭicchāpetuṃ – ‘‘sakkā āvuso’’ti āha. Evarūpe bhikkhū sandhāya – ‘‘upaṭṭhitassatī’’ti vuttaṃ.

    បញ្ញវន្តោតិ បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ឧទយព្ពយបរិគ្គាហិកាយ បញ្ញាយ សមន្នាគតា។ អបិ ច ទ្វីហិបិ ឯតេហិ បទេហិ វិបស្សកានំ ភិក្ខូនំ វិបស្សនាសម្ភារភូតា សម្មាសតិ ចេវ វិបស្សនាបញ្ញា ច កថិតា។

    Paññavantoti pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayapariggāhikāya paññāya samannāgatā. Api ca dvīhipi etehi padehi vipassakānaṃ bhikkhūnaṃ vipassanāsambhārabhūtā sammāsati ceva vipassanāpaññā ca kathitā.

    ១៣៩. ចតុត្ថសត្តកេ សតិយេវ សម្ពោជ្ឈង្គោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ តត្ថ ឧបដ្ឋានលក្ខណោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ, បវិចយលក្ខណោ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ, បគ្គហលក្ខណោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ, ផរណលក្ខណោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ, ឧបសមលក្ខណោ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ, អវិក្ខេបលក្ខណោ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ, បដិសង្ខានលក្ខណោ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ។ ភាវេស្សន្តីតិ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ចតូហិ ការណេហិ សមុដ្ឋាបេន្តា, ឆហិ ការណេហិ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេន្តា, នវហិ ការណេហិ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេន្តា, ទសហិ ការណេហិ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេន្តា, សត្តហិ ការណេហិ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេន្តា, ទសហិ ការណេហិ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេន្តា, បញ្ចហិ ការណេហិ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ សមុដ្ឋាបេន្តា វឌ្ឍេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ឥមិនា វិបស្សនាមគ្គផលសម្បយុត្តេ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកេ សម្ពោជ្ឈង្គេ កថេសិ។

    139. Catutthasattake satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgoti. Esa nayo sabbattha. Tattha upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo. Bhāvessantīti satisambojjhaṅgaṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpentā, chahi kāraṇehi dhammavicayasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, navahi kāraṇehi vīriyasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, dasahi kāraṇehi pītisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, sattahi kāraṇehi passaddhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, dasahi kāraṇehi samādhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, pañcahi kāraṇehi upekkhāsambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā vaḍḍhessantīti attho. Iminā vipassanāmaggaphalasampayutte lokiyalokuttaramissake sambojjhaṅge kathesi.

    ១៤០. បញ្ចមសត្តកេ អនិច្ចសញ្ញាតិ អនិច្ចានុបស្សនាយ សទ្ធិំ ឧប្បន្នសញ្ញា។ អនត្តសញ្ញាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥមា សត្ត លោកិយវិបស្សនាបិ ហោន្តិ។ ‘‘ឯតំ សន្តំ, ឯតំ បណីតំ, យទិទំ សព្ពសង្ខារសមថោ វិរាគោ និរោធោ’’តិ (អ. និ. ៩.៣៦) អាគតវសេនេត្ថ ទ្វេ លោកុត្តរាបិ ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។

    140. Pañcamasattake aniccasaññāti aniccānupassanāya saddhiṃ uppannasaññā. Anattasaññādīsupi eseva nayo. Imā satta lokiyavipassanāpi honti. ‘‘Etaṃ santaṃ, etaṃ paṇītaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho virāgo nirodho’’ti (a. ni. 9.36) āgatavasenettha dve lokuttarāpi hontīti veditabbā.

    ១៤១. ឆក្កេ មេត្តំ កាយកម្មន្តិ មេត្តចិត្តេន កត្តព្ពំ កាយកម្មំ។ វចីកម្មមនោកម្មេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥមានិ បន ភិក្ខូនំ វសេន អាគតានិ គិហីសុបិ លព្ភន្តិ ។ ភិក្ខូនញ្ហិ មេត្តចិត្តេន អាភិសមាចារិកធម្មបូរណំ មេត្តំ កាយកម្មំ នាម។ គិហីនំ ចេតិយវន្ទនត្ថាយ ពោធិវន្ទនត្ថាយ សង្ឃនិមន្តនត្ថាយ គមនំ, គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋំ ភិក្ខុំ ទិស្វា បច្ចុគ្គមនំ, បត្តប្បដិគ្គហណំ, អាសនបញ្ញាបនំ, អនុគមនន្តិ ឯវមាទិកំ មេត្តំ កាយកម្មំ នាម។

    141. Chakke mettaṃ kāyakammanti mettacittena kattabbaṃ kāyakammaṃ. Vacīkammamanokammesupi eseva nayo. Imāni pana bhikkhūnaṃ vasena āgatāni gihīsupi labbhanti . Bhikkhūnañhi mettacittena ābhisamācārikadhammapūraṇaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma. Gihīnaṃ cetiyavandanatthāya bodhivandanatthāya saṅghanimantanatthāya gamanaṃ, gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā paccuggamanaṃ, pattappaṭiggahaṇaṃ, āsanapaññāpanaṃ, anugamananti evamādikaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.

    ភិក្ខូនំ មេត្តចិត្តេន អាចារបញ្ញត្តិសិក្ខាបទបញ្ញាបនំ, កម្មដ្ឋានកថនំ, ធម្មទេសនា, តេបិដកម្បិ ពុទ្ធវចនំ មេត្តំ វចីកម្មំ នាម។ គិហីនំ ចេតិយវន្ទនត្ថាយ គច្ឆាម , ពោធិវន្ទនត្ថាយ គច្ឆាម, ធម្មស្សវនំ ករិស្សាម, ទីបមាលបុប្ផបូជំ ករិស្សាម, តីណិ សុចរិតានិ សមាទាយ វត្តិស្សាម, សលាកភត្តាទីនិ ទស្សាម, វស្សវាសិកំ ទស្សាម, អជ្ជ សង្ឃស្ស ចត្តារោ បច្ចយេ ទស្សាម, សង្ឃំ និមន្តេត្វា ខាទនីយាទីនិ សំវិទហថ, អាសនានិ បញ្ញាបេថ, បានីយំ ឧបដ្ឋបេថ, សង្ឃំ បច្ចុគ្គន្ត្វា អានេថ, បញ្ញត្តាសនេ និសីទាបេថ, ឆន្ទជាតា ឧស្សាហជាតា វេយ្យាវច្ចំ ករោថាតិអាទិកថនកាលេ មេត្តំ វចីកម្មំ នាម។

    Bhikkhūnaṃ mettacittena ācārapaññattisikkhāpadapaññāpanaṃ, kammaṭṭhānakathanaṃ, dhammadesanā, tepiṭakampi buddhavacanaṃ mettaṃ vacīkammaṃ nāma. Gihīnaṃ cetiyavandanatthāya gacchāma , bodhivandanatthāya gacchāma, dhammassavanaṃ karissāma, dīpamālapupphapūjaṃ karissāma, tīṇi sucaritāni samādāya vattissāma, salākabhattādīni dassāma, vassavāsikaṃ dassāma, ajja saṅghassa cattāro paccaye dassāma, saṅghaṃ nimantetvā khādanīyādīni saṃvidahatha, āsanāni paññāpetha, pānīyaṃ upaṭṭhapetha, saṅghaṃ paccuggantvā ānetha, paññattāsane nisīdāpetha, chandajātā ussāhajātā veyyāvaccaṃ karothātiādikathanakāle mettaṃ vacīkammaṃ nāma.

    ភិក្ខូនំ បាតោវ ឧដ្ឋាយ សរីរប្បដិជគ្គនំ, ចេតិយង្គណវត្តាទីនិ ច កត្វា វិវិត្តាសនេ និសីទិត្វា ឥមស្មិំ វិហារេ ភិក្ខូ សុខី ហោន្តុ អវេរា អព្យាបជ្ជាតិ ចិន្តនំ មេត្តំ មនោកម្មំ នាម។ គិហីនំ ‘អយ្យា សុខី ហោន្តុ, អវេរា អព្យាបជ្ជា’តិ ចិន្តនំ មេត្តំ មនោកម្មំ នាម។

    Bhikkhūnaṃ pātova uṭṭhāya sarīrappaṭijagganaṃ, cetiyaṅgaṇavattādīni ca katvā vivittāsane nisīditvā imasmiṃ vihāre bhikkhū sukhī hontu averā abyāpajjāti cintanaṃ mettaṃ manokammaṃ nāma. Gihīnaṃ ‘ayyā sukhī hontu, averā abyāpajjā’ti cintanaṃ mettaṃ manokammaṃ nāma.

    អាវិ ចេវ រហោ ចាតិ សម្មុខា ច បរម្មុខា ច។ តត្ថ នវកានំ ចីវរកម្មាទីសុ សហាយភាវគមនំ សម្មុខា មេត្តំ កាយកម្មំ នាម។ ថេរានំ បន បាទធោវនវន្ទនពីជនទានាទិភេទំ សព្ពំ សាមីចិកម្មំ សម្មុខា មេត្តំ កាយកម្មំ នាម។ ឧភយេហិបិ ទុន្និក្ខិត្តានំ ទារុភណ្ឌាទីនំ តេសុ អវមញ្ញំ អកត្វា អត្តនា ទុន្និក្ខិត្តានំ វិយ បដិសាមនំ បរម្មុខា មេត្តំ កាយកម្មំ នាម។

    Āvi ceva raho cāti sammukhā ca parammukhā ca. Tattha navakānaṃ cīvarakammādīsu sahāyabhāvagamanaṃ sammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma. Therānaṃ pana pādadhovanavandanabījanadānādibhedaṃ sabbaṃ sāmīcikammaṃ sammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma. Ubhayehipi dunnikkhittānaṃ dārubhaṇḍādīnaṃ tesu avamaññaṃ akatvā attanā dunnikkhittānaṃ viya paṭisāmanaṃ parammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.

    ទេវត្ថេរោ តិស្សត្ថេរោតិ ឯវំ បគ្គយ្ហ វចនំ សម្មុខា មេត្តំ វចីកម្មំ នាម។ វិហារេ អសន្តំ បន បដិបុច្ឆន្តស្ស កុហិំ អម្ហាកំ ទេវត្ថេរោ, កុហិំ អម្ហាកំ តិស្សត្ថេរោ, កទា នុ ខោ អាគមិស្សតីតិ ឯវំ មមាយនវចនំ បរម្មុខា មេត្តំ វចីកម្មំ នាម។

    Devatthero tissattheroti evaṃ paggayha vacanaṃ sammukhā mettaṃ vacīkammaṃ nāma. Vihāre asantaṃ pana paṭipucchantassa kuhiṃ amhākaṃ devatthero, kuhiṃ amhākaṃ tissatthero, kadā nu kho āgamissatīti evaṃ mamāyanavacanaṃ parammukhā mettaṃ vacīkammaṃ nāma.

    មេត្តាសិនេហសិនិទ្ធានិ បន នយនានិ ឧម្មីលេត្វា បសន្នេន មុខេន ឱលោកនំ សម្មុខា មេត្តំ មនោកម្មំ នាម។ ទេវត្ថេរោ តិស្សត្ថេរោ អរោគោ ហោតុ, អប្បាពាធោតិ សមន្នាហរណំ បរម្មុខា មេត្តំ មនោកម្មំ នាម។

    Mettāsinehasiniddhāni pana nayanāni ummīletvā pasannena mukhena olokanaṃ sammukhā mettaṃ manokammaṃ nāma. Devatthero tissatthero arogo hotu, appābādhoti samannāharaṇaṃ parammukhā mettaṃ manokammaṃ nāma.

    លាភាតិ ចីវរាទយោ លទ្ធបច្ចយា។ ធម្មិកាតិ កុហនាទិភេទំ មិច្ឆាជីវំ វជ្ជេត្វា ធម្មេន សមេន ភិក្ខាចារវត្តេន ឧប្បន្នា។ អន្តមសោ បត្តបរិយាបន្នមត្តម្បីតិ បច្ឆិមកោដិយា បត្តេ បរិយាបន្នំ បត្តស្ស អន្តោគតំ ទ្វិតិកដច្ឆុភិក្ខាមត្តម្បិ ។ អប្បដិវិភត្តភោគីតិ ឯត្ថ ទ្វេ បដិវិភត្តា នាម – អាមិសប្បដិវិភត្តញ្ច, បុគ្គលប្បដិវិភត្តញ្ច។ តត្ថ – ‘‘ឯត្តកំ ទស្សាមិ, ឯត្តកំ ន ទស្សាមី’’តិ ឯវំ ចិត្តេន វិភជនំ អាមិសប្បដិវិភត្តំ នាម។ ‘‘អសុកស្ស ទស្សាមិ, អសុកស្ស ន ទស្សាមី’’តិ ឯវំ ចិត្តេន វិភជនំ បន បុគ្គលប្បដិវិភត្តំ នាម។ តទុភយម្បិ អកត្វា យោ អប្បដិវិភត្តំ ភុញ្ជតិ, អយំ អប្បដិវិភត្តភោគី នាម។

    Lābhāti cīvarādayo laddhapaccayā. Dhammikāti kuhanādibhedaṃ micchājīvaṃ vajjetvā dhammena samena bhikkhācāravattena uppannā. Antamaso pattapariyāpannamattampīti pacchimakoṭiyā patte pariyāpannaṃ pattassa antogataṃ dvitikaṭacchubhikkhāmattampi . Appaṭivibhattabhogīti ettha dve paṭivibhattā nāma – āmisappaṭivibhattañca, puggalappaṭivibhattañca. Tattha – ‘‘ettakaṃ dassāmi, ettakaṃ na dassāmī’’ti evaṃ cittena vibhajanaṃ āmisappaṭivibhattaṃ nāma. ‘‘Asukassa dassāmi, asukassa na dassāmī’’ti evaṃ cittena vibhajanaṃ pana puggalappaṭivibhattaṃ nāma. Tadubhayampi akatvā yo appaṭivibhattaṃ bhuñjati, ayaṃ appaṭivibhattabhogī nāma.

    សីលវន្តេហិ សព្រហ្មចារីហិ សាធារណភោគីតិ ឯត្ថ សាធារណភោគិនោ ឥទំ លក្ខណំ, យំ យំ បណីតំ លព្ភតិ, តំ តំ នេវ លាភេន លាភំ និជិគីសនតាមុខេន គិហីនំ ទេតិ, ន អត្តនា ភុញ្ជតិ, បដិគ្គណ្ហន្តោ ច – ‘‘សង្ឃេន សាធារណំ ហោតូ’’តិ គហេត្វា ឃណ្ដិំ បហរិត្វា បរិភុញ្ជិតព្ពំ សង្ឃសន្តកំ វិយ បស្សតិ។

    Sīlavantehisabrahmacārīhi sādhāraṇabhogīti ettha sādhāraṇabhogino idaṃ lakkhaṇaṃ, yaṃ yaṃ paṇītaṃ labbhati, taṃ taṃ neva lābhena lābhaṃ nijigīsanatāmukhena gihīnaṃ deti, na attanā bhuñjati, paṭiggaṇhanto ca – ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotū’’ti gahetvā ghaṇṭiṃ paharitvā paribhuñjitabbaṃ saṅghasantakaṃ viya passati.

    ឥមំ បន សារណីយធម្មំ កោ បូរេតិ, កោ ន បូរេតីតិ? ទុស្សីលោ តាវ ន បូរេតិ។ ន ហិ តស្ស សន្តកំ សីលវន្តា គណ្ហន្តិ។ បរិសុទ្ធសីលោ បន វត្តំ អខណ្ឌេន្តោ បូរេតិ។ តត្រិទំ វត្តំ – យោ ហិ ឱទិស្សកំ កត្វា មាតុ វា បិតុ វា អាចរិយុបជ្ឈាយាទីនំ វា ទេតិ, សោ ទាតព្ពំ ទេតិ, សារណីយធម្មោ បនស្ស ន ហោតិ, បលិពោធជគ្គនំ នាម ហោតិ។ សារណីយធម្មោ ហិ មុត្តបលិពោធស្សេវ វដ្ដតិ។ តេន បន ឱទិស្សកំ ទេន្តេន គិលានគិលានុបដ្ឋាកអាគន្តុកគមិកានញ្ចេវ នវបព្ពជិតស្ស ច សង្ឃាដិបត្តគ្គហណំ អជានន្តស្ស ទាតព្ពំ។ ឯតេសំ ទត្វា អវសេសំ ថេរាសនតោ បដ្ឋាយ ថោកំ អទត្វា យោ យត្តកំ គណ្ហាតិ, តស្ស តត្តកំ ទាតព្ពំ។ អវសិដ្ឋេ អសតិ បុន បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ថេរាសនតោ បដ្ឋាយ យំ យំ បណីតំ, តំ ទត្វា សេសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ ‘‘សីលវន្តេហី’’តិ វចនតោ ទុស្សីលស្ស អទាតុម្បិ វដ្ដតិ។

    Imaṃ pana sāraṇīyadhammaṃ ko pūreti, ko na pūretīti? Dussīlo tāva na pūreti. Na hi tassa santakaṃ sīlavantā gaṇhanti. Parisuddhasīlo pana vattaṃ akhaṇḍento pūreti. Tatridaṃ vattaṃ – yo hi odissakaṃ katvā mātu vā pitu vā ācariyupajjhāyādīnaṃ vā deti, so dātabbaṃ deti, sāraṇīyadhammo panassa na hoti, palibodhajagganaṃ nāma hoti. Sāraṇīyadhammo hi muttapalibodhasseva vaṭṭati. Tena pana odissakaṃ dentena gilānagilānupaṭṭhākaāgantukagamikānañceva navapabbajitassa ca saṅghāṭipattaggahaṇaṃ ajānantassa dātabbaṃ. Etesaṃ datvā avasesaṃ therāsanato paṭṭhāya thokaṃ adatvā yo yattakaṃ gaṇhāti, tassa tattakaṃ dātabbaṃ. Avasiṭṭhe asati puna piṇḍāya caritvā therāsanato paṭṭhāya yaṃ yaṃ paṇītaṃ, taṃ datvā sesaṃ paribhuñjitabbaṃ. ‘‘Sīlavantehī’’ti vacanato dussīlassa adātumpi vaṭṭati.

    អយំ បន សារណីយធម្មោ សុសិក្ខិតាយ បរិសាយ សុបូរោ ហោតិ, នោ អសិក្ខិតាយ បរិសាយ។ សុសិក្ខិតាយ ហិ បរិសាយ យោ អញ្ញតោ លភតិ, សោ ន គណ្ហាតិ។ អញ្ញតោ អលភន្តោបិ បមាណយុត្តមេវ គណ្ហាតិ, នាតិរេកំ។ អយំ បន សារណីយធម្មោ ឯវំ បុនប្បុនំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា លទ្ធំ លទ្ធំ ទេន្តស្សាបិ ទ្វាទសហិ វស្សេហិ បូរតិ, ន តតោ ឱរំ។ សចេ ហិ ទ្វាទសមេ វស្សេ សារណីយធម្មបូរកោ បិណ្ឌបាតបូរំ បត្តំ អាសនសាលាយំ ឋបេត្វា នហាយិតុំ គច្ឆតិ សង្ឃត្ថេរោ ច កស្សេសោ បត្តោតិ, ‘‘សារណីយធម្មបូរកស្សា’’តិ វុត្តេ ‘‘អាហរថ ន’’ន្តិ សព្ពំ បិណ្ឌបាតំ វិចារេត្វា ភុញ្ជិត្វា ច រិត្តំ បត្តំ ឋបេតិ, អថ សោ ភិក្ខុ រិត្តំ បត្តំ ទិស្វា ‘‘មយ្ហំ អនវសេសេត្វាវ បរិភុញ្ជិំសូ’’តិ ទោមនស្សំ ឧប្បាទេតិ, សារណីយធម្មោ ភិជ្ជតិ, បុន ទ្វាទសវស្សានិ បូរេតព្ពោ ហោតិ។ តិត្ថិយបរិវាសសទិសោ ហេស, សកិំ ខណ្ឌេ ជាតេ បុន បូរេតព្ពោវ។ យោ បន – ‘‘លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យស្ស មេ បត្តគតំ អនាបុច្ឆាវ សព្រហ្មចារី បរិភុញ្ជន្តី’’តិ សោមនស្សំ ជនេតិ, តស្ស បុណ្ណោ នាម ហោតិ។

    Ayaṃ pana sāraṇīyadhammo susikkhitāya parisāya supūro hoti, no asikkhitāya parisāya. Susikkhitāya hi parisāya yo aññato labhati, so na gaṇhāti. Aññato alabhantopi pamāṇayuttameva gaṇhāti, nātirekaṃ. Ayaṃ pana sāraṇīyadhammo evaṃ punappunaṃ piṇḍāya caritvā laddhaṃ laddhaṃ dentassāpi dvādasahi vassehi pūrati, na tato oraṃ. Sace hi dvādasame vasse sāraṇīyadhammapūrako piṇḍapātapūraṃ pattaṃ āsanasālāyaṃ ṭhapetvā nahāyituṃ gacchati saṅghatthero ca kasseso pattoti, ‘‘sāraṇīyadhammapūrakassā’’ti vutte ‘‘āharatha na’’nti sabbaṃ piṇḍapātaṃ vicāretvā bhuñjitvā ca rittaṃ pattaṃ ṭhapeti, atha so bhikkhu rittaṃ pattaṃ disvā ‘‘mayhaṃ anavasesetvāva paribhuñjiṃsū’’ti domanassaṃ uppādeti, sāraṇīyadhammo bhijjati, puna dvādasavassāni pūretabbo hoti. Titthiyaparivāsasadiso hesa, sakiṃ khaṇḍe jāte puna pūretabbova. Yo pana – ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yassa me pattagataṃ anāpucchāva sabrahmacārī paribhuñjantī’’ti somanassaṃ janeti, tassa puṇṇo nāma hoti.

    ឯវំ បូរិតសារណីយធម្មស្ស បន នេវ ឥស្សា, ន មច្ឆរិយំ ហោតិ។ សោ មនុស្សានំ បិយោ ហោតិ, សុលភបច្ចយោ ច, បត្តគតមស្ស ទិយ្យមានម្បិ ន ខីយតិ, ភាជនីយភណ្ឌដ្ឋានេ អគ្គភណ្ឌំ លភតិ, ភយេ វា ឆាតកេ វា សម្បត្តេ ទេវតា ឧស្សុក្កំ អាបជ្ជន្តិ។

    Evaṃ pūritasāraṇīyadhammassa pana neva issā, na macchariyaṃ hoti. So manussānaṃ piyo hoti, sulabhapaccayo ca, pattagatamassa diyyamānampi na khīyati, bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ labhati, bhaye vā chātake vā sampatte devatā ussukkaṃ āpajjanti.

    តត្រិមានិ វត្ថូនិ – សេនគិរិវាសី តិស្សត្ថេរោ កិរ មហាគិរិគាមំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ។ បញ្ញាស មហាថេរា នាគទីបំ ចេតិយវន្ទនត្ថាយ គច្ឆន្តា គិរិគាមេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា កិញ្ចិ អលទ្ធា និក្ខមិំសុ។ ថេរោ បន បវិសន្តោ តេ ទិស្វា បុច្ឆិ – ‘‘លទ្ធំ, ភន្តេ’’តិ? វិចរិម្ហ អាវុសោតិ។ សោ តេសំ អលទ្ធភាវំ ញត្វា អាហ – ‘‘ភន្តេ យាវាហំ អាគច្ឆាមិ, តាវ ឥធេវ ហោថា’’តិ។ មយំ, អាវុសោ, បញ្ញាស ជនា បត្តតេមនមត្តម្បិ ន លភិម្ហាតិ។ ភន្តេ, នេវាសិកា នាម បដិពលា ហោន្តិ, អលភន្តាបិ ភិក្ខាចារមគ្គសភាគំ ជានន្តីតិ។ ថេរា អាគមេសុំ។ ថេរោ គាមំ បាវិសិ។ ធុរគេហេយេវ មហាឧបាសិកា ខីរភត្តំ សជ្ជេត្វា ថេរំ ឱលោកយមានា ឋិតា។ អថ ថេរស្ស ទ្វារំ សម្បត្តស្សេវ បត្តំ បូរេត្វា អទាសិ, សោ តំ អាទាយ ថេរានំ សន្តិកំ គន្ត្វា គណ្ហថ, ភន្តេតិ, សង្ឃត្ថេរំ អាហ។ ថេរោ – ‘‘អម្ហេហិ ឯត្តកេហិ កិញ្ចិ ន លទ្ធំ, អយំ សីឃមេវ គហេត្វា អាគតោ, កិំ នុ ខោ’’តិ សេសានំ មុខំ ឱលោកេសិ។ ថេរោ ឱលោកនាការេនេវ ញត្វា ‘‘ភន្តេ, ធម្មេន សមេន លទ្ធបិណ្ឌបាតោ, និក្កុក្កុច្ចា គណ្ហថា’’តិអាទិតោ បដ្ឋាយ សព្ពេសំ យាវទត្ថំ ទត្វា អត្តនាបិ យាវទត្ថំ ភុញ្ជិ។

    Tatrimāni vatthūni – senagirivāsī tissatthero kira mahāgirigāmaṃ upanissāya viharati. Paññāsa mahātherā nāgadīpaṃ cetiyavandanatthāya gacchantā girigāme piṇḍāya caritvā kiñci aladdhā nikkhamiṃsu. Thero pana pavisanto te disvā pucchi – ‘‘laddhaṃ, bhante’’ti? Vicarimha āvusoti. So tesaṃ aladdhabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘bhante yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva idheva hothā’’ti. Mayaṃ, āvuso, paññāsa janā pattatemanamattampi na labhimhāti. Bhante, nevāsikā nāma paṭibalā honti, alabhantāpi bhikkhācāramaggasabhāgaṃ jānantīti. Therā āgamesuṃ. Thero gāmaṃ pāvisi. Dhurageheyeva mahāupāsikā khīrabhattaṃ sajjetvā theraṃ olokayamānā ṭhitā. Atha therassa dvāraṃ sampattasseva pattaṃ pūretvā adāsi, so taṃ ādāya therānaṃ santikaṃ gantvā gaṇhatha, bhanteti, saṅghattheraṃ āha. Thero – ‘‘amhehi ettakehi kiñci na laddhaṃ, ayaṃ sīghameva gahetvā āgato, kiṃ nu kho’’ti sesānaṃ mukhaṃ olokesi. Thero olokanākāreneva ñatvā ‘‘bhante, dhammena samena laddhapiṇḍapāto, nikkukkuccā gaṇhathā’’tiādito paṭṭhāya sabbesaṃ yāvadatthaṃ datvā attanāpi yāvadatthaṃ bhuñji.

    អថ នំ ភត្តកិច្ចាវសានេ ថេរា បុច្ឆិំសុ – ‘‘កទា, អាវុសោ, លោកុត្តរធម្មំ បដិវិជ្ឈី’’តិ? នត្ថិ មេ, ភន្តេ, លោកុត្តរធម្មោតិ។ ឈានលាភីសិ, អាវុសោតិ? ឯតម្បិ មេ, ភន្តេ, នត្ថីតិ។ ននុ, អាវុសោ, បាដិហារិយន្តិ? សារណីយធម្មោ មេ, ភន្តេ, បូរិតោ, តស្ស មេ ធម្មស្ស បូរិតកាលតោ បដ្ឋាយ សចេបិ ភិក្ខុសតសហស្សំ ហោតិ, បត្តគតំ ន ខីយតីតិ។ តេ សុត្វា – ‘‘សាធុ សាធុ សប្បុរិស, អនុច្ឆវិកមិទំ តុយ្ហ’’ន្តិ អាហំសុ។ ឥទំ តាវ – ‘‘បត្តគតំ ន ខីយតី’’តិ ឯត្ថ វត្ថុ។

    Atha naṃ bhattakiccāvasāne therā pucchiṃsu – ‘‘kadā, āvuso, lokuttaradhammaṃ paṭivijjhī’’ti? Natthi me, bhante, lokuttaradhammoti. Jhānalābhīsi, āvusoti? Etampi me, bhante, natthīti. Nanu, āvuso, pāṭihāriyanti? Sāraṇīyadhammo me, bhante, pūrito, tassa me dhammassa pūritakālato paṭṭhāya sacepi bhikkhusatasahassaṃ hoti, pattagataṃ na khīyatīti. Te sutvā – ‘‘sādhu sādhu sappurisa, anucchavikamidaṃ tuyha’’nti āhaṃsu. Idaṃ tāva – ‘‘pattagataṃ na khīyatī’’ti ettha vatthu.

    អយមេវ បន ថេរោ ចេតិយបព្ពតេ គិរិភណ្ឌមហាបូជាយ ទានដ្ឋានំ គន្ត្វា ឥមស្មិំ ឋានេ កិំ វរភណ្ឌន្តិ បុច្ឆិ។ ទ្វេ សាដកា, ភន្តេតិ។ ឯតេ មយ្ហំ បាបុណិស្សន្តីតិ។ តំ សុត្វា អមច្ចោ រញ្ញោ អារោចេសិ – ‘‘ឯកោ ទហរោ ឯវំ វទតី’’តិ។ ទហរស្ស ឯវំ ចិត្តំ, មហាថេរានំ បន សុខុមសាដកា វដ្ដន្តីតិ វត្វា មហាថេរានំ ទស្សាមីតិ ឋបេតិ។ តស្ស ភិក្ខុសង្ឃេ បដិបាដិយា ឋិតេ ទេន្តស្ស មត្ថកេ ឋបិតាបិ តេ សាដកា ហត្ថំ នារោហន្តិ។ អញ្ញេ អារោហន្តិ។ ទហរស្ស ទានកាលេ បន ហត្ថំ អារុឡ្ហា។ សោ តស្ស ហត្ថេ បាតេត្វា អមច្ចស្ស មុខំ ឱលោកេត្វា ទហរំ និសីទាបេត្វា ទានំ ទត្វា សង្ឃំ វិស្សជ្ជេត្វា ទហរស្ស សន្តិកេ និសីទិត្វា – ‘‘ភន្តេ, ឥមំ ធម្មំ កទា បដិវិជ្ឈិត្ថា’’តិ អាហ។ សោ បរិយាយេនាបិ អសន្តំ អវទន្តោ – ‘‘នត្ថិ មយ្ហំ មហារាជ លោកុត្តរធម្មោ’’តិ អាហ។ ននុ, ភន្តេ, បុព្ពេ អវចុត្ថាតិ។ អាម, មហារាជ, សារណីយធម្មបូរកោ អហំ, តស្ស មេ ធម្មស្ស បូរិតកាលតោ បដ្ឋាយ ភាជនីយភណ្ឌដ្ឋានេ អគ្គភណ្ឌំ បាបុណាតីតិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ភន្តេ, អនុច្ឆវិកមិទំ តុយ្ហ’’ន្តិ វន្ទិត្វា បក្កាមិ។ ឥទំ – ‘‘ភាជនីយភណ្ឌដ្ឋានេ អគ្គភណ្ឌំ បាបុណាតី’’តិ ឯត្ថ វត្ថុ។

    Ayameva pana thero cetiyapabbate giribhaṇḍamahāpūjāya dānaṭṭhānaṃ gantvā imasmiṃ ṭhāne kiṃ varabhaṇḍanti pucchi. Dve sāṭakā, bhanteti. Ete mayhaṃ pāpuṇissantīti. Taṃ sutvā amacco rañño ārocesi – ‘‘eko daharo evaṃ vadatī’’ti. Daharassa evaṃ cittaṃ, mahātherānaṃ pana sukhumasāṭakā vaṭṭantīti vatvā mahātherānaṃ dassāmīti ṭhapeti. Tassa bhikkhusaṅghe paṭipāṭiyā ṭhite dentassa matthake ṭhapitāpi te sāṭakā hatthaṃ nārohanti. Aññe ārohanti. Daharassa dānakāle pana hatthaṃ āruḷhā. So tassa hatthe pātetvā amaccassa mukhaṃ oloketvā daharaṃ nisīdāpetvā dānaṃ datvā saṅghaṃ vissajjetvā daharassa santike nisīditvā – ‘‘bhante, imaṃ dhammaṃ kadā paṭivijjhitthā’’ti āha. So pariyāyenāpi asantaṃ avadanto – ‘‘natthi mayhaṃ mahārāja lokuttaradhammo’’ti āha. Nanu, bhante, pubbe avacutthāti. Āma, mahārāja, sāraṇīyadhammapūrako ahaṃ, tassa me dhammassa pūritakālato paṭṭhāya bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ pāpuṇātīti. ‘‘Sādhu sādhu, bhante, anucchavikamidaṃ tuyha’’nti vanditvā pakkāmi. Idaṃ – ‘‘bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ pāpuṇātī’’ti ettha vatthu.

    ព្រាហ្មណតិស្សភយេ បន ភាតរគាមវាសិនោ នាគត្ថេរិយា អនារោចេត្វាវ បលាយិំសុ។ ថេរី បច្ចូសសមយេ – ‘‘អតិវិយ អប្បនិគ្ឃោសោ គាមោ, ឧបធារេថ តាវា’’តិ ទហរភិក្ខុនិយោ អាហ។ តា គន្ត្វា សព្ពេសំ គតភាវំ ញត្វា អាគម្ម ថេរិយា អារោចេសុំ។ សា សុត្វា ‘‘មា តុម្ហេ តេសំ គតភាវំ ចិន្តយិត្ថ, អត្តនោ ឧទ្ទេសបរិបុច្ឆាយោនិសោមនសិការេសុយេវ យោគំ ករោថា’’តិ វត្វា ភិក្ខាចារវេលាយំ បារុបិត្វា អត្តទ្វាទសមា គាមទ្វារេ និគ្រោធមូលេ អដ្ឋាសិ។ រុក្ខេ អធិវត្ថាទេវតា ទ្វាទសន្នម្បិ ភិក្ខុនីនំ បិណ្ឌបាតំ ទត្វា ‘‘អយ្យេ, មា អញ្ញត្ថ គច្ឆថ, និច្ចំ ឥធេវ ឯថា’’តិ អាហ។ ថេរិយា បន កនិដ្ឋភាតា នាគត្ថេរោ នាម អត្ថិ, សោ – ‘‘មហន្តំ ភយំ, ន សក្កា ឥធ យាបេតុំ, បរតីរំ គមិស្សាមី’’តិ អត្តទ្វាទសមោវ អត្តនោ វសនដ្ឋានា និក្ខន្តោ ថេរិំ ទិស្វា គមិស្សាមីតិ ភាតរគាមំ អាគតោ។ ថេរី – ‘‘ថេរា អាគតា’’តិ សុត្វា តេសំ សន្តិកំ គន្ត្វា កិំ អយ្យាតិ បុច្ឆិ។ សោ តំ បវត្តិំ អាចិក្ខិ។ សា – ‘‘អជ្ជ ឯកទិវសំ វិហារេយេវ វសិត្វា ស្វេ គមិស្សថា’’តិ អាហ។ ថេរា វិហារំ អគមំសុ។

    Brāhmaṇatissabhaye pana bhātaragāmavāsino nāgattheriyā anārocetvāva palāyiṃsu. Therī paccūsasamaye – ‘‘ativiya appanigghoso gāmo, upadhāretha tāvā’’ti daharabhikkhuniyo āha. Tā gantvā sabbesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā āgamma theriyā ārocesuṃ. Sā sutvā ‘‘mā tumhe tesaṃ gatabhāvaṃ cintayittha, attano uddesaparipucchāyonisomanasikāresuyeva yogaṃ karothā’’ti vatvā bhikkhācāravelāyaṃ pārupitvā attadvādasamā gāmadvāre nigrodhamūle aṭṭhāsi. Rukkhe adhivatthādevatā dvādasannampi bhikkhunīnaṃ piṇḍapātaṃ datvā ‘‘ayye, mā aññattha gacchatha, niccaṃ idheva ethā’’ti āha. Theriyā pana kaniṭṭhabhātā nāgatthero nāma atthi, so – ‘‘mahantaṃ bhayaṃ, na sakkā idha yāpetuṃ, paratīraṃ gamissāmī’’ti attadvādasamova attano vasanaṭṭhānā nikkhanto theriṃ disvā gamissāmīti bhātaragāmaṃ āgato. Therī – ‘‘therā āgatā’’ti sutvā tesaṃ santikaṃ gantvā kiṃ ayyāti pucchi. So taṃ pavattiṃ ācikkhi. Sā – ‘‘ajja ekadivasaṃ vihāreyeva vasitvā sve gamissathā’’ti āha. Therā vihāraṃ agamaṃsu.

    ថេរី បុនទិវសេ រុក្ខមូលេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ថេរំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ឥមំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជថា’’តិ អាហ។ ថេរោ – ‘‘វដ្ដិស្សតិ ថេរី’’តិ វត្វា តុណ្ហី អដ្ឋាសិ។ ធម្មិកោ តាត បិណ្ឌបាតោ , កុក្កុច្ចំ អកត្វា បរិភុញ្ជថាតិ។ ‘‘វដ្ដិស្សតិ ថេរី’’តិ។ សា បត្តំ គហេត្វា អាកាសេ ខិបិ។ បត្តោ អាកាសេ អដ្ឋាសិ។ ថេរោ – ‘‘សត្តតាលមត្តេ ឋិតម្បិ ភិក្ខុនិភត្តមេវ ថេរី’’តិ វត្វា – ‘‘ភយំ នាម សព្ពកាលំ ន ហោតិ, ភយេ វូបសន្តេ អរិយវំសំ កថយមានោ, ‘ភោ បិណ្ឌបាតិក, ភិក្ខុនិភត្តំ ភុញ្ជិត្វា វីតិនាមយិត្ថា’តិ ចិត្តេន អនុវទិយមានោ សន្ថម្ភេតុំ ន សក្ខិស្សាមិ, អប្បមត្តា ហោថ ថេរិយោ’’តិ មគ្គំ អារុហិ។

    Therī punadivase rukkhamūle piṇḍāya caritvā theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjathā’’ti āha. Thero – ‘‘vaṭṭissati therī’’ti vatvā tuṇhī aṭṭhāsi. Dhammiko tāta piṇḍapāto , kukkuccaṃ akatvā paribhuñjathāti. ‘‘Vaṭṭissati therī’’ti. Sā pattaṃ gahetvā ākāse khipi. Patto ākāse aṭṭhāsi. Thero – ‘‘sattatālamatte ṭhitampi bhikkhunibhattameva therī’’ti vatvā – ‘‘bhayaṃ nāma sabbakālaṃ na hoti, bhaye vūpasante ariyavaṃsaṃ kathayamāno, ‘bho piṇḍapātika, bhikkhunibhattaṃ bhuñjitvā vītināmayitthā’ti cittena anuvadiyamāno santhambhetuṃ na sakkhissāmi, appamattā hotha theriyo’’ti maggaṃ āruhi.

    រុក្ខទេវតាបិ – ‘‘សចេ ថេរោ ថេរិយា ហត្ថតោ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិស្សតិ, ន នំ និវត្តេស្សាមិ។ សចេ ន បរិភុញ្ជិស្សតិ, និវត្តេស្សាមី’’តិ ចិន្តយមានា ឋត្វា ថេរស្ស គមនំ ទិស្វា រុក្ខា ឱរុយ្ហ បត្តំ, ភន្តេ, ទេថាតិ បត្តំ គហេត្វា ថេរំ រុក្ខមូលំយេវ អានេត្វា អាសនំ បញ្ញបេត្វា បិណ្ឌបាតំ ទត្វា កតភត្តកិច្ចំ បដិញ្ញំ ការេត្វា ទ្វាទស ភិក្ខុនិយោ ទ្វាទស ភិក្ខូ ច សត្តវស្សានិ ឧបដ្ឋហិ។ ឥទំ – ‘‘ទេវតា ឧស្សុក្កំ អាបជ្ជន្តី’’តិ ឯត្ថ វត្ថុ។ តត្រ ហិ ថេរី សារណីយធម្មបូរិកា អហោសិ។

    Rukkhadevatāpi – ‘‘sace thero theriyā hatthato piṇḍapātaṃ paribhuñjissati, na naṃ nivattessāmi. Sace na paribhuñjissati, nivattessāmī’’ti cintayamānā ṭhatvā therassa gamanaṃ disvā rukkhā oruyha pattaṃ, bhante, dethāti pattaṃ gahetvā theraṃ rukkhamūlaṃyeva ānetvā āsanaṃ paññapetvā piṇḍapātaṃ datvā katabhattakiccaṃ paṭiññaṃ kāretvā dvādasa bhikkhuniyo dvādasa bhikkhū ca sattavassāni upaṭṭhahi. Idaṃ – ‘‘devatā ussukkaṃ āpajjantī’’ti ettha vatthu. Tatra hi therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi.

    អខណ្ឌានីតិអាទីសុ យស្ស សត្តសុ អាបត្តិក្ខន្ធេសុ អាទិម្ហិ វា អន្តេ វា សិក្ខាបទំ ភិន្នំ ហោតិ, តស្ស សីលំ បរិយន្តេ ឆិន្នសាដកោ វិយ ខណ្ឌំ នាម។ យស្ស បន វេមជ្ឈេ ភិន្នំ, តស្ស មជ្ឈេ ឆិទ្ទសាដកោ វិយ ឆិទ្ទំ នាម ហោតិ។ យស្ស បន បដិបាដិយា ទ្វេ តីណិ ភិន្នានិ, តស្ស បិដ្ឋិយំ វា កុច្ឆិយំ វា ឧដ្ឋិតេន វិសភាគវណ្ណេន កាឡរត្តាទីនំ អញ្ញតរវណ្ណា គាវី វិយ សពលំ នាម ហោតិ។ យស្ស បន អន្តរន្តរា វិសភាគពិន្ទុចិត្រា គាវី វិយ កម្មាសំ នាម ហោតិ។ យស្ស បន សព្ពេនសព្ពំ អភិន្នានិ, តស្ស តានិ សីលានិ អខណ្ឌានិ អច្ឆិទ្ទានិ អសពលានិ អកម្មាសានិ នាម ហោន្តិ។ តានិ បនេតានិ តណ្ហាទាសព្យតោ មោចេត្វា ភុជិស្សភាវករណតោ ភុជិស្សានិ។ ពុទ្ធាទីហិ វិញ្ញូហិ បសត្ថត្តា វិញ្ញុបសត្ថានិ, តណ្ហាទិដ្ឋីហិ អបរាមដ្ឋត្តា – ‘‘ឥទំ នាម ត្វំ អាបន្នបុព្ពោ’’តិ កេនចិ បរាមដ្ឋុំ អសក្កុណេយ្យត្តា ច អបរាមដ្ឋានិ, ឧបចារសមាធិំ វា អប្បនាសមាធិំ វា សំវត្តយន្តីតិ សមាធិសំវត្តនិកានីតិ វុច្ចន្តិ។

    Akhaṇḍānītiādīsu yassa sattasu āpattikkhandhesu ādimhi vā ante vā sikkhāpadaṃ bhinnaṃ hoti, tassa sīlaṃ pariyante chinnasāṭako viya khaṇḍaṃ nāma. Yassa pana vemajjhe bhinnaṃ, tassa majjhe chiddasāṭako viya chiddaṃ nāma hoti. Yassa pana paṭipāṭiyā dve tīṇi bhinnāni, tassa piṭṭhiyaṃ vā kucchiyaṃ vā uṭṭhitena visabhāgavaṇṇena kāḷarattādīnaṃ aññataravaṇṇā gāvī viya sabalaṃ nāma hoti. Yassa pana antarantarā visabhāgabinducitrā gāvī viya kammāsaṃ nāma hoti. Yassa pana sabbenasabbaṃ abhinnāni, tassa tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni nāma honti. Tāni panetāni taṇhādāsabyato mocetvā bhujissabhāvakaraṇato bhujissāni. Buddhādīhi viññūhi pasatthattā viññupasatthāni, taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattā – ‘‘idaṃ nāma tvaṃ āpannapubbo’’ti kenaci parāmaṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā ca aparāmaṭṭhāni, upacārasamādhiṃ vā appanāsamādhiṃ vā saṃvattayantīti samādhisaṃvattanikānīti vuccanti.

    សីលសាមញ្ញគតា វិហរិស្សន្តីតិ តេសុ តេសុ ទិសាភាគេសុ វិហរន្តេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ សមានភាវូបគតសីលា វិហរិស្សន្តិ។ សោតាបន្នាទីនញ្ហិ សីលំ សមុទ្ទន្តរេបិ ទេវលោកេបិ វសន្តានំ អញ្ញេសំ សោតាបន្នាទីនំ សីលេន សមានមេវ ហោតិ, នត្ថិ មគ្គសីលេ នានត្តំ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។

    Sīlasāmaññagatāviharissantīti tesu tesu disābhāgesu viharantehi bhikkhūhi saddhiṃ samānabhāvūpagatasīlā viharissanti. Sotāpannādīnañhi sīlaṃ samuddantarepi devalokepi vasantānaṃ aññesaṃ sotāpannādīnaṃ sīlena samānameva hoti, natthi maggasīle nānattaṃ. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    យាយំ ទិដ្ឋីតិ មគ្គសម្បយុត្តា សម្មាទិដ្ឋិ។ អរិយាតិ និទ្ទោសា។ និយ្យាតីតិ និយ្យានិកា។ តក្ករស្សាតិ យោ តថាការី ហោតិ។ សព្ពទុក្ខក្ខយាយាតិ សព្ពទុក្ខក្ខយត្ថំ។ ទិដ្ឋិសាមញ្ញគតាតិ សមានទិដ្ឋិភាវំ ឧបគតា ហុត្វា វិហរិស្សន្តិ។ វុទ្ធិយេវាតិ ឯវំ វិហរន្តានំ វុទ្ធិយេវ ភិក្ខូនំ បាដិកង្ខា, នោ បរិហានីតិ។

    Yāyaṃdiṭṭhīti maggasampayuttā sammādiṭṭhi. Ariyāti niddosā. Niyyātīti niyyānikā. Takkarassāti yo tathākārī hoti. Sabbadukkhakkhayāyāti sabbadukkhakkhayatthaṃ. Diṭṭhisāmaññagatāti samānadiṭṭhibhāvaṃ upagatā hutvā viharissanti. Vuddhiyevāti evaṃ viharantānaṃ vuddhiyeva bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānīti.

    ១៤២. ឯតទេវ ពហុលន្តិ អាសន្នបរិនិព្ពានត្តា ភិក្ខុ ឱវទន្តោ បុនប្បុនំ ឯតំយេវ ធម្មិំ កថំ ករោតិ។ ឥតិ សីលន្តិ ឯវំ សីលំ, ឯត្តកំ សីលំ។ ឯត្ថ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ សីលំ ចិត្តេកគ្គតា សមាធិ, វិបស្សនាបញ្ញា បញ្ញាតិ វេទិតព្ពា។ សីលបរិភាវិតោតិ អាទីសុ យស្មិំ សីលេ ឋត្វាវ មគ្គសមាធិំ ផលសមាធិំ និព្ពត្តេន្តិ។ ឯសោ តេន សីលេន បរិភាវិតោ មហប្ផលោ ហោតិ, មហានិសំសោ។ យម្ហិ សមាធិម្ហិ ឋត្វា មគ្គបញ្ញំ ផលបញ្ញំ និព្ពត្តេន្តិ, សា តេន សមាធិនា បរិភាវិតា មហប្ផលា ហោតិ, មហានិសំសា។ យាយ បញ្ញាយ ឋត្វា មគ្គចិត្តំ ផលចិត្តំ និព្ពត្តេន្តិ, តំ តាយ បរិភាវិតំ សម្មទេវ អាសវេហិ វិមុច្ចតិ។

    142.Etadeva bahulanti āsannaparinibbānattā bhikkhu ovadanto punappunaṃ etaṃyeva dhammiṃ kathaṃ karoti. Iti sīlanti evaṃ sīlaṃ, ettakaṃ sīlaṃ. Ettha catupārisuddhisīlaṃ sīlaṃ cittekaggatā samādhi, vipassanāpaññā paññāti veditabbā. Sīlaparibhāvitoti ādīsu yasmiṃ sīle ṭhatvāva maggasamādhiṃ phalasamādhiṃ nibbattenti. Eso tena sīlena paribhāvito mahapphalo hoti, mahānisaṃso. Yamhi samādhimhi ṭhatvā maggapaññaṃ phalapaññaṃ nibbattenti, sā tena samādhinā paribhāvitā mahapphalā hoti, mahānisaṃsā. Yāya paññāya ṭhatvā maggacittaṃ phalacittaṃ nibbattenti, taṃ tāya paribhāvitaṃ sammadeva āsavehi vimuccati.

    យថាភិរន្តន្តិ ពុទ្ធានំ អនភិរតិបរិតស្សិតំ នាម នត្ថិ, យថារុចិ យថាអជ្ឈាសយន្តិ បន វុត្តំ ហោតិ។ អាយាមាតិ ឯហិ យាម។ ‘‘អយាមា’’តិបិ បាឋោ, គច្ឆាមាតិ អត្ថោ។ អានន្ទាតិ ភគវា សន្តិកាវចរត្តា ថេរំ អាលបតិ។ ថេរោ បន – ‘‘គណ្ហថាវុសោ បត្តចីវរានិ, ភគវា អសុកដ្ឋានំ គន្តុកាមោ’’តិ ភិក្ខូនំ អារោចេតិ។

    Yathābhirantanti buddhānaṃ anabhiratiparitassitaṃ nāma natthi, yathāruci yathāajjhāsayanti pana vuttaṃ hoti. Āyāmāti ehi yāma. ‘‘Ayāmā’’tipi pāṭho, gacchāmāti attho. Ānandāti bhagavā santikāvacarattā theraṃ ālapati. Thero pana – ‘‘gaṇhathāvuso pattacīvarāni, bhagavā asukaṭṭhānaṃ gantukāmo’’ti bhikkhūnaṃ āroceti.

    ១៤៤. អម្ពលដ្ឋិកាគមនំ ឧត្តានមេវ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោតិអាទិ (ទី. និ. ៣.១៤១) សម្បសាទនីយេ វិត្ថារិតំ។

    144.Ambalaṭṭhikāgamanaṃ uttānameva. Atha kho āyasmā sāriputtotiādi (dī. ni. 3.141) sampasādanīye vitthāritaṃ.

    ទុស្សីលអាទីនវវណ្ណនា

    Dussīlaādīnavavaṇṇanā

    ១៤៨. បាដលិគមនេ អាវសថាគារន្តិ អាគន្តុកានំ អាវសថគេហំ។ បាដលិគាមេ កិរ និច្ចកាលំ ទ្វិន្នំ រាជូនំ សហាយកា អាគន្ត្វា កុលានិ គេហតោ នីហរិត្វា មាសម្បិ អឌ្ឍមាសម្បិ វសន្តិ។ តេ មនុស្សា និច្ចុបទ្ទុតា – ‘‘ឯតេសំ អាគតកាលេ វសនដ្ឋានំ ភវិស្សតី’’តិ នគរមជ្ឈេ មហតិំ សាលំ ករិត្វា តស្សា ឯកស្មិំ បទេសេ ភណ្ឌបដិសាមនដ្ឋានំ, ឯកស្មិំ បទេសេ និវាសដ្ឋានំ អកំសុ។ តេ – ‘‘ភគវា អាគតោ’’តិ សុត្វាវ – ‘‘អម្ហេហិ គន្ត្វាបិ ភគវា អានេតព្ពោ សិយា, សោ សយមេវ អម្ហាកំ វសនដ្ឋានំ សម្បត្តោ, អជ្ជ ភគវន្តំ អាវសថេ មង្គលំ វទាបេស្សាមា’’តិ ឯតទត្ថមេវ ឧបសង្កមន្តា។ តស្មា ឯវមាហំសុ។ យេន អាវសថាគារន្តិ តេ កិរ – ‘‘ពុទ្ធា នាម អរញ្ញជ្ឈាសយា អរញ្ញារាមា អន្តោគាមេ វសិតុំ ឥច្ឆេយ្យុំ វា នោ វា’’តិ ភគវតោ មនំ អជានន្តា អាវសថាគារំ អប្បដិជគ្គិត្វាវ អាគមំសុ។ ឥទានិ ភគវតោ មនំ ញត្វា បុរេតរំ គន្ត្វា បដិជគ្គិស្សាមាតិ យេនាវសថាគារំ, តេនុបសង្កមិំសុ។ សព្ពសន្ថរិន្តិ យថា សព្ពំ សន្ថតំ ហោតិ, ឯវំ សន្ថរិំ។

    148. Pāṭaligamane āvasathāgāranti āgantukānaṃ āvasathagehaṃ. Pāṭaligāme kira niccakālaṃ dvinnaṃ rājūnaṃ sahāyakā āgantvā kulāni gehato nīharitvā māsampi aḍḍhamāsampi vasanti. Te manussā niccupaddutā – ‘‘etesaṃ āgatakāle vasanaṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti nagaramajjhe mahatiṃ sālaṃ karitvā tassā ekasmiṃ padese bhaṇḍapaṭisāmanaṭṭhānaṃ, ekasmiṃ padese nivāsaṭṭhānaṃ akaṃsu. Te – ‘‘bhagavā āgato’’ti sutvāva – ‘‘amhehi gantvāpi bhagavā ānetabbo siyā, so sayameva amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampatto, ajja bhagavantaṃ āvasathe maṅgalaṃ vadāpessāmā’’ti etadatthameva upasaṅkamantā. Tasmā evamāhaṃsu. Yena āvasathāgāranti te kira – ‘‘buddhā nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vasituṃ iccheyyuṃ vā no vā’’ti bhagavato manaṃ ajānantā āvasathāgāraṃ appaṭijaggitvāva āgamaṃsu. Idāni bhagavato manaṃ ñatvā puretaraṃ gantvā paṭijaggissāmāti yenāvasathāgāraṃ, tenupasaṅkamiṃsu. Sabbasantharinti yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, evaṃ santhariṃ.

    ១៤៩. ទុស្សីលោតិ អសីលោ និស្សីលោ។ សីលវិបន្នោតិ វិបន្នសីលោ ភិន្នសំវរោ។ បមាទាធិករណន្តិ បមាទការណា។

    149.Dussīloti asīlo nissīlo. Sīlavipannoti vipannasīlo bhinnasaṃvaro. Pamādādhikaraṇanti pamādakāraṇā.

    ឥទញ្ច សុត្តំ គហដ្ឋានំ វសេន អាគតំ បព្ពជិតានម្បិ បន លព្ភតេវ។ គហដ្ឋោ ហិ យេន យេន សិប្បដ្ឋានេន ជីវិតំ កប្បេតិ – យទិ កសិយា, យទិ វណិជ្ជាយ, បាណាតិបាតាទិវសេន បមត្តោ តំ តំ យថាកាលំ សម្បាទេតុំ ន សក្កោតិ, អថស្ស មូលម្បិ វិនស្សតិ។ មាឃាតកាលេ បាណាតិបាតំ បន អទិន្នាទានាទីនិ ច ករោន្តោ ទណ្ឌវសេន មហតិំ ភោគជានិំ និគច្ឆតិ។ បព្ពជិតោ ទុស្សីលោ ច បមាទការណា សីលតោ ពុទ្ធវចនតោ ឈានតោ សត្តអរិយធនតោ ច ជានិំ និគច្ឆតិ។

    Idañca suttaṃ gahaṭṭhānaṃ vasena āgataṃ pabbajitānampi pana labbhateva. Gahaṭṭho hi yena yena sippaṭṭhānena jīvitaṃ kappeti – yadi kasiyā, yadi vaṇijjāya, pāṇātipātādivasena pamatto taṃ taṃ yathākālaṃ sampādetuṃ na sakkoti, athassa mūlampi vinassati. Māghātakāle pāṇātipātaṃ pana adinnādānādīni ca karonto daṇḍavasena mahatiṃ bhogajāniṃ nigacchati. Pabbajito dussīlo ca pamādakāraṇā sīlato buddhavacanato jhānato sattaariyadhanato ca jāniṃ nigacchati.

    គហដ្ឋស្ស – ‘‘អសុកោ នាម អសុកកុលេ ជាតោ ទុស្សីលោ បាបធម្មោ បរិច្ចត្តឥធលោកបរលោកោ សលាកភត្តមត្តម្បិ ន ទេតី’’តិ ចតុបរិសមជ្ឈេ បាបកោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ។ បព្ពជិតស្ស វា – ‘‘អសុកោ នាម នាសក្ខិ សីលំ រក្ខិតុំ, ន ពុទ្ធវចនំ ឧគ្គហេតុំ, វេជ្ជកម្មាទីហិ ជីវតិ, ឆហិ អគារវេហិ សមន្នាគតោ’’តិ ឯវំ អព្ភុគ្គច្ឆតិ។

    Gahaṭṭhassa – ‘‘asuko nāma asukakule jāto dussīlo pāpadhammo pariccattaidhalokaparaloko salākabhattamattampi na detī’’ti catuparisamajjhe pāpako kittisaddo abbhuggacchati. Pabbajitassa vā – ‘‘asuko nāma nāsakkhi sīlaṃ rakkhituṃ, na buddhavacanaṃ uggahetuṃ, vejjakammādīhi jīvati, chahi agāravehi samannāgato’’ti evaṃ abbhuggacchati.

    អវិសារទោតិ គហដ្ឋោ តាវ – ‘‘អវស្សំ ពហូនំ សន្និបាតដ្ឋានេ កេចិ មម កម្មំ ជានិស្សន្តិ, អថ មំ និគ្គណ្ហិស្សន្តី’’តិ វា, ‘‘រាជកុលស្ស វា ទស្សន្តី’’តិ សភយោ ឧបសង្កមតិ, មង្កុភូតោ បត្តក្ខន្ធោ អធោមុខោ អង្គុលិកេន ភូមិំ កសន្តោ និសីទតិ, វិសារទោ ហុត្វា កថេតុំ ន សក្កោតិ។ បព្ពជិតោបិ – ‘‘ពហូ ភិក្ខូ សន្និបតិតា, អវស្សំ កោចិ មម កម្មំ ជានិស្សតិ, អថ មេ ឧបោសថម្បិ បវារណម្បិ ឋបេត្វា សាមញ្ញតោ ចាវេត្វា និក្កឌ្ឍិស្សន្តី’’តិ សភយោ ឧបសង្កមតិ, វិសារទោ ហុត្វា កថេតុំ ន សក្កោតិ។ ឯកច្ចោ បន ទុស្សីលោបិ ទប្បិតោ វិយ វិចរតិ, សោបិ អជ្ឈាសយេន មង្កុ ហោតិយេវ។

    Avisāradoti gahaṭṭho tāva – ‘‘avassaṃ bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne keci mama kammaṃ jānissanti, atha maṃ niggaṇhissantī’’ti vā, ‘‘rājakulassa vā dassantī’’ti sabhayo upasaṅkamati, maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho aṅgulikena bhūmiṃ kasanto nisīdati, visārado hutvā kathetuṃ na sakkoti. Pabbajitopi – ‘‘bahū bhikkhū sannipatitā, avassaṃ koci mama kammaṃ jānissati, atha me uposathampi pavāraṇampi ṭhapetvā sāmaññato cāvetvā nikkaḍḍhissantī’’ti sabhayo upasaṅkamati, visārado hutvā kathetuṃ na sakkoti. Ekacco pana dussīlopi dappito viya vicarati, sopi ajjhāsayena maṅku hotiyeva.

    សម្មូឡ្ហោ កាលង្ករោតីតិ តស្ស ហិ មរណមញ្ចេ និបន្នស្ស ទុស្សីលកម្មេ សមាទាយ បវត្តិតដ្ឋានំ អាបាថមាគច្ឆតិ, សោ ឧម្មីលេត្វា ឥធលោកំ បស្សតិ, និមីលេត្វា បរលោកំ បស្សតិ , តស្ស ចត្តារោ អបាយា ឧបដ្ឋហន្តិ, សត្តិសតេន សីសេ បហរិយមានោ វិយ ហោតិ។ សោ – ‘‘វារេថ, វារេថា’’តិ វិរវន្តោ មរតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘សម្មូឡ្ហោ កាលំ ករោតី’’តិ។ បញ្ចមបទំ ឧត្តានមេវ។

    Sammūḷho kālaṅkarotīti tassa hi maraṇamañce nipannassa dussīlakamme samādāya pavattitaṭṭhānaṃ āpāthamāgacchati, so ummīletvā idhalokaṃ passati, nimīletvā paralokaṃ passati , tassa cattāro apāyā upaṭṭhahanti, sattisatena sīse pahariyamāno viya hoti. So – ‘‘vāretha, vārethā’’ti viravanto marati. Tena vuttaṃ – ‘‘sammūḷho kālaṃ karotī’’ti. Pañcamapadaṃ uttānameva.

    ១៥០. អានិសំសកថា វុត្តវិបរិយាយេន វេទិតព្ពា។

    150.Ānisaṃsakathā vuttavipariyāyena veditabbā.

    ១៥១. ពហុទេវ រត្តិំ ធម្មិយា កថាយាតិ អញ្ញាយ បាឡិមុត្តកាយ ធម្មិកថាយ ចេវ អាវសថានុមោទនាយ ច អាកាសគង្គំ ឱតារេន្តោ វិយ យោជនប្បមាណំ មហាមធុំ បីឡេត្វា មធុបានំ បាយេន្តោ វិយ ពហុទេវ រត្តិំ សន្ទស្សេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧយ្យោជេសិ។ អភិក្កន្តាតិ អតិក្កន្តា ខីណា ខយវយំ ឧបេតា។ សុញ្ញាគារន្តិ បាដិយេក្កំ សុញ្ញាគារំ នាម នត្ថិ, តត្ថេវ បន ឯកបស្សេ សាណិបាការេន បរិក្ខិបិត្វា – ‘‘ឥធ សត្ថា វិស្សមិស្សតី’’តិ មញ្ចកំ បញ្ញបេសុំ។ ភគវា – ‘‘ចតូហិបិ ឥរិយាបថេហិ បរិភុត្តំ ឯតេសំ មហប្ផលំ ភវិស្សតី’’តិ តត្ថ សីហសេយ្យំ កប្បេសិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘សុញ្ញាគារំ បាវិសី’’តិ។

    151.Bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyāti aññāya pāḷimuttakāya dhammikathāya ceva āvasathānumodanāya ca ākāsagaṅgaṃ otārento viya yojanappamāṇaṃ mahāmadhuṃ pīḷetvā madhupānaṃ pāyento viya bahudeva rattiṃ sandassetvā sampahaṃsetvā uyyojesi. Abhikkantāti atikkantā khīṇā khayavayaṃ upetā. Suññāgāranti pāṭiyekkaṃ suññāgāraṃ nāma natthi, tattheva pana ekapasse sāṇipākārena parikkhipitvā – ‘‘idha satthā vissamissatī’’ti mañcakaṃ paññapesuṃ. Bhagavā – ‘‘catūhipi iriyāpathehi paribhuttaṃ etesaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti tattha sīhaseyyaṃ kappesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘suññāgāraṃ pāvisī’’ti.

    បាដលិបុត្តនគរមាបនវណ្ណនា

    Pāṭaliputtanagaramāpanavaṇṇanā

    ១៥២. សុនិធវស្សការាតិ សុនិធោ ច វស្សការោ ច ទ្វេ ព្រាហ្មណា។ មគធមហាមត្តាតិ មគធរញ្ញោ មហាមត្តា មហាអមច្ចា, មគធរដ្ឋេ វា មហាមត្តា មហតិយា ឥស្សរិយមត្តាយ សមន្នាគតាតិ មគធមហាមត្តា។ បាដលិគាមេ នគរន្តិ បាដលិគាមំ នគរំ កត្វា មាបេន្តិ។ វជ្ជីនំ បដិពាហាយាតិ វជ្ជិរាជកុលានំ អាយមុខបច្ឆិន្ទនត្ថំ។ សហស្សេវាតិ ឯកេកវគ្គវសេន សហស្សំ សហស្សំ ហុត្វា។ វត្ថូនីតិ ឃរវត្ថូនិ។ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុន្តិ រញ្ញញ្ច រាជមហាមត្តានញ្ច និវេសនានិ មាបេតុំ វត្ថុវិជ្ជាបាឋកានំ ចិត្តានិ នមន្តិ។ តេ កិរ អត្តនោ សិប្បានុភាវេន ហេដ្ឋា បថវិយំ តិំសហត្ថមត្តេ ឋានេ – ‘‘ឥធ នាគគ្គាហោ, ឥធ យក្ខគ្គាហោ, ឥធ ភូតគ្គាហោ, បាសាណោ វា ខាណុកោ វា អត្ថី’’តិ បស្សន្តិ។ តេ តទា សិប្បំ ជប្បិត្វា ទេវតាហិ សទ្ធិំ មន្តយមានា វិយ មាបេន្តិ។ អថវា នេសំ សរីរេ ទេវតា អធិមុច្ចិត្វា តត្ថ តត្ថ និវេសនានិ មាបេតុំ ចិត្តំ នាមេន្តិ។ តា ចតូសុ កោណេសុ ខាណុកេ កោដ្ដេត្វា វត្ថុម្ហិ គហិតមត្តេ បដិវិគច្ឆន្តិ។ សទ្ធានំ កុលានំ សទ្ធា ទេវតា តថា ករោន្តិ, អស្សទ្ធានំ កុលានំ អស្សទ្ធា ទេវតាវ។ កិំ ការណា? សទ្ធានញ្ហិ ឯវំ ហោតិ – ‘‘ឥធ មនុស្សា និវេសនំ មាបេត្វា បឋមំ ភិក្ខុសង្ឃំ និសីទាបេត្វា មង្គលំ វឌ្ឍាបេស្សន្តិ។ អថ មយំ សីលវន្តានំ ទស្សនំ, ធម្មកថំ, បញ្ហាវិស្សជ្ជនំ , អនុមោទនញ្ច សោតុំ លភិស្សាម, មនុស្សា ទានំ ទត្វា អម្ហាកំ បត្តិំ ទស្សន្តី’’តិ។

    152.Sunidhavassakārāti sunidho ca vassakāro ca dve brāhmaṇā. Magadhamahāmattāti magadharañño mahāmattā mahāamaccā, magadharaṭṭhe vā mahāmattā mahatiyā issariyamattāya samannāgatāti magadhamahāmattā. Pāṭaligāme nagaranti pāṭaligāmaṃ nagaraṃ katvā māpenti. Vajjīnaṃ paṭibāhāyāti vajjirājakulānaṃ āyamukhapacchindanatthaṃ. Sahassevāti ekekavaggavasena sahassaṃ sahassaṃ hutvā. Vatthūnīti gharavatthūni. Cittāni namanti nivesanāni māpetunti raññañca rājamahāmattānañca nivesanāni māpetuṃ vatthuvijjāpāṭhakānaṃ cittāni namanti. Te kira attano sippānubhāvena heṭṭhā pathaviyaṃ tiṃsahatthamatte ṭhāne – ‘‘idha nāgaggāho, idha yakkhaggāho, idha bhūtaggāho, pāsāṇo vā khāṇuko vā atthī’’ti passanti. Te tadā sippaṃ jappitvā devatāhi saddhiṃ mantayamānā viya māpenti. Athavā nesaṃ sarīre devatā adhimuccitvā tattha tattha nivesanāni māpetuṃ cittaṃ nāmenti. Tā catūsu koṇesu khāṇuke koṭṭetvā vatthumhi gahitamatte paṭivigacchanti. Saddhānaṃ kulānaṃ saddhā devatā tathā karonti, assaddhānaṃ kulānaṃ assaddhā devatāva. Kiṃ kāraṇā? Saddhānañhi evaṃ hoti – ‘‘idha manussā nivesanaṃ māpetvā paṭhamaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā maṅgalaṃ vaḍḍhāpessanti. Atha mayaṃ sīlavantānaṃ dassanaṃ, dhammakathaṃ, pañhāvissajjanaṃ , anumodanañca sotuṃ labhissāma, manussā dānaṃ datvā amhākaṃ pattiṃ dassantī’’ti.

    តាវតិំសេហីតិ យថា ហិ ឯកស្មិំ កុលេ ឯកំ បណ្ឌិតមនុស្សំ, ឯកស្មិំ វា វិហារេ ឯកំ ពហុស្សុតភិក្ខុំ ឧបាទាយ – ‘‘អសុកកុលេ មនុស្សា បណ្ឌិតា, អសុកវិហារេ ភិក្ខូ ពហុស្សុតា’’តិ សទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ, ឯវមេវ សក្កំ ទេវរាជានំ វិស្សកម្មញ្ច ទេវបុត្តំ ឧបាទាយ – ‘‘តាវតិំសា បណ្ឌិតា’’តិ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ។ តេនាហ – ‘‘តាវតិំសេហី’’តិ។ តាវតិំសេហិ សទ្ធិំ មន្តេត្វាបិ វិយ មាបេន្តីតិ អត្ថោ។

    Tāvatiṃsehīti yathā hi ekasmiṃ kule ekaṃ paṇḍitamanussaṃ, ekasmiṃ vā vihāre ekaṃ bahussutabhikkhuṃ upādāya – ‘‘asukakule manussā paṇḍitā, asukavihāre bhikkhū bahussutā’’ti saddo abbhuggacchati, evameva sakkaṃ devarājānaṃ vissakammañca devaputtaṃ upādāya – ‘‘tāvatiṃsā paṇḍitā’’ti saddo abbhuggato. Tenāha – ‘‘tāvatiṃsehī’’ti. Tāvatiṃsehi saddhiṃ mantetvāpi viya māpentīti attho.

    យាវតា អរិយំ អាយតនន្តិ យត្តកំ អរិយកមនុស្សានំ ឱសរណដ្ឋានំ នាម អត្ថិ។ យាវតា វណិប្បថោតិ យត្តកំ វាណិជានំ អាភតភណ្ឌស្ស រាសិវសេនេវ កយវិក្កយដ្ឋានំ នាម, វាណិជានំ វសនដ្ឋានំ វា អត្ថិ។ ឥទំ អគ្គនគរន្តិ តេសំ អរិយាយតនវណិប្បថានំ ឥទំ អគ្គនគរំ ជេដ្ឋកំ បាមោក្ខំ ភវិស្សតីតិ។ បុដភេទនន្តិ ភណ្ឌបុដភេទនដ្ឋានំ, ភណ្ឌភណ្ឌិកានំ មោចនដ្ឋានន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ សកលជម្ពុទីបេ អលទ្ធភណ្ឌម្បិ ហិ ឥធេវ លភិស្សន្តិ, អញ្ញត្ថ វិក្កយេន អគច្ឆន្តម្បិ ច ឥធេវ គមិស្សតិ។ តស្មា ឥធេវ បុដំ ភិន្ទិស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ចតូសុ ហិ ទ្វារេសុ ចត្តារិ សភាយំ ឯកន្តិ ឯវំ ទិវសេ ទិវសេ បញ្ចសតសហស្សានិ ឧដ្ឋហិស្សន្តីតិ ទស្សេតិ។

    Yāvatā ariyaṃ āyatananti yattakaṃ ariyakamanussānaṃ osaraṇaṭṭhānaṃ nāma atthi. Yāvatā vaṇippathoti yattakaṃ vāṇijānaṃ ābhatabhaṇḍassa rāsivaseneva kayavikkayaṭṭhānaṃ nāma, vāṇijānaṃ vasanaṭṭhānaṃ vā atthi. Idaṃ agganagaranti tesaṃ ariyāyatanavaṇippathānaṃ idaṃ agganagaraṃ jeṭṭhakaṃ pāmokkhaṃ bhavissatīti. Puṭabhedananti bhaṇḍapuṭabhedanaṭṭhānaṃ, bhaṇḍabhaṇḍikānaṃ mocanaṭṭhānanti vuttaṃ hoti. Sakalajambudīpe aladdhabhaṇḍampi hi idheva labhissanti, aññattha vikkayena agacchantampi ca idheva gamissati. Tasmā idheva puṭaṃ bhindissantīti attho. Catūsu hi dvāresu cattāri sabhāyaṃ ekanti evaṃ divase divase pañcasatasahassāni uṭṭhahissantīti dasseti.

    អគ្គិតោ វាតិអាទីសុ ចការត្ថោ វា-សទ្ទោ។ អគ្គិនា ច ឧទកេន ច មិថុភេទេន ច នស្សិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឯកកោដ្ឋាសោ អគ្គិនា នស្សិស្សតិ, និព្ពាបេតុំ ន សក្ខិស្សន្តិ។ ឯកំ គង្គា គហេត្វា គមិស្សតិ។ ឯកោ – ‘‘ឥមិនា អកថិតំ អមុស្ស, អមុនា អកថិតំ ឥមស្សា’’តិ វទន្តានំ បិសុណវាចានំ វសេន ភិន្នានំ មនុស្សានំ អញ្ញមញ្ញភេទេនេវ នស្សិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឥតិ វត្វា ភគវា បច្ចូសកាលេ គង្គាយ តីរំ គន្ត្វា កតមុខធោវនោ ភិក្ខាចារវេលំ អាគមយមានោ និសីទិ។

    Aggito vātiādīsu cakārattho vā-saddo. Agginā ca udakena ca mithubhedena ca nassissatīti attho. Ekakoṭṭhāso agginā nassissati, nibbāpetuṃ na sakkhissanti. Ekaṃ gaṅgā gahetvā gamissati. Eko – ‘‘iminā akathitaṃ amussa, amunā akathitaṃ imassā’’ti vadantānaṃ pisuṇavācānaṃ vasena bhinnānaṃ manussānaṃ aññamaññabhedeneva nassissatīti attho. Iti vatvā bhagavā paccūsakāle gaṅgāya tīraṃ gantvā katamukhadhovano bhikkhācāravelaṃ āgamayamāno nisīdi.

    ១៥៣. សុនិធវស្សការាបិ – ‘‘អម្ហាកំ រាជា សមណស្ស គោតមស្ស ឧបដ្ឋាកោ, សោ អម្ហេ បុច្ឆិស្សតិ, ‘សត្ថា កិរ បាដលិគាមំ អគមាសិ, តស្ស សន្តិកំ ឧបសង្កមិត្ថ, ន ឧបសង្កមិត្ថា’តិ។ ឧបសង្កមិម្ហាតិ ច វុត្តេ – ‘និមន្តយិត្ថ, ន និមន្តយិត្ថា’តិ ច បុច្ឆិស្សតិ។ ន និមន្តយិម្ហាតិ ច វុត្តេ អម្ហាកំ ទោសំ អារោបេត្វា និគ្គណ្ហិស្សតិ។ ឥទំ ចាបិ មយំ អាគតដ្ឋានេ នគរំ មាបេម, សមណស្ស ខោ បន គោតមស្ស គតគតដ្ឋានេ កាឡកណ្ណិសត្តា បដិក្កមន្តិ, តំ មយំ នគរមង្គលំ វទាបេស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា និមន្តយិំសុ។ តស្មា – ‘‘អថ ខោ សុនិធវស្សការា’’តិអាទិ វុត្តំ។

    153. Sunidhavassakārāpi – ‘‘amhākaṃ rājā samaṇassa gotamassa upaṭṭhāko, so amhe pucchissati, ‘satthā kira pāṭaligāmaṃ agamāsi, tassa santikaṃ upasaṅkamittha, na upasaṅkamitthā’ti. Upasaṅkamimhāti ca vutte – ‘nimantayittha, na nimantayitthā’ti ca pucchissati. Na nimantayimhāti ca vutte amhākaṃ dosaṃ āropetvā niggaṇhissati. Idaṃ cāpi mayaṃ āgataṭṭhāne nagaraṃ māpema, samaṇassa kho pana gotamassa gatagataṭṭhāne kāḷakaṇṇisattā paṭikkamanti, taṃ mayaṃ nagaramaṅgalaṃ vadāpessāmā’’ti cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā nimantayiṃsu. Tasmā – ‘‘atha kho sunidhavassakārā’’tiādi vuttaṃ.

    បុព្ពណ្ហសមយន្តិ បុព្ពណ្ហកាលេ។ និវាសេត្វាតិ គាមប្បវេសននីហារេន និវាសនំ និវាសេត្វា កាយពន្ធនំ ពន្ធិត្វា។ បត្តចីវរមាទាយាតិ បត្តញ្ច ចីវរញ្ច អាទិយិត្វា កាយប្បដិពទ្ធំ កត្វា។

    Pubbaṇhasamayanti pubbaṇhakāle. Nivāsetvāti gāmappavesananīhārena nivāsanaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā. Pattacīvaramādāyāti pattañca cīvarañca ādiyitvā kāyappaṭibaddhaṃ katvā.

    សីលវន្តេត្ថាតិ សីលវន្តេ ឯត្ថ។ សញ្ញតេតិ កាយវាចាមនេហិ សញ្ញតេ។

    Sīlavantetthāti sīlavante ettha. Saññateti kāyavācāmanehi saññate.

    តាសំ ទក្ខិណមាទិយេតិ សង្ឃស្ស ទិន្នេ ចត្តារោ បច្ចយេ តាសំ ឃរទេវតានំ អាទិសេយ្យ, បត្តិំ ទទេយ្យ។ បូជិតា បូជយន្តីតិ – ‘‘ឥមេ មនុស្សា អម្ហាកំ ញាតកាបិ ន ហោន្តិ, ឯវម្បិ នោ បត្តិំ ទេន្តី’’តិ អារក្ខំ សុសំវិហិតំ ករោថាតិ សុដ្ឋុ អារក្ខំ ករោន្តិ។ មានិតា មានយន្តីតិ កាលានុកាលំ ពលិកម្មករណេន មានិតា ‘‘ឯតេ មនុស្សា អម្ហាកំ ញាតកាបិ ន ហោន្តិ, ចតុមាសឆមាសន្តរេ នោ ពលិកម្មំ ករោន្តី’’តិ មានេន្តិ, មានេន្តិយោ ឧប្បន្នំ បរិស្សយំ ហរន្តិ។

    Tāsaṃdakkhiṇamādiyeti saṅghassa dinne cattāro paccaye tāsaṃ gharadevatānaṃ ādiseyya, pattiṃ dadeyya. Pūjitā pūjayantīti – ‘‘ime manussā amhākaṃ ñātakāpi na honti, evampi no pattiṃ dentī’’ti ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ karothāti suṭṭhu ārakkhaṃ karonti. Mānitā mānayantīti kālānukālaṃ balikammakaraṇena mānitā ‘‘ete manussā amhākaṃ ñātakāpi na honti, catumāsachamāsantare no balikammaṃ karontī’’ti mānenti, mānentiyo uppannaṃ parissayaṃ haranti.

    តតោ នន្តិ តតោ នំ បណ្ឌិតជាតិកំ មនុស្សំ។ ឱរសន្តិ ឧរេ ឋបេត្វា សំវឌ្ឍិតំ, យថា មាតា ឱរសំ បុត្តំ អនុកម្បតិ, ឧប្បន្នបរិស្សយហរណត្ថមេវ តស្ស វាយមតិ, ឯវំ អនុកម្បន្តីតិ អត្ថោ។ ភទ្រានិ បស្សតីតិ សុន្ទរានិ បស្សតិ។

    Tato nanti tato naṃ paṇḍitajātikaṃ manussaṃ. Orasanti ure ṭhapetvā saṃvaḍḍhitaṃ, yathā mātā orasaṃ puttaṃ anukampati, uppannaparissayaharaṇatthameva tassa vāyamati, evaṃ anukampantīti attho. Bhadrāni passatīti sundarāni passati.

    ១៥៤. ឧឡុម្បន្តិ បារគមនត្ថាយ អាណិយោ កោដ្ដេត្វា កតំ។ កុល្លន្តិ វល្លិអាទីហិ ពន្ធិត្វា កតំ។

    154.Uḷumpanti pāragamanatthāya āṇiyo koṭṭetvā kataṃ. Kullanti valliādīhi bandhitvā kataṃ.

    ‘‘យេ តរន្តិ អណ្ណវ’’ន្តិ គាថាយ អណ្ណវន្តិ សព្ពន្តិមេន បរិច្ឆេទេន យោជនមត្តំ គម្ភីរស្ស ច បុថុលស្ស ច ឧទកដ្ឋានស្សេតំ អធិវចនំ។ សរន្តិ ឥធ នទី អធិប្បេតា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ, យេ គម្ភីរវិត្ថតំ តណ្ហាសរំ តរន្តិ, តេ អរិយមគ្គសង្ខាតំ សេតុំ កត្វាន។ វិសជ្ជ បល្លលានិ អនាមសិត្វា ឧទកភរិតានិ និន្នដ្ឋានានិ។ អយំ បន ឥទំ អប្បមត្តកំ តរិតុកាមោបិ កុល្លញ្ហិ ជនោ បពន្ធតិ។ ពុទ្ធា ច ពុទ្ធសាវកា ច វិនាយេវ កុល្លេន តិណ្ណា មេធាវិនោ ជនាតិ។

    ‘‘Ye taranti aṇṇava’’nti gāthāya aṇṇavanti sabbantimena paricchedena yojanamattaṃ gambhīrassa ca puthulassa ca udakaṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Saranti idha nadī adhippetā. Idaṃ vuttaṃ hoti, ye gambhīravitthataṃ taṇhāsaraṃ taranti, te ariyamaggasaṅkhātaṃ setuṃ katvāna. Visajja pallalāni anāmasitvā udakabharitāni ninnaṭṭhānāni. Ayaṃ pana idaṃ appamattakaṃ taritukāmopi kullañhi jano pabandhati. Buddhā ca buddhasāvakā ca vināyeva kullena tiṇṇā medhāvino janāti.

    បឋមភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    អរិយសច្ចកថាវណ្ណនា

    Ariyasaccakathāvaṇṇanā

    ១៥៥. កោដិគាមោតិ មហាបនាទស្ស បាសាទកោដិយំ កតគាមោ។ អរិយសច្ចានន្តិ អរិយភាវករានំ សច្ចានំ។ អននុពោធាតិ អពុជ្ឈនេន អជាននេន។ អប្បដិវេធាតិ អប្បដិវិជ្ឈនេន។ សន្ធាវិតន្តិ ភវតោ ភវំ គមនវសេន សន្ធាវិតំ។ សំសរិតន្តិ បុនប្បុនំ គមនាគមនវសេន សំសរិតំ។ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ចាតិ មយា ច តុម្ហេហិ ច។ អថ វា សន្ធាវិតំ សំសរិតន្តិ សន្ធាវនំ សំសរណំ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ច អហោសីតិ ឯមមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ភវនេត្តិ សមូហតាតិ ភវតោ ភវំ នយនសមត្ថា តណ្ហារជ្ជុ សុដ្ឋុ ហតា ឆិន្នា អប្បវត្តិកតា។

    155.Koṭigāmoti mahāpanādassa pāsādakoṭiyaṃ katagāmo. Ariyasaccānanti ariyabhāvakarānaṃ saccānaṃ. Ananubodhāti abujjhanena ajānanena. Appaṭivedhāti appaṭivijjhanena. Sandhāvitanti bhavato bhavaṃ gamanavasena sandhāvitaṃ. Saṃsaritanti punappunaṃ gamanāgamanavasena saṃsaritaṃ. Mamañcevatumhākañcāti mayā ca tumhehi ca. Atha vā sandhāvitaṃ saṃsaritanti sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ mamañceva tumhākañca ahosīti emamettha attho veditabbo. Bhavanetti samūhatāti bhavato bhavaṃ nayanasamatthā taṇhārajju suṭṭhu hatā chinnā appavattikatā.

    អនាវត្តិធម្មសម្ពោធិបរាយណវណ្ណនា

    Anāvattidhammasambodhiparāyaṇavaṇṇanā

    ១៥៦. នាតិកាតិ ឯកំ តឡាកំ និស្សាយ ទ្វិន្នំ ចូឡបិតុមហាបិតុបុត្តានំ ទ្វេ គាមា។ នាតិកេតិ ឯកស្មិំ ញាតិគាមកេ។ គិញ្ជកាវសថេតិ ឥដ្ឋកាមយេ អាវសថេ។

    156.Nātikāti ekaṃ taḷākaṃ nissāya dvinnaṃ cūḷapitumahāpituputtānaṃ dve gāmā. Nātiketi ekasmiṃ ñātigāmake. Giñjakāvasatheti iṭṭhakāmaye āvasathe.

    ១៥៧. ឱរម្ភាគិយានន្តិ ហេដ្ឋាភាគិយានំ, កាមភវេយេវ បដិសន្ធិគ្គាហាបកានន្តិ អត្ថោ។ ឱរន្តិ លទ្ធនាមេហិ វា តីហិ មគ្គេហិ បហាតព្ពានីតិបិ ឱរម្ភាគិយានិ។ តត្ថ កាមច្ឆន្ទោ, ព្យាបាទោតិ ឥមានិ ទ្វេ សមាបត្តិយា វា អវិក្ខម្ភិតានិ, មគ្គេន វា អសមុច្ឆិន្នានិ និព្ពត្តវសេន ឧទ្ធំ ភាគំ រូបភវញ្ច អរូបភវញ្ច គន្តុំ ន ទេន្តិ។ សក្កាយទិដ្ឋិអាទីនិ តីណិ តត្ថ និព្ពត្តម្បិ អានេត្វា បុន ឥធេវ និព្ពត្តាបេន្តីតិ សព្ពានិបិ ឱរម្ភាគិយានេវ។ អនាវត្តិធម្មាតិ បដិសន្ធិវសេន អនាគមនសភាវា។

    157.Orambhāgiyānanti heṭṭhābhāgiyānaṃ, kāmabhaveyeva paṭisandhiggāhāpakānanti attho. Oranti laddhanāmehi vā tīhi maggehi pahātabbānītipi orambhāgiyāni. Tattha kāmacchando, byāpādoti imāni dve samāpattiyā vā avikkhambhitāni, maggena vā asamucchinnāni nibbattavasena uddhaṃ bhāgaṃ rūpabhavañca arūpabhavañca gantuṃ na denti. Sakkāyadiṭṭhiādīni tīṇi tattha nibbattampi ānetvā puna idheva nibbattāpentīti sabbānipi orambhāgiyāneva. Anāvattidhammāti paṭisandhivasena anāgamanasabhāvā.

    រាគទោសមោហានំ តនុត្តាតិ ឯត្ថ កទាចិ ករហចិ ឧប្បត្តិយា ច, បរិយុដ្ឋានមន្ទតាយ ចាតិ ទ្វេធាបិ តនុភាវោ វេទិតព្ពោ។ សកទាគាមិស្ស ហិ បុថុជ្ជនានំ វិយ អភិណ្ហំ រាគាទយោ នុប្បជ្ជន្តិ, កទាចិ ករហចិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ឧប្បជ្ជមានា ច បុថុជ្ជនានំ វិយ ពហលពហលា នុប្បជ្ជន្តិ, មក្ខិកាបត្តំ វិយ តនុកតនុកា ឧប្បជ្ជន្តិ។ ទីឃភាណកតិបិដកមហាសីវត្ថេរោ បនាហ – ‘‘យស្មា សកទាគាមិស្ស បុត្តធីតរោ ហោន្តិ, ឱរោធា ច ហោន្តិ, តស្មា ពហលា កិលេសា។ ឥទំ បន ភវតនុកវសេន កថិត’’ន្តិ។ តំ អដ្ឋកថាយំ – ‘‘សោតាបន្នស្ស សត្តភវេ ឋបេត្វា អដ្ឋមេ ភវេ ភវតនុកំ នត្ថិ។ សកទាគាមិស្ស ទ្វេ ភវេ ឋបេត្វា បញ្ចសុ ភវេសុ ភវតនុកំ នត្ថិ។ អនាគាមិស្ស រូបារូបភវេ ឋបេត្វា កាមភវេ ភវតនុកំ នត្ថិ។ ខីណាសវស្ស កិស្មិញ្ចិ ភវេ ភវតនុកំ នត្ថី’’តិ វុត្តត្តា បដិក្ខិត្តំ ហោតិ។

    Rāgadosamohānaṃ tanuttāti ettha kadāci karahaci uppattiyā ca, pariyuṭṭhānamandatāya cāti dvedhāpi tanubhāvo veditabbo. Sakadāgāmissa hi puthujjanānaṃ viya abhiṇhaṃ rāgādayo nuppajjanti, kadāci karahaci uppajjanti. Uppajjamānā ca puthujjanānaṃ viya bahalabahalā nuppajjanti, makkhikāpattaṃ viya tanukatanukā uppajjanti. Dīghabhāṇakatipiṭakamahāsīvatthero panāha – ‘‘yasmā sakadāgāmissa puttadhītaro honti, orodhā ca honti, tasmā bahalā kilesā. Idaṃ pana bhavatanukavasena kathita’’nti. Taṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘sotāpannassa sattabhave ṭhapetvā aṭṭhame bhave bhavatanukaṃ natthi. Sakadāgāmissa dve bhave ṭhapetvā pañcasu bhavesu bhavatanukaṃ natthi. Anāgāmissa rūpārūpabhave ṭhapetvā kāmabhave bhavatanukaṃ natthi. Khīṇāsavassa kismiñci bhave bhavatanukaṃ natthī’’ti vuttattā paṭikkhittaṃ hoti.

    ឥមំ លោកន្តិ ឥមំ កាមាវចរលោកំ សន្ធាយ វុត្តំ។ អយញ្ចេត្ថ អធិប្បាយោ, សចេ ហិ មនុស្សេសុ សកទាគាមិផលំ បត្តោ ទេវេសុ និព្ពត្តិត្វា អរហត្តំ សច្ឆិករោតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ។ អសក្កោន្តោ បន អវស្សំ មនុស្សលោកំ អាគន្ត្វា សច្ឆិករោតិ។ ទេវេសុ សកទាគាមិផលំ បត្តោបិ សចេ មនុស្សេសុ និព្ពត្តិត្វា អរហត្តំ សច្ឆិករោតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ។ អសក្កោន្តោ បន អវស្សំ ទេវលោកំ គន្ត្វា សច្ឆិករោតីតិ។

    Imaṃlokanti imaṃ kāmāvacaralokaṃ sandhāya vuttaṃ. Ayañcettha adhippāyo, sace hi manussesu sakadāgāmiphalaṃ patto devesu nibbattitvā arahattaṃ sacchikaroti, iccetaṃ kusalaṃ. Asakkonto pana avassaṃ manussalokaṃ āgantvā sacchikaroti. Devesu sakadāgāmiphalaṃ pattopi sace manussesu nibbattitvā arahattaṃ sacchikaroti, iccetaṃ kusalaṃ. Asakkonto pana avassaṃ devalokaṃ gantvā sacchikarotīti.

    អវិនិបាតធម្មោតិ ឯត្ថ វិនិបតនំ វិនិបាតោ, នាស្ស វិនិបាតោ ធម្មោតិ អវិនិបាតធម្មោ។ ចតូសុ អបាយេសុ អវិនិបាតធម្មោ ចតូសុ អបាយេសុ អវិនិបាតសភាវោតិ អត្ថោ។ និយតោតិ ធម្មនិយាមេន និយតោ។ សម្ពោធិបរាយណោតិ ឧបរិមគ្គត្តយសង្ខាតា សម្ពោធិ បរំ អយនំ អស្ស គតិ បដិសរណំ អវស្សំ បត្តព្ពាតិ សម្ពោធិបរាយណោ។

    Avinipātadhammoti ettha vinipatanaṃ vinipāto, nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo. Catūsu apāyesu avinipātadhammo catūsu apāyesu avinipātasabhāvoti attho. Niyatoti dhammaniyāmena niyato. Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ assa gati paṭisaraṇaṃ avassaṃ pattabbāti sambodhiparāyaṇo.

    ធម្មាទាសធម្មបរិយាយវណ្ណនា

    Dhammādāsadhammapariyāyavaṇṇanā

    ១៥៨. វិហេសាតិ តេសំ តេសំ ញាណគតិំ ញាណូបបត្តិំ ញាណាភិសម្បរាយំ ឱលោកេន្តស្ស កាយកិលមថោវ ឯស, អានន្ទ, តថាគតស្សាតិ ទីបេតិ, ចិត្តវិហេសា បន ពុទ្ធានំ នត្ថិ។ ធម្មាទាសន្តិ ធម្មមយំ អាទាសំ។ យេនាតិ យេន ធម្មាទាសេន សមន្នាគតោ។ ខីណាបាយទុគ្គតិវិនិបាតោតិ ឥទំ និរយាទីនំយេវ វេវចនវសេន វុត្តំ។ និរយាទយោ ហិ វឌ្ឍិសង្ខាតតោ អយតោ អបេតត្តា អបាយា។ ទុក្ខស្ស គតិ បដិសរណន្តិ ទុគ្គតិ។ យេ ទុក្កដការិនោ, តេ ឯត្ថ វិវសា និបតន្តីតិ វិនិបាតា។

    158.Vihesāti tesaṃ tesaṃ ñāṇagatiṃ ñāṇūpapattiṃ ñāṇābhisamparāyaṃ olokentassa kāyakilamathova esa, ānanda, tathāgatassāti dīpeti, cittavihesā pana buddhānaṃ natthi. Dhammādāsanti dhammamayaṃ ādāsaṃ. Yenāti yena dhammādāsena samannāgato. Khīṇāpāyaduggativinipātoti idaṃ nirayādīnaṃyeva vevacanavasena vuttaṃ. Nirayādayo hi vaḍḍhisaṅkhātato ayato apetattā apāyā. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati. Ye dukkaṭakārino, te ettha vivasā nipatantīti vinipātā.

    អវេច្ចប្បសាទេនាតិ ពុទ្ធគុណានំ យថាភូតតោ ញាតត្តា អចលេន អច្ចុតេន បសាទេន។ ឧបរិ បទទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិបិ សោ ភគវាតិអាទីនំ បន វិត្ថារោ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តោ។

    Aveccappasādenāti buddhaguṇānaṃ yathābhūtato ñātattā acalena accutena pasādena. Upari padadvayepi eseva nayo. Itipi so bhagavātiādīnaṃ pana vitthāro visuddhimagge vutto.

    អរិយកន្តេហីតិ អរិយានំ កន្តេហិ បិយេហិ មនាបេហិ។ បញ្ច សីលានិ ហិ អរិយសាវកានំ កន្តានិ ហោន្តិ, ភវន្តរេបិ អវិជហិតព្ពតោ។ តានិ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ សព្ពោបិ បនេត្ថ សំវរោ លព្ភតិយេវ។

    Ariyakantehīti ariyānaṃ kantehi piyehi manāpehi. Pañca sīlāni hi ariyasāvakānaṃ kantāni honti, bhavantarepi avijahitabbato. Tāni sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sabbopi panettha saṃvaro labbhatiyeva.

    សោតាបន្នោហមស្មីតិ ឥទំ ទេសនាសីសមេវ។ សកទាគាមិអាទយោបិ បន សកទាគាមីហមស្មីតិអាទិនា នយេន ព្យាករោន្តិ យេវាតិ។ សព្ពេសម្បិ ហិ សិក្ខាបទាវិរោធេន យុត្តដ្ឋានេ ព្យាករណំ អនុញ្ញាតមេវ ហោតិ។

    Sotāpannohamasmīti idaṃ desanāsīsameva. Sakadāgāmiādayopi pana sakadāgāmīhamasmītiādinā nayena byākaronti yevāti. Sabbesampi hi sikkhāpadāvirodhena yuttaṭṭhāne byākaraṇaṃ anuññātameva hoti.

    អម្ពបាលីគណិកាវត្ថុវណ្ណនា

    Ambapālīgaṇikāvatthuvaṇṇanā

    ១៦១. វេសាលិយំ វិហរតីតិ ឯត្ថ តេន ខោ បន សមយេន វេសាលី ឥទ្ធា ចេវ ហោតិ ផីតាចាតិអាទិនា ខន្ធកេ វុត្តនយេន វេសាលិយា សម្បន្នភាវោ វេទិតព្ពោ។ អម្ពបាលិវនេតិ អម្ពបាលិយា គណិកាយ ឧយ្យានភូតេ អម្ពវនេ។ សតោ ភិក្ខវេតិ ភគវា អម្ពបាលិទស្សនេ សតិបច្ចុបដ្ឋានត្ថំ វិសេសតោ ឥធ សតិបដ្ឋានទេសនំ អារភិ។ តត្ថ សរតីតិ សតោ។ សម្បជានាតីតិ សម្បជានោ។ សតិយា ច សម្បជញ្ញេន ច សមន្នាគតោ ហុត្វា វិហរេយ្យាតិ អត្ថោ។ កាយេ កាយានុបស្សីតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ មហាសតិបដ្ឋានេ វក្ខាម។

    161.Vesāliyaṃviharatīti ettha tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītācātiādinā khandhake vuttanayena vesāliyā sampannabhāvo veditabbo. Ambapālivaneti ambapāliyā gaṇikāya uyyānabhūte ambavane. Sato bhikkhaveti bhagavā ambapālidassane satipaccupaṭṭhānatthaṃ visesato idha satipaṭṭhānadesanaṃ ārabhi. Tattha saratīti sato. Sampajānātīti sampajāno. Satiyā ca sampajaññena ca samannāgato hutvā vihareyyāti attho. Kāye kāyānupassītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāsatipaṭṭhāne vakkhāma.

    នីលាតិ ឥទំ សព្ពសង្គាហកំ។ នីលវណ្ណាតិអាទិ តស្សេវ វិភាគទស្សនំ។ តត្ថ ន តេសំ បកតិវណ្ណោ នីលោ, នីលវិលេបនវិលិត្តត្តា បនេតំ វុត្តំ។ នីលវត្ថាតិ បដទុកូលកោសេយ្យាទីនិបិ តេសំ នីលានេវ ហោន្តិ។ នីលាលង្ការាតិ នីលមណីហិ នីលបុប្ផេហិ អលង្កតា, រថាបិ តេសំ នីលមណិខចិតា នីលវត្ថបរិក្ខិត្តា នីលទ្ធជា នីលវម្មិកេហិ នីលាភរណេហិ នីលអស្សេហិ យុត្តា, បតោទលដ្ឋិយោបិ នីលា យេវាតិ។ ឥមិនា នយេន សព្ពបទេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បរិវដ្ដេសីតិ បហរិ។ កិំ ជេ អម្ពបាលីតិ ជេតិ អាលបនវចនំ, ភោតិ អម្ពបាលិ, កិំ ការណាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ‘‘កិញ្ចា’’តិបិ បាឋោ, អយមេវេត្ថ អត្ថោ។ សាហារន្តិ សជនបទំ។ អង្គុលិំ ផោដេសុន្តិ អង្គុលិំ ចាលេសុំ។ អម្ពកាយាតិ ឥត្ថិកាយ។

    Nīlāti idaṃ sabbasaṅgāhakaṃ. Nīlavaṇṇātiādi tasseva vibhāgadassanaṃ. Tattha na tesaṃ pakativaṇṇo nīlo, nīlavilepanavilittattā panetaṃ vuttaṃ. Nīlavatthāti paṭadukūlakoseyyādīnipi tesaṃ nīlāneva honti. Nīlālaṅkārāti nīlamaṇīhi nīlapupphehi alaṅkatā, rathāpi tesaṃ nīlamaṇikhacitā nīlavatthaparikkhittā nīladdhajā nīlavammikehi nīlābharaṇehi nīlaassehi yuttā, patodalaṭṭhiyopi nīlā yevāti. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Parivaṭṭesīti pahari. Kiṃ je ambapālīti jeti ālapanavacanaṃ, bhoti ambapāli, kiṃ kāraṇāti vuttaṃ hoti. ‘‘Kiñcā’’tipi pāṭho, ayamevettha attho. Sāhāranti sajanapadaṃ. Aṅguliṃ phoṭesunti aṅguliṃ cālesuṃ. Ambakāyāti itthikāya.

    យេសន្តិ ករណត្ថេ សាមិវចនំ, យេហិ អទិដ្ឋាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឱលោកេថាតិ បស្សថ។ អវលោកេថាតិ បុនប្បុនំ បស្សថ។ ឧបសំហរថាតិ ឧបនេថ។ ឥមំ លិច្ឆវិបរិសំ តុម្ហាកំ ចិត្តេន តាវតិំសសទិសំ ឧបសំហរថ ឧបនេថ អល្លីយាបេថ។ យថេវ តាវតិំសា អភិរូបា បាសាទិកា នីលាទិនានាវណ្ណា, ឯវមិមេ លិច្ឆវិរាជានោបីតិ តាវតិំសេហិ សមកេ កត្វា បស្សថាតិ អត្ថោ។

    Yesanti karaṇatthe sāmivacanaṃ, yehi adiṭṭhāti vuttaṃ hoti. Olokethāti passatha. Avalokethāti punappunaṃ passatha. Upasaṃharathāti upanetha. Imaṃ licchaviparisaṃ tumhākaṃ cittena tāvatiṃsasadisaṃ upasaṃharatha upanetha allīyāpetha. Yatheva tāvatiṃsā abhirūpā pāsādikā nīlādinānāvaṇṇā, evamime licchavirājānopīti tāvatiṃsehi samake katvā passathāti attho.

    កស្មា បន ភគវា អនេកសតេហិ សុត្តេហិ ចក្ខាទីនំ រូបាទីសុ និមិត្តគ្គាហំ បដិសេធេត្វា ឥធ មហន្តេន ឧស្សាហេន និមិត្តគ្គាហេ ឧយ្យោជេតីតិ? ហិតកាមតាយ។ តត្រ កិរ ឯកច្ចេ ភិក្ខូ ឱសន្នវីរិយា, តេសំ សម្បត្តិយា បលោភេន្តោ – ‘‘អប្បមាទេន សមណធម្មំ ករោន្តានំ ឯវរូបា ឥស្សរិយសម្បត្តិ សុលភា’’តិ សមណធម្មេ ឧស្សាហជននត្ថំ អាហ។ អនិច្ចលក្ខណវិភាវនត្ថញ្ចាបិ ឯវមាហ។ នចិរស្សេវ ហិ សព្ពេបិមេ អជាតសត្តុស្ស វសេន វិនាសំ បាបុណិស្សន្តិ។ អថ នេសំ រជ្ជសិរិសម្បត្តិំ ទិស្វា ឋិតភិក្ខូ – ‘‘តថារូបាយបិ នាម សិរិសម្បត្តិយា វិនាសោ បញ្ញាយិស្សតី’’តិ អនិច្ចលក្ខណំ ភាវេត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិស្សន្តីតិ អនិច្ចលក្ខណវិភាវនត្ថំ អាហ។

    Kasmā pana bhagavā anekasatehi suttehi cakkhādīnaṃ rūpādīsu nimittaggāhaṃ paṭisedhetvā idha mahantena ussāhena nimittaggāhe uyyojetīti? Hitakāmatāya. Tatra kira ekacce bhikkhū osannavīriyā, tesaṃ sampattiyā palobhento – ‘‘appamādena samaṇadhammaṃ karontānaṃ evarūpā issariyasampatti sulabhā’’ti samaṇadhamme ussāhajananatthaṃ āha. Aniccalakkhaṇavibhāvanatthañcāpi evamāha. Nacirasseva hi sabbepime ajātasattussa vasena vināsaṃ pāpuṇissanti. Atha nesaṃ rajjasirisampattiṃ disvā ṭhitabhikkhū – ‘‘tathārūpāyapi nāma sirisampattiyā vināso paññāyissatī’’ti aniccalakkhaṇaṃ bhāvetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissantīti aniccalakkhaṇavibhāvanatthaṃ āha.

    អធិវាសេតូតិ អម្ពបាលិយា និមន្តិតភាវំ ញត្វាបិ កស្មា និមន្តេន្តីតិ? អសទ្ទហនតាយ ចេវ វត្តសីសេន ច។ សា ហិ ធុត្តា ឥត្ថី អនិមន្តេត្វាបិ និមន្តេមីតិ វទេយ្យាតិ តេសំ ចិត្តំ អហោសិ, ធម្មំ សុត្វា គមនកាលេ ច និមន្តេត្វា គមនំ នាម មនុស្សានំ វត្តមេវ។

    Adhivāsetūti ambapāliyā nimantitabhāvaṃ ñatvāpi kasmā nimantentīti? Asaddahanatāya ceva vattasīsena ca. Sā hi dhuttā itthī animantetvāpi nimantemīti vadeyyāti tesaṃ cittaṃ ahosi, dhammaṃ sutvā gamanakāle ca nimantetvā gamanaṃ nāma manussānaṃ vattameva.

    វេឡុវគាមវស្សូបគមនវណ្ណនា

    Veḷuvagāmavassūpagamanavaṇṇanā

    ១៦៣. វេឡុវគាមកោតិ វេសាលិយា សមីបេ វេឡុវគាមោ។ យថាមិត្តន្តិអាទីសុ មិត្តា មិត្តាវ។ សន្ទិដ្ឋាតិ តត្ថ តត្ថ សង្គម្ម ទិដ្ឋមត្តា នាតិទឡ្ហមិត្តា។ សម្ភត្តាតិ សុដ្ឋុ ភត្តា សិនេហវន្តោ ទឡ្ហមិត្តា។ យេសំ យេសំ យត្ថ យត្ថ ឯវរូបា ភិក្ខូ អត្ថិ, តេ តេ តត្ថ តត្ថ វស្សំ ឧបេថាតិ អត្ថោ។ កស្មា ឯវមាហ? តេសំ ផាសុវិហារត្ថាយ។ តេសញ្ហិ វេឡុវគាមកេ សេនាសនំ នប្បហោតិ, ភិក្ខាបិ មន្ទា។ សមន្តា វេសាលិយា បន ពហូនិ សេនាសនានិ, ភិក្ខាបិ សុលភា, តស្មា ឯវមាហ។ អថ កស្មា – ‘‘យថាសុខំ គច្ឆថា’’តិ ន វិស្សជ្ជេសិ? តេសំ អនុកម្បាយ។ ឯវំ កិរស្ស អហោសិ – ‘‘អហំ ទសមាសមត្តំ ឋត្វា បរិនិព្ពាយិស្សាមិ, សចេ ឥមេ ទូរំ គច្ឆិស្សន្តិ, មម បរិនិព្ពានកាលេ ទដ្ឋុំ ន សក្ខិស្សន្តិ។ អថ នេសំ – ‘‘សត្ថា បរិនិព្ពាយន្តោ អម្ហាកំ សតិមត្តម្បិ ន អទាសិ, សចេ ជានេយ្យាម, ឯវំ ន ទូរេ វសេយ្យាមា’’តិ វិប្បដិសារោ ភវេយ្យ។ វេសាលិយា សមន្តា បន វសន្តា មាសស្ស អដ្ឋ វារេ អាគន្ត្វា ធម្មំ សុណិស្សន្តិ, សុគតោវាទំ លភិស្សន្តី’’តិ ន វិស្សជ្ជេសិ។

    163.Veḷuvagāmakoti vesāliyā samīpe veḷuvagāmo. Yathāmittantiādīsu mittā mittāva. Sandiṭṭhāti tattha tattha saṅgamma diṭṭhamattā nātidaḷhamittā. Sambhattāti suṭṭhu bhattā sinehavanto daḷhamittā. Yesaṃ yesaṃ yattha yattha evarūpā bhikkhū atthi, te te tattha tattha vassaṃ upethāti attho. Kasmā evamāha? Tesaṃ phāsuvihāratthāya. Tesañhi veḷuvagāmake senāsanaṃ nappahoti, bhikkhāpi mandā. Samantā vesāliyā pana bahūni senāsanāni, bhikkhāpi sulabhā, tasmā evamāha. Atha kasmā – ‘‘yathāsukhaṃ gacchathā’’ti na vissajjesi? Tesaṃ anukampāya. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ dasamāsamattaṃ ṭhatvā parinibbāyissāmi, sace ime dūraṃ gacchissanti, mama parinibbānakāle daṭṭhuṃ na sakkhissanti. Atha nesaṃ – ‘‘satthā parinibbāyanto amhākaṃ satimattampi na adāsi, sace jāneyyāma, evaṃ na dūre vaseyyāmā’’ti vippaṭisāro bhaveyya. Vesāliyā samantā pana vasantā māsassa aṭṭha vāre āgantvā dhammaṃ suṇissanti, sugatovādaṃ labhissantī’’ti na vissajjesi.

    ១៦៤. ខរោតិ ផរុសោ។ អាពាធោតិ វិសភាគរោគោ។ ពាឡ្ហាតិ ពលវតិយោ។ មារណន្តិកាតិ មរណន្តំ មរណសន្តិកំ បាបនសមត្ថា។ សតោ សម្បជានោ អធិវាសេសីតិ សតិំ សូបដ្ឋិតំ កត្វា ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា អធិវាសេសិ។ អវិហញ្ញមានោតិ វេទនានុវត្តនវសេន អបរាបរំ បរិវត្តនំ អករោន្តោ អបីឡិយមានោ អទុក្ខិយមានោវ អធិវាសេសិ ។ អនាមន្តេត្វាតិ អជានាបេត្វា។ អនបលោកេត្វាតិ ន អបលោកេត្វា ឱវាទានុសាសនិំ អទត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ វីរិយេនាតិ បុព្ពភាគវីរិយេន ចេវ ផលសមាបត្តិវីរិយេន ច។ បដិបណាមេត្វាតិ វិក្ខម្ភេត្វា។ ជីវិតសង្ខារន្តិ ឯត្ថ ជីវិតម្បិ ជីវិតសង្ខារោ។ យេន ជីវិតំ សង្ខរិយតិ ឆិជ្ជមានំ ឃដេត្វា ឋបិយតិ, សោ ផលសមាបត្តិធម្មោបិ ជីវិតសង្ខារោ។ សោ ឥធ អធិប្បេតោ។ អធិដ្ឋាយាតិ អធិដ្ឋហិត្វា បវត្តេត្វា, ជីវិតដ្ឋបនសមត្ថំ ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជេយ្យន្តិ អយមេត្ថ សង្ខេបត្ថោ។

    164.Kharoti pharuso. Ābādhoti visabhāgarogo. Bāḷhāti balavatiyo. Māraṇantikāti maraṇantaṃ maraṇasantikaṃ pāpanasamatthā. Sato sampajāno adhivāsesīti satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā adhivāsesi. Avihaññamānoti vedanānuvattanavasena aparāparaṃ parivattanaṃ akaronto apīḷiyamāno adukkhiyamānova adhivāsesi . Anāmantetvāti ajānāpetvā. Anapaloketvāti na apaloketvā ovādānusāsaniṃ adatvāti vuttaṃ hoti. Vīriyenāti pubbabhāgavīriyena ceva phalasamāpattivīriyena ca. Paṭipaṇāmetvāti vikkhambhetvā. Jīvitasaṅkhāranti ettha jīvitampi jīvitasaṅkhāro. Yena jīvitaṃ saṅkhariyati chijjamānaṃ ghaṭetvā ṭhapiyati, so phalasamāpattidhammopi jīvitasaṅkhāro. So idha adhippeto. Adhiṭṭhāyāti adhiṭṭhahitvā pavattetvā, jīvitaṭṭhapanasamatthaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjeyyanti ayamettha saṅkhepattho.

    កិំ បន ភគវា ឥតោ បុព្ពេ ផលសមាបត្តិំ ន សមាបជ្ជតីតិ? សមាបជ្ជតិ។ សា បន ខណិកសមាបត្តិ។ ខណិកសមាបត្តិ ច អន្តោសមាបត្តិយំយេវ វេទនំ វិក្ខម្ភេតិ, សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតមត្តស្ស កដ្ឋបាតេន វា កឋលបាតេន វា ឆិន្នសេវាលោ វិយ ឧទកំ បុន សរីរំ វេទនា អជ្ឈោត្ថរតិ។ យា បន រូបសត្តកំ អរូបសត្តកញ្ច និគ្គុម្ពំ និជ្ជដំ កត្វា មហាវិបស្សនាវសេន សមាបន្នា សមាបត្តិ, សា សុដ្ឋុ វិក្ខម្ភេតិ។ យថា នាម បុរិសេន បោក្ខរណិំ ឱគាហេត្វា ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច សុដ្ឋុ អបព្យូឡ្ហោ សេវាលោ ចិរេន ឧទកំ ឱត្ថរតិ; ឯវមេវ តតោ វុដ្ឋិតស្ស ចិរេន វេទនា ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ ភគវា តំ ទិវសំ មហាពោធិបល្លង្កេ អភិនវវិបស្សនំ បដ្ឋបេន្តោ វិយ រូបសត្តកំ អរូបសត្តកំ និគ្គុម្ពំ និជ្ជដំ កត្វា ចុទ្ទសហាការេហិ សន្នេត្វា មហាវិបស្សនាយ វេទនំ វិក្ខម្ភេត្វា – ‘‘ទសមាសេ មា ឧប្បជ្ជិត្ថា’’តិ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិ។ សមាបត្តិវិក្ខម្ភិតា វេទនា ទសមាសេ ន ឧប្បជ្ជិ យេវ។

    Kiṃ pana bhagavā ito pubbe phalasamāpattiṃ na samāpajjatīti? Samāpajjati. Sā pana khaṇikasamāpatti. Khaṇikasamāpatti ca antosamāpattiyaṃyeva vedanaṃ vikkhambheti, samāpattito vuṭṭhitamattassa kaṭṭhapātena vā kaṭhalapātena vā chinnasevālo viya udakaṃ puna sarīraṃ vedanā ajjhottharati. Yā pana rūpasattakaṃ arūpasattakañca niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā mahāvipassanāvasena samāpannā samāpatti, sā suṭṭhu vikkhambheti. Yathā nāma purisena pokkharaṇiṃ ogāhetvā hatthehi ca pādehi ca suṭṭhu apabyūḷho sevālo cirena udakaṃ ottharati; evameva tato vuṭṭhitassa cirena vedanā uppajjati. Iti bhagavā taṃ divasaṃ mahābodhipallaṅke abhinavavipassanaṃ paṭṭhapento viya rūpasattakaṃ arūpasattakaṃ niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā cuddasahākārehi sannetvā mahāvipassanāya vedanaṃ vikkhambhetvā – ‘‘dasamāse mā uppajjitthā’’ti samāpattiṃ samāpajji. Samāpattivikkhambhitā vedanā dasamāse na uppajji yeva.

    គិលានា វុដ្ឋិតោតិ គិលានោ ហុត្វា បុន វុដ្ឋិតោ។ មធុរកជាតោ វិយាតិ សញ្ជាតគរុភាវោ សញ្ជាតថទ្ធភាវោ សូលេ ឧត្តាសិតបុរិសោ វិយ។ ន បក្ខាយន្តីតិ នប្បកាសន្តិ, នានាការតោ ន ឧបដ្ឋហន្តិ។ ធម្មាបិ មំ ន បដិភន្តីតិ សតិបដ្ឋានាទិធម្មា មយ្ហំ បាកដា ន ហោន្តីតិ ទីបេតិ។ តន្តិធម្មា បន ថេរស្ស សុបគុណា។ ន ឧទាហរតីតិ បច្ឆិមំ ឱវាទំ ន ទេតិ។ តំ សន្ធាយ វទតិ។

    Gilānā vuṭṭhitoti gilāno hutvā puna vuṭṭhito. Madhurakajāto viyāti sañjātagarubhāvo sañjātathaddhabhāvo sūle uttāsitapuriso viya. Na pakkhāyantīti nappakāsanti, nānākārato na upaṭṭhahanti. Dhammāpi maṃ na paṭibhantīti satipaṭṭhānādidhammā mayhaṃ pākaṭā na hontīti dīpeti. Tantidhammā pana therassa supaguṇā. Na udāharatīti pacchimaṃ ovādaṃ na deti. Taṃ sandhāya vadati.

    ១៦៥. អនន្តរំ អពាហិរន្តិ ធម្មវសេន វា បុគ្គលវសេន វា ឧភយំ អកត្វា។ ‘‘ឯត្តកំ ធម្មំ បរស្ស ន ទេសេស្សាមី’’តិ ហិ ចិន្តេន្តោ ធម្មំ អព្ភន្តរំ ករោតិ នាម។ ‘‘ឯត្តកំ បរស្ស ទេសេស្សាមី’’តិ ចិន្តេន្តោ ធម្មំ ពាហិរំ ករោតិ នាម។ ‘‘ឥមស្ស បុគ្គលស្ស ទេសេស្សាមី’’តិ ចិន្តេន្តោ បន បុគ្គលំ អព្ភន្តរំ ករោតិ នាម។ ‘‘ឥមស្ស ន ទេសេស្សាមី’’តិ ចិន្តេន្តោ បុគ្គលំ ពាហិរំ ករោតិ នាម។ ឯវំ អកត្វា ទេសិតោតិ អត្ថោ។ អាចរិយមុដ្ឋីតិ យថា ពាហិរកានំ អាចរិយមុដ្ឋិ នាម ហោតិ។ ទហរកាលេ កស្សចិ អកថេត្វា បច្ឆិមកាលេ មរណមញ្ចេ និបន្នា បិយមនាបស្ស អន្តេវាសិកស្ស កថេន្តិ, ឯវំ តថាគតស្ស – ‘‘ឥទំ មហល្លកកាលេ បច្ឆិមដ្ឋានេ កថេស្សាមី’’តិ មុដ្ឋិំ កត្វា ‘‘បរិហរិស្សាមី’’តិ ឋបិតំ កិញ្ចិ នត្ថីតិ ទស្សេតិ។

    165.Anantaraṃabāhiranti dhammavasena vā puggalavasena vā ubhayaṃ akatvā. ‘‘Ettakaṃ dhammaṃ parassa na desessāmī’’ti hi cintento dhammaṃ abbhantaraṃ karoti nāma. ‘‘Ettakaṃ parassa desessāmī’’ti cintento dhammaṃ bāhiraṃ karoti nāma. ‘‘Imassa puggalassa desessāmī’’ti cintento pana puggalaṃ abbhantaraṃ karoti nāma. ‘‘Imassa na desessāmī’’ti cintento puggalaṃ bāhiraṃ karoti nāma. Evaṃ akatvā desitoti attho. Ācariyamuṭṭhīti yathā bāhirakānaṃ ācariyamuṭṭhi nāma hoti. Daharakāle kassaci akathetvā pacchimakāle maraṇamañce nipannā piyamanāpassa antevāsikassa kathenti, evaṃ tathāgatassa – ‘‘idaṃ mahallakakāle pacchimaṭṭhāne kathessāmī’’ti muṭṭhiṃ katvā ‘‘pariharissāmī’’ti ṭhapitaṃ kiñci natthīti dasseti.

    អហំ ភិក្ខុសង្ឃន្តិ អហមេវ ភិក្ខុសង្ឃំ បរិហរិស្សាមីតិ វា មមុទ្ទេសិកោតិ អហំ ឧទ្ទិសិតព្ពដ្ឋេន ឧទ្ទេសោ អស្សាតិ មមុទ្ទេសិកោ។ មំយេវ ឧទ្ទិសិត្វា មម បច្ចាសីសមានោ ភិក្ខុសង្ឃោ ហោតុ, មម អច្ចយេន វា មា អហេសុំ, យំ វា តំ វា ហោតូតិ ឥតិ វា យស្ស អស្សាតិ អត្ថោ។ ន ឯវំ ហោតីតិ ពោធិបល្លង្កេយេវ ឥស្សាមច្ឆរិយានំ វិហតត្តា ឯវំ ន ហោតិ។ ស កិន្តិ សោ កិំ។ អាសីតិកោតិ អសីតិសំវច្ឆរិកោ។ ឥទំ បច្ឆិមវយអនុប្បត្តភាវទីបនត្ថំ វុត្តំ។ វេឋមិស្សកេនាតិ ពាហពន្ធចក្កពន្ធាទិនា បដិសង្ខរណេន វេឋមិស្សកេន។ មញ្ញេតិ ជិណ្ណសកដំ វិយ វេឋមិស្សកេន មញ្ញេ យាបេតិ។ អរហត្តផលវេឋនេន ចតុឥរិយាបថកប្បនំ តថាគតស្ស ហោតីតិ ទស្សេតិ។

    Ahaṃbhikkhusaṅghanti ahameva bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmīti vā mamuddesikoti ahaṃ uddisitabbaṭṭhena uddeso assāti mamuddesiko. Maṃyeva uddisitvā mama paccāsīsamāno bhikkhusaṅgho hotu, mama accayena vā mā ahesuṃ, yaṃ vā taṃ vā hotūti iti vā yassa assāti attho. Na evaṃ hotīti bodhipallaṅkeyeva issāmacchariyānaṃ vihatattā evaṃ na hoti. Sa kinti so kiṃ. Āsītikoti asītisaṃvacchariko. Idaṃ pacchimavayaanuppattabhāvadīpanatthaṃ vuttaṃ. Veṭhamissakenāti bāhabandhacakkabandhādinā paṭisaṅkharaṇena veṭhamissakena. Maññeti jiṇṇasakaṭaṃ viya veṭhamissakena maññe yāpeti. Arahattaphalaveṭhanena catuiriyāpathakappanaṃ tathāgatassa hotīti dasseti.

    ឥទានិ តមត្ថំ បកាសេន្តោ យស្មិំ, អានន្ទ, សមយេតិអាទិមាហ។ តត្ថ សព្ពនិមិត្តានន្តិ រូបនិមិត្តាទីនំ។ ឯកច្ចានំ វេទនានន្តិ លោកិយានំ វេទនានំ។ តស្មាតិហានន្ទាតិ យស្មា ឥមិនា ផលសមាបត្តិវិហារេន ផាសុ ហោតិ, តស្មា តុម្ហេបិ តទត្ថាយ ឯវំ វិហរថាតិ ទស្សេតិ។ អត្តទីបាតិ មហាសមុទ្ទគតទីបំ វិយ អត្តានំ ទីបំ បតិដ្ឋំ កត្វា វិហរថ។ អត្តសរណាតិ អត្តគតិកាវ ហោថ, មា អញ្ញគតិកា។ ធម្មទីបធម្មសរណបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តមតគ្គេតិ តមអគ្គេ។ មជ្ឈេ តការោ បទសន្ធិវសេន វុត្តោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘ឥមេ អគ្គតមាតិ តមតគ្គា’’តិ។ ឯវំ សព្ពំ តមយោគំ ឆិន្ទិត្វា អតិវិយ អគ្គេ ឧត្តមភាវេ ឯតេ , អានន្ទ , មម ភិក្ខូ ភវិស្សន្តិ។ តេសំ អតិអគ្គេ ភវិស្សន្តិ, យេ កេចិ សិក្ខាកាមា, សព្ពេបិ តេ ចតុសតិបដ្ឋានគោចរាវ ភិក្ខូ អគ្គេ ភវិស្សន្តីតិ អរហត្តនិកូដេន ទេសនំ សង្គណ្ហាតិ។

    Idāni tamatthaṃ pakāsento yasmiṃ, ānanda, samayetiādimāha. Tattha sabbanimittānanti rūpanimittādīnaṃ. Ekaccānaṃ vedanānanti lokiyānaṃ vedanānaṃ. Tasmātihānandāti yasmā iminā phalasamāpattivihārena phāsu hoti, tasmā tumhepi tadatthāya evaṃ viharathāti dasseti. Attadīpāti mahāsamuddagatadīpaṃ viya attānaṃ dīpaṃ patiṭṭhaṃ katvā viharatha. Attasaraṇāti attagatikāva hotha, mā aññagatikā. Dhammadīpadhammasaraṇapadesupi eseva nayo. Tamataggeti tamaagge. Majjhe takāro padasandhivasena vutto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘ime aggatamāti tamataggā’’ti. Evaṃ sabbaṃ tamayogaṃ chinditvā ativiya agge uttamabhāve ete , ānanda , mama bhikkhū bhavissanti. Tesaṃ atiagge bhavissanti, ye keci sikkhākāmā, sabbepi te catusatipaṭṭhānagocarāva bhikkhū agge bhavissantīti arahattanikūṭena desanaṃ saṅgaṇhāti.

    ទុតិយភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    និមិត្តោភាសកថាវណ្ណនា

    Nimittobhāsakathāvaṇṇanā

    ១៦៦. វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសីតិ កទា បាវិសិ? ឧក្កចេលតោ និក្ខមិត្វា វេសាលិំ គតកាលេ។ ភគវា កិរ វុដ្ឋវស្សោ វេឡុវគាមកា និក្ខមិត្វា សាវត្ថិំ គមិស្សាមីតិ អាគតមគ្គេនេវ បដិនិវត្តន្តោ អនុបុព្ពេន សាវត្ថិំ បត្វា ជេតវនំ បាវិសិ។ ធម្មសេនាបតិ ភគវតោ វត្តំ ទស្សេត្វា ទិវាដ្ឋានំ គតោ។ សោ តត្ថ អន្តេវាសិកេសុ វត្តំ ទស្សេត្វា បដិក្កន្តេសុ ទិវាដ្ឋានំ សម្មជ្ជិត្វា ចម្មក្ខណ្ឌំ បញ្ញបេត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ផលសមាបត្តិំ បាវិសិ។ អថស្ស យថាបរិច្ឆេទេន តតោ វុដ្ឋិតស្ស អយំ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘ពុទ្ធា នុ ខោ បឋមំ បរិនិព្ពាយន្តិ, អគសាវកា នុ ខោ’’តិ? តតោ – ‘‘អគ្គសាវកា បឋម’’ន្តិ ញត្វា អត្តនោ អាយុសង្ខារំ ឱលោកេសិ។ សោ – ‘‘សត្តាហមេវ មេ អាយុសង្ខារោ បវត្តតី’’តិ ញត្វា – ‘‘កត្ថ បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ តតោ – ‘‘រាហុលោ តាវតិំសេសុ បរិនិព្ពុតោ, អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរោ ឆទ្ទន្តទហេ, អហំ កត្ថ បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ បុន ចិន្តេន្តោ មាតរំ អារព្ភ សតិំ ឧប្បាទេសិ – ‘‘មយ្ហំ មាតា សត្តន្នំ អរហន្តានំ មាតា ហុត្វាបិ ពុទ្ធធម្មសង្ឃេសុ អប្បសន្នា, អត្ថិ នុ ខោ តស្សា ឧបនិស្សយោ, នត្ថិ នុ ខោ’’តិ អាវជ្ជេត្វា សោតាបត្តិមគ្គស្ស ឧបនិស្សយំ ទិស្វា – ‘‘កស្ស ទេសនាយ អភិសមយោ ភវិស្សតី’’តិ ឱលោកេន្តោ – ‘‘មមេវ ធម្មទេសនាយ ភវិស្សតិ, ន អញ្ញស្ស។ សចេ ខោ បនាហំ អប្បោស្សុក្កោ ភវេយ្យំ, ភវិស្សន្តិ មេ វត្តារោ – ‘សារិបុត្តត្ថេរោ អវសេសជនានម្បិ អវស្សយោ ហោតិ។ តថា ហិស្ស សមចិត្តសុត្តទេសនាទិវសេ (អ. និ. ១.៣៧) កោដិសតសហស្សទេវតា អរហត្តំ បត្តា ។ តយោ មគ្គេ បដិវិទ្ធទេវតានំ គណនា នត្ថិ។ អញ្ញេសុ ច ឋានេសុ អនេកា អភិសមយា ទិស្សន្តិ។ ថេរេវ ចិត្តំ បសាទេត្វា សគ្គេ និព្ពត្តានេវ អសីតិកុលសហស្សានិ។ សោ ទានិ សកមាតុមិច្ឆាទស្សនមត្តម្បិ ហរិតុំ នាសក្ខី’តិ។ តស្មា មាតរំ មិច្ឆាទស្សនា មោចេត្វា ជាតោវរកេយេវ បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា – ‘‘អជ្ជេវ ភគវន្តំ អនុជានាបេត្វា និក្ខមិស្សាមី’’តិ ចុន្ទត្ថេរំ អាមន្តេសិ។ ‘‘អាវុសោ, ចុន្ទ, អម្ហាកំ បញ្ចសតាយ ភិក្ខុបរិសាយ សញ្ញំ ទេហិ – ‘គណ្ហថាវុសោ បត្តចីវរានិ, ធម្មសេនាបតិ នាឡកគាមំ គន្តុកាមោ’តិ’’។ ថេរោ តថា អកាសិ។ ភិក្ខូ សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ ថេរស្ស សន្តិកំ អាគមំសុ។ ថេរោ សេនាសនំ សំសាមេត្វា ទិវាដ្ឋានំ សម្មជ្ជិត្វា ទិវាដ្ឋានទ្វារេ ឋត្វា ទិវាដ្ឋានំ ឱលោកេន្តោ – ‘‘ឥទំ ទានិ បច្ឆិមទស្សនំ, បុន អាគមនំ នត្ថី’’តិ បញ្ចសតភិក្ខុបរិវុតោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ឯតទវោច –

    166.Vesāliṃ piṇḍāya pāvisīti kadā pāvisi? Ukkacelato nikkhamitvā vesāliṃ gatakāle. Bhagavā kira vuṭṭhavasso veḷuvagāmakā nikkhamitvā sāvatthiṃ gamissāmīti āgatamaggeneva paṭinivattanto anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ pāvisi. Dhammasenāpati bhagavato vattaṃ dassetvā divāṭṭhānaṃ gato. So tattha antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā pāde pakkhāletvā pallaṅkaṃ ābhujitvā phalasamāpattiṃ pāvisi. Athassa yathāparicchedena tato vuṭṭhitassa ayaṃ parivitakko udapādi – ‘‘buddhā nu kho paṭhamaṃ parinibbāyanti, agasāvakā nu kho’’ti? Tato – ‘‘aggasāvakā paṭhama’’nti ñatvā attano āyusaṅkhāraṃ olokesi. So – ‘‘sattāhameva me āyusaṅkhāro pavattatī’’ti ñatvā – ‘‘kattha parinibbāyissāmī’’ti cintesi. Tato – ‘‘rāhulo tāvatiṃsesu parinibbuto, aññāsikoṇḍaññatthero chaddantadahe, ahaṃ kattha parinibbāyissāmī’’ti puna cintento mātaraṃ ārabbha satiṃ uppādesi – ‘‘mayhaṃ mātā sattannaṃ arahantānaṃ mātā hutvāpi buddhadhammasaṅghesu appasannā, atthi nu kho tassā upanissayo, natthi nu kho’’ti āvajjetvā sotāpattimaggassa upanissayaṃ disvā – ‘‘kassa desanāya abhisamayo bhavissatī’’ti olokento – ‘‘mameva dhammadesanāya bhavissati, na aññassa. Sace kho panāhaṃ appossukko bhaveyyaṃ, bhavissanti me vattāro – ‘sāriputtatthero avasesajanānampi avassayo hoti. Tathā hissa samacittasuttadesanādivase (a. ni. 1.37) koṭisatasahassadevatā arahattaṃ pattā . Tayo magge paṭividdhadevatānaṃ gaṇanā natthi. Aññesu ca ṭhānesu anekā abhisamayā dissanti. Thereva cittaṃ pasādetvā sagge nibbattāneva asītikulasahassāni. So dāni sakamātumicchādassanamattampi harituṃ nāsakkhī’ti. Tasmā mātaraṃ micchādassanā mocetvā jātovarakeyeva parinibbāyissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā – ‘‘ajjeva bhagavantaṃ anujānāpetvā nikkhamissāmī’’ti cundattheraṃ āmantesi. ‘‘Āvuso, cunda, amhākaṃ pañcasatāya bhikkhuparisāya saññaṃ dehi – ‘gaṇhathāvuso pattacīvarāni, dhammasenāpati nāḷakagāmaṃ gantukāmo’ti’’. Thero tathā akāsi. Bhikkhū senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya therassa santikaṃ āgamaṃsu. Thero senāsanaṃ saṃsāmetvā divāṭṭhānaṃ sammajjitvā divāṭṭhānadvāre ṭhatvā divāṭṭhānaṃ olokento – ‘‘idaṃ dāni pacchimadassanaṃ, puna āgamanaṃ natthī’’ti pañcasatabhikkhuparivuto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā etadavoca –

    ‘‘ឆិន្នោ ទានិ ភវិស្សាមិ, លោកនាថ មហាមុនិ;

    ‘‘Chinno dāni bhavissāmi, lokanātha mahāmuni;

    គមនាគមនំ នត្ថិ, បច្ឆិមា វន្ទនា អយំ។

    Gamanāgamanaṃ natthi, pacchimā vandanā ayaṃ.

    ជីវិតំ អប្បកំ មយ្ហំ, ឥតោ សត្តាហមច្ចយេ;

    Jīvitaṃ appakaṃ mayhaṃ, ito sattāhamaccaye;

    និក្ខិបេយ្យាមហំ ទេហំ, ភារវោរោបនំ យថា។

    Nikkhipeyyāmahaṃ dehaṃ, bhāravoropanaṃ yathā.

    អនុជានាតុ មេ ភន្តេ, ភគវា, អនុជានាតុ សុគតោ;

    Anujānātu me bhante, bhagavā, anujānātu sugato;

    បរិនិព្ពានកាលោ មេ, ឱស្សដ្ឋោ អាយុសង្ខារោ’’តិ។

    Parinibbānakālo me, ossaṭṭho āyusaṅkhāro’’ti.

    ពុទ្ធា បន យស្មា ‘‘បរិនិព្ពាហី’’តិ វុត្តេ មរណសំវណ្ណនំ សំវណ្ណេន្តិ នាម, ‘‘មា បរិនិព្ពាហី’’តិ វុត្តេ វដ្ដស្ស គុណំ កថេន្តីតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិកា ទោសំ អារោបេស្សន្តិ, តស្មា តទុភយម្បិ ន វទន្តិ។ តេន នំ ភគវា អាហ – ‘‘កត្ថ បរិនិព្ពាយិស្សសិ សារិបុត្តា’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, មគធេសុ នាឡកគាមេ ជាតោវរកោ, តត្ថាហំ បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘យស្ស ទានិ ត្វំ, សារិបុត្ត, កាលំ មញ្ញសិ, ឥទានិ បន តេ ជេដ្ឋកនិដ្ឋភាតិកានំ តាទិសស្ស ភិក្ខុនោ ទស្សនំ ទុល្លភំ ភវិស្សតីតិ ទេសេហិ តេសំ ធម្ម’’ន្តិ អាហ។

    Buddhā pana yasmā ‘‘parinibbāhī’’ti vutte maraṇasaṃvaṇṇanaṃ saṃvaṇṇenti nāma, ‘‘mā parinibbāhī’’ti vutte vaṭṭassa guṇaṃ kathentīti micchādiṭṭhikā dosaṃ āropessanti, tasmā tadubhayampi na vadanti. Tena naṃ bhagavā āha – ‘‘kattha parinibbāyissasi sāriputtā’’ti? ‘‘Atthi, bhante, magadhesu nāḷakagāme jātovarako, tatthāhaṃ parinibbāyissāmī’’ti vutte ‘‘yassa dāni tvaṃ, sāriputta, kālaṃ maññasi, idāni pana te jeṭṭhakaniṭṭhabhātikānaṃ tādisassa bhikkhuno dassanaṃ dullabhaṃ bhavissatīti desehi tesaṃ dhamma’’nti āha.

    ថេរោ – ‘‘សត្ថា មយ្ហំ ឥទ្ធិវិកុព្ពនបុព្ពង្គមំ ធម្មទេសនំ បច្ចាសីសតី’’តិ ញត្វា ភគវន្តំ វន្ទិត្វា តាលប្បមាណំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បុន ឱរុយ្ហ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា សត្តតាលប្បមាណេ អន្តលិក្ខេ ឋិតោ ឥទ្ធិវិកុព្ពនំ ទស្សេត្វា ធម្មំ ទេសេសិ។ សកលនគរំ សន្និបតិ។ ថេរោ ឱរុយ្ហ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា ‘‘គមនកាលោ មេ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ ភគវា ‘‘ធម្មសេនាបតិំ បដិបាទេស្សាមី’’តិ ធម្មាសនា ឧដ្ឋាយ គន្ធកុដិអភិមុខោ គន្ត្វា មណិផលកេ អដ្ឋាសិ។ ថេរោ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា ចតូសុ ឋានេសុ វន្ទិត្វា – ‘‘ភគវា ឥតោ កប្បសតសហស្សាធិកស្ស អសង្ខ្យេយ្យស្ស ឧបរិ អនោមទស្សិសម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បាទមូលេ និបតិត្វា តុម្ហាកំ ទស្សនំ បត្ថេសិំ។ សា មេ បត្ថនា សមិទ្ធា, ទិដ្ឋា តុម្ហេ, តំ បឋមទស្សនំ, ឥទំ បច្ឆិមទស្សនំ។ បុន តុម្ហាកំ ទស្សនំ នត្ថី’’តិ – វត្វា ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ យាវ ទស្សនវិសយោ, តាវ អភិមុខោវ បដិក្កមិត្វា ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ ចុតិបដិសន្ធិវសេន កិស្មិញ្ចិ ឋានេ គមនាគមនំ នាម នត្ថី’’តិ វន្ទិត្វា បក្កាមិ។ ឧទកបរិយន្តំ កត្វា មហាភូមិចាលោ អហោសិ។ ភគវា បរិវារេត្វា ឋិតេ ភិក្ខូ អាហ – ‘‘អនុគច្ឆថ, ភិក្ខវេ, តុម្ហាកំ ជេដ្ឋភាតិក’’ន្តិ។ ភិក្ខូ យាវ ទ្វារកោដ្ឋកា អគមំសុ។ ថេរោ – ‘‘តិដ្ឋថ, តុម្ហេ អាវុសោ, អប្បមត្តា ហោថា’’តិ និវត្តាបេត្វា អត្តនោ បរិសាយេវ សទ្ធិំ បក្កាមិ។ មនុស្សា – ‘‘បុព្ពេ អយ្យោ បច្ចាគមនចារិកំ ចរតិ, ឥទំ ទានិ គមនំ ន បុន បច្ចាគមនាយា’’តិ បរិទេវន្តា អនុពន្ធិំសុ។ តេបិ ‘‘អប្បមត្តា ហោថ អាវុសោ, ឯវំភាវិនោ នាម សង្ខារា’’តិ និវត្តាបេសិ។

    Thero – ‘‘satthā mayhaṃ iddhivikubbanapubbaṅgamaṃ dhammadesanaṃ paccāsīsatī’’ti ñatvā bhagavantaṃ vanditvā tālappamāṇaṃ abbhuggantvā puna oruyha bhagavantaṃ vanditvā sattatālappamāṇe antalikkhe ṭhito iddhivikubbanaṃ dassetvā dhammaṃ desesi. Sakalanagaraṃ sannipati. Thero oruyha bhagavantaṃ vanditvā ‘‘gamanakālo me, bhante’’ti āha. Bhagavā ‘‘dhammasenāpatiṃ paṭipādessāmī’’ti dhammāsanā uṭṭhāya gandhakuṭiabhimukho gantvā maṇiphalake aṭṭhāsi. Thero tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā – ‘‘bhagavā ito kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa upari anomadassisammāsambuddhassa pādamūle nipatitvā tumhākaṃ dassanaṃ patthesiṃ. Sā me patthanā samiddhā, diṭṭhā tumhe, taṃ paṭhamadassanaṃ, idaṃ pacchimadassanaṃ. Puna tumhākaṃ dassanaṃ natthī’’ti – vatvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha yāva dassanavisayo, tāva abhimukhova paṭikkamitvā ‘‘ito paṭṭhāya cutipaṭisandhivasena kismiñci ṭhāne gamanāgamanaṃ nāma natthī’’ti vanditvā pakkāmi. Udakapariyantaṃ katvā mahābhūmicālo ahosi. Bhagavā parivāretvā ṭhite bhikkhū āha – ‘‘anugacchatha, bhikkhave, tumhākaṃ jeṭṭhabhātika’’nti. Bhikkhū yāva dvārakoṭṭhakā agamaṃsu. Thero – ‘‘tiṭṭhatha, tumhe āvuso, appamattā hothā’’ti nivattāpetvā attano parisāyeva saddhiṃ pakkāmi. Manussā – ‘‘pubbe ayyo paccāgamanacārikaṃ carati, idaṃ dāni gamanaṃ na puna paccāgamanāyā’’ti paridevantā anubandhiṃsu. Tepi ‘‘appamattā hotha āvuso, evaṃbhāvino nāma saṅkhārā’’ti nivattāpesi.

    អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អន្តរាមគ្គេ សត្តាហំ មនុស្សានំ អនុគ្គហំ ករោន្តោ សាយំ នាឡកគាមំ បត្វា គាមទ្វារេ និគ្រោធរុក្ខមូលេ អដ្ឋាសិ។ អថ ឧបរេវតោ នាម ថេរស្ស ភាគិនេយ្យោ ពហិគាមំ គច្ឆន្តោ ថេរំ ទិស្វា ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ ថេរោ តំ អាហ – ‘‘អត្ថិ គេហេ តេ អយ្យិកា’’តិ? អាម, ភន្តេតិ។ គច្ឆ អម្ហាកំ ឥធាគតភាវំ អារោចេហិ។ ‘‘កស្មា អាគតោ’’តិ ច វុត្តេ ‘‘អជ្ជ កិរ ឯកទិវសំ អន្តោគាមេ ភវិស្សតិ, ជាតោវរកំ បដិជគ្គថ, បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ និវាសនដ្ឋានំ ជានាថា’’តិ។ សោ គន្ត្វា ‘‘អយ្យិកេ, មយ្ហំ មាតុលោ អាគតោ’’តិ អាហ។ ឥទានិ កុហិន្តិ? គាមទ្វារេតិ។ ឯកកោវ, អញ្ញោបិ កោចិ អត្ថីតិ ? អត្ថិ បញ្ចសតា ភិក្ខូតិ។ កិំ ការណា អាគតោតិ? សោ តំ បវត្តិំ អារោចេសិ។ ព្រាហ្មណី – ‘‘កិំ នុ ខោ ឯត្តកានំ វសនដ្ឋានំ បដិជគ្គាបេតិ , ទហរកាលេ បព្ពជិត្វា មហល្លកកាលេ គិហី ហោតុកាមោ’’តិ ចិន្តេន្តី ជាតោវរកំ បដិជគ្គាបេត្វា បញ្ចសតានំ ភិក្ខូនំ វសនដ្ឋានំ ការេត្វា ទណ្ឌទីបិកាយោ ជាលេត្វា ថេរស្ស បាហេសិ។

    Atha kho āyasmā sāriputto antarāmagge sattāhaṃ manussānaṃ anuggahaṃ karonto sāyaṃ nāḷakagāmaṃ patvā gāmadvāre nigrodharukkhamūle aṭṭhāsi. Atha uparevato nāma therassa bhāgineyyo bahigāmaṃ gacchanto theraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi. Thero taṃ āha – ‘‘atthi gehe te ayyikā’’ti? Āma, bhanteti. Gaccha amhākaṃ idhāgatabhāvaṃ ārocehi. ‘‘Kasmā āgato’’ti ca vutte ‘‘ajja kira ekadivasaṃ antogāme bhavissati, jātovarakaṃ paṭijaggatha, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ jānāthā’’ti. So gantvā ‘‘ayyike, mayhaṃ mātulo āgato’’ti āha. Idāni kuhinti? Gāmadvāreti. Ekakova, aññopi koci atthīti ? Atthi pañcasatā bhikkhūti. Kiṃ kāraṇā āgatoti? So taṃ pavattiṃ ārocesi. Brāhmaṇī – ‘‘kiṃ nu kho ettakānaṃ vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggāpeti , daharakāle pabbajitvā mahallakakāle gihī hotukāmo’’ti cintentī jātovarakaṃ paṭijaggāpetvā pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ kāretvā daṇḍadīpikāyo jāletvā therassa pāhesi.

    ថេរោ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បាសាទំ អភិរុហិ។ អភិរុហិត្វា ច ជាតោវរកំ បវិសិត្វា និសីទិ។ និសជ្ជេវ – ‘‘តុម្ហាកំ វសនដ្ឋានំ គច្ឆថា’’តិ ភិក្ខូ ឧយ្យោជេសិ។ តេសុ គតមត្តេសុយេវ ថេរស្ស ខរោ អាពាធោ ឧប្បជ្ជិ, លោហិតបក្ខន្ទិកា មារណន្តិកា វេទនា វត្តន្តិ, ឯកំ ភាជនំ បវិសតិ, ឯកំ និក្ខមតិ។ ព្រាហ្មណី – ‘‘មម បុត្តស្ស បវត្តិ មយ្ហំ ន រុច្ចតី’’តិ អត្តនោ វសនគព្ភទ្វារំ និស្សាយ អដ្ឋាសិ។ ចត្តារោ មហារាជានោ ‘‘ធម្មសេនាបតិ កុហិំ វិហរតី’’តិ ឱលោកេន្តា ‘‘នាឡកគាមេ ជាតោវរកេ បរិនិព្ពានមញ្ចេ និបន្នោ, បច្ឆិមទស្សនំ គមិស្សាមា’’តិ អាគម្ម វន្ទិត្វា អដ្ឋំសុ។ ថេរោ – កេ តុម្ហេតិ? មហារាជានោ, ភន្តេតិ។ កស្មា អាគតត្ថាតិ? គិលានុបដ្ឋាកា ភវិស្សាមាតិ។ ហោតុ, អត្ថិ គិលានុបដ្ឋាកោ, គច្ឆថ តុម្ហេតិ ឧយ្យោជេសិ។ តេសំ គតាវសានេ តេនេវ នយេន សក្កោ ទេវានមិន្ទោ, តស្មិំ គតេ សុយាមាទយោ មហាព្រហ្មា ច អាគមិំសុ។ តេបិ តថេវ ថេរោ ឧយ្យោជេសិ។

    Thero bhikkhūhi saddhiṃ pāsādaṃ abhiruhi. Abhiruhitvā ca jātovarakaṃ pavisitvā nisīdi. Nisajjeva – ‘‘tumhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ gacchathā’’ti bhikkhū uyyojesi. Tesu gatamattesuyeva therassa kharo ābādho uppajji, lohitapakkhandikā māraṇantikā vedanā vattanti, ekaṃ bhājanaṃ pavisati, ekaṃ nikkhamati. Brāhmaṇī – ‘‘mama puttassa pavatti mayhaṃ na ruccatī’’ti attano vasanagabbhadvāraṃ nissāya aṭṭhāsi. Cattāro mahārājāno ‘‘dhammasenāpati kuhiṃ viharatī’’ti olokentā ‘‘nāḷakagāme jātovarake parinibbānamañce nipanno, pacchimadassanaṃ gamissāmā’’ti āgamma vanditvā aṭṭhaṃsu. Thero – ke tumheti? Mahārājāno, bhanteti. Kasmā āgatatthāti? Gilānupaṭṭhākā bhavissāmāti. Hotu, atthi gilānupaṭṭhāko, gacchatha tumheti uyyojesi. Tesaṃ gatāvasāne teneva nayena sakko devānamindo, tasmiṃ gate suyāmādayo mahābrahmā ca āgamiṃsu. Tepi tatheva thero uyyojesi.

    ព្រាហ្មណី ទេវតានំ អាគមនញ្ច គមនញ្ច ទិស្វា – ‘‘កេ នុ ខោ ឯតេ មម បុត្តំ វន្ទិត្វា គច្ឆន្តី’’តិ ថេរស្ស គព្ភទ្វារំ គន្ត្វា – ‘‘តាត, ចុន្ទ, កា បវត្តី’’តិ បុច្ឆិ។ សោ តំ បវត្តិំ អាចិក្ខិត្វា – ‘‘មហាឧបាសិកា, ភន្តេ អាគតា’’តិ អាហ។ ថេរោ កស្មា អវេលាយ អាគតត្ថាតិ បុច្ឆិ។ សា តុយ្ហំ តាត ទស្សនត្ថាយាតិ វត្វា ‘‘តាត កេ បឋមំ អាគតា’’តិ បុច្ឆិ។ ចត្តារោ មហារាជានោ, ឧបាសិកេតិ។ តាត, ត្វំ ចតូហិ មហារាជេហិ មហន្តតរោតិ? អារាមិកសទិសា ឯតេ ឧបាសិកេ, អម្ហាកំ សត្ថុ បដិសន្ធិគ្គហណតោ បដ្ឋាយ ខគ្គហត្ថា ហុត្វា អារក្ខំ អកំសូតិ។ តេសំ តាត, គតាវសានេ កោ អាគតោតិ? សក្កោ ទេវានមិន្ទោតិ។ ទេវរាជតោបិ ត្វំ តាត, មហន្តតរោតិ? ភណ្ឌគាហកសាមណេរសទិសោ ឯស ឧបាសិកេ, អម្ហាកំ សត្ថុ តាវតិំសតោ ឱតរណកាលេ បត្តចីវរំ គហេត្វា ឱតិណ្ណោតិ។ តស្ស តាត គតាវសានេ ជោតមានោ វិយ កោ អាគតោតិ? ឧបាសិកេ តុយ្ហំ ភគវា ច សត្ថា ច មហាព្រហ្មា នាម ឯសោតិ។ មយ្ហំ ភគវតោ មហាព្រហ្មតោបិ ត្វំ តាត មហន្តតរោតិ? អាម ឧបាសិកេ, ឯតេ នាម កិរ អម្ហាកំ សត្ថុ ជាតទិវសេ ចត្តារោ មហាព្រហ្មានោ មហាបុរិសំ សុវណ្ណជាលេន បដិគ្គណ្ហិំសូតិ។

    Brāhmaṇī devatānaṃ āgamanañca gamanañca disvā – ‘‘ke nu kho ete mama puttaṃ vanditvā gacchantī’’ti therassa gabbhadvāraṃ gantvā – ‘‘tāta, cunda, kā pavattī’’ti pucchi. So taṃ pavattiṃ ācikkhitvā – ‘‘mahāupāsikā, bhante āgatā’’ti āha. Thero kasmā avelāya āgatatthāti pucchi. Sā tuyhaṃ tāta dassanatthāyāti vatvā ‘‘tāta ke paṭhamaṃ āgatā’’ti pucchi. Cattāro mahārājāno, upāsiketi. Tāta, tvaṃ catūhi mahārājehi mahantataroti? Ārāmikasadisā ete upāsike, amhākaṃ satthu paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya khaggahatthā hutvā ārakkhaṃ akaṃsūti. Tesaṃ tāta, gatāvasāne ko āgatoti? Sakko devānamindoti. Devarājatopi tvaṃ tāta, mahantataroti? Bhaṇḍagāhakasāmaṇerasadiso esa upāsike, amhākaṃ satthu tāvatiṃsato otaraṇakāle pattacīvaraṃ gahetvā otiṇṇoti. Tassa tāta gatāvasāne jotamāno viya ko āgatoti? Upāsike tuyhaṃ bhagavā ca satthā ca mahābrahmā nāma esoti. Mayhaṃ bhagavato mahābrahmatopi tvaṃ tāta mahantataroti? Āma upāsike, ete nāma kira amhākaṃ satthu jātadivase cattāro mahābrahmāno mahāpurisaṃ suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsūti.

    អថ ព្រាហ្មណិយា – ‘‘បុត្តស្ស តាវ មេ អយំ អានុភាវោ, កីទិសោ វត មយ្ហំ បុត្តស្ស ភគវតោ សត្ថុ អានុភាវោ ភវិស្សតី’’តិ ចិន្តយន្តិយា សហសា បញ្ចវណ្ណា បីតិ ឧប្បជ្ជិត្វា សកលសរីរេ ផរិ។ ថេរោ – ‘‘ឧប្បន្នំ មេ មាតុ បីតិសោមនស្សំ, អយំ ទានិ កាលោ ធម្មទេសនាយា’’តិ ចិន្តេត្វា – ‘‘កិំ ចិន្តេសិ មហាឧបាសិកេ’’តិ អាហ។ សា – ‘‘បុត្តស្ស តាវ មេ អយំ គុណោ, សត្ថុ បនស្ស កីទិសោ គុណោ ភវិស្សតីតិ ឥទំ, តាត, ចិន្តេមី’’តិ អាហ។ មហាឧបាសិកេ, មយ្ហំ សត្ថុ ជាតក្ខណេ, មហាភិនិក្ខមនេ, សម្ពោធិយំ, ធម្មចក្កប្បវត្តនេ ច ទសសហស្សិលោកធាតុ កម្បិត្ថ, សីលេន សមាធិនា បញ្ញាយ វិមុត្តិយា វិមុត្តិញាណទស្សនេន សមោ នាម នត្ថិ, ឥតិបិ សោ ភគវាតិ វិត្ថារេត្វា ពុទ្ធគុណប្បដិសំយុត្តំ ធម្មទេសនំ កថេសិ។

    Atha brāhmaṇiyā – ‘‘puttassa tāva me ayaṃ ānubhāvo, kīdiso vata mayhaṃ puttassa bhagavato satthu ānubhāvo bhavissatī’’ti cintayantiyā sahasā pañcavaṇṇā pīti uppajjitvā sakalasarīre phari. Thero – ‘‘uppannaṃ me mātu pītisomanassaṃ, ayaṃ dāni kālo dhammadesanāyā’’ti cintetvā – ‘‘kiṃ cintesi mahāupāsike’’ti āha. Sā – ‘‘puttassa tāva me ayaṃ guṇo, satthu panassa kīdiso guṇo bhavissatīti idaṃ, tāta, cintemī’’ti āha. Mahāupāsike, mayhaṃ satthu jātakkhaṇe, mahābhinikkhamane, sambodhiyaṃ, dhammacakkappavattane ca dasasahassilokadhātu kampittha, sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena samo nāma natthi, itipi so bhagavāti vitthāretvā buddhaguṇappaṭisaṃyuttaṃ dhammadesanaṃ kathesi.

    ព្រាហ្មណី បិយបុត្តស្ស ធម្មទេសនាបរិយោសានេ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាយ បុត្តំ អាហ – ‘‘តាត, ឧបតិស្ស, កស្មា ឯវមកាសិ, ឯវរូបំ នាម អមតំ មយ្ហំ ឯត្តកំ កាលំ ន អទាសី’’តិ។ ថេរោ – ‘‘ទិន្នំ ទានិ មេ មាតុ រូបសារិយា ព្រាហ្មណិយា បោសាវនិកមូលំ, ឯត្តកេន វដ្ដិស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘គច្ឆ មហាឧបាសិកេ’’តិ ព្រាហ្មណិំ ឧយ្យោជេត្វា ‘‘ចុន្ទ កា វេលា’’តិ អាហ។ ពលវបច្ចូសកាលោ, ភន្តេតិ។ តេន ហិ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតេហីតិ។ សន្និបតិតោ, ភន្តេ, សង្ឃោតិ។ មំ ឧក្ខិបិត្វា និសីទាបេហិ ចុន្ទាតិ ឧក្ខិបិត្វា និសីទាបេសិ។ ថេរោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ ចតុចត្តាលីសំ វោ វស្សានិ មយា សទ្ធិំ វិចរន្តានំ យំ មេ កាយិកំ វា វាចសិកំ វា ន រោចេថ, ខមថ តំ អាវុសោតិ។ ឯត្តកំ, ភន្តេ, អម្ហាកំ ឆាយា វិយ តុម្ហេ អមុញ្ចិត្វា វិចរន្តានំ អរុច្ចនកំ នាម នត្ថិ, តុម្ហេ បន អម្ហាកំ ខមថាតិ។ អថ ថេរោ អរុណសិខាយ បញ្ញាយមានាយ មហាបថវិំ ឧន្នាទយន្តោ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពាយិ។ ពហូ ទេវមនុស្សា ថេរស្ស បរិនិព្ពានេ សក្ការំ ករិំសុ។

    Brāhmaṇī piyaputtassa dhammadesanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāya puttaṃ āha – ‘‘tāta, upatissa, kasmā evamakāsi, evarūpaṃ nāma amataṃ mayhaṃ ettakaṃ kālaṃ na adāsī’’ti. Thero – ‘‘dinnaṃ dāni me mātu rūpasāriyā brāhmaṇiyā posāvanikamūlaṃ, ettakena vaṭṭissatī’’ti cintetvā ‘‘gaccha mahāupāsike’’ti brāhmaṇiṃ uyyojetvā ‘‘cunda kā velā’’ti āha. Balavapaccūsakālo, bhanteti. Tena hi bhikkhusaṅghaṃ sannipātehīti. Sannipatito, bhante, saṅghoti. Maṃ ukkhipitvā nisīdāpehi cundāti ukkhipitvā nisīdāpesi. Thero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso catucattālīsaṃ vo vassāni mayā saddhiṃ vicarantānaṃ yaṃ me kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā na rocetha, khamatha taṃ āvusoti. Ettakaṃ, bhante, amhākaṃ chāyā viya tumhe amuñcitvā vicarantānaṃ aruccanakaṃ nāma natthi, tumhe pana amhākaṃ khamathāti. Atha thero aruṇasikhāya paññāyamānāya mahāpathaviṃ unnādayanto anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Bahū devamanussā therassa parinibbāne sakkāraṃ kariṃsu.

    អាយស្មា ចុន្ទោ ថេរស្ស បត្តចីវរញ្ច ធាតុបរិស្សាវនញ្ច គហេត្វា ជេតវនំ គន្ត្វា អានន្ទត្ថេរំ គហេត្វា ភគវន្តំ ឧបសង្កមិ។ ភគវា ធាតុបរិស្សាវនំ គហេត្វា បញ្ចហិ គាថាសតេហិ ថេរស្ស គុណំ កថេត្វា ធាតុចេតិយំ ការាបេត្វា រាជគហគមនត្ថាយ អានន្ទត្ថេរស្ស សញ្ញំ អទាសិ។ ថេរោ ភិក្ខូនំ អារោចេសិ។ ភគវា មហាភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ រាជគហំ អគមាសិ។ តត្ថ គតកាលេ មហាមោគ្គល្លានត្ថេរោ បរិនិព្ពាយិ។ ភគវា តស្ស ធាតុយោ គហេត្វា ចេតិយំ ការាបេត្វា រាជគហតោ និក្ខមិត្វា អនុបុព្ពេន គង្គាភិមុខោ គន្ត្វា ឧក្កចេលំ អគមាសិ។ តត្ថ គង្គាតីរេ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ និសីទិត្វា តត្ថ សារិបុត្តមោគ្គល្លានានំ បរិនិព្ពានប្បដិសំយុត្តំ សុត្តំ ទេសេត្វា ឧក្កចេលតោ និក្ខមិត្វា វេសាលិំ អគមាសិ។ ឯវំ គតេ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសីតិ អយមេត្ថ អនុបុព្ពី កថា។

    Āyasmā cundo therassa pattacīvarañca dhātuparissāvanañca gahetvā jetavanaṃ gantvā ānandattheraṃ gahetvā bhagavantaṃ upasaṅkami. Bhagavā dhātuparissāvanaṃ gahetvā pañcahi gāthāsatehi therassa guṇaṃ kathetvā dhātucetiyaṃ kārāpetvā rājagahagamanatthāya ānandattherassa saññaṃ adāsi. Thero bhikkhūnaṃ ārocesi. Bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivuto rājagahaṃ agamāsi. Tattha gatakāle mahāmoggallānatthero parinibbāyi. Bhagavā tassa dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kārāpetvā rājagahato nikkhamitvā anupubbena gaṅgābhimukho gantvā ukkacelaṃ agamāsi. Tattha gaṅgātīre bhikkhusaṅghaparivuto nisīditvā tattha sāriputtamoggallānānaṃ parinibbānappaṭisaṃyuttaṃ suttaṃ desetvā ukkacelato nikkhamitvā vesāliṃ agamāsi. Evaṃ gate atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya vesāliṃ piṇḍāya pāvisīti ayamettha anupubbī kathā.

    និសីទនន្តិ ឯត្ថ ចម្មក្ខណ្ឌំ អធិប្បេតំ។ ឧទេនចេតិយន្តិ ឧទេនយក្ខស្ស ចេតិយដ្ឋានេ កតវិហារោ វុច្ចតិ។ គោតមកាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ភាវិតាតិ វឌ្ឍិតា។ ពហុលីកតាតិ បុនប្បុនំ កតា។ យានីកតាតិ យុត្តយានំ វិយ កតា។ វត្ថុកតាតិ បតិដ្ឋានដ្ឋេន វត្ថុ វិយ កតា។ អនុដ្ឋិតាតិ អធិដ្ឋិតា។ បរិចិតាតិ សមន្តតោ ចិតា សុវឌ្ឍិតា។ សុសមារទ្ធាតិ សុដ្ឋុ សមារទ្ធា។

    Nisīdananti ettha cammakkhaṇḍaṃ adhippetaṃ. Udenacetiyanti udenayakkhassa cetiyaṭṭhāne katavihāro vuccati. Gotamakādīsupi eseva nayo. Bhāvitāti vaḍḍhitā. Bahulīkatāti punappunaṃ katā. Yānīkatāti yuttayānaṃ viya katā. Vatthukatāti patiṭṭhānaṭṭhena vatthu viya katā. Anuṭṭhitāti adhiṭṭhitā. Paricitāti samantato citā suvaḍḍhitā. Susamāraddhāti suṭṭhu samāraddhā.

    ឥតិ អនិយមេន កថេត្វា បុន និយមេត្វា ទស្សេន្តោ តថាគតស្ស ខោតិអាទិមាហ។ ឯត្ថ ច កប្បន្តិ អាយុកប្បំ។ តស្មិំ តស្មិំ កាលេ យំ មនុស្សានំ អាយុប្បមាណំ ហោតិ, តំ បរិបុណ្ណំ ករោន្តោ តិដ្ឋេយ្យ។ កប្បាវសេសំ វាតិ – ‘‘អប្បំ វា ភិយ្យោ’’តិ (ទី. និ. ២.៧; អ. និ. ៦.៧៤) វុត្តវស្សសតតោ អតិរេកំ វា។ មហាសីវត្ថេរោ បនាហ – ‘‘ពុទ្ធានំ អដ្ឋានេ គជ្ជិតំ នាម នត្ថិ។ យថេវ ហិ វេឡុវគាមកេ ឧប្បន្នំ មារណន្តិកំ វេទនំ ទស មាសេ វិក្ខម្ភេតិ, ឯវំ បុនប្បុនំ តំ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិត្វា ទស ទស មាសេ វិក្ខម្ភេន្តោ ឥមំ ភទ្ទកប្បមេវ តិដ្ឋេយ្យ, កស្មា បន ន ឋិតោតិ? ឧបាទិន្នកសរីរំ នាម ខណ្ឌិច្ចាទីហិ អភិភុយ្យតិ, ពុទ្ធា ច ខណ្ឌិច្ចាទិភាវំ អបត្វា បញ្ចមេ អាយុកោដ្ឋាសេ ពហុជនស្ស បិយមនាបកាលេយេវ បរិនិព្ពាយន្តិ។ ពុទ្ធានុពុទ្ធេសុ ច មហាសាវកេសុ បរិនិព្ពុតេសុ ឯកកេនេវ ខាណុកេន វិយ ឋាតព្ពំ ហោតិ, ទហរសាមណេរបរិវារិតេន វា។ តតោ – ‘អហោ ពុទ្ធានំ បរិសា’តិ ហីឡេតព្ពតំ អាបជ្ជេយ្យ។ តស្មា ន ឋិតោ’’តិ។ ឯវំ វុត្តេបិ សោ ន រុច្ចតិ, ‘‘អាយុកប្បោ’’តិ ឥទមេវ អដ្ឋកថាយំ និយមិតំ។

    Iti aniyamena kathetvā puna niyametvā dassento tathāgatassa khotiādimāha. Ettha ca kappanti āyukappaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ kāle yaṃ manussānaṃ āyuppamāṇaṃ hoti, taṃ paripuṇṇaṃ karonto tiṭṭheyya. Kappāvasesaṃ vāti – ‘‘appaṃ vā bhiyyo’’ti (dī. ni. 2.7; a. ni. 6.74) vuttavassasatato atirekaṃ vā. Mahāsīvatthero panāha – ‘‘buddhānaṃ aṭṭhāne gajjitaṃ nāma natthi. Yatheva hi veḷuvagāmake uppannaṃ māraṇantikaṃ vedanaṃ dasa māse vikkhambheti, evaṃ punappunaṃ taṃ samāpattiṃ samāpajjitvā dasa dasa māse vikkhambhento imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyya, kasmā pana na ṭhitoti? Upādinnakasarīraṃ nāma khaṇḍiccādīhi abhibhuyyati, buddhā ca khaṇḍiccādibhāvaṃ apatvā pañcame āyukoṭṭhāse bahujanassa piyamanāpakāleyeva parinibbāyanti. Buddhānubuddhesu ca mahāsāvakesu parinibbutesu ekakeneva khāṇukena viya ṭhātabbaṃ hoti, daharasāmaṇeraparivāritena vā. Tato – ‘aho buddhānaṃ parisā’ti hīḷetabbataṃ āpajjeyya. Tasmā na ṭhito’’ti. Evaṃ vuttepi so na ruccati, ‘‘āyukappo’’ti idameva aṭṭhakathāyaṃ niyamitaṃ.

    ១៦៧. យថា តំ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោតិ ឯត្ថ តន្តិ និបាតមត្តំ។ យថា មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ អជ្ឈោត្ថដចិត្តោ អញ្ញោបិ កោចិ បុថុជ្ជនោ បដិវិជ្ឈិតុំ ន សក្កុណេយ្យ, ឯវមេវ នាសក្ខិ បដិវិជ្ឈិតុន្តិ អត្ថោ។ កិំ ការណា? មារោ ហិ យស្ស សព្ពេន សព្ពំ ទ្វាទស វិបល្លាសា អប្បហីនា, តស្ស ចិត្តំ បរិយុដ្ឋាតិ។ ថេរស្ស ចត្តារោ វិបល្លាសា អប្បហីនា, តេនស្ស មារោ ចិត្តំ បរិយុដ្ឋាតិ។ សោ បន ចិត្តបរិយុដ្ឋានំ ករោន្តោ កិំ ករោតីតិ? ភេរវំ រូបារម្មណំ វា ទស្សេតិ, សទ្ទារម្មណំ វា សាវេតិ, តតោ សត្តា តំ ទិស្វា វា សុត្វា វា សតិំ វិស្សជ្ជេត្វា វិវដមុខា ហោន្តិ។ តេសំ មុខេន ហត្ថំ បវេសេត្វា ហទយំ មទ្ទតិ។ តតោ វិសញ្ញាវ ហុត្វា តិដ្ឋន្តិ។ ថេរស្ស បនេស មុខេន ហត្ថំ បវេសេតុំ កិំ សក្ខិស្សតិ ? ភេរវារម្មណំ បន ទស្សេតិ។ តំ ទិស្វា ថេរោ និមិត្តោភាសំ ន បដិវិជ្ឈិ។ ភគវា ជានន្តោយេវ – ‘‘កិមត្ថំ យាវតតិយំ អាមន្តេសី’’តិ? បរតោ ‘‘តិដ្ឋតុ, ភន្តេ, ភគវា’’តិ យាចិតេ ‘‘តុយ្ហេវេតំ ទុក្កដំ, តុយ្ហេវេតំ អបរទ្ធ’’ន្តិ ទោសារោបនេន សោកតនុករណត្ថំ។

    167.Yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacittoti ettha tanti nipātamattaṃ. Yathā mārena pariyuṭṭhitacitto ajjhotthaṭacitto aññopi koci puthujjano paṭivijjhituṃ na sakkuṇeyya, evameva nāsakkhi paṭivijjhitunti attho. Kiṃ kāraṇā? Māro hi yassa sabbena sabbaṃ dvādasa vipallāsā appahīnā, tassa cittaṃ pariyuṭṭhāti. Therassa cattāro vipallāsā appahīnā, tenassa māro cittaṃ pariyuṭṭhāti. So pana cittapariyuṭṭhānaṃ karonto kiṃ karotīti? Bheravaṃ rūpārammaṇaṃ vā dasseti, saddārammaṇaṃ vā sāveti, tato sattā taṃ disvā vā sutvā vā satiṃ vissajjetvā vivaṭamukhā honti. Tesaṃ mukhena hatthaṃ pavesetvā hadayaṃ maddati. Tato visaññāva hutvā tiṭṭhanti. Therassa panesa mukhena hatthaṃ pavesetuṃ kiṃ sakkhissati ? Bheravārammaṇaṃ pana dasseti. Taṃ disvā thero nimittobhāsaṃ na paṭivijjhi. Bhagavā jānantoyeva – ‘‘kimatthaṃ yāvatatiyaṃ āmantesī’’ti? Parato ‘‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā’’ti yācite ‘‘tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddha’’nti dosāropanena sokatanukaraṇatthaṃ.

    មារយាចនកថាវណ្ណនា

    Mārayācanakathāvaṇṇanā

    ១៦៨. មារោ បាបិមាតិ ឯត្ថ មារោតិ សត្តេ អនត្ថេ និយោជេន្តោ មារេតីតិ មារោ។ បាបិមាតិ តស្សេវ វេវចនំ។ សោ ហិ បាបធម្មសមន្នាគតត្តា ‘‘បាបិមា’’តិ វុច្ចតិ។ កណ្ហោ, អន្តកោ, នមុចិ, បមត្តពន្ធូតិបិ តស្សេវ នាមានិ។ ភាសិតា ខោ បនេសាតិ អយញ្ហិ ភគវតោ សម្ពោធិបត្តិយា អដ្ឋមេ សត្តាហេ ពោធិមណ្ឌេយេវ អាគន្ត្វា – ‘‘ភគវា យទត្ថំ តុម្ហេហិ បារមិយោ បូរិតា, សោ វោ អត្ថោ អនុប្បត្តោ, បដិវិទ្ធំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ, កិំ តេ លោកវិចារណេនា’’តិ វត្វា, យថា អជ្ជ , ឯវមេវ ‘‘បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា’’តិ យាចិ។ ភគវា ចស្ស – ‘‘ន តាវាហ’’ន្តិអាទីនិ វត្វា បដិក្ខិបិ។ តំ សន្ធាយ ‘‘ភាសិតា ខោ បនេសា ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។

    168.Māro pāpimāti ettha māroti satte anatthe niyojento māretīti māro. Pāpimāti tasseva vevacanaṃ. So hi pāpadhammasamannāgatattā ‘‘pāpimā’’ti vuccati. Kaṇho, antako, namuci, pamattabandhūtipi tasseva nāmāni. Bhāsitā kho panesāti ayañhi bhagavato sambodhipattiyā aṭṭhame sattāhe bodhimaṇḍeyeva āgantvā – ‘‘bhagavā yadatthaṃ tumhehi pāramiyo pūritā, so vo attho anuppatto, paṭividdhaṃ sabbaññutaññāṇaṃ, kiṃ te lokavicāraṇenā’’ti vatvā, yathā ajja , evameva ‘‘parinibbātu dāni, bhante, bhagavā’’ti yāci. Bhagavā cassa – ‘‘na tāvāha’’ntiādīni vatvā paṭikkhipi. Taṃ sandhāya ‘‘bhāsitā kho panesā bhante’’tiādimāha.

    តត្ថ វិយត្តាតិ មគ្គវសេន វិយត្តា។ តថេវ វិនីតា តថា វិសារទា។ ពហុស្សុតាតិ តេបិដកវសេន ពហុ សុតមេតេសន្តិ ពហុស្សុតា។ តមេវ ធម្មំ ធារេន្តីតិ ធម្មធរា។ អថវា បរិយត្តិពហុស្សុតា ចេវ បដិវេធពហុស្សុតា ច។ បរិយត្តិបដិវេធធម្មានំយេវ ធារណតោ ធម្មធរាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ធម្មានុធម្មបដិបន្នាតិ អរិយធម្មស្ស អនុធម្មភូតំ វិបស្សនាធម្មំ បដិបន្នា។ សាមីចិប្បដិបន្នាតិ អនុច្ឆវិកបដិបទំ បដិបន្នា។ អនុធម្មចារិនោតិ អនុធម្មចរណសីលា។ សកំ អាចរិយកន្តិ អត្តនោ អាចរិយវាទំ។ អាចិក្ខិស្សន្តីតិអាទីនិ សព្ពានិ អញ្ញមញ្ញស្ស វេវចនានិ។ សហធម្មេនាតិ សហេតុកេន សការណេន វចនេន។ សប្បាដិហារិយន្តិ យាវ ន និយ្យានិកំ កត្វា ធម្មំ ទេសេស្សន្តិ។

    Tattha viyattāti maggavasena viyattā. Tatheva vinītā tathā visāradā. Bahussutāti tepiṭakavasena bahu sutametesanti bahussutā. Tameva dhammaṃ dhārentīti dhammadharā. Athavā pariyattibahussutā ceva paṭivedhabahussutā ca. Pariyattipaṭivedhadhammānaṃyeva dhāraṇato dhammadharāti evamettha attho daṭṭhabbo. Dhammānudhammapaṭipannāti ariyadhammassa anudhammabhūtaṃ vipassanādhammaṃ paṭipannā. Sāmīcippaṭipannāti anucchavikapaṭipadaṃ paṭipannā. Anudhammacārinoti anudhammacaraṇasīlā. Sakaṃ ācariyakanti attano ācariyavādaṃ. Ācikkhissantītiādīni sabbāni aññamaññassa vevacanāni. Sahadhammenāti sahetukena sakāraṇena vacanena. Sappāṭihāriyanti yāva na niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessanti.

    ព្រហ្មចរិយន្តិ សិក្ខត្តយសង្គហិតំ សកលំ សាសនព្រហ្មចរិយំ។ ឥទ្ធន្តិ សមិទ្ធំ ឈានស្សាទវសេន។ ផីតន្តិ វុទ្ធិប្បត្តំ សព្ពផាលិផុល្លំ វិយ អភិញ្ញាយ សម្បត្តិវសេន។ វិត្ថារិកន្តិ វិត្ថតំ តស្មិំ តស្មិំ ទិសាភាគេ បតិដ្ឋិតវសេន។ ពាហុជញ្ញន្តិ ពហុជនេហិ ញាតំ បដិវិទ្ធំ មហាជនាភិសមយវសេន។ បុថុភូតន្តិ សព្ពាការវសេន បុថុលភាវប្បត្តំ។ កថំ? យាវ ទេវមនុស្សេហិ សុប្បកាសិតន្តិ យត្តកា វិញ្ញុជាតិកា ទេវា ចេវ មនុស្សា ច អត្ថិ សព្ពេហិ សុដ្ឋុ បកាសិតន្តិ អត្ថោ។

    Brahmacariyanti sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalaṃ sāsanabrahmacariyaṃ. Iddhanti samiddhaṃ jhānassādavasena. Phītanti vuddhippattaṃ sabbaphāliphullaṃ viya abhiññāya sampattivasena. Vitthārikanti vitthataṃ tasmiṃ tasmiṃ disābhāge patiṭṭhitavasena. Bāhujaññanti bahujanehi ñātaṃ paṭividdhaṃ mahājanābhisamayavasena. Puthubhūtanti sabbākāravasena puthulabhāvappattaṃ. Kathaṃ? Yāva devamanussehisuppakāsitanti yattakā viññujātikā devā ceva manussā ca atthi sabbehi suṭṭhu pakāsitanti attho.

    អប្បោស្សុក្កោតិ និរាលយោ។ ត្វញ្ហិ បាបិម, អដ្ឋមសត្តាហតោ បដ្ឋាយ – ‘‘បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា បរិនិព្ពាតុ, សុគតោ’’តិ វិរវន្តោ អាហិណ្ឌិត្ថ។ អជ្ជ ទានិ បដ្ឋាយ វិគតុស្សាហោ ហោហិ; មា មយ្ហំ បរិនិព្ពានត្ថំ វាយាមំ ករោហីតិ វទតិ។

    Appossukkoti nirālayo. Tvañhi pāpima, aṭṭhamasattāhato paṭṭhāya – ‘‘parinibbātu dāni, bhante, bhagavā parinibbātu, sugato’’ti viravanto āhiṇḍittha. Ajja dāni paṭṭhāya vigatussāho hohi; mā mayhaṃ parinibbānatthaṃ vāyāmaṃ karohīti vadati.

    អាយុសង្ខារឱស្សជ្ជនវណ្ណនា

    Āyusaṅkhāraossajjanavaṇṇanā

    ១៦៩. សតោ សម្បជានោ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជីតិ សតិំ សូបដ្ឋិតំ កត្វា ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា អាយុសង្ខារំ វិស្សជ្ជិ, បជហិ។ តត្ថ ន ភគវា ហត្ថេន លេឌ្ឌុំ វិយ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជិ, តេមាសមត្តមេវ បន សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិត្វា តតោ បរំ ន សមាបជ្ជិស្សាមីតិ ចិត្តំ ឧប្បាទេសិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘ឱស្សជី’’តិ។ ‘‘ឧស្សជ្ជី’’តិ បិ បាឋោ។ មហាភូមិចាលោតិ មហន្តោ បថវីកម្បោ។ តទា កិរ ទសសហស្សី លោកធាតុ កម្បិត្ថ។ ភិំសនកោតិ ភយជនកោ។ ទេវទុន្ទុភិយោ ច ផលិំសូតិ ទេវភេរិយោ ផលិំសុ, ទេវោ សុក្ខគជ្ជិតំ គជ្ជិ, អកាលវិជ្ជុលតា និច្ឆរិំសុ, ខណិកវស្សំ វស្សីតិ វុត្តំ ហោតិ។

    169.Sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajīti satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā āyusaṅkhāraṃ vissajji, pajahi. Tattha na bhagavā hatthena leḍḍuṃ viya āyusaṅkhāraṃ ossaji, temāsamattameva pana samāpattiṃ samāpajjitvā tato paraṃ na samāpajjissāmīti cittaṃ uppādesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ossajī’’ti. ‘‘Ussajjī’’ti pi pāṭho. Mahābhūmicāloti mahanto pathavīkampo. Tadā kira dasasahassī lokadhātu kampittha. Bhiṃsanakoti bhayajanako. Devadundubhiyo ca phaliṃsūti devabheriyo phaliṃsu, devo sukkhagajjitaṃ gajji, akālavijjulatā nicchariṃsu, khaṇikavassaṃ vassīti vuttaṃ hoti.

    ឧទានំ ឧទានេសីតិ កស្មា ឧទានេសិ? កោចិ នាម វទេយ្យ – ‘‘ភគវា បច្ឆតោ បច្ឆតោ អនុពន្ធិត្វា – ‘បរិនិព្ពាយថ, ភន្តេ, បរិនិព្ពាយថ, ភន្តេ’តិ ឧបទ្ទុតោ ភយេន អាយុសង្ខារំ វិស្សជ្ជេសី’’តិ។ ‘‘តស្សោកាសោ មា ហោតុ, ភីតស្ស ឧទានំ នាម នត្ថី’’តិ ឯតស្ស ទីបនត្ថំ បីតិវេគវិស្សដ្ឋំ ឧទានំ ឧទានេសិ។

    Udānaṃ udānesīti kasmā udānesi? Koci nāma vadeyya – ‘‘bhagavā pacchato pacchato anubandhitvā – ‘parinibbāyatha, bhante, parinibbāyatha, bhante’ti upadduto bhayena āyusaṅkhāraṃ vissajjesī’’ti. ‘‘Tassokāso mā hotu, bhītassa udānaṃ nāma natthī’’ti etassa dīpanatthaṃ pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi.

    តត្ថ សព្ពេសំ សោណសិង្គាលាទីនម្បិ បច្ចក្ខភាវតោ តុលិតំ បរិច្ឆិន្នន្តិ តុលំ។ កិំ តំ? កាមាវចរកម្មំ។ ន តុលំ, ន វា តុលំ សទិសមស្ស អញ្ញំ លោកិយំ កម្មំ អត្ថីតិ អតុលំ។ កិំ តំ? មហគ្គតកម្មំ។ អថវា កាមាវចររូបាវចរំ តុលំ, អរូបាវចរំ អតុលំ។ អប្បវិបាកំ វា តុលំ, ពហុវិបាកំ អតុលំ។ សម្ភវន្តិ សម្ភវស្ស ហេតុភូតំ, បិណ្ឌការកំ រាសិការកន្តិ អត្ថោ។ ភវសង្ខារន្តិ បុនព្ភវសង្ខារណកំ។ អវស្សជីតិ វិស្សជ្ជេសិ។ មុនីតិ ពុទ្ធមុនិ។ អជ្ឈត្តរតោតិ និយកជ្ឈត្តរតោ។ សមាហិតោតិ ឧបចារប្បនាសមាធិវសេន សមាហិតោ។ អភិន្ទិ កវចមិវាតិ កវចំ វិយ អភិន្ទិ។ អត្តសម្ភវន្តិ អត្តនិ សញ្ជាតំ កិលេសំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘សវិបាកដ្ឋេន សម្ភវំ, ភវាភិសង្ខារណដ្ឋេន ភវសង្ខារន្តិ ច លទ្ធនាមំ តុលាតុលសង្ខាតំ លោកិយកម្មញ្ច ឱស្សជិ។ សង្គាមសីសេ មហាយោធោ កវចំ វិយ អត្តសម្ភវំ កិលេសញ្ច អជ្ឈត្តរតោ សមាហិតោ ហុត្វា អភិន្ទី’’តិ។

    Tattha sabbesaṃ soṇasiṅgālādīnampi paccakkhabhāvato tulitaṃ paricchinnanti tulaṃ. Kiṃ taṃ? Kāmāvacarakammaṃ. Na tulaṃ, na vā tulaṃ sadisamassa aññaṃ lokiyaṃ kammaṃ atthīti atulaṃ. Kiṃ taṃ? Mahaggatakammaṃ. Athavā kāmāvacararūpāvacaraṃ tulaṃ, arūpāvacaraṃ atulaṃ. Appavipākaṃ vā tulaṃ, bahuvipākaṃ atulaṃ. Sambhavanti sambhavassa hetubhūtaṃ, piṇḍakārakaṃ rāsikārakanti attho. Bhavasaṅkhāranti punabbhavasaṅkhāraṇakaṃ. Avassajīti vissajjesi. Munīti buddhamuni. Ajjhattaratoti niyakajjhattarato. Samāhitoti upacārappanāsamādhivasena samāhito. Abhindi kavacamivāti kavacaṃ viya abhindi. Attasambhavanti attani sañjātaṃ kilesaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘savipākaṭṭhena sambhavaṃ, bhavābhisaṅkhāraṇaṭṭhena bhavasaṅkhāranti ca laddhanāmaṃ tulātulasaṅkhātaṃ lokiyakammañca ossaji. Saṅgāmasīse mahāyodho kavacaṃ viya attasambhavaṃ kilesañca ajjhattarato samāhito hutvā abhindī’’ti.

    អថ វា តុលន្តិ តុលេន្តោ តីរេន្តោ។ អតុលញ្ច សម្ភវន្តិ និព្ពានញ្ចេវ សម្ភវញ្ច។ ភវសង្ខារន្តិ ភវគាមិកម្មំ។ អវស្សជិ មុនីតិ ‘‘បញ្ចក្ខន្ធា អនិច្ចា, បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ និរោធោ និព្ពានំ និច្ច’’ន្តិអាទិនា (បដិ. ម. ៣.៣៨) នយេន តុលយន្តោ ពុទ្ធមុនិ ភវេ អាទីនវំ, និព្ពានេ ច អានិសំសំ ទិស្វា តំ ខន្ធានំ មូលភូតំ ភវសង្ខារកម្មំ – ‘‘កម្មក្ខយាយ សំវត្តតី’’តិ (ម. និ. ២.៨១) ឯវំ វុត្តេន កម្មក្ខយករេន អរិយមគ្គេន អវស្សជិ។ កថំ? អជ្ឈត្តរតោ សមាហិតោ អភិន្ទិ កវចមិវ អត្តនិ សម្ភវំ។ សោ ហិ វិបស្សនាវសេន អជ្ឈត្តរតោ សមថវសេន សមាហិតោតិ ឯវំ បុព្ពភាគតោ បដ្ឋាយ សមថវិបស្សនាពលេន កវចមិវ អត្តភាវំ បរិយោនន្ធិត្វា ឋិតំ, អត្តនិ សម្ភវត្តា ‘‘អត្តសម្ភវ’’ន្តិ លទ្ធនាមំ សព្ពកិលេសជាលំ អភិន្ទិ។ កិលេសាភាវេន ច កតកម្មំ អប្បដិសន្ធិកត្តា អវស្សដ្ឋំ នាម ហោតីតិ ឯវំ កិលេសប្បហានេន កម្មំ បជហិ, បហីនកិលេសស្ស ច ភយំ នាម នត្ថិ, តស្មា អភីតោវ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជិ, អភីតភាវញាបនត្ថញ្ច ឧទានំ ឧទានេសីតិ វេទិតព្ពោ។

    Atha vā tulanti tulento tīrento. Atulañca sambhavanti nibbānañceva sambhavañca. Bhavasaṅkhāranti bhavagāmikammaṃ. Avassaji munīti ‘‘pañcakkhandhā aniccā, pañcannaṃ khandhānaṃ nirodho nibbānaṃ nicca’’ntiādinā (paṭi. ma. 3.38) nayena tulayanto buddhamuni bhave ādīnavaṃ, nibbāne ca ānisaṃsaṃ disvā taṃ khandhānaṃ mūlabhūtaṃ bhavasaṅkhārakammaṃ – ‘‘kammakkhayāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 2.81) evaṃ vuttena kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji. Kathaṃ? Ajjhattarato samāhito abhindi kavacamiva attani sambhavaṃ. So hi vipassanāvasena ajjhattarato samathavasena samāhitoti evaṃ pubbabhāgato paṭṭhāya samathavipassanābalena kavacamiva attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ, attani sambhavattā ‘‘attasambhava’’nti laddhanāmaṃ sabbakilesajālaṃ abhindi. Kilesābhāvena ca katakammaṃ appaṭisandhikattā avassaṭṭhaṃ nāma hotīti evaṃ kilesappahānena kammaṃ pajahi, pahīnakilesassa ca bhayaṃ nāma natthi, tasmā abhītova āyusaṅkhāraṃ ossaji, abhītabhāvañāpanatthañca udānaṃ udānesīti veditabbo.

    មហាភូមិចាលវណ្ណនា

    Mahābhūmicālavaṇṇanā

    ១៧១. យំ មហាវាតាតិ យេន សមយេន យស្មិំ វា សមយេ មហាវាតា វាយន្តិ, មហាវាតា វាយន្តាបិ ឧក្ខេបកវាតា នាម ឧដ្ឋហន្តិ, តេ វាយន្តា សដ្ឋិសហស្សាធិកនវយោជនសតសហស្សពហលំ ឧទកសន្ធារកំ វាតំ ឧបច្ឆិន្ទន្តិ, តតោ អាកាសេ ឧទកំ ភស្សតិ, តស្មិំ ភស្សន្តេ បថវី ភស្សតិ។ បុន វាតោ អត្តនោ ពលេន អន្តោធមករណេ វិយ ឧទកំ អាពន្ធិត្វា គណ្ហាតិ, តតោ ឧទកំ ឧគ្គច្ឆតិ, តស្មិំ ឧគ្គច្ឆន្តេ បថវី ឧគ្គច្ឆតិ។ ឯវំ ឧទកំ កម្បិតំ បថវិំ កម្បេតិ។ ឯតញ្ច កម្បនំ យាវ អជ្ជកាលាបិ ហោតិយេវ, ពហលភាវេន បន ន ឱគច្ឆនុគ្គច្ឆនំ បញ្ញាយតិ។

    171.Yaṃ mahāvātāti yena samayena yasmiṃ vā samaye mahāvātā vāyanti, mahāvātā vāyantāpi ukkhepakavātā nāma uṭṭhahanti, te vāyantā saṭṭhisahassādhikanavayojanasatasahassabahalaṃ udakasandhārakaṃ vātaṃ upacchindanti, tato ākāse udakaṃ bhassati, tasmiṃ bhassante pathavī bhassati. Puna vāto attano balena antodhamakaraṇe viya udakaṃ ābandhitvā gaṇhāti, tato udakaṃ uggacchati, tasmiṃ uggacchante pathavī uggacchati. Evaṃ udakaṃ kampitaṃ pathaviṃ kampeti. Etañca kampanaṃ yāva ajjakālāpi hotiyeva, bahalabhāvena pana na ogacchanuggacchanaṃ paññāyati.

    មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោតិ ឥជ្ឈនស្ស មហន្តតាយ មហិទ្ធិកោ, អនុភវិតព្ពស្ស មហន្តតាយ មហានុភាវោ។ បរិត្តាតិ ទុព្ពលា។ អប្បមាណាតិ ពលវា។ សោ ឥមំ បថវិំ កម្បេតីតិ សោ ឥទ្ធិំ និព្ពត្តេត្វា សំវេជេន្តោ មហាមោគ្គល្លានោ វិយ, វីមំសន្តោ វា មហានាគត្ថេរស្ស ភាគិនេយ្យោ សង្ឃរក្ខិតសាមណេរោ វិយ បថវិំ កម្បេតិ។ សោ កិរាយស្មា ខុរគ្គេយេវ អរហត្តំ បត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ កោចិ ភិក្ខុ, យេន បព្ពជិតទិវសេយេវ អរហត្តំ បត្វា វេជយន្តោ បាសាទោ កម្បិតបុព្ពោ’’តិ? តតោ – ‘‘នត្ថិ កោចី’’តិ ញត្វា – ‘‘អហំ កម្បេស្សាមី’’តិ អភិញ្ញាពលេន វេជយន្តមត្ថកេ ឋត្វា បាទេន បហរិត្វា កម្បេតុំ នាសក្ខិ។ អថ នំ សក្កស្ស នាដកិត្ថិយោ អាហំសុ – ‘‘បុត្ត សង្ឃរក្ខិត, ត្វំ បូតិគន្ធេនេវ សីសេន វេជយន្តំ កម្បេតុំ ឥច្ឆសិ, សុប្បតិដ្ឋិតោ តាត បាសាទោ, កថំ កម្បេតុំ សក្ខិស្សសី’’តិ?

    Mahiddhiko mahānubhāvoti ijjhanassa mahantatāya mahiddhiko, anubhavitabbassa mahantatāya mahānubhāvo. Parittāti dubbalā. Appamāṇāti balavā. So imaṃ pathaviṃ kampetīti so iddhiṃ nibbattetvā saṃvejento mahāmoggallāno viya, vīmaṃsanto vā mahānāgattherassa bhāgineyyo saṅgharakkhitasāmaṇero viya pathaviṃ kampeti. So kirāyasmā khuraggeyeva arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘atthi nu kho koci bhikkhu, yena pabbajitadivaseyeva arahattaṃ patvā vejayanto pāsādo kampitapubbo’’ti? Tato – ‘‘natthi kocī’’ti ñatvā – ‘‘ahaṃ kampessāmī’’ti abhiññābalena vejayantamatthake ṭhatvā pādena paharitvā kampetuṃ nāsakkhi. Atha naṃ sakkassa nāṭakitthiyo āhaṃsu – ‘‘putta saṅgharakkhita, tvaṃ pūtigandheneva sīsena vejayantaṃ kampetuṃ icchasi, suppatiṭṭhito tāta pāsādo, kathaṃ kampetuṃ sakkhissasī’’ti?

    សាមណេរោ – ‘‘ឥមា ទេវតា មយា សទ្ធិំ កេឡិំ ករោន្តិ, អហំ ខោ បន អាចរិយំ នាលត្ថំ, កហំ នុ ខោ មេ អាចរិយោ សាមុទ្ទិកមហានាគត្ថេរោ’’តិ អាវជ្ជេន្តោ មហាសមុទ្ទេ ឧទកលេណំ មាបេត្វា ទិវាវិហារំ និសិន្នោតិ ញត្វា តត្ថ គន្ត្វា ថេរំ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ តតោ នំ ថេរោ – ‘‘កិំ, តាត សង្ឃរក្ខិត, អសិក្ខិត្វាវ យុទ្ធំ បវិដ្ឋោសី’’តិ វត្វា ‘‘នាសក្ខិ, តាត, វេជយន្តំ កម្បេតុ’’ន្តិ បុច្ឆិ។ អាចរិយំ, ភន្តេ, នាលត្ថន្តិ។ អថ នំ ថេរោ – ‘‘តាត តុម្ហាទិសេ អកម្បេន្តេ កោ អញ្ញោ កម្បេស្សតិ។ ទិដ្ឋបុព្ពំ តេ, តាត, ឧទកបិដ្ឋេ គោមយខណ្ឌំ បិលវន្តំ, តាត, កបល្លកបូវំ បចន្តា អន្តន្តេន បរិច្ឆិន្ទន្តិ, ឥមិនា ឱបម្មេន ជានាហី’’តិ អាហ។ សោ – ‘‘វដ្ដិស្សតិ, ភន្តេ, ឯត្តកេនា’’តិ វត្វា បាសាទេន បតិដ្ឋិតោកាសំ ឧទកំ ហោតូតិ អធិដ្ឋាយ វេជយន្តាភិមុខោ អគមាសិ។

    Sāmaṇero – ‘‘imā devatā mayā saddhiṃ keḷiṃ karonti, ahaṃ kho pana ācariyaṃ nālatthaṃ, kahaṃ nu kho me ācariyo sāmuddikamahānāgatthero’’ti āvajjento mahāsamudde udakaleṇaṃ māpetvā divāvihāraṃ nisinnoti ñatvā tattha gantvā theraṃ vanditvā aṭṭhāsi. Tato naṃ thero – ‘‘kiṃ, tāta saṅgharakkhita, asikkhitvāva yuddhaṃ paviṭṭhosī’’ti vatvā ‘‘nāsakkhi, tāta, vejayantaṃ kampetu’’nti pucchi. Ācariyaṃ, bhante, nālatthanti. Atha naṃ thero – ‘‘tāta tumhādise akampente ko añño kampessati. Diṭṭhapubbaṃ te, tāta, udakapiṭṭhe gomayakhaṇḍaṃ pilavantaṃ, tāta, kapallakapūvaṃ pacantā antantena paricchindanti, iminā opammena jānāhī’’ti āha. So – ‘‘vaṭṭissati, bhante, ettakenā’’ti vatvā pāsādena patiṭṭhitokāsaṃ udakaṃ hotūti adhiṭṭhāya vejayantābhimukho agamāsi.

    ទេវធីតរោ តំ ទិស្វា – ‘‘ឯកវារំ លជ្ជិត្វា គតោ, បុនបិ សាមណេរោ ឯតិ, បុនបិ ឯតី’’តិ វទិំសុ។ សក្កោ ទេវរាជា – ‘‘មា មយ្ហំ បុត្តេន សទ្ធិំ កថយិត្ថ, ឥទានិ តេន អាចរិយោ លទ្ធោ, ខណេន បាសាទំ កម្បេស្សតី’’តិ អាហ។ សាមណេរោបិ បាទង្គុដ្ឋេន បាសាទថូបិកំ បហរិ។ បាសាទោ ចតូហិ ទិសាហិ ឱណមតិ។ ទេវតា – ‘‘បតិដ្ឋាតុំ ទេហិ, តាត, បាសាទស្ស បតិដ្ឋាតុំ ទេហិ, តាត, បាសាទស្សា’’តិ វិរវិំសុ។ សាមណេរោ បាសាទំ យថាឋានេ ឋបេត្វា បាសាទមត្ថកេ ឋត្វា ឧទានំ ឧទានេសិ –

    Devadhītaro taṃ disvā – ‘‘ekavāraṃ lajjitvā gato, punapi sāmaṇero eti, punapi etī’’ti vadiṃsu. Sakko devarājā – ‘‘mā mayhaṃ puttena saddhiṃ kathayittha, idāni tena ācariyo laddho, khaṇena pāsādaṃ kampessatī’’ti āha. Sāmaṇeropi pādaṅguṭṭhena pāsādathūpikaṃ pahari. Pāsādo catūhi disāhi oṇamati. Devatā – ‘‘patiṭṭhātuṃ dehi, tāta, pāsādassa patiṭṭhātuṃ dehi, tāta, pāsādassā’’ti viraviṃsu. Sāmaṇero pāsādaṃ yathāṭhāne ṭhapetvā pāsādamatthake ṭhatvā udānaṃ udānesi –

    ‘‘អជ្ជេវាហំ បព្ពជិតោ, អជ្ជ បត្តាសវក្ខយំ;

    ‘‘Ajjevāhaṃ pabbajito, ajja pattāsavakkhayaṃ;

    អជ្ជ កម្បេមិ បាសាទំ, អហោ ពុទ្ធស្សុឡារតា។

    Ajja kampemi pāsādaṃ, aho buddhassuḷāratā.

    អជ្ជេវាហំ បព្ពជិតោ…បេ.… អហោ ធម្មស្សុឡារតា។

    Ajjevāhaṃ pabbajito…pe… aho dhammassuḷāratā.

    អជ្ជេវាហំ បព្ពជិតោ…បេ.… អហោ សង្ឃស្សុឡារតាតិ។

    Ajjevāhaṃ pabbajito…pe… aho saṅghassuḷāratāti.

    ឥតោ បរេសុ ឆសុ បថវីកម្បេសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ មហាបទានេ វុត្តមេវ។

    Ito paresu chasu pathavīkampesu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāpadāne vuttameva.

    ឥតិ ឥមេសុ អដ្ឋសុ បថវីកម្បេសុ បឋមោ ធាតុកោបេន, ទុតិយោ ឥទ្ធានុភាវេន, តតិយចតុត្ថា បុញ្ញតេជេន, បញ្ចមោ ញាណតេជេន, ឆដ្ឋោ សាធុការទានវសេន, សត្តមោ ការុញ្ញភាវេន, អដ្ឋមោ អារោទនេន។ មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមន្តេ ច តតោ និក្ខមន្តេ ច មហាសត្តេ តស្ស បុញ្ញតេជេន បថវី អកម្បិត្ថ។ អភិសម្ពោធិយំ ញាណតេជេន អភិហតា ហុត្វា អកម្បិត្ថ។ ធម្មចក្កប្បវត្តនេ សាធុការភាវសណ្ឋិតា សាធុការំ ទទមានា អកម្បិត្ថ។ អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនេ ការុញ្ញសភាវសណ្ឋិតា ចិត្តសង្ខោភំ អសហមានា អកម្បិត្ថ។ បរិនិព្ពានេ អារោទនវេគតុន្នា ហុត្វា អកម្បិត្ថ។ អយំ បនត្ថោ បថវីទេវតាយ វសេន វេទិតព្ពោ, មហាភូតបថវិយា បនេតំ នត្ថិ អចេតនត្តាតិ។

    Iti imesu aṭṭhasu pathavīkampesu paṭhamo dhātukopena, dutiyo iddhānubhāvena, tatiyacatutthā puññatejena, pañcamo ñāṇatejena, chaṭṭho sādhukāradānavasena, sattamo kāruññabhāvena, aṭṭhamo ārodanena. Mātukucchiṃ okkamante ca tato nikkhamante ca mahāsatte tassa puññatejena pathavī akampittha. Abhisambodhiyaṃ ñāṇatejena abhihatā hutvā akampittha. Dhammacakkappavattane sādhukārabhāvasaṇṭhitā sādhukāraṃ dadamānā akampittha. Āyusaṅkhārossajjane kāruññasabhāvasaṇṭhitā cittasaṅkhobhaṃ asahamānā akampittha. Parinibbāne ārodanavegatunnā hutvā akampittha. Ayaṃ panattho pathavīdevatāya vasena veditabbo, mahābhūtapathaviyā panetaṃ natthi acetanattāti.

    ឥមេ ខោ, អានន្ទ, អដ្ឋ ហេតូតិ ឯត្ថ ឥមេតិ និទ្ទិដ្ឋនិទស្សនំ។ ឯត្តាវតា ច បនាយស្មា អានន្ទោ – ‘‘អទ្ធា អជ្ជ ភគវតា អាយុសង្ខារោ ឱស្សដ្ឋោ’’តិ សល្លក្ខេសិ។ ភគវា បន សល្លក្ខិតភាវំ ជានន្តោបិ ឱកាសំ អទត្វាវ អញ្ញានិបិ អដ្ឋកានិ សម្បិណ្ឌេន្តោ – ‘‘អដ្ឋ ខោ ឥមា’’តិអាទិមាហ។

    Ime kho, ānanda, aṭṭha hetūti ettha imeti niddiṭṭhanidassanaṃ. Ettāvatā ca panāyasmā ānando – ‘‘addhā ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭho’’ti sallakkhesi. Bhagavā pana sallakkhitabhāvaṃ jānantopi okāsaṃ adatvāva aññānipi aṭṭhakāni sampiṇḍento – ‘‘aṭṭha kho imā’’tiādimāha.

    អដ្ឋបរិសវណ្ណនា

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā

    ១៧២. តត្ថ អនេកសតំ ខត្តិយបរិសន្តិ ពិម្ពិសារសមាគមញាតិសមាគលិច្ឆវីសមាគមាទិសទិសំ, សា បន អញ្ញេសុ ចក្កវាឡេសុបិ លព្ភតេយេវ។ សល្លបិតបុព្ពន្តិ អាលាបសល្លាបោ កតបុព្ពោ។ សាកច្ឆាតិ ធម្មសាកច្ឆាបិ សមាបជ្ជិតបុព្ពា។ យាទិសកោ តេសំ វណ្ណោតិ តេ ឱទាតាបិ ហោន្តិ កាឡាបិ មង្គុរច្ឆវីបិ, សត្ថា សុវណ្ណវណ្ណោវ។ ឥទំ បន សណ្ឋានំ បដិច្ច កថិតំ។ សណ្ឋានម្បិ ច កេវលំ តេសំ បញ្ញាយតិយេវ, ន បន ភគវា មិលក្ខុសទិសោ ហោតិ, នាបិ អាមុត្តមណិកុណ្ឌលោ, ពុទ្ធវេសេនេវ និសីទតិ។ តេ បន អត្តនោ សមានសណ្ឋានមេវ បស្សន្តិ។ យាទិសកោ តេសំ សរោតិ តេ ឆិន្នស្សរាបិ ហោន្តិ គគ្គរស្សរាបិ កាកស្សរាបិ, សត្ថា ព្រហ្មស្សរោវ។ ឥទំ បន ភាសន្តរំ សន្ធាយ កថិតំ។ សចេបិ ហិ សត្ថា រាជាសនេ និសិន្នោ កថេតិ, ‘‘អជ្ជ រាជា មធុរេន សរេន កថេតី’’តិ តេសំ ហោតិ។ កថេត្វា បក្កន្តេ បន ភគវតិ បុន រាជានំ អាគតំ ទិស្វា – ‘‘កោ នុ ខោ អយ’’ន្តិ វីមំសា ឧប្បជ្ជតិ។ តត្ថ កោ នុ ខោ អយន្តិ ឥមស្មិំ ឋានេ ឥទានេវ មាគធភាសាយ សីហឡភាសាយ មធុរេនាការេន កថេន្តោ កោ នុ ខោ អយំ អន្តរហិតោ, កិំ ទេវោ, ឧទាហុ មនុស្សោតិ ឯវំ វីមំសន្តាបិ ន ជានន្តីតិ អត្ថោ។ កិមត្ថំ បនេវំ អជានន្តានំ ធម្មំ ទេសេតីតិ? វាសនត្ថាយ ។ ឯវំ សុតោបិ ហិ ធម្មោ អនាគតេ បច្ចយោ ហោតិ យេវាតិ អនាគតំ បដិច្ច ទេសេតិ។ អនេកសតំ ព្រាហ្មណបរិសន្តិអាទីនម្បិ សោណទណ្ឌកូដទណ្ឌសមាគមាទិវសេន ចេវ អញ្ញចក្កវាឡវសេន ច សម្ភវោ វេទិតព្ពោ។

    172. Tattha anekasataṃ khattiyaparisanti bimbisārasamāgamañātisamāgalicchavīsamāgamādisadisaṃ, sā pana aññesu cakkavāḷesupi labbhateyeva. Sallapitapubbanti ālāpasallāpo katapubbo. Sākacchāti dhammasākacchāpi samāpajjitapubbā. Yādisako tesaṃ vaṇṇoti te odātāpi honti kāḷāpi maṅguracchavīpi, satthā suvaṇṇavaṇṇova. Idaṃ pana saṇṭhānaṃ paṭicca kathitaṃ. Saṇṭhānampi ca kevalaṃ tesaṃ paññāyatiyeva, na pana bhagavā milakkhusadiso hoti, nāpi āmuttamaṇikuṇḍalo, buddhaveseneva nisīdati. Te pana attano samānasaṇṭhānameva passanti. Yādisako tesaṃ saroti te chinnassarāpi honti gaggarassarāpi kākassarāpi, satthā brahmassarova. Idaṃ pana bhāsantaraṃ sandhāya kathitaṃ. Sacepi hi satthā rājāsane nisinno katheti, ‘‘ajja rājā madhurena sarena kathetī’’ti tesaṃ hoti. Kathetvā pakkante pana bhagavati puna rājānaṃ āgataṃ disvā – ‘‘ko nu kho aya’’nti vīmaṃsā uppajjati. Tattha ko nu kho ayanti imasmiṃ ṭhāne idāneva māgadhabhāsāya sīhaḷabhāsāya madhurenākārena kathento ko nu kho ayaṃ antarahito, kiṃ devo, udāhu manussoti evaṃ vīmaṃsantāpi na jānantīti attho. Kimatthaṃ panevaṃ ajānantānaṃ dhammaṃ desetīti? Vāsanatthāya . Evaṃ sutopi hi dhammo anāgate paccayo hoti yevāti anāgataṃ paṭicca deseti. Anekasataṃ brāhmaṇaparisantiādīnampi soṇadaṇḍakūṭadaṇḍasamāgamādivasena ceva aññacakkavāḷavasena ca sambhavo veditabbo.

    ឥមា បន អដ្ឋ បរិសា ភគវា កិមត្ថំ អាហរិ? អភីតភាវទស្សនត្ថមេវ។ ឥមា កិរ អាហរិត្វា ឯវមាហ – ‘‘អានន្ទ, ឥមាបិ អដ្ឋ បរិសា ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ ទេសេន្តស្ស តថាគតស្ស ភយំ វា សារជ្ជំ វា នត្ថិ, មារំ បន ឯកកំ ទិស្វា តថាគតោ ភាយេយ្យាតិ កោ ឯវំ សញ្ញំ ឧប្បាទេតុមរហតិ។ អភីតោ, អានន្ទ, តថាគតោ អច្ឆម្ភី, សតោ សម្បជានោ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជី’’តិ។

    Imā pana aṭṭha parisā bhagavā kimatthaṃ āhari? Abhītabhāvadassanatthameva. Imā kira āharitvā evamāha – ‘‘ānanda, imāpi aṭṭha parisā upasaṅkamitvā dhammaṃ desentassa tathāgatassa bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthi, māraṃ pana ekakaṃ disvā tathāgato bhāyeyyāti ko evaṃ saññaṃ uppādetumarahati. Abhīto, ānanda, tathāgato acchambhī, sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajī’’ti.

    អដ្ឋអភិភាយតនវណ្ណនា

    Aṭṭhaabhibhāyatanavaṇṇanā

    ១៧៣. អភិភាយតនានីតិ អភិភវនការណានិ។ កិំ អភិភវន្តិ? បច្ចនីកធម្មេបិ អារម្មណានិបិ។ តានិ ហិ បដិបក្ខភាវេន បច្ចនីកធម្មេ អភិភវន្តិ, បុគ្គលស្ស ញាណុត្តរិយតាយ អារម្មណានិ។

    173.Abhibhāyatanānīti abhibhavanakāraṇāni. Kiṃ abhibhavanti? Paccanīkadhammepi ārammaṇānipi. Tāni hi paṭipakkhabhāvena paccanīkadhamme abhibhavanti, puggalassa ñāṇuttariyatāya ārammaṇāni.

    អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញីតិអាទីសុ បន អជ្ឈត្តរូបេ បរិកម្មវសេន អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី នាម ហោតិ។ អជ្ឈត្តញ្ហិ នីលបរិកម្មំ ករោន្តោ កេសេ វា បិត្តេ វា អក្ខិតារកាយ វា ករោតិ។ បីតបរិកម្មំ ករោន្តោ មេទេ វា ឆវិយា វា ហត្ថបាទបិដ្ឋេសុ វា អក្ខីនំ បីតកដ្ឋានេ វា ករោតិ។ លោហិតបរិកម្មំ ករោន្តោ មំសេ វា លោហិតេ វា ជិវ្ហាយ វា អក្ខីនំ រត្តដ្ឋានេ វា ករោតិ។ ឱទាតបរិកម្មំ ករោន្តោ អដ្ឋិម្ហិ វា ទន្តេ វា នខេ វា អក្ខីនំ សេតដ្ឋានេ វា ករោតិ។ តំ បន សុនីលំ សុបីតំ សុលោហិតកំ សុឱទាតកំ ន ហោតិ, អវិសុទ្ធមេវ ហោតិ។

    Ajjhattaṃ rūpasaññītiādīsu pana ajjhattarūpe parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī nāma hoti. Ajjhattañhi nīlaparikammaṃ karonto kese vā pitte vā akkhitārakāya vā karoti. Pītaparikammaṃ karonto mede vā chaviyā vā hatthapādapiṭṭhesu vā akkhīnaṃ pītakaṭṭhāne vā karoti. Lohitaparikammaṃ karonto maṃse vā lohite vā jivhāya vā akkhīnaṃ rattaṭṭhāne vā karoti. Odātaparikammaṃ karonto aṭṭhimhi vā dante vā nakhe vā akkhīnaṃ setaṭṭhāne vā karoti. Taṃ pana sunīlaṃ supītaṃ sulohitakaṃ suodātakaṃ na hoti, avisuddhameva hoti.

    ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតីតិ យស្សេវំ បរិកម្មំ អជ្ឈត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ, និមិត្តំ បន ពហិទ្ធា, សោ ឯវំ អជ្ឈត្តំ បរិកម្មស្ស ពហិទ្ធា ច អប្បនាយ វសេន – ‘‘អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតី’’តិ វុច្ចតិ។ បរិត្តានីតិ អវឌ្ឍិតានិ។ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានីតិ សុវណ្ណានិ វា ហោន្តិ, ទុព្ពណ្ណានិ វា។ បរិត្តវសេនេវ ឥទំ អភិភាយតនំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ តានិ អភិភុយ្យាតិ យថា នាម សម្បន្នគហណិកោ កដច្ឆុមត្តំ ភត្តំ លភិត្វា – ‘‘កិំ ឯត្ថ ភុញ្ជិតព្ពំ អត្ថី’’តិ សង្កឌ្ឍិត្វា ឯកកពឡមេវ ករោតិ, ឯវមេវ ញាណុត្តរិកោ បុគ្គលោ វិសទញាណោ – ‘‘កិំ ឯត្ថ បរិត្តកេ អារម្មណេ សមាបជ្ជិតព្ពំ អត្ថិ, នាយំ មម ភារោ’’តិ តានិ រូបានិ អភិភវិត្វា សមាបជ្ជតិ, សហ និមិត្តុប្បាទេនេវេត្ថ អប្បនំ បាបេតីតិ អត្ថោ។ ជានាមិ បស្សាមីតិ ឥមិនា បនស្ស អាភោគោ កថិតោ។ សោ ច ខោ សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតស្ស, ន អន្តោសមាបត្តិយំ។ ឯវំសញ្ញី ហោតីតិ អាភោគសញ្ញាយបិ ឈានសញ្ញាយបិ ឯវំសញ្ញី ហោតិ។ អភិភវនសញ្ញា ហិស្ស អន្តោសមាបត្តិយម្បិ អត្ថិ, អាភោគសញ្ញា បន សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតស្សេវ។

    Eko bahiddhā rūpāni passatīti yassevaṃ parikammaṃ ajjhattaṃ uppannaṃ hoti, nimittaṃ pana bahiddhā, so evaṃ ajjhattaṃ parikammassa bahiddhā ca appanāya vasena – ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati. Parittānīti avaḍḍhitāni. Suvaṇṇadubbaṇṇānīti suvaṇṇāni vā honti, dubbaṇṇāni vā. Parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tāni abhibhuyyāti yathā nāma sampannagahaṇiko kaṭacchumattaṃ bhattaṃ labhitvā – ‘‘kiṃ ettha bhuñjitabbaṃ atthī’’ti saṅkaḍḍhitvā ekakabaḷameva karoti, evameva ñāṇuttariko puggalo visadañāṇo – ‘‘kiṃ ettha parittake ārammaṇe samāpajjitabbaṃ atthi, nāyaṃ mama bhāro’’ti tāni rūpāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho. Jānāmipassāmīti iminā panassa ābhogo kathito. So ca kho samāpattito vuṭṭhitassa, na antosamāpattiyaṃ. Evaṃsaññī hotīti ābhogasaññāyapi jhānasaññāyapi evaṃsaññī hoti. Abhibhavanasaññā hissa antosamāpattiyampi atthi, ābhogasaññā pana samāpattito vuṭṭhitasseva.

    អប្បមាណានីតិ វឌ្ឍិតប្បមាណានិ, មហន្តានីតិ អត្ថោ។ អភិភុយ្យាតិ ឯត្ថ បន យថា មហគ្ឃសោ បុរិសោ ឯកំ ភត្តវឌ្ឍិតកំ លភិត្វា – ‘‘អញ្ញម្បិ ហោតុ, កិំ ឯតំ មយ្ហំ ករិស្សតី’’តិ តំ ន មហន្តតោ បស្សតិ, ឯវមេវ ញាណុត្តរោ បុគ្គលោ វិសទញាណោ ‘‘កិំ ឯត្ថ សមាបជ្ជិតព្ពំ, នយិទំ អប្បមាណំ, ន មយ្ហំ ចិត្តេកគ្គតាករណេ ភារោ អត្ថី’’តិ តានិ អភិភវិត្វា សមាបជ្ជតិ, សហ និមិត្តុប្បាទេនេវេត្ថ អប្បនំ បាបេតីតិ អត្ថោ។

    Appamāṇānīti vaḍḍhitappamāṇāni, mahantānīti attho. Abhibhuyyāti ettha pana yathā mahagghaso puriso ekaṃ bhattavaḍḍhitakaṃ labhitvā – ‘‘aññampi hotu, kiṃ etaṃ mayhaṃ karissatī’’ti taṃ na mahantato passati, evameva ñāṇuttaro puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha samāpajjitabbaṃ, nayidaṃ appamāṇaṃ, na mayhaṃ cittekaggatākaraṇe bhāro atthī’’ti tāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho.

    អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញីតិ អលាភិតាយ វា អនត្ថិកតាយ វា អជ្ឈត្តរូបេ បរិកម្មសញ្ញាវិរហិតោ។

    Ajjhattaṃ arūpasaññīti alābhitāya vā anatthikatāya vā ajjhattarūpe parikammasaññāvirahito.

    ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតីតិ យស្ស បរិកម្មម្បិ និមិត្តម្បិ ពហិទ្ធាវ ឧប្បន្នំ, សោ ឯវំ ពហិទ្ធា បរិកម្មស្ស ចេវ អប្បនាយ ច វសេន – ‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតី’’តិ វុច្ចតិ។ សេសមេត្ថ ចតុត្ថាភិភាយតនេ វុត្តនយមេវ។ ឥមេសុ បន ចតូសុ បរិត្តំ វិតក្កចរិតវសេន អាគតំ, អប្បមាណំ មោហចរិតវសេន, សុវណ្ណំ ទោសចរិតវសេន, ទុព្ពណ្ណំ រាគចរិតវសេន។ ឯតេសញ្ហិ ឯតានិ សប្បាយានិ។ សា ច នេសំ សប្បាយតា វិត្ថារតោ វិសុទ្ធិមគ្គេ ចរិតនិទ្ទេសេ វុត្តា។

    Eko bahiddhā rūpāni passatīti yassa parikammampi nimittampi bahiddhāva uppannaṃ, so evaṃ bahiddhā parikammassa ceva appanāya ca vasena – ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati. Sesamettha catutthābhibhāyatane vuttanayameva. Imesu pana catūsu parittaṃ vitakkacaritavasena āgataṃ, appamāṇaṃ mohacaritavasena, suvaṇṇaṃ dosacaritavasena, dubbaṇṇaṃ rāgacaritavasena. Etesañhi etāni sappāyāni. Sā ca nesaṃ sappāyatā vitthārato visuddhimagge caritaniddese vuttā.

    បញ្ចមអភិភាយតនាទីសុ នីលានីតិ សព្ពសង្គាហកវសេន វុត្តំ។ នីលវណ្ណានីតិ វណ្ណវសេន។ នីលនិទស្សនានីតិ និទស្សនវសេន, អបញ្ញាយ មានវិវរានិ អសម្ភិន្នវណ្ណានិ ឯកនីលានេវ ហុត្វា ទិស្សន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ នីលនិភាសានីតិ ឥទំ បន ឱភាសវសេន វុត្តំ, នីលោភាសានិ នីលប្បភាយុត្តានីតិ អត្ថោ។ ឯតេន នេសំ វិសុទ្ធតំ ទស្សេតិ។ វិសុទ្ធវណ្ណវសេនេវ ហិ ឥមានិ ចត្តារិ អភិភាយតនានិ វុត្តានិ។ ឧមាបុប្ផន្តិ ឯតញ្ហិ បុប្ផំ សិនិទ្ធំ មុទុ, ទិស្សមានម្បិ នីលមេវ ហោតិ។ គិរិកណ្ណិកបុប្ផាទីនិ បន ទិស្សមានានិ សេតធាតុកានេវ ហោន្តិ។ តស្មា ឥទមេវ គហិតំ, ន តានិ។ ពារាណសេយ្យកន្តិ ពារាណសិសម្ភវំ។ តត្ថ កិរ កប្បាសោបិ មុទុ, សុត្តកន្តិកាយោបិ តន្តវាយាបិ ឆេកា, ឧទកម្បិ សុចិ សិនិទ្ធំ។ តស្មា តំ វត្ថំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ ហោតិ; ទ្វីសុបិ បស្សេសុ មដ្ឋំ មុទុ សិនិទ្ធំ ខាយតិ។

    Pañcamaabhibhāyatanādīsu nīlānīti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Nīlavaṇṇānīti vaṇṇavasena. Nīlanidassanānīti nidassanavasena, apaññāya mānavivarāni asambhinnavaṇṇāni ekanīlāneva hutvā dissantīti vuttaṃ hoti. Nīlanibhāsānīti idaṃ pana obhāsavasena vuttaṃ, nīlobhāsāni nīlappabhāyuttānīti attho. Etena nesaṃ visuddhataṃ dasseti. Visuddhavaṇṇavaseneva hi imāni cattāri abhibhāyatanāni vuttāni. Umāpupphanti etañhi pupphaṃ siniddhaṃ mudu, dissamānampi nīlameva hoti. Girikaṇṇikapupphādīni pana dissamānāni setadhātukāneva honti. Tasmā idameva gahitaṃ, na tāni. Bārāṇaseyyakanti bārāṇasisambhavaṃ. Tattha kira kappāsopi mudu, suttakantikāyopi tantavāyāpi chekā, udakampi suci siniddhaṃ. Tasmā taṃ vatthaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ hoti; dvīsupi passesu maṭṭhaṃ mudu siniddhaṃ khāyati.

    បីតានីតិអាទីសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ‘‘នីលកសិណំ ឧគ្គណ្ហន្តោ នីលស្មិំ និមិត្តំ គណ្ហាតិ បុប្ផស្មិំ វា វត្ថស្មិំ វា វណ្ណធាតុយា វា’’តិអាទិកំ បនេត្ថ កសិណករណញ្ច បរិកម្មញ្ច អប្បនាវិធានញ្ច សព្ពំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារតោ វុត្តមេវ។ ឥមានិបិ អដ្ឋ អភិភាយតនានិ អភីតភាវទស្សនត្ថមេវ អានីតានិ។ ឥមានិ កិរ វត្វា ឯវមាហ – ‘‘អានន្ទ, ឯវរូបាបិ សមាបត្តិយោ សមាបជ្ជន្តស្ស ច វុដ្ឋហន្តស្ស ច តថាគតស្ស ភយំ វា សារជ្ជំ វា នត្ថិ, មារំ បន ឯកកំ ទិស្វា តថាគតោ ភាយេយ្យាតិ កោ ឯវំ សញ្ញំ ឧប្បាទេតុមរហតិ។ អភីតោ, អានន្ទ, តថាគតោ អច្ឆម្ភី, សតោ សម្បជានោ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជី’’តិ។

    Pītānītiādīsupi imināva nayena attho veditabbo. ‘‘Nīlakasiṇaṃ uggaṇhanto nīlasmiṃ nimittaṃ gaṇhāti pupphasmiṃ vā vatthasmiṃ vā vaṇṇadhātuyā vā’’tiādikaṃ panettha kasiṇakaraṇañca parikammañca appanāvidhānañca sabbaṃ visuddhimagge vitthārato vuttameva. Imānipi aṭṭha abhibhāyatanāni abhītabhāvadassanatthameva ānītāni. Imāni kira vatvā evamāha – ‘‘ānanda, evarūpāpi samāpattiyo samāpajjantassa ca vuṭṭhahantassa ca tathāgatassa bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthi, māraṃ pana ekakaṃ disvā tathāgato bhāyeyyāti ko evaṃ saññaṃ uppādetumarahati. Abhīto, ānanda, tathāgato acchambhī, sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajī’’ti.

    អដ្ឋវិមោក្ខវណ្ណនា

    Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

    ១៧៤. វិមោក្ខកថា ឧត្តានត្ថាយេវ។ ឥមេបិ អដ្ឋ វិមោក្ខា អភីតភាវទស្សនត្ថមេវ អានីតា។ ឥមេបិ កិរ វត្វា ឯវមាហ – ‘‘អានន្ទ, ឯតាបិ សមាបត្តិយោ សមាបជ្ជន្តស្ស ច វុដ្ឋហន្តស្ស ច តថាគតស្ស ភយំ វា សារជ្ជំ វា នត្ថិ…បេ.… ឱស្សជី’’តិ។

    174. Vimokkhakathā uttānatthāyeva. Imepi aṭṭha vimokkhā abhītabhāvadassanatthameva ānītā. Imepi kira vatvā evamāha – ‘‘ānanda, etāpi samāpattiyo samāpajjantassa ca vuṭṭhahantassa ca tathāgatassa bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthi…pe… ossajī’’ti.

    ១៧៥. ឥទានិបិ ភគវា អានន្ទស្ស ឱកាសំ អទត្វាវ ឯកមិទាហន្តិអាទិនា នយេន អបរម្បិ ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ បឋមាភិសម្ពុទ្ធោតិ អភិសម្ពុទ្ធោ ហុត្វា បឋមមេវ អដ្ឋមេ សត្តាហេ។

    175. Idānipi bhagavā ānandassa okāsaṃ adatvāva ekamidāhantiādinā nayena aparampi desanaṃ ārabhi. Tattha paṭhamābhisambuddhoti abhisambuddho hutvā paṭhamameva aṭṭhame sattāhe.

    ១៧៧. ឱស្សដ្ឋោតិ វិស្សជ្ជិតោ បរិច្ឆិន្នោ, ឯវំ កិរ វត្វា – ‘‘តេនាយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ កម្បិត្ថា’’តិ អាហ។

    177.Ossaṭṭhoti vissajjito paricchinno, evaṃ kira vatvā – ‘‘tenāyaṃ dasasahassī lokadhātu kampitthā’’ti āha.

    អានន្ទយាចនកថា

    Ānandayācanakathā

    ១៧៨. អលន្តិ បដិក្ខេបវចនមេតំ។ ពោធិន្តិ ចតុមគ្គញាណបដិវេឃំ។ សទ្ទហសិ ត្វន្តិ ឯវំ វុត្តភាវំ តថាគតស្ស សទ្ទហសីតិ វទតិ។ តស្មាតិហានន្ទាតិ យស្មា ឥទំ វចនំ សទ្ទហសិ, តស្មា តុយ្ហេវេតំ ទុក្កដន្តិ ទស្សេតិ។

    178.Alanti paṭikkhepavacanametaṃ. Bodhinti catumaggañāṇapaṭiveghaṃ. Saddahasi tvanti evaṃ vuttabhāvaṃ tathāgatassa saddahasīti vadati. Tasmātihānandāti yasmā idaṃ vacanaṃ saddahasi, tasmā tuyhevetaṃ dukkaṭanti dasseti.

    ១៧៩. ឯកមិទាហន្តិ ឥទំ ភគវា – ‘‘ន កេវលំ អហំ ឥធេវ តំ អាមន្តេសិំ, អញ្ញទាបិ អាមន្តេត្វា ឱឡារិកំ និមិត្តំ អកាសិំ, តម្បិ តយា ន បដិវិទ្ធំ, តវេវាយំ អបរាធោ’’តិ ឯវំ សោកវិនោទនត្ថាយ នានប្បការតោ ថេរស្សេវ ទោសារោបនត្ថំ អារភិ។

    179.Ekamidāhanti idaṃ bhagavā – ‘‘na kevalaṃ ahaṃ idheva taṃ āmantesiṃ, aññadāpi āmantetvā oḷārikaṃ nimittaṃ akāsiṃ, tampi tayā na paṭividdhaṃ, tavevāyaṃ aparādho’’ti evaṃ sokavinodanatthāya nānappakārato therasseva dosāropanatthaṃ ārabhi.

    ១៨៣. បិយេហិ មនាបេហីតិ មាតាបិតាភាតាភគិនិអាទិកេហិ ជាតិយា នានាភាវោ, មរណេន វិនាភាវោ, ភវេន អញ្ញថាភាវោ។ តំ កុតេត្ថ លព្ភាតិ តន្តិ តស្មា, យស្មា សព្ពេហេវ បិយេហិ មនាបេហិ នានាភាវោ, តស្មា ទស បារមិយោ បូរេត្វាបិ, សម្ពោធិំ បត្វាបិ, ធម្មចក្កំ បវត្តេត្វាបិ, យមកបាដិហារិយំ ទស្សេត្វាបិ, ទេវោរោហណំ កត្វាបិ, យំ តំ ជាតំ ភូតំ សង្ខតំ បលោកធម្មំ, តំ វត តថាគតស្សាបិ សរីរំ មា បលុជ្ជីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ, រោទន្តេនាបិ កន្ទន្តេនាបិ ន សក្កា តំ ការណំ លទ្ធុន្តិ។ បុន បច្ចាវមិស្សតីតិ យំ ចត្តំ វន្តំ, តំ វត បុន បដិខាទិស្សតីតិ អត្ថោ។

    183.Piyehi manāpehīti mātāpitābhātābhaginiādikehi jātiyā nānābhāvo, maraṇena vinābhāvo, bhavena aññathābhāvo. Taṃ kutettha labbhāti tanti tasmā, yasmā sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo, tasmā dasa pāramiyo pūretvāpi, sambodhiṃ patvāpi, dhammacakkaṃ pavattetvāpi, yamakapāṭihāriyaṃ dassetvāpi, devorohaṇaṃ katvāpi, yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, taṃ vata tathāgatassāpi sarīraṃ mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, rodantenāpi kandantenāpi na sakkā taṃ kāraṇaṃ laddhunti. Puna paccāvamissatīti yaṃ cattaṃ vantaṃ, taṃ vata puna paṭikhādissatīti attho.

    ១៨៤. យថយិទំ ព្រហ្មចរិយន្តិ យថា ឥទំ សិក្ខាត្តយសង្គហំ សាសនព្រហ្មចរិយំ។ អទ្ធនិយន្តិ អទ្ធានក្ខមំ។ ចិរដ្ឋិតិកន្តិ ចិរប្បវត្តិវសេន ចិរដ្ឋិតិកំ។ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានាតិអាទិ សព្ពំ លោកិយលោកុត្តរវសេនេវ កថិតំ។ ឯតេសំ បន ពោធិបក្ខិយានំ ធម្មានំ វិនិច្ឆយោ សព្ពាការេន វិសុទ្ធិមគ្គេ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិនិទ្ទេសេ វុត្តោ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។

    184.Yathayidaṃ brahmacariyanti yathā idaṃ sikkhāttayasaṅgahaṃ sāsanabrahmacariyaṃ. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ. Ciraṭṭhitikanti cirappavattivasena ciraṭṭhitikaṃ. Cattāro satipaṭṭhānātiādi sabbaṃ lokiyalokuttaravaseneva kathitaṃ. Etesaṃ pana bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ vinicchayo sabbākārena visuddhimagge paṭipadāñāṇadassanavisuddhiniddese vutto. Sesamettha uttānamevāti.

    តតិយភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Tatiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    នាគាបលោកិតវណ្ណនា

    Nāgāpalokitavaṇṇanā

    ១៨៦. នាគាបលោកិតន្តិ យថា ហិ មហាជនស្ស អដ្ឋីនិ កោដិយា កោដិំ អាហច្ច ឋិតានិ បច្ចេកពុទ្ធានំ, អង្កុសកលគ្គានិ វិយ, ន ឯវំ ពុទ្ធានំ។ ពុទ្ធានំ បន សង្ខលិកានិ វិយ ឯកាពទ្ធានិ ហុត្វា ឋិតានិ, តស្មា បច្ឆតោ អបលោកនកាលេ ន សក្កា ហោតិ គីវំ បរិវត្តេតុំ។ យថា បន ហត្ថិនាគោ បច្ឆាភាគំ អបលោកេតុកាមោ សកលសរីរេនេវ បរិវត្តតិ, ឯវំ បរិវត្តិតព្ពំ ហោតិ។ ភគវតោ បន នគរទ្វារេ ឋត្វា – ‘‘វេសាលិំ អបលោកេស្សាមី’’តិ ចិត្តេ ឧប្បន្នមត្តេ – ‘‘ភគវា អនេកានិ កប្បកោដិសហស្សានិ បារមិយោ បូរេន្តេហិ តុម្ហេហិ ន គីវំ បរិវត្តេត្វា អបលោកនកម្មំ កត’’ន្តិ អយំ បថវី កុលាលចក្កំ វិយ បរិវត្តេត្វា ភគវន្តំ វេសាលិនគរាភិមុខំ អកាសិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។

    186.Nāgāpalokitanti yathā hi mahājanassa aṭṭhīni koṭiyā koṭiṃ āhacca ṭhitāni paccekabuddhānaṃ, aṅkusakalaggāni viya, na evaṃ buddhānaṃ. Buddhānaṃ pana saṅkhalikāni viya ekābaddhāni hutvā ṭhitāni, tasmā pacchato apalokanakāle na sakkā hoti gīvaṃ parivattetuṃ. Yathā pana hatthināgo pacchābhāgaṃ apaloketukāmo sakalasarīreneva parivattati, evaṃ parivattitabbaṃ hoti. Bhagavato pana nagaradvāre ṭhatvā – ‘‘vesāliṃ apalokessāmī’’ti citte uppannamatte – ‘‘bhagavā anekāni kappakoṭisahassāni pāramiyo pūrentehi tumhehi na gīvaṃ parivattetvā apalokanakammaṃ kata’’nti ayaṃ pathavī kulālacakkaṃ viya parivattetvā bhagavantaṃ vesālinagarābhimukhaṃ akāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    ននុ ច ន កេវលំ វេសាលិយាវ, សាវត្ថិរាជគហនាឡន្ទបាដលិគាមកោដិគាមនាតិកគាមកេសុបិ តតោ តតោ និក្ខន្តកាលេ តំ តំ សព្ពំ បច្ឆិមទស្សនមេវ, តត្ថ តត្ថ កស្មា នាគាបលោកិតំ នាបលោកេសីតិ? អនច្ឆរិយត្តា។ តត្ថ តត្ថ ហិ និវត្តេត្វា អបលោកេន្តស្សេតំ ន អច្ឆរិយំ ហោតិ, តស្មា នាបលោកេសិ។ អបិ ច វេសាលិរាជានោ អាសន្នវិនាសា, តិណ្ណំ វស្សានំ ឧបរិ វិនស្សិស្សន្តិ។ តេ តំ នគរទ្វារេ នាគាបលោកិតំ នាម ចេតិយំ កត្វា គន្ធមាលាទីហិ បូជេស្សន្តិ, តំ នេសំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតីតិ តេសំ អនុកម្បាយ អបលោកេសិ។

    Nanu ca na kevalaṃ vesāliyāva, sāvatthirājagahanāḷandapāṭaligāmakoṭigāmanātikagāmakesupi tato tato nikkhantakāle taṃ taṃ sabbaṃ pacchimadassanameva, tattha tattha kasmā nāgāpalokitaṃ nāpalokesīti? Anacchariyattā. Tattha tattha hi nivattetvā apalokentassetaṃ na acchariyaṃ hoti, tasmā nāpalokesi. Api ca vesālirājāno āsannavināsā, tiṇṇaṃ vassānaṃ upari vinassissanti. Te taṃ nagaradvāre nāgāpalokitaṃ nāma cetiyaṃ katvā gandhamālādīhi pūjessanti, taṃ nesaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatīti tesaṃ anukampāya apalokesi.

    ទុក្ខស្សន្តករោតិ វដ្ដទុក្ខស្ស អន្តករោ។ ចក្ខុមាតិ បញ្ចហិ ចក្ខូហិ ចក្ខុមា។ បរិនិព្ពុតោតិ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពុតោ។

    Dukkhassantakaroti vaṭṭadukkhassa antakaro. Cakkhumāti pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto.

    ចតុមហាបទេសវណ្ណនា

    Catumahāpadesavaṇṇanā

    ១៨៧. មហាបទេសេតិ មហាឱកាសេ, មហាអបទេសេ វា, ពុទ្ធាទយោ មហន្តេ មហន្តេ អបទិសិត្វា វុត្តានិ មហាការណានីតិ អត្ថោ។

    187.Mahāpadeseti mahāokāse, mahāapadese vā, buddhādayo mahante mahante apadisitvā vuttāni mahākāraṇānīti attho.

    ១៨៨. នេវ អភិនន្ទិតព្ពន្តិ ហដ្ឋតុដ្ឋេហិ សាធុការំ ទត្វា បុព្ពេវ ន សោតព្ពំ, ឯវំ កតេ ហិ បច្ឆា ‘‘ឥទំ ន សមេតី’’តិ វុច្ចមានោ – ‘‘កិំ បុព្ពេវ អយំ ធម្មោ, ឥទានិ ន ធម្មោ’’តិ វត្វា លទ្ធិំ ន វិស្សជ្ជេតិ។ នប្បដិក្កោសិតព្ពន្តិ – ‘‘កិំ ឯស ពាលោ វទតី’’តិ ឯវំ បុព្ពេវ ន វត្តព្ពំ, ឯវំ វុត្តេ ហិ វត្តុំ យុត្តម្បិ ន វក្ខតិ។ តេនាហ – ‘‘អនភិនន្ទិត្វា អប្បដិក្កោសិត្វា’’តិ។ បទព្យញ្ជនានីតិ បទសង្ខាតានិ ព្យញ្ជនានិ។ សាធុកំ ឧគ្គហេត្វាតិ ឥមស្មិំ ឋានេ បាឡិ វុត្តា, ឥមស្មិំ ឋានេ អត្ថោ វុត្តោ, ឥមស្មិំ ឋានេ អនុសន្ធិ កថិតោ, ឥមស្មិំ ឋានេ បុព្ពាបរំ កថិតន្តិ សុដ្ឋុ គហេត្វា។ សុត្តេ ឱសារេតព្ពានីតិ សុត្តេ ឱតារេតព្ពានិ។ វិនយេ សន្ទស្សេតព្ពានីតិ វិនយេ សំសន្ទេតព្ពានិ។

    188.Neva abhinanditabbanti haṭṭhatuṭṭhehi sādhukāraṃ datvā pubbeva na sotabbaṃ, evaṃ kate hi pacchā ‘‘idaṃ na sametī’’ti vuccamāno – ‘‘kiṃ pubbeva ayaṃ dhammo, idāni na dhammo’’ti vatvā laddhiṃ na vissajjeti. Nappaṭikkositabbanti – ‘‘kiṃ esa bālo vadatī’’ti evaṃ pubbeva na vattabbaṃ, evaṃ vutte hi vattuṃ yuttampi na vakkhati. Tenāha – ‘‘anabhinanditvā appaṭikkositvā’’ti. Padabyañjanānīti padasaṅkhātāni byañjanāni. Sādhukaṃ uggahetvāti imasmiṃ ṭhāne pāḷi vuttā, imasmiṃ ṭhāne attho vutto, imasmiṃ ṭhāne anusandhi kathito, imasmiṃ ṭhāne pubbāparaṃ kathitanti suṭṭhu gahetvā. Sutte osāretabbānīti sutte otāretabbāni. Vinaye sandassetabbānīti vinaye saṃsandetabbāni.

    ឯត្ថ ច សុត្តន្តិ វិនយោ។ យថាហ – ‘‘កត្ថ បដិក្ខិត្តំ? សាវត្ថិយំ សុត្តវិភង្គេ’’តិ (ចុឡវ. ៤៥៧)។ វិនយោតិ ខន្ធកោ។ យថាហ – ‘‘វិនយាតិសារេ’’តិ។ ឯវំ វិនយបិដកម្បិ ន បរិយាទិយតិ។ ឧភតោវិភង្គា បន សុត្តំ, ខន្ធកបរិវារា វិនយោតិ ឯវំ វិនយបិដកំ បរិយាទិយតិ។ អថវា សុត្តន្តបិដកំ សុត្តំ, វិនយបិដកំ វិនយោតិ ឯវំ ទ្វេយេវ បិដកានិ បរិយាទិយន្តិ។ សុត្តន្តាភិធម្មបិដកានិ វា សុត្តំ, វិនយបិដកំ វិនយោតិ ឯវម្បិ តីណិ បិដកានិ ន តាវ បរិយាទិយន្តិ។ អសុត្តនាមកញ្ហិ ពុទ្ធវចនំ នាម អត្ថិ។ សេយ្យថិទំ – ជាតកំ, បដិសម្ភិទា, និទ្ទេសោ, សុត្តនិបាតោ, ធម្មបទំ, ឧទានំ, ឥតិវុត្តកំ, វិមានវត្ថុ, បេតវត្ថុ, ថេរគាថា, ថេរីគាថា, អបទានន្តិ។

    Ettha ca suttanti vinayo. Yathāha – ‘‘kattha paṭikkhittaṃ? Sāvatthiyaṃ suttavibhaṅge’’ti (cuḷava. 457). Vinayoti khandhako. Yathāha – ‘‘vinayātisāre’’ti. Evaṃ vinayapiṭakampi na pariyādiyati. Ubhatovibhaṅgā pana suttaṃ, khandhakaparivārā vinayoti evaṃ vinayapiṭakaṃ pariyādiyati. Athavā suttantapiṭakaṃ suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayoti evaṃ dveyeva piṭakāni pariyādiyanti. Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayoti evampi tīṇi piṭakāni na tāva pariyādiyanti. Asuttanāmakañhi buddhavacanaṃ nāma atthi. Seyyathidaṃ – jātakaṃ, paṭisambhidā, niddeso, suttanipāto, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā, therīgāthā, apadānanti.

    សុទិន្នត្ថេរោ បន – ‘‘អសុត្តនាមកំ ពុទ្ធវចនំ ន អត្ថី’’តិ តំ សព្ពំ បដិបក្ខិបិត្វា – ‘‘តីណិ បិដកានិ សុត្តំ, វិនយោ បន ការណ’’ន្តិ អាហ។ តតោ តំ ការណំ ទស្សេន្តោ ឥទំ សុត្តមាហរិ –

    Sudinnatthero pana – ‘‘asuttanāmakaṃ buddhavacanaṃ na atthī’’ti taṃ sabbaṃ paṭipakkhipitvā – ‘‘tīṇi piṭakāni suttaṃ, vinayo pana kāraṇa’’nti āha. Tato taṃ kāraṇaṃ dassento idaṃ suttamāhari –

    ‘‘យេ ខោ ត្វំ, គោតមិ, ធម្មេ ជានេយ្យាសិ, ឥមេ ធម្មា សរាគាយ សំវត្តន្តិ នោ វិរាគាយ, សញ្ញោគាយ សំវត្តន្តិ នោ វិសញ្ញោគាយ, អាចយាយ សំវត្តន្តិ នោ អបចយាយ, មហិច្ឆតាយ សំវត្តន្តិ នោ អប្បិច្ឆតាយ, អសន្តុដ្ឋិយា សំវត្តន្តិ នោ សន្តុដ្ឋិយា, សង្គណិកាយ សំវត្តន្តិ នោ បវិវេកាយ, កោសជ្ជាយ សំវត្តន្តិ នោ វីរិយារម្ភាយ, ទុព្ភរតាយ សំវត្តន្តិ នោ សុភរតាយ។ ឯកំសេន, គោតមិ, ធារេយ្យាសិ – ‘នេសោ ធម្មោ, នេសោ វិនយោ, នេតំ សត្ថុសាសន’ន្តិ។ យេ ច ខោ ត្វំ, គោតមិ, ធម្មេ ជានេយ្យាសិ, ឥមេ ធម្មា វិរាគាយ សំវត្តន្តិ នោ សរាគាយ, វិសញ្ញោគាយ សំវត្តន្តិ នោ សញ្ញោគាយ, អបចយាយ សំវត្តន្តិ នោ អាចយាយ, អប្បិច្ឆតាយ សំវត្តន្តិ នោ មហិច្ឆតាយ, សន្តុដ្ឋិយា សំវត្តន្តិ នោ អសន្តុដ្ឋិយា, បវិវេកាយ សំវត្តន្តិ នោ សង្គណិកាយ , វីរិយារម្ភាយ សំវត្តន្តិ នោ កោសជ្ជាយ, សុភរតាយ សំវត្តន្តិ នោ ទុព្ភរតាយ។ ឯកំសេន, គោតមិ, ធារេយ្យាសិ – ‘ឯសោ ធម្មោ, ឯសោ វិនយោ, ឯតំ សត្ថុសាសន’ន្តិ’’ (អ. និ. ៨.៥៣)។

    ‘‘Ye kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi, ime dhammā sarāgāya saṃvattanti no virāgāya, saññogāya saṃvattanti no visaññogāya, ācayāya saṃvattanti no apacayāya, mahicchatāya saṃvattanti no appicchatāya, asantuṭṭhiyā saṃvattanti no santuṭṭhiyā, saṅgaṇikāya saṃvattanti no pavivekāya, kosajjāya saṃvattanti no vīriyārambhāya, dubbharatāya saṃvattanti no subharatāya. Ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi – ‘neso dhammo, neso vinayo, netaṃ satthusāsana’nti. Ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi, ime dhammā virāgāya saṃvattanti no sarāgāya, visaññogāya saṃvattanti no saññogāya, apacayāya saṃvattanti no ācayāya, appicchatāya saṃvattanti no mahicchatāya, santuṭṭhiyā saṃvattanti no asantuṭṭhiyā, pavivekāya saṃvattanti no saṅgaṇikāya , vīriyārambhāya saṃvattanti no kosajjāya, subharatāya saṃvattanti no dubbharatāya. Ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi – ‘eso dhammo, eso vinayo, etaṃ satthusāsana’nti’’ (a. ni. 8.53).

    តស្មា សុត្តេតិ តេបិដកេ ពុទ្ធវចនេ ឱតារេតព្ពានិ។ វិនយេតិ ឯតស្មិំ រាគាទិវិនយការណេ សំសន្ទេតព្ពានីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ ន ចេវ សុត្តេ ឱសរន្តីតិ សុត្តបដិបាដិយា កត្ថចិ អនាគន្ត្វា ឆល្លិំ ឧដ្ឋបេត្វា គុឡ្ហវេស្សន្តរ-គុឡ្ហឧម្មគ្គ-គុឡ្ហវិនយ-វេទល្លបិដកានំ អញ្ញតរតោ អាគតានិ បញ្ញាយន្តីតិ អត្ថោ។ ឯវំ អាគតានិ ហិ រាគាទិវិនយេ ច ន បញ្ញាយមានានិ ឆឌ្ឌេតព្ពានិ ហោន្តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ឥតិ ហេតំ, ភិក្ខវេ, ឆឌ្ឌេយ្យាថា’’តិ។ ឯតេនុបាយេន សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Tasmā sutteti tepiṭake buddhavacane otāretabbāni. Vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe saṃsandetabbānīti ayamettha attho. Na ceva sutte osarantīti suttapaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā challiṃ uṭṭhapetvā guḷhavessantara-guḷhaummagga-guḷhavinaya-vedallapiṭakānaṃ aññatarato āgatāni paññāyantīti attho. Evaṃ āgatāni hi rāgādivinaye ca na paññāyamānāni chaḍḍetabbāni honti. Tena vuttaṃ – ‘‘iti hetaṃ, bhikkhave, chaḍḍeyyāthā’’ti. Etenupāyena sabbattha attho veditabbo.

    ឥទំ , ភិក្ខវេ, ចតុត្ថំ មហាបទេសំ ធារេយ្យាថាតិ ឥទំ ចតុត្ថំ ធម្មស្ស បតិដ្ឋានោកាសំ ធារេយ្យាថ។

    Idaṃ, bhikkhave, catutthaṃ mahāpadesaṃ dhāreyyāthāti idaṃ catutthaṃ dhammassa patiṭṭhānokāsaṃ dhāreyyātha.

    ឥមស្មិំ បន ឋានេ ឥមំ បកិណ្ណកំ វេទិតព្ពំ។ សុត្តេ ចត្តារោ មហាបទេសា, ខន្ធកេ ចត្តារោ មហាបទេសា, ចត្តារិ បញ្ហព្យាករណានិ, សុត្តំ, សុត្តានុលោមំ, អាចរិយវាទោ, អត្តនោមតិ, តិស្សោ សង្គីតិយោតិ។

    Imasmiṃ pana ṭhāne imaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ. Sutte cattāro mahāpadesā, khandhake cattāro mahāpadesā, cattāri pañhabyākaraṇāni, suttaṃ, suttānulomaṃ, ācariyavādo, attanomati, tisso saṅgītiyoti.

    តត្ថ – ‘‘អយំ ធម្មោ, អយំ វិនយោ’’តិ ធម្មវិនិច្ឆយេ បត្តេ ឥមេ ចត្តារោ មហាបទេសា បមាណំ។ យំ ឯត្ថ សមេតិ តទេវ គហេតព្ពំ, ឥតរំ វិរវន្តស្សបិ ន គហេតព្ពំ។

    Tattha – ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo’’ti dhammavinicchaye patte ime cattāro mahāpadesā pamāṇaṃ. Yaṃ ettha sameti tadeva gahetabbaṃ, itaraṃ viravantassapi na gahetabbaṃ.

    ‘‘ឥទំ កប្បតិ, ឥទំ ន កប្បតី’’តិ កប្បិយាកប្បិយវិនិច្ឆយេ បត្តេ – ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, មយា ឥទំ ន កប្បតីតិ អប្បដិក្ខិត្តំ, តំ ចេ អកប្បិយំ អនុលោមេតិ, កប្បិយំ បដិពាហតិ, តំ វោ ន កប្បតី’’តិអាទិនា (មហាវ. ៣០៥) នយេន ខន្ធកេ វុត្តា ចត្តារោ មហាបទេសា បមាណំ។ តេសំ វិនិច្ឆយកថា សមន្តបាសាទិកាយំ វុត្តា។ តត្ថ វុត្តនយេន យំ កប្បិយំ អនុលោមេតិ, តទេវ កប្បិយំ, ឥតរំ អកប្បិយន្តិ ឯវំ សន្និដ្ឋានំ កាតព្ពំ។

    ‘‘Idaṃ kappati, idaṃ na kappatī’’ti kappiyākappiyavinicchaye patte – ‘‘yaṃ, bhikkhave, mayā idaṃ na kappatīti appaṭikkhittaṃ, taṃ ce akappiyaṃ anulometi, kappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo na kappatī’’tiādinā (mahāva. 305) nayena khandhake vuttā cattāro mahāpadesā pamāṇaṃ. Tesaṃ vinicchayakathā samantapāsādikāyaṃ vuttā. Tattha vuttanayena yaṃ kappiyaṃ anulometi, tadeva kappiyaṃ, itaraṃ akappiyanti evaṃ sanniṭṭhānaṃ kātabbaṃ.

    ឯកំសព្យាករណីយោ បញ្ហោ, វិភជ្ជព្យាករណីយោ បញ្ហោ, បដិបុច្ឆាព្យាករណីយោ បញ្ហោ, ឋបនីយោ បញ្ហោតិ ឥមានិ ចត្តារិ បញ្ហព្យាករណានិ នាម។ តត្ថ ‘‘ចក្ខុំ អនិច្ច’’ន្តិ បុដ្ឋេន – ‘‘អាម អនិច្ច’’ន្តិ ឯកំសេនេវ ព្យាកាតព្ពំ ។ ឯស នយោ សោតាទីសុ។ អយំ ឯកំសព្យាករណីយោ បញ្ហោ។ ‘‘អនិច្ចំ នាម ចក្ខុ’’ន្តិ បុដ្ឋេន – ‘‘ន ចក្ខុមេវ, សោតម្បិ អនិច្ចំ ឃានម្បិ អនិច្ច’’ន្តិ ឯវំ វិភជិត្វា ព្យាកាតព្ពំ។ អយំ វិភជ្ជព្យាករណីយោ បញ្ហោ។ ‘‘យថា ចក្ខុ តថា សោតំ, យថា សោតំ តថា ចក្ខុ’’ន្តិ បុដ្ឋេន ‘‘កេនដ្ឋេន បុច្ឆសី’’តិ បដិបុច្ឆិត្វា ‘‘ទស្សនដ្ឋេន បុច្ឆាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘ន ហី’’តិ ព្យាកាតព្ពំ, ‘‘អនិច្ចដ្ឋេន បុច្ឆាមី’’តិ វុត្តេ អាមាតិ ព្យាកាតព្ពំ។ អយំ បដិបុច្ឆាព្យាករណីយោ បញ្ហោ។ ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិអាទីនិ បុដ្ឋេន បន ‘‘អព្យាកតមេតំ ភគវតា’’តិ ឋបេតព្ពោ, ឯស បញ្ហោ ន ព្យាកាតព្ពោ។ អយំ ឋបនីយោ បញ្ហោ។ ឥតិ តេនាការេន បញ្ហេ សម្បត្តេ ឥមានិ ចត្តារិ បញ្ហព្យាករណានិ បមាណំ។ ឥមេសំ វសេន សោ បញ្ហោ ព្យាកាតព្ពោ។

    Ekaṃsabyākaraṇīyo pañho, vibhajjabyākaraṇīyo pañho, paṭipucchābyākaraṇīyo pañho, ṭhapanīyo pañhoti imāni cattāri pañhabyākaraṇāni nāma. Tattha ‘‘cakkhuṃ anicca’’nti puṭṭhena – ‘‘āma anicca’’nti ekaṃseneva byākātabbaṃ . Esa nayo sotādīsu. Ayaṃ ekaṃsabyākaraṇīyo pañho. ‘‘Aniccaṃ nāma cakkhu’’nti puṭṭhena – ‘‘na cakkhumeva, sotampi aniccaṃ ghānampi anicca’’nti evaṃ vibhajitvā byākātabbaṃ. Ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo pañho. ‘‘Yathā cakkhu tathā sotaṃ, yathā sotaṃ tathā cakkhu’’nti puṭṭhena ‘‘kenaṭṭhena pucchasī’’ti paṭipucchitvā ‘‘dassanaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte ‘‘na hī’’ti byākātabbaṃ, ‘‘aniccaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte āmāti byākātabbaṃ. Ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho. ‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’ntiādīni puṭṭhena pana ‘‘abyākatametaṃ bhagavatā’’ti ṭhapetabbo, esa pañho na byākātabbo. Ayaṃ ṭhapanīyo pañho. Iti tenākārena pañhe sampatte imāni cattāri pañhabyākaraṇāni pamāṇaṃ. Imesaṃ vasena so pañho byākātabbo.

    សុត្តាទីសុ បន សុត្តំ នាម តិស្សោ សង្គីតិយោ អារូឡ្ហានិ តីណិ បិដកានិ។ សុត្តានុលោមំ នាម អនុលោមកប្បិយំ។ អាចរិយវាទោ នាម អដ្ឋកថា។ អត្តនោមតិ នាម នយគ្គាហេន អនុពុទ្ធិយា អត្តនោ បដិភានំ។ តត្ថ សុត្តំ អប្បដិពាហិយំ, តំ បដិពាហន្តេន ពុទ្ធោវ បដិពាហិតោ ហោតិ។ អនុលោមកប្បិយំ បន សុត្តេន សមេន្តមេវ គហេតព្ពំ, ន ឥតរំ។ អាចរិយវាទោបិ សុត្តេន សមេន្តោយេវ គហេតព្ពោ, ន ឥតរោ។ អត្តនោមតិ បន សព្ពទុព្ពលា, សាបិ សុត្តេន សមេន្តាយេវ គហេតព្ពា, ន ឥតរា។ បញ្ចសតិកា, សត្តសតិកា, សហស្សិកាតិ ឥមា បន តិស្សោ សង្គីតិយោ។ សុត្តម្បិ តាសុ អាគតមេវ បមាណំ, ឥតរំ គារយ្ហសុត្តំ ន គហេតព្ពំ។ តត្ថ ឱតរន្តានិបិ ហិ បទព្យញ្ជនានិ ន ចេវ សុត្តេ ឱតរន្តិ, ន ច វិនយេ សន្ទិស្សន្តីតិ វេទិតព្ពានិ។

    Suttādīsu pana suttaṃ nāma tisso saṅgītiyo ārūḷhāni tīṇi piṭakāni. Suttānulomaṃ nāma anulomakappiyaṃ. Ācariyavādo nāma aṭṭhakathā. Attanomati nāma nayaggāhena anubuddhiyā attano paṭibhānaṃ. Tattha suttaṃ appaṭibāhiyaṃ, taṃ paṭibāhantena buddhova paṭibāhito hoti. Anulomakappiyaṃ pana suttena samentameva gahetabbaṃ, na itaraṃ. Ācariyavādopi suttena samentoyeva gahetabbo, na itaro. Attanomati pana sabbadubbalā, sāpi suttena samentāyeva gahetabbā, na itarā. Pañcasatikā, sattasatikā, sahassikāti imā pana tisso saṅgītiyo. Suttampi tāsu āgatameva pamāṇaṃ, itaraṃ gārayhasuttaṃ na gahetabbaṃ. Tattha otarantānipi hi padabyañjanāni na ceva sutte otaranti, na ca vinaye sandissantīti veditabbāni.

    កម្មារបុត្តចុន្ទវត្ថុវណ្ណនា

    Kammāraputtacundavatthuvaṇṇanā

    ១៨៩. កម្មារបុត្តស្សាតិ សុវណ្ណការបុត្តស្ស។ សោ កិរ អឌ្ឍោ មហាកុដុម្ពិកោ ភគវតោ បឋមទស្សនេនេវ សោតាបន្នោ ហុត្វា អត្តនោ អម្ពវនេ វិហារំ ការាបេត្វា និយ្យាតេសិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘អម្ពវនេ’’តិ។

    189.Kammāraputtassāti suvaṇṇakāraputtassa. So kira aḍḍho mahākuṭumbiko bhagavato paṭhamadassaneneva sotāpanno hutvā attano ambavane vihāraṃ kārāpetvā niyyātesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ambavane’’ti.

    សូករមទ្ទវន្តិ នាតិតរុណស្ស នាតិជិណ្ណស្ស ឯកជេដ្ឋកសូករស្ស បវត្តមំសំ។ តំ កិរ មុទុ ចេវ សិនិទ្ធញ្ច ហោតិ, តំ បដិយាទាបេត្វា សាធុកំ បចាបេត្វាតិ អត្ថោ។ ឯកេ ភណន្តិ – ‘‘សូករមទ្ទវន្តិ បន មុទុឱទនស្ស បញ្ចគោរសយូសបាចនវិធានស្ស នាមេតំ, យថា គវបានំ នាម បាកនាម’’ន្តិ។ កេចិ ភណន្តិ – ‘‘សូករមទ្ទវំ នាម រសាយនវិធិ, តំ បន រសាយនសត្ថេ អាគច្ឆតិ, តំ ចុន្ទេន – ‘ភគវតោ បរិនិព្ពានំ ន ភវេយ្យា’តិ រសាយនំ បដិយត្ត’’ន្តិ។ តត្ថ បន ទ្វិសហស្សទីបបរិវារេសុ ចតូសុ មហាទីបេសុ ទេវតា ឱជំ បក្ខិបិំសុ។

    Sūkaramaddavanti nātitaruṇassa nātijiṇṇassa ekajeṭṭhakasūkarassa pavattamaṃsaṃ. Taṃ kira mudu ceva siniddhañca hoti, taṃ paṭiyādāpetvā sādhukaṃ pacāpetvāti attho. Eke bhaṇanti – ‘‘sūkaramaddavanti pana muduodanassa pañcagorasayūsapācanavidhānassa nāmetaṃ, yathā gavapānaṃ nāma pākanāma’’nti. Keci bhaṇanti – ‘‘sūkaramaddavaṃ nāma rasāyanavidhi, taṃ pana rasāyanasatthe āgacchati, taṃ cundena – ‘bhagavato parinibbānaṃ na bhaveyyā’ti rasāyanaṃ paṭiyatta’’nti. Tattha pana dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu devatā ojaṃ pakkhipiṃsu.

    នាហំ តន្តិ ឥមំ សីហនាទំ កិមត្ថំ នទតិ? បរូបវាទមោចនត្ថំ។ អត្តនា បរិភុត្តាវសេសំ នេវ ភិក្ខូនំ, ន មនុស្សានំ ទាតុំ អទាសិ, អាវាដេ និខណាបេត្វា វិនាសេសីតិ ហិ វត្តុកាមានំ ឥទំ សុត្វា វចនោកាសោ ន ភវិស្សតីតិ បរេសំ ឧបវាទមោចនត្ថំ សីហនាទំ នទតីតិ។

    Nāhaṃ tanti imaṃ sīhanādaṃ kimatthaṃ nadati? Parūpavādamocanatthaṃ. Attanā paribhuttāvasesaṃ neva bhikkhūnaṃ, na manussānaṃ dātuṃ adāsi, āvāṭe nikhaṇāpetvā vināsesīti hi vattukāmānaṃ idaṃ sutvā vacanokāso na bhavissatīti paresaṃ upavādamocanatthaṃ sīhanādaṃ nadatīti.

    ១៩០. ភុត្តស្ស ច សូករមទ្ទវេនាតិ ភុត្តស្ស ឧទបាទិ, ន បន ភុត្តបច្ចយា។ យទិ ហិ អភុត្តស្ស ឧប្បជ្ជិស្សថ, អតិខរោ ភវិស្សតិ។ សិនិទ្ធភោជនំ ភុត្តត្តា បនស្ស តនុវេទនា អហោសិ។ តេនេវ បទសា គន្តុំ អសក្ខិ។ វិរេចមានោតិ អភិណ្ហំ បវត្តលោហិតវិរេចនោវ សមានោ ។ អវោចាតិ អត្តនា បត្ថិតដ្ឋានេ បរិនិព្ពានត្ថាយ ឯវមាហ។ ឥមា បន ធម្មសង្គាហកត្ថេរេហិ ឋបិតគាថាយោតិ វេទិតព្ពា។

    190.Bhuttassa ca sūkaramaddavenāti bhuttassa udapādi, na pana bhuttapaccayā. Yadi hi abhuttassa uppajjissatha, atikharo bhavissati. Siniddhabhojanaṃ bhuttattā panassa tanuvedanā ahosi. Teneva padasā gantuṃ asakkhi. Virecamānoti abhiṇhaṃ pavattalohitavirecanova samāno . Avocāti attanā patthitaṭṭhāne parinibbānatthāya evamāha. Imā pana dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitagāthāyoti veditabbā.

    បានីយាហរណវណ្ណនា

    Pānīyāharaṇavaṇṇanā

    ១៩១. ឥង្ឃាតិ ចោទនត្ថេ និបាតោ។ អច្ឆោទកាតិ បសន្នោទកា។ សាតោទកាតិ មធុរោទកា។ សីតោទកាតិ តនុសីតលសលិលា។ សេតកាតិ និក្កទ្ទមា។ សុប្បតិត្ថាតិ សុន្ទរតិត្ថា។

    191.Iṅghāti codanatthe nipāto. Acchodakāti pasannodakā. Sātodakāti madhurodakā. Sītodakāti tanusītalasalilā. Setakāti nikkaddamā. Suppatitthāti sundaratitthā.

    បុក្កុសមល្លបុត្តវត្ថុវណ្ណនា

    Pukkusamallaputtavatthuvaṇṇanā

    ១៩២. បុក្កុសោតិ តស្ស នាមំ។ មល្លបុត្តោតិ មល្លរាជបុត្តោ។ មល្លា កិរ វារេន រជ្ជំ ការេន្តិ។ យាវ នេសំ វារោ ន បាបុណាតិ, តាវ វណិជ្ជំ ករោន្តិ។ អយម្បិ វណិជ្ជមេវ ករោន្តោ បញ្ច សកដសតានិ យោជាបេត្វា ធុរវាតេ វាយន្តេ បុរតោ គច្ឆតិ, បច្ឆា វាតេ វាយន្តេ សត្ថវាហំ បុរតោ បេសេត្វា សយំ បច្ឆា គច្ឆតិ។ តទា បន បច្ឆា វាតោ វាយិ, តស្មា ឯស បុរតោ សត្ថវាហំ បេសេត្វា សព្ពរតនយានេ និសីទិត្វា កុសិនារតោ និក្ខមិត្វា ‘‘បាវំ គមិស្សាមី’’តិ មគ្គំ បដិបជ្ជិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘កុសិនារាយ បាវំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នោ ហោតី’’តិ។

    192.Pukkusoti tassa nāmaṃ. Mallaputtoti mallarājaputto. Mallā kira vārena rajjaṃ kārenti. Yāva nesaṃ vāro na pāpuṇāti, tāva vaṇijjaṃ karonti. Ayampi vaṇijjameva karonto pañca sakaṭasatāni yojāpetvā dhuravāte vāyante purato gacchati, pacchā vāte vāyante satthavāhaṃ purato pesetvā sayaṃ pacchā gacchati. Tadā pana pacchā vāto vāyi, tasmā esa purato satthavāhaṃ pesetvā sabbaratanayāne nisīditvā kusinārato nikkhamitvā ‘‘pāvaṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji. Tena vuttaṃ – ‘‘kusinārāya pāvaṃ addhānamaggappaṭipanno hotī’’ti.

    អាឡារោតិ តស្ស នាមំ។ ទីឃបិង្គលោ កិរេសោ, តេនស្ស អាឡារោតិ នាមំ អហោសិ។ កាលាមោតិ គោត្តំ។ យត្រ ហិ នាមាតិ យោ នាម។ នេវ ទក្ខតីតិ ន អទ្ទស។ យត្រសទ្ទយុត្តត្តា បនេតំ អនាគតវសេន វុត្តំ។ ឯវរូបញ្ហិ ឦទិសេសុ ឋានេសុ សទ្ទលក្ខណំ។

    Āḷāroti tassa nāmaṃ. Dīghapiṅgalo kireso, tenassa āḷāroti nāmaṃ ahosi. Kālāmoti gottaṃ. Yatra hi nāmāti yo nāma. Neva dakkhatīti na addasa. Yatrasaddayuttattā panetaṃ anāgatavasena vuttaṃ. Evarūpañhi īdisesu ṭhānesu saddalakkhaṇaṃ.

    ១៩៣. និច្ឆរន្តីសូតិ វិចរន្តីសុ។ អសនិយា ផលន្តិយាតិ នវវិធាយ អសនិយា ភិជ្ជមានាយ វិយ មហារវំ រវន្តិយា។ នវវិធា ហិ អសនិយោ – អសញ្ញា, វិចក្កា, សតេរា, គគ្គរា, កបិសីសា, មច្ឆវិលោលិកា, កុក្កុដកា, ទណ្ឌមណិកា, សុក្ខាសនីតិ។ តត្ថ អសញ្ញា អសញ្ញំ ករោតិ។ វិចក្កា ឯកំ ចក្កំ ករោតិ។ សតេរា សតេរសទិសា ហុត្វា បតតិ។ គគ្គរា គគ្គរាយមានា បតតិ។ កបិសីសា ភមុកំ ឧក្ខិបេន្តោ មក្កដោ វិយ ហោតិ។ មច្ឆវិលោលិកា វិលោលិតមច្ឆោ វិយ ហោតិ។ កុក្កុដកា កុក្កុដសទិសា ហុត្វា បតតិ។ ទណ្ឌមណិកា នង្គលសទិសា ហុត្វា បតតិ។ សុក្ខាសនី បតិតដ្ឋានំ សមុគ្ឃាដេតិ។

    193.Niccharantīsūti vicarantīsu. Asaniyā phalantiyāti navavidhāya asaniyā bhijjamānāya viya mahāravaṃ ravantiyā. Navavidhā hi asaniyo – asaññā, vicakkā, saterā, gaggarā, kapisīsā, macchavilolikā, kukkuṭakā, daṇḍamaṇikā, sukkhāsanīti. Tattha asaññā asaññaṃ karoti. Vicakkā ekaṃ cakkaṃ karoti. Saterā saterasadisā hutvā patati. Gaggarā gaggarāyamānā patati. Kapisīsā bhamukaṃ ukkhipento makkaṭo viya hoti. Macchavilolikā vilolitamaccho viya hoti. Kukkuṭakā kukkuṭasadisā hutvā patati. Daṇḍamaṇikā naṅgalasadisā hutvā patati. Sukkhāsanī patitaṭṭhānaṃ samugghāṭeti.

    ទេវេ វស្សន្តេតិ សុក្ខគជ្ជិតំ គជ្ជិត្វា អន្តរន្តរា វស្សន្តេ។ អាតុមាយន្តិ អាតុមំ និស្សាយ វិហរាមិ។ ភុសាគារេតិ ខលសាលាយំ។ ឯត្ថេសោតិ ឯតស្មិំ ការណេ ឯសោ មហាជនកាយោ សន្និបតិតោ។ ក្វ អហោសីតិ កុហិំ អហោសិ។ សោ តំ ភន្តេតិ សោ ត្វំ ភន្តេ។

    Devevassanteti sukkhagajjitaṃ gajjitvā antarantarā vassante. Ātumāyanti ātumaṃ nissāya viharāmi. Bhusāgāreti khalasālāyaṃ. Etthesoti etasmiṃ kāraṇe eso mahājanakāyo sannipatito. Kva ahosīti kuhiṃ ahosi. So taṃ bhanteti so tvaṃ bhante.

    ១៩៤. សិង្គីវណ្ណន្តិ សិង្គីសុវណ្ណវណ្ណំ។ យុគមដ្ឋន្តិ មដ្ឋយុគំ, សណ្ហសាដកយុគឡន្តិ អត្ថោ។ ធារណីយន្តិ អន្តរន្តរា មយា ធារេតព្ពំ, បរិទហិតព្ពន្តិ អត្ថោ។ តំ កិរ សោ តថារូបេ ឆណទិវសេយេវ ធារេត្វា សេសកាលេ និក្ខិបតិ។ ឯវំ ឧត្តមំ មង្គលវត្ថយុគំ សន្ធាយាហ។ អនុកម្បំ ឧបាទាយាតិ មយិ អនុកម្បំ បដិច្ច។ អច្ឆាទេហីតិ ឧបចារវចនមេតំ – ឯកំ មយ្ហំ ទេហិ, ឯកំ អានន្ទស្សាតិ អត្ថោ។ កិំ បន ថេរោ តំ គណ្ហីតិ? អាម គណ្ហិ។ កស្មា? មត្ថកប្បត្តកិច្ចត្តា។ កិញ្ចាបិ ហេស ឯវរូបំ លាភំ បដិក្ខិបិត្វា ឧបដ្ឋាកដ្ឋានំ បដិបន្នោ។ តំ បនស្ស ឧបដ្ឋាកកិច្ចំ មត្ថកំ បត្តំ។ តស្មា អគ្គហេសិ។ យេ ចាបិ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘‘អនារាធកោ មញ្ញេ អានន្ទោ បញ្ចវីសតិ វស្សានិ ឧបដ្ឋហន្តេន ន កិញ្ចិ ភគវតោ សន្តិកា តេន លទ្ធបុព្ព’’ន្តិ។ តេសំ វចនោកាសច្ឆេទនត្ថម្បិ អគ្គហេសិ។ អបិ ច ជានាតិ ភគវា – ‘‘អានន្ទោ គហេត្វាបិ អត្តនា ន ធារេស្សតិ, មយ្ហំយេវ បូជំ ករិស្សតិ។ មល្លបុត្តេន បន អានន្ទំ បូជេន្តេន សង្ឃោបិ បូជិតោ ភវិស្សតិ, ឯវមស្ស មហាបុញ្ញរាសិ ភវិស្សតី’’តិ ថេរស្ស ឯកំ ទាបេសិ។ ថេរោបិ តេនេវ ការណេន អគ្គហេសីតិ។ ធម្មិយា កថាយាតិ វត្ថានុមោទនកថាយ។

    194.Siṅgīvaṇṇanti siṅgīsuvaṇṇavaṇṇaṃ. Yugamaṭṭhanti maṭṭhayugaṃ, saṇhasāṭakayugaḷanti attho. Dhāraṇīyanti antarantarā mayā dhāretabbaṃ, paridahitabbanti attho. Taṃ kira so tathārūpe chaṇadivaseyeva dhāretvā sesakāle nikkhipati. Evaṃ uttamaṃ maṅgalavatthayugaṃ sandhāyāha. Anukampaṃ upādāyāti mayi anukampaṃ paṭicca. Acchādehīti upacāravacanametaṃ – ekaṃ mayhaṃ dehi, ekaṃ ānandassāti attho. Kiṃ pana thero taṃ gaṇhīti? Āma gaṇhi. Kasmā? Matthakappattakiccattā. Kiñcāpi hesa evarūpaṃ lābhaṃ paṭikkhipitvā upaṭṭhākaṭṭhānaṃ paṭipanno. Taṃ panassa upaṭṭhākakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ. Tasmā aggahesi. Ye cāpi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘anārādhako maññe ānando pañcavīsati vassāni upaṭṭhahantena na kiñci bhagavato santikā tena laddhapubba’’nti. Tesaṃ vacanokāsacchedanatthampi aggahesi. Api ca jānāti bhagavā – ‘‘ānando gahetvāpi attanā na dhāressati, mayhaṃyeva pūjaṃ karissati. Mallaputtena pana ānandaṃ pūjentena saṅghopi pūjito bhavissati, evamassa mahāpuññarāsi bhavissatī’’ti therassa ekaṃ dāpesi. Theropi teneva kāraṇena aggahesīti. Dhammiyā kathāyāti vatthānumodanakathāya.

    ១៩៥. ភគវតោ កាយំ ឧបនាមិតន្តិ និវាសនបារុបនវសេន អល្លីយាបិតំ។ ភគវាបិ តតោ ឯកំ និវាសេសិ, ឯកំ បារុបិ។ ហតច្ចិកំ វិយាតិ យថា ហតច្ចិកោ អង្គារោ អន្តន្តេនេវ ជោតតិ, ពហិ បនស្ស បភា នត្ថិ, ឯវំ ពហិ បដិច្ឆន្នប្បភំ ហុត្វា ខាយតីតិ អត្ថោ។

    195.Bhagavato kāyaṃ upanāmitanti nivāsanapārupanavasena allīyāpitaṃ. Bhagavāpi tato ekaṃ nivāsesi, ekaṃ pārupi. Hataccikaṃ viyāti yathā hatacciko aṅgāro antanteneva jotati, bahi panassa pabhā natthi, evaṃ bahi paṭicchannappabhaṃ hutvā khāyatīti attho.

    ឥមេសុ ខោ, អានន្ទ, ទ្វីសុបិ កាលេសូតិ កស្មា ឥមេសុ ទ្វីសុ កាលេសុ ឯវំ ហោតិ? អាហារវិសេសេន ចេវ ពលវសោមនស្សេន ច។ ឯតេសុ ហិ ទ្វីសុ កាលេសុ សកលចក្កវាឡេ ទេវតា អាហារេ ឱជំ បក្ខិបន្តិ, តំ បណីតភោជនំ កុច្ឆិំ បវិសិត្វា បសន្នរូបំ សមុដ្ឋាបេតិ។ អាហារសមុដ្ឋានរូបស្ស បសន្នត្តា មនច្ឆដ្ឋានិ ឥន្ទ្រិយានិ អតិវិយ វិរោចន្តិ។ សម្ពោធិទិវសេ ចស្ស – ‘‘អនេកកប្បកោដិសតសហស្សសញ្ចិតោ វត មេ កិលេសរាសិ អជ្ជ បហីនោ’’តិ អាវជ្ជន្តស្ស ពលវសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ បសីទតិ, ចិត្តេ បសន្នេ លោហិតំ បសីទតិ, លោហិតេ បសន្នេ មនច្ឆដ្ឋានិ ឥន្ទ្រិយានិ អតិវិយ វិរោចន្តិ។ បរិនិព្ពានទិវសេបិ – ‘‘អជ្ជ, ទានាហំ, អនេកេហិ ពុទ្ធសតសហស្សេហិ បវិដ្ឋំ អមតមហានិព្ពានំ នាម នគរំ បវិសិស្សាមី’’តិ អាវជ្ជន្តស្ស ពលវសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ បសីទតិ, ចិត្តេ បសន្នេ លោហិតំ បសីទតិ, លោហិតេ បសន្នេ មនច្ឆដ្ឋានិ ឥន្ទ្រិយានិ អតិវិយ វិរោចន្តិ។ ឥតិ អាហារវិសេសេន ចេវ ពលវសោមនស្សេន ច ឥមេសុ ទ្វីសុ កាលេសុ ឯវំ ហោតីតិ វេទិតព្ពំ។ ឧបវត្តនេតិ បាចីនតោ និវត្តនសាលវនេ។ អន្តរេន យមកសាលានន្តិ យមកសាលរុក្ខានំ មជ្ឈេ។

    Imesu kho, ānanda, dvīsupi kālesūti kasmā imesu dvīsu kālesu evaṃ hoti? Āhāravisesena ceva balavasomanassena ca. Etesu hi dvīsu kālesu sakalacakkavāḷe devatā āhāre ojaṃ pakkhipanti, taṃ paṇītabhojanaṃ kucchiṃ pavisitvā pasannarūpaṃ samuṭṭhāpeti. Āhārasamuṭṭhānarūpassa pasannattā manacchaṭṭhāni indriyāni ativiya virocanti. Sambodhidivase cassa – ‘‘anekakappakoṭisatasahassasañcito vata me kilesarāsi ajja pahīno’’ti āvajjantassa balavasomanassaṃ uppajjati, cittaṃ pasīdati, citte pasanne lohitaṃ pasīdati, lohite pasanne manacchaṭṭhāni indriyāni ativiya virocanti. Parinibbānadivasepi – ‘‘ajja, dānāhaṃ, anekehi buddhasatasahassehi paviṭṭhaṃ amatamahānibbānaṃ nāma nagaraṃ pavisissāmī’’ti āvajjantassa balavasomanassaṃ uppajjati, cittaṃ pasīdati, citte pasanne lohitaṃ pasīdati, lohite pasanne manacchaṭṭhāni indriyāni ativiya virocanti. Iti āhāravisesena ceva balavasomanassena ca imesu dvīsu kālesu evaṃ hotīti veditabbaṃ. Upavattaneti pācīnato nivattanasālavane. Antarena yamakasālānanti yamakasālarukkhānaṃ majjhe.

    សិង្គីវណ្ណន្តិ គាថា សង្គីតិកាលេ ឋបិតា។

    Siṅgīvaṇṇanti gāthā saṅgītikāle ṭhapitā.

    ១៩៦. ន្ហត្វា ច បិវិត្វា ចាតិ ឯត្ថ តទា កិរ ភគវតិ នហាយន្តេ អន្តោនទិយំ មច្ឆកច្ឆបា ច ឧភតោតីរេសុ វនសណ្ឌោ ច សព្ពំ សុវណ្ណវណ្ណមេវ ហោតិ។ អម្ពវនន្តិ តស្សាយេវ នទិយា តីរេ អម្ពវនំ។ អាយស្មន្តំ ចុន្ទកន្តិ តស្មិំ កិរ ខណេ អានន្ទត្ថេរោ ឧទកសាដកំ បីឡេន្តោ ឱហីយិ, ចុន្ទត្ថេរោ សមីបេ អហោសិ។ តំ ភគវា អាមន្តេសិ។

    196.Nhatvāca pivitvā cāti ettha tadā kira bhagavati nahāyante antonadiyaṃ macchakacchapā ca ubhatotīresu vanasaṇḍo ca sabbaṃ suvaṇṇavaṇṇameva hoti. Ambavananti tassāyeva nadiyā tīre ambavanaṃ. Āyasmantaṃ cundakanti tasmiṃ kira khaṇe ānandatthero udakasāṭakaṃ pīḷento ohīyi, cundatthero samīpe ahosi. Taṃ bhagavā āmantesi.

    គន្ត្វាន ពុទ្ធោ នទិកំ កកុធន្តិ ឥមាបិ គាថា សង្គីតិកាលេយេវ ឋបិតា។ តត្ថ បវត្តា ភគវា ឥធ ធម្មេតិ ភគវា ឥធ សាសនេ ធម្មេ បវត្តា, ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានិ បវត្តានីតិ អត្ថោ។ បមុខេ និសីទីតិ សត្ថុ បុរតោវ និសីទិ។ ឯត្តាវតា ច ថេរោ អនុប្បត្តោ។ ឯវំ អនុប្បត្តំ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ។

    Gantvāna buddho nadikaṃ kakudhanti imāpi gāthā saṅgītikāleyeva ṭhapitā. Tattha pavattā bhagavā idha dhammeti bhagavā idha sāsane dhamme pavattā, caturāsīti dhammakkhandhasahassāni pavattānīti attho. Pamukhe nisīdīti satthu puratova nisīdi. Ettāvatā ca thero anuppatto. Evaṃ anuppattaṃ atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi.

    ១៩៧. អលាភាតិ យេ អញ្ញេសំ ទានានិសំសសង្ខាតា លាភា ហោន្តិ, តេ អលាភា។ ទុល្លទ្ធន្តិ បុញ្ញវិសេសេន លទ្ធម្បិ មនុស្សត្តំ ទុល្លទ្ធំ។ យស្ស តេតិ យស្ស តវ។ ឧត្តណ្ឌុលំ វា អតិកិលិន្នំ វា កោ ជានាតិ, កីទិសម្បិ បច្ឆិមំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា តថាគតោ បរិនិព្ពុតោ, អទ្ធា តេ យំ វា តំ វា ទិន្នំ ភវិស្សតីតិ។ លាភាតិ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកទានានិសំសសង្ខាតា លាភា។ សុលទ្ធន្តិ តុយ្ហំ មនុស្សត្តំ សុលទ្ធំ។ សមសមផលាតិ សព្ពាការេន សមានផលា។

    197.Alābhāti ye aññesaṃ dānānisaṃsasaṅkhātā lābhā honti, te alābhā. Dulladdhanti puññavisesena laddhampi manussattaṃ dulladdhaṃ. Yassa teti yassa tava. Uttaṇḍulaṃ vā atikilinnaṃ vā ko jānāti, kīdisampi pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato parinibbuto, addhā te yaṃ vā taṃ vā dinnaṃ bhavissatīti. Lābhāti diṭṭhadhammikasamparāyikadānānisaṃsasaṅkhātā lābhā. Suladdhanti tuyhaṃ manussattaṃ suladdhaṃ. Samasamaphalāti sabbākārena samānaphalā.

    ននុ ច យំ សុជាតាយ ទិន្នំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា តថាគតោ អភិសម្ពុទ្ធោ, សោ សរាគសទោសសមោហកាលេ បរិភុត្តោ, អយំ បន ចុន្ទេន ទិន្នោ វីតរាគវីតទោសវីតមោហកាលេ បរិភុត្តោ, កស្មា ឯតេ សមផលាតិ? បរិនិព្ពានសមតាយ ច សមាបត្តិសមតាយ ច អនុស្សរណសមតាយ ច។ ភគវា ហិ សុជាតាយ ទិន្នំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា សឧបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពុតោ, ចុន្ទេន ទិន្នំ បរិភុញ្ជិត្វា អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពុតោតិ ឯវំ បរិនិព្ពានសមតាយបិ សមផលា។ អភិសម្ពុជ្ឈនទិវសេ ច ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសង្ខ្យា សមាបត្តិយោ សមាបជ្ជិ, បរិនិព្ពានទិវសេបិ សព្ពា តា សមាបជ្ជីតិ ឯវំ សមាបត្តិសមតាយបិ សមផលា។ សុជាតា ច អបរភាគេ អស្សោសិ – ‘‘ន កិរេសា រុក្ខទេវតា, ពោធិសត្តោ កិរេស, តំ កិរ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ , សត្តសត្តាហំ កិរស្ស តេន យាបនំ អហោសី’’តិ។ តស្សា ឥទំ សុត្វា – ‘‘លាភា វត មេ’’តិ អនុស្សរន្តិយា ពលវបីតិសោមនស្សំ ឧទបាទិ។ ចុន្ទស្សាបិ អបរភាគេ – ‘‘អវសានបិណ្ឌបាតោ កិរ មយា ទិន្នោ, ធម្មសីសំ កិរ មេ គហិតំ, មយ្ហំ កិរ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា សត្ថា អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពុតោ’’តិ សុត្វា ‘‘លាភា វត មេ’’តិ អនុស្សរតោ ពលវសោមនស្សំ ឧទបាទីតិ ឯវំ អនុស្សរណសមតាយបិ សមផលាតិ វេទិតព្ពា។

    Nanu ca yaṃ sujātāya dinnaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā tathāgato abhisambuddho, so sarāgasadosasamohakāle paribhutto, ayaṃ pana cundena dinno vītarāgavītadosavītamohakāle paribhutto, kasmā ete samaphalāti? Parinibbānasamatāya ca samāpattisamatāya ca anussaraṇasamatāya ca. Bhagavā hi sujātāya dinnaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā saupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto, cundena dinnaṃ paribhuñjitvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutoti evaṃ parinibbānasamatāyapi samaphalā. Abhisambujjhanadivase ca catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo samāpajji, parinibbānadivasepi sabbā tā samāpajjīti evaṃ samāpattisamatāyapi samaphalā. Sujātā ca aparabhāge assosi – ‘‘na kiresā rukkhadevatā, bodhisatto kiresa, taṃ kira piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho , sattasattāhaṃ kirassa tena yāpanaṃ ahosī’’ti. Tassā idaṃ sutvā – ‘‘lābhā vata me’’ti anussarantiyā balavapītisomanassaṃ udapādi. Cundassāpi aparabhāge – ‘‘avasānapiṇḍapāto kira mayā dinno, dhammasīsaṃ kira me gahitaṃ, mayhaṃ kira piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā satthā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto’’ti sutvā ‘‘lābhā vata me’’ti anussarato balavasomanassaṃ udapādīti evaṃ anussaraṇasamatāyapi samaphalāti veditabbā.

    យសសំវត្តនិកន្តិ បរិវារសំវត្តនិកំ។ អាធិបតេយ្យសំវត្តនិកន្តិ ជេដ្ឋកភាវសំវត្តនិកំ។

    Yasasaṃvattanikanti parivārasaṃvattanikaṃ. Ādhipateyyasaṃvattanikanti jeṭṭhakabhāvasaṃvattanikaṃ.

    សំយមតោតិ សីលសំយមេន សំយមន្តស្ស, សំវរេ ឋិតស្សាតិ អត្ថោ។ វេរំ ន ចីយតីតិ បញ្ចវិធំ វេរំ ន វឌ្ឍតិ។ កុសលោ ច ជហាតិ បាបកន្តិ កុសលោ បន ញាណសម្បន្នោ អរិយមគ្គេន អនវសេសំ បាបកំ លាមកំ អកុសលំ ជហាតិ។ រាគទោសមោហក្ខយា ស និព្ពុតោតិ សោ ឥមំ បាបកំ ជហិត្វា រាគាទីនំ ខយា កិលេសនិព្ពានេន និព្ពុតោតិ។ ឥតិ ចុន្ទស្ស ច ទក្ខិណំ, អត្តនោ ច ទក្ខិណេយ្យសម្បត្តិំ សម្បស្សមានោ ឧទានំ ឧទានេសីតិ។

    Saṃyamatoti sīlasaṃyamena saṃyamantassa, saṃvare ṭhitassāti attho. Veraṃ na cīyatīti pañcavidhaṃ veraṃ na vaḍḍhati. Kusalo ca jahāti pāpakanti kusalo pana ñāṇasampanno ariyamaggena anavasesaṃ pāpakaṃ lāmakaṃ akusalaṃ jahāti. Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti so imaṃ pāpakaṃ jahitvā rāgādīnaṃ khayā kilesanibbānena nibbutoti. Iti cundassa ca dakkhiṇaṃ, attano ca dakkhiṇeyyasampattiṃ sampassamāno udānaṃ udānesīti.

    ចតុត្ថភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Catutthabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    យមកសាលាវណ្ណនា

    Yamakasālāvaṇṇanā

    ១៩៨. មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិន្តិ ឥធ ភិក្ខូនំ គណនបរិច្ឆេទោ នត្ថិ។ វេឡុវគាមេ វេទនាវិក្ខម្ភនតោ បដ្ឋាយ ហិ – ‘‘ន ចិរេន ភគវា បរិនិព្ពាយិស្សតី’’តិ សុត្វា តតោ តតោ អាគតេសុ ភិក្ខូសុ ឯកភិក្ខុបិ បក្កន្តោ នាម នត្ថិ។ តស្មា គណនវីតិវត្តោ សង្ឃោ អហោសិ។ ឧបវត្តនំ មល្លានំ សាលវនន្តិ យថេវ ហិ កលម្ពនទីតីរតោ រាជមាតុវិហារទ្វារេន ថូបារាមំ គន្តព្ពំ ហោតិ, ឯវំ ហិរញ្ញវតិយា បារិមតីរតោ សាលវនុយ្យានំ, យថា អនុរាធបុរស្ស ថូបារាមោ, ឯវំ តំ កុសិនារាយំ ហោតិ។ យថា ថូបារាមតោ ទក្ខិណទ្វារេន នគរំ បវិសនមគ្គោ បាចីនមុខោ គន្ត្វា ឧត្តរេន និវត្តោ, ឯវំ ឧយ្យានតោ សាលវនំ បាចីនមុខំ គន្ត្វា ឧត្តរេន និវត្តំ។ តស្មា តំ – ‘‘ឧបវត្តន’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អន្តរេន យមកសាលានំ ឧត្តរសីសកន្តិ តស្ស កិរ មញ្ចកស្ស ឯកា សាលបន្តិ សីសភាគេ ហោតិ, ឯកា បាទភាគេ។ តត្រាបិ ឯកោ តរុណសាលោ សីសភាគស្ស អាសន្នោ ហោតិ, ឯកោ បាទភាគស្ស។ អបិ ច យមកសាលា នាម មូលខន្ធវិដបបត្តេហិ អញ្ញមញ្ញំ សំសិព្ពិត្វា ឋិតសាលាតិ វុត្តំ។ មញ្ចកំ បញ្ញបេហីតិ តស្មិំ កិរ ឧយ្យានេ រាជកុលស្ស សយនមញ្ចោ អត្ថិ, តំ សន្ធាយ បញ្ញបេហីតិ អាហ។ ថេរោបិ តំយេវ បញ្ញបេត្វា អទាសិ។

    198.Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti idha bhikkhūnaṃ gaṇanaparicchedo natthi. Veḷuvagāme vedanāvikkhambhanato paṭṭhāya hi – ‘‘na cirena bhagavā parinibbāyissatī’’ti sutvā tato tato āgatesu bhikkhūsu ekabhikkhupi pakkanto nāma natthi. Tasmā gaṇanavītivatto saṅgho ahosi. Upavattanaṃ mallānaṃ sālavananti yatheva hi kalambanadītīrato rājamātuvihāradvārena thūpārāmaṃ gantabbaṃ hoti, evaṃ hiraññavatiyā pārimatīrato sālavanuyyānaṃ, yathā anurādhapurassa thūpārāmo, evaṃ taṃ kusinārāyaṃ hoti. Yathā thūpārāmato dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisanamaggo pācīnamukho gantvā uttarena nivatto, evaṃ uyyānato sālavanaṃ pācīnamukhaṃ gantvā uttarena nivattaṃ. Tasmā taṃ – ‘‘upavattana’’nti vuccati. Antarena yamakasālānaṃuttarasīsakanti tassa kira mañcakassa ekā sālapanti sīsabhāge hoti, ekā pādabhāge. Tatrāpi eko taruṇasālo sīsabhāgassa āsanno hoti, eko pādabhāgassa. Api ca yamakasālā nāma mūlakhandhaviṭapapattehi aññamaññaṃ saṃsibbitvā ṭhitasālāti vuttaṃ. Mañcakaṃ paññapehīti tasmiṃ kira uyyāne rājakulassa sayanamañco atthi, taṃ sandhāya paññapehīti āha. Theropi taṃyeva paññapetvā adāsi.

    កិលន្តោស្មិ, អានន្ទ, និបជ្ជិស្សាមីតិ តថាគតស្ស ហិ –

    Kilantosmi, ānanda, nipajjissāmīti tathāgatassa hi –

    ‘‘គោចរិ កឡាបោ គង្គេយ្យោ, បិង្គលោ បព្ពតេយ្យកោ;

    ‘‘Gocari kaḷāpo gaṅgeyyo, piṅgalo pabbateyyako;

    ហេមវតោ ច តម្ពោ ច, មន្ទាកិនិ ឧបោសថោ;

    Hemavato ca tambo ca, mandākini uposatho;

    ឆទ្ទន្តោយេវ ទសមោ, ឯតេ នាគានមុត្តមា’’តិ។ –

    Chaddantoyeva dasamo, ete nāgānamuttamā’’ti. –

    ឯត្ថ យំ ទសន្នំ គោចរិសង្ខាតានំ បកតិហត្ថីនំ ពលំ, តំ ឯកស្ស កឡាបស្សាតិ។ ឯវំ ទសគុណវឌ្ឍិតាយ គណនាយ បកតិហត្ថីនំ កោដិសហស្សពលប្បមាណំ ពលំ, តំ សព្ពម្បិ ចុន្ទស្ស បិណ្ឌបាតំ បរិភុត្តកាលតោ បដ្ឋាយ ចង្គវារេ បក្ខិត្តឧទកំ វិយ បរិក្ខយំ គតំ។ បាវានគរតោ តីណិ គាវុតានិ កុសិនារានគរំ, ឯតស្មិំ អន្តរេ បញ្ចវីសតិយា ឋានេសុ និសីទិត្វា មហតា ឧស្សាហេន អាគច្ឆន្តោបិ សូរិយស្ស អត្ថង្គមិតវេលាយំ សញ្ឈាសមយេ ភគវា សាលវនំ បវិដ្ឋោ។ ឯវំ រោគោ សព្ពំ អារោគ្យំ មទ្ទន្តោ អាគច្ឆតិ។ ឯតមត្ថំ ទស្សេន្តោ វិយ សព្ពលោកស្ស សំវេគករំ វាចំ ភាសន្តោ – ‘‘កិលន្តោស្មិ, អានន្ទ, និបជ្ជិស្សាមី’’តិ អាហ។

    Ettha yaṃ dasannaṃ gocarisaṅkhātānaṃ pakatihatthīnaṃ balaṃ, taṃ ekassa kaḷāpassāti. Evaṃ dasaguṇavaḍḍhitāya gaṇanāya pakatihatthīnaṃ koṭisahassabalappamāṇaṃ balaṃ, taṃ sabbampi cundassa piṇḍapātaṃ paribhuttakālato paṭṭhāya caṅgavāre pakkhittaudakaṃ viya parikkhayaṃ gataṃ. Pāvānagarato tīṇi gāvutāni kusinārānagaraṃ, etasmiṃ antare pañcavīsatiyā ṭhānesu nisīditvā mahatā ussāhena āgacchantopi sūriyassa atthaṅgamitavelāyaṃ sañjhāsamaye bhagavā sālavanaṃ paviṭṭho. Evaṃ rogo sabbaṃ ārogyaṃ maddanto āgacchati. Etamatthaṃ dassento viya sabbalokassa saṃvegakaraṃ vācaṃ bhāsanto – ‘‘kilantosmi, ānanda, nipajjissāmī’’ti āha.

    កស្មា បន ភគវា ឯវំ មហន្តេន ឧស្សាហេន ឥធាគតោ, កិំ អញ្ញត្ថ ន សក្កា បរិនិព្ពាយិតុន្តិ? បរិនិព្ពាយិតុំ នាម ន កត្ថចិ ន សក្កា, តីហិ បន ការណេហិ ឥធាគតោ, ឥទញ្ហិ ភគវា ឯវំ បស្សតិ – ‘‘មយិ អញ្ញត្ថ បរិនិព្ពាយន្តេ មហាសុទស្សនសុត្តស្ស អត្ថុប្បត្តិ ន ភវិស្សតិ, កុសិនារាយំ បន បរិនិព្ពាយន្តេ យមហំ ទេវលោកេ អនុភវិតព្ពំ សម្បត្តិំ មនុស្សលោកេយេវ អនុភវិំ, តំ ទ្វីហិ ភាណវារេហិ មណ្ឌេត្វា ទេសេស្សាមិ, តំ មេ សុត្វា ពហូ ជនា កុសលំ កាតព្ពំ មញ្ញិស្សន្តី’’តិ។

    Kasmā pana bhagavā evaṃ mahantena ussāhena idhāgato, kiṃ aññattha na sakkā parinibbāyitunti? Parinibbāyituṃ nāma na katthaci na sakkā, tīhi pana kāraṇehi idhāgato, idañhi bhagavā evaṃ passati – ‘‘mayi aññattha parinibbāyante mahāsudassanasuttassa atthuppatti na bhavissati, kusinārāyaṃ pana parinibbāyante yamahaṃ devaloke anubhavitabbaṃ sampattiṃ manussalokeyeva anubhaviṃ, taṃ dvīhi bhāṇavārehi maṇḍetvā desessāmi, taṃ me sutvā bahū janā kusalaṃ kātabbaṃ maññissantī’’ti.

    អបរម្បិ បស្សតិ – ‘‘មំ អញ្ញត្ថ បរិនិព្ពាយន្តំ សុភទ្ទោ ន បស្សិស្សតិ, សោ ច ពុទ្ធវេនេយ្យោ , ន សាវកវេនេយ្យោ; ន តំ សាវកា វិនេតុំ សក្កោន្តិ។ កុសិនារាយំ បរិនិព្ពាយន្តំ បន មំ សោ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិស្សតិ, បញ្ហាវិស្សជ្ជនបរិយោសានេ ច សរណេសុ បតិដ្ឋាយ មម សន្តិកេ បព្ពជ្ជញ្ច ឧបសម្បទញ្ច លភិត្វា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា មយិ ធរមានេយេវ អរហត្តំ បត្វា បច្ឆិមសាវកោ ភវិស្សតី’’តិ។

    Aparampi passati – ‘‘maṃ aññattha parinibbāyantaṃ subhaddo na passissati, so ca buddhaveneyyo , na sāvakaveneyyo; na taṃ sāvakā vinetuṃ sakkonti. Kusinārāyaṃ parinibbāyantaṃ pana maṃ so upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissati, pañhāvissajjanapariyosāne ca saraṇesu patiṭṭhāya mama santike pabbajjañca upasampadañca labhitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā mayi dharamāneyeva arahattaṃ patvā pacchimasāvako bhavissatī’’ti.

    អបរម្បិ បស្សតិ – ‘‘មយិ អញ្ញត្ថ បរិនិព្ពាយន្តេ ធាតុភាជនីយេ មហាកលហោ ភវិស្សតិ, លោហិតំ នទី វិយ សន្ទិស្សតិ។ កុសិនារាយំ បរិនិព្ពុតេ ទោណព្រាហ្មណោ តំ វិវាទំ វូបសមេត្វា ធាតុយោ វិភជិស្សតី’’តិ។ ឥមេហិ តីហិ ការណេហិ ភគវា ឯវំ មហន្តេន ឧស្សាហេន ឥធាគតោតិ វេទិតព្ពោ។

    Aparampi passati – ‘‘mayi aññattha parinibbāyante dhātubhājanīye mahākalaho bhavissati, lohitaṃ nadī viya sandissati. Kusinārāyaṃ parinibbute doṇabrāhmaṇo taṃ vivādaṃ vūpasametvā dhātuyo vibhajissatī’’ti. Imehi tīhi kāraṇehi bhagavā evaṃ mahantena ussāhena idhāgatoti veditabbo.

    សីហសេយ្យន្តិ ឯត្ថ កាមភោគីសេយ្យា, បេតសេយ្យា, សីហសេយ្យា, តថាគតសេយ្យាតិ ចតស្សោ សេយ្យា។

    Sīhaseyyanti ettha kāmabhogīseyyā, petaseyyā, sīhaseyyā, tathāgataseyyāti catasso seyyā.

    តត្ថ – ‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ, កាមភោគី សត្តា វាមេន បស្សេន សេន្តី’’តិ អយំ កាមភោគីសេយ្យា។ តេសុ ហិ យេភុយ្យេន ទក្ខិណេន បស្សេន សយន្តា នាម នត្ថិ។

    Tattha – ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī sattā vāmena passena sentī’’ti ayaṃ kāmabhogīseyyā. Tesu hi yebhuyyena dakkhiṇena passena sayantā nāma natthi.

    ‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ, បេតា ឧត្តានា សេន្តី’’តិ អយំ បេតសេយ្យា។ អប្បមំសលោហិតត្តា ហិ បេតា អដ្ឋិសង្ឃាដជដិតា ឯកេន បស្សេន សយិតុំ ន សក្កោន្តិ, ឧត្តានាវ សេន្តិ។

    ‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, petā uttānā sentī’’ti ayaṃ petaseyyā. Appamaṃsalohitattā hi petā aṭṭhisaṅghāṭajaṭitā ekena passena sayituṃ na sakkonti, uttānāva senti.

    ‘‘សីហោ, ភិក្ខវេ, មិគរាជា ទក្ខិណេន បស្សេន សេយ្យំ កប្បេតិ…បេ.… អត្តមនោ ហោតី’’តិ (អ. និ. ៤.២៤៦) អយំ សីហសេយ្យា។ តេជុស្សទត្តា ហិ សីហោ មិគរាជា ទ្វេ បុរិមបាទេ ឯកស្មិំ ឋានេ, បច្ឆិមបាទេ ឯកស្មិំ ឋានេ ឋបេត្វា នង្គុដ្ឋំ អន្តរសត្ថិម្ហិ បក្ខិបិត្វា បុរិមបាទបច្ឆិមបាទនង្គុដ្ឋានំ ឋិតោកាសំ សល្លក្ខេត្វា ទ្វិន្នំ បុរិមបាទានំ មត្ថកេ សីសំ ឋបេត្វា សយតិ។ ទិវសំ សយិត្វាបិ បពុជ្ឈមានោ ន ឧត្រសន្តោ បពុជ្ឈតិ, សីសំ បន ឧក្ខិបិត្វា បុរិមបាទាទីនំ ឋិតោកាសំ សល្លក្ខេតិ។ សចេ កិញ្ចិ ឋានំ វិជហិត្វា ឋិតំ ហោតិ – ‘‘ន យិទំ តុយ្ហំ ជាតិយា សូរភាវស្ស ច អនុរូប’’ន្តិ អនត្តមនោ ហុត្វា តត្ថេវ សយតិ, ន គោចរាយ បក្កមតិ។ អវិជហិត្វា ឋិតេ បន – ‘‘តុយ្ហំ ជាតិយា ច សូរភាវស្ស ច អនុរូបមិទ’’ន្តិ ហដ្ឋតុដ្ឋោ ឧដ្ឋាយ សីហវិជម្ភិតំ វិជម្ភិត្វា កេសរភារំ វិធុនិត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា គោចរាយ បក្កមតិ។

    ‘‘Sīho, bhikkhave, migarājā dakkhiṇena passena seyyaṃ kappeti…pe… attamano hotī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā. Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne, pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati. Divasaṃ sayitvāpi pabujjhamāno na utrasanto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti. Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti – ‘‘na yidaṃ tuyhaṃ jātiyā sūrabhāvassa ca anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati. Avijahitvā ṭhite pana – ‘‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati.

    ‘‘ចតុត្ថជ្ឈានសេយ្យា បន តថាគតស្ស សេយ្យាតិ វុច្ចតិ’’ (អ. និ. ៤.២៤៦)។ តាសុ ឥធ សីហសេយ្យា អាគតា។ អយញ្ហិ តេជុស្សទឥរិយាបថត្តា ឧត្តមសេយ្យា នាម។

    ‘‘Catutthajjhānaseyyā pana tathāgatassa seyyāti vuccati’’ (a. ni. 4.246). Tāsu idha sīhaseyyā āgatā. Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.

    បាទេ បាទន្តិ ទក្ខិណបាទេ វាមបាទំ។ អច្ចាធាយាតិ អតិអាធាយ, ឦសកំ អតិក្កម្ម ឋបេត្វា។ គោប្ផកេន ហិ គោប្ផកេ, ជាណុនា វា ជាណុម្ហិ សង្ឃដ្ដិយមានេ អភិណ្ហំ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ន ហោតិ, សេយ្យា អផាសុកា ហោតិ។ យថា បន ន សង្ឃដ្ដេតិ, ឯវំ អតិក្កម្ម ឋបិតេ វេទនា នុប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ, សេយ្យា ផាសុ ហោតិ។ តស្មា ឯវំ និបជ្ជិ។ អនុដ្ឋានសេយ្យំ ឧបគតត្តា បនេត្ថ – ‘‘ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា’’តិ ន វុត្តំ។ កាយវសេន ចេត្ថ អនុដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ, និទ្ទាវសេន បន តំ រត្តិំ ភគវតោ ភវង្គស្ស ឱកាសោយេវ នាហោសិ។ បឋមយាមស្មិញ្ហិ មល្លានំ ធម្មទេសនា អហោសិ, មជ្ឈិមយាមេ សុភទ្ទស្ស បច្ឆិមយាមេ ភិក្ខុសង្ឃំ ឱវទិ, ពលវបច្ចូសេ បរិនិព្ពាយិ។

    Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ. Accādhāyāti atiādhāya, īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā. Gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti. Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsu hoti. Tasmā evaṃ nipajji. Anuṭṭhānaseyyaṃ upagatattā panettha – ‘‘uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā’’ti na vuttaṃ. Kāyavasena cettha anuṭṭhānaṃ veditabbaṃ, niddāvasena pana taṃ rattiṃ bhagavato bhavaṅgassa okāsoyeva nāhosi. Paṭhamayāmasmiñhi mallānaṃ dhammadesanā ahosi, majjhimayāme subhaddassa pacchimayāme bhikkhusaṅghaṃ ovadi, balavapaccūse parinibbāyi.

    សព្ពផាលិផុល្លាតិ សព្ពេ សមន្តតោ បុប្ផិតា មូលតោ បដ្ឋាយ យាវ អគ្គា ឯកច្ឆន្នា អហេសុំ, ន កេវលញ្ច យមកសាលាយេវ, សព្ពេបិ រុក្ខា សព្ពបាលិផុល្លាវ អហេសុំ។ ន កេវលញ្ហិ តស្មិំយេវ ឧយ្យានេ, សកលញ្ហិបិ ទសសហស្សចក្កវាឡេ បុប្ផូបគា បុប្ផំ គណ្ហិំសុ, ផលូបគា ផលំ គណ្ហិំសុ, សព្ពរុក្ខានំ ខន្ធេសុ ខន្ធបទុមានិ, សាខាសុ សាខាបទុមានិ, វល្លីសុ វល្លិបទុមានិ, អាកាសេសុ អាកាសបទុមានិ បថវីតលំ ភិន្ទិត្វា ទណ្ឌបទុមានិ បុប្ផិំសុ។ សព្ពោ មហាសមុទ្ទោ បញ្ចវណ្ណបទុមសញ្ឆន្នោ អហោសិ។ តិយោជនសហស្សវិត្ថតោ ហិមវា ឃនពទ្ធមោរបិញ្ឆកលាបោ វិយ, និរន្តរំ មាលាទាមគវច្ឆិកោ វិយ, សុដ្ឋុ បីឡេត្វា អាពទ្ធបុប្ផវដំសកោ វិយ, សុបូរិតំ បុប្ផចង្កោដកំ វិយ ច អតិរមណីយោ អហោសិ។

    Sabbaphāliphullāti sabbe samantato pupphitā mūlato paṭṭhāya yāva aggā ekacchannā ahesuṃ, na kevalañca yamakasālāyeva, sabbepi rukkhā sabbapāliphullāva ahesuṃ. Na kevalañhi tasmiṃyeva uyyāne, sakalañhipi dasasahassacakkavāḷe pupphūpagā pupphaṃ gaṇhiṃsu, phalūpagā phalaṃ gaṇhiṃsu, sabbarukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhāpadumāni, vallīsu vallipadumāni, ākāsesu ākāsapadumāni pathavītalaṃ bhinditvā daṇḍapadumāni pupphiṃsu. Sabbo mahāsamuddo pañcavaṇṇapadumasañchanno ahosi. Tiyojanasahassavitthato himavā ghanabaddhamorapiñchakalāpo viya, nirantaraṃ mālādāmagavacchiko viya, suṭṭhu pīḷetvā ābaddhapupphavaṭaṃsako viya, supūritaṃ pupphacaṅkoṭakaṃ viya ca atiramaṇīyo ahosi.

    តេ តថាគតស្ស សរីរំ ឱកិរន្តីតិ តេ យមកសាលា ភុម្មទេវតាហិ សញ្ចលិតខន្ធសាខវិដបា តថាគតស្ស សរីរំ អវកិរន្តិ, សរីរស្ស ឧបរិ បុប្ផានិ វិកិរន្តីតិ អត្ថោ។ អជ្ឈោកិរន្តីតិ អជ្ឈោត្ថរន្តា វិយ កិរន្តិ។ អភិប្បកិរន្តីតិ អភិណ្ហំ បុនប្បុនំ បកិរន្តិយេវ។ ទិព្ពានីតិ ទេវលោកេ នន្ទបោក្ខរណីសម្ភវានិ, តានិ ហោន្តិ សុវណ្ណវណ្ណានិ បណ្ណច្ឆត្តប្បមាណបត្តានិ, មហាតុម្ពមត្តំ រេណុំ គណ្ហន្តិ។ ន កេវលញ្ច មន្ទារវបុប្ផានេវ, អញ្ញានិបិ បន ទិព្ពានិ បារិច្ឆត្តកកោវិឡារបុប្ផាទីនិ សុវណ្ណចង្កោដកានិ បូរេត្វា ចក្កវាឡមុខវដ្ដិយម្បិ តិទសបុរេបិ ព្រហ្មលោកេបិ ឋិតាហិ ទេវតាហិ បវិដ្ឋានិ, អន្តលិក្ខា បតន្តិ។ តថាគតស្ស សរីរន្តិ អន្តរា អវិកិណ្ណានេវ អាគន្ត្វា បត្តកិញ្ជក្ខរេណុចុណ្ណេហិ តថាគតស្ស សរីរមេវ ឱកិរន្តិ។

    Te tathāgatassa sarīraṃ okirantīti te yamakasālā bhummadevatāhi sañcalitakhandhasākhaviṭapā tathāgatassa sarīraṃ avakiranti, sarīrassa upari pupphāni vikirantīti attho. Ajjhokirantīti ajjhottharantā viya kiranti. Abhippakirantīti abhiṇhaṃ punappunaṃ pakirantiyeva. Dibbānīti devaloke nandapokkharaṇīsambhavāni, tāni honti suvaṇṇavaṇṇāni paṇṇacchattappamāṇapattāni, mahātumbamattaṃ reṇuṃ gaṇhanti. Na kevalañca mandāravapupphāneva, aññānipi pana dibbāni pāricchattakakoviḷārapupphādīni suvaṇṇacaṅkoṭakāni pūretvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyampi tidasapurepi brahmalokepi ṭhitāhi devatāhi paviṭṭhāni, antalikkhā patanti. Tathāgatassa sarīranti antarā avikiṇṇāneva āgantvā pattakiñjakkhareṇucuṇṇehi tathāgatassa sarīrameva okiranti.

    ទិព្ពានិបិ ចន្ទនចុណ្ណានីតិ ទេវតានំ ឧបកប្បនចន្ទនចុណ្ណានិ។ ន កេវលញ្ច ទេវតានំយេវ, នាគសុបណ្ណមនុស្សានម្បិ ឧបកប្បនចន្ទនចុណ្ណានិ។ ន កេវលញ្ច ចន្ទនចុណ្ណានេវ, កាឡានុសារិកលោហិតចន្ទនាទិសព្ពទិព្ពគន្ធជាលចុណ្ណានិ, ហរិតាលអញ្ជនសុវណ្ណរជតចុណ្ណានិ សព្ពទិព្ពគន្ធវាសវិកតិយោ សុវណ្ណរជតាទិសមុគ្គេ បូរេត្វា ចក្កវាឡមុខវដ្ដិអាទីសុ ឋិតាហិ ទេវតាហិ បវិដ្ឋានិ អន្តរា អវិប្បកិរិត្វា តថាគតស្សេវ សរីរំ ឱកិរន្តិ។

    Dibbānipicandanacuṇṇānīti devatānaṃ upakappanacandanacuṇṇāni. Na kevalañca devatānaṃyeva, nāgasupaṇṇamanussānampi upakappanacandanacuṇṇāni. Na kevalañca candanacuṇṇāneva, kāḷānusārikalohitacandanādisabbadibbagandhajālacuṇṇāni, haritālaañjanasuvaṇṇarajatacuṇṇāni sabbadibbagandhavāsavikatiyo suvaṇṇarajatādisamugge pūretvā cakkavāḷamukhavaṭṭiādīsu ṭhitāhi devatāhi paviṭṭhāni antarā avippakiritvā tathāgatasseva sarīraṃ okiranti.

    ទិព្ពានិបិ តូរិយានីតិ ទេវតានំ ឧបកប្បនតូរិយានិ។ ន កេវលញ្ច តានិយេវ, សព្ពានិបិ តន្តិពទ្ធចម្មបរិយោនទ្ធឃនសុសិរភេទានិ ទសសហស្សចក្កវាឡេសុ ទេវនាគសុបណ្ណមនុស្សានំ តូរិយានិ ឯកចក្កវាឡេ សន្និបតិត្វា អន្តលិក្ខេ វជ្ជន្តីតិ វេទិតព្ពានិ។

    Dibbānipi tūriyānīti devatānaṃ upakappanatūriyāni. Na kevalañca tāniyeva, sabbānipi tantibaddhacammapariyonaddhaghanasusirabhedāni dasasahassacakkavāḷesu devanāgasupaṇṇamanussānaṃ tūriyāni ekacakkavāḷe sannipatitvā antalikkhe vajjantīti veditabbāni.

    ទិព្ពានិបិ សង្គីតានីតិ វរុណវារណទេវតា កិរ នាមេតា ទីឃាយុកា ទេវតា – ‘‘មហាបុរិសោ មនុស្សបថេ និព្ពត្តិត្វា ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ សុត្វា ‘‘បដិសន្ធិគ្គហណទិវសេ នំ គហេត្វា គមិស្សាមា’’តិ មាលំ គន្ថេតុមារភិំសុ។ តា គន្ថមានាវ – ‘‘មហាបុរិសោ មាតុកុច្ឆិយំ និព្ពត្តោ’’តិ សុត្វា ‘‘តុម្ហេ កស្ស គន្ថថា’’តិ វុត្តា ‘‘ន តាវ និដ្ឋាតិ, កុច្ឆិតោ និក្ខមនទិវសេ គណ្ហិត្វា គមិស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ បុនបិ ‘‘និក្ខន្តោ’’តិ សុត្វា ‘‘មហាភិនិក្ខមនទិវសេ គមិស្សាមា’’តិ។ ឯកូនតិំសវស្សានិ ឃរេ វសិត្វា ‘‘អជ្ជ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខន្តោ’’តិបិ សុត្វា ‘‘អភិសម្ពោធិទិវសេ គមិស្សាមា’’តិ។ ឆព្ពស្សានិ បធានំ កត្វា ‘‘អជ្ជ អភិសម្ពុទ្ធោ’’តិបិ សុត្វា ‘‘ធម្មចក្កប្បវត្តនទិវសេ គមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘សត្តសត្តាហានិ ពោធិមណ្ឌេ វីតិនាមេត្វា ឥសិបតនំ គន្ត្វា ធម្មចក្កំ បវត្តិត’’ន្តិបិ សុត្វា ‘‘យមកបាដិហារិយទិវសេ គមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘អជ្ជ យមកបាដិហារិយំ ករី’’តិបិ សុត្វា ‘‘ទេវោរោហណទិវសេ គមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘អជ្ជ ទេវោរោហណំ ករី’’តិបិ សុត្វា ‘‘អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនេ គមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘អជ្ជ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជី’’តិបិ សុត្វា ‘‘ន តាវ និដ្ឋាតិ, បរិនិព្ពានទិវសេ គមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘អជ្ជ ភគវា យមកសាលានមន្តរេ ទក្ខិណេន បស្សេន សតោ សម្បជានោ សីហសេយ្យំ ឧបគតោ ពលវបច្ចូសសមយេ បរិនិព្ពាយិស្សតិ។ តុម្ហេ កស្ស គន្ថថា’’តិ សុត្វា បន – ‘‘កិន្នាមេតំ, ‘អជ្ជេវ មាតុកុច្ឆិយំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ, អជ្ជេវ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិ, អជ្ជេវ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិ, អជ្ជេវ ពុទ្ធោ អហោសិ, អជ្ជេវ ធម្មចក្កំ បវត្តយិ, អជ្ជេវ យមកបាដិហារិយំ អកាសិ, អជ្ជេវ ទេវលោកា ឱតិណ្ណោ, អជ្ជេវ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជិ, អជ្ជេវ កិរ បរិនិព្ពាយិស្សតី’តិ។ ននុ នាម ទុតិយទិវសេ យាគុបានកាលមត្តម្បិ ឋាតព្ពំ អស្ស។ ទស បារមិយោ បូរេត្វា ពុទ្ធត្តំ បត្តស្ស នាម អននុច្ឆវិកមេត’’ន្តិ អបរិនិដ្ឋិតាវ មាលាយោ គហេត្វា អាគម្ម អន្តោ ចក្កវាឡេ ឱកាសំ អលភមានា ចក្កវាឡមុខវដ្ដិយំ លម្ពិត្វា ចក្កវាឡមុខវដ្ដិយាវ អាធាវន្តិយោ ហត្ថេន ហត្ថំ គីវាយ គីវំ គហេត្វា តីណិ រតនានិ អារព្ភ ទ្វត្តិំស មហាបុរិសលក្ខណានិ ឆព្ពណ្ណរស្មិយោ ទស បារមិយោ អឌ្ឍឆដ្ឋានិ ជាតកសតានិ ចុទ្ទស ពុទ្ធញាណានិ អារព្ភ គាយិត្វា តស្ស តស្ស អវសានេ ‘‘មហាយសោ, មហាយសោ’’តិ វទន្តិ។ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ – ‘‘ទិព្ពានិបិ សង្គីតានិ អន្តលិក្ខេ វត្តន្តិ តថាគតស្ស បូជាយា’’តិ។

    Dibbānipi saṅgītānīti varuṇavāraṇadevatā kira nāmetā dīghāyukā devatā – ‘‘mahāpuriso manussapathe nibbattitvā buddho bhavissatī’’ti sutvā ‘‘paṭisandhiggahaṇadivase naṃ gahetvā gamissāmā’’ti mālaṃ ganthetumārabhiṃsu. Tā ganthamānāva – ‘‘mahāpuriso mātukucchiyaṃ nibbatto’’ti sutvā ‘‘tumhe kassa ganthathā’’ti vuttā ‘‘na tāva niṭṭhāti, kucchito nikkhamanadivase gaṇhitvā gamissāmā’’ti āhaṃsu. Punapi ‘‘nikkhanto’’ti sutvā ‘‘mahābhinikkhamanadivase gamissāmā’’ti. Ekūnatiṃsavassāni ghare vasitvā ‘‘ajja mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’tipi sutvā ‘‘abhisambodhidivase gamissāmā’’ti. Chabbassāni padhānaṃ katvā ‘‘ajja abhisambuddho’’tipi sutvā ‘‘dhammacakkappavattanadivase gamissāmā’’ti. ‘‘Sattasattāhāni bodhimaṇḍe vītināmetvā isipatanaṃ gantvā dhammacakkaṃ pavattita’’ntipi sutvā ‘‘yamakapāṭihāriyadivase gamissāmā’’ti. ‘‘Ajja yamakapāṭihāriyaṃ karī’’tipi sutvā ‘‘devorohaṇadivase gamissāmā’’ti. ‘‘Ajja devorohaṇaṃ karī’’tipi sutvā ‘‘āyusaṅkhārossajjane gamissāmā’’ti. ‘‘Ajja āyusaṅkhāraṃ ossajī’’tipi sutvā ‘‘na tāva niṭṭhāti, parinibbānadivase gamissāmā’’ti. ‘‘Ajja bhagavā yamakasālānamantare dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ upagato balavapaccūsasamaye parinibbāyissati. Tumhe kassa ganthathā’’ti sutvā pana – ‘‘kinnāmetaṃ, ‘ajjeva mātukucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, ajjeva mātukucchito nikkhami, ajjeva mahābhinikkhamanaṃ nikkhami, ajjeva buddho ahosi, ajjeva dhammacakkaṃ pavattayi, ajjeva yamakapāṭihāriyaṃ akāsi, ajjeva devalokā otiṇṇo, ajjeva āyusaṅkhāraṃ ossaji, ajjeva kira parinibbāyissatī’ti. Nanu nāma dutiyadivase yāgupānakālamattampi ṭhātabbaṃ assa. Dasa pāramiyo pūretvā buddhattaṃ pattassa nāma ananucchavikameta’’nti apariniṭṭhitāva mālāyo gahetvā āgamma anto cakkavāḷe okāsaṃ alabhamānā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ lambitvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyāva ādhāvantiyo hatthena hatthaṃ gīvāya gīvaṃ gahetvā tīṇi ratanāni ārabbha dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni chabbaṇṇarasmiyo dasa pāramiyo aḍḍhachaṭṭhāni jātakasatāni cuddasa buddhañāṇāni ārabbha gāyitvā tassa tassa avasāne ‘‘mahāyaso, mahāyaso’’ti vadanti. Idametaṃ paṭicca vuttaṃ – ‘‘dibbānipi saṅgītāni antalikkhe vattanti tathāgatassa pūjāyā’’ti.

    ១៩៩. ភគវា បន យមកសាលានំ អន្តរា ទក្ខិណេន បស្សេន និបន្នោយេវ បថវីតលតោ យាវ ចក្កវាឡមុខវដ្ដិយា, ចក្កវាឡមុខវដ្ដិតោ ច យាវ ព្រហ្មលោកា សន្និបតិតាយ បរិសាយ មហន្តំ ឧស្សាហំ ទិស្វា អាយស្មតោ អានន្ទស្ស អារោចេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ…បេ.… តថាគតស្ស បូជាយា’’តិ។ ឯវំ មហាសក្ការំ ទស្សេត្វា តេនាបិ អត្តនោ អសក្កតភាវមេវ ទស្សន្តោ ន ខោ, អានន្ទ, ឯត្តាវតាតិអាទិមាហ។

    199. Bhagavā pana yamakasālānaṃ antarā dakkhiṇena passena nipannoyeva pathavītalato yāva cakkavāḷamukhavaṭṭiyā, cakkavāḷamukhavaṭṭito ca yāva brahmalokā sannipatitāya parisāya mahantaṃ ussāhaṃ disvā āyasmato ānandassa ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ…pe… tathāgatassa pūjāyā’’ti. Evaṃ mahāsakkāraṃ dassetvā tenāpi attano asakkatabhāvameva dassanto na kho, ānanda, ettāvatātiādimāha.

    ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘អានន្ទ, មយា ទីបង្ករបាទមូលេ និបន្នេន អដ្ឋ ធម្មេ សមោធានេត្វា អភិនីហារំ ករោន្តេន ន មាលាគន្ធតូរិយសង្គីតានំ អត្ថាយ អភិនីហារោ កតោ, ន ឯតទត្ថាយ បារមិយោ បូរិតា។ តស្មា ន ខោ អហំ ឯតាយ បូជាយ បូជិតោ នាម ហោមី’’តិ។

    Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘ānanda, mayā dīpaṅkarapādamūle nipannena aṭṭha dhamme samodhānetvā abhinīhāraṃ karontena na mālāgandhatūriyasaṅgītānaṃ atthāya abhinīhāro kato, na etadatthāya pāramiyo pūritā. Tasmā na kho ahaṃ etāya pūjāya pūjito nāma homī’’ti.

    កស្មា បន ភគវា អញ្ញត្ថ ឯកំ ឧមាបុប្ផមត្តម្បិ គហេត្វា ពុទ្ធគុណេ អាវជ្ជេត្វា កតាយ បូជាយ ពុទ្ធញាណេនាបិ អបរិច្ឆិន្នំ វិបាកំ វណ្ណេត្វា ឥធ ឯវំ មហន្តំ បូជំ បដិក្ខិបតីតិ? បរិសានុគ្គហេន ចេវ សាសនស្ស ច ចិរដ្ឋិតិកាមតាយ។ សចេ ហិ ភគវា ឯវំ ន បដិក្ខិបេយ្យ, អនាគតេ សីលស្ស អាគតដ្ឋានេ សីលំ ន បរិបូរេស្សន្តិ, សមាធិស្ស អាគតដ្ឋានេ សមាធិំ ន បរិបូរេស្សន្តិ, វិបស្សនាយ អាគតដ្ឋានេ វិបស្សនាគព្ភំ ន គាហាបេស្សន្តិ។ ឧបដ្ឋាកេ សមាទបេត្វា បូជំយេវ ការេន្តា វិហរិស្សន្តិ។ អាមិសបូជា ច នាមេសា សាសនំ ឯកទិវសម្បិ ឯកយាគុបានកាលមត្តម្បិ សន្ធារេតុំ ន សក្កោតិ។ មហាវិហារសទិសញ្ហិ វិហារសហស្សំ មហាចេតិយសទិសញ្ច ចេតិយសហស្សម្បិ សាសនំ ធារេតុំ ន សក្កោន្តិ។ យេន កម្មំ កតំ, តស្សេវ ហោតិ។ សម្មាបដិបត្តិ បន តថាគតស្ស អនុច្ឆវិកា បូជា។ សា ហិ តេន បត្ថិតា ចេវ, សក្កោតិ សាសនញ្ច សន្ធារេតុំ, តស្មា តំ ទស្សេន្តោ យោ ខោ អានន្ទាតិអាទិមាហ។

    Kasmā pana bhagavā aññattha ekaṃ umāpupphamattampi gahetvā buddhaguṇe āvajjetvā katāya pūjāya buddhañāṇenāpi aparicchinnaṃ vipākaṃ vaṇṇetvā idha evaṃ mahantaṃ pūjaṃ paṭikkhipatīti? Parisānuggahena ceva sāsanassa ca ciraṭṭhitikāmatāya. Sace hi bhagavā evaṃ na paṭikkhipeyya, anāgate sīlassa āgataṭṭhāne sīlaṃ na paripūressanti, samādhissa āgataṭṭhāne samādhiṃ na paripūressanti, vipassanāya āgataṭṭhāne vipassanāgabbhaṃ na gāhāpessanti. Upaṭṭhāke samādapetvā pūjaṃyeva kārentā viharissanti. Āmisapūjā ca nāmesā sāsanaṃ ekadivasampi ekayāgupānakālamattampi sandhāretuṃ na sakkoti. Mahāvihārasadisañhi vihārasahassaṃ mahācetiyasadisañca cetiyasahassampi sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkonti. Yena kammaṃ kataṃ, tasseva hoti. Sammāpaṭipatti pana tathāgatassa anucchavikā pūjā. Sā hi tena patthitā ceva, sakkoti sāsanañca sandhāretuṃ, tasmā taṃ dassento yo kho ānandātiādimāha.

    តត្ថ ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោតិ នវវិធស្ស លោកុត្តរធម្មស្ស អនុធម្មំ បុព្ពភាគបដិបទំ បដិបន្នោ ។ សាយេវ បន បដិបទា អនុច្ឆវិកត្តា ‘‘សាមីចី’’តិ វុច្ចតិ។ តំ សាមីចិំ បដិបន្នោតិ សាមីចិប្បដិបន្នោ។ តមេវ បុព្ពភាគបដិបទាសង្ខាតំ អនុធម្មំ ចរតិ បូរេតីតិ អនុធម្មចារី។

    Tattha dhammānudhammappaṭipannoti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ paṭipanno . Sāyeva pana paṭipadā anucchavikattā ‘‘sāmīcī’’ti vuccati. Taṃ sāmīciṃ paṭipannoti sāmīcippaṭipanno. Tameva pubbabhāgapaṭipadāsaṅkhātaṃ anudhammaṃ carati pūretīti anudhammacārī.

    បុព្ពភាគបដិបទាតិ ច សីលំ អាចារបញ្ញត្តិ ធុតង្គសមាទានំ យាវ គោត្រភុតោ សម្មាបដិបទា វេទិតព្ពា។ តស្មា យោ ភិក្ខុ ឆសុ អគារវេសុ បតិដ្ឋាយ បញ្ញត្តិំ អតិក្កមតិ, អនេសនាយ ជីវិកំ កប្បេតិ, អយំ ន ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ។ យោ បន សព្ពំ អត្តនោ បញ្ញត្តំ សិក្ខាបទំ ជិនវេលំ ជិនមរិយាទំ ជិនកាឡសុត្តំ អណុមត្តម្បិ ន វីតិក្កមតិ, អយំ ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ នាម។ ភិក្ខុនិយាបិ ឯសេវ នយោ។ យោ ឧបាសកោ បញ្ច វេរានិ ទស អកុសលកម្មបថេ សមាទាយ វត្តតិ អប្បេតិ, អយំ ន ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ។ យោ បន តីសុ សរណេសុ, បញ្ចសុបិ សីលេសុ, ទសសុ សីលេសុ បរិបូរការី ហោតិ, មាសស្ស អដ្ឋ ឧបោសថេ ករោតិ, ទានំ ទេតិ, គន្ធបូជំ មាលាបូជំ ករោតិ, មាតរំ បិតរំ ឧបដ្ឋាតិ, ធម្មិកេ សមណព្រាហ្មណេ ឧបដ្ឋាតិ, អយំ ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ នាម។ ឧបាសិកាយបិ ឯសេវ នយោ។

    Pubbabhāgapaṭipadāti ca sīlaṃ ācārapaññatti dhutaṅgasamādānaṃ yāva gotrabhuto sammāpaṭipadā veditabbā. Tasmā yo bhikkhu chasu agāravesu patiṭṭhāya paññattiṃ atikkamati, anesanāya jīvikaṃ kappeti, ayaṃ na dhammānudhammappaṭipanno. Yo pana sabbaṃ attano paññattaṃ sikkhāpadaṃ jinavelaṃ jinamariyādaṃ jinakāḷasuttaṃ aṇumattampi na vītikkamati, ayaṃ dhammānudhammappaṭipanno nāma. Bhikkhuniyāpi eseva nayo. Yo upāsako pañca verāni dasa akusalakammapathe samādāya vattati appeti, ayaṃ na dhammānudhammappaṭipanno. Yo pana tīsu saraṇesu, pañcasupi sīlesu, dasasu sīlesu paripūrakārī hoti, māsassa aṭṭha uposathe karoti, dānaṃ deti, gandhapūjaṃ mālāpūjaṃ karoti, mātaraṃ pitaraṃ upaṭṭhāti, dhammike samaṇabrāhmaṇe upaṭṭhāti, ayaṃ dhammānudhammappaṭipanno nāma. Upāsikāyapi eseva nayo.

    បរមាយ បូជាយាតិ ឧត្តមាយ បូជាយ។ អយញ្ហិ និរាមិសបូជា នាម សក្កោតិ មម សាសនំ សន្ធារេតុំ។ យាវ ហិ ឥមា ចតស្សោ បរិសា មំ ឥមាយ បូជេស្សន្តិ, តាវ មម សាសនំ មជ្ឈេ នភស្ស បុណ្ណចន្ទោ វិយ វិរោចិស្សតីតិ ទស្សេតិ។

    Paramāyapūjāyāti uttamāya pūjāya. Ayañhi nirāmisapūjā nāma sakkoti mama sāsanaṃ sandhāretuṃ. Yāva hi imā catasso parisā maṃ imāya pūjessanti, tāva mama sāsanaṃ majjhe nabhassa puṇṇacando viya virocissatīti dasseti.

    ឧបវាណត្ថេរវណ្ណនា

    Upavāṇattheravaṇṇanā

    ២០០. អបសារេសីតិ អបនេសិ។ អបេហីតិ អបគច្ឆ។ ថេរោ ឯកវចនេនេវ តាលវណ្ដំ និក្ខិបិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឧបដ្ឋាកោតិអាទិ បឋមពោធិយំ អនិពទ្ធុបដ្ឋាកភាវំ សន្ធាយាហ។ អយំ, ភន្តេ, អាយស្មា ឧបវាណោតិ ឯវំ ថេរេន វុត្តេ អានន្ទោ ឧបវាណស្ស សទោសភាវំ សល្លក្ខេតិ, ‘ហន្ទស្ស និទ្ទោសភាវំ កថេស្សាមី’តិ ភគវា យេភុយ្យេន អានន្ទាតិអាទិមាហ។ តត្ថ យេភុយ្យេនាតិ ឥទំ អសញ្ញសត្តានញ្ចេវ អរូបទេវតានញ្ច ឱហីនភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ។ អប្ផុដោតិ អសម្ផុដ្ឋោ អភរិតោ វា។ ភគវតោ កិរ អាសន្នបទេសេ វាលគ្គមត្តេ ឱកាសេ សុខុមត្តភាវំ មាបេត្វា ទស ទស មហេសក្ខា ទេវតា អដ្ឋំសុ។ តាសំ បរតោ វីសតិ វីសតិ។ តាសំ បរតោ តិំសតិ តិំសតិ។ តាសំ បរតោ ចត្តាលីសំ ចត្តាលីសំ។ តាសំ បរតោ បញ្ញាសំ បញ្ញាសំ។ តាសំ បរតោ សដ្ឋិ សដ្ឋិ ទេវតា អដ្ឋំសុ។ តា អញ្ញមញ្ញំ ហត្ថេន វា បាទេន វា វត្ថេន វា ន ព្យាពាធេន្តិ។ ‘‘អបេហិ មំ, មា ឃដ្ដេហី’’តិ វត្តព្ពាការំ នាម នត្ថិ។ ‘‘តា ខោ បន ទេវតាយោ ទសបិ ហុត្វា វីសតិបិ ហុត្វា តិំសម្បិ ហុត្វា ចត្តាលីសម្បិ ហុត្វា បញ្ញាសម្បិ ហុត្វា អារគ្គកោដិនិតុទនមត្តេបិ តិដ្ឋន្តិ, ន ច អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តី’’តិ (អ. និ. ១.៣៧) វុត្តសទិសាវ អហេសុំ។ ឱវារេន្តោតិ អាវារេន្តោ។ ថេរោ កិរ បកតិយាបិ មហាសរីរោ ហត្ថិបោតកសទិសោ។ សោ បំសុកូលចីវរំ បារុបិត្វា អតិមហា វិយ អហោសិ។

    200.Apasāresīti apanesi. Apehīti apagaccha. Thero ekavacaneneva tālavaṇṭaṃ nikkhipitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Upaṭṭhākotiādi paṭhamabodhiyaṃ anibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ sandhāyāha. Ayaṃ, bhante, āyasmā upavāṇoti evaṃ therena vutte ānando upavāṇassa sadosabhāvaṃ sallakkheti, ‘handassa niddosabhāvaṃ kathessāmī’ti bhagavā yebhuyyena ānandātiādimāha. Tattha yebhuyyenāti idaṃ asaññasattānañceva arūpadevatānañca ohīnabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Apphuṭoti asamphuṭṭho abharito vā. Bhagavato kira āsannapadese vālaggamatte okāse sukhumattabhāvaṃ māpetvā dasa dasa mahesakkhā devatā aṭṭhaṃsu. Tāsaṃ parato vīsati vīsati. Tāsaṃ parato tiṃsati tiṃsati. Tāsaṃ parato cattālīsaṃ cattālīsaṃ. Tāsaṃ parato paññāsaṃ paññāsaṃ. Tāsaṃ parato saṭṭhi saṭṭhi devatā aṭṭhaṃsu. Tā aññamaññaṃ hatthena vā pādena vā vatthena vā na byābādhenti. ‘‘Apehi maṃ, mā ghaṭṭehī’’ti vattabbākāraṃ nāma natthi. ‘‘Tā kho pana devatāyo dasapi hutvā vīsatipi hutvā tiṃsampi hutvā cattālīsampi hutvā paññāsampi hutvā āraggakoṭinitudanamattepi tiṭṭhanti, na ca aññamaññaṃ byābādhentī’’ti (a. ni. 1.37) vuttasadisāva ahesuṃ. Ovārentoti āvārento. Thero kira pakatiyāpi mahāsarīro hatthipotakasadiso. So paṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā atimahā viya ahosi.

    តថាគតំ ទស្សនាយាតិ ភគវតោ មុខំ ទដ្ឋុំ អលភមានា ឯវំ ឧជ្ឈាយិំសុ។ កិំ បន តា ថេរំ វិនិវិជ្ឈ បស្សិតុំ ន សក្កោន្តីតិ? អាម, ន សក្កោន្តិ។ ទេវតា ហិ បុថុជ្ជនេ វិនិវិជ្ឈ បស្សិតុំ សក្កោន្តិ, ន ខីណាសវេ។ ថេរស្ស ច មហេសក្ខតាយ តេជុស្សទតាយ ឧបគន្តុម្បិ ន សក្កោន្តិ។ កស្មា បន ថេរោវ តេជុស្សទោ, ន អញ្ញេ អរហន្តោតិ? យស្មា កស្សបពុទ្ធស្ស ចេតិយេ អារក្ខទេវតា អហោសិ។

    Tathāgataṃ dassanāyāti bhagavato mukhaṃ daṭṭhuṃ alabhamānā evaṃ ujjhāyiṃsu. Kiṃ pana tā theraṃ vinivijjha passituṃ na sakkontīti? Āma, na sakkonti. Devatā hi puthujjane vinivijjha passituṃ sakkonti, na khīṇāsave. Therassa ca mahesakkhatāya tejussadatāya upagantumpi na sakkonti. Kasmā pana therova tejussado, na aññe arahantoti? Yasmā kassapabuddhassa cetiye ārakkhadevatā ahosi.

    វិបស្សិម្ហិ កិរ សម្មាសម្ពុទ្ធេ បរិនិព្ពុតេ ឯកគ្ឃនសុវណ្ណក្ខន្ធសទិសស្ស ធាតុសរីរស្ស ឯកមេវ ចេតិយំ អកំសុ, ទីឃាយុកពុទ្ធានញ្ហិ ឯកមេវ ចេតិយំ ហោតិ។ តំ មនុស្សា រតនាយាមាហិ វិទត្ថិវិត្ថតាហិ ទ្វង្គុលពហលាហិ សុវណ្ណិដ្ឋកាហិ ហរិតាលេន ច មនោសិលាយ ច មត្តិកាកិច្ចំ តិលតេលេនេវ ឧទកកិច្ចំ សាធេត្វា យោជនប្បមាណំ ឧដ្ឋបេសុំ។ តតោ ភុម្មា ទេវតា យោជនប្បមាណំ, តតោ អាកាសដ្ឋកទេវតា, តតោ ឧណ្ហវលាហកទេវតា, តតោ អព្ភវលាហកទេវតា, តតោ ចាតុមហារាជិកា ទេវតា, តតោ តាវតិំសា ទេវតា យោជនប្បមាណំ ឧដ្ឋបេសុន្តិ ឯវំ សត្តយោជនិកំ ចេតិយំ អហោសិ។ មនុស្សេសុ មាលាគន្ធវត្ថាទីនិ គហេត្វា អាគតេសុ អារក្ខទេវតា គហេត្វា តេសំ បស្សន្តានំយេវ ចេតិយំ បូជេសិ។

    Vipassimhi kira sammāsambuddhe parinibbute ekagghanasuvaṇṇakkhandhasadisassa dhātusarīrassa ekameva cetiyaṃ akaṃsu, dīghāyukabuddhānañhi ekameva cetiyaṃ hoti. Taṃ manussā ratanāyāmāhi vidatthivitthatāhi dvaṅgulabahalāhi suvaṇṇiṭṭhakāhi haritālena ca manosilāya ca mattikākiccaṃ tilateleneva udakakiccaṃ sādhetvā yojanappamāṇaṃ uṭṭhapesuṃ. Tato bhummā devatā yojanappamāṇaṃ, tato ākāsaṭṭhakadevatā, tato uṇhavalāhakadevatā, tato abbhavalāhakadevatā, tato cātumahārājikā devatā, tato tāvatiṃsā devatā yojanappamāṇaṃ uṭṭhapesunti evaṃ sattayojanikaṃ cetiyaṃ ahosi. Manussesu mālāgandhavatthādīni gahetvā āgatesu ārakkhadevatā gahetvā tesaṃ passantānaṃyeva cetiyaṃ pūjesi.

    តទា អយំ ថេរោ ព្រាហ្មណមហាសាលោ ហុត្វា ឯកំ បីតកំ វត្ថំ អាទាយ គតោ។ ទេវតា តស្ស ហត្ថតោ វត្ថំ គហេត្វា ចេតិយំ បូជេសិ។ ព្រាហ្មណោ តំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ ‘‘អហម្បិ អនាគតេ ឯវរូបស្ស ពុទ្ធស្ស ចេតិយេ អារក្ខទេវតា ហោមី’’តិ បត្ថនំ កត្វា តតោ ចុតោ ទេវលោកេ និព្ពត្តិ។ តស្ស ទេវលោកេ ច មនុស្សលោកេ ច សំសរន្តស្សេវ កស្សបោ ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា បរិនិព្ពាយិ។ តស្សាបិ ឯកមេវ ធាតុសរីរំ អហោសិ។ តំ គហេត្វា យោជនិកំ ចេតិយំ ការេសុំ។ សោ តត្ថ អារក្ខទេវតា ហុត្វា សាសនេ អន្តរហិតេ សគ្គេ និព្ពត្តិត្វា អម្ហាកំ ភគវតោ កាលេ តតោ ចុតោ មហាកុលេ បដិសន្ធិំ គហេត្វា និក្ខម្ម បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បត្តោ។ ឥតិ ចេតិយេ អារក្ខទេវតា ហុត្វា អាគតត្តា ថេរោ តេជុស្សទោតិ វេទិតព្ពោ។

    Tadā ayaṃ thero brāhmaṇamahāsālo hutvā ekaṃ pītakaṃ vatthaṃ ādāya gato. Devatā tassa hatthato vatthaṃ gahetvā cetiyaṃ pūjesi. Brāhmaṇo taṃ disvā pasannacitto ‘‘ahampi anāgate evarūpassa buddhassa cetiye ārakkhadevatā homī’’ti patthanaṃ katvā tato cuto devaloke nibbatti. Tassa devaloke ca manussaloke ca saṃsarantasseva kassapo bhagavā loke uppajjitvā parinibbāyi. Tassāpi ekameva dhātusarīraṃ ahosi. Taṃ gahetvā yojanikaṃ cetiyaṃ kāresuṃ. So tattha ārakkhadevatā hutvā sāsane antarahite sagge nibbattitvā amhākaṃ bhagavato kāle tato cuto mahākule paṭisandhiṃ gahetvā nikkhamma pabbajitvā arahattaṃ patto. Iti cetiye ārakkhadevatā hutvā āgatattā thero tejussadoti veditabbo.

    ទេវតា , អានន្ទ, ឧជ្ឈាយន្តីតិ ឥតិ អានន្ទ, ទេវតា ឧជ្ឈាយន្តិ, ន មយ្ហំ បុត្តស្ស អញ្ញោ កោចិ ទោសោ អត្ថីតិ ទស្សេតិ។

    Devatā, ānanda, ujjhāyantīti iti ānanda, devatā ujjhāyanti, na mayhaṃ puttassa añño koci doso atthīti dasseti.

    ២០១. កថំភូតា បន, ភន្តេតិ កស្មា អាហ? ភគវា តុម្ហេ – ‘‘ទេវតា ឧជ្ឈាយន្តី’’តិ វទថ, កថំ ភូតា បន តា តុម្ហេ មនសិ ករោថ , កិំ តុម្ហាកំ បរិនិព្ពានំ អធិវាសេន្តីតិ បុច្ឆតិ។ អថ ភគវា – ‘‘នាហំ អធិវាសនការណំ វទាមី’’តិ តាសំ អនធិវាសនភាវំ ទស្សេន្តោ សន្តានន្ទាតិអាទិមាហ។

    201.Kathaṃbhūtā pana, bhanteti kasmā āha? Bhagavā tumhe – ‘‘devatā ujjhāyantī’’ti vadatha, kathaṃ bhūtā pana tā tumhe manasi karotha , kiṃ tumhākaṃ parinibbānaṃ adhivāsentīti pucchati. Atha bhagavā – ‘‘nāhaṃ adhivāsanakāraṇaṃ vadāmī’’ti tāsaṃ anadhivāsanabhāvaṃ dassento santānandātiādimāha.

    តត្ថ អាកាសេ បថវីសញ្ញិនិយោតិ អាកាសេ បថវិំ មាបេត្វា តត្ថ បថវីសញ្ញិនិយោ។ កន្ទន្តីតិ រោទន្តិ។ ឆិន្នបាតំ បបតន្តីតិ មជ្ឈេ ឆិន្នា វិយ ហុត្វា យតោ វា តតោ វា បបតន្តិ។ អាវដ្ដន្តីតិ អាវដ្ដន្តិយោ បតិតដ្ឋានមេវ អាគច្ឆន្តិ។ វិវដ្ដន្តីតិ បតិតដ្ឋានតោ បរភាគំ វដ្ដមានា គច្ឆន្តិ។ អបិច ទ្វេ បាទេ បសារេត្វា សកិំ បុរតោ សកិំ បច្ឆតោ សកិំ វាមតោ សកិំ ទក្ខិណតោ សំបរិវត្តមានាបិ – ‘‘អាវដ្ដន្តិ វិវដ្ដន្តី’’តិ វុច្ចន្តិ។ សន្តានន្ទ, ទេវតា បថវិយំ បថវីសញ្ញិនិយោតិ បកតិបថវី កិរ ទេវតា ធារេតុំ ន សក្កោតិ។ តត្ថ ហត្ថកោ ព្រហ្មា វិយ ទេវតា ឱសីទន្តិ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘ឱឡារិកំ ហត្ថក, អត្តភាវំ អភិនិម្មិនាហី’’តិ (អ. និ. ៣.១២៨)។ តស្មា យា ទេវតា បថវិយំ បថវិំ មាបេសុំ, តា សន្ធាយេតំ វុត្តំ – ‘‘បថវិយំ បថវីសញ្ញិនិយោ’’តិ។

    Tattha ākāse pathavīsaññiniyoti ākāse pathaviṃ māpetvā tattha pathavīsaññiniyo. Kandantīti rodanti. Chinnapātaṃ papatantīti majjhe chinnā viya hutvā yato vā tato vā papatanti. Āvaṭṭantīti āvaṭṭantiyo patitaṭṭhānameva āgacchanti. Vivaṭṭantīti patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchanti. Apica dve pāde pasāretvā sakiṃ purato sakiṃ pacchato sakiṃ vāmato sakiṃ dakkhiṇato saṃparivattamānāpi – ‘‘āvaṭṭanti vivaṭṭantī’’ti vuccanti. Santānanda, devatā pathaviyaṃ pathavīsaññiniyoti pakatipathavī kira devatā dhāretuṃ na sakkoti. Tattha hatthako brahmā viya devatā osīdanti. Tenāha bhagavā – ‘‘oḷārikaṃ hatthaka, attabhāvaṃ abhinimmināhī’’ti (a. ni. 3.128). Tasmā yā devatā pathaviyaṃ pathaviṃ māpesuṃ, tā sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘pathaviyaṃ pathavīsaññiniyo’’ti.

    វីតរាគាតិ បហីនទោមនស្សា សិលាថម្ភសទិសា អនាគាមិខីណាសវទេវតា។

    Vītarāgāti pahīnadomanassā silāthambhasadisā anāgāmikhīṇāsavadevatā.

    ចតុសំវេជនីយឋានវណ្ណនា

    Catusaṃvejanīyaṭhānavaṇṇanā

    ២០២. វស្សំវុដ្ឋាតិ ពុទ្ធកាលេ កិរ ទ្វីសុ កាលេសុ ភិក្ខូ សន្និបតន្តិ ឧបកដ្ឋាយ វស្សូបនាយិកាយ កម្មដ្ឋានគ្គហណត្ថំ, វុដ្ឋវស្សា ច គហិតកម្មដ្ឋានានុយោគេន និព្ពត្តិតវិសេសារោចនត្ថំ។ យថា ច ពុទ្ធកាលេ, ឯវំ តម្ពបណ្ណិទីបេបិ អបារគង្គាយ ភិក្ខូ លោហបាសាទេ សន្និបតិំសុ, បារគង្គាយ ភិក្ខូ តិស្សមហាវិហារេ។ តេសុ អបារគង្គាយ ភិក្ខូ សង្ការឆឌ្ឌកសម្មជ្ជនិយោ គហេត្វា អាគន្ត្វា មហាវិហារេ សន្និបតិត្វា ចេតិយេ សុធាកម្មំ កត្វា – ‘‘វុដ្ឋវស្សា អាគន្ត្វា លោហបាសាទេ សន្និបតថា’’តិ វត្តំ កត្វា ផាសុកដ្ឋានេសុ វសិត្វា វុដ្ឋវស្សា អាគន្ត្វា លោហបាសាទេ បញ្ចនិកាយមណ្ឌលេ, យេសំ បាឡិ បគុណា, តេ បាឡិំ សជ្ឈាយន្តិ។ យេសំ អដ្ឋកថា បគុណា, តេ អដ្ឋកថំ សជ្ឈាយន្តិ។ យោ បាឡិំ វា អដ្ឋកថំ វា វិរាធេតិ , តំ – ‘‘កស្ស សន្តិកេ តយា គហិត’’ន្តិ វិចារេត្វា ឧជុំ កត្វា គាហាបេន្តិ។ បារគង្គាវាសិនោបិ តិស្សមហាវិហារេ ឯវមេវ ករោន្តិ។ ឯវំ ទ្វីសុ កាលេសុ សន្និបតិតេសុ ភិក្ខូសុ យេ បុរេ វស្សូបនាយិកាយ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា គតា វិសេសារោចនត្ថំ អាគច្ឆន្តិ, ឯវរូបេ សន្ធាយ ‘‘បុព្ពេ ភន្តេ វស្សំវុដ្ឋា’’តិអាទិមាហ។

    202.Vassaṃvuṭṭhāti buddhakāle kira dvīsu kālesu bhikkhū sannipatanti upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya kammaṭṭhānaggahaṇatthaṃ, vuṭṭhavassā ca gahitakammaṭṭhānānuyogena nibbattitavisesārocanatthaṃ. Yathā ca buddhakāle, evaṃ tambapaṇṇidīpepi apāragaṅgāya bhikkhū lohapāsāde sannipatiṃsu, pāragaṅgāya bhikkhū tissamahāvihāre. Tesu apāragaṅgāya bhikkhū saṅkārachaḍḍakasammajjaniyo gahetvā āgantvā mahāvihāre sannipatitvā cetiye sudhākammaṃ katvā – ‘‘vuṭṭhavassā āgantvā lohapāsāde sannipatathā’’ti vattaṃ katvā phāsukaṭṭhānesu vasitvā vuṭṭhavassā āgantvā lohapāsāde pañcanikāyamaṇḍale, yesaṃ pāḷi paguṇā, te pāḷiṃ sajjhāyanti. Yesaṃ aṭṭhakathā paguṇā, te aṭṭhakathaṃ sajjhāyanti. Yo pāḷiṃ vā aṭṭhakathaṃ vā virādheti , taṃ – ‘‘kassa santike tayā gahita’’nti vicāretvā ujuṃ katvā gāhāpenti. Pāragaṅgāvāsinopi tissamahāvihāre evameva karonti. Evaṃ dvīsu kālesu sannipatitesu bhikkhūsu ye pure vassūpanāyikāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā gatā visesārocanatthaṃ āgacchanti, evarūpe sandhāya ‘‘pubbe bhante vassaṃvuṭṭhā’’tiādimāha.

    មនោភាវនីយេតិ មនសា ភាវិតេ សម្ភាវិតេ។ យេ វា មនោ មនំ ភាវេន្តិ វឌ្ឍេន្តិ រាគរជាទីនិ បវាហេន្តិ, ឯវរូបេតិ អត្ថោ។ ថេរោ កិរ វត្តសម្បន្នោ មហល្លកំ ភិក្ខុំ ទិស្វា ថទ្ធោ ហុត្វា ន និសីទតិ, បច្ចុគ្គមនំ កត្វា ហត្ថតោ ឆត្តញ្ច បត្តចីវរញ្ច គហេត្វា បីឋំ បប្ផោដេត្វា ទេតិ, តត្ថ និសិន្នស្ស វត្តំ កត្វា សេនាសនំ បដិជគ្គិត្វា ទេតិ។ នវកំ ភិក្ខុំ ទិស្វា តុណ្ហីភូតោ ន និសីទតិ, សមីបេ ឋត្វា វត្តំ ករោតិ។ សោ តាយ វត្តបដិបត្តិយា អបរិហានិំ បត្ថយមានោ ឯវមាហ។

    Manobhāvanīyeti manasā bhāvite sambhāvite. Ye vā mano manaṃ bhāventi vaḍḍhenti rāgarajādīni pavāhenti, evarūpeti attho. Thero kira vattasampanno mahallakaṃ bhikkhuṃ disvā thaddho hutvā na nisīdati, paccuggamanaṃ katvā hatthato chattañca pattacīvarañca gahetvā pīṭhaṃ papphoṭetvā deti, tattha nisinnassa vattaṃ katvā senāsanaṃ paṭijaggitvā deti. Navakaṃ bhikkhuṃ disvā tuṇhībhūto na nisīdati, samīpe ṭhatvā vattaṃ karoti. So tāya vattapaṭipattiyā aparihāniṃ patthayamāno evamāha.

    អថ ភគវា – ‘‘អានន្ទោ មនោភាវនីយានំ ទស្សនំ ន លភិស្សាមី’’តិ ចិន្តេតិ, ហន្ទស្ស, មនោភាវនីយានំ ទស្សនដ្ឋានំ អាចិក្ខិស្សាមិ, យត្ថ វសន្តោ ឥតោ ចិតោ ច អនាហិណ្ឌិត្វាវ លច្ឆតិ មនោភាវនីយេ ភិក្ខូ ទស្សនាយាតិ ចិន្តេត្វា ចត្តារិមានីតិអាទិមាហ។

    Atha bhagavā – ‘‘ānando manobhāvanīyānaṃ dassanaṃ na labhissāmī’’ti cinteti, handassa, manobhāvanīyānaṃ dassanaṭṭhānaṃ ācikkhissāmi, yattha vasanto ito cito ca anāhiṇḍitvāva lacchati manobhāvanīye bhikkhū dassanāyāti cintetvā cattārimānītiādimāha.

    តត្ថ សទ្ធស្សាតិ ពុទ្ធាទីសុ បសន្នចិត្តស្ស វត្តសម្បន្នស្ស, យស្ស បាតោ បដ្ឋាយ ចេតិយង្គណវត្តាទីនិ សព្ពវត្តានិ កតានេវ បញ្ញាយន្តិ។ ទស្សនីយានីតិ ទស្សនារហានិ ទស្សនត្ថាយ គន្តព្ពានិ។ សំវេជនីយានីតិ សំវេគជនកានិ។ ឋានានីតិ ការណានិ, បទេសឋានានេវ វា។

    Tattha saddhassāti buddhādīsu pasannacittassa vattasampannassa, yassa pāto paṭṭhāya cetiyaṅgaṇavattādīni sabbavattāni katāneva paññāyanti. Dassanīyānīti dassanārahāni dassanatthāya gantabbāni. Saṃvejanīyānīti saṃvegajanakāni. Ṭhānānīti kāraṇāni, padesaṭhānāneva vā.

    យេ ហិ កេចីតិ ឥទំ ចេតិយចារិកាយ សត្ថកភាវទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ តត្ថ ចេតិយចារិកំ អាហិណ្ឌន្តាតិ យេ ច តាវ តត្ថ តត្ថ ចេតិយង្គណំ សម្មជ្ជន្តា, អាសនានិ ធោវន្តា ពោធិម្ហិ ឧទកំ សិញ្ចន្តា អាហិណ្ឌន្តិ, តេសុ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ អសុកវិហារេ ‘‘ចេតិយំ វន្ទិស្សាមា’’តិ និក្ខមិត្វា បសន្នចិត្តា អន្តរា កាលង្ករោន្តាបិ អនន្តរាយេន សគ្គេ បតិដ្ឋហិស្សន្តិ យេវាតិ ទស្សេតិ។

    Ye hi kecīti idaṃ cetiyacārikāya satthakabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha cetiyacārikaṃ āhiṇḍantāti ye ca tāva tattha tattha cetiyaṅgaṇaṃ sammajjantā, āsanāni dhovantā bodhimhi udakaṃ siñcantā āhiṇḍanti, tesu vattabbameva natthi asukavihāre ‘‘cetiyaṃ vandissāmā’’ti nikkhamitvā pasannacittā antarā kālaṅkarontāpi anantarāyena sagge patiṭṭhahissanti yevāti dasseti.

    អានន្ទបុច្ឆាកថាវណ្ណនា

    Ānandapucchākathāvaṇṇanā

    ២០៣. អទស្សនំ , អានន្ទាតិ យទេតំ មាតុគាមស្ស អទស្សនំ, អយមេត្ថ ឧត្តមា បដិបត្តីតិ ទស្សេតិ។ ទ្វារំ បិទហិត្វា សេនាសនេ និសិន្នោ ហិ ភិក្ខុ អាគន្ត្វា ទ្វារេ ឋិតម្បិ មាតុគាមំ យាវ ន បស្សតិ, តាវស្ស ឯកំសេនេវ ន លោភោ ឧប្បជ្ជតិ, ន ចិត្តំ ចលតិ។ ទស្សនេ បន សតិយេវ តទុភយម្បិ អស្ស។ តេនាហ – ‘‘អទស្សនំ អានន្ទា’’តិ។ ទស្សនេ ភគវា សតិ កថន្តិ ភិក្ខំ គហេត្វា ឧបគតដ្ឋានាទីសុ ទស្សនេ សតិ កថំ បដិបជ្ជិតព្ពន្តិ បុច្ឆតិ។ អថ ភគវា យស្មា ខគ្គំ គហេត្វា – ‘‘សចេ មយា សទ្ធិំ អាលបសិ, ឯត្ថេវ តេ សីសំ បាតេស្សាមី’’តិ ឋិតបុរិសេន វា, ‘‘សចេ មយា សទ្ធិំ អាលបសិ, ឯត្ថេវ តេ មំសំ មុរុមុរាបេត្វា ខាទិស្សាមី’’តិ ឋិតយក្ខិនិយា វា អាលបិតុំ វរំ។ ឯកស្សេវ ហិ អត្តភាវស្ស តប្បច្ចយា វិនាសោ ហោតិ, ន អបាយេសុ អបរិច្ឆិន្នទុក្ខានុភវនំ។ មាតុគាមេន បន អាលាបសល្លាបេ សតិ វិស្សាសោ ហោតិ, វិស្សាសេ សតិ ឱតារោ ហោតិ, ឱតិណ្ណចិត្តោ សីលព្យសនំ បត្វា អបាយបូរកោ ហោតិ; តស្មា អនាលាបោតិ អាហ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    203.Adassanaṃ, ānandāti yadetaṃ mātugāmassa adassanaṃ, ayamettha uttamā paṭipattīti dasseti. Dvāraṃ pidahitvā senāsane nisinno hi bhikkhu āgantvā dvāre ṭhitampi mātugāmaṃ yāva na passati, tāvassa ekaṃseneva na lobho uppajjati, na cittaṃ calati. Dassane pana satiyeva tadubhayampi assa. Tenāha – ‘‘adassanaṃ ānandā’’ti. Dassane bhagavā sati kathanti bhikkhaṃ gahetvā upagataṭṭhānādīsu dassane sati kathaṃ paṭipajjitabbanti pucchati. Atha bhagavā yasmā khaggaṃ gahetvā – ‘‘sace mayā saddhiṃ ālapasi, ettheva te sīsaṃ pātessāmī’’ti ṭhitapurisena vā, ‘‘sace mayā saddhiṃ ālapasi, ettheva te maṃsaṃ murumurāpetvā khādissāmī’’ti ṭhitayakkhiniyā vā ālapituṃ varaṃ. Ekasseva hi attabhāvassa tappaccayā vināso hoti, na apāyesu aparicchinnadukkhānubhavanaṃ. Mātugāmena pana ālāpasallāpe sati vissāso hoti, vissāse sati otāro hoti, otiṇṇacitto sīlabyasanaṃ patvā apāyapūrako hoti; tasmā anālāpoti āha. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘សល្លបេ អសិហត្ថេន, បិសាចេនាបិ សល្លបេ;

    ‘‘Sallape asihatthena, pisācenāpi sallape;

    អាសីវិសម្បិ អាសីទេ, យេន ទដ្ឋោ ន ជីវតិ;

    Āsīvisampi āsīde, yena daṭṭho na jīvati;

    ន ត្វេវ ឯកោ ឯកាយ, មាតុគាមេន សល្លបេ’’តិ។ (អ. និ. ៥.៥៥);

    Na tveva eko ekāya, mātugāmena sallape’’ti. (a. ni. 5.55);

    អាលបន្តេន បនាតិ សចេ មាតុគាមោ ទិវសំ វា បុច្ឆតិ, សីលំ វា យាចតិ, ធម្មំ វា សោតុកាមោ ហោតិ, បញ្ហំ វា បុច្ឆតិ, តថារូបំ វា បនស្ស បព្ពជិតេហិ កត្តព្ពកម្មំ ហោតិ, ឯវរូបេ កាលេ អនាលបន្តំ ‘‘មូគោ អយំ, ពធិរោ អយំ, ភុត្វាវ ពទ្ធមុខោ និសីទតី’’តិ វទតិ, តស្មា អវស្សំ អាលបិតព្ពំ ហោតិ។ ឯវំ អាលបន្តេន បន កថំ បដិបជ្ជិតព្ពន្តិ បុច្ឆតិ។ អថ ភគវា – ‘‘ឯថ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, មាតុមត្តីសុ មាតុចិត្តំ ឧបដ្ឋបេថ, ភគិនិមត្តីសុ ភគិនិចិត្តំ ឧបដ្ឋបេថ, ធីតុមត្តីសុ ធីតុចិត្តំ ឧបដ្ឋបេថា’’តិ (សំ. និ. ៤.១២៧) ឥមំ ឱវាទំ សន្ធាយ សតិ, អានន្ទ, ឧបដ្ឋបេតព្ពាតិ អាហ។

    Ālapantena panāti sace mātugāmo divasaṃ vā pucchati, sīlaṃ vā yācati, dhammaṃ vā sotukāmo hoti, pañhaṃ vā pucchati, tathārūpaṃ vā panassa pabbajitehi kattabbakammaṃ hoti, evarūpe kāle anālapantaṃ ‘‘mūgo ayaṃ, badhiro ayaṃ, bhutvāva baddhamukho nisīdatī’’ti vadati, tasmā avassaṃ ālapitabbaṃ hoti. Evaṃ ālapantena pana kathaṃ paṭipajjitabbanti pucchati. Atha bhagavā – ‘‘etha tumhe, bhikkhave, mātumattīsu mātucittaṃ upaṭṭhapetha, bhaginimattīsu bhaginicittaṃ upaṭṭhapetha, dhītumattīsu dhītucittaṃ upaṭṭhapethā’’ti (saṃ. ni. 4.127) imaṃ ovādaṃ sandhāya sati, ānanda, upaṭṭhapetabbāti āha.

    ២០៤. អព្យាវដាតិ អតន្តិពទ្ធា និរុស្សុក្កា ហោថ។ សារត្ថេ ឃដថាតិ ឧត្តមត្ថេ អរហត្តេ ឃដេថ។ អនុយុញ្ជថាតិ តទធិគមាយ អនុយោគំ ករោថ។ អប្បមត្តាតិ តត្ថ អវិប្បមុដ្ឋសតី។ វីរិយាតាបយោគេន អាតាបិនោ។ កាយេ ច ជីវិតេ ច និរបេក្ខតាយ បហិតត្តា បេសិតចិត្តា វិហរថ។

    204.Abyāvaṭāti atantibaddhā nirussukkā hotha. Sāratthe ghaṭathāti uttamatthe arahatte ghaṭetha. Anuyuñjathāti tadadhigamāya anuyogaṃ karotha. Appamattāti tattha avippamuṭṭhasatī. Vīriyātāpayogena ātāpino. Kāye ca jīvite ca nirapekkhatāya pahitattā pesitacittā viharatha.

    ២០៥. កថំ បន, ភន្តេតិ តេហិ ខត្តិយបណ្ឌិតាទីហិ កថំ បដិបជ្ជិតព្ពំ។ អទ្ធា មំ តេ បដិបុច្ឆិស្សន្តិ – ‘‘កថំ, ភន្តេ, អានន្ទ តថាគតស្ស សរីរេ បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ; ‘‘តេសាហំ កថំ បដិវចនំ ទេមី’’តិ បុច្ឆតិ។ អហតេន វត្ថេនាតិ នវេន កាសិកវត្ថេន។ វិហតេន កប្បាសេនាតិ សុបោថិតេន កប្បាសេន។ កាសិកវត្ថញ្ហិ សុខុមត្តា តេលំ ន គណ្ហាតិ, កប្បាសោ បន គណ្ហាតិ។ តស្មា ‘‘វិហតេន កប្បាសេនា’’តិ អាហ។ អាយសាយាតិ សោវណ្ណាយ។ សោវណ្ណញ្ហិ ឥធ ‘‘អយស’’ន្តិ អធិប្បេតំ។

    205.Kathaṃpana, bhanteti tehi khattiyapaṇḍitādīhi kathaṃ paṭipajjitabbaṃ. Addhā maṃ te paṭipucchissanti – ‘‘kathaṃ, bhante, ānanda tathāgatassa sarīre paṭipajjitabba’’nti; ‘‘tesāhaṃ kathaṃ paṭivacanaṃ demī’’ti pucchati. Ahatena vatthenāti navena kāsikavatthena. Vihatena kappāsenāti supothitena kappāsena. Kāsikavatthañhi sukhumattā telaṃ na gaṇhāti, kappāso pana gaṇhāti. Tasmā ‘‘vihatena kappāsenā’’ti āha. Āyasāyāti sovaṇṇāya. Sovaṇṇañhi idha ‘‘ayasa’’nti adhippetaṃ.

    ថូបារហបុគ្គលវណ្ណនា

    Thūpārahapuggalavaṇṇanā

    ២០៦. រាជា ចក្កវត្តីតិ ឯត្ថ កស្មា ភគវា អគារមជ្ឈេ វសិត្វា កាលង្កតស្ស រញ្ញោ ថូបារហតំ អនុជានាតិ, ន សីលវតោ បុថុជ្ជនស្ស ភិក្ខុស្សាតិ? អនច្ឆរិយត្តា។ បុថុជ្ជនភិក្ខូនញ្ហិ ថូបេ អនុញ្ញាយមានេ តម្ពបណ្ណិទីបេ តាវ ថូបានំ ឱកាសោ ន ភវេយ្យ, តថា អញ្ញេសុ ឋានេសុ។ តស្មា ‘‘អនច្ឆរិយា តេ ភវិស្សន្តី’’តិ នានុជានាតិ។ រាជា ចក្កវត្តី ឯកោវ និព្ពត្តតិ, តេនស្ស ថូបោ អច្ឆរិយោ ហោតិ។ បុថុជ្ជនសីលវតោ បន បរិនិព្ពុតភិក្ខុនោ វិយ មហន្តម្បិ សក្ការំ កាតុំ វដ្ដតិយេវ។

    206.Rājā cakkavattīti ettha kasmā bhagavā agāramajjhe vasitvā kālaṅkatassa rañño thūpārahataṃ anujānāti, na sīlavato puthujjanassa bhikkhussāti? Anacchariyattā. Puthujjanabhikkhūnañhi thūpe anuññāyamāne tambapaṇṇidīpe tāva thūpānaṃ okāso na bhaveyya, tathā aññesu ṭhānesu. Tasmā ‘‘anacchariyā te bhavissantī’’ti nānujānāti. Rājā cakkavattī ekova nibbattati, tenassa thūpo acchariyo hoti. Puthujjanasīlavato pana parinibbutabhikkhuno viya mahantampi sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭatiyeva.

    អានន្ទអច្ឆរិយធម្មវណ្ណនា

    Ānandaacchariyadhammavaṇṇanā

    ២០៧. វិហារន្តិ ឥធ មណ្ឌលមាលោ វិហារោតិ អធិប្បេតោ, តំ បវិសិត្វា។ កបិសីសន្តិ ទ្វារពាហកោដិយំ ឋិតំ អគ្គឡរុក្ខំ។ រោទមានោ អដ្ឋាសីតិ សោ កិរាយស្មា ចិន្តេសិ – ‘‘សត្ថារា មម សំវេគជនកំ វសនដ្ឋានំ កថិតំ, ចេតិយចារិកាយ សាត្ថកភាវោ កថិតោ, មាតុគាមេ បដិបជ្ជិតព្ពបញ្ហោ វិស្សជ្ជិតោ, អត្តនោ សរីរេ បដិបត្តិ អក្ខាតា, ចត្តារោ ថូបារហា កថិតា, ធុវំ អជ្ជ ភគវា បរិនិព្ពាយិស្សតី’’តិ, តស្សេវំ ចិន្តយតោ ពលវទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជិ។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ភគវតោ សន្តិកេ រោទនំ នាម អផាសុកំ, ឯកមន្តំ គន្ត្វា សោកំ តនុកំ ករិស្សាមី’’តិ, សោ តថា អកាសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘រោទមានោ អដ្ឋាសី’’តិ។

    207.Vihāranti idha maṇḍalamālo vihāroti adhippeto, taṃ pavisitvā. Kapisīsanti dvārabāhakoṭiyaṃ ṭhitaṃ aggaḷarukkhaṃ. Rodamāno aṭṭhāsīti so kirāyasmā cintesi – ‘‘satthārā mama saṃvegajanakaṃ vasanaṭṭhānaṃ kathitaṃ, cetiyacārikāya sātthakabhāvo kathito, mātugāme paṭipajjitabbapañho vissajjito, attano sarīre paṭipatti akkhātā, cattāro thūpārahā kathitā, dhuvaṃ ajja bhagavā parinibbāyissatī’’ti, tassevaṃ cintayato balavadomanassaṃ uppajji. Athassa etadahosi – ‘‘bhagavato santike rodanaṃ nāma aphāsukaṃ, ekamantaṃ gantvā sokaṃ tanukaṃ karissāmī’’ti, so tathā akāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘rodamāno aṭṭhāsī’’ti.

    អហញ្ច វតម្ហីតិ អហញ្ច វត អម្ហិ, អហំ វតម្ហីតិបិ បាឋោ។ យោ មម អនុកម្បកោតិ យោ មំ អនុកម្បតិ អនុសាសតិ, ស្វេ ទានិ បដ្ឋាយ កស្ស មុខធោវនំ ទស្សាមិ, កស្ស បាទេ ធោវិស្សាមិ, កស្ស សេនាសនំ បដិជគ្គិស្សាមិ, កស្ស បត្តចីវរំ គហេត្វា វិចរិស្សាមីតិ ពហុំ វិលបិ។ អាមន្តេសីតិ ភិក្ខុសង្ឃស្ស អន្តរេ ថេរំ អទិស្វា អាមន្តេសិ។

    Ahañca vatamhīti ahañca vata amhi, ahaṃ vatamhītipi pāṭho. Yo mama anukampakoti yo maṃ anukampati anusāsati, sve dāni paṭṭhāya kassa mukhadhovanaṃ dassāmi, kassa pāde dhovissāmi, kassa senāsanaṃ paṭijaggissāmi, kassa pattacīvaraṃ gahetvā vicarissāmīti bahuṃ vilapi. Āmantesīti bhikkhusaṅghassa antare theraṃ adisvā āmantesi.

    មេត្តេន កាយកម្មេនាតិ មេត្តចិត្តវសេន បវត្តិតេន មុខធោវនទានាទិកាយកម្មេន។ ហិតេនាតិ ហិតវុទ្ធិយា កតេន។ សុខេនាតិ សុខសោមនស្សេនេវ កតេន, ន ទុក្ខិនា ទុម្មនេន ហុត្វាតិ អត្ថោ។ អទ្វយេនាតិ ទ្វេ កោដ្ឋាសេ កត្វា អកតេន។ យថា ហិ ឯកោ សម្មុខាវ ករោតិ ន បរម្មុខា, ឯកោ បរម្មុខាវ ករោតិ ន សម្មុខា ឯវំ វិភាគំ អកត្វា កតេនាតិ វុត្តំ ហោតិ។ អប្បមាណេនាតិ បមាណវិរហិតេន។ ចក្កវាឡម្បិ ហិ អតិសម្ពាធំ, ភវគ្គម្បិ អតិនីចំ, តយា កតំ កាយកម្មមេវ ពហុន្តិ ទស្សេតិ។

    Mettenakāyakammenāti mettacittavasena pavattitena mukhadhovanadānādikāyakammena. Hitenāti hitavuddhiyā katena. Sukhenāti sukhasomanasseneva katena, na dukkhinā dummanena hutvāti attho. Advayenāti dve koṭṭhāse katvā akatena. Yathā hi eko sammukhāva karoti na parammukhā, eko parammukhāva karoti na sammukhā evaṃ vibhāgaṃ akatvā katenāti vuttaṃ hoti. Appamāṇenāti pamāṇavirahitena. Cakkavāḷampi hi atisambādhaṃ, bhavaggampi atinīcaṃ, tayā kataṃ kāyakammameva bahunti dasseti.

    មេត្តេន វចីកម្មេនាតិ មេត្តចិត្តវសេន បវត្តិតេន មុខធោវនកាលារោចនាទិនា វចីកម្មេន។ អបិ ច ឱវាទំ សុត្វា – ‘‘សាធុ, ភន្តេ’’តិ វចនម្បិ មេត្តំ វចីកម្មមេវ។ មេត្តេន មនោកម្មេនាតិ កាលស្សេវ សរីរបដិជគ្គនំ កត្វា វិវិត្តាសនេ និសីទិត្វា – ‘‘សត្ថា អរោគោ ហោតុ, អព្យាបជ្ជោ សុខី’’តិ ឯវំ បវត្តិតេន មនោកម្មេន។ កតបុញ្ញោសីតិ កប្បសតសហស្សំ អភិនីហារសម្បន្នោសីតិ ទស្សេតិ។ កតបុញ្ញោសីតិ ច ឯត្តាវតា វិស្សត្ថោ មា បមាទមាបជ្ជិ, អថ ខោ បធានមនុយុញ្ជ។ ឯវញ្ហិ អនុយុត្តោ ខិប្បំ ហោហិសិ អនាសវោ, ធម្មសង្គីតិកាលេ អរហត្តំ បាបុណិស្សសិ។ ន ហិ មាទិសស្ស កតបារិចរិយា និប្ផលា នាម ហោតីតិ ទស្សេតិ។

    Mettena vacīkammenāti mettacittavasena pavattitena mukhadhovanakālārocanādinā vacīkammena. Api ca ovādaṃ sutvā – ‘‘sādhu, bhante’’ti vacanampi mettaṃ vacīkammameva. Mettena manokammenāti kālasseva sarīrapaṭijagganaṃ katvā vivittāsane nisīditvā – ‘‘satthā arogo hotu, abyāpajjo sukhī’’ti evaṃ pavattitena manokammena. Katapuññosīti kappasatasahassaṃ abhinīhārasampannosīti dasseti. Katapuññosīti ca ettāvatā vissattho mā pamādamāpajji, atha kho padhānamanuyuñja. Evañhi anuyutto khippaṃ hohisi anāsavo, dhammasaṅgītikāle arahattaṃ pāpuṇissasi. Na hi mādisassa katapāricariyā nipphalā nāma hotīti dasseti.

    ២០៨. ឯវញ្ច បន វត្វា មហាបថវិំ បត្ថរន្តោ វិយ អាកាសំ វិត្ថារេន្តោ វិយ ចក្កវាឡគិរិំ ឱសារេន្តោ វិយ សិនេរុំ ឧក្ខិបេន្តោ វិយ មហាជម្ពុំ ខន្ធេ គហេត្វា ចាលេន្តោ វិយ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស គុណកថំ អារភន្តោ អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ។ តត្ថ ‘‘យេបិ តេ, ភិក្ខវេ, ឯតរហី’’តិ កស្មា ន វុត្តំ? អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស នត្ថិតាយ។ ឯតេនេវ ចេតំ វេទិតព្ពំ – ‘‘យថា ចក្កវាឡន្តរេបិ អញ្ញោ ពុទ្ធោ នត្ថី’’តិ។ បណ្ឌិតោតិ ព្យត្តោ។ មេធាវីតិ ខន្ធធាតុអាយតនាទីសុ កុសលោ។

    208. Evañca pana vatvā mahāpathaviṃ pattharanto viya ākāsaṃ vitthārento viya cakkavāḷagiriṃ osārento viya sineruṃ ukkhipento viya mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viya āyasmato ānandassa guṇakathaṃ ārabhanto atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi. Tattha ‘‘yepi te, bhikkhave, etarahī’’ti kasmā na vuttaṃ? Aññassa buddhassa natthitāya. Eteneva cetaṃ veditabbaṃ – ‘‘yathā cakkavāḷantarepi añño buddho natthī’’ti. Paṇḍitoti byatto. Medhāvīti khandhadhātuāyatanādīsu kusalo.

    ២០៩. ភិក្ខុបរិសា អានន្ទំ ទស្សនាយាតិ យេ ភគវន្តំ បស្សិតុកាមា ថេរំ ឧបសង្កមន្តិ, យេ ច ‘‘អាយស្មា កិរានន្ទោ សមន្តបាសាទិកោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ ពហុស្សុតោ សង្ឃសោភនោ’’តិ ថេរស្ស គុណេ សុត្វា អាគច្ឆន្តិ, តេ សន្ធាយ ‘‘ភិក្ខុបរិសា អានន្ទំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមន្តី’’តិ វុត្តំ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ អត្តមនាតិ សវនេន នោ ទស្សនំ សមេតីតិ សកមនា តុដ្ឋចិត្តា។ ធម្មន្តិ ‘‘កច្ចិ, អាវុសោ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិ យោនិសោ មនសិការេន កម្មំ ករោថ, អាចរិយុបជ្ឈាយេ វត្តំ បូរេថា’’តិ ឯវរូបំ បដិសន្ថារធម្មំ។ តត្ថ ភិក្ខុនីសុ – ‘‘កច្ចិ, ភគិនិយោ, អដ្ឋ គរុធម្មេ សមាទាយ វត្តថា’’តិ ឥទម្បិ នានាករណំ ហោតិ។ ឧបាសកេសុ អាគតេសុ ‘‘ឧបាសក, ន តេ កច្ចិ សីសំ វា អង្គំ វា រុជ្ជតិ, អរោគា តេ បុត្តភាតរោ’’តិ ន ឯវំ បដិសន្ថារំ ករោតិ។ ឯវំ បន ករោតិ – ‘‘កថំ ឧបាសកា តីណិ សរណានិ បញ្ច សីលានិ រក្ខថ, មាសស្ស អដ្ឋ ឧបោសថេ ករោថ, មាតាបិតូនំ ឧបដ្ឋានវត្តំ បូរេថ, ធម្មិកសមណព្រាហ្មណេ បដិជគ្គថា’’តិ។ ឧបាសិកាសុបិ ឯសេវ នយោ។

    209.Bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāyāti ye bhagavantaṃ passitukāmā theraṃ upasaṅkamanti, ye ca ‘‘āyasmā kirānando samantapāsādiko abhirūpo dassanīyo bahussuto saṅghasobhano’’ti therassa guṇe sutvā āgacchanti, te sandhāya ‘‘bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamantī’’ti vuttaṃ. Esa nayo sabbattha. Attamanāti savanena no dassanaṃ sametīti sakamanā tuṭṭhacittā. Dhammanti ‘‘kacci, āvuso, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci yoniso manasikārena kammaṃ karotha, ācariyupajjhāye vattaṃ pūrethā’’ti evarūpaṃ paṭisanthāradhammaṃ. Tattha bhikkhunīsu – ‘‘kacci, bhaginiyo, aṭṭha garudhamme samādāya vattathā’’ti idampi nānākaraṇaṃ hoti. Upāsakesu āgatesu ‘‘upāsaka, na te kacci sīsaṃ vā aṅgaṃ vā rujjati, arogā te puttabhātaro’’ti na evaṃ paṭisanthāraṃ karoti. Evaṃ pana karoti – ‘‘kathaṃ upāsakā tīṇi saraṇāni pañca sīlāni rakkhatha, māsassa aṭṭha uposathe karotha, mātāpitūnaṃ upaṭṭhānavattaṃ pūretha, dhammikasamaṇabrāhmaṇe paṭijaggathā’’ti. Upāsikāsupi eseva nayo.

    ឥទានិ អានន្ទត្ថេរស្ស ចក្កវត្តិនា សទ្ធិំ ឧបមំ ករោន្តោ ចត្តារោមេ ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តត្ថ ខត្តិយាតិ អភិសិត្តា ច អនភិសិត្តា ច ខត្តិយជាតិកា។ តេ កិរ – ‘‘រាជា ចក្កវត្តី នាម អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ អាកាសេន វិចរន្តោ រជ្ជំ អនុសាសតិ ធម្មិកោ ធម្មរាជា’’តិ តស្ស គុណកថំ សុត្វា ‘‘សវនេន ទស្សនម្បិ សម’’ន្តិ អត្តមនា ហោន្តិ។ ភាសតីតិ កថេន្តោ – ‘‘កថំ, តាតា, រាជធម្មំ បូរេថ, បវេណិំ រក្ខថា’’តិ បដិសន្ថារំ ករោតិ។ ព្រាហ្មណេសុ បន – ‘‘កថំ អាចរិយា មន្តេ វាចេថ, កថំ អន្តេវាសិកា មន្តេ គណ្ហន្តិ, ទក្ខិណំ វា វត្ថានិ វា កបិលំ វា អលត្ថា’’តិ បដិសន្ថារំ ករោតិ។ គហបតីសុ – ‘‘កថំ តាតា, ន វោ រាជកុលតោ ទណ្ឌេន វា ពលិនា វា បីឡា អត្ថិ, សម្មា ទេវោ ធារំ អនុបវេច្ឆតិ, សស្សានិ សម្បជ្ជន្តី’’តិ ឯវំ បដិសន្ថារំ ករោតិ។ សមណេសុ – ‘‘កថំ, ភន្តេ, បព្ពជិតបរិក្ខារា សុលភា, សមណធម្មេ ន បមជ្ជថា’’តិ ឯវំ បដិសន្ថារំ ករោតិ។

    Idāni ānandattherassa cakkavattinā saddhiṃ upamaṃ karonto cattārome bhikkhavetiādimāha. Tattha khattiyāti abhisittā ca anabhisittā ca khattiyajātikā. Te kira – ‘‘rājā cakkavattī nāma abhirūpo dassanīyo pāsādiko ākāsena vicaranto rajjaṃ anusāsati dhammiko dhammarājā’’ti tassa guṇakathaṃ sutvā ‘‘savanena dassanampi sama’’nti attamanā honti. Bhāsatīti kathento – ‘‘kathaṃ, tātā, rājadhammaṃ pūretha, paveṇiṃ rakkhathā’’ti paṭisanthāraṃ karoti. Brāhmaṇesu pana – ‘‘kathaṃ ācariyā mante vācetha, kathaṃ antevāsikā mante gaṇhanti, dakkhiṇaṃ vā vatthāni vā kapilaṃ vā alatthā’’ti paṭisanthāraṃ karoti. Gahapatīsu – ‘‘kathaṃ tātā, na vo rājakulato daṇḍena vā balinā vā pīḷā atthi, sammā devo dhāraṃ anupavecchati, sassāni sampajjantī’’ti evaṃ paṭisanthāraṃ karoti. Samaṇesu – ‘‘kathaṃ, bhante, pabbajitaparikkhārā sulabhā, samaṇadhamme na pamajjathā’’ti evaṃ paṭisanthāraṃ karoti.

    មហាសុទស្សនសុត្តទេសនាវណ្ណនា

    Mahāsudassanasuttadesanāvaṇṇanā

    ២១០. ខុទ្ទកនគរកេតិ នគរបតិរូបកេ សម្ពាធេ ខុទ្ទកនគរកេ។ ឧជ្ជង្គលនគរកេតិ វិសមនគរកេ។ សាខានគរកេតិ យថា រុក្ខានំ សាខា នាម ខុទ្ទកា ហោន្តិ, ឯវមេវ អញ្ញេសំ មហានគរានំ សាខាសទិសេ ខុទ្ទកនគរកេ។ ខត្តិយមហាសាលាតិ ខត្តិយមហាសារប្បត្តា មហាខត្តិយា។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

    210.Khuddakanagaraketi nagarapatirūpake sambādhe khuddakanagarake. Ujjaṅgalanagaraketi visamanagarake. Sākhānagaraketi yathā rukkhānaṃ sākhā nāma khuddakā honti, evameva aññesaṃ mahānagarānaṃ sākhāsadise khuddakanagarake. Khattiyamahāsālāti khattiyamahāsārappattā mahākhattiyā. Esa nayo sabbattha.

    តេសុ ខត្តិយមហាសាលា នាម យេសំ កោដិសតម្បិ កោដិសហស្សម្បិ ធនំ និខណិត្វា ឋបិតំ, ទិវសបរិព្ពយោ ឯកំ កហាបណសកដំ និគច្ឆតិ, សាយំ ទ្វេ បវិសន្តិ។ ព្រាហ្មណមហាសាលា នាម យេសំ អសីតិកោដិធនំ និហិតំ ហោតិ, ទិវសបរិព្ពយោ ឯកោ កហាបណកុម្ភោ និគច្ឆតិ, សាយំ ឯកសកដំ បវិសតិ។ គហបតិមហាសាលា នាម យេសំ ចត្តាលីសកោដិធនំ និហិតំ ហោតិ, ទិវសបរិព្ពយោ បញ្ច កហាបណម្ពណានិ និគច្ឆន្តិ, សាយំ កុម្ភោ បវិសតិ។

    Tesu khattiyamahāsālā nāma yesaṃ koṭisatampi koṭisahassampi dhanaṃ nikhaṇitvā ṭhapitaṃ, divasaparibbayo ekaṃ kahāpaṇasakaṭaṃ nigacchati, sāyaṃ dve pavisanti. Brāhmaṇamahāsālā nāma yesaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, divasaparibbayo eko kahāpaṇakumbho nigacchati, sāyaṃ ekasakaṭaṃ pavisati. Gahapatimahāsālā nāma yesaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, divasaparibbayo pañca kahāpaṇambaṇāni nigacchanti, sāyaṃ kumbho pavisati.

    មា ហេវំ, អានន្ទ, អវចាតិ អានន្ទ, មា ឯវំ អវច, ន ឥមំ ‘‘ខុទ្ទកនគរ’’ន្តិ វត្តព្ពំ។ អហញ្ហិ ឥមស្សេវ នគរស្ស សម្បត្តិំ កថេតុំ – ‘‘អនេកវារំ តិដ្ឋំ និសីទំ មហន្តេន ឧស្សាហេន, មហន្តេន បរក្កមេន ឥធាគតោ’’តិ វត្វា ភូតបុព្ពន្តិអាទិមាហ។ សុភិក្ខាតិ ខជ្ជភោជ្ជសម្បន្នា។ ហត្ថិសទ្ទេនាតិ ឯកស្មិំ ហត្ថិម្ហិ សទ្ទំ ករោន្តេ ចតុរាសីតិហត្ថិសហស្សានិ សទ្ទំ ករោន្តិ, ឥតិ ហត្ថិសទ្ទេន អវិវិត្តា, ហោតិ, តថា អស្សសទ្ទេន។ បុញ្ញវន្តោ បនេត្ថ សត្តា ចតុសិន្ធវយុត្តេហិ រថេហិ អញ្ញមញ្ញំ អនុពន្ធមានា អន្តរវីថីសុ វិចរន្តិ, ឥតិ រថសទ្ទេន អវិវិត្តា ហោតិ។ និច្ចំ បយោជិតានេវ បនេត្ថ ភេរិអាទីនិ តូរិយានិ, ឥតិ ភេរិសទ្ទាទីហិបិ អវិវិត្តា ហោតិ។ តត្ថ សម្មសទ្ទោតិ កំសតាឡសទ្ទោ។ បាណិតាឡសទ្ទោតិ បាណិនា ចតុរស្សអម្ពណតាឡសទ្ទោ។ កុដភេរិសទ្ទោតិបិ វទន្តិ។

    Māhevaṃ, ānanda, avacāti ānanda, mā evaṃ avaca, na imaṃ ‘‘khuddakanagara’’nti vattabbaṃ. Ahañhi imasseva nagarassa sampattiṃ kathetuṃ – ‘‘anekavāraṃ tiṭṭhaṃ nisīdaṃ mahantena ussāhena, mahantena parakkamena idhāgato’’ti vatvā bhūtapubbantiādimāha. Subhikkhāti khajjabhojjasampannā. Hatthisaddenāti ekasmiṃ hatthimhi saddaṃ karonte caturāsītihatthisahassāni saddaṃ karonti, iti hatthisaddena avivittā, hoti, tathā assasaddena. Puññavanto panettha sattā catusindhavayuttehi rathehi aññamaññaṃ anubandhamānā antaravīthīsu vicaranti, iti rathasaddena avivittā hoti. Niccaṃ payojitāneva panettha bheriādīni tūriyāni, iti bherisaddādīhipi avivittā hoti. Tattha sammasaddoti kaṃsatāḷasaddo. Pāṇitāḷasaddoti pāṇinā caturassaambaṇatāḷasaddo. Kuṭabherisaddotipi vadanti.

    អស្នាថ បិវថ ខាទថាតិ អស្នាថ បិវថ ខាទថ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបោ, ភុញ្ជថ ភោតិ ឥមិនា ទសមេន សទ្ទេន អវិវិត្តា ហោតិ អនុបច្ឆិន្នសទ្ទា។ យថា បន អញ្ញេសុ នគរេសុ ‘‘កចវរំ ឆឌ្ឌេថ, កុទាលំ គណ្ហថ, បច្ឆិំ គណ្ហថ, បវាសំ គមិស្សាម, តណ្ឌុលបុដំ គណ្ហថ, ភត្តបុដំ គណ្ហថ, ផលកាវុធាទីនិ សជ្ជានិ ករោថា’’តិ ឯវរូបា សទ្ទា ហោន្តិ, ន យិធ ឯវំ អហោសីតិ ទស្សេតិ។

    Asnāthapivatha khādathāti asnātha pivatha khādatha. Ayaṃ panettha saṅkhepo, bhuñjatha bhoti iminā dasamena saddena avivittā hoti anupacchinnasaddā. Yathā pana aññesu nagaresu ‘‘kacavaraṃ chaḍḍetha, kudālaṃ gaṇhatha, pacchiṃ gaṇhatha, pavāsaṃ gamissāma, taṇḍulapuṭaṃ gaṇhatha, bhattapuṭaṃ gaṇhatha, phalakāvudhādīni sajjāni karothā’’ti evarūpā saddā honti, na yidha evaṃ ahosīti dasseti.

    ‘‘ទសមេន សទ្ទេនា’’តិ ច វត្វា ‘‘កុសាវតី, អានន្ទ, រាជធានី សត្តហិ បាការេហិ បរិក្ខិត្តា អហោសី’’តិ សព្ពំ មហាសុទស្សនសុត្តំ និដ្ឋាបេត្វា គច្ឆ ត្វំ អានន្ទាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អភិក្កមថាតិ អភិមុខា កមថ, អាគច្ឆថាតិ អត្ថោ។ កិំ បន តេ ភគវតោ អាគតភាវំ ន ជានន្តីតិ? ជានន្តិ។ ពុទ្ធានំ គតគតដ្ឋានំ នាម មហន្តំ កោលាហលំ ហោតិ, កេនចិទេវ ករណីយេន និសិន្នត្តា ន អាគតា។ ‘‘តេ អាគន្ត្វា ភិក្ខុសង្ឃស្ស ឋាននិសជ្ជោកាសំ សំវិទហិត្វា ទស្សន្តី’’តិ តេសំ សន្តិកេ អវេលាយម្បិ ភគវា បេសេសិ។

    ‘‘Dasamena saddenā’’ti ca vatvā ‘‘kusāvatī, ānanda, rājadhānī sattahi pākārehi parikkhittā ahosī’’ti sabbaṃ mahāsudassanasuttaṃ niṭṭhāpetvā gaccha tvaṃ ānandātiādimāha. Tattha abhikkamathāti abhimukhā kamatha, āgacchathāti attho. Kiṃ pana te bhagavato āgatabhāvaṃ na jānantīti? Jānanti. Buddhānaṃ gatagataṭṭhānaṃ nāma mahantaṃ kolāhalaṃ hoti, kenacideva karaṇīyena nisinnattā na āgatā. ‘‘Te āgantvā bhikkhusaṅghassa ṭhānanisajjokāsaṃ saṃvidahitvā dassantī’’ti tesaṃ santike avelāyampi bhagavā pesesi.

    មល្លានំ វន្ទនាវណ្ណនា

    Mallānaṃ vandanāvaṇṇanā

    ២១១. អម្ហាកញ្ច នោតិ ឯត្ថ នោ ការោ និបាតមត្តំ។ អឃាវិនោតិ ឧប្បន្នទុក្ខា។ ទុម្មនាតិ អនត្តមនា។ ចេតោទុក្ខសមប្បិតាតិ ទោមនស្សសមប្បិតា។ កុលបរិវត្តសោ កុលបរិវត្តសោ ឋបេត្វាតិ ឯកេកំ កុលបរិវត្តំ កុលសង្ខេបំ វីថិសភាគេន ចេវ រច្ឆាសភាគេន ច វិសុំ វិសុំ ឋបេត្វា។

    211.Amhākañca noti ettha no kāro nipātamattaṃ. Aghāvinoti uppannadukkhā. Dummanāti anattamanā. Cetodukkhasamappitāti domanassasamappitā. Kulaparivattaso kulaparivattaso ṭhapetvāti ekekaṃ kulaparivattaṃ kulasaṅkhepaṃ vīthisabhāgena ceva racchāsabhāgena ca visuṃ visuṃ ṭhapetvā.

    សុភទ្ទបរិព្ពាជកវត្ថុវណ្ណនា

    Subhaddaparibbājakavatthuvaṇṇanā

    ២១២. សុភទ្ទោ នាម បរិព្ពាជកោតិ ឧទិច្ចព្រាហ្មណមហាសាលកុលា បព្ពជិតោ ឆន្នបរិព្ពាជកោ។ កង្ខាធម្មោតិ វិមតិធម្មោ។ កស្មា បនស្ស អជ្ជ ឯវំ អហោសីតិ? តថាវិធឧបនិស្សយត្តា។ បុព្ពេ កិរ បុញ្ញករណកាលេ ទ្វេ ភាតរោ អហេសុំ។ តេ ឯកតោវ សស្សំ អកំសុ។ តត្ថ ជេដ្ឋកស្ស – ‘‘ឯកស្មិំ សស្សេ នវវារេ អគ្គសស្សទានំ មយា ទាតព្ព’’ន្តិ អហោសិ។ សោ វប្បកាលេ ពីជគ្គំ នាម ទត្វា គព្ភកាលេ កនិដ្ឋេន សទ្ធិំ មន្តេសិ – ‘‘គព្ភកាលេ គព្ភំ ផាលេត្វា ទស្សាមា’’តិ កនិដ្ឋោ – ‘‘តរុណសស្សំ នាសេតុកាមោសី’’តិ អាហ។ ជេដ្ឋោ កនិដ្ឋស្ស អននុវត្តនភាវំ ញត្វា ខេត្តំ វិភជិត្វា អត្តនោ កោដ្ឋាសតោ គព្ភំ ផាលេត្វា ខីរំ នីហរិត្វា សប្បិនវនីតេន សំយោជេត្វា អទាសិ, បុថុកកាលេ បុថុកំ ការេត្វា អទាសិ, លាយនកាលេ លាយនគ្គំ, វេណិករណេ វេណគ្គំ, កលាបាទីសុ កលាបគ្គំ, ខលគ្គំ, ខលភណ្ឌគ្គំ, កោដ្ឋគ្គន្តិ ឯវំ ឯកសស្សេ នវវារេ អគ្គទានំ អទាសិ។ កនិដ្ឋោ បន ឧទ្ធរិត្វា អទាសិ។

    212.Subhaddonāma paribbājakoti udiccabrāhmaṇamahāsālakulā pabbajito channaparibbājako. Kaṅkhādhammoti vimatidhammo. Kasmā panassa ajja evaṃ ahosīti? Tathāvidhaupanissayattā. Pubbe kira puññakaraṇakāle dve bhātaro ahesuṃ. Te ekatova sassaṃ akaṃsu. Tattha jeṭṭhakassa – ‘‘ekasmiṃ sasse navavāre aggasassadānaṃ mayā dātabba’’nti ahosi. So vappakāle bījaggaṃ nāma datvā gabbhakāle kaniṭṭhena saddhiṃ mantesi – ‘‘gabbhakāle gabbhaṃ phāletvā dassāmā’’ti kaniṭṭho – ‘‘taruṇasassaṃ nāsetukāmosī’’ti āha. Jeṭṭho kaniṭṭhassa ananuvattanabhāvaṃ ñatvā khettaṃ vibhajitvā attano koṭṭhāsato gabbhaṃ phāletvā khīraṃ nīharitvā sappinavanītena saṃyojetvā adāsi, puthukakāle puthukaṃ kāretvā adāsi, lāyanakāle lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, kalāpādīsu kalāpaggaṃ, khalaggaṃ, khalabhaṇḍaggaṃ, koṭṭhagganti evaṃ ekasasse navavāre aggadānaṃ adāsi. Kaniṭṭho pana uddharitvā adāsi.

    តេសុ ជេដ្ឋកោ អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរោ ជាតោ។ ភគវា – ‘‘កស្ស នុ ខោ អហំ បឋមំ ធម្មំ ទេសេយ្យ’’ន្តិ ឱលោកេន្តោ ‘‘អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោ ឯកស្មិំ សស្សេ នវ អគ្គទានានិ អទាសិ, ឥមំ អគ្គធម្មំ តស្ស ទេសេស្សាមី’’តិ សព្ពបឋមំ ធម្មំ ទេសេសិ។ សោ អដ្ឋារសហិ ព្រហ្មកោដីហិ សទ្ធិំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាសិ។ កនិដ្ឋោ បន ឱហីយិត្វា បច្ឆា ទានស្ស ទិន្នត្តា សត្ថុ បរិនិព្ពានកាលេ ឯវំ ចិន្តេត្វា សត្ថារំ ទដ្ឋុកាមោ អហោសិ។

    Tesu jeṭṭhako aññāsikoṇḍaññatthero jāto. Bhagavā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti olokento ‘‘aññāsikoṇḍañño ekasmiṃ sasse nava aggadānāni adāsi, imaṃ aggadhammaṃ tassa desessāmī’’ti sabbapaṭhamaṃ dhammaṃ desesi. So aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Kaniṭṭho pana ohīyitvā pacchā dānassa dinnattā satthu parinibbānakāle evaṃ cintetvā satthāraṃ daṭṭhukāmo ahosi.

    មា តថាគតំ វិហេឋេសីតិ ថេរោ កិរ – ‘‘ឯតេ អញ្ញតិត្ថិយា នាម អត្តនោ គហណមេវ គណ្ហន្តិ, តស្ស វិស្សជ្ជាបនត្ថាយ ភគវតោ ពហុំ ភាសមានស្ស កាយវាចាវិហេសា ភវិស្សតិ, បកតិយាបិ ច កិលន្តោយេវ ភគវា’’តិ មញ្ញមានោ ឯវមាហ។ បរិព្ពាជកោ – ‘‘ន មេ អយំ ភិក្ខុ ឱកាសំ ករោតិ, អត្ថិកេន បន អនុវត្តិត្វា ការេតព្ពោ’’តិ ថេរំ អនុវត្តន្តោ ទុតិយម្បិ តតិយម្បិ អាហ។

    Mā tathāgataṃ viheṭhesīti thero kira – ‘‘ete aññatitthiyā nāma attano gahaṇameva gaṇhanti, tassa vissajjāpanatthāya bhagavato bahuṃ bhāsamānassa kāyavācāvihesā bhavissati, pakatiyāpi ca kilantoyeva bhagavā’’ti maññamāno evamāha. Paribbājako – ‘‘na me ayaṃ bhikkhu okāsaṃ karoti, atthikena pana anuvattitvā kāretabbo’’ti theraṃ anuvattanto dutiyampi tatiyampi āha.

    ២១៣. អស្សោសិ ខោតិ សាណិទ្វារេ ឋិតស្ស ភាសតោ បកតិសោតេនេវ អស្សោសិ, សុត្វា ច បន សុភទ្ទស្សេវ អត្ថាយ មហតា ឧស្សាហេន អាគតត្តា អលំ អានន្ទាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អលន្តិ បដិក្ខេបត្ថេ និបាតោ។ អញ្ញាបេក្ខោវាតិ អញ្ញាតុកាមោវ ហុត្វា។ អព្ភញ្ញិំសូតិ យថា តេសំ បដិញ្ញា, តថេវ ជានិំសុ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សចេ នេសំ សា បដិញ្ញា និយ្យានិកា, សព្ពេ អព្ភញ្ញំសុ, នោ ចេ, ន អព្ភញ្ញំសុ។ តស្មា កិំ តេសំ បដិញ្ញា និយ្យានិកា, អនិយ្យានិកាតិ អយមេវ តស្ស បញ្ហស្ស អត្ថោ។ អថ ភគវា តេសំ អនិយ្យានិកភាវកថនេន អត្ថាភាវតោ ចេវ ឱកាសាភាវតោ ច ‘‘អល’’ន្តិ បដិក្ខិបិត្វា ធម្មមេវ ទេសេសិ។ បឋមយាមស្មិញ្ហិ មល្លានំ ធម្មំ ទេសេត្វា មជ្ឈិមយាមេ សុភទ្ទស្ស, បច្ឆិមយាមេ ភិក្ខុសង្ឃំ ឱវទិត្វា ពលវបច្ចូសសមយេ បរិនិព្ពាយិស្សាមិច្ចេវ ភគវា អាគតោ។

    213.Assosikhoti sāṇidvāre ṭhitassa bhāsato pakatisoteneva assosi, sutvā ca pana subhaddasseva atthāya mahatā ussāhena āgatattā alaṃ ānandātiādimāha. Tattha alanti paṭikkhepatthe nipāto. Aññāpekkhovāti aññātukāmova hutvā. Abbhaññiṃsūti yathā tesaṃ paṭiññā, tatheva jāniṃsu. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace nesaṃ sā paṭiññā niyyānikā, sabbe abbhaññaṃsu, no ce, na abbhaññaṃsu. Tasmā kiṃ tesaṃ paṭiññā niyyānikā, aniyyānikāti ayameva tassa pañhassa attho. Atha bhagavā tesaṃ aniyyānikabhāvakathanena atthābhāvato ceva okāsābhāvato ca ‘‘ala’’nti paṭikkhipitvā dhammameva desesi. Paṭhamayāmasmiñhi mallānaṃ dhammaṃ desetvā majjhimayāme subhaddassa, pacchimayāme bhikkhusaṅghaṃ ovaditvā balavapaccūsasamaye parinibbāyissāmicceva bhagavā āgato.

    ២១៤. សមណោបិ តត្ថ ន ឧបលព្ភតីតិ បឋមោ សោតាបន្នសមណោបិ តត្ថ នត្ថិ, ទុតិយោ សកទាគាមិសមណោបិ, តតិយោ អនាគាមិសមណោបិ, ចតុត្ថោ អរហត្តសមណោបិ តត្ថ នត្ថីតិ អត្ថោ។ ‘‘ឥមស្មិំ ខោ’’តិ បុរិមទេសនាយ អនិយមតោ វត្វា ឥទានិ អត្តនោ សាសនំ និយមេន្តោ អាហ។ សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេភីតិ ចតុន្នំ មគ្គានំ អត្ថាយ អារទ្ធវិបស្សកេហិ ចតូហិ, មគ្គដ្ឋេហិ ចតូហិ, ផលដ្ឋេហិ ចតូហីតិ ទ្វាទសហិ សមណេហិ សុញ្ញា បរប្បវាទា តុច្ឆា រិត្តកា។ ឥមេ ច សុភទ្ទាតិ ឥមេ ទ្វាទស ភិក្ខូ។ សម្មា វិហរេយ្យុន្តិ ឯត្ថ សោតាបន្នោ អត្តនោ អធិគតដ្ឋានំ អញ្ញស្ស កថេត្វា តំ សោតាបន្នំ ករោន្តោ សម្មា វិហរតិ នាម។ ឯស នយោ សកទាគាមិអាទីសុ។ សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋោ អញ្ញម្បិ សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋំ ករោន្តោ សម្មា វិហរតិ នាម។ ឯស នយោ សេសមគ្គដ្ឋេសុ។ សោតាបត្តិមគ្គត្ថាយ អារទ្ធវិបស្សកោ អត្តនោ បគុណំ កម្មដ្ឋានំ កថេត្វា អញ្ញម្បិ សោតាបត្តិមគ្គត្ថាយ អារទ្ធវិបស្សកំ ករោន្តោ សម្មា វិហរតិ នាម។ ឯស នយោ សេសមគ្គត្ថាយ អារទ្ធវិបស្សកេសុ។ ឥទំ សន្ធាយាហ – ‘‘សម្មា វិហរេយ្យុ’’ន្តិ។ អសុញ្ញោ លោកោ អរហន្តេហិ អស្សាតិ នឡវនំ សរវនំ វិយ និរន្តរោ អស្ស។

    214.Samaṇopi tattha na upalabbhatīti paṭhamo sotāpannasamaṇopi tattha natthi, dutiyo sakadāgāmisamaṇopi, tatiyo anāgāmisamaṇopi, catuttho arahattasamaṇopi tattha natthīti attho. ‘‘Imasmiṃ kho’’ti purimadesanāya aniyamato vatvā idāni attano sāsanaṃ niyamento āha. Suññā parappavādā samaṇebhīti catunnaṃ maggānaṃ atthāya āraddhavipassakehi catūhi, maggaṭṭhehi catūhi, phalaṭṭhehi catūhīti dvādasahi samaṇehi suññā parappavādā tucchā rittakā. Ime ca subhaddāti ime dvādasa bhikkhū. Sammā vihareyyunti ettha sotāpanno attano adhigataṭṭhānaṃ aññassa kathetvā taṃ sotāpannaṃ karonto sammā viharati nāma. Esa nayo sakadāgāmiādīsu. Sotāpattimaggaṭṭho aññampi sotāpattimaggaṭṭhaṃ karonto sammā viharati nāma. Esa nayo sesamaggaṭṭhesu. Sotāpattimaggatthāya āraddhavipassako attano paguṇaṃ kammaṭṭhānaṃ kathetvā aññampi sotāpattimaggatthāya āraddhavipassakaṃ karonto sammā viharati nāma. Esa nayo sesamaggatthāya āraddhavipassakesu. Idaṃ sandhāyāha – ‘‘sammā vihareyyu’’nti. Asuñño loko arahantehi assāti naḷavanaṃ saravanaṃ viya nirantaro assa.

    ឯកូនតិំសោ វយសាតិ វយេន ឯកូនតិំសវស្សោ ហុត្វា។ យំ បព្ពជិន្តិ ឯត្ថ យន្តិ និបាតមត្តំ។ កិំ កុសលានុឯសីតិ ‘‘កិំ កុសល’’ន្តិ អនុឯសន្តោ បរិយេសន្តោ។ តត្ថ – ‘‘កិំ កុសល’’ន្តិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ អធិប្បេតំ, តំ គវេសន្តោតិ អត្ថោ។ យតោ អហន្តិ យតោ បដ្ឋាយ អហំ បព្ពជិតោ, ឯត្ថន្តរេ សមធិកានិ បញ្ញាស វស្សានិ ហោន្តីតិ ទស្សេតិ។ ញាយស្ស ធម្មស្សាតិ អរិយមគ្គធម្មស្ស។ បទេសវត្តីតិ បទេសេ វិបស្សនាមគ្គេ បវត្តន្តោ។ ឥតោ ពហិទ្ធាតិ មម សាសនតោ ពហិទ្ធា។ សមណោបិ នត្ថីតិ បទេសវត្តិវិបស្សកោបិ នត្ថិ, បឋមសមណោ សោតាបន្នោបិ នត្ថីតិ វុត្តំ ហោតិ។

    Ekūnatiṃso vayasāti vayena ekūnatiṃsavasso hutvā. Yaṃ pabbajinti ettha yanti nipātamattaṃ. Kiṃ kusalānuesīti ‘‘kiṃ kusala’’nti anuesanto pariyesanto. Tattha – ‘‘kiṃ kusala’’nti sabbaññutaññāṇaṃ adhippetaṃ, taṃ gavesantoti attho. Yato ahanti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito, etthantare samadhikāni paññāsa vassāni hontīti dasseti. Ñāyassa dhammassāti ariyamaggadhammassa. Padesavattīti padese vipassanāmagge pavattanto. Ito bahiddhāti mama sāsanato bahiddhā. Samaṇopinatthīti padesavattivipassakopi natthi, paṭhamasamaṇo sotāpannopi natthīti vuttaṃ hoti.

    យេ ឯត្ថាតិ យេ តុម្ហេ ឯត្ថ សាសនេ សត្ថារា សម្មុខា អន្តេវាសិកាភិសេកេន អភិសិត្តា, តេសំ វោ លាភា តេសំ វោ សុលទ្ធន្តិ។ ពាហិរសមយេ កិរ យំ អន្តេវាសិកំ អាចរិយោ – ‘‘ឥមំ បព្ពាជេហិ , ឥមំ ឱវទ, ឥមំ អនុសាសា’’តិ វទតិ, សោ តេន អត្តនោ ឋានេ ឋបិតោ ហោតិ, តស្មា តស្ស – ‘‘ឥមំ បព្ពជេហិ, ឥមំ ឱវទ, ឥមំ អនុសាសា’’តិ ឥមេ លាភា ហោន្តិ។ ថេរម្បិ សុភទ្ទោ តមេវ ពាហិរសមយំ គហេត្វា ឯវមាហ។

    Ye etthāti ye tumhe ettha sāsane satthārā sammukhā antevāsikābhisekena abhisittā, tesaṃ vo lābhā tesaṃ vo suladdhanti. Bāhirasamaye kira yaṃ antevāsikaṃ ācariyo – ‘‘imaṃ pabbājehi , imaṃ ovada, imaṃ anusāsā’’ti vadati, so tena attano ṭhāne ṭhapito hoti, tasmā tassa – ‘‘imaṃ pabbajehi, imaṃ ovada, imaṃ anusāsā’’ti ime lābhā honti. Therampi subhaddo tameva bāhirasamayaṃ gahetvā evamāha.

    អលត្ថ ខោតិ កថំ អលត្ថ? ថេរោ កិរ នំ ឯកមន្តំ នេត្វា ឧទកតុម្ពតោ បានីយេន សីសំ តេមេត្វា តចបញ្ចកកម្មដ្ឋានំ កថេត្វា កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទាបេត្វា សរណានិ ទត្វា ភគវតោ សន្តិកំ អានេសិ។ ភគវា ឧបសម្បាទេត្វា កម្មដ្ឋានំ អាចិក្ខិ។ សោ តំ គហេត្វា ឧយ្យានស្ស ឯកមន្តេ ចង្កមំ អធិដ្ឋាយ ឃដេន្តោ វាយមន្តោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេន្តោ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បត្វា អាគម្ម ភគវន្តំ វន្ទិត្វា និសីទិ។ តំ សន្ធាយ – ‘‘អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។

    Alattha khoti kathaṃ alattha? Thero kira naṃ ekamantaṃ netvā udakatumbato pānīyena sīsaṃ temetvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ kathetvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādāpetvā saraṇāni datvā bhagavato santikaṃ ānesi. Bhagavā upasampādetvā kammaṭṭhānaṃ ācikkhi. So taṃ gahetvā uyyānassa ekamante caṅkamaṃ adhiṭṭhāya ghaṭento vāyamanto vipassanaṃ vaḍḍhento saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā āgamma bhagavantaṃ vanditvā nisīdi. Taṃ sandhāya – ‘‘acirūpasampanno kho panā’’tiādi vuttaṃ.

    សោ ច ភគវតោ បច្ឆិមោ សក្ខិសាវកោ អហោសីតិ សង្គីតិការកានំ វចនំ។ តត្ថ យោ ភគវតិ ធរមានេ បព្ពជិត្វា អបរភាគេ ឧបសម្បទំ លភិត្វា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, ឧបសម្បទម្បិ វា ធរមានេយេវ លភិត្វា អបរភាគេ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, កម្មដ្ឋានម្បិ វា ធរមានេយេវ គហេត្វា អបរភាគេ អរហត្តមេវ បាបុណាតិ, សព្ពោបិ សោ បច្ឆិមោ សក្ខិសាវកោ។ អយំ បន ធរមានេយេវ ភគវតិ បព្ពជិតោ ច ឧបសម្បន្នោ ច កម្មដ្ឋានញ្ច គហេត្វា អរហត្តំ បត្តោតិ។

    So ca bhagavato pacchimo sakkhisāvako ahosīti saṅgītikārakānaṃ vacanaṃ. Tattha yo bhagavati dharamāne pabbajitvā aparabhāge upasampadaṃ labhitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ pāpuṇāti, upasampadampi vā dharamāneyeva labhitvā aparabhāge kammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ pāpuṇāti, kammaṭṭhānampi vā dharamāneyeva gahetvā aparabhāge arahattameva pāpuṇāti, sabbopi so pacchimo sakkhisāvako. Ayaṃ pana dharamāneyeva bhagavati pabbajito ca upasampanno ca kammaṭṭhānañca gahetvā arahattaṃ pattoti.

    បញ្ចមភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Pañcamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    តថាគតបច្ឆិមវាចាវណ្ណនា

    Tathāgatapacchimavācāvaṇṇanā

    ២១៦. ឥទានិ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ឱវាទំ អារភិ, តំ ទស្សេតុំ អថ ខោ ភគវាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ទេសិតោ បញ្ញត្តោតិ ធម្មោបិ ទេសិតោ ចេវ បញ្ញត្តោ ច, វិនយោបិ ទេសិតោ ចេវ បញ្ញត្តោ ច។ បញ្ញត្តោ ច នាម ឋបិតោ បដ្ឋបិតោតិ អត្ថោ។ សោ វោ មមច្ចយេនាតិ សោ ធម្មវិនយោ តុម្ហាកំ មមច្ចយេន សត្ថា។ មយា ហិ វោ ឋិតេនេវ – ‘‘ឥទំ លហុកំ, ឥទំ គរុកំ, ឥទំ សតេកិច្ឆំ, ឥទំ អតេកិច្ឆំ, ឥទំ លោកវជ្ជំ, ឥទំ បណ្ណត្តិវជ្ជំ, អយំ អាបត្តិ បុគ្គលស្ស សន្តិកេ វុដ្ឋាតិ, អយំ អាបត្តិ គណស្ស សន្តិកេ វុដ្ឋាតិ, អយំ សង្ឃស្ស សន្តិកេ វុដ្ឋាតី’’តិ សត្តាបត្តិក្ខន្ធវសេន ឱតិណ្ណេ វត្ថុស្មិំ សខន្ធកបរិវារោ ឧភតោវិភង្គោ វិនយោ នាម ទេសិតោ, តំ សកលម្បិ វិនយបិដកំ មយិ បរិនិព្ពុតេ តុម្ហាកំ សត្ថុកិច្ចំ សាធេស្សតិ។

    216. Idāni bhikkhusaṅghassa ovādaṃ ārabhi, taṃ dassetuṃ atha kho bhagavātiādi vuttaṃ. Tattha desito paññattoti dhammopi desito ceva paññatto ca, vinayopi desito ceva paññatto ca. Paññatto ca nāma ṭhapito paṭṭhapitoti attho. So vo mamaccayenāti so dhammavinayo tumhākaṃ mamaccayena satthā. Mayā hi vo ṭhiteneva – ‘‘idaṃ lahukaṃ, idaṃ garukaṃ, idaṃ satekicchaṃ, idaṃ atekicchaṃ, idaṃ lokavajjaṃ, idaṃ paṇṇattivajjaṃ, ayaṃ āpatti puggalassa santike vuṭṭhāti, ayaṃ āpatti gaṇassa santike vuṭṭhāti, ayaṃ saṅghassa santike vuṭṭhātī’’ti sattāpattikkhandhavasena otiṇṇe vatthusmiṃ sakhandhakaparivāro ubhatovibhaṅgo vinayo nāma desito, taṃ sakalampi vinayapiṭakaṃ mayi parinibbute tumhākaṃ satthukiccaṃ sādhessati.

    ឋិតេនេវ ច មយា – ‘‘ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា, ចត្តារោ សម្មប្បធានា, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា, បញ្ច ឥន្ទ្រិយានិ, បញ្ច ពលានិ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ’’តិ តេន តេនាការេន ឥមេ ធម្មេ វិភជិត្វា វិភជិត្វា សុត្តន្តបិដកំ ទេសិតំ, តំ សកលម្បិ សុត្តន្តបិដកំ មយិ បរិនិព្ពុតេ តុម្ហាកំ សត្ថុកិច្ចំ សាធេស្សតិ។ ឋិតេនេវ ច មយា – ‘‘ឥមេ បញ្ចក្ខន្ធា, ទ្វាទសាយតនានិ, អដ្ឋារស ធាតុយោ, ចត្តារិ សច្ចានិ, ពាវីសតិន្ទ្រិយានិ, នវ ហេតូ, ចត្តារោ អាហារា, សត្ត ផស្សា, សត្ត វេទនា, សត្ត សញ្ញា, សត្ត សញ្ចេតនា, សត្ត ចិត្តានិ។ តត្រាបិ ‘ឯត្តកា ធម្មា កាមាវចរា, ឯត្តកា រូបាវចរា, ឯត្តកា អរូបាវចរា, ឯត្តកា បរិយាបន្នា, ឯត្តកា អបរិយាបន្នា, ឯត្តកា លោកិយា, ឯត្តកា លោកុត្តរា’តិ’’ ឥមេ ធម្មេ វិភជិត្វា វិភជិត្វា ចតុវីសតិសមន្តបដ្ឋានអនន្តនយមហាបដ្ឋានបដិមណ្ឌិតំ អភិធម្មបិដកំ ទេសិតំ, តំ សកលម្បិ អភិធម្មបិដកំ មយិ បរិនិព្ពុតេ តុម្ហាកំ សត្ថុកិច្ចំ សាធេស្សតិ។

    Ṭhiteneva ca mayā – ‘‘ime cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañca indriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti tena tenākārena ime dhamme vibhajitvā vibhajitvā suttantapiṭakaṃ desitaṃ, taṃ sakalampi suttantapiṭakaṃ mayi parinibbute tumhākaṃ satthukiccaṃ sādhessati. Ṭhiteneva ca mayā – ‘‘ime pañcakkhandhā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo, cattāri saccāni, bāvīsatindriyāni, nava hetū, cattāro āhārā, satta phassā, satta vedanā, satta saññā, satta sañcetanā, satta cittāni. Tatrāpi ‘ettakā dhammā kāmāvacarā, ettakā rūpāvacarā, ettakā arūpāvacarā, ettakā pariyāpannā, ettakā apariyāpannā, ettakā lokiyā, ettakā lokuttarā’ti’’ ime dhamme vibhajitvā vibhajitvā catuvīsatisamantapaṭṭhānaanantanayamahāpaṭṭhānapaṭimaṇḍitaṃ abhidhammapiṭakaṃ desitaṃ, taṃ sakalampi abhidhammapiṭakaṃ mayi parinibbute tumhākaṃ satthukiccaṃ sādhessati.

    ឥតិ សព្ពម្បេតំ អភិសម្ពោធិតោ យាវ បរិនិព្ពានា បញ្ចចត្តាលីសវស្សានិ ភាសិតំ លបិតំ – ‘‘តីណិ បិដកានិ, បញ្ច និកាយា, នវង្គានិ, ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានី’’តិ ឯវំ មហាបភេទំ ហោតិ។ ឥតិ ឥមានិ ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានិ តិដ្ឋន្តិ, អហំ ឯកោវ បរិនិព្ពាយាមិ។ អហញ្ច ខោ បន ទានិ ឯកកោវ ឱវទាមិ អនុសាសាមិ, មយិ បរិនិព្ពុតេ ឥមានិ ចតុរាសីតិ ធម្មក្ខន្ធសហស្សានិ តុម្ហេ ឱវទិស្សន្តិ អនុសាសិស្សន្តីតិ ឯវំ ភគវា ពហូនិ ការណានិ ទស្សេន្តោ – ‘‘សោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា’’តិ ឱវទិត្វា បុន អនាគតេ ចារិត្តំ ទស្សេន្តោ យថា ខោ បនាតិអាទិមាហ។

    Iti sabbampetaṃ abhisambodhito yāva parinibbānā pañcacattālīsavassāni bhāsitaṃ lapitaṃ – ‘‘tīṇi piṭakāni, pañca nikāyā, navaṅgāni, caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’ti evaṃ mahāpabhedaṃ hoti. Iti imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassāni tiṭṭhanti, ahaṃ ekova parinibbāyāmi. Ahañca kho pana dāni ekakova ovadāmi anusāsāmi, mayi parinibbute imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassāni tumhe ovadissanti anusāsissantīti evaṃ bhagavā bahūni kāraṇāni dassento – ‘‘so vo mamaccayena satthā’’ti ovaditvā puna anāgate cārittaṃ dassento yathā kho panātiādimāha.

    តត្ថ សមុទាចរន្តីតិ កថេន្តិ វោហរន្តិ។ នាមេន វា គោត្តេន វាតិ នវកាតិ អវត្វា ‘‘តិស្ស, នាគា’’តិ ឯវំ នាមេន វា, ‘‘កស្សប, គោតមា’’តិ ឯវំ គោត្តេន វា, ‘‘អាវុសោ តិស្ស, អាវុសោ កស្សបា’’តិ ឯវំ អាវុសោវាទេន វា សមុទាចរិតព្ពោ។ ភន្តេតិ វា អាយស្មាតិ វាតិ ភន្តេ តិស្ស, អាយស្មា តិស្សាតិ ឯវំ សមុទាចរិតព្ពោ។ សមូហនតូតិ អាកង្ខមានោ សមូហនតុ, យទិ ឥច្ឆតិ សមូហនេយ្យាតិ អត្ថោ។ កស្មា បន សមូហនថាតិ ឯកំសេនេវ អវត្វា វិកប្បវចនេនេវ ឋបេសីតិ? មហាកស្សបស្ស ពលំ ទិដ្ឋត្តា។ បស្សតិ ហិ ភគវា – ‘‘សមូហនថាតិ វុត្តេបិ សង្គីតិកាលេ កស្សបោ ន សមូហនិស្សតី’’តិ។ តស្មា វិកប្បេនេវ ឋបេសិ។

    Tattha samudācarantīti kathenti voharanti. Nāmena vā gottena vāti navakāti avatvā ‘‘tissa, nāgā’’ti evaṃ nāmena vā, ‘‘kassapa, gotamā’’ti evaṃ gottena vā, ‘‘āvuso tissa, āvuso kassapā’’ti evaṃ āvusovādena vā samudācaritabbo. Bhanteti vā āyasmāti vāti bhante tissa, āyasmā tissāti evaṃ samudācaritabbo. Samūhanatūti ākaṅkhamāno samūhanatu, yadi icchati samūhaneyyāti attho. Kasmā pana samūhanathāti ekaṃseneva avatvā vikappavacaneneva ṭhapesīti? Mahākassapassa balaṃ diṭṭhattā. Passati hi bhagavā – ‘‘samūhanathāti vuttepi saṅgītikāle kassapo na samūhanissatī’’ti. Tasmā vikappeneva ṭhapesi.

    តត្ថ – ‘‘ឯកច្ចេ ថេរា ឯវមាហំសុ – ចត្តារិ បារាជិកានិ ឋបេត្វា អវសេសានិ ខុទ្ទានុខុទ្ទកានី’’តិអាទិនា នយេន បញ្ចសតិកសង្គីតិយំ ខុទ្ទានុខុទ្ទកកថា អាគតាវ វិនិច្ឆយោ បេត្ថ សមន្តបាសាទិកាយំ វុត្តោ។ កេចិ បនាហុ – ‘‘ភន្តេ, នាគសេន, កតមំ ខុទ្ទកំ, កតមំ អនុខុទ្ទក’’ន្តិ មិលិន្ទេន រញ្ញា បុច្ឆិតោ។ ‘‘ទុក្កដំ, មហារាជ, ខុទ្ទកំ, ទុព្ភាសិតំ អនុខុទ្ទក’’ន្តិ វុត្តត្តា នាគសេនត្ថេរោ ខុទ្ទានុខុទ្ទកំ ជានាតិ។ មហាកស្សបោ បន តំ អជានន្តោ –

    Tattha – ‘‘ekacce therā evamāhaṃsu – cattāri pārājikāni ṭhapetvā avasesāni khuddānukhuddakānī’’tiādinā nayena pañcasatikasaṅgītiyaṃ khuddānukhuddakakathā āgatāva vinicchayo pettha samantapāsādikāyaṃ vutto. Keci panāhu – ‘‘bhante, nāgasena, katamaṃ khuddakaṃ, katamaṃ anukhuddaka’’nti milindena raññā pucchito. ‘‘Dukkaṭaṃ, mahārāja, khuddakaṃ, dubbhāsitaṃ anukhuddaka’’nti vuttattā nāgasenatthero khuddānukhuddakaṃ jānāti. Mahākassapo pana taṃ ajānanto –

    ‘‘សុណាតុ មេ, អាវុសោ, សង្ឃោ សន្តម្ហាកំ សិក្ខាបទានិ គិហិគតានិ, គិហិនោបិ ជានន្តិ – ‘‘ឥទំ វោ សមណានំ សក្យបុត្តិយានំ កប្បតិ, ឥទំ វោ ន កប្បតី’’តិ។ សចេ មយំ ខុទ្ទានុខុទ្ទកានិ សិក្ខាបទានិ សមូហនិស្សាម, ភវិស្សន្តិ វត្តារោ – ‘‘ធូមកាលិកំ សមណេន គោតមេន សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ, យាវ នេសំ សត្ថា អដ្ឋាសិ, តាវិមេ សិក្ខាបទេសុ សិក្ខិំសុ, យតោ ឥមេសំ សត្ថា បរិនិព្ពុតោ, ន ទានិមេ សិក្ខាបទេសុ សិក្ខន្តី’’តិ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ អបញ្ញត្តំ ន បញ្ញបេយ្យ, បញ្ញត្តំ ន សមុច្ឆិន្ទេយ្យ, យថាបញ្ញត្តេសុ សិក្ខាបទេសុ សមាទាយ វត្តេយ្យ។ ឯសា ញត្តីតិ –

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho santamhākaṃ sikkhāpadāni gihigatāni, gihinopi jānanti – ‘‘idaṃ vo samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ kappati, idaṃ vo na kappatī’’ti. Sace mayaṃ khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanissāma, bhavissanti vattāro – ‘‘dhūmakālikaṃ samaṇena gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, yāva nesaṃ satthā aṭṭhāsi, tāvime sikkhāpadesu sikkhiṃsu, yato imesaṃ satthā parinibbuto, na dānime sikkhāpadesu sikkhantī’’ti. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho apaññattaṃ na paññapeyya, paññattaṃ na samucchindeyya, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vatteyya. Esā ñattīti –

    កម្មវាចំ សាវេសីតិ។ ន តំ ឯវំ គហេតព្ពំ។ នាគសេនត្ថេរោ ហិ – ‘‘បរវាទិនោ ឱកាសោ មា អហោសី’’តិ ឯវមាហ។ មហាកស្សបត្ថេរោ ‘‘ខុទ្ទានុខុទ្ទកាបត្តិំ ន សមូហនិស្សាមី’’តិ កម្មវាចំ សាវេសិ។

    Kammavācaṃ sāvesīti. Na taṃ evaṃ gahetabbaṃ. Nāgasenatthero hi – ‘‘paravādino okāso mā ahosī’’ti evamāha. Mahākassapatthero ‘‘khuddānukhuddakāpattiṃ na samūhanissāmī’’ti kammavācaṃ sāvesi.

    ព្រហ្មទណ្ឌកថាបិ សង្គីតិយំ អាគតត្តាសមន្តបាសាទិកាយំ វិនិច្ឆិតា។

    Brahmadaṇḍakathāpi saṅgītiyaṃ āgatattāsamantapāsādikāyaṃ vinicchitā.

    កង្ខាតិ ទ្វេឡ្ហកំ។ វិមតីតិ វិនិច្ឆិតុំ អសមត្ថតា, ពុទ្ធោ នុ ខោ, ន ពុទ្ធោ នុ ខោ, ធម្មោ នុ ខោ, ន ធម្មោ នុ ខោ, សង្ឃោ នុ ខោ, ន សង្ឃោ នុ ខោ, មគ្គោ នុ ខោ, ន មគ្គោ នុ ខោ, បដិបទា នុ ខោ, ន បដិបទា នុ ខោតិ យស្ស សំសយោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, តំ វោ វទាមិ ‘‘បុច្ឆថ ភិក្ខវេ’’តិ អយមេត្ថ សង្ខេបត្ថោ។ សត្ថុគារវេនាបិ ន បុច្ឆេយ្យាថាតិ មយំ សត្ថុសន្តិកេ បព្ពជិម្ហ, ចត្តារោ បច្ចយាបិ នោ សត្ថុ សន្តកាវ, តេ មយំ ឯត្តកំ កាលំ កង្ខំ អកត្វា ន អរហាម អជ្ជ បច្ឆិមកាលេ កង្ខំ កាតុន្តិ សចេ ឯវំ សត្ថរិ គារវេន ន បុច្ឆថ។ សហាយកោបិ ភិក្ខវេ សហាយកស្ស អារោចេតូតិ តុម្ហាកំ យោ យស្ស ភិក្ខុនោ សន្ទិដ្ឋោ សម្ភត្តោ, សោ តស្ស អារោចេតុ, អហំ ឯតស្ស ភិក្ខុស្ស កថេស្សាមិ, តស្ស កថំ សុត្វា សព្ពេ និក្កង្ខា ភវិស្សថាតិ ទស្សេតិ។

    Kaṅkhāti dveḷhakaṃ. Vimatīti vinicchituṃ asamatthatā, buddho nu kho, na buddho nu kho, dhammo nu kho, na dhammo nu kho, saṅgho nu kho, na saṅgho nu kho, maggo nu kho, na maggo nu kho, paṭipadā nu kho, na paṭipadā nu khoti yassa saṃsayo uppajjeyya, taṃ vo vadāmi ‘‘pucchatha bhikkhave’’ti ayamettha saṅkhepattho. Satthugāravenāpi na puccheyyāthāti mayaṃ satthusantike pabbajimha, cattāro paccayāpi no satthu santakāva, te mayaṃ ettakaṃ kālaṃ kaṅkhaṃ akatvā na arahāma ajja pacchimakāle kaṅkhaṃ kātunti sace evaṃ satthari gāravena na pucchatha. Sahāyakopi bhikkhave sahāyakassa ārocetūti tumhākaṃ yo yassa bhikkhuno sandiṭṭho sambhatto, so tassa ārocetu, ahaṃ etassa bhikkhussa kathessāmi, tassa kathaṃ sutvā sabbe nikkaṅkhā bhavissathāti dasseti.

    ឯវំ បសន្នោតិ ឯវំ សទ្ទហាមិ អហន្តិ អត្ថោ។ ញាណមេវាតិ និក្កង្ខភាវបច្ចក្ខករណញាណំយេវ, ឯត្ថ តថាគតស្ស ន សទ្ធាមត្តន្តិ អត្ថោ។ ឥមេសញ្ហិ, អានន្ទាតិ ឥមេសំ អន្តោសាណិយំ និសិន្នានំ បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ។ យោ បច្ឆិមកោតិ យោ គុណវសេន បច្ឆិមកោ។ អានន្ទត្ថេរំយេវ សន្ធាយាហ។

    Evaṃ pasannoti evaṃ saddahāmi ahanti attho. Ñāṇamevāti nikkaṅkhabhāvapaccakkhakaraṇañāṇaṃyeva, ettha tathāgatassa na saddhāmattanti attho. Imesañhi, ānandāti imesaṃ antosāṇiyaṃ nisinnānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ. Yo pacchimakoti yo guṇavasena pacchimako. Ānandattheraṃyeva sandhāyāha.

    ២១៨. អប្បមាទេន សម្បាទេថាតិ សតិអវិប្បវាសេន សព្ពកិច្ចានិ សម្បាទេយ្យាថ។ ឥតិ ភគវា បរិនិព្ពានមញ្ចេ និបន្នោ បញ្ចចត្តាលីស វស្សានិ ទិន្នំ ឱវាទំ សព្ពំ ឯកស្មិំ អប្បមាទបទេយេវ បក្ខិបិត្វា អទាសិ។ អយំ តថាគតស្ស បច្ឆិមា វាចាតិ ឥទំ បន សង្គីតិការកានំ វចនំ។

    218.Appamādena sampādethāti satiavippavāsena sabbakiccāni sampādeyyātha. Iti bhagavā parinibbānamañce nipanno pañcacattālīsa vassāni dinnaṃ ovādaṃ sabbaṃ ekasmiṃ appamādapadeyeva pakkhipitvā adāsi. Ayaṃ tathāgatassa pacchimā vācāti idaṃ pana saṅgītikārakānaṃ vacanaṃ.

    បរិនិព្ពុតកថាវណ្ណនា

    Parinibbutakathāvaṇṇanā

    ២១៩. ឥតោ បរំ យំ បរិនិព្ពានបរិកម្មំ កត្វា ភគវា បរិនិព្ពុតោ, តំ ទស្សេតុំ អថ ខោ ភគវា បឋមំ ឈានន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បរិនិព្ពុតោ ភន្តេតិ និរោធំ សមាបន្នស្ស ភគវតោ អស្សាសបស្សាសានំ អភាវំ ទិស្វា បុច្ឆតិ។ ន អាវុសោតិ ថេរោ កថំ ជានាតិ? ថេរោ កិរ សត្ថារា សទ្ធិំយេវ តំ តំ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជន្តោ យាវ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនា វុដ្ឋានំ, តាវ គន្ត្វា ឥទានិ ភគវា និរោធំ សមាបន្នោ, អន្តោនិរោធេ ច កាលង្កិរិយា នាម នត្ថីតិ ជានាតិ។

    219. Ito paraṃ yaṃ parinibbānaparikammaṃ katvā bhagavā parinibbuto, taṃ dassetuṃ atha kho bhagavā paṭhamaṃ jhānantiādi vuttaṃ. Tattha parinibbuto bhanteti nirodhaṃ samāpannassa bhagavato assāsapassāsānaṃ abhāvaṃ disvā pucchati. Na āvusoti thero kathaṃ jānāti? Thero kira satthārā saddhiṃyeva taṃ taṃ samāpattiṃ samāpajjanto yāva nevasaññānāsaññāyatanā vuṭṭhānaṃ, tāva gantvā idāni bhagavā nirodhaṃ samāpanno, antonirodhe ca kālaṅkiriyā nāma natthīti jānāti.

    អថ ខោ ភគវា សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋហិត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបជ្ជិ…បេ.… តតិយជ្ឈានា វុដ្ឋហិត្វា ចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជីតិ ឯត្ថ ភគវា ចតុវីសតិយា ឋានេសុ បឋមជ្ឈានំ សមាបជ្ជិ, តេរសសុ ឋានេសុ ទុតិយជ្ឈានំ, តថា តតិយជ្ឈានំ, បន្នរសសុ ឋានេសុ ចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជិ។ កថំ? ទសសុ អសុភេសុ, ទ្វត្តិំសាការេ អដ្ឋសុ កសិណេសុ, មេត្តាករុណាមុទិតាសុ, អានាបានេ, បរិច្ឆេទាកាសេតិ ឥមេសុ តាវ ចតុវីសតិយា ឋានេសុ បឋមជ្ឈានំ សមាបជ្ជិ។ ឋបេត្វា បន ទ្វត្តិំសាការញ្ច ទស អសុភានិ ច សេសេសុ តេរសសុ ទុតិយជ្ឈានំ , តេសុយេវ ច តតិយជ្ឈានំ សមាបជ្ជិ។ អដ្ឋសុ បន កសិណេសុ, ឧបេក្ខាព្រហ្មវិហារេ, អានាបានេ, បរិច្ឆេទាកាសេ, ចតូសុ អរូបេសូតិ ឥមេសុ បន្នរសសុ ឋានេសុ ចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជិ។ អយម្បិ ច សង្ខេបកថាវ។ និព្ពានបុរំ បវិសន្តោ បន ភគវា ធម្មស្សាមី សព្ពាបិ ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសង្ខ្យា សមាបត្តិយោ បវិសិត្វា វិទេសំ គច្ឆន្តោ ញាតិជនំ អាលិង្គេត្វា វិយ សព្ពសមាបត្តិសុខំ អនុភវិត្វា បវិដ្ឋោ។

    Atha kho bhagavā saññāvedayitanirodhasamāpattiyā vuṭṭhahitvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajji…pe… tatiyajjhānā vuṭṭhahitvā catutthajjhānaṃ samāpajjīti ettha bhagavā catuvīsatiyā ṭhānesu paṭhamajjhānaṃ samāpajji, terasasu ṭhānesu dutiyajjhānaṃ, tathā tatiyajjhānaṃ, pannarasasu ṭhānesu catutthajjhānaṃ samāpajji. Kathaṃ? Dasasu asubhesu, dvattiṃsākāre aṭṭhasu kasiṇesu, mettākaruṇāmuditāsu, ānāpāne, paricchedākāseti imesu tāva catuvīsatiyā ṭhānesu paṭhamajjhānaṃ samāpajji. Ṭhapetvā pana dvattiṃsākārañca dasa asubhāni ca sesesu terasasu dutiyajjhānaṃ , tesuyeva ca tatiyajjhānaṃ samāpajji. Aṭṭhasu pana kasiṇesu, upekkhābrahmavihāre, ānāpāne, paricchedākāse, catūsu arūpesūti imesu pannarasasu ṭhānesu catutthajjhānaṃ samāpajji. Ayampi ca saṅkhepakathāva. Nibbānapuraṃ pavisanto pana bhagavā dhammassāmī sabbāpi catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo pavisitvā videsaṃ gacchanto ñātijanaṃ āliṅgetvā viya sabbasamāpattisukhaṃ anubhavitvā paviṭṭho.

    ចតុត្ថជ្ឈានា វុដ្ឋហិត្វា សមនន្តរា ភគវា បរិនិព្ពាយីតិ ឯត្ថ ឈានសមនន្តរំ, បច្ចវេក្ខណាសមនន្តរន្តិ ទ្វេ សមនន្តរានិ។ តត្ថ ឈានា វុដ្ឋាយ ភវង្គំ ឱតិណ្ណស្ស តត្ថេវ បរិនិព្ពានំ ឈានសមនន្តរំ នាម។ ឈានា វុដ្ឋហិត្វា បុន ឈានង្គានិ បច្ចវេក្ខិត្វា ភវង្គំ ឱតិណ្ណស្ស តត្ថេវ បរិនិព្ពានំ បច្ចវេក្ខណាសមនន្តរំ នាម។ ឥមានិបិ ទ្វេ សមនន្តរានេវ។ ភគវា បន ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា ឈានា វុដ្ឋាយ ឈានង្គានិ បច្ចវេក្ខិត្វា ភវង្គចិត្តេន អព្យាកតេន ទុក្ខសច្ចេន បរិនិព្ពាយិ។ យេ ហិ កេចិ ពុទ្ធា វា បច្ចេកពុទ្ធា វា អរិយសាវកា វា អន្តមសោ កុន្ថកិបិល្លិកំ ឧបាទាយ សព្ពេ ភវង្គចិត្តេនេវ អព្យាកតេន ទុក្ខសច្ចេន កាលង្ករោន្តីតិ។ មហាភូមិចាលាទីនិ វុត្តនយានេវាតិ។

    Catutthajjhānā vuṭṭhahitvā samanantarā bhagavā parinibbāyīti ettha jhānasamanantaraṃ, paccavekkhaṇāsamanantaranti dve samanantarāni. Tattha jhānā vuṭṭhāya bhavaṅgaṃ otiṇṇassa tattheva parinibbānaṃ jhānasamanantaraṃ nāma. Jhānā vuṭṭhahitvā puna jhānaṅgāni paccavekkhitvā bhavaṅgaṃ otiṇṇassa tattheva parinibbānaṃ paccavekkhaṇāsamanantaraṃ nāma. Imānipi dve samanantarāneva. Bhagavā pana jhānaṃ samāpajjitvā jhānā vuṭṭhāya jhānaṅgāni paccavekkhitvā bhavaṅgacittena abyākatena dukkhasaccena parinibbāyi. Ye hi keci buddhā vā paccekabuddhā vā ariyasāvakā vā antamaso kunthakipillikaṃ upādāya sabbe bhavaṅgacitteneva abyākatena dukkhasaccena kālaṅkarontīti. Mahābhūmicālādīni vuttanayānevāti.

    ២២០. ភូតាតិ សត្តា។ អប្បដិបុគ្គលោតិ បដិភាគបុគ្គលវិរហិតោ។ ពលប្បត្តោតិ ទសវិធញាណពលំ បត្តោ។

    220.Bhūtāti sattā. Appaṭipuggaloti paṭibhāgapuggalavirahito. Balappattoti dasavidhañāṇabalaṃ patto.

    ២២១. ឧប្បាទវយធម្មិនោតិ ឧប្បាទវយសភាវា។ តេសំ វូបសមោតិ តេសំ សង្ខារានំ វូបសមោ, អសង្ខតំ និព្ពានមេវ សុខន្តិ អត្ថោ។

    221.Uppādavayadhamminoti uppādavayasabhāvā. Tesaṃ vūpasamoti tesaṃ saṅkhārānaṃ vūpasamo, asaṅkhataṃ nibbānameva sukhanti attho.

    ២២២. នាហុ អស្សាសបស្សាសោតិ ន ជាតោ អស្សាសបស្សាសោ។ អនេជោតិ តណ្ហាសង្ខាតាយ ឯជាយ អភាវេន អនេជោ។ សន្តិមារព្ភាតិ អនុបាទិសេសំ និព្ពានំ អារព្ភ បដិច្ច សន្ធាយ។ យំ កាលមករីតិ យោ កាលំ អករិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘អាវុសោ, យោ មម សត្ថា ពុទ្ធមុនិ សន្តិំ គមិស្សាមីតិ, សន្តិំ អារព្ភ កាលមករិ, តស្ស ឋិតចិត្តស្ស តាទិនោ ឥទានិ អស្សាសបស្សាសោ ន ជាតោ, នត្ថិ, នប្បវត្តតី’’តិ។

    222.Nāhu assāsapassāsoti na jāto assāsapassāso. Anejoti taṇhāsaṅkhātāya ejāya abhāvena anejo. Santimārabbhāti anupādisesaṃ nibbānaṃ ārabbha paṭicca sandhāya. Yaṃ kālamakarīti yo kālaṃ akari. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘āvuso, yo mama satthā buddhamuni santiṃ gamissāmīti, santiṃ ārabbha kālamakari, tassa ṭhitacittassa tādino idāni assāsapassāso na jāto, natthi, nappavattatī’’ti.

    អសល្លីនេនាតិ អលីនេន អសង្កុដិតេន សុវិកសិតេនេវ ចិត្តេន។ វេទនំ អជ្ឈវាសយីតិ វេទនំ អធិវាសេសិ, ន វេទនានុវត្តី ហុត្វា ឥតោ ចិតោ ច សម្បរិវត្តិ។ វិមោក្ខោតិ កេនចិ ធម្មេន អនាវរណវិមោក្ខោ សព្ពសោ អបញ្ញត្តិភាវូបគមោ បជ្ជោតនិព្ពានសទិសោ ជាតោ។

    Asallīnenāti alīnena asaṅkuṭitena suvikasiteneva cittena. Vedanaṃ ajjhavāsayīti vedanaṃ adhivāsesi, na vedanānuvattī hutvā ito cito ca samparivatti. Vimokkhoti kenaci dhammena anāvaraṇavimokkho sabbaso apaññattibhāvūpagamo pajjotanibbānasadiso jāto.

    ២២៣. តទាសីតិ ‘‘សហ បរិនិព្ពានា មហាភូមិចាលោ’’តិ ឯវំ ហេដ្ឋា វុត្តំ ភូមិចាលមេវ សន្ធាយាហ។ តញ្ហិ លោមហំសនញ្ច ភិំសនកញ្ច អាសិ។ សព្ពាការវរូបេតេតិ សព្ពវរការណូបេតេ។

    223.Tadāsīti ‘‘saha parinibbānā mahābhūmicālo’’ti evaṃ heṭṭhā vuttaṃ bhūmicālameva sandhāyāha. Tañhi lomahaṃsanañca bhiṃsanakañca āsi. Sabbākāravarūpeteti sabbavarakāraṇūpete.

    ២២៤. អវីតរាគាតិ បុថុជ្ជនា ចេវ សោតាបន្នសកទាគាមិនោ ច។ តេសញ្ហិ ទោមនស្សំ អប្បហីនំ។ តស្មា តេបិ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តិ។ ឧភោបិ ហត្ថេ សីសេ ឋបេត្វា រោទន្តីតិ សព្ពំ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    224.Avītarāgāti puthujjanā ceva sotāpannasakadāgāmino ca. Tesañhi domanassaṃ appahīnaṃ. Tasmā tepi bāhā paggayha kandanti. Ubhopi hatthe sīse ṭhapetvā rodantīti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    ២២៥. ឧជ្ឈាយន្តីតិ ‘‘អយ្យា អត្តនាបិ អធិវាសេតុំ ន សក្កោន្តិ, សេសជនំ កថំ សមស្សាសេស្សន្តី’’តិ វទន្តិយោ ឧជ្ឈាយន្តិ។ កថំភូតា បន ភន្តេ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ទេវតា មនសិករោតីតិ ទេវតា, ភន្តេ, កថំភូតា អាយស្មា អនុរុទ្ធោ សល្លក្ខេតិ, កិំ តា សត្ថុ បរិនិព្ពានំ អធិវាសេន្តីតិ?

    225.Ujjhāyantīti ‘‘ayyā attanāpi adhivāsetuṃ na sakkonti, sesajanaṃ kathaṃ samassāsessantī’’ti vadantiyo ujjhāyanti. Kathaṃbhūtā pana bhante āyasmā anuruddho devatā manasikarotīti devatā, bhante, kathaṃbhūtā āyasmā anuruddho sallakkheti, kiṃ tā satthu parinibbānaṃ adhivāsentīti?

    អថ តាសំ បវត្តិទស្សនត្ថំ ថេរោ សន្តាវុសោតិអាទិមាហ។ តំ វុត្តត្ថមេវ។ រត្តាវសេសន្តិ ពលវបច្ចូសេ បរិនិព្ពុតត្តា រត្តិយា អវសេសំ ចុល្លកទ្ធានំ។ ធម្មិយា កថាយាតិ អញ្ញា បាដិយេក្កា ធម្មកថា នាម នត្ថិ, ‘‘អាវុសោ សទេវកេ នាម លោកេ អប្បដិបុគ្គលស្ស សត្ថុនោ អយំ មច្ចុរាជា ន លជ្ជតិ, កិមង្គំ បន លោកិយមហាជនស្ស លជ្ជិស្សតី’’តិ ឯវរូបាយ បន មរណបដិសំយុត្តាយ កថាយ វីតិនាមេសុំ។ តេសញ្ហិ តំ កថំ កថេន្តានំ មុហុត្តេនេវ អរុណំ ឧគ្គច្ឆិ។

    Atha tāsaṃ pavattidassanatthaṃ thero santāvusotiādimāha. Taṃ vuttatthameva. Rattāvasesanti balavapaccūse parinibbutattā rattiyā avasesaṃ cullakaddhānaṃ. Dhammiyā kathāyāti aññā pāṭiyekkā dhammakathā nāma natthi, ‘‘āvuso sadevake nāma loke appaṭipuggalassa satthuno ayaṃ maccurājā na lajjati, kimaṅgaṃ pana lokiyamahājanassa lajjissatī’’ti evarūpāya pana maraṇapaṭisaṃyuttāya kathāya vītināmesuṃ. Tesañhi taṃ kathaṃ kathentānaṃ muhutteneva aruṇaṃ uggacchi.

    ២២៦. អថ ខោតិ អរុណុគ្គំ ទិស្វាវ ថេរោ ថេរំ ឯតទវោច។ តេនេវ ករណីយេនាតិ កីទិសេន នុ ខោ បរិនិព្ពានដ្ឋានេ មាលាគន្ធាទិសក្ការេន ភវិតព្ពំ, កីទិសេន ភិក្ខុសង្ឃស្ស និសជ្ជដ្ឋានេន ភវិតព្ពំ, កីទិសេន ខាទនីយភោជនីយេន ភវិតព្ពន្តិ, ឯវំ យំ ភគវតោ បរិនិព្ពុតភាវំ សុត្វា កត្តព្ពំ តេនេវ ករណីយេន។

    226.Atha khoti aruṇuggaṃ disvāva thero theraṃ etadavoca. Teneva karaṇīyenāti kīdisena nu kho parinibbānaṭṭhāne mālāgandhādisakkārena bhavitabbaṃ, kīdisena bhikkhusaṅghassa nisajjaṭṭhānena bhavitabbaṃ, kīdisena khādanīyabhojanīyena bhavitabbanti, evaṃ yaṃ bhagavato parinibbutabhāvaṃ sutvā kattabbaṃ teneva karaṇīyena.

    ពុទ្ធសរីរបូជាវណ្ណនា

    Buddhasarīrapūjāvaṇṇanā

    ២២៧. សព្ពញ្ច តាឡាវចរន្តិ សព្ពំ តូរិយភណ្ឌំ។ សន្និបាតេថាតិ ភេរិំ ចរាបេត្វា សមាហរថ។ តេ តថេវ អកំសុ។ មណ្ឌលមាឡេតិ ទុស្សមណ្ឌលមាឡេ។ បដិយាទេន្តាតិ សជ្ជេន្តា។

    227.Sabbañca tāḷāvacaranti sabbaṃ tūriyabhaṇḍaṃ. Sannipātethāti bheriṃ carāpetvā samāharatha. Te tatheva akaṃsu. Maṇḍalamāḷeti dussamaṇḍalamāḷe. Paṭiyādentāti sajjentā.

    ទក្ខិណេន ទក្ខិណន្តិ នគរស្ស ទក្ខិណទិសាភាគេនេវ ទក្ខិណទិសាភាគំ។ ពាហិរេន ពាហិរន្តិ អន្តោនគរំ អប្បវេសេត្វា ពាហិរេនេវ នគរស្ស ពាហិរបស្សំ ហរិត្វា។ ទក្ខិណតោ នគរស្សាតិ អនុរាធបុរស្ស ទក្ខិណទ្វារសទិសេ ឋានេ ឋបេត្វា សក្ការសម្មានំ កត្វា ជេតវនសទិសេ ឋានេ ឈាបេស្សាមាតិ អត្ថោ។

    Dakkhiṇena dakkhiṇanti nagarassa dakkhiṇadisābhāgeneva dakkhiṇadisābhāgaṃ. Bāhirena bāhiranti antonagaraṃ appavesetvā bāhireneva nagarassa bāhirapassaṃ haritvā. Dakkhiṇato nagarassāti anurādhapurassa dakkhiṇadvārasadise ṭhāne ṭhapetvā sakkārasammānaṃ katvā jetavanasadise ṭhāne jhāpessāmāti attho.

    ២២៨. អដ្ឋ មល្លបាមោក្ខាតិ មជ្ឈិមវយា ថាមសម្បន្នា អដ្ឋមល្លរាជានោ។ សីសំ ន្ហាតាតិ សីសំ ធោវិត្វា នហាតា។ អាយស្មន្តំ អនុរុទ្ធន្តិ ថេរោវ ទិព្ពចក្ខុកោតិ បាកដោ, តស្មា តេ សន្តេសុបិ អញ្ញេសុ មហាថេរេសុ – ‘‘អយំ នោ បាកដំ កត្វា កថេស្សតី’’តិ ថេរំ បុច្ឆិំសុ។ កថំ បន, ភន្តេ, ទេវតានំ អធិប្បាយោតិ ភន្តេ, អម្ហាកំ តាវ អធិប្បាយំ ជានាម។ ទេវតានំ កថំ អធិប្បាយោតិ បុច្ឆន្តិ។ ថេរោ បឋមំ តេសំ អធិប្បាយំ ទស្សេន្តោ តុម្ហាកំ ខោតិអាទិមាហ។ មកុដពន្ធនំ នាម មល្លានំ ចេតិយន្តិ មល្លរាជូនំ បសាធនមង្គលសាលាយ ឯតំ នាមំ។ ចិត្តីកតដ្ឋេន បនេសា ‘‘ចេតិយ’’ន្តិ វុច្ចតិ។

    228.Aṭṭha mallapāmokkhāti majjhimavayā thāmasampannā aṭṭhamallarājāno. Sīsaṃ nhātāti sīsaṃ dhovitvā nahātā. Āyasmantaṃ anuruddhanti therova dibbacakkhukoti pākaṭo, tasmā te santesupi aññesu mahātheresu – ‘‘ayaṃ no pākaṭaṃ katvā kathessatī’’ti theraṃ pucchiṃsu. Kathaṃ pana, bhante, devatānaṃ adhippāyoti bhante, amhākaṃ tāva adhippāyaṃ jānāma. Devatānaṃ kathaṃ adhippāyoti pucchanti. Thero paṭhamaṃ tesaṃ adhippāyaṃ dassento tumhākaṃ khotiādimāha. Makuṭabandhanaṃ nāma mallānaṃ cetiyanti mallarājūnaṃ pasādhanamaṅgalasālāya etaṃ nāmaṃ. Cittīkataṭṭhena panesā ‘‘cetiya’’nti vuccati.

    ២២៩. យាវ សន្ធិសមលសង្កដីរាតិ ឯត្ថ សន្ធិ នាម ឃរសន្ធិ។ សមលំ នាម គូថរាសិនិទ្ធមនបនាឡិ។ សង្កដីរំ នាម សង្ការដ្ឋានំ។ ទិព្ពេហិ ច មានុសកេហិ ច នច្ចេហីតិ ឧបរិ ទេវតានំ នច្ចានិ ហោន្តិ, ហេដ្ឋា មនុស្សានំ។ ឯស នយោ គីតាទីសុ។ អបិច ទេវតានំ អន្តរេ មនុស្សា, មនុស្សានំ អន្តរេ ទេវតាតិ ឯវម្បិ សក្ករោន្តា បូជេន្តា អគមំសុ។ មជ្ឈេន មជ្ឈំ នគរស្ស ហរិត្វាតិ ឯវំ ហរិយមានេ ភគវតោ សរីរេ ពន្ធុលមល្លសេនាបតិភរិយា មល្លិកា នាម – ‘‘ភគវតោ សរីរំ អាហរន្តី’’តិ សុត្វា អត្តនោ សាមិកស្ស កាលំ កិរិយតោ បដ្ឋាយ អបរិភុញ្ជិត្វា ឋបិតំ វិសាខាយ បសាធនសទិសំ មហាលតាបសាធនំ នីហរាបេត្វា – ‘‘ឥមិនា សត្ថារំ បូជេស្សាមី’’តិ តំ មជ្ជាបេត្វា គន្ធោទកេន ធោវិត្វា ទ្វារេ ឋិតា។

    229.Yāvasandhisamalasaṅkaṭīrāti ettha sandhi nāma gharasandhi. Samalaṃ nāma gūtharāsiniddhamanapanāḷi. Saṅkaṭīraṃ nāma saṅkāraṭṭhānaṃ. Dibbehi ca mānusakehi ca naccehīti upari devatānaṃ naccāni honti, heṭṭhā manussānaṃ. Esa nayo gītādīsu. Apica devatānaṃ antare manussā, manussānaṃ antare devatāti evampi sakkarontā pūjentā agamaṃsu. Majjhena majjhaṃ nagarassa haritvāti evaṃ hariyamāne bhagavato sarīre bandhulamallasenāpatibhariyā mallikā nāma – ‘‘bhagavato sarīraṃ āharantī’’ti sutvā attano sāmikassa kālaṃ kiriyato paṭṭhāya aparibhuñjitvā ṭhapitaṃ visākhāya pasādhanasadisaṃ mahālatāpasādhanaṃ nīharāpetvā – ‘‘iminā satthāraṃ pūjessāmī’’ti taṃ majjāpetvā gandhodakena dhovitvā dvāre ṭhitā.

    តំ កិរ បសាធនំ តាសញ្ច ទ្វិន្នំ ឥត្ថីនំ, ទេវទានិយចោរស្ស គេហេតិ តីសុយេវ ឋានេសុ អហោសិ។ សា ច សត្ថុ សរីរេ ទ្វារំ សម្បត្តេ – ‘‘ឱតារេថ, តាតា, សត្ថុសរីរ’’ន្តិ វត្វា តំ បសាធនំ សត្ថុសរីរេ បដិមុញ្ចិ។ តំ សីសតោ បដ្ឋាយ បដិមុក្កំ យាវបាទតលាគតំ។ សុវណ្ណវណ្ណំ ភគវតោ សរីរំ សត្តរតនមយេន មហាបសាធនេន បសាធិតំ អតិវិយ វិរោចិត្ថ។ តំ សា ទិស្វា បសន្នចិត្តា បត្ថនំ អកាសិ – ‘‘ភគវា យាវ វដ្ដេ សំសរិស្សាមិ, តាវ មេ បាដិយេក្កំ បសាធនកិច្ចំ មា ហោតុ, និច្ចំ បដិមុក្កបសាធនសទិសមេវ សរីរំ ហោតូ’’តិ។

    Taṃ kira pasādhanaṃ tāsañca dvinnaṃ itthīnaṃ, devadāniyacorassa geheti tīsuyeva ṭhānesu ahosi. Sā ca satthu sarīre dvāraṃ sampatte – ‘‘otāretha, tātā, satthusarīra’’nti vatvā taṃ pasādhanaṃ satthusarīre paṭimuñci. Taṃ sīsato paṭṭhāya paṭimukkaṃ yāvapādatalāgataṃ. Suvaṇṇavaṇṇaṃ bhagavato sarīraṃ sattaratanamayena mahāpasādhanena pasādhitaṃ ativiya virocittha. Taṃ sā disvā pasannacittā patthanaṃ akāsi – ‘‘bhagavā yāva vaṭṭe saṃsarissāmi, tāva me pāṭiyekkaṃ pasādhanakiccaṃ mā hotu, niccaṃ paṭimukkapasādhanasadisameva sarīraṃ hotū’’ti.

    អថ ភគវន្តំ សត្តរតនមយេន មហាបសាធនេន ឧក្ខិបិត្វា បុរត្ថិមេន ទ្វារេន នីហរិត្វា បុរត្ថិមេន នគរស្ស មកុដពន្ធនំ មល្លានំ ចេតិយំ, ឯត្ថ ភគវតោ សរីរំ និក្ខិបិំសុ។

    Atha bhagavantaṃ sattaratanamayena mahāpasādhanena ukkhipitvā puratthimena dvārena nīharitvā puratthimena nagarassa makuṭabandhanaṃ mallānaṃ cetiyaṃ, ettha bhagavato sarīraṃ nikkhipiṃsu.

    មហាកស្សបត្ថេរវត្ថុវណ្ណនា

    Mahākassapattheravatthuvaṇṇanā

    ២៣១. បាវាយ កុសិនារន្តិ បាវានគរេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ‘‘កុសិនារំ គមិស្សាមី’’តិ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នោ ហោតិ។ រុក្ខមូលេ និសីទីតិ ឯត្ថ កស្មា ទិវាវិហារន្តិ ន វុត្តំ? ទិវាវិហារត្ថាយ អនិសិន្នត្តា។ ថេរស្ស ហិ បរិវារា ភិក្ខូ សព្ពេ សុខសំវទ្ធិតា មហាបុញ្ញា។ តេ មជ្ឈន្ហិកសមយេ តត្តបាសាណសទិសាយ ភូមិយា បទសា គច្ឆន្តា កិលមិំសុ។ ថេរោ តេ ទិស្វា – ‘‘ភិក្ខូ កិលមន្តិ, គន្តព្ពដ្ឋានញ្ច ន ទូរំ, ថោកំ វិស្សមិត្វា ទរថំ បដិប្បស្សម្ភេត្វា សាយន្ហសមយេ កុសិនារំ គន្ត្វា ទសពលំ បស្សិស្សាមី’’តិ មគ្គា ឱក្កម្ម អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ សង្ឃាដិំ បញ្ញបេត្វា ឧទកតុម្ពតោ ឧទកេន ហត្ថបាទេ សីតលេ កត្វា និសីទិ។ បរិវារភិក្ខូបិស្ស រុក្ខមូលេ និសីទិត្វា យោនិសោ មនសិការេ កម្មំ កុរុមានា តិណ្ណំ រតនានំ វណ្ណំ ភណមានា និសីទិំសុ។ ឥតិ ទរថវិនោទនត្ថាយ និសិន្នត្តា ‘‘ទិវាវិហារ’’ន្តិ ន វុត្តំ។

    231.Pāvāyakusināranti pāvānagare piṇḍāya caritvā ‘‘kusināraṃ gamissāmī’’ti addhānamaggappaṭipanno hoti. Rukkhamūle nisīdīti ettha kasmā divāvihāranti na vuttaṃ? Divāvihāratthāya anisinnattā. Therassa hi parivārā bhikkhū sabbe sukhasaṃvaddhitā mahāpuññā. Te majjhanhikasamaye tattapāsāṇasadisāya bhūmiyā padasā gacchantā kilamiṃsu. Thero te disvā – ‘‘bhikkhū kilamanti, gantabbaṭṭhānañca na dūraṃ, thokaṃ vissamitvā darathaṃ paṭippassambhetvā sāyanhasamaye kusināraṃ gantvā dasabalaṃ passissāmī’’ti maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle saṅghāṭiṃ paññapetvā udakatumbato udakena hatthapāde sītale katvā nisīdi. Parivārabhikkhūpissa rukkhamūle nisīditvā yoniso manasikāre kammaṃ kurumānā tiṇṇaṃ ratanānaṃ vaṇṇaṃ bhaṇamānā nisīdiṃsu. Iti darathavinodanatthāya nisinnattā ‘‘divāvihāra’’nti na vuttaṃ.

    មន្ទារវបុប្ផំ គហេត្វាតិ មហាបាតិប្បមាណំ បុប្ផំ អាគន្តុកទណ្ឌកេ ឋបេត្វា ឆត្តំ វិយ គហេត្វា។ អទ្ទស ខោតិ អាគច្ឆន្តំ ទូរតោ អទ្ទស។ ទិស្វា ច បន ចិន្តេសិ –

    Mandāravapupphaṃ gahetvāti mahāpātippamāṇaṃ pupphaṃ āgantukadaṇḍake ṭhapetvā chattaṃ viya gahetvā. Addasa khoti āgacchantaṃ dūrato addasa. Disvā ca pana cintesi –

    ‘‘ឯតំ អាជីវកស្ស ហត្ថេ មន្ទារវបុប្ផំ បញ្ញាយតិ, ឯតញ្ច ន សព្ពទា មនុស្សបថេ បញ្ញាយតិ, យទា បន កោចិ ឥទ្ធិមា ឥទ្ធិំ វិកុព្ពតិ, តទា សព្ពញ្ញុពោធិសត្តស្ស ច មាតុកុច្ឆិឱក្កមនាទីសុ ហោតិ។ ន ខោ បន អជ្ជ កេនចិ ឥទ្ធិវិកុព្ពនំ កតំ, ន មេ សត្ថា មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កន្តោ, ន កុច្ឆិតោ និក្ខមន្តោ, នាបិស្ស អជ្ជ អភិសម្ពោធិ, ន ធម្មចក្កប្បវត្តនំ, ន យមកបាដិហារិយំ, ន ទេវោរោហណំ, ន អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនំ។ មហល្លកោ បន មេ សត្ថា ធុវំ បរិនិព្ពុតោ ភវិស្សតី’’តិ។

    ‘‘Etaṃ ājīvakassa hatthe mandāravapupphaṃ paññāyati, etañca na sabbadā manussapathe paññāyati, yadā pana koci iddhimā iddhiṃ vikubbati, tadā sabbaññubodhisattassa ca mātukucchiokkamanādīsu hoti. Na kho pana ajja kenaci iddhivikubbanaṃ kataṃ, na me satthā mātukucchiṃ okkanto, na kucchito nikkhamanto, nāpissa ajja abhisambodhi, na dhammacakkappavattanaṃ, na yamakapāṭihāriyaṃ, na devorohaṇaṃ, na āyusaṅkhārossajjanaṃ. Mahallako pana me satthā dhuvaṃ parinibbuto bhavissatī’’ti.

    តតោ – ‘‘បុច្ឆាមិ ន’’ន្តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា – ‘‘សចេ ខោ បន និសិន្នកោវ បុច្ឆាមិ, សត្ថរិ អគារវោ កតោ ភវិស្សតី’’តិ ឧដ្ឋហិត្វា ឋិតដ្ឋានតោ អបក្កម្ម ឆទ្ទន្តោ នាគរាជា មណិចម្មំ វិយ ទសពលទត្តិយំ មេឃវណ្ណំ បំសុកូលចីវរំ បារុបិត្វា ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ អញ្ជលិំ សិរស្មិំ បតិដ្ឋបេត្វា សត្ថរិ កតេន គារវេន អាជីវកស្ស អភិមុខោ ហុត្វា – ‘‘អាវុសោ, អម្ហាកំ សត្ថារំ ជានាសី’’តិ អាហ។ កិំ បន សត្ថុ បរិនិព្ពានំ ជានន្តោ បុច្ឆិ អជានន្តោតិ? អាវជ្ជនបដិពទ្ធំ ខីណាសវានំ ជាននំ, អនាវជ្ជិតត្តា បនេស អជានន្តោ បុច្ឆីតិ ឯកេ។ ថេរោ សមាបត្តិពហុលោ, រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានលេណមណ្ឌបាទីសុ និច្ចំ សមាបត្តិពលេនេវ យាបេតិ, កុលសន្តកម្បិ គាមំ បវិសិត្វា ទ្វារេ សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិត្វា សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតោវ ភិក្ខំ គណ្ហាតិ។ ថេរោ កិរ ឥមិនា បច្ឆិមេន អត្តភាវេន មហាជនានុគ្គហំ ករិស្សាមិ – ‘‘យេ មយ្ហំ ភិក្ខំ វា ទេន្តិ គន្ធមាលាទីហិ វា សក្ការំ ករោន្តិ, តេសំ តំ មហប្ផលំ ហោតូ’’តិ ឯវំ ករោតិ។ តស្មា សមាបត្តិពហុលតាយ ន ជានាតិ។ ឥតិ អជានន្តោវ បុច្ឆតីតិ វទន្តិ, តំ ន គហេតព្ពំ។

    Tato – ‘‘pucchāmi na’’nti cittaṃ uppādetvā – ‘‘sace kho pana nisinnakova pucchāmi, satthari agāravo kato bhavissatī’’ti uṭṭhahitvā ṭhitaṭṭhānato apakkamma chaddanto nāgarājā maṇicammaṃ viya dasabaladattiyaṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ patiṭṭhapetvā satthari katena gāravena ājīvakassa abhimukho hutvā – ‘‘āvuso, amhākaṃ satthāraṃ jānāsī’’ti āha. Kiṃ pana satthu parinibbānaṃ jānanto pucchi ajānantoti? Āvajjanapaṭibaddhaṃ khīṇāsavānaṃ jānanaṃ, anāvajjitattā panesa ajānanto pucchīti eke. Thero samāpattibahulo, rattiṭṭhānadivāṭṭhānaleṇamaṇḍapādīsu niccaṃ samāpattibaleneva yāpeti, kulasantakampi gāmaṃ pavisitvā dvāre samāpattiṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhitova bhikkhaṃ gaṇhāti. Thero kira iminā pacchimena attabhāvena mahājanānuggahaṃ karissāmi – ‘‘ye mayhaṃ bhikkhaṃ vā denti gandhamālādīhi vā sakkāraṃ karonti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hotū’’ti evaṃ karoti. Tasmā samāpattibahulatāya na jānāti. Iti ajānantova pucchatīti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ.

    ន ហេត្ថ អជាននការណំ អត្ថិ។ អភិលក្ខិតំ សត្ថុ បរិនិព្ពានំ អហោសិ, ទសសហស្សិលោកធាតុកម្បនាទីហិ និមិត្តេហិ។ ថេរស្ស បន បរិសាយ កេហិចិ ភិក្ខូហិ ភគវា ទិដ្ឋបុព្ពោ, កេហិចិ ន ទិដ្ឋបុព្ពោ, តត្ថ យេហិបិ ទិដ្ឋបុព្ពោ, តេបិ បស្សិតុកាមាវ, យេហិបិ អទិដ្ឋបុព្ពោ, តេបិ បស្សិតុកាមាវ។ តត្ថ យេហិ ន ទិដ្ឋបុព្ពោ, តេ អតិទស្សនកាមតាយ គន្ត្វា ‘‘កុហិំ ភគវា’’តិ បុច្ឆន្តា ‘‘បរិនិព្ពុតោ’’តិ សុត្វា សន្ធារេតុំ នាសក្ខិស្សន្តិ។ ចីវរញ្ច បត្តញ្ច ឆឌ្ឌេត្វា ឯកវត្ថា វា ទុន្និវត្ថា វា ទុប្បារុតា វា ឧរានិ បដិបិសន្តា បរោទិស្សន្តិ។ តត្ថ មនុស្សា – ‘‘មហាកស្សបត្ថេរេន សទ្ធិំ អាគតា បំសុកូលិកា សយម្បិ ឥត្ថិយោ វិយ បរោទន្តិ, តេ កិំ អម្ហេ សមស្សាសេស្សន្តី’’តិ មយ្ហំ ទោសំ ទស្សន្តិ។ ឥទំ បន សុញ្ញំ មហាអរញ្ញំ, ឥធ យថា តថា រោទន្តេសុ ទោសោ នត្ថិ។ បុរិមតរំ សុត្វា នាម សោកោបិ តនុកោ ហោតីតិ ភិក្ខូនំ សតុប្បាទនត្ថាយ ជានន្តោវ បុច្ឆិ។

    Na hettha ajānanakāraṇaṃ atthi. Abhilakkhitaṃ satthu parinibbānaṃ ahosi, dasasahassilokadhātukampanādīhi nimittehi. Therassa pana parisāya kehici bhikkhūhi bhagavā diṭṭhapubbo, kehici na diṭṭhapubbo, tattha yehipi diṭṭhapubbo, tepi passitukāmāva, yehipi adiṭṭhapubbo, tepi passitukāmāva. Tattha yehi na diṭṭhapubbo, te atidassanakāmatāya gantvā ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchantā ‘‘parinibbuto’’ti sutvā sandhāretuṃ nāsakkhissanti. Cīvarañca pattañca chaḍḍetvā ekavatthā vā dunnivatthā vā duppārutā vā urāni paṭipisantā parodissanti. Tattha manussā – ‘‘mahākassapattherena saddhiṃ āgatā paṃsukūlikā sayampi itthiyo viya parodanti, te kiṃ amhe samassāsessantī’’ti mayhaṃ dosaṃ dassanti. Idaṃ pana suññaṃ mahāaraññaṃ, idha yathā tathā rodantesu doso natthi. Purimataraṃ sutvā nāma sokopi tanuko hotīti bhikkhūnaṃ satuppādanatthāya jānantova pucchi.

    អជ្ជ សត្តាហបរិនិព្ពុតោ សមណោ គោតមោតិ អជ្ជ សមណោ គោតមោ សត្តាហបរិនិព្ពុតោ។ តតោ មេ ឥទន្តិ តតោ សមណស្ស គោតមស្ស បរិនិព្ពុតដ្ឋានតោ។

    Ajja sattāhaparinibbuto samaṇo gotamoti ajja samaṇo gotamo sattāhaparinibbuto. Tato me idanti tato samaṇassa gotamassa parinibbutaṭṭhānato.

    ២៣២. សុភទ្ទោ នាម វុឌ្ឍបព្ពជិតោតិ ‘‘សុភទ្ទោ’’តិ តស្ស នាមំ។ វុឌ្ឍកាលេ បន បព្ពជិតត្តា ‘‘វុឌ្ឍបព្ពជិតោ’’តិ វុច្ចតិ។ កស្មា បន សោ ឯវមាហ? ភគវតិ អាឃាតេន។ អយំ កិរេសោ ខន្ធកេ អាគតេ អាតុមាវត្ថុស្មិំ នហាបិតបុព្ពកោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ ភគវតិ កុសិនារតោ និក្ខមិត្វា អឌ្ឍតេឡសេហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ អាតុមំ អាគច្ឆន្តេ ភគវា អាគច្ឆតីតិ សុត្វា – ‘‘អាគតកាលេ យាគុបានំ ករិស្សាមី’’តិ សាមណេរភូមិយំ ឋិតេ ទ្វេ បុត្តេ ឯតទវោច – ‘‘ភគវា កិរ, តាតា, អាតុមំ អាគច្ឆតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេឡសេហិ ភិក្ខុសតេហិ; គច្ឆថ តុម្ហេ, តាតា, ខុរភណ្ឌំ អាទាយ នាឡិយាវាបកេន អនុឃរកំ អនុឃរកំ អាហិណ្ឌថ លោណម្បិ តេលម្បិ តណ្ឌុលម្បិ ខាទនីយម្បិ សំហរថ ភគវតោ អាគតស្ស យាគុបានំ ករិស្សាមា’’តិ (មហាវ. ៣០៣)។ តេ តថា អកំសុ។

    232.Subhaddo nāma vuḍḍhapabbajitoti ‘‘subhaddo’’ti tassa nāmaṃ. Vuḍḍhakāle pana pabbajitattā ‘‘vuḍḍhapabbajito’’ti vuccati. Kasmā pana so evamāha? Bhagavati āghātena. Ayaṃ kireso khandhake āgate ātumāvatthusmiṃ nahāpitapubbako vuḍḍhapabbajito bhagavati kusinārato nikkhamitvā aḍḍhateḷasehi bhikkhusatehi saddhiṃ ātumaṃ āgacchante bhagavā āgacchatīti sutvā – ‘‘āgatakāle yāgupānaṃ karissāmī’’ti sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhite dve putte etadavoca – ‘‘bhagavā kira, tātā, ātumaṃ āgacchati mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ aḍḍhateḷasehi bhikkhusatehi; gacchatha tumhe, tātā, khurabhaṇḍaṃ ādāya nāḷiyāvāpakena anugharakaṃ anugharakaṃ āhiṇḍatha loṇampi telampi taṇḍulampi khādanīyampi saṃharatha bhagavato āgatassa yāgupānaṃ karissāmā’’ti (mahāva. 303). Te tathā akaṃsu.

    មនុស្សា តេ ទារកេ មញ្ជុកេ បដិភានេយ្យកេ ទិស្វា ការេតុកាមាបិ អការេតុកាមាបិ ការេន្តិយេវ។ កតកាលេ – ‘‘កិំ គណ្ហិស្សថ តាតា’’តិ បុច្ឆន្តិ។ តេ វទន្តិ – ‘‘ន អម្ហាកំ អញ្ញេន កេនចិ អត្ថោ, បិតា បន នោ ភគវតោ, អាគតកាលេ យាគុទានំ ទាតុកាមោ’’តិ។ តំ សុត្វា មនុស្សា អបរិគណេត្វាវ យំ តេ សក្កោន្តិ អាហរិតុំ, សព្ពំ ទេន្តិ។ យម្បិ ន សក្កោន្តិ, មនុស្សេហិ បេសេន្តិ។ អថ ភគវតិ អាតុមំ អាគន្ត្វា ភុសាគារំ បវិដ្ឋេ សុភទ្ទោ សាយន្ហសមយំ គាមទ្វារំ គន្ត្វា មនុស្សេ អាមន្តេសិ – ‘‘ឧបាសកា, នាហំ តុម្ហាកំ សន្តិកា អញ្ញំ កិញ្ចិ បច្ចាសីសាមិ, មយ្ហំ ទារកេហិ អាភតានិ តណ្ឌុលាទីនិយេវ សង្ឃស្ស បហោន្តិ។ យំ ហត្ថកម្មំ, តំ មេ ទេថា’’តិ។ ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច គណ្ហថា’’តិ សព្ពូបករណានិ គាហេត្វា វិហារេ ឧទ្ធនានិ ការេត្វា ឯកំ កាឡកំ កាសាវំ និវាសេត្វា តាទិសមេវ បារុបិត្វា – ‘‘ឥទំ ករោថ, ឥទំ ករោថា’’តិ សព្ពរត្តិំ វិចារេន្តោ សតសហស្សំ វិស្សជ្ជេត្វា ភោជ្ជយាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ច បដិយាទាបេសិ។ ភោជ្ជយាគុ នាម ភុញ្ជិត្វា បាតព្ពយាគុ, តត្ថ សប្បិមធុផាណិតមច្ឆមំសបុប្ផផលរសាទិ យំ កិញ្ចិ ខាទនីយំ នាម សព្ពំ បក្ខិបតិ កីឡិតុកាមានំ សីសមក្ខនយោគ្គា ហោតិ សុគន្ធគន្ធា។

    Manussā te dārake mañjuke paṭibhāneyyake disvā kāretukāmāpi akāretukāmāpi kārentiyeva. Katakāle – ‘‘kiṃ gaṇhissatha tātā’’ti pucchanti. Te vadanti – ‘‘na amhākaṃ aññena kenaci attho, pitā pana no bhagavato, āgatakāle yāgudānaṃ dātukāmo’’ti. Taṃ sutvā manussā aparigaṇetvāva yaṃ te sakkonti āharituṃ, sabbaṃ denti. Yampi na sakkonti, manussehi pesenti. Atha bhagavati ātumaṃ āgantvā bhusāgāraṃ paviṭṭhe subhaddo sāyanhasamayaṃ gāmadvāraṃ gantvā manusse āmantesi – ‘‘upāsakā, nāhaṃ tumhākaṃ santikā aññaṃ kiñci paccāsīsāmi, mayhaṃ dārakehi ābhatāni taṇḍulādīniyeva saṅghassa pahonti. Yaṃ hatthakammaṃ, taṃ me dethā’’ti. ‘‘Idañcidañca gaṇhathā’’ti sabbūpakaraṇāni gāhetvā vihāre uddhanāni kāretvā ekaṃ kāḷakaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā tādisameva pārupitvā – ‘‘idaṃ karotha, idaṃ karothā’’ti sabbarattiṃ vicārento satasahassaṃ vissajjetvā bhojjayāguñca madhugoḷakañca paṭiyādāpesi. Bhojjayāgu nāma bhuñjitvā pātabbayāgu, tattha sappimadhuphāṇitamacchamaṃsapupphaphalarasādi yaṃ kiñci khādanīyaṃ nāma sabbaṃ pakkhipati kīḷitukāmānaṃ sīsamakkhanayoggā hoti sugandhagandhā.

    អថ ភគវា កាលស្សេវ សរីរបដិជគ្គនំ កត្វា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ អាតុមនគរាភិមុខោ បាយាសិ។ មនុស្សា តស្ស អារោចេសុំ – ‘‘ភគវា បិណ្ឌាយ គាមំ បវិសតិ, តយា កស្ស យាគុ បដិយាទិតា’’តិ។ សោ យថានិវត្ថបារុតេហេវ តេហិ កាឡកកាសាវេហិ ឯកេន ហត្ថេន ទព្ពិញ្ច កដច្ឆុញ្ច គហេត្វា ព្រហ្មា វិយ ទក្ខិណជាណុមណ្ឌលំ ភូមិយំ បតិដ្ឋបេត្វា វន្ទិត្វា – ‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា យាគុ’’ន្តិ អាហ។

    Atha bhagavā kālasseva sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṅghaparivuto piṇḍāya carituṃ ātumanagarābhimukho pāyāsi. Manussā tassa ārocesuṃ – ‘‘bhagavā piṇḍāya gāmaṃ pavisati, tayā kassa yāgu paṭiyāditā’’ti. So yathānivatthapāruteheva tehi kāḷakakāsāvehi ekena hatthena dabbiñca kaṭacchuñca gahetvā brahmā viya dakkhiṇajāṇumaṇḍalaṃ bhūmiyaṃ patiṭṭhapetvā vanditvā – ‘‘paṭiggaṇhātu me, bhante, bhagavā yāgu’’nti āha.

    តតោ ‘‘ជានន្តាបិ តថាគតា បុច្ឆន្តី’’តិ ខន្ធកេ អាគតនយេន ភគវា បុច្ឆិត្វា ច សុត្វា ច តំ វុឌ្ឍបព្ពជិតំ វិគរហិត្វា តស្មិំ វត្ថុស្មិំ អកប្បិយសមាទានសិក្ខាបទញ្ច, ខុរភណ្ឌបរិហរណសិក្ខាបទញ្ចាតិ ទ្វេ សិក្ខាបទានិ បញ្ញបេត្វា – ‘‘ភិក្ខវេ, អនេកកប្បកោដិយោ ភោជនំ បរិយេសន្តេហេវ វីតិនាមិតា, ឥទំ បន តុម្ហាកំ អកប្បិយំ អធម្មេន ឧប្បន្នំ ភោជនំ, ឥមំ បរិភុត្តានំ អនេកានិ អត្តភាវសហស្សានិ អបាយេស្វេវ និព្ពត្តិស្សន្តិ, អបេថ មា គណ្ហថា’’តិ ភិក្ខាចារាភិមុខោ អគមាសិ។ ឯកភិក្ខុនាបិ ន កិញ្ចិ គហិតំ។

    Tato ‘‘jānantāpi tathāgatā pucchantī’’ti khandhake āgatanayena bhagavā pucchitvā ca sutvā ca taṃ vuḍḍhapabbajitaṃ vigarahitvā tasmiṃ vatthusmiṃ akappiyasamādānasikkhāpadañca, khurabhaṇḍapariharaṇasikkhāpadañcāti dve sikkhāpadāni paññapetvā – ‘‘bhikkhave, anekakappakoṭiyo bhojanaṃ pariyesanteheva vītināmitā, idaṃ pana tumhākaṃ akappiyaṃ adhammena uppannaṃ bhojanaṃ, imaṃ paribhuttānaṃ anekāni attabhāvasahassāni apāyesveva nibbattissanti, apetha mā gaṇhathā’’ti bhikkhācārābhimukho agamāsi. Ekabhikkhunāpi na kiñci gahitaṃ.

    សុភទ្ទោ អនត្តមនោ ហុត្វា អយំ ‘‘សព្ពំ ជានាមី’’តិ អាហិណ្ឌតិ។ សចេ ន គហិតុកាមោ, បេសេត្វា អារោចេតព្ពំ។ អយំ បក្កាហារោ នាម សព្ពចិរំ តិដ្ឋន្តោ សត្តាហមត្តំ តិដ្ឋេយ្យ។ ឥទញ្ហិ មម យាវជីវំ បរិយត្តំ អស្ស។ សព្ពំ តេន នាសិតំ, អហិតកាមោ អយំ មយ្ហន្តិ ភគវតិ អាឃាតំ ពន្ធិត្វា ទសពលេ ធរន្តេ កិញ្ចិ វត្តុំ នាសក្ខិ។ ឯវំ កិរស្ស អហោសិ – ‘‘អយំ ឧច្ចា កុលា បព្ពជិតោ មហាបុរិសោ, សចេ កិញ្ចិ វក្ខាមិ, មំយេវ សន្តជ្ជេស្សតី’’តិ។ ស្វាយំ អជ្ជ ‘‘បរិនិព្ពុតោ ភគវា’’តិ សុត្វា លទ្ធស្សាសោ វិយ ហដ្ឋតុដ្ឋោ ឯវមាហ។

    Subhaddo anattamano hutvā ayaṃ ‘‘sabbaṃ jānāmī’’ti āhiṇḍati. Sace na gahitukāmo, pesetvā ārocetabbaṃ. Ayaṃ pakkāhāro nāma sabbaciraṃ tiṭṭhanto sattāhamattaṃ tiṭṭheyya. Idañhi mama yāvajīvaṃ pariyattaṃ assa. Sabbaṃ tena nāsitaṃ, ahitakāmo ayaṃ mayhanti bhagavati āghātaṃ bandhitvā dasabale dharante kiñci vattuṃ nāsakkhi. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ uccā kulā pabbajito mahāpuriso, sace kiñci vakkhāmi, maṃyeva santajjessatī’’ti. Svāyaṃ ajja ‘‘parinibbuto bhagavā’’ti sutvā laddhassāso viya haṭṭhatuṭṭho evamāha.

    ថេរោ តំ សុត្វា ហទយេ បហារទានំ វិយ មត្ថកេ បតិតសុក្ខាសនិ វិយ មញ្ញិ, ធម្មសំវេគោ ចស្ស ឧប្បជ្ជិ – ‘‘សត្តាហមត្តបរិនិព្ពុតោ ភគវា, អជ្ជាបិស្ស សុវណ្ណវណ្ណំ សរីរំ ធរតិយេវ, ទុក្ខេន ភគវតា អារាធិតសាសនេ នាម ឯវំ លហុ មហន្តំ បាបកសដំ កណ្ដកោ ឧប្បន្នោ, អលំ ខោ បនេស បាបោ វឌ្ឍមានោ អញ្ញេបិ ឯវរូបេ សហាយេ លភិត្វា សក្កា សាសនំ ឱសក្កាបេតុ’’ន្តិ។ តតោ ថេរោ ចិន្តេសិ –

    Thero taṃ sutvā hadaye pahāradānaṃ viya matthake patitasukkhāsani viya maññi, dhammasaṃvego cassa uppajji – ‘‘sattāhamattaparinibbuto bhagavā, ajjāpissa suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ dharatiyeva, dukkhena bhagavatā ārādhitasāsane nāma evaṃ lahu mahantaṃ pāpakasaṭaṃ kaṇṭako uppanno, alaṃ kho panesa pāpo vaḍḍhamāno aññepi evarūpe sahāye labhitvā sakkā sāsanaṃ osakkāpetu’’nti. Tato thero cintesi –

    ‘‘សចេ ខោ បនាហំ ឥមំ មហល្លកំ ឥធេវ បិលោតិកំ និវាសាបេត្វា ឆារិកាយ ឱកិរាបេត្វា នីហរាបេស្សាមិ, មនុស្សា ‘សមណស្ស គោតមស្ស សរីរេ ធរមានេយេវ សាវកា វិវទន្តី’តិ អម្ហាកំ ទោសំ ទស្សេស្សន្តិ អធិវាសេមិ តាវ។

    ‘‘Sace kho panāhaṃ imaṃ mahallakaṃ idheva pilotikaṃ nivāsāpetvā chārikāya okirāpetvā nīharāpessāmi, manussā ‘samaṇassa gotamassa sarīre dharamāneyeva sāvakā vivadantī’ti amhākaṃ dosaṃ dassessanti adhivāsemi tāva.

    ភគវតា ហិ ទេសិតោ ធម្មោ អសង្គហិតបុប្ផរាសិសទិសោ។ តត្ថ យថា វាតេន បហដបុប្ផានិ យតោ វា តតោ វា គច្ឆន្តិ, ឯវមេវ ឯវរូបានំ បាបបុគ្គលានំ វសេន គច្ឆន្តេ គច្ឆន្តេ កាលេ វិនយេ ឯកំ ទ្វេ សិក្ខាបទានិ នស្សិស្សន្តិ, សុត្តេ ឯកោ ទ្វេ បញ្ហាវារា នស្សិស្សន្តិ, អភិធម្មេ ឯកំ ទ្វេ ភូមន្តរានិ នស្សិស្សន្តិ, ឯវំ អនុក្កមេន មូលេ នដ្ឋេ បិសាចសទិសា ភវិស្សាម; តស្មា ធម្មវិនយសង្គហំ ករិស្សាម។ ឯវញ្ហិ សតិ ទឡ្ហំ សុត្តេន សង្គហិតានិ បុប្ផានិ វិយ អយំ ធម្មវិនយោ និច្ចលោ ភវិស្សតិ។

    Bhagavatā hi desito dhammo asaṅgahitapuppharāsisadiso. Tattha yathā vātena pahaṭapupphāni yato vā tato vā gacchanti, evameva evarūpānaṃ pāpapuggalānaṃ vasena gacchante gacchante kāle vinaye ekaṃ dve sikkhāpadāni nassissanti, sutte eko dve pañhāvārā nassissanti, abhidhamme ekaṃ dve bhūmantarāni nassissanti, evaṃ anukkamena mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāma; tasmā dhammavinayasaṅgahaṃ karissāma. Evañhi sati daḷhaṃ suttena saṅgahitāni pupphāni viya ayaṃ dhammavinayo niccalo bhavissati.

    ឯតទត្ថញ្ហិ ភគវា មយ្ហំ តីណិ គាវុតានិ បច្ចុគ្គមនំ អកាសិ, តីហិ ឱវាទេហិ ឧបសម្បទំ អទាសិ, កាយតោ អបនេត្វា កាយេ ចីវរបរិវត្តនំ អកាសិ, អាកាសេ បាណិំ ចាលេត្វា ចន្ទូបមំ បដិបទំ កថេន្តោ មំ កាយសក្ខិំ កត្វា កថេសិ, តិក្ខត្តុំ សកលសាសនទាយជ្ជំ បដិច្ឆាបេសិ។ មាទិសេ ភិក្ខុម្ហិ តិដ្ឋមានេ អយំ បាបោ សាសនេ វុឌ្ឍិំ មា អលត្ថ។ យាវ អធម្មោ ន ទិប្បតិ, ធម្មោ ន បដិពាហិយតិ។ អវិនយោ ន ទិប្បតិ វិនយោ ន បដិពាហិយតិ។ អធម្មវាទិនោ ន ពលវន្តោ ហោន្តិ, ធម្មវាទិនោ ន ទុព្ពលា ហោន្តិ; អវិនយវាទិនោ ន ពលវន្តោ ហោន្តិ, វិនយវាទិនោ ន ទុព្ពលា ហោន្តិ។ តាវ ធម្មញ្ច វិនយញ្ច សង្គាយិស្សាមិ។ តតោ ភិក្ខូ អត្តនោ អត្តនោ បហោនកំ គហេត្វា កប្បិយាកប្បិយំ កថេស្សន្តិ។ អថាយំ បាបោ សយមេវ និគ្គហំ បាបុណិស្សតិ, បុន សីសំ ឧក្ខិបិតុំ ន សក្ខិស្សតិ, សាសនំ ឥទ្ធញ្ចេវ ផីតញ្ច ភវិស្សតី’’តិ។

    Etadatthañhi bhagavā mayhaṃ tīṇi gāvutāni paccuggamanaṃ akāsi, tīhi ovādehi upasampadaṃ adāsi, kāyato apanetvā kāye cīvaraparivattanaṃ akāsi, ākāse pāṇiṃ cāletvā candūpamaṃ paṭipadaṃ kathento maṃ kāyasakkhiṃ katvā kathesi, tikkhattuṃ sakalasāsanadāyajjaṃ paṭicchāpesi. Mādise bhikkhumhi tiṭṭhamāne ayaṃ pāpo sāsane vuḍḍhiṃ mā alattha. Yāva adhammo na dippati, dhammo na paṭibāhiyati. Avinayo na dippati vinayo na paṭibāhiyati. Adhammavādino na balavanto honti, dhammavādino na dubbalā honti; avinayavādino na balavanto honti, vinayavādino na dubbalā honti. Tāva dhammañca vinayañca saṅgāyissāmi. Tato bhikkhū attano attano pahonakaṃ gahetvā kappiyākappiyaṃ kathessanti. Athāyaṃ pāpo sayameva niggahaṃ pāpuṇissati, puna sīsaṃ ukkhipituṃ na sakkhissati, sāsanaṃ iddhañceva phītañca bhavissatī’’ti.

    សោ ឯវំ នាម មយ្ហំ ចិត្តំ ឧប្បន្នន្តិ កស្សចិ អនារោចេត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ សមស្សាសេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ…បេ.… នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ។

    So evaṃ nāma mayhaṃ cittaṃ uppannanti kassaci anārocetvā bhikkhusaṅghaṃ samassāsesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo…pe… netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.

    ២៣៣. ចិតកន្តិ វីសរតនសតិកំ ចន្ទនចិតកំ។ អាឡិម្បេស្សាមាតិ អគ្គិំ គាហាបេស្សាម។ ន សក្កោន្តិ អាឡិម្បេតុន្តិ អដ្ឋបិ សោឡសបិ ទ្វត្តិំសបិ ជនា ជាលនត្ថាយ យមកយមកឧក្កាយោ គហេត្វា តាលវណ្ដេហិ ពីជន្តា ភស្តាហិ ធមន្តា តានិ តានិ ការណានិ ករោន្តាបិ ន សក្កោន្តិយេវ អគ្គិំ គាហាបេតុំ។ ទេវតានំ អធិប្បាយោតិ ឯត្ថ តា កិរ ទេវតា ថេរស្ស ឧបដ្ឋាកទេវតាវ។ អសីតិមហាសាវកេសុ ហិ ចិត្តានិ បសាទេត្វា តេសំ ឧបដ្ឋាកានិ អសីតិកុលសហស្សានិ សគ្គេ និព្ពត្តានិ។ តត្ថ ថេរេ ចិត្តំ បសាទេត្វា សគ្គេ និព្ពត្តា ទេវតា តស្មិំ សមាគមេ ថេរំ អទិស្វា – ‘‘កុហិំ នុ ខោ អម្ហាកំ កុលូបកត្ថេរោ’’តិ អន្តរាមគ្គេ បដិបន្នំ ទិស្វា ‘‘អម្ហាកំ កុលូបកត្ថេរេន អវន្ទិតេ ចិតកោ មា បជ្ជលិត្ថា’’តិ អធិដ្ឋហិំសុ។

    233.Citakanti vīsaratanasatikaṃ candanacitakaṃ. Āḷimpessāmāti aggiṃ gāhāpessāma. Na sakkonti āḷimpetunti aṭṭhapi soḷasapi dvattiṃsapi janā jālanatthāya yamakayamakaukkāyo gahetvā tālavaṇṭehi bījantā bhastāhi dhamantā tāni tāni kāraṇāni karontāpi na sakkontiyeva aggiṃ gāhāpetuṃ. Devatānaṃ adhippāyoti ettha tā kira devatā therassa upaṭṭhākadevatāva. Asītimahāsāvakesu hi cittāni pasādetvā tesaṃ upaṭṭhākāni asītikulasahassāni sagge nibbattāni. Tattha there cittaṃ pasādetvā sagge nibbattā devatā tasmiṃ samāgame theraṃ adisvā – ‘‘kuhiṃ nu kho amhākaṃ kulūpakatthero’’ti antarāmagge paṭipannaṃ disvā ‘‘amhākaṃ kulūpakattherena avandite citako mā pajjalitthā’’ti adhiṭṭhahiṃsu.

    មនុស្សា តំ សុត្វា – ‘‘មហាកស្សបោ កិរ នាម ភោ ភិក្ខុ បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ ‘ទសពលស្ស បាទេ វន្ទិស្សាមី’តិ អាគច្ឆតិ។ តស្មិំ កិរ អនាគតេ ចិតកោ ន បជ្ជលិស្សតិ។ កីទិសោ ភោ សោ ភិក្ខុ កាឡោ ឱទាតោ ទីឃោ រស្សោ, ឯវរូបេ នាម ភោ ភិក្ខុម្ហិ ឋិតេ កិំ ទសពលស្ស បរិនិព្ពានំ នាមា’’តិ កេចិ គន្ធមាលាទិហត្ថា បដិបថំ គច្ឆិំសុ។ កេចិ វីថិយោ វិចិត្តា កត្វា អាគមនមគ្គំ ឱលោកយមានា អដ្ឋំសុ។

    Manussā taṃ sutvā – ‘‘mahākassapo kira nāma bho bhikkhu pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ ‘dasabalassa pāde vandissāmī’ti āgacchati. Tasmiṃ kira anāgate citako na pajjalissati. Kīdiso bho so bhikkhu kāḷo odāto dīgho rasso, evarūpe nāma bho bhikkhumhi ṭhite kiṃ dasabalassa parinibbānaṃ nāmā’’ti keci gandhamālādihatthā paṭipathaṃ gacchiṃsu. Keci vīthiyo vicittā katvā āgamanamaggaṃ olokayamānā aṭṭhaṃsu.

    ២៣៤. អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ យេន កុសិនារា…បេ.… សិរសា វន្ទីតិ ថេរោ កិរ ចិតកំ បទក្ខិណំ កត្វា អាវជ្ជន្តោវ សល្លក្ខេសិ – ‘‘ឥមស្មិំ ឋានេ សីសំ, ឥមស្មិំ ឋានេ បាទា’’តិ។ តតោ បាទានំ សមីបេ ឋត្វា អភិញ្ញាបាទកំ ចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា វុដ្ឋាយ – ‘‘អរាសហស្សបដិមណ្ឌិតចក្កលក្ខណបតិដ្ឋិតា ទសពលស្ស បាទា សទ្ធិំ កប្បាសបដលេហិ បញ្ច ទុស្សយុគសតានិ សុវណ្ណទោណិំ ចន្ទនចិតកញ្ច ទ្វេធា កត្វា មយ្ហំ ឧត្តមង្គេ សិរស្មិំ បតិដ្ឋហន្តូ’’តិ អធិដ្ឋាសិ។ សហ អធិដ្ឋានចិត្តេន តានិ បញ្ច ទុស្សយុគសតានិ ទ្វេធា កត្វា វលាហកន្តរា បុណ្ណចន្ទោ វិយ បាទា និក្ខមិំសុ។ ថេរោ វិកសិតរត្តបទុមសទិសេ ហត្ថេ បសារេត្វា សុវណ្ណវណ្ណេ សត្ថុបាទេ យាវ គោប្ផកា ទឡ្ហំ គហេត្វា អត្តនោ សិរវរេ បតិដ្ឋបេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទី’’តិ។

    234.Atha kho āyasmā mahākassapo yena kusinārā…pe… sirasā vandīti thero kira citakaṃ padakkhiṇaṃ katvā āvajjantova sallakkhesi – ‘‘imasmiṃ ṭhāne sīsaṃ, imasmiṃ ṭhāne pādā’’ti. Tato pādānaṃ samīpe ṭhatvā abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya – ‘‘arāsahassapaṭimaṇḍitacakkalakkhaṇapatiṭṭhitā dasabalassa pādā saddhiṃ kappāsapaṭalehi pañca dussayugasatāni suvaṇṇadoṇiṃ candanacitakañca dvedhā katvā mayhaṃ uttamaṅge sirasmiṃ patiṭṭhahantū’’ti adhiṭṭhāsi. Saha adhiṭṭhānacittena tāni pañca dussayugasatāni dvedhā katvā valāhakantarā puṇṇacando viya pādā nikkhamiṃsu. Thero vikasitarattapadumasadise hatthe pasāretvā suvaṇṇavaṇṇe satthupāde yāva gopphakā daḷhaṃ gahetvā attano siravare patiṭṭhapesi. Tena vuttaṃ – ‘‘bhagavato pāde sirasā vandī’’ti.

    មហាជនោ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា ឯកប្បហារេនេវ មហានាទំ នទិ, គន្ធមាលាទីហិ បូជេត្វា យថារុចិ វន្ទិ។ ឯវំ បន ថេរេន ច មហាជនេន ច តេហិ ច បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ វន្ទិតមត្តេ បុន អធិដ្ឋានកិច្ចំ នត្ថិ។ បកតិអធិដ្ឋានវសេនេវ ថេរស្ស ហត្ថតោ មុច្ចិត្វា អលត្តកវណ្ណានិ ភគវតោ បាទតលានិ ចន្ទនទារុអាទីសុ កិញ្ចិ អចាលេត្វាវ យថាឋានេ បតិដ្ឋហិំសុ, យថាឋានេ ឋិតានេវ អហេសុំ។ ភគវតោ ហិ បាទេសុ និក្ខមន្តេសុ វា បវិសន្តេសុ វា កប្បាសអំសុ វា ទសិកតន្តំ វា តេលពិន្ទុ វា ទារុក្ខន្ធំ វា ឋានា ចលិតំ នាម នាហោសិ។ សព្ពំ យថាឋានេ ឋិតមេវ អហោសិ។ ឧដ្ឋហិត្វា បន អត្ថង្គតេ ចន្ទេ វិយ សូរិយេ វិយ ច តថាគតស្ស បាទេសុ អន្តរហិតេសុ មហាជនោ មហាកន្ទិតំ កន្ទិ។ បរិនិព្ពានកាលតោ អធិកតរំ ការុញ្ញំ អហោសិ។

    Mahājano taṃ acchariyaṃ disvā ekappahāreneva mahānādaṃ nadi, gandhamālādīhi pūjetvā yathāruci vandi. Evaṃ pana therena ca mahājanena ca tehi ca pañcahi bhikkhusatehi vanditamatte puna adhiṭṭhānakiccaṃ natthi. Pakatiadhiṭṭhānavaseneva therassa hatthato muccitvā alattakavaṇṇāni bhagavato pādatalāni candanadāruādīsu kiñci acāletvāva yathāṭhāne patiṭṭhahiṃsu, yathāṭhāne ṭhitāneva ahesuṃ. Bhagavato hi pādesu nikkhamantesu vā pavisantesu vā kappāsaaṃsu vā dasikatantaṃ vā telabindu vā dārukkhandhaṃ vā ṭhānā calitaṃ nāma nāhosi. Sabbaṃ yathāṭhāne ṭhitameva ahosi. Uṭṭhahitvā pana atthaṅgate cande viya sūriye viya ca tathāgatassa pādesu antarahitesu mahājano mahākanditaṃ kandi. Parinibbānakālato adhikataraṃ kāruññaṃ ahosi.

    សយមេវ ភគវតោ ចិតកោ បជ្ជលីតិ ឥទំ បន កស្សចិ បជ្ជលាបេតុំ វាយមន្តស្ស អទស្សនវសេន វុត្តំ។ ទេវតានុភាវេន បនេស សមន្តតោ ឯកប្បហារេនេវ បជ្ជលិ។

    Sayamevabhagavato citako pajjalīti idaṃ pana kassaci pajjalāpetuṃ vāyamantassa adassanavasena vuttaṃ. Devatānubhāvena panesa samantato ekappahāreneva pajjali.

    ២៣៥. សរីរានេវ អវសិស្សិំសូតិ បុព្ពេ ឯកគ្ឃនេន ឋិតត្តា សរីរំ នាម អហោសិ។ ឥទានិ វិប្បកិណ្ណត្តា សរីរានីតិ វុត្តំ សុមនមកុឡសទិសា ច ធោតមុត្តសទិសា ច សុវណ្ណសទិសា ច ធាតុយោ អវសិស្សិំសូតិ អត្ថោ។ ទីឃាយុកពុទ្ធានញ្ហិ សរីរំ សុវណ្ណក្ខន្ធសទិសំ ឯកមេវ ហោតិ។ ភគវា បន – ‘‘អហំ ន ចិរំ ឋត្វា បរិនិព្ពាយាមិ, មយ្ហំ សាសនំ តាវ សព្ពត្ថ ន វិត្ថារិតំ, តស្មា បរិនិព្ពុតស្សាបិ មេ សាសបមត្តម្បិ ធាតុំ គហេត្វា អត្តនោ អត្តនោ វសនដ្ឋានេ ចេតិយំ កត្វា បរិចរន្តោ មហាជនោ សគ្គបរាយណោ ហោតូ’’តិ ធាតូនំ វិកិរណំ អធិដ្ឋាសិ។ កតិ, បនស្ស ធាតុយោ វិប្បកិណ្ណា, កតិ ន វិប្បកិណ្ណាតិ។ ចតស្សោ ទាឋា, ទ្វេ អក្ខកា, ឧណ្ហីសន្តិ ឥមា សត្ត ធាតុយោ ន វិប្បកិរិំសុ, សេសា វិប្បកិរិំសូតិ។ តត្ថ សព្ពខុទ្ទកា ធាតុ សាសបពីជមត្តា អហោសិ, មហាធាតុ មជ្ឈេ ភិន្នតណ្ឌុលមត្តា, អតិមហតី មជ្ឈេ ភិន្នមុគ្គមត្តាតិ។

    235.Sarīrāneva avasissiṃsūti pubbe ekagghanena ṭhitattā sarīraṃ nāma ahosi. Idāni vippakiṇṇattā sarīrānīti vuttaṃ sumanamakuḷasadisā ca dhotamuttasadisā ca suvaṇṇasadisā ca dhātuyo avasissiṃsūti attho. Dīghāyukabuddhānañhi sarīraṃ suvaṇṇakkhandhasadisaṃ ekameva hoti. Bhagavā pana – ‘‘ahaṃ na ciraṃ ṭhatvā parinibbāyāmi, mayhaṃ sāsanaṃ tāva sabbattha na vitthāritaṃ, tasmā parinibbutassāpi me sāsapamattampi dhātuṃ gahetvā attano attano vasanaṭṭhāne cetiyaṃ katvā paricaranto mahājano saggaparāyaṇo hotū’’ti dhātūnaṃ vikiraṇaṃ adhiṭṭhāsi. Kati, panassa dhātuyo vippakiṇṇā, kati na vippakiṇṇāti. Catasso dāṭhā, dve akkhakā, uṇhīsanti imā satta dhātuyo na vippakiriṃsu, sesā vippakiriṃsūti. Tattha sabbakhuddakā dhātu sāsapabījamattā ahosi, mahādhātu majjhe bhinnataṇḍulamattā, atimahatī majjhe bhinnamuggamattāti.

    ឧទកធារាតិ អគ្គពាហុមត្តាបិ ជង្ឃមត្តាបិ តាលក្ខន្ធមត្តាបិ ឧទកធារា អាកាសតោ បតិត្វា និព្ពាបេសិ។ ឧទកសាលតោតិ បរិវារេត្វា ឋិតសាលរុក្ខេ សន្ធាយេតំ វុត្តំ, តេសម្បិ ហិ ខន្ធន្តរវិដបន្តរេហិ ឧទកធារា និក្ខមិត្វា និព្ពាបេសុំ។ ភគវតោ ចិតកោ មហន្តោ។ សមន្តា បថវិំ ភិន្ទិត្វាបិ នង្គលសីសមត្តា ឧទកវដ្ដិ ផលិកវដំសកសទិសា ឧគ្គន្ត្វា ចិតកមេវ គណ្ហន្តិ។ គន្ធោទកេនាតិ សុវណ្ណឃដេ រជតឃដេ ច បូរេត្វា អាភតនានាគន្ធោទកេន។ និព្ពាបេសុន្តិ សុវណ្ណមយរជតមយេហិ អដ្ឋទណ្ឌកេហិ វិកិរិត្វា ចន្ទនចិតកំ និព្ពាបេសុំ។

    Udakadhārāti aggabāhumattāpi jaṅghamattāpi tālakkhandhamattāpi udakadhārā ākāsato patitvā nibbāpesi. Udakasālatoti parivāretvā ṭhitasālarukkhe sandhāyetaṃ vuttaṃ, tesampi hi khandhantaraviṭapantarehi udakadhārā nikkhamitvā nibbāpesuṃ. Bhagavato citako mahanto. Samantā pathaviṃ bhinditvāpi naṅgalasīsamattā udakavaṭṭi phalikavaṭaṃsakasadisā uggantvā citakameva gaṇhanti. Gandhodakenāti suvaṇṇaghaṭe rajataghaṭe ca pūretvā ābhatanānāgandhodakena. Nibbāpesunti suvaṇṇamayarajatamayehi aṭṭhadaṇḍakehi vikiritvā candanacitakaṃ nibbāpesuṃ.

    ឯត្ថ ច ចិតកេ ឈាយមានេ បរិវារេត្វា ឋិតសាលរុក្ខានំ សាខន្តរេហិ វិដបន្តរេហិ បត្តន្តរេហិ ជាលា ឧគ្គច្ឆន្តិ, បត្តំ វា សាខា វា បុប្ផំ វា ទឌ្ឍា នាម នត្ថិ, កិបិល្លិកាបិ មក្កដកាបិ ជាលានំ អន្តរេនេវ វិចរន្តិ ។ អាកាសតោ បតិតឧទកធារាសុបិ សាលរុក្ខេហិ និក្ខន្តឧទកធារាសុបិ បថវិំ ភិន្ទិត្វា និក្ខន្តឧទកធារាសុបិ ធម្មកថាវ បមាណំ។ ឯវំ ចិតកំ និព្ពាបេត្វា បន មល្លរាជានោ សន្ថាគារេ ចតុជ្ជាតិយគន្ធបរិភណ្ឌំ ការេត្វា លាជបញ្ចមានិ បុប្ផានិ វិកិរិត្វា ឧបរិ ចេលវិតានំ ពន្ធិត្វា សុវណ្ណតារកាទីហិ ខចិត្វា តត្ថ គន្ធទាមមាលាទាមរតនទាមានិ ឱលម្ពេត្វា សន្ថាគារតោ យាវ មកុដពន្ធនសង្ខាតា សីសបសាធនមង្គលសាលា, តាវ ឧភោហិ បស្សេហិ សាណិកិលញ្ជបរិក្ខេបំ ការេត្វា ឧបរិ ចេលវិតានំ ពន្ធាបេត្វា សុវណ្ណតារកាទីហិ ខចិត្វា តត្ថបិ គន្ធទាមមាលាទាមរតនទាមានិ ឱលម្ពេត្វា មណិទណ្ឌវណ្ណេហិ វេណូហិ ច បញ្ចវណ្ណទ្ធជេ ឧស្សាបេត្វា សមន្តា វាតបដាកា បរិក្ខិបិត្វា សុសម្មដ្ឋាសុ វីថីសុ កទលិយោ ច បុណ្ណឃដេ ច ឋបេត្វា ទណ្ឌកទីបិកា ជាលេត្វា អលង្កតហត្ថិក្ខន្ធេ សហ ធាតូហិ សុវណ្ណទោណិំ ឋបេត្វា មាលាគន្ធាទីហិ បូជេន្តា សាធុកីឡិតំ កីឡន្តា អន្តោនគរំ បវេសេត្វា សន្ថាគារេ សរភមយបល្លង្កេ ឋបេត្វា ឧបរិ សេតច្ឆត្តំ ធារេសុំ។ ឯវំ កត្វា – ‘‘អថ ខោ កោសិនារកា មល្លា ភគវតោ សរីរានិ សត្តាហំ សន្ថាគារេ សត្តិបញ្ជរំ ករិត្វា’’តិ សព្ពំ វេទិតព្ពំ។

    Ettha ca citake jhāyamāne parivāretvā ṭhitasālarukkhānaṃ sākhantarehi viṭapantarehi pattantarehi jālā uggacchanti, pattaṃ vā sākhā vā pupphaṃ vā daḍḍhā nāma natthi, kipillikāpi makkaṭakāpi jālānaṃ antareneva vicaranti . Ākāsato patitaudakadhārāsupi sālarukkhehi nikkhantaudakadhārāsupi pathaviṃ bhinditvā nikkhantaudakadhārāsupi dhammakathāva pamāṇaṃ. Evaṃ citakaṃ nibbāpetvā pana mallarājāno santhāgāre catujjātiyagandhaparibhaṇḍaṃ kāretvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā upari celavitānaṃ bandhitvā suvaṇṇatārakādīhi khacitvā tattha gandhadāmamālādāmaratanadāmāni olambetvā santhāgārato yāva makuṭabandhanasaṅkhātā sīsapasādhanamaṅgalasālā, tāva ubhohi passehi sāṇikilañjaparikkhepaṃ kāretvā upari celavitānaṃ bandhāpetvā suvaṇṇatārakādīhi khacitvā tatthapi gandhadāmamālādāmaratanadāmāni olambetvā maṇidaṇḍavaṇṇehi veṇūhi ca pañcavaṇṇaddhaje ussāpetvā samantā vātapaṭākā parikkhipitvā susammaṭṭhāsu vīthīsu kadaliyo ca puṇṇaghaṭe ca ṭhapetvā daṇḍakadīpikā jāletvā alaṅkatahatthikkhandhe saha dhātūhi suvaṇṇadoṇiṃ ṭhapetvā mālāgandhādīhi pūjentā sādhukīḷitaṃ kīḷantā antonagaraṃ pavesetvā santhāgāre sarabhamayapallaṅke ṭhapetvā upari setacchattaṃ dhāresuṃ. Evaṃ katvā – ‘‘atha kho kosinārakā mallā bhagavato sarīrāni sattāhaṃ santhāgāre sattipañjaraṃ karitvā’’ti sabbaṃ veditabbaṃ.

    តត្ថ សត្តិបញ្ជរំ ករិត្វាតិ សត្តិហត្ថេហិ បុរិសេហិ បរិក្ខិបាបេត្វា។ ធនុបាការន្តិ បឋមំ តាវ ហត្ថិកុម្ភេន កុម្ភំ បហរន្តេ បរិក្ខិបាបេសុំ, តតោ អស្សេ គីវាយ គីវំ បហរន្តេ, តតោ រថេ អាណិកោដិយា អាណិកោដិំ បហរន្តេ, តតោ យោធេ ពាហុនា ពាហុំ បហរន្តេ។ តេសំ បរិយន្តេ កោដិយា កោដិំ បហរមានានិ ធនូនិ បរិក្ខិបាបេសុំ។ ឥតិ សមន្តា យោជនប្បមាណំ ឋានំ សត្តាហំ សន្នាហគវច្ឆិកំ វិយ កត្វា អារក្ខំ សំវិទហិំសុ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘ធនុបាការំ បរិក្ខិបាបេត្វា’’តិ។

    Tattha sattipañjaraṃ karitvāti sattihatthehi purisehi parikkhipāpetvā. Dhanupākāranti paṭhamaṃ tāva hatthikumbhena kumbhaṃ paharante parikkhipāpesuṃ, tato asse gīvāya gīvaṃ paharante, tato rathe āṇikoṭiyā āṇikoṭiṃ paharante, tato yodhe bāhunā bāhuṃ paharante. Tesaṃ pariyante koṭiyā koṭiṃ paharamānāni dhanūni parikkhipāpesuṃ. Iti samantā yojanappamāṇaṃ ṭhānaṃ sattāhaṃ sannāhagavacchikaṃ viya katvā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘dhanupākāraṃ parikkhipāpetvā’’ti.

    កស្មា បនេតេ ឯវមកំសូតិ? ឥតោ បុរិមេសុ ហិ ទ្វីសុ សត្តាហេសុ តេ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ឋាននិសជ្ជោកាសំ ករោន្តា ខាទនីយំ ភោជនីយំ សំវិទហន្តា សាធុកីឡិកាយ ឱកាសំ ន លភិំសុ។ តតោ នេសំ អហោសិ – ‘‘ឥមំ សត្តាហំ សាធុកីឡិតំ កីឡិស្សាម, ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ យំ អម្ហាកំ បមត្តភាវំ ញត្វា កោចិទេវ អាគន្ត្វា ធាតុយោ គណ្ហេយ្យ, តស្មា អារក្ខំ ឋបេត្វា កីឡិស្សាមា’’តិ។ តេ តថា ឯវមកំសុ។

    Kasmā panete evamakaṃsūti? Ito purimesu hi dvīsu sattāhesu te bhikkhusaṅghassa ṭhānanisajjokāsaṃ karontā khādanīyaṃ bhojanīyaṃ saṃvidahantā sādhukīḷikāya okāsaṃ na labhiṃsu. Tato nesaṃ ahosi – ‘‘imaṃ sattāhaṃ sādhukīḷitaṃ kīḷissāma, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ amhākaṃ pamattabhāvaṃ ñatvā kocideva āgantvā dhātuyo gaṇheyya, tasmā ārakkhaṃ ṭhapetvā kīḷissāmā’’ti. Te tathā evamakaṃsu.

    សរីរធាតុវិភជនវណ្ណនា

    Sarīradhātuvibhajanavaṇṇanā

    ២៣៦. អស្សោសិ ខោ រាជាតិ កថំ អស្សោសិ? បឋមមេវ កិរស្ស អមច្ចា សុត្វា ចិន្តយិំសុ – ‘‘សត្ថា នាម បរិនិព្ពុតោ, ន សោ សក្កា បុន អាហរិតុំ។ បោថុជ្ជនិកសទ្ធាយ បន អម្ហាកំ រញ្ញា សទិសោ នត្ថិ, សចេ ឯស ឥមិនាវ និយាមេន សុណិស្សតិ, ហទយមស្ស ផលិស្សតិ។ រាជា ខោ បន អម្ហេហិ អនុរក្ខិតព្ពោ’’តិ តេ តិស្សោ សុវណ្ណទោណិយោ អាហរិត្វា ចតុមធុរស្ស បូរេត្វា រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘ទេវ , អម្ហេហិ សុបិនកោ ទិដ្ឋោ, តស្ស បដិឃាតត្ថំ តុម្ហេហិ ទុកូលទុបដ្ដំ និវាសេត្វា យថា នាសាបុដមត្តំ បញ្ញាយតិ, ឯវំ ចតុមធុរទោណិយា និបជ្ជិតុំ វដ្ដតី’’តិ។ រាជា អត្ថចរានំ អមច្ចានំ វចនំ សុត្វា ‘‘ឯវំ ហោតុ តាតា’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា តថា អកាសិ។

    236.Assosikho rājāti kathaṃ assosi? Paṭhamameva kirassa amaccā sutvā cintayiṃsu – ‘‘satthā nāma parinibbuto, na so sakkā puna āharituṃ. Pothujjanikasaddhāya pana amhākaṃ raññā sadiso natthi, sace esa imināva niyāmena suṇissati, hadayamassa phalissati. Rājā kho pana amhehi anurakkhitabbo’’ti te tisso suvaṇṇadoṇiyo āharitvā catumadhurassa pūretvā rañño santikaṃ gantvā etadavocuṃ – ‘‘deva , amhehi supinako diṭṭho, tassa paṭighātatthaṃ tumhehi dukūladupaṭṭaṃ nivāsetvā yathā nāsāpuṭamattaṃ paññāyati, evaṃ catumadhuradoṇiyā nipajjituṃ vaṭṭatī’’ti. Rājā atthacarānaṃ amaccānaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘evaṃ hotu tātā’’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi.

    អថេកោ អមច្ចោ អលង្ការំ ឱមុញ្ចិត្វា កេសេ បកិរិយ យាយ ទិសាយ សត្ថា បរិនិព្ពុតោ, តទភិមុខោ ហុត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ រាជានំ អាហ – ‘‘ទេវ, មរណតោ មុច្ចនកសត្តោ នាម នត្ថិ, អម្ហាកំ អាយុវឌ្ឍនោ ចេតិយដ្ឋានំ បុញ្ញក្ខេត្តំ អភិសេកសិញ្ចកោ សោ ភគវា សត្ថា កុសិនារាយ បរិនិព្ពុតោ’’តិ។ រាជា សុត្វាវ វិសញ្ញីជាតោ ចតុមធុរទោណិយំ ឧសុមំ មុញ្ចិ។ អថ នំ ឧក្ខិបិត្វា ទុតិយាយ ទោណិយា និបជ្ជាបេសុំ។ សោ បុន សញ្ញំ លភិត្វា – ‘‘តាតា, កិំ វទេថា’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘សត្ថា, មហារាជ, បរិនិព្ពុតោ’’តិ។ រាជា បុនបិ វិសញ្ញីជាតោ ចតុមធុរទោណិយា ឧសុមំ មុញ្ចិ។ អថ នំ តតោបិ ឧក្ខិបិត្វា តតិយាយ ទោណិយា និបជ្ជាបេសុំ។ សោ បុន សញ្ញំ លភិត្វា ‘‘តាតា, កិំ វទេថា’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘សត្ថា, មហារាជ, បរិនិព្ពុតោ’’តិ។ រាជា បុនបិ វិសញ្ញីជាតោ, អថ នំ ឧក្ខិបិត្វា នហាបេត្វា មត្ថកេ ឃដេហិ ឧទកំ អាសិញ្ចិំសុ។

    Atheko amacco alaṅkāraṃ omuñcitvā kese pakiriya yāya disāya satthā parinibbuto, tadabhimukho hutvā añjaliṃ paggayha rājānaṃ āha – ‘‘deva, maraṇato muccanakasatto nāma natthi, amhākaṃ āyuvaḍḍhano cetiyaṭṭhānaṃ puññakkhettaṃ abhisekasiñcako so bhagavā satthā kusinārāya parinibbuto’’ti. Rājā sutvāva visaññījāto catumadhuradoṇiyaṃ usumaṃ muñci. Atha naṃ ukkhipitvā dutiyāya doṇiyā nipajjāpesuṃ. So puna saññaṃ labhitvā – ‘‘tātā, kiṃ vadethā’’ti pucchi. ‘‘Satthā, mahārāja, parinibbuto’’ti. Rājā punapi visaññījāto catumadhuradoṇiyā usumaṃ muñci. Atha naṃ tatopi ukkhipitvā tatiyāya doṇiyā nipajjāpesuṃ. So puna saññaṃ labhitvā ‘‘tātā, kiṃ vadethā’’ti pucchi. ‘‘Satthā, mahārāja, parinibbuto’’ti. Rājā punapi visaññījāto, atha naṃ ukkhipitvā nahāpetvā matthake ghaṭehi udakaṃ āsiñciṃsu.

    រាជា សញ្ញំ លភិត្វា អាសនា វុដ្ឋាយ គន្ធបរិភាវិតេ មណិវណ្ណេ កេសេ វិកិរិត្វា សុវណ្ណផលកវណ្ណាយ បិដ្ឋិយំ បកិរិត្វា បាណិនា ឧរំ បហរិត្វា បវាឡង្កុរវណ្ណាហិ សុវដ្ដិតង្គុលីហិ សុវណ្ណពិម្ពិសកវណ្ណំ ឧរំ សិព្ពន្តោ វិយ គហេត្វា បរិទេវមានោ ឧម្មត្តកវេសេន អន្តរវីថិំ ឱតិណ្ណោ, សោ អលង្កតនាដកបរិវុតោ នគរតោ និក្ខម្ម ជីវកម្ពវនំ គន្ត្វា យស្មិំ ឋានេ និសិន្នេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ តំ ឱលោកេត្វា – ‘‘ភគវា សព្ពញ្ញុ, ននុ ឥមស្មិំ ឋានេ និសីទិត្វា ធម្មំ ទេសយិត្ថ, សោកសល្លំ មេ វិនោទយិត្ថ, តុម្ហេ មយ្ហំ សោកសល្លំ នីហរិត្ថ, អហំ តុម្ហាកំ សរណំ គតោ, ឥទានិ បន មេ បដិវចនម្បិ ន ទេថ, ភគវា’’តិ បុនប្បុនំ បរិទេវិត្វា ‘‘ននុ ភគវា អហំ អញ្ញទា ឯវរូបេ កាលេ ‘តុម្ហេ មហាភិក្ខុសង្ឃបរិវារា ជម្ពុទីបតលេ ចារិកំ ចរថា’តិ សុណោមិ, ឥទានិ បនាហំ តុម្ហាកំ អននុរូបំ អយុត្តំ បវត្តិំ សុណោមី’’តិ ឯវមាទីនិ ច វត្វា សដ្ឋិមត្តាហិ គាថាហិ ភគវតោ គុណំ អនុស្សរិត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘មម បរិទេវិតេនេវ ន សិជ្ឈតិ, ទសពលស្ស ធាតុយោ អាហរាបេស្សាមី’’តិ ឯវំ អស្សោសិ។ សុត្វា ច ឥមិស្សា វិសញ្ញិភាវាទិបវត្តិយា អវសានេ ទូតំ បាហេសិ។ តំ សន្ធាយ អថ ខោ រាជាតិអាទិ វុត្តំ។

    Rājā saññaṃ labhitvā āsanā vuṭṭhāya gandhaparibhāvite maṇivaṇṇe kese vikiritvā suvaṇṇaphalakavaṇṇāya piṭṭhiyaṃ pakiritvā pāṇinā uraṃ paharitvā pavāḷaṅkuravaṇṇāhi suvaṭṭitaṅgulīhi suvaṇṇabimbisakavaṇṇaṃ uraṃ sibbanto viya gahetvā paridevamāno ummattakavesena antaravīthiṃ otiṇṇo, so alaṅkatanāṭakaparivuto nagarato nikkhamma jīvakambavanaṃ gantvā yasmiṃ ṭhāne nisinnena bhagavatā dhammo desito taṃ oloketvā – ‘‘bhagavā sabbaññu, nanu imasmiṃ ṭhāne nisīditvā dhammaṃ desayittha, sokasallaṃ me vinodayittha, tumhe mayhaṃ sokasallaṃ nīharittha, ahaṃ tumhākaṃ saraṇaṃ gato, idāni pana me paṭivacanampi na detha, bhagavā’’ti punappunaṃ paridevitvā ‘‘nanu bhagavā ahaṃ aññadā evarūpe kāle ‘tumhe mahābhikkhusaṅghaparivārā jambudīpatale cārikaṃ carathā’ti suṇomi, idāni panāhaṃ tumhākaṃ ananurūpaṃ ayuttaṃ pavattiṃ suṇomī’’ti evamādīni ca vatvā saṭṭhimattāhi gāthāhi bhagavato guṇaṃ anussaritvā cintesi – ‘‘mama parideviteneva na sijjhati, dasabalassa dhātuyo āharāpessāmī’’ti evaṃ assosi. Sutvā ca imissā visaññibhāvādipavattiyā avasāne dūtaṃ pāhesi. Taṃ sandhāya atha kho rājātiādi vuttaṃ.

    តត្ថ ទូតំ បាហេសីតិ ទូតញ្ច បណ្ណញ្ច បេសេសិ។ បេសេត្វា ច បន – ‘‘សចេ ទស្សន្តិ, សុន្ទរំ។ នោ ចេ ទស្សន្តិ, អាហរណុបាយេន អាហរិស្សាមី’’តិ ចតុរង្គិនិំ សេនំ សន្នយ្ហិត្វា សយម្បិ និក្ខន្តោយេវ។ យថា ច អជាតសត្តុ, ឯវំ លិច្ឆវីអាទយោបិ ទូតំ បេសេត្វា សយម្បិ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ និក្ខមិំសុយេវ។ តត្ថ បាវេយ្យកា សព្ពេហិ អាសន្នតរា កុសិនារតោ តិគាវុតន្តរេ នគរេ វសន្តិ, ភគវាបិ បាវំ បវិសិត្វាវ កុសិនារំ គតោ។ អថ កស្មា បឋមតរំ ន អាគតាតិ ចេ? មហាបរិវារា បនេតេ រាជានោ មហាបរិវារំ ករោន្តាវ បច្ឆតោ ជាតា។

    Tattha dūtaṃ pāhesīti dūtañca paṇṇañca pesesi. Pesetvā ca pana – ‘‘sace dassanti, sundaraṃ. No ce dassanti, āharaṇupāyena āharissāmī’’ti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā sayampi nikkhantoyeva. Yathā ca ajātasattu, evaṃ licchavīādayopi dūtaṃ pesetvā sayampi caturaṅginiyā senāya nikkhamiṃsuyeva. Tattha pāveyyakā sabbehi āsannatarā kusinārato tigāvutantare nagare vasanti, bhagavāpi pāvaṃ pavisitvāva kusināraṃ gato. Atha kasmā paṭhamataraṃ na āgatāti ce? Mahāparivārā panete rājāno mahāparivāraṃ karontāva pacchato jātā.

    តេ សង្ឃេ គណេ ឯតទវោចុន្តិ សព្ពេបិ តេ សត្តនគរវាសិនោ អាគន្ត្វា – ‘‘អម្ហាកំ ធាតុយោ វា ទេន្តុ, យុទ្ធំ វា’’តិ កុសិនារានគរំ បរិវារេត្វា ឋិតេ – ‘‘ឯតំ ភគវា អម្ហាកំ គាមក្ខេត្តេ’’តិ បដិវចនំ អវោចុំ។ តេ កិរ ឯវមាហំសុ – ‘‘ន មយំ សត្ថុ សាសនំ បហិណិម្ហ, នាបិ គន្ត្វា អានយិម្ហ។ សត្ថា បន សយមេវ អាគន្ត្វា សាសនំ បេសេត្វា អម្ហេ បក្កោសាបេសិ។ តុម្ហេបិ ខោ បន យំ តុម្ហាកំ គាមក្ខេត្តេ រតនំ ឧប្បជ្ជតិ, ន តំ អម្ហាកំ ទេថ។ សទេវកេ ច លោកេ ពុទ្ធរតនសមំ រតនំ នាម នត្ថិ, ឯវរូបំ ឧត្តមរតនំ លភិត្វា មយំ ន ទស្សាម។ ន ខោ បន តុម្ហេហិយេវ មាតុថនតោ ខីរំ បីតំ, អម្ហេហិបិ មាតុថនតោ ខីរំ បីតំ។ ន តុម្ហេយេវ បុរិសា, អម្ហេបិ បុរិសា ហោតូ’’តិ អញ្ញមញ្ញំ អហំការំ កត្វា សាសនបដិសាសនំ បេសេន្តិ, អញ្ញមញ្ញំ មានគជ្ជិតំ គជ្ជន្តិ។ យុទ្ធេ បន សតិ កោសិនារកានំយេវ ជយោ អភវិស្ស។ កស្មា? យស្មា ធាតុបាសនត្ថំ អាគតា ទេវតា នេសំ បក្ខា អហេសុំ។ បាឡិយំ បន – ‘‘ភគវា អម្ហាកំ គាមក្ខេត្តេ បរិនិព្ពុតោ, ន មយំ ទស្សាម ភគវតោ សរីរានំ ភាគ’’ន្តិ ឯត្តកមេវ អាគតំ។

    Te saṅghe gaṇe etadavocunti sabbepi te sattanagaravāsino āgantvā – ‘‘amhākaṃ dhātuyo vā dentu, yuddhaṃ vā’’ti kusinārānagaraṃ parivāretvā ṭhite – ‘‘etaṃ bhagavā amhākaṃ gāmakkhette’’ti paṭivacanaṃ avocuṃ. Te kira evamāhaṃsu – ‘‘na mayaṃ satthu sāsanaṃ pahiṇimha, nāpi gantvā ānayimha. Satthā pana sayameva āgantvā sāsanaṃ pesetvā amhe pakkosāpesi. Tumhepi kho pana yaṃ tumhākaṃ gāmakkhette ratanaṃ uppajjati, na taṃ amhākaṃ detha. Sadevake ca loke buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi, evarūpaṃ uttamaratanaṃ labhitvā mayaṃ na dassāma. Na kho pana tumhehiyeva mātuthanato khīraṃ pītaṃ, amhehipi mātuthanato khīraṃ pītaṃ. Na tumheyeva purisā, amhepi purisā hotū’’ti aññamaññaṃ ahaṃkāraṃ katvā sāsanapaṭisāsanaṃ pesenti, aññamaññaṃ mānagajjitaṃ gajjanti. Yuddhe pana sati kosinārakānaṃyeva jayo abhavissa. Kasmā? Yasmā dhātupāsanatthaṃ āgatā devatā nesaṃ pakkhā ahesuṃ. Pāḷiyaṃ pana – ‘‘bhagavā amhākaṃ gāmakkhette parinibbuto, na mayaṃ dassāma bhagavato sarīrānaṃ bhāga’’nti ettakameva āgataṃ.

    ២៣៧. ឯវំ វុត្តេ ទោណោ ព្រាហ្មណោតិ ទោណព្រាហ្មណោ ឥមំ តេសំ វិវាទំ សុត្វា – ‘‘ឯតេ រាជានោ ភគវតោ បរិនិព្ពុតដ្ឋានេ វិវាទំ ករោន្តិ, ន ខោ បនេតំ បតិរូបំ, អលំ ឥមិនា កលហេន, វូបសមេស្សាមិ ន’’ន្តិ សោ គន្ត្វា តេ សង្ឃេ គណេ ឯតទវោច។ កិមវោច? ឧន្នតប្បទេសេ ឋត្វា ទ្វិភាណវារបរិមាណំ ទោណគជ្ជិតំ នាម អវោច។ តត្ថ បឋមភាណវារេ តាវ ឯកបទម្បិ តេ ន ជានិំសុ។ ទុតិយភាណវារបរិយោសានេ – ‘‘អាចរិយស្ស វិយ ភោ សទ្ទោ, អាចរិយស្ស វិយ ភោ សទ្ទោ’’តិ សព្ពេ និរវា អហេសុំ។ ជម្ពុទីបតលេ កិរ កុលឃរេ ជាតា យេភុយ្យេន តស្ស ន អន្តេវាសិកោ នាម នត្ថិ។ អថ សោ តេ អត្តនោ វចនំ សុត្វា និរវេ តុណ្ហីភូតេ វិទិត្វា បុន ឯតទវោច – ‘‘សុណន្តុ ភោន្តោ’’តិ ឯតំ គាថាទ្វយំ អវោច។

    237.Evaṃ vutte doṇo brāhmaṇoti doṇabrāhmaṇo imaṃ tesaṃ vivādaṃ sutvā – ‘‘ete rājāno bhagavato parinibbutaṭṭhāne vivādaṃ karonti, na kho panetaṃ patirūpaṃ, alaṃ iminā kalahena, vūpasamessāmi na’’nti so gantvā te saṅghe gaṇe etadavoca. Kimavoca? Unnatappadese ṭhatvā dvibhāṇavāraparimāṇaṃ doṇagajjitaṃ nāma avoca. Tattha paṭhamabhāṇavāre tāva ekapadampi te na jāniṃsu. Dutiyabhāṇavārapariyosāne – ‘‘ācariyassa viya bho saddo, ācariyassa viya bho saddo’’ti sabbe niravā ahesuṃ. Jambudīpatale kira kulaghare jātā yebhuyyena tassa na antevāsiko nāma natthi. Atha so te attano vacanaṃ sutvā nirave tuṇhībhūte viditvā puna etadavoca – ‘‘suṇantu bhonto’’ti etaṃ gāthādvayaṃ avoca.

    តត្ថ អម្ហាកំ ពុទ្ធោតិ អម្ហាកំ ពុទ្ធោ។ អហុ ខន្តិវាទោតិ ពុទ្ធភូមិំ អប្បត្វាបិ បារមិយោ បូរេន្តោ ខន្តិវាទិតាបសកាលេ ធម្មបាលកុមារកាលេ ឆទ្ទន្តហត្ថិកាលេ ភូរិទត្តនាគរាជកាលេ ចម្បេយ្យនាគរាជកាលេ សង្ខបាលនាគរាជកាលេ មហាកបិកាលេ អញ្ញេសុ ច ពហូសុ ជាតកេសុ បរេសុ កោបំ អកត្វា ខន្តិមេវ អកាសិ។ ខន្តិមេវ វណ្ណយិ។ កិមង្គំ បន ឯតរហិ ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ តាទិលក្ខណំ បត្តោ, សព្ពថាបិ អម្ហាកំ ពុទ្ធោ ខន្តិវាទោ អហោសិ, តស្ស ឯវំវិធស្ស។ ន ហិ សាធុ យំ ឧត្តមបុគ្គលស្ស, សរីរភាគេ សិយា សម្បហារោតិ ន ហិ សាធុយន្តិ ន ហិ សាធុ អយំ។ សរីរភាគេតិ សរីរវិភាគនិមិត្តំ, ធាតុកោដ្ឋាសហេតូតិ អត្ថោ។ សិយា សម្បហារោតិ អាវុធសម្បហារោ សាធុ ន សិយាតិ វុត្តំ ហោតិ។

    Tattha amhākaṃ buddhoti amhākaṃ buddho. Ahu khantivādoti buddhabhūmiṃ appatvāpi pāramiyo pūrento khantivāditāpasakāle dhammapālakumārakāle chaddantahatthikāle bhūridattanāgarājakāle campeyyanāgarājakāle saṅkhapālanāgarājakāle mahākapikāle aññesu ca bahūsu jātakesu paresu kopaṃ akatvā khantimeva akāsi. Khantimeva vaṇṇayi. Kimaṅgaṃ pana etarahi iṭṭhāniṭṭhesu tādilakkhaṇaṃ patto, sabbathāpi amhākaṃ buddho khantivādo ahosi, tassa evaṃvidhassa. Na hi sādhu yaṃ uttamapuggalassa, sarīrabhāge siyā sampahāroti na hi sādhuyanti na hi sādhu ayaṃ. Sarīrabhāgeti sarīravibhāganimittaṃ, dhātukoṭṭhāsahetūti attho. Siyā sampahāroti āvudhasampahāro sādhu na siyāti vuttaṃ hoti.

    សព្ពេវ ភោន្តោ សហិតាតិ សព្ពេវ ភោន្តោ សហិតា ហោថ, មា ភិជ្ជថ។ សមគ្គាតិ កាយេន ច វាចាយ ច ឯកសន្និបាតា ឯកវចនា សមគ្គា ហោថ។ សម្មោទមានាតិ ចិត្តេនាបិ អញ្ញមញ្ញំ សម្មោទមានា ហោថ។ ករោមដ្ឋភាគេតិ ភគវតោ សរីរានិ អដ្ឋ ភាគេ ករោម ។ ចក្ខុមតោតិ បញ្ចហិ ចក្ខូហិ ចក្ខុមតោ ពុទ្ធស្ស។ ន កេវលំ តុម្ហេយេវ, ពហុជនោបិ បសន្នោ, តេសុ ឯកោបិ លទ្ធុំ អយុត្តោ នាម នត្ថីតិ ពហុំ ការណំ វត្វា សញ្ញាបេសិ។

    Sabbeva bhonto sahitāti sabbeva bhonto sahitā hotha, mā bhijjatha. Samaggāti kāyena ca vācāya ca ekasannipātā ekavacanā samaggā hotha. Sammodamānāti cittenāpi aññamaññaṃ sammodamānā hotha. Karomaṭṭhabhāgeti bhagavato sarīrāni aṭṭha bhāge karoma . Cakkhumatoti pañcahi cakkhūhi cakkhumato buddhassa. Na kevalaṃ tumheyeva, bahujanopi pasanno, tesu ekopi laddhuṃ ayutto nāma natthīti bahuṃ kāraṇaṃ vatvā saññāpesi.

    ២៣៨. តេសំ សង្ឃានំ គណានំ បដិស្សុត្វាតិ តេសំ តេសំ តតោ តតោ សមាគតសង្ឃានំ សមាគតគណានំ បដិស្សុណិត្វា។ ភគវតោ សរីរានិ អដ្ឋធា សមំ សុវិភត្តំ វិភជិត្វាតិ ឯត្ថ អយមនុក្កមោ – ទោណោ កិរ តេសំ បដិស្សុណិត្វា សុវណ្ណទោណិំ វិវរាបេសិ។ រាជានោ អាគន្ត្វា ទោណិយំយេវ ឋិតា សុវណ្ណវណ្ណា ធាតុយោ ទិស្វា – ‘‘ភគវា សព្ពញ្ញុ បុព្ពេ មយំ តុម្ហាកំ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណបដិមណ្ឌិតំ ឆព្ពណ្ណពុទ្ធរស្មិខចិតំ អសីតិអនុព្យញ្ជនសមុជ្ជលិតសោភំ សុវណ្ណវណ្ណំ សរីរំ អទ្ទសាម, ឥទានិ បន សុវណ្ណវណ្ណាវ ធាតុយោ អវសិដ្ឋា ជាតា, ន យុត្តមិទំ ភគវា តុម្ហាក’’ន្តិ បរិទេវិំសុ។

    238.Tesaṃ saṅghānaṃ gaṇānaṃ paṭissutvāti tesaṃ tesaṃ tato tato samāgatasaṅghānaṃ samāgatagaṇānaṃ paṭissuṇitvā. Bhagavatosarīrāni aṭṭhadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhajitvāti ettha ayamanukkamo – doṇo kira tesaṃ paṭissuṇitvā suvaṇṇadoṇiṃ vivarāpesi. Rājāno āgantvā doṇiyaṃyeva ṭhitā suvaṇṇavaṇṇā dhātuyo disvā – ‘‘bhagavā sabbaññu pubbe mayaṃ tumhākaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ chabbaṇṇabuddharasmikhacitaṃ asītianubyañjanasamujjalitasobhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ addasāma, idāni pana suvaṇṇavaṇṇāva dhātuyo avasiṭṭhā jātā, na yuttamidaṃ bhagavā tumhāka’’nti parideviṃsu.

    ព្រាហ្មណោបិ តស្មិំ សមយេ តេសំ បមត្តភាវំ ញត្វា ទក្ខិណទាឋំ គហេត្វា វេឋន្តរេ ឋបេសិ, អថ បច្ឆា អដ្ឋធា សមំ សុវិភត្តំ វិភជិ, សព្ពាបិ ធាតុយោ បាកតិកនាឡិយា សោឡស នាឡិយោ អហេសុំ, ឯកេកនគរវាសិនោ ទ្វេ ទ្វេ នាឡិយោ លភិំសុ។ ព្រាហ្មណស្ស បន ធាតុយោ វិភជន្តស្សេវ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ – ‘‘កេន នុ ខោ សទេវកស្ស លោកស្ស កង្ខច្ឆេទនត្ថាយ ចតុសច្ចកថាយ បច្ចយភូតា ភគវតោ ទក្ខិណទាឋា គហិតា’’តិ ឱលោកេន្តោ ‘‘ព្រាហ្មណេន គហិតា’’តិ ទិស្វា – ‘‘ព្រាហ្មណោបិ ទាឋាយ អនុច្ឆវិកំ សក្ការំ កាតុំ ន សក្ខិស្សតិ, គណ្ហាមិ ន’’ន្តិ វេឋន្តរតោ គហេត្វា សុវណ្ណចង្កោដកេ ឋបេត្វា ទេវលោកំ នេត្វា ចូឡាមណិចេតិយេ បតិដ្ឋបេសិ។

    Brāhmaṇopi tasmiṃ samaye tesaṃ pamattabhāvaṃ ñatvā dakkhiṇadāṭhaṃ gahetvā veṭhantare ṭhapesi, atha pacchā aṭṭhadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhaji, sabbāpi dhātuyo pākatikanāḷiyā soḷasa nāḷiyo ahesuṃ, ekekanagaravāsino dve dve nāḷiyo labhiṃsu. Brāhmaṇassa pana dhātuyo vibhajantasseva sakko devānamindo – ‘‘kena nu kho sadevakassa lokassa kaṅkhacchedanatthāya catusaccakathāya paccayabhūtā bhagavato dakkhiṇadāṭhā gahitā’’ti olokento ‘‘brāhmaṇena gahitā’’ti disvā – ‘‘brāhmaṇopi dāṭhāya anucchavikaṃ sakkāraṃ kātuṃ na sakkhissati, gaṇhāmi na’’nti veṭhantarato gahetvā suvaṇṇacaṅkoṭake ṭhapetvā devalokaṃ netvā cūḷāmaṇicetiye patiṭṭhapesi.

    ព្រាហ្មណោបិ ធាតុយោ វិភជិត្វា ទាឋំ អបស្សន្តោ ចោរិកាយ គហិតត្តា – ‘‘កេន មេ ទាឋា គហិតា’’តិ បុច្ឆិតុម្បិ នាសក្ខិ។ ‘‘ននុ តយាវ ធាតុយោ ភាជិតា, កិំ ត្វំ បឋមំយេវ អត្តនោ ធាតុយា អត្ថិភាវំ ន អញ្ញាសី’’តិ អត្តនិ ទោសារោបនំ សម្បស្សន្តោ – ‘‘មយ្ហម្បិ កោដ្ឋាសំ ទេថា’’តិ វត្តុម្បិ នាសក្ខិ។ តតោ – ‘‘អយម្បិ សុវណ្ណតុម្ពោ ធាតុគតិកោវ, យេន តថាគតស្ស ធាតុយោ មិតា, ឥមស្សាហំ ថូបំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឥមំ មេ ភោន្តោ តុម្ពំ ទទន្តូតិ អាហ។

    Brāhmaṇopi dhātuyo vibhajitvā dāṭhaṃ apassanto corikāya gahitattā – ‘‘kena me dāṭhā gahitā’’ti pucchitumpi nāsakkhi. ‘‘Nanu tayāva dhātuyo bhājitā, kiṃ tvaṃ paṭhamaṃyeva attano dhātuyā atthibhāvaṃ na aññāsī’’ti attani dosāropanaṃ sampassanto – ‘‘mayhampi koṭṭhāsaṃ dethā’’ti vattumpi nāsakkhi. Tato – ‘‘ayampi suvaṇṇatumbo dhātugatikova, yena tathāgatassa dhātuyo mitā, imassāhaṃ thūpaṃ karissāmī’’ti cintetvā imaṃ me bhonto tumbaṃ dadantūti āha.

    បិប្បលិវនិយា មោរិយាបិ អជាតសត្តុអាទយោ វិយ ទូតំ បេសេត្វា យុទ្ធសជ្ជាវ និក្ខមិំសុ។

    Pippalivaniyāmoriyāpi ajātasattuādayo viya dūtaṃ pesetvā yuddhasajjāva nikkhamiṃsu.

    ធាតុថូបបូជាវណ្ណនា

    Dhātuthūpapūjāvaṇṇanā

    ២៣៩. រាជគហេ ភគវតោ សរីរានំ ថូបញ្ច មហញ្ច អកាសីតិ កថំ អកាសិ? កុសិនារតោ យាវ រាជគហំ បញ្ចវីសតិ យោជនានិ, ឯត្ថន្តរេ អដ្ឋឧសភវិត្ថតំ សមតលំ មគ្គំ ការេត្វា យាទិសំ មល្លរាជានោ មកុដពន្ធនស្ស ច សន្ថាគារស្ស ច អន្តរេ បូជំ ការេសុំ។ តាទិសំ បញ្ចវីសតិយោជនេបិ មគ្គេ បូជំ ការេត្វា លោកស្ស អនុក្កណ្ឋនត្ថំ សព្ពត្ថ អន្តរាបណេ បសារេត្វា សុវណ្ណទោណិយំ បក្ខិត្តធាតុយោ សត្តិបញ្ជរេន បរិក្ខិបាបេត្វា អត្តនោ វិជិតេ បញ្ចយោជនសតបរិមណ្ឌលេ មនុស្សេ សន្និបាតាបេសិ។ តេ ធាតុយោ គហេត្វា កុសិនារតោ សាធុកីឡិតំ កីឡន្តា និក្ខមិត្វា យត្ថ យត្ថ សុវណ្ណវណ្ណានិ បុប្ផានិ បស្សន្តិ, តត្ថ តត្ថ ធាតុយោ សត្តិអន្តរេ ឋបេត្វា បូជំ អកំសុ។ តេសំ បុប្ផានំ ខីណកាលេ គច្ឆន្តិ, រថស្ស ធុរដ្ឋានំ បច្ឆិមដ្ឋានេ សម្បត្តេ សត្ត ទិវសេ សាធុកីឡិតំ កីឡន្តិ។ ឯវំ ធាតុយោ គហេត្វា អាគច្ឆន្តានំ សត្ត វស្សានិ សត្ត មាសានិ សត្ត ទិវសានិ វីតិវត្តានិ។

    239.Rājagahe bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca akāsīti kathaṃ akāsi? Kusinārato yāva rājagahaṃ pañcavīsati yojanāni, etthantare aṭṭhausabhavitthataṃ samatalaṃ maggaṃ kāretvā yādisaṃ mallarājāno makuṭabandhanassa ca santhāgārassa ca antare pūjaṃ kāresuṃ. Tādisaṃ pañcavīsatiyojanepi magge pūjaṃ kāretvā lokassa anukkaṇṭhanatthaṃ sabbattha antarāpaṇe pasāretvā suvaṇṇadoṇiyaṃ pakkhittadhātuyo sattipañjarena parikkhipāpetvā attano vijite pañcayojanasataparimaṇḍale manusse sannipātāpesi. Te dhātuyo gahetvā kusinārato sādhukīḷitaṃ kīḷantā nikkhamitvā yattha yattha suvaṇṇavaṇṇāni pupphāni passanti, tattha tattha dhātuyo sattiantare ṭhapetvā pūjaṃ akaṃsu. Tesaṃ pupphānaṃ khīṇakāle gacchanti, rathassa dhuraṭṭhānaṃ pacchimaṭṭhāne sampatte satta divase sādhukīḷitaṃ kīḷanti. Evaṃ dhātuyo gahetvā āgacchantānaṃ satta vassāni satta māsāni satta divasāni vītivattāni.

    មិច្ឆាទិដ្ឋិកា – ‘‘សមណស្ស គោតមស្ស បរិនិព្ពុតកាលតោ បដ្ឋាយ ពលក្ការេន សាធុកីឡិតាយ ឧបទ្ទុតម្ហ សព្ពេ នោ កម្មន្តា នដ្ឋា’’តិ ឧជ្ឈាយន្តា មនំ បទោសេត្វា ឆឡាសីតិសហស្សមត្តា អបាយេ និព្ពត្តា។ ខីណាសវា អាវជ្ជិត្វា ‘‘មហាជនោ មនំ បទោសេត្វា អបាយេ និព្ពត្តី’’តិ ទិស្វា – ‘‘សក្កំ ទេវរាជានំ ធាតុអាហរណូបាយំ ការេស្សាមា’’តិ តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា តមត្ថំ អារោចេត្វា – ‘‘ធាតុអាហរណូបាយំ ករោហិ មហារាជា’’តិ អាហំសុ។ សក្កោ អាហ – ‘‘ភន្តេ, បុថុជ្ជនោ នាម អជាតសត្តុនា សមោ សទ្ធោ នត្ថិ, ន សោ មម វចនំ ករិស្សតិ, អបិច ខោ មារវិភិំសកសទិសំ វិភិំសកំ ទស្សេស្សាមិ, មហាសទ្ទំ សាវេស្សាមិ, យក្ខគាហកខិបិតកអរោចកេ ករិស្សាមិ, តុម្ហេ ‘អមនុស្សា មហារាជ កុបិតា ធាតុយោ អាហរាបេថា’តិ វទេយ្យាថ, ឯវំ សោ អាហរាបេស្សតី’’តិ។ អថ ខោ សក្កោ តំ សព្ពំ អកាសិ។

    Micchādiṭṭhikā – ‘‘samaṇassa gotamassa parinibbutakālato paṭṭhāya balakkārena sādhukīḷitāya upaddutamha sabbe no kammantā naṭṭhā’’ti ujjhāyantā manaṃ padosetvā chaḷāsītisahassamattā apāye nibbattā. Khīṇāsavā āvajjitvā ‘‘mahājano manaṃ padosetvā apāye nibbattī’’ti disvā – ‘‘sakkaṃ devarājānaṃ dhātuāharaṇūpāyaṃ kāressāmā’’ti tassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocetvā – ‘‘dhātuāharaṇūpāyaṃ karohi mahārājā’’ti āhaṃsu. Sakko āha – ‘‘bhante, puthujjano nāma ajātasattunā samo saddho natthi, na so mama vacanaṃ karissati, apica kho māravibhiṃsakasadisaṃ vibhiṃsakaṃ dassessāmi, mahāsaddaṃ sāvessāmi, yakkhagāhakakhipitakaarocake karissāmi, tumhe ‘amanussā mahārāja kupitā dhātuyo āharāpethā’ti vadeyyātha, evaṃ so āharāpessatī’’ti. Atha kho sakko taṃ sabbaṃ akāsi.

    ថេរាបិ រាជានំ ឧបសង្កមិត្វា – ‘‘មហារាជ, អមនុស្សា កុបិតា, ធាតុយោ អាហរាបេហី’’តិ ភណិំសុ។ រាជា – ‘‘ន តាវ, ភន្តេ, មយ្ហំ ចិត្តំ តុស្សតិ, ឯវំ សន្តេបិ អាហរន្តូ’’តិ អាហ។ សត្តមទិវសេ ធាតុយោ អាហរិំសុ។ ឯវំ អាហតា ធាតុយោ គហេត្វា រាជគហេ ថូបញ្ច មហញ្ច អកាសិ។ ឥតរេបិ អត្តនោ អត្តនោ ពលានុរូបេន អាហរិត្វា សកសកដ្ឋានេសុ ថូបញ្ច មហញ្ច អកំសុ។

    Therāpi rājānaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘mahārāja, amanussā kupitā, dhātuyo āharāpehī’’ti bhaṇiṃsu. Rājā – ‘‘na tāva, bhante, mayhaṃ cittaṃ tussati, evaṃ santepi āharantū’’ti āha. Sattamadivase dhātuyo āhariṃsu. Evaṃ āhatā dhātuyo gahetvā rājagahe thūpañca mahañca akāsi. Itarepi attano attano balānurūpena āharitvā sakasakaṭṭhānesu thūpañca mahañca akaṃsu.

    ២៤០. ឯវមេតំ ភូតបុព្ពន្តិ ឯវំ ឯតំ ធាតុភាជនញ្ចេវ ទសថូបករណញ្ច ជម្ពុទីបេ ភូតបុព្ពន្តិ បច្ឆា សង្គីតិការកា អាហំសុ។ ឯវំ បតិដ្ឋិតេសុ បន ថូបេសុ មហាកស្សបត្ថេរោ ធាតូនំ អន្តរាយំ ទិស្វា រាជានំ អជាតសត្តុំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘មហារាជ, ឯកំ ធាតុនិធានំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ សាធុ, ភន្តេ, និធានកម្មំ តាវ មម ហោតុ, សេសធាតុយោ បន កថំ អាហរាមីតិ? ន, មហារាជ, ធាតុអាហរណំ តុយ្ហំ ភារោ, អម្ហាកំ ភារោតិ។ សាធុ, ភន្តេ, តុម្ហេ ធាតុយោ អាហរថ, អហំ ធាតុនិធានំ ករិស្សាមីតិ។ ថេរោ តេសំ តេសំ រាជកុលានំ បរិចរណមត្តមេវ ឋបេត្វា សេសធាតុយោ អាហរិ។ រាមគាមេ បន ធាតុយោ នាគា បរិគ្គណ្ហិំសុ, តាសំ អន្តរាយោ នត្ថិ។ ‘‘អនាគតេ លង្កាទីបេ មហាវិហារេ មហាចេតិយម្ហិ និទហិស្សន្តី’’តិ តា ន អាហរិត្វា សេសេហិ សត្តហិ នគរេហិ អាហរិត្វា រាជគហស្ស បាចីនទក្ខិណទិសាភាគេ ឋត្វា – ‘‘ឥមស្មិំ ឋានេ យោ បាសាណោ អត្ថិ, សោ អន្តរធាយតុ, បំសុ សុវិសុទ្ធា ហោតុ, ឧទកំ មា ឧដ្ឋហតូ’’តិ អធិដ្ឋាសិ។

    240.Evametaṃ bhūtapubbanti evaṃ etaṃ dhātubhājanañceva dasathūpakaraṇañca jambudīpe bhūtapubbanti pacchā saṅgītikārakā āhaṃsu. Evaṃ patiṭṭhitesu pana thūpesu mahākassapatthero dhātūnaṃ antarāyaṃ disvā rājānaṃ ajātasattuṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, ekaṃ dhātunidhānaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Sādhu, bhante, nidhānakammaṃ tāva mama hotu, sesadhātuyo pana kathaṃ āharāmīti? Na, mahārāja, dhātuāharaṇaṃ tuyhaṃ bhāro, amhākaṃ bhāroti. Sādhu, bhante, tumhe dhātuyo āharatha, ahaṃ dhātunidhānaṃ karissāmīti. Thero tesaṃ tesaṃ rājakulānaṃ paricaraṇamattameva ṭhapetvā sesadhātuyo āhari. Rāmagāme pana dhātuyo nāgā pariggaṇhiṃsu, tāsaṃ antarāyo natthi. ‘‘Anāgate laṅkādīpe mahāvihāre mahācetiyamhi nidahissantī’’ti tā na āharitvā sesehi sattahi nagarehi āharitvā rājagahassa pācīnadakkhiṇadisābhāge ṭhatvā – ‘‘imasmiṃ ṭhāne yo pāsāṇo atthi, so antaradhāyatu, paṃsu suvisuddhā hotu, udakaṃ mā uṭṭhahatū’’ti adhiṭṭhāsi.

    រាជា តំ ឋានំ ខណាបេត្វា តតោ ឧទ្ធតបំសុនា ឥដ្ឋកា ការេត្វា អសីតិមហាសាវកានំ ចេតិយានិ ការេតិ។ ‘‘ឥធ រាជា កិំ ការេតី’’តិ បុច្ឆន្តានម្បិ ‘‘មហាសាវកានំ ចេតិយានី’’តិ វទន្តិ, ន កោចិ ធាតុនិធានភាវំ ជានាតិ។ អសីតិហត្ថគម្ភីរេ បន តស្មិំ បទេសេ ជាតេ ហេដ្ឋា លោហសន្ថារំ សន្ថរាបេត្វា តត្ថ ថូបារាមេ ចេតិយឃរប្បមាណំ តម្ពលោហមយំ គេហំ ការាបេត្វា អដ្ឋ អដ្ឋ ហរិចន្ទនាទិមយេ ករណ្ឌេ ច ថូបេ ច ការាបេសិ។ អថ ភគវតោ ធាតុយោ ហរិចន្ទនករណ្ឌេ បក្ខិបិត្វា តំ ហរិចន្ទនករណ្ឌកម្បិ អញ្ញស្មិំ ហរិចន្ទនករណ្ឌកេ, តម្បិ អញ្ញស្មិន្តិ ឯវំ អដ្ឋ ហរិចន្ទនករណ្ឌេ ឯកតោ កត្វា ឯតេនេវ ឧបាយេន តេ អដ្ឋ ករណ្ឌេ អដ្ឋសុ ហរិចន្ទនថូបេសុ, អដ្ឋ ហរិចន្ទនថូបេ អដ្ឋសុ លោហិតចន្ទនករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ លោហិតចន្ទនករណ្ឌេ អដ្ឋសុ លោហិតចន្ទនថូបេសុ, អដ្ឋ លោហិតចន្ទនថូបេ អដ្ឋសុ ទន្តករណ្ឌេសុ , អដ្ឋ ទន្តករណ្ឌេ អដ្ឋសុ ទន្តថូបេសុ, អដ្ឋ ទន្តថូបេ អដ្ឋសុ សព្ពរតនករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ សព្ពរតនករណ្ឌេ អដ្ឋសុ សព្ពរតនថូបេសុ, អដ្ឋ សព្ពរតនថូបេ អដ្ឋសុ សុវណ្ណករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ សុវណ្ណករណ្ឌេ, អដ្ឋសុ សុវណ្ណថូបេសុ, អដ្ឋ សុវណ្ណថូបេ អដ្ឋសុ រជតករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ រជតករណ្ឌេ អដ្ឋសុ រជតថូបេសុ, អដ្ឋ រជតថូបេ, អដ្ឋសុ មណិករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ មណិករណ្ឌេ អដ្ឋសុ មណិថូបេសុ, អដ្ឋ មណិថូបេ អដ្ឋសុ លោហិតង្កករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ លោហិតង្កករណ្ឌេ អដ្ឋសុ លោហិតង្កថូបេសុ, អដ្ឋ លោហិតង្កថូបេ អដ្ឋសុ មសារគល្លករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ មសារគល្លករណ្ឌេ អដ្ឋសុ មសារគល្លថូបេសុ, អដ្ឋ មសារគល្លថូបេ អដ្ឋសុ ផលិកករណ្ឌេសុ, អដ្ឋ ផលិកករណ្ឌេ អដ្ឋសុ ផលិកមយថូបេសុ បក្ខិបិ។

    Rājā taṃ ṭhānaṃ khaṇāpetvā tato uddhatapaṃsunā iṭṭhakā kāretvā asītimahāsāvakānaṃ cetiyāni kāreti. ‘‘Idha rājā kiṃ kāretī’’ti pucchantānampi ‘‘mahāsāvakānaṃ cetiyānī’’ti vadanti, na koci dhātunidhānabhāvaṃ jānāti. Asītihatthagambhīre pana tasmiṃ padese jāte heṭṭhā lohasanthāraṃ santharāpetvā tattha thūpārāme cetiyagharappamāṇaṃ tambalohamayaṃ gehaṃ kārāpetvā aṭṭha aṭṭha haricandanādimaye karaṇḍe ca thūpe ca kārāpesi. Atha bhagavato dhātuyo haricandanakaraṇḍe pakkhipitvā taṃ haricandanakaraṇḍakampi aññasmiṃ haricandanakaraṇḍake, tampi aññasminti evaṃ aṭṭha haricandanakaraṇḍe ekato katvā eteneva upāyena te aṭṭha karaṇḍe aṭṭhasu haricandanathūpesu, aṭṭha haricandanathūpe aṭṭhasu lohitacandanakaraṇḍesu, aṭṭha lohitacandanakaraṇḍe aṭṭhasu lohitacandanathūpesu, aṭṭha lohitacandanathūpe aṭṭhasu dantakaraṇḍesu , aṭṭha dantakaraṇḍe aṭṭhasu dantathūpesu, aṭṭha dantathūpe aṭṭhasu sabbaratanakaraṇḍesu, aṭṭha sabbaratanakaraṇḍe aṭṭhasu sabbaratanathūpesu, aṭṭha sabbaratanathūpe aṭṭhasu suvaṇṇakaraṇḍesu, aṭṭha suvaṇṇakaraṇḍe, aṭṭhasu suvaṇṇathūpesu, aṭṭha suvaṇṇathūpe aṭṭhasu rajatakaraṇḍesu, aṭṭha rajatakaraṇḍe aṭṭhasu rajatathūpesu, aṭṭha rajatathūpe, aṭṭhasu maṇikaraṇḍesu, aṭṭha maṇikaraṇḍe aṭṭhasu maṇithūpesu, aṭṭha maṇithūpe aṭṭhasu lohitaṅkakaraṇḍesu, aṭṭha lohitaṅkakaraṇḍe aṭṭhasu lohitaṅkathūpesu, aṭṭha lohitaṅkathūpe aṭṭhasu masāragallakaraṇḍesu, aṭṭha masāragallakaraṇḍe aṭṭhasu masāragallathūpesu, aṭṭha masāragallathūpe aṭṭhasu phalikakaraṇḍesu, aṭṭha phalikakaraṇḍe aṭṭhasu phalikamayathūpesu pakkhipi.

    សព្ពេសំ ឧបរិមំ ផលិកចេតិយំ ថូបារាមចេតិយប្បមាណំ អហោសិ, តស្ស ឧបរិ សព្ពរតនមយំ គេហំ ការេសិ, តស្ស ឧបរិ សុវណ្ណមយំ, តស្ស ឧបរិ រជតមយំ, តស្ស ឧបរិ តម្ពលោហមយំ គេហំ។ តត្ថ សព្ពរតនមយំ វាលិកំ ឱកិរិត្វា ជលជថលជបុប្ផានំ សហស្សានិ វិប្បកិរិត្វា អឌ្ឍឆដ្ឋានិ ជាតកសតានិ អសីតិមហាថេរេ សុទ្ធោទនមហារាជានំ មហាមាយាទេវិំ សត្ត សហជាតេតិ សព្ពានេតានិ សុវណ្ណមយានេវ ការេសិ។ បញ្ចបញ្ចសតេ សុវណ្ណរជតមយេ បុណ្ណឃដេ ឋបាបេសិ, បញ្ច សុវណ្ណទ្ធជសតេ ឧស្សាបេសិ។ បញ្ចសតេ សុវណ្ណទីបេ, បញ្ចសតេ រជតទីបេ ការាបេត្វា សុគន្ធតេលស្ស បូរេត្វា តេសុ ទុកូលវដ្ដិយោ ឋបេសិ។

    Sabbesaṃ uparimaṃ phalikacetiyaṃ thūpārāmacetiyappamāṇaṃ ahosi, tassa upari sabbaratanamayaṃ gehaṃ kāresi, tassa upari suvaṇṇamayaṃ, tassa upari rajatamayaṃ, tassa upari tambalohamayaṃ gehaṃ. Tattha sabbaratanamayaṃ vālikaṃ okiritvā jalajathalajapupphānaṃ sahassāni vippakiritvā aḍḍhachaṭṭhāni jātakasatāni asītimahāthere suddhodanamahārājānaṃ mahāmāyādeviṃ satta sahajāteti sabbānetāni suvaṇṇamayāneva kāresi. Pañcapañcasate suvaṇṇarajatamaye puṇṇaghaṭe ṭhapāpesi, pañca suvaṇṇaddhajasate ussāpesi. Pañcasate suvaṇṇadīpe, pañcasate rajatadīpe kārāpetvā sugandhatelassa pūretvā tesu dukūlavaṭṭiyo ṭhapesi.

    អថាយស្មា មហាកស្សបោ – ‘‘មាលា មា មិលាយន្តុ, គន្ធា មា វិនស្សន្តុ, ទីបា មា វិជ្ឈាយន្តូ’’តិ អធិដ្ឋហិត្វា សុវណ្ណបដ្ដេ អក្ខរានិ ឆិន្ទាបេសិ –

    Athāyasmā mahākassapo – ‘‘mālā mā milāyantu, gandhā mā vinassantu, dīpā mā vijjhāyantū’’ti adhiṭṭhahitvā suvaṇṇapaṭṭe akkharāni chindāpesi –

    ‘‘អនាគតេ បិយទាសោ នាម កុមារោ ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា អសោកោ ធម្មរាជា ភវិស្សតិ។ សោ ឥមា ធាតុយោ វិត្ថារិកា ករិស្សតី’’តិ។

    ‘‘Anāgate piyadāso nāma kumāro chattaṃ ussāpetvā asoko dhammarājā bhavissati. So imā dhātuyo vitthārikā karissatī’’ti.

    រាជា សព្ពបសាធនេហិ បូជេត្វា អាទិតោ បដ្ឋាយ ទ្វារំ បិទហន្តោ និក្ខមិ, សោ តម្ពលោហទ្វារំ បិទហិត្វា អាវិញ្ឆនរជ្ជុយំ កុញ្ចិកមុទ្ទិកំ ពន្ធិត្វា តត្ថេវ មហន្តំ មណិក្ខន្ធំ ឋបេត្វា – ‘‘អនាគតេ ទលិទ្ទរាជា ឥមំ មណិំ គហេត្វា ធាតូនំ សក្ការំ ករោតូ’’តិ អក្ខរំ ឆិន្ទាបេសិ។

    Rājā sabbapasādhanehi pūjetvā ādito paṭṭhāya dvāraṃ pidahanto nikkhami, so tambalohadvāraṃ pidahitvā āviñchanarajjuyaṃ kuñcikamuddikaṃ bandhitvā tattheva mahantaṃ maṇikkhandhaṃ ṭhapetvā – ‘‘anāgate daliddarājā imaṃ maṇiṃ gahetvā dhātūnaṃ sakkāraṃ karotū’’ti akkharaṃ chindāpesi.

    សក្កោ ទេវរាជា វិស្សកម្មំ អាមន្តេត្វា – ‘‘តាត, អជាតសត្តុនា ធាតុនិធានំ កតំ, ឯត្ថ អារក្ខំ បដ្ឋបេហី’’តិ បហិណិ។ សោ អាគន្ត្វា វាឡសង្ឃាដយន្តំ យោជេសិ, កដ្ឋរូបកានិ តស្មិំ ធាតុគព្ភេ ផលិកវណ្ណខគ្គេ គាហេត្វា វាតសទិសេន វេគេន អនុបរិយាយន្តំ យន្តំ យោជេត្វា ឯកាយ ឯវ អាណិយា ពន្ធិត្វា សមន្តតោ គិញ្ជកាវសថាការេន សិលាបរិក្ខេបំ កត្វា ឧបរិ ឯកាយ បិទហិត្វា បំសុំ បក្ខិបិត្វា ភូមិំ សមំ កត្វា តស្ស ឧបរិ បាសាណថូបំ បតិដ្ឋបេសិ។ ឯវំ និដ្ឋិតេ ធាតុនិធានេ យាវតាយុកំ ឋត្វា ថេរោបិ បរិនិព្ពុតោ, រាជាបិ យថាកម្មំ គតោ, តេបិ មនុស្សា កាលង្កតា។

    Sakko devarājā vissakammaṃ āmantetvā – ‘‘tāta, ajātasattunā dhātunidhānaṃ kataṃ, ettha ārakkhaṃ paṭṭhapehī’’ti pahiṇi. So āgantvā vāḷasaṅghāṭayantaṃ yojesi, kaṭṭharūpakāni tasmiṃ dhātugabbhe phalikavaṇṇakhagge gāhetvā vātasadisena vegena anupariyāyantaṃ yantaṃ yojetvā ekāya eva āṇiyā bandhitvā samantato giñjakāvasathākārena silāparikkhepaṃ katvā upari ekāya pidahitvā paṃsuṃ pakkhipitvā bhūmiṃ samaṃ katvā tassa upari pāsāṇathūpaṃ patiṭṭhapesi. Evaṃ niṭṭhite dhātunidhāne yāvatāyukaṃ ṭhatvā theropi parinibbuto, rājāpi yathākammaṃ gato, tepi manussā kālaṅkatā.

    អបរភាគេ បិយទាសោ នាម កុមារោ ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា អសោកោ នាម ធម្មរាជា ហុត្វា តា ធាតុយោ គហេត្វា ជម្ពុទីបេ វិត្ថារិកា អកាសិ។ កថំ? សោ និគ្រោធសាមណេរំ និស្សាយ សាសនេ លទ្ធប្បសាទោ ចតុរាសីតិ វិហារសហស្សានិ ការេត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ បុច្ឆិ – ‘‘ភន្តេ, មយា ចតុរាសីតិ វិហារសហស្សានិ ការិតានិ, ធាតុយោ កុតោ លភិស្សាមី’’តិ? មហារាជ, – ‘‘ធាតុនិធានំ នាម អត្ថី’’តិ សុណោម, ន បន បញ្ញាយតិ – ‘‘អសុកស្មិំ ឋានេ’’តិ។ រាជា រាជគហេ ចេតិយំ ភិន្ទាបេត្វា ធាតុំ អបស្សន្តោ បដិបាកតិកំ ការេត្វា ភិក្ខុភិក្ខុនិយោ ឧបាសកឧបាសិកាយោតិ ចតស្សោ បរិសា គហេត្វា វេសាលិំ គតោ។ តត្រាបិ អលភិត្វា កបិលវត្ថុំ។ តត្រាបិ អលភិត្វា រាមគាមំ គតោ។ រាមគាមេ នាគា ចេតិយំ ភិន្ទិតុំ ន អទំសុ, ចេតិយេ និបតិតកុទាលោ ខណ្ឌាខណ្ឌំ ហោតិ។ ឯវំ តត្រាបិ អលភិត្វា អល្លកប្បំ វេឋទីបំ បាវំ កុសិនារន្តិ សព្ពត្ថ ចេតិយានិ ភិន្ទិត្វា ធាតុំ អលភិត្វាវ បដិបាកតិកានិ កត្វា បុន រាជគហំ គន្ត្វា ចតស្សោ បរិសា សន្និបាតាបេត្វា – ‘‘អត្ថិ កេនចិ សុតបុព្ពំ ‘អសុកដ្ឋានេ នាម ធាតុនិធាន’ន្តិ’’ បុច្ឆិ។

    Aparabhāge piyadāso nāma kumāro chattaṃ ussāpetvā asoko nāma dhammarājā hutvā tā dhātuyo gahetvā jambudīpe vitthārikā akāsi. Kathaṃ? So nigrodhasāmaṇeraṃ nissāya sāsane laddhappasādo caturāsīti vihārasahassāni kāretvā bhikkhusaṅghaṃ pucchi – ‘‘bhante, mayā caturāsīti vihārasahassāni kāritāni, dhātuyo kuto labhissāmī’’ti? Mahārāja, – ‘‘dhātunidhānaṃ nāma atthī’’ti suṇoma, na pana paññāyati – ‘‘asukasmiṃ ṭhāne’’ti. Rājā rājagahe cetiyaṃ bhindāpetvā dhātuṃ apassanto paṭipākatikaṃ kāretvā bhikkhubhikkhuniyo upāsakaupāsikāyoti catasso parisā gahetvā vesāliṃ gato. Tatrāpi alabhitvā kapilavatthuṃ. Tatrāpi alabhitvā rāmagāmaṃ gato. Rāmagāme nāgā cetiyaṃ bhindituṃ na adaṃsu, cetiye nipatitakudālo khaṇḍākhaṇḍaṃ hoti. Evaṃ tatrāpi alabhitvā allakappaṃ veṭhadīpaṃ pāvaṃ kusināranti sabbattha cetiyāni bhinditvā dhātuṃ alabhitvāva paṭipākatikāni katvā puna rājagahaṃ gantvā catasso parisā sannipātāpetvā – ‘‘atthi kenaci sutapubbaṃ ‘asukaṭṭhāne nāma dhātunidhāna’nti’’ pucchi.

    តត្រេកោ វីសវស្សសតិកោ ថេរោ – ‘‘អសុកដ្ឋានេ ធាតុនិធាន’’ន្តិ ន ជានាមិ, មយ្ហំ បន បិតា មហាថេរោ មំ សត្តវស្សកាលេ មាលាចង្កោដកំ គាហាបេត្វា – ‘‘ឯហិ សាមណេរ, អសុកគច្ឆន្តរេ បាសាណថូបោ អត្ថិ, តត្ថ គច្ឆាមា’’តិ គន្ត្វា បូជេត្វា – ‘‘ឥមំ ឋានំ ឧបធារេតុំ វដ្ដតិ សាមណេរា’’តិ អាហ។ អហំ ឯត្តកំ ជានាមិ មហារាជាតិ អាហ។ រាជា ‘‘ឯតទេវ ឋាន’’ន្តិ វត្វា គច្ឆេ ហារេត្វា បាសាណថូបញ្ច បំសុញ្ច អបនេត្វា ហេដ្ឋា សុធាភូមិំ អទ្ទស។ តតោ សុធញ្ច ឥដ្ឋកាយោ ច ហារេត្វា អនុបុព្ពេន បរិវេណំ ឱរុយ្ហ សត្តរតនវាលុកំ អសិហត្ថានិ ច កដ្ឋរូបកានិ សម្បរិវត្តកានិ អទ្ទស។ សោ យក្ខទាសកេ បក្កោសាបេត្វា ពលិកម្មំ ការេត្វាបិ នេវ អន្តំ ន កោដិំ បស្សន្តោ ទេវតានំ នមស្សមានោ – ‘‘អហំ ឥមា ធាតុយោ គហេត្វា ចតុរាសីតិយា វិហារសហស្សេសុ និទហិត្វា សក្ការំ ករោមិ, មា មេ ទេវតា អន្តរាយំ ករោន្តូ’’តិ អាហ។

    Tatreko vīsavassasatiko thero – ‘‘asukaṭṭhāne dhātunidhāna’’nti na jānāmi, mayhaṃ pana pitā mahāthero maṃ sattavassakāle mālācaṅkoṭakaṃ gāhāpetvā – ‘‘ehi sāmaṇera, asukagacchantare pāsāṇathūpo atthi, tattha gacchāmā’’ti gantvā pūjetvā – ‘‘imaṃ ṭhānaṃ upadhāretuṃ vaṭṭati sāmaṇerā’’ti āha. Ahaṃ ettakaṃ jānāmi mahārājāti āha. Rājā ‘‘etadeva ṭhāna’’nti vatvā gacche hāretvā pāsāṇathūpañca paṃsuñca apanetvā heṭṭhā sudhābhūmiṃ addasa. Tato sudhañca iṭṭhakāyo ca hāretvā anupubbena pariveṇaṃ oruyha sattaratanavālukaṃ asihatthāni ca kaṭṭharūpakāni samparivattakāni addasa. So yakkhadāsake pakkosāpetvā balikammaṃ kāretvāpi neva antaṃ na koṭiṃ passanto devatānaṃ namassamāno – ‘‘ahaṃ imā dhātuyo gahetvā caturāsītiyā vihārasahassesu nidahitvā sakkāraṃ karomi, mā me devatā antarāyaṃ karontū’’ti āha.

    សក្កោ ទេវរាជា ចារិកំ ចរន្តោ តំ ទិស្វា វិស្សកម្មំ អាមន្តេសិ – ‘‘តាត, អសោកោ ធម្មរាជា ‘ធាតុយោ នីហរិស្សាមី’តិ បរិវេណំ ឱតិណ្ណោ, គន្ត្វា កដ្ឋរូបកានិ ហារេហី’’តិ។ សោ បញ្ចចូឡគាមទារកវេសេន គន្ត្វា រញ្ញោ បុរតោ ធនុហត្ថោ ឋត្វា – ‘‘ហរាមិ មហារាជា’’តិ អាហ។ ‘‘ហរ, តាតា’’តិ សរំ គហេត្វា សន្ធិម្ហិយេវ វិជ្ឈិ, សព្ពំ វិប្បកិរិយិត្ថ។ អថ រាជា អាវិញ្ឆនេ ពន្ធំ កុញ្ចិកមុទ្ទិកំ គណ្ហិ, មណិក្ខន្ធំ បស្សិ។ ‘‘អនាគតេ ទលិទ្ទរាជា ឥមំ មណិំ គហេត្វា ធាតូនំ សក្ការំ ករោតូ’’តិ បុន អក្ខរានិ ទិស្វា កុជ្ឈិត្វា – ‘‘មាទិសំ នាម រាជានំ ទលិទ្ទរាជាតិ វត្តុំ អយុត្ត’’ន្តិ បុនប្បុនំ ឃដេត្វា ទ្វារំ វិវរាបេត្វា អន្តោគេហំ បវិដ្ឋោ។

    Sakko devarājā cārikaṃ caranto taṃ disvā vissakammaṃ āmantesi – ‘‘tāta, asoko dhammarājā ‘dhātuyo nīharissāmī’ti pariveṇaṃ otiṇṇo, gantvā kaṭṭharūpakāni hārehī’’ti. So pañcacūḷagāmadārakavesena gantvā rañño purato dhanuhattho ṭhatvā – ‘‘harāmi mahārājā’’ti āha. ‘‘Hara, tātā’’ti saraṃ gahetvā sandhimhiyeva vijjhi, sabbaṃ vippakiriyittha. Atha rājā āviñchane bandhaṃ kuñcikamuddikaṃ gaṇhi, maṇikkhandhaṃ passi. ‘‘Anāgate daliddarājā imaṃ maṇiṃ gahetvā dhātūnaṃ sakkāraṃ karotū’’ti puna akkharāni disvā kujjhitvā – ‘‘mādisaṃ nāma rājānaṃ daliddarājāti vattuṃ ayutta’’nti punappunaṃ ghaṭetvā dvāraṃ vivarāpetvā antogehaṃ paviṭṭho.

    អដ្ឋារសវស្សាធិកានំ ទ្វិន្នំ វស្សសតានំ ឧបរិ អារោបិតទីបា តថេវ បជ្ជលន្តិ។ នីលុប្បលបុប្ផានិ តង្ខណំ អាហរិត្វា អារោបិតានិ វិយ, បុប្ផសន្ថារោ តង្ខណំ សន្ថតោ វិយ, គន្ធា តំ មុហុត្តំ បិសិត្វា ឋបិតា វិយ រាជា សុវណ្ណបដ្ដំ គហេត្វា – ‘‘អនាគតេ បិយទាសោ នាម កុមារោ ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា អសោកោ នាម ធម្មរាជា ភវិស្សតិ សោ ឥមា ធាតុយោ វិត្ថារិកា ករិស្សតី’’តិ វាចេត្វា – ‘‘ទិដ្ឋោ ភោ, អហំ អយ្យេន មហាកស្សបត្ថេរេនា’’តិ វត្វា វាមហត្ថំ អាភុជិត្វា ទក្ខិណេន ហត្ថេន អប្ផោដេសិ។ សោ តស្មិំ ឋានេ បរិចរណធាតុមត្តមេវ ឋបេត្វា សេសា ធាតុយោ គហេត្វា ធាតុគេហំ បុព្ពេ បិហិតនយេនេវ បិទហិត្វា សព្ពំ យថាបកតិយាវ កត្វា ឧបរិ បាសាណចេតិយំ បតិដ្ឋាបេត្វា ចតុរាសីតិយា វិហារសហស្សេសុ ធាតុយោ បតិដ្ឋាបេត្វា មហាថេរេ វន្ទិត្វា បុច្ឆិ – ‘‘ទាយាទោម្ហិ, ភន្តេ, ពុទ្ធសាសនេ’’តិ។ កិស្ស ទាយាទោ ត្វំ, មហារាជ, ពាហិរកោ ត្វំ សាសនស្សាតិ។ ភន្តេ, ឆន្នវុតិកោដិធនំ វិស្សជ្ជេត្វា ចតុរាសីតិ វិហារសហស្សានិ ការេត្វា អហំ ន ទាយាទោ, អញ្ញោ កោ ទាយាទោតិ? បច្ចយទាយកោ នាម ត្វំ មហារាជ, យោ បន អត្តនោ បុត្តញ្ច ធីតរញ្ច បព្ពាជេតិ, អយំ សាសនេ ទាយាទោ នាមាតិ។ សោ បុត្តញ្ច ធីតរញ្ច បព្ពាជេសិ។ អថ នំ ថេរា អាហំសុ – ‘‘ឥទានិ, មហារាជ, សាសនេ ទាយាទោសី’’តិ។

    Aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ upari āropitadīpā tatheva pajjalanti. Nīluppalapupphāni taṅkhaṇaṃ āharitvā āropitāni viya, pupphasanthāro taṅkhaṇaṃ santhato viya, gandhā taṃ muhuttaṃ pisitvā ṭhapitā viya rājā suvaṇṇapaṭṭaṃ gahetvā – ‘‘anāgate piyadāso nāma kumāro chattaṃ ussāpetvā asoko nāma dhammarājā bhavissati so imā dhātuyo vitthārikā karissatī’’ti vācetvā – ‘‘diṭṭho bho, ahaṃ ayyena mahākassapattherenā’’ti vatvā vāmahatthaṃ ābhujitvā dakkhiṇena hatthena apphoṭesi. So tasmiṃ ṭhāne paricaraṇadhātumattameva ṭhapetvā sesā dhātuyo gahetvā dhātugehaṃ pubbe pihitanayeneva pidahitvā sabbaṃ yathāpakatiyāva katvā upari pāsāṇacetiyaṃ patiṭṭhāpetvā caturāsītiyā vihārasahassesu dhātuyo patiṭṭhāpetvā mahāthere vanditvā pucchi – ‘‘dāyādomhi, bhante, buddhasāsane’’ti. Kissa dāyādo tvaṃ, mahārāja, bāhirako tvaṃ sāsanassāti. Bhante, channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā caturāsīti vihārasahassāni kāretvā ahaṃ na dāyādo, añño ko dāyādoti? Paccayadāyako nāma tvaṃ mahārāja, yo pana attano puttañca dhītarañca pabbājeti, ayaṃ sāsane dāyādo nāmāti. So puttañca dhītarañca pabbājesi. Atha naṃ therā āhaṃsu – ‘‘idāni, mahārāja, sāsane dāyādosī’’ti.

    ឯវមេតំ ភូតបុព្ពន្តិ ឯវំ ឯតំ អតីតេ ធាតុនិធានម្បិ ជម្ពុទីបតលេ ភូតបុព្ពន្តិ។ តតិយសង្គីតិការាបិ ឥមំ បទំ ឋបយិំសុ។

    Evametaṃbhūtapubbanti evaṃ etaṃ atīte dhātunidhānampi jambudīpatale bhūtapubbanti. Tatiyasaṅgītikārāpi imaṃ padaṃ ṭhapayiṃsu.

    អដ្ឋទោណំ ចក្ខុមតោ សរីរន្តិអាទិគាថាយោ បន តម្ពបណ្ណិទីបេ ថេរេហិ វុត្តាតិ។

    Aṭṭhadoṇaṃ cakkhumato sarīrantiādigāthāyo pana tambapaṇṇidīpe therehi vuttāti.

    ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    មហាបរិនិព្ពានសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ៤. មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនា • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៣. មហាបរិនិព្ពានសុត្តំ • 3. Mahāparinibbānasuttaṃ

    ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៣. មហាបរិនិព្ពានសុត្តវណ្ណនា • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact