Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဒီဃနိကာယ (ဋီကာ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ၃. မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā

    ၁၃၁. ပူဇနီယဘာဝတော , ဗုဒ္ဓသမ္ပဒဉ္စ ပဟာယ ပဝတ္တတာ မဟန္တဉ္စ တံ ပရိနိဗ္ဗာနဉ္စာတိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနံ; သဝာသနပ္ပဟာနတော မဟန္တံ ကိလေသက္ခယံ နိသ္သာယ ပဝတ္တံ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနံ; မဟတာ ကာလေန မဟတာ ဝာ ဂုဏရာသိနာ သာဓိတံ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနံ; မဟန္တဘာဝာယ, ဓာတူနံ ဗဟုဘာဝာယ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနံ; မဟတော လောကတော နိသ္သဋံ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနံ; သဗ္ဗလောကာသာဓာရဏတ္တာ ဗုဒ္ဓာနံ သီလာဒိဂုဏေဟိ မဟတော ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနံ; မဟတိ သာသနေ ပတိဋ္ဌိတေ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ, တပ္ပဋိသံယုတ္တံ သုတ္တံ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တံ။ ဂိဇ္ဈာ ဧတ္ထ ဝသန္တီတိ ဂိဇ္ဈံ, ဂိဇ္ဈံ ကူဋံ ဧတသ္သာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော, ဂိဇ္ဈံ ဝိယ ဝာ ဂိဇ္ဈံ, ကူဋံ, တံ ဧတသ္သာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော, ပဗ္ဗတော, တသ္မိံ ဂိဇ္ဈကူဋေ။ တေနာဟ ‘‘ဂိဇ္ဈာ’’တိအာဒိ။ အဘိယာတုကာမောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒော အဘိဘဝနတ္ထော, ‘‘အဘိဝိဇာနာတူ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၂၄၄; ၃.၈၅; မ. နိ. ၃.၂၅၆) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘အဘိဘဝနတ္ထာယ ယာတုကာမော’’တိ။ ဝဇ္ဇိရာဇာနောတိ ‘‘ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ ဣမေ’’တိအာဒိတော ပဝတ္တံ ဝစနံ ဥပာဒာယ ‘‘ဝဇ္ဇီ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ရာဇာနော, ဝဇ္ဇီရဋ္ဌသ္သ ဝာ ရာဇာနော ဝဇ္ဇိရာဇာနော။ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌသ္သ ပန ဝဇ္ဇိသမညာ တန္နိဝာသိရာဇကုမာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရာဇိဒ္ဓိယာတိ ရာဇဘာဝာနုဂတေန သဘာဝေန။ သော ပန သဘာဝော နေသံ ဂဏရာဇူနံ မိထော သာမဂ္ဂိယာ လောကေ ပာကဋော, စိရဋ္ဌာယီ စ အဟောသီတိ ‘‘သမဂ္ဂဘာဝံ ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနု အနု တံသမင္ဂိနော ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အနုဘာဝော, အနုဘာဝော ဧဝ အာနုဘာဝော, ပတာပော, သော ပန နေသံ ပတာပော ဟတ္ထိအသ္သာဒိဝာဟနသမ္ပတ္တိယာ, တတ္ထ စ သုသိက္ခိတဘာဝေန လောကေ ပာကဋော ဇာတောတိ ‘‘ဧတေန။ပေ.။ ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာဠစ္ဆိဂ္ဂလေနာတိ ကုဉ္စိကာဆိဒ္ဒေန။ အသနန္တိ သရံ။ အတိပာတယိသ္သန္တီတိ အတိက္ကာမေန္တိ။ ပောင္ခာနုပောင္ခန္တိ ပောင္ခသ္သ အနုပောင္ခံ, ပုရိမသရသ္သ ပောင္ခပဒာနုဂတပောင္ခံ ဣတရံ သရံ ကတ္ဝာတိ အတ္ထော။ အဝိရာဓိတန္တိ အဝိရဇ္ဈိတံ။ ဥစ္ဆိန္ဒိသ္သာမီတိ ဥမ္မူလနဝသေန ကုလသန္တတိံ ဆိန္ဒိသ္သာမိ။ အယနံ ဝဍ္ဎနံ အယော, တပ္ပဋိက္ခေပေန အနယောတိ အာဟ ‘‘အဝဍ္ဎိယာ ဧတံ နာမ’’န္တိ။ ဝိက္ခိပတီတိ ဝိဒူရတော ခိပတိ, အပနေတီတိ အတ္ထော။

    131. Pūjanīyabhāvato , buddhasampadañca pahāya pavattatā mahantañca taṃ parinibbānañcāti mahāparinibbānaṃ; savāsanappahānato mahantaṃ kilesakkhayaṃ nissāya pavattaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahatā kālena mahatā vā guṇarāsinā sādhitaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahantabhāvāya, dhātūnaṃ bahubhāvāya parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahato lokato nissaṭaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; sabbalokāsādhāraṇattā buddhānaṃ sīlādiguṇehi mahato buddhassa bhagavato parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahati sāsane patiṭṭhite parinibbānantipi mahāparinibbānanti buddhassa bhagavato parinibbānaṃ vuccati, tappaṭisaṃyuttaṃ suttaṃ mahāparinibbānasuttaṃ. Gijjhā ettha vasantīti gijjhaṃ, gijjhaṃ kūṭaṃ etassāti gijjhakūṭo, gijjhaṃ viya vā gijjhaṃ, kūṭaṃ, taṃ etassāti gijjhakūṭo, pabbato, tasmiṃ gijjhakūṭe. Tenāha ‘‘gijjhā’’tiādi. Abhiyātukāmoti ettha abhi-saddo abhibhavanattho, ‘‘abhivijānātū’’tiādīsu (dī. ni. 2.244; 3.85; ma. ni. 3.256) viyāti āha ‘‘abhibhavanatthāya yātukāmo’’ti. Vajjirājānoti ‘‘vajjetabbā ime’’tiādito pavattaṃ vacanaṃ upādāya ‘‘vajjī’’ti laddhanāmā rājāno, vajjīraṭṭhassa vā rājāno vajjirājāno. Vajjiraṭṭhassa pana vajjisamaññā tannivāsirājakumāravasena veditabbā. Rājiddhiyāti rājabhāvānugatena sabhāvena. So pana sabhāvo nesaṃ gaṇarājūnaṃ mitho sāmaggiyā loke pākaṭo, ciraṭṭhāyī ca ahosīti ‘‘samaggabhāvaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. Anu anu taṃsamaṅgino bhāveti vaḍḍhetīti anubhāvo, anubhāvo eva ānubhāvo, patāpo, so pana nesaṃ patāpo hatthiassādivāhanasampattiyā, tattha ca susikkhitabhāvena loke pākaṭo jātoti ‘‘etena…pe… kathesī’’ti vuttaṃ. Tāḷacchiggalenāti kuñcikāchiddena. Asananti saraṃ. Atipātayissantīti atikkāmenti. Poṅkhānupoṅkhanti poṅkhassa anupoṅkhaṃ, purimasarassa poṅkhapadānugatapoṅkhaṃ itaraṃ saraṃ katvāti attho. Avirādhitanti avirajjhitaṃ. Ucchindissāmīti ummūlanavasena kulasantatiṃ chindissāmi. Ayanaṃ vaḍḍhanaṃ ayo, tappaṭikkhepena anayoti āha ‘‘avaḍḍhiyā etaṃ nāma’’nti. Vikkhipatīti vidūrato khipati, apanetīti attho.

    ဂင္ဂာယန္တိ ဂင္ဂာသမီပေ။ ပဋ္ဋနဂာမန္တိ သကဋပဋ္ဋနဂာမံ။ အာဏာတိ အာဏာ ဝတ္တတိ။ အဍ္ဎယောဇနန္တိ စ တသ္မိံ ပဋ္ဋနေ အဍ္ဎယောဇနဋ္ဌာနဝာသိနော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ရာတိ တသ္မိံ ပဋ္ဋနေ။ ဗလဝာဃာတဇာတောတိ ဥပ္ပန္နဗလဝကောဓော။

    Gaṅgāyanti gaṅgāsamīpe. Paṭṭanagāmanti sakaṭapaṭṭanagāmaṃ. Āṇāti āṇā vattati. Aḍḍhayojananti ca tasmiṃ paṭṭane aḍḍhayojanaṭṭhānavāsino sandhāya vuttaṃ. Tatrāti tasmiṃ paṭṭane. Balavāghātajātoti uppannabalavakodho.

    မေတိ မယ္ဟံ။ ဂတေနာတိ ဂမနေန။

    Meti mayhaṃ. Gatenāti gamanena.

    ရာဇအပရိဟာနိယဓမ္မဝဏ္ဏနာ

    Rājaaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ၁၃၄. သီတံ ဝာ ဥဏ္ဟံ ဝာ နတ္ထိ, တာယံ ဝေလာယံ ပုညာနုဘာဝေန ဗုဒ္ဓာနံ သဗ္ဗကာလံ သမသီတုဏ္ဟာဝ ဥတု ဟောတိ, တံ သန္ဓာယ တထာ ဝုတ္တံ။ အဘိဏ္ဟံ သန္နိပာတာတိ နိစ္စသန္နိပာတာ, တံ ပန နိစ္စသန္နိပာတတံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဒိဝသသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္နိပာတဗဟုလာတိ ပစုရသန္နိပာတာ။ ဝောသာနန္တိ သင္ကောစံ။ ‘‘ယာဝကီဝ’’န္တိ ဧကမေဝေတံ ပဒံ အနိယမတော ပရိမာဏဝာစီ, ကာလော စေတ္ထ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ယတ္တကံ ကာလ’’န္တိ။ ‘‘ဝုဒ္ဓိယေဝာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဗ္ယတိရေကမုခေန ဒသ္သေတုံ ‘‘အဘိဏ္ဟံ အသန္နိပတန္တာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာကုလာတိ ခုဘိတာ, န ပသန္နာ။ ဘိဇ္ဇိတ္ဝာတိ ဝဂ္ဂဗန္ဓတော ဝိဘဇ္ဇ ဝိသုံ ဝိသုံ ဟုတ္ဝာ။

    134.Sītaṃ vā uṇhaṃ vā natthi, tāyaṃ velāyaṃ puññānubhāvena buddhānaṃ sabbakālaṃ samasītuṇhāva utu hoti, taṃ sandhāya tathā vuttaṃ. Abhiṇhaṃ sannipātāti niccasannipātā, taṃ pana niccasannipātataṃ dassetuṃ ‘‘divasassā’’tiādi vuttaṃ. Sannipātabahulāti pacurasannipātā. Vosānanti saṅkocaṃ. ‘‘Yāvakīva’’nti ekamevetaṃ padaṃ aniyamato parimāṇavācī, kālo cettha adhippetoti āha ‘‘yattakaṃ kāla’’nti. ‘‘Vuddhiyevā’’tiādinā vuttamatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘abhiṇhaṃ asannipatantā hī’’tiādi vuttaṃ. Ākulāti khubhitā, na pasannā. Bhijjitvāti vaggabandhato vibhajja visuṃ visuṃ hutvā.

    သန္နိပာတဘေရိယာတိ သန္နိပာတာရောစနဘေရိယာ။ အဍ္ဎဘုတ္တာ ဝာတိ သာမိဘုတ္တာ စ။ ဩသီဒမာနေတိ ဟာယမာနေ။

    Sannipātabheriyāti sannipātārocanabheriyā. Aḍḍhabhuttā vāti sāmibhuttā ca. Osīdamāneti hāyamāne.

    ပုဗ္ဗေ အကတန္တိ ပုဗ္ဗေ အနိဗ္ဗတ္တံ။ သုင္ကန္တိ ဘဏ္ဍံ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တေဟိ ပဗ္ဗတခဏ္ဍ နဒီတိတ္ထဂာမဒ္ဝာရာဒီသု ရာဇပုရိသာနံ ဒာတဗ္ဗဘာဂံ။ ဗလိန္တိ နိပ္ဖန္နသသ္သာဒိတော ဆဘာဂံ, သတ္တဘာဂန္တိအာဒိနာ လဒ္ဓကရံ။ ဒဏ္ဍန္တိ ဒသဝီသတိကဟာပဏာဒိကံ အပရာဓာနုရူပံ ဂဟေတဗ္ဗဓနဒဏ္ဍံ။ ဝဇ္ဇိဓမ္မန္တိ ဝဇ္ဇိရာဇဓမ္မံ။ ဣဒာနိ အပညတ္တပညာပနာဒီသု တပ္ပဋိက္ခေပ အာဒီနဝာနိသံသေ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘တေသံ အပညတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပာရိစရိယက္ခမာတိ ဥပဋ္ဌာနက္ခမာ။

    Pubbe akatanti pubbe anibbattaṃ. Suṅkanti bhaṇḍaṃ gahetvā gacchantehi pabbatakhaṇḍa nadītitthagāmadvārādīsu rājapurisānaṃ dātabbabhāgaṃ. Balinti nipphannasassādito chabhāgaṃ, sattabhāgantiādinā laddhakaraṃ. Daṇḍanti dasavīsatikahāpaṇādikaṃ aparādhānurūpaṃ gahetabbadhanadaṇḍaṃ. Vajjidhammanti vajjirājadhammaṃ. Idāni apaññattapaññāpanādīsu tappaṭikkhepa ādīnavānisaṃse vitthārato dassetuṃ ‘‘tesaṃ apaññatta’’ntiādi vuttaṃ. Pāricariyakkhamāti upaṭṭhānakkhamā.

    ကုလဘောဂဣသ္သရိယာဒိဝသေန မဟတီ မတ္တာ ပမာဏံ ဧတေသန္တိ မဟာမတ္တာ, နီတိသတ္ထဝိဟိတေ ဝိနိစ္ဆယေ ဌပိတာ မဟာမတ္တာ ဝိနိစ္ဆယမဟာမတ္တာ, တေသံ။ ဒေန္တီတိ နိယ္ယာတေန္တိ။ သစေ စောရောတိ ဧဝံသညိနော သစေ ဟောန္တိ။ ပာပဘီရုတာယ အတ္တနာ ကိဉ္စိ အဝတ္ဝာ။ ဒဏ္ဍနီတိသညိတေ ဝောဟာရေ နိယုတ္တာတိ ဝောဟာရိကာ, ယေ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သုတ္တဓရာ နီတိသုတ္တဓရာ , ဤဒိသေ ဝောဟာရဝိနိစ္ဆယေ နိယမေတ္ဝာ ဌပိတာ။ ပရမ္ပရာဘတေသု အဋ္ဌသု ကုလေသု ဇာတာ အဂတိဂမနဝိရတာ အဋ္ဌမဟလ္လကပုရိသာ အဋ္ဌကုလိကာ။

    Kulabhogaissariyādivasena mahatī mattā pamāṇaṃ etesanti mahāmattā, nītisatthavihite vinicchaye ṭhapitā mahāmattā vinicchayamahāmattā, tesaṃ. Dentīti niyyātenti. Sace coroti evaṃsaññino sace honti. Pāpabhīrutāya attanā kiñci avatvā. Daṇḍanītisaññite vohāre niyuttāti vohārikā, ye ‘‘dhammaṭṭhā’’ti vuccanti. Suttadharā nītisuttadharā , īdise vohāravinicchaye niyametvā ṭhapitā. Paramparābhatesu aṭṭhasu kulesu jātā agatigamanaviratā aṭṭhamahallakapurisā aṭṭhakulikā.

    သက္ကာရန္တိ ဥပကာရံ။ ဂရုဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတ္ဝာတိ ‘‘ဣမေ အမ္ဟာကံ ဂရုနော’’တိ တတ္ထ ဂရုဘာဝံ ပတိ ပတိ ဥပဋ္ဌပေတ္ဝာ။ မာနေန္တီတိ သမ္မာနေန္တိ, တံ ပန သမ္မာနနံ တေသု နေသံ အတ္တမနတာပုဗ္ဗကန္တိ အာဟ ‘‘မနေန ပိယာယန္တီ’’တိ။ နိပစ္စကာရန္တိ ပဏိပာတံ။ ဒသ္သေန္တီတိ ‘‘ဣမေ အမ္ဟာကံ ပိတာမဟာ , မာတာမဟာ’’တိအာဒိနာ နီစစိတ္တာ ဟုတ္ဝာ ဂရုစိတ္တာကာရံ ဒသ္သေန္တိ။ သန္ဓာရေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓံ အဝိစ္ဆိန္နံ ကတ္ဝာ ဃဋေတုံ။

    Sakkāranti upakāraṃ. Garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvāti ‘‘ime amhākaṃ garuno’’ti tattha garubhāvaṃ pati pati upaṭṭhapetvā. Mānentīti sammānenti, taṃ pana sammānanaṃ tesu nesaṃ attamanatāpubbakanti āha ‘‘manena piyāyantī’’ti. Nipaccakāranti paṇipātaṃ. Dassentīti ‘‘ime amhākaṃ pitāmahā , mātāmahā’’tiādinā nīcacittā hutvā garucittākāraṃ dassenti. Sandhāretunti sambandhaṃ avicchinnaṃ katvā ghaṭetuṃ.

    ပသယ္ဟာကာရသ္သာတိ ဗလက္ကာရသ္သ။ ကာမံ ဝုဒ္ဓိယာ ပူဇနီယတာယ ‘‘ဝုဒ္ဓိဟာနိယော’’တိ ဝုတ္တံ, အတ္ထော ပန ဝုတ္တာနုက္ကမေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗော, ပာဠိယံ ဝာ ယသ္မာ ‘‘ဝုဒ္ဓိယေဝ ပာဋိကင္ခာ, နော ပရိဟာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဒနုက္ကမေန ‘‘ဝုဒ္ဓိဟာနိယော’’တိ ဝုတ္တံ။

    Pasayhākārassāti balakkārassa. Kāmaṃ vuddhiyā pūjanīyatāya ‘‘vuddhihāniyo’’ti vuttaṃ, attho pana vuttānukkameneva yojetabbo, pāḷiyaṃ vā yasmā ‘‘vuddhiyeva pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti vuttaṃ, tasmā tadanukkamena ‘‘vuddhihāniyo’’ti vuttaṃ.

    ဝိပစ္စိတုံ အလဒ္ဓောကာသေ ပာပကမ္မေ, တသ္သ ကမ္မသ္သ ဝိပာကေ ဝာ အနဝသရောဝ ဒေဝတောပသဂ္ဂော, တသ္မိံ ပန လဒ္ဓောကာသေ သိယာ ဒေဝတောပသဂ္ဂသ္သ အဝသရောတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နံ။ပေ.။ ဝဍ္ဎေန္တီ’’တိ။ ဧတေနေဝ အနုပ္ပန္နံ သုခန္တိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဗလကာယသ္သ ဒိဂုဏတိဂုဏတာဒသ္သနံ, ပဋိဘယဘာဝဒသ္သန’’န္တိ ဧဝံ အာဒိနာ ဒေဝတာနံ သင္ဂာမသီသေ သဟာယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Vipaccituṃ aladdhokāse pāpakamme, tassa kammassa vipāke vā anavasarova devatopasaggo, tasmiṃ pana laddhokāse siyā devatopasaggassa avasaroti āha ‘‘anuppannaṃ…pe… vaḍḍhentī’’ti. Eteneva anuppannaṃ sukhanti etthāpi attho veditabbo. ‘‘Balakāyassa diguṇatiguṇatādassanaṃ, paṭibhayabhāvadassana’’nti evaṃ ādinā devatānaṃ saṅgāmasīse sahāyatā veditabbā.

    အနိစ္ဆိတန္တိ အနိဋ္ဌံ။ အာဝရဏတောတိ နိသေဓနတော။ ယသ္သ ဓမ္မတော အနပေတာ ဓမ္မိယာတိ ဣဓ ‘‘ဓမ္မိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ မိဂသူကရာဒိဃာတာယ သုနခာဒီနံ ကဍ္ဎိတ္ဝာ ဝနစရဏံ ဝာဇော, မိဂဝာ, တတ္ထ နိယုတ္တာ, တေ ဝာ ဝာဇေန္တိ နေန္တီတိ ဝာဇိကာ, မိဂဝဓစာရိနော။ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆတိ။ ကာယိကဝာစသိကပယောဂေန ဟိ သာ လောကေ ပာကဋာ ပကာသဘူတာတိ။

    Anicchitanti aniṭṭhaṃ. Āvaraṇatoti nisedhanato. Yassa dhammato anapetā dhammiyāti idha ‘‘dhammikā’’ti vuttā. Migasūkarādighātāya sunakhādīnaṃ kaḍḍhitvā vanacaraṇaṃ vājo, migavā, tattha niyuttā, te vā vājenti nentīti vājikā, migavadhacārino. Cittappavattiṃ pucchati. Kāyikavācasikapayogena hi sā loke pākaṭā pakāsabhūtāti.

    ၁၃၅. ဒေဝာယတနဘာဝေန စိတတ္တာ, လောကသ္သ စိတ္တီကာရဋ္ဌာနတ္တာ စ စေတိယံ အဟောသိ။

    135. Devāyatanabhāvena citattā, lokassa cittīkāraṭṭhānattā ca cetiyaṃ ahosi.

    ကာမံကာရဝသေန ကိဉ္စိပိ န ကရဏီယာတိ အကရဏီယာ။ ကာမံကာရော ပန ဟတ္ထဂတကရဏဝသေနာတိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော’’တိ။ အဘိမုခယုဒ္ဓေနာတိ အဘိမုခံ ဥဇုကမေဝ သင္ဂာမကရဏေန။ ဥပလာပနံ သာမံ ဒာနဉ္စာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘေဒောပိ ဣဓ ဥပာယော ဧဝာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညတ္ရ မိထုဘေဒာယာ’’တိ။ ယုဒ္ဓသ္သ ပန အနုပာယတာ ပဂေဝ ပကာသိတာ။ ဣဒန္တိ ‘‘အညတ္ရ ဥပလာပနာယ, အညတ္ရ မိထုဘေဒာ’’တိ စ ဣဒံ ဝစနံ။ ကထာယ နယံ လဘိတ္ဝာတိ ‘‘ယာဝကီဝဉ္စ။ပေ.။ နော ပရိဟာနီ’’တိ ဣမာယ ဘဂဝတော ကထာယ နယံ ဥပာယံ လဘိတ္ဝာ။

    Kāmaṃkāravasena kiñcipi na karaṇīyāti akaraṇīyā. Kāmaṃkāro pana hatthagatakaraṇavasenāti āha ‘‘aggahetabbāti attho’’ti. Abhimukhayuddhenāti abhimukhaṃ ujukameva saṅgāmakaraṇena. Upalāpanaṃ sāmaṃ dānañcāti dassetuṃ ‘‘ala’’ntiādi vuttaṃ. Bhedopi idha upāyo evāti vuttaṃ ‘‘aññatra mithubhedāyā’’ti. Yuddhassa pana anupāyatā pageva pakāsitā. Idanti ‘‘aññatra upalāpanāya, aññatra mithubhedā’’ti ca idaṃ vacanaṃ. Kathāya nayaṃ labhitvāti ‘‘yāvakīvañca…pe… no parihānī’’ti imāya bhagavato kathāya nayaṃ upāyaṃ labhitvā.

    အနုကမ္ပာယာတိ ဝဇ္ဇိရာဇေသု အနုဂ္ဂဟေန။ အသ္သာတိ ဘဂဝတော။

    Anukampāyāti vajjirājesu anuggahena. Assāti bhagavato.

    ကထန္တိ ဝဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ကာတဗ္ဗယုဒ္ဓကထံ။ ဥဇုံ ကရိသ္သာမီတိ ပဋိရာဇာနော အာနေတ္ဝာ ပာကာရပရိခာနံ အညထာဘာဝာပာဒနေန ဥဇုဘာဝံ ကရိသ္သာမိ။

    Kathanti vajjīhi saddhiṃ kātabbayuddhakathaṃ. Ujuṃ karissāmīti paṭirājāno ānetvā pākāraparikhānaṃ aññathābhāvāpādanena ujubhāvaṃ karissāmi.

    ပတိဋ္ဌိတဂုဏောတိ ပတိဋ္ဌိတာစရိယဂုဏော။ ဣသ္သရာ သန္နိပတန္တု, မယံ အနိသ္သရာ, တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ကိံ ကရိသ္သာမာတိ လိစ္ဆဝိနော န သန္နိပတိံသူတိ ယောဇနာ။ သူရာ သန္နိပတန္တူတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

    Patiṭṭhitaguṇoti patiṭṭhitācariyaguṇo. Issarā sannipatantu, mayaṃ anissarā, tattha gantvā kiṃ karissāmāti licchavino na sannipatiṃsūti yojanā. Sūrā sannipatantūti etthāpi eseva nayo.

    ဗလဘေရိန္တိ ယုဒ္ဓာယ ဗလကာယသ္သ ဥဋ္ဌာနဘေရိံ။

    Balabherinti yuddhāya balakāyassa uṭṭhānabheriṃ.

    ဘိက္ခုအပရိဟာနိယဓမ္မဝဏ္ဏနာ

    Bhikkhuaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ၁၃၆. အပရိဟာနာယ ဟိတာတိ အပရိဟာနိယာ, န ပရိဟာယန္တိ ဧတေဟီတိ ဝာ အပရိဟာနိယာ, တေ ပန ယသ္မာ အပရိဟာနိယာ ကာရကာ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိဟာနိကရေ’’တိ။ ယသ္မာ ပန တေ ပရိဟာနိကရာနံ ဥဇုပဋိပက္ခဘူတာ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဝုဒ္ဓိဟေတုဘူတေ’’တိ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဥပရူပရိ ဉာဏာလောကံ ပသာဒေန္တီ သတ္တာနံ ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, ပကာသေတဗ္ဗေ စ အတ္ထေ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သုဋ္ဌုတရံ ပာကဋေ ကတ္ဝာ ဒသ္သေတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စန္ဒသဟသ္သံ။ပေ.။ ကထယိသ္သာမီ’’တိ။

    136. Aparihānāya hitāti aparihāniyā, na parihāyanti etehīti vā aparihāniyā, te pana yasmā aparihāniyā kārakā nāma honti, tasmā vuttaṃ ‘‘aparihānikare’’ti. Yasmā pana te parihānikarānaṃ ujupaṭipakkhabhūtā, tasmā āha ‘‘vuddhihetubhūte’’ti. Yasmā bhagavato desanā uparūpari ñāṇālokaṃ pasādentī sattānaṃ hadayandhakāraṃ vidhamati, pakāsetabbe ca atthe hatthatale āmalakaṃ viya suṭṭhutaraṃ pākaṭe katvā dasseti, tasmā vuttaṃ ‘‘candasahassaṃ…pe… kathayissāmī’’ti.

    ယသ္မာ ဘဂဝာ ‘‘တသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ သမ္မုခာ ဝဇ္ဇီနံ အဘိဏ္ဟသန္နိပာတာဒိပဋိပတ္တိံ ကထေန္တောယေဝ အယံ အပရိဟာနိယကထာ အနိယ္ယာနိကာ ဝဋ္ဋနိသ္သိတာ, မယ္ဟံ ပန သာသနေ တထာရူပီ ကထာ ကထေတဗ္ဗာ, သာ ဟောတိ နိယ္ယာနိကာ ဝိဝဋ္ဋနိသ္သိတာ, ယာယ သာသနံ မယ္ဟံ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပရမ္ပိ အဒ္ဓနိယံ အသ္သ စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ စိန္တေသိ, တသ္မာ ဘိက္ခူ သန္နိပာတာပေတ္ဝာ တေသံ အပရိဟာနိယေ ဓမ္မေ ဒေသေန္တော တေနေဝ နိယာမေန ဒေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ဝဇ္ဇိသတ္တကေ ဝုတ္တသဒိသမေဝာ’’တိ။ ဧဝံ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣဓာပိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တတော’’တိအာဒိ ဒိသာသု အာဂတသာသနေ ဝုတ္တံ တံ ကထနံ။ ဝိဟာရသီမာ အာကုလာ ယသ္မာ, တသ္မာ ဥပောသထပဝာရဏာ ဌိတာ။

    Yasmā bhagavā ‘‘tassa brāhmaṇassa sammukhā vajjīnaṃ abhiṇhasannipātādipaṭipattiṃ kathentoyeva ayaṃ aparihāniyakathā aniyyānikā vaṭṭanissitā, mayhaṃ pana sāsane tathārūpī kathā kathetabbā, sā hoti niyyānikā vivaṭṭanissitā, yāya sāsanaṃ mayhaṃ parinibbānato parampi addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitika’’nti cintesi, tasmā bhikkhū sannipātāpetvā tesaṃ aparihāniye dhamme desento teneva niyāmena desesi. Tena vuttaṃ ‘‘idaṃ vajjisattake vuttasadisamevā’’ti. Evaṃ saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘idhāpi cā’’tiādimāha. Tattha ‘‘tato’’tiādi disāsu āgatasāsane vuttaṃ taṃ kathanaṃ. Vihārasīmā ākulā yasmā, tasmā uposathapavāraṇā ṭhitā.

    ဩလီယမာနကောတိ ပာဠိတော, အတ္ထတော စ ဝိနသ္သမာနော။ ဥက္ခိပာပေန္တာတိ ပဂုဏဘာဝကရဏေန, အတ္ထသံဝဏ္ဏနေန စ ပဂ္ဂဏ္ဟန္တာ။

    Olīyamānakoti pāḷito, atthato ca vinassamāno. Ukkhipāpentāti paguṇabhāvakaraṇena, atthasaṃvaṇṇanena ca paggaṇhantā.

    သာဝတ္ထိယံ ဘိက္ခူ ဝိယ ပာစိတ္တိယံ ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ (ပာရာ. ၅၆၅ ဝိတ္ထာရဝတ္ထု)။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဝိယ ဒသဝတ္ထုဒီပနေန (စူဠဝ. ၄၄၆ ဝိတ္ထာရဝတ္ထု)။ ‘‘ဂိဟိဂတာနီတိ ဂိဟိပဋိသံယုတ္တာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂိဟီသု ဂတာနိ, တေဟိ ဉာတာနိ ဂိဟိဂတာနိ။ ဓူမကာလော ဧတသ္သာတိ ဓူမကာလိကံ စိတကဓူမဝူပသမတော ပရံ အပ္ပဝတ္တနတော။

    Sāvatthiyaṃ bhikkhū viya pācittiyaṃ desāpetabboti (pārā. 565 vitthāravatthu). Vajjiputtakā viya dasavatthudīpanena (cūḷava. 446 vitthāravatthu). ‘‘Gihigatānīti gihipaṭisaṃyuttānī’’ti vadanti. Gihīsu gatāni, tehi ñātāni gihigatāni. Dhūmakālo etassāti dhūmakālikaṃ citakadhūmavūpasamato paraṃ appavattanato.

    ထိရဘာဝပ္ပတ္တာတိ သာသနေ ထိရဘာဝံ အနိဝတ္တိတဘာဝံ ဥပဂတာ။ ထေရကာရကေဟီတိ ထေရဘာဝသာဓကေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ အသေက္ခဓမ္မေဟိ။ ဗဟူ ရတ္တိယောတိ ပဗ္ဗဇိတာ ဟုတ္ဝာ ဗဟူ ရတ္တိယော ဇာနန္တိ။ သီလာဒိဂုဏေသု ပတိဋ္ဌာပနမေဝ သာသနေ ပရိဏာယကတာတိ အာဟ ‘‘တီသု သိက္ခာသု ပဝတ္တေန္တီ’’တိ။

    Thirabhāvappattāti sāsane thirabhāvaṃ anivattitabhāvaṃ upagatā. Therakārakehīti therabhāvasādhakehi sīlādiguṇehi asekkhadhammehi. Bahū rattiyoti pabbajitā hutvā bahū rattiyo jānanti. Sīlādiguṇesu patiṭṭhāpanameva sāsane pariṇāyakatāti āha ‘‘tīsu sikkhāsu pavattentī’’ti.

    ဩဝာဒံ န ဒေန္တိ အဘာဇနဘာဝတော။ ပဝေဏီကထန္တိ အာစရိယပရမ္ပရာဘတံ သမ္မာပဋိပတ္တိဒီပနံ ဓမ္မကထံ။ သာရဘူတံ ဓမ္မပရိယာယန္တိ သမထဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလသမ္ပာပနေန သာရဘူတံ ဗောဇ္ဈင္ဂကောသလ္လအနုတ္တရသီတီဘာဝအဓိစိတ္တသုတ္တာဒိဓမ္မတန္တိံ။

    Ovādaṃ na denti abhājanabhāvato. Paveṇīkathanti ācariyaparamparābhataṃ sammāpaṭipattidīpanaṃ dhammakathaṃ. Sārabhūtaṃ dhammapariyāyanti samathavipassanāmaggaphalasampāpanena sārabhūtaṃ bojjhaṅgakosallaanuttarasītībhāvaadhicittasuttādidhammatantiṃ.

    ပုနဗ္ဘဝဒာနံ ပုနဗ္ဘဝော ဥတ္တရပဒလောပေန။ ဣတရေတိ ယေ န ပစ္စယဝသိကာ န အာမိသစက္ခုကာ, တေ န ဂစ္ဆန္တိ တဏ္ဟာယ ဝသံ။

    Punabbhavadānaṃ punabbhavo uttarapadalopena. Itareti ye na paccayavasikā na āmisacakkhukā, te na gacchanti taṇhāya vasaṃ.

    အာရညကေသူတိ အရညဘာဂေသု အရညပရိယာပန္နေသု။ နနု ယတ္ထ ကတ္ထစိပိ တဏ္ဟာ သာဝဇ္ဇာ ဧဝာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဂာမန္တသေနာသနေသု ဟီ’’တိအာဒိ, တေန ‘‘အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပယတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသိနေဟာဒယော ဝိယ အာရညကေသု သေနာသနေသု သာလယတာ သေဝိတဗ္ဗပက္ခိယာ ဧဝာတိ ဒသ္သေတိ။

    Āraññakesūti araññabhāgesu araññapariyāpannesu. Nanu yattha katthacipi taṇhā sāvajjā evāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘gāmantasenāsanesu hī’’tiādi, tena ‘‘anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato’’ti ettha vuttasinehādayo viya āraññakesu senāsanesu sālayatā sevitabbapakkhiyā evāti dasseti.

    အတ္တနာဝာတိ သယမေဝ, တေန ပရေဟိ အနုသ္သာဟိတာနံ သရသေနေဝ အနာဂတာနံ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ အာဂမနံ, အာဂတာနဉ္စ ဖာသုဝိဟာရံ ပစ္စာသိသန္တီတိ ဒသ္သေတိ။ ဣမိနာ နီဟာရေနာတိ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ။ အဂ္ဂဟိတဓမ္မဂ္ဂဟဏန္တိ အဂ္ဂဟိတသ္သ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သ ဥဂ္ဂဟဏံ။ ဂဟိတသဇ္ဈာယကရဏန္တိ ဥဂ္ဂဟိတသ္သ သုဋ္ဌု အတ္ထစိန္တနံ။ စိန္တနတ္ထော ဟိ သဇ္ဈာယသဒ္ဒော။

    Attanāvāti sayameva, tena parehi anussāhitānaṃ saraseneva anāgatānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanaṃ, āgatānañca phāsuvihāraṃ paccāsisantīti dasseti. Iminā nīhārenāti imāya paṭipattiyā. Aggahitadhammaggahaṇanti aggahitassa pariyattidhammassa uggahaṇaṃ. Gahitasajjhāyakaraṇanti uggahitassa suṭṭhu atthacintanaṃ. Cintanattho hi sajjhāyasaddo.

    ဧန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ နိသီဒန္တိ အာသနပညာပနာဒိနာ။

    Entīti upagacchanti. Nisīdanti āsanapaññāpanādinā.

    ၁၃၇. အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန ကမ္မံ အာရာမော။ ကမ္မေ ရတာ, န ဂန္ထဓုရေ, ဝာသဓုရေ ဝာတိ ကမ္မရတာ, အနုယုတ္တာတိ တပ္ပရဘာဝေန ပုနပ္ပုနံ ပသုတာ။ ဣတိ ကာတဗ္ဗကမ္မန္တိ တံ တံ ဘိက္ခူနံ ကာတဗ္ဗံ ဥစ္စာဝစကမ္မံ စီဝရဝိစာရဏာဒိ။ တေနာဟ ‘‘သေယ္ယထိဒ’’န္တိအာဒိ။ ဥပတ္ထမ္ဘနန္တိ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာဒိကရဏံ။ တဉ္ဟိ ပဌမပဋလာဒီနံ ဥပတ္ထမ္ဘနကာရဏတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အယံ ကမ္မရာမတာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ။

    137. Āramitabbaṭṭhena kammaṃ ārāmo. Kamme ratā, na ganthadhure, vāsadhure vāti kammaratā, anuyuttāti tapparabhāvena punappunaṃ pasutā. Iti kātabbakammanti taṃ taṃ bhikkhūnaṃ kātabbaṃ uccāvacakammaṃ cīvaravicāraṇādi. Tenāha ‘‘seyyathida’’ntiādi. Upatthambhananti dupaṭṭatipaṭṭādikaraṇaṃ. Tañhi paṭhamapaṭalādīnaṃ upatthambhanakāraṇattā tathā vuttaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ ayaṃ kammarāmatā paṭikkhittāti āha ‘‘ekacco hī’’tiādi.

    ကရောန္တော ယေဝာတိ ယထာဝုတ္တတိရစ္ဆာနကထံ ကထေန္တောယေဝ။ အတိရစ္ဆာနကထာဘာဝေပိ တသ္သ တတ္ထ တပ္ပရဘာဝဒသ္သနတ္ထံ အဝဓာရဏဝစနံ။ ပရိယန္တကာရီတိ သပရိယန္တံ ကတ္ဝာ ဝတ္တာ။ ‘‘ပရိယန္တဝတိံ ဝာစံ ဘာသိတာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၉, ၁၉၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဘသ္သော ဝာတိ ပရိမိတကထောယေဝ ဧကန္တေန ကထေတဗ္ဗသ္သေဝ ကထနတော။ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ အရိယော တုဏ္ဟီဘာဝော။

    Karonto yevāti yathāvuttatiracchānakathaṃ kathentoyeva. Atiracchānakathābhāvepi tassa tattha tapparabhāvadassanatthaṃ avadhāraṇavacanaṃ. Pariyantakārīti sapariyantaṃ katvā vattā. ‘‘Pariyantavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti (dī. ni. 1.9, 194) hi vuttaṃ. Appabhasso vāti parimitakathoyeva ekantena kathetabbasseva kathanato. Samāpattisamāpajjanaṃ ariyo tuṇhībhāvo.

    နိဒ္ဒာယတိယေဝာတိ နိဒ္ဒောက္ကမနေ အနာဒီနဝဒသ္သီ နိဒ္ဒာယတိယေဝ။ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနာဒိနာ န နံ ဝိနောဒေတိ။

    Niddāyatiyevāti niddokkamane anādīnavadassī niddāyatiyeva. Iriyāpathaparivattanādinā na naṃ vinodeti.

    ဧဝံ သံသဋ္ဌော ဝာတိ ဝုတ္တနယေန ဂဏသင္ဂဏိကာယ သံသဋ္ဌော ဧဝ ဝိဟရတိ။

    Evaṃ saṃsaṭṭho vāti vuttanayena gaṇasaṅgaṇikāya saṃsaṭṭho eva viharati.

    ဒုသ္သီလာ ပာပိစ္ဆာ နာမာတိ သယံ နိသ္သီလာ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ သမန္နာဂတတ္တာ ပာပာ လာမကာ ဣစ္ဆာ ဧတေသန္တိ ပာပိစ္ဆာ။

    Dussīlā pāpicchā nāmāti sayaṃ nissīlā asantaguṇasambhāvanicchāya samannāgatattā pāpā lāmakā icchā etesanti pāpicchā.

    ပာပပုဂ္ဂလေဟိ မေတ္တိကရဏတော ပာပမိတ္တာ။ တေဟိ သဒာ သဟ ပဝတ္တနေန ပာပသဟာယာ။ တတ္ထ နိန္နတာဒိနာ တဒဓိမုတ္တတာယ ပာပသမ္ပဝင္ကာ။

    Pāpapuggalehi mettikaraṇato pāpamittā. Tehi sadā saha pavattanena pāpasahāyā. Tattha ninnatādinā tadadhimuttatāya pāpasampavaṅkā.

    ၁၃၈. သဒ္ဓာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သဒ္ဓာတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓာသမ္ပန္နာ’’တိ။ အာဂမနီယပဋိပဒာယ အာဂတသဒ္ဓာ အာဂမနီယသဒ္ဓာ, သာ သာတိသယာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပရောပဒေသေန ဝိနာ သဒ္ဓေယ္ယဝတ္ထုံ အဝိပရီတတော ဩဂာဟေတ္ဝာ အဓိမုစ္စနတောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဟောတီ’’တိ။ သစ္စပဋိဝေဓတော အာဂတသဒ္ဓာ အဓိဂမသဒ္ဓာ သုရဗန္ဓာဒီနံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၁၁၈; ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၁.သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိဝတ္ထု; ဥဒာ. အဋ္ဌ. ၄၃) ဝိယ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကပသာဒော ပသာဒသဒ္ဓာ မဟာကပ္ပိနရာဇာဒီနံ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၂၃၁; ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၁.မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဝတ္ထု; ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၂.မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ, ဝိတ္ထာရော) ဝိယ။ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဩက္ကန္တိတ္ဝာ ပက္ခန္ဒိတ္ဝာ သဒ္ဒဟနဝသေန ကပ္ပနံ ဩကပ္ပနံ။ ဒုဝိဓာပီတိ ပသာဒသဒ္ဓာပိ ဩကပ္ပနသဒ္ဓာပိ။ တတ္ထ ပသာဒသဒ္ဓာ အပရနေယ္ယရူပာ ဟောတိ သဝနမတ္တေန ပသီဒနတော။ ဩကပ္ပနသဒ္ဓာ သဒ္ဓေယ္ယဝတ္ထုံ ဩဂာဟေတ္ဝာ အနုပဝိသိတ္ဝာ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ပစ္စက္ခံ ကရောန္တီ ဝိယ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓာဓိမုတ္တော ဝက္ကလိတ္ထေရသဒိသော ဟောတီ’’တိ။ တသ္သ ဟီတိ ဩကပ္ပနသဒ္ဓာယ သမန္နာဂတသ္သ။ ဟိရီ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ဟိရိ, ဟိရိ မနော ဧတေသန္တိ ဟိရိမနာတိ အာဟ ‘‘ပာပ။ပေ.။ စိတ္တာ’’တိ။ ပာပတော ဩတ္တပ္ပေန္တိ ဥဗ္ဗိဇ္ဇန္တိ ဘာယန္တီတိ ဩတ္တပ္ပီ။

    138. Saddhā etesaṃ atthīti saddhāti āha ‘‘saddhāsampannā’’ti. Āgamanīyapaṭipadāya āgatasaddhā āgamanīyasaddhā, sā sātisayā mahābodhisattānaṃ paropadesena vinā saddheyyavatthuṃ aviparītato ogāhetvā adhimuccanatoti āha ‘‘sabbaññubodhisattānaṃ hotī’’ti. Saccapaṭivedhato āgatasaddhā adhigamasaddhā surabandhādīnaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.118; dha. pa. aṭṭha. 1.suppabuddhakuṭṭhivatthu; udā. aṭṭha. 43) viya. ‘‘Sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā buddhādīsu uppajjanakapasādo pasādasaddhā mahākappinarājādīnaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.231; dha. pa. aṭṭha. 1.mahākappinattheravatthu; theragā. aṭṭha. 2.mahākappinattheragāthāvaṇṇanā, vitthāro) viya. ‘‘Evameta’’nti okkantitvā pakkhanditvā saddahanavasena kappanaṃ okappanaṃ. Duvidhāpīti pasādasaddhāpi okappanasaddhāpi. Tattha pasādasaddhā aparaneyyarūpā hoti savanamattena pasīdanato. Okappanasaddhā saddheyyavatthuṃ ogāhetvā anupavisitvā ‘‘evameta’’nti paccakkhaṃ karontī viya pavattati. Tenāha ‘‘saddhādhimutto vakkalittherasadiso hotī’’ti. Tassa hīti okappanasaddhāya samannāgatassa. Hirī etassa atthīti hiri, hiri mano etesanti hirimanāti āha ‘‘pāpa…pe… cittā’’ti. Pāpato ottappenti ubbijjanti bhāyantīti ottappī.

    ဗဟု သုတံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိ ဧတေနာတိ ဗဟုသ္သုတော, သုတဂ္ဂဟဏံ စေတ္ထ နိဒသ္သနမတ္တံ ဓာရဏပရိစယပရိပုစ္ဆာနုပေက္ခနဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနာနံ ပေတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ သဝနမူလကတ္တာ ဝာ တေသမ္ပိ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္ထကာမေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိပုရိသတ္ထသိဒ္ဓိယာ ပရိယတ္တဘာဝတော စ ပရိယတ္တိ, တီဏိ ပိဋကာနိ။ သစ္စပ္ပဋိဝေဓော သစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ တဒပိ ဗာဟုသစ္စံ ယထာဝုတ္တဗာဟုသစ္စကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ ပရိယတ္တိ အဓိပ္ပေတာ သစ္စပဋိဝေဓာဝဟေန ဗာဟုသစ္စေန ဗဟုသ္သုတဘာဝသ္သ ဣဓ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ သောတိ ပရိယတ္တိဗဟုသ္သုတော။ စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ ပဉ္စမသ္သ ပကာရသ္သ အဘာဝတော။ သဗ္ဗတ္ထကဗဟုသ္သုတောတိ နိသ္သယမုစ္စနကဗဟုသ္သုတာဒယော ဝိယ ပဒေသိကော အဟုတ္ဝာ ပိဋကတ္တယေ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဗာဟုသစ္စသဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗသ္သ အတ္ထသ္သ ကာယနတော ကထနတော သဗ္ဗတ္ထကဗဟုသ္သုတော။ တေ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မာနံ မူလဘူတေ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော။

    Bahu sutaṃ suttageyyādi etenāti bahussuto, sutaggahaṇaṃ cettha nidassanamattaṃ dhāraṇaparicayaparipucchānupekkhanadiṭṭhinijjhānānaṃ pettha icchitabbattā. Savanamūlakattā vā tesampi taggahaṇeneva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato, diṭṭhadhammikādipurisatthasiddhiyā pariyattabhāvato ca pariyatti, tīṇi piṭakāni. Saccappaṭivedho saccānaṃ paṭivijjhanaṃ. Tadapi bāhusaccaṃ yathāvuttabāhusaccakiccanipphattito. Pariyatti adhippetā saccapaṭivedhāvahena bāhusaccena bahussutabhāvassa idha icchitattā. Soti pariyattibahussuto. Catubbidho hoti pañcamassa pakārassa abhāvato. Sabbatthakabahussutoti nissayamuccanakabahussutādayo viya padesiko ahutvā piṭakattaye sabbatthakameva bāhusaccasabbhāvato sabbassa atthassa kāyanato kathanato sabbatthakabahussuto. Te idha adhippetā paṭipattipaṭivedhasaddhammānaṃ mūlabhūte pariyattisaddhamme suppatiṭṭhitabhāvato.

    အာရဒ္ဓန္တိ ပဂ္ဂဟိတံ။ တံ ပန ဒုဝိဓမ္ပိ ဝီရိယာရမ္ဘဝိဘာဂေန ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကကာတိ ဧကာကိနော, ဝူပကဋ္ဌဝိဟာရိနောတိ အတ္ထော။

    Āraddhanti paggahitaṃ. Taṃ pana duvidhampi vīriyārambhavibhāgena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekakāti ekākino, vūpakaṭṭhavihārinoti attho.

    ပုစ္ဆိတ္ဝာတိ ပရတော ပုစ္ဆိတ္ဝာ။ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတုန္တိ ‘‘တ္ဝံ အသုကနာမော’’တိ ဝတ္ဝာ တေဟိ ‘‘အာမာ’’တိ ပဋိဇာနာပေတုန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ စိရကတာဒိအနုသ္သရဏသမတ္ထသတိနေပက္ကာနံ အပ္ပကသိရေနေဝ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဧဝရူပေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။

    Pucchitvāti parato pucchitvā. Sampaṭicchāpetunti ‘‘tvaṃ asukanāmo’’ti vatvā tehi ‘‘āmā’’ti paṭijānāpetunti attho. Evaṃ cirakatādianussaraṇasamatthasatinepakkānaṃ appakasireneva satisambojjhaṅgabhāvanāpāripūriṃ gacchatīti dassanatthaṃ ‘‘evarūpe bhikkhū sandhāyā’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘apicā’’tiādi.

    ၁၃၉. ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ ‘‘ဗောဓီ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အင္ဂောတိ ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပသတ္ထော, သုန္ဒရော ဝာ ဗောဇ္ဈင္ဂော သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏောတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနံ အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တဘာဝသလ္လက္ခဏသင္ခာတံ အာရမ္မဏေ ဥပဋ္ဌာနံ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော။ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပီဠနာဒိပ္ပကာရတော ဝိစယော ဥပပရိက္ခာ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ ပဝိစယလက္ခဏော။ အနုပ္ပန္နာ ကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိဝသေန စိတ္တသ္သ ပဂ္ဂဟော ပဂ္ဂဏ္ဟနံ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော။ ဖရဏံ ဝိပ္ဖာရိကတာ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ ဖရဏလက္ခဏော။ ဥပသမော ကာယစိတ္တပရိဠာဟာနံ ဝူပသမနံ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ ဥပသမလက္ခဏော။ အဝိက္ခေပော ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနံ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ အဝိက္ခေပလက္ခဏော။ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတေ အဓိစိတ္တေ ပဝတ္တမာနေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗ္ယာဝဋတ္တာ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ပဋိသင္ခာနံ လက္ခဏံ ဧတသ္သာတိ ပဋိသင္ခာနလက္ခဏော။

    139. Bujjhati etāyāti ‘‘bodhī’’ti laddhanāmāya sammādiṭṭhiādidhammasāmaggiyā aṅgoti bojjhaṅgo, pasattho, sundaro vā bojjhaṅgo sambojjhaṅgo. Upaṭṭhānalakkhaṇoti kāyavedanācittadhammānaṃ asubhadukkhāniccānattabhāvasallakkhaṇasaṅkhātaṃ ārammaṇe upaṭṭhānaṃ lakkhaṇaṃ etassāti upaṭṭhānalakkhaṇo. Catunnaṃ ariyasaccānaṃ pīḷanādippakārato vicayo upaparikkhā lakkhaṇaṃ etassāti pavicayalakkhaṇo. Anuppannā kusalānuppādanādivasena cittassa paggaho paggaṇhanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti paggahalakkhaṇo. Pharaṇaṃ vipphārikatā lakkhaṇaṃ etassāti pharaṇalakkhaṇo. Upasamo kāyacittapariḷāhānaṃ vūpasamanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti upasamalakkhaṇo. Avikkhepo vikkhepaviddhaṃsanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti avikkhepalakkhaṇo. Līnuddhaccarahite adhicitte pavattamāne paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭattā ajjhupekkhanaṃ paṭisaṅkhānaṃ lakkhaṇaṃ etassāti paṭisaṅkhānalakkhaṇo.

    စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ သတိသမ္ပဇညံ, မုဋ္ဌသ္သတိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, ဥပဋ္ဌိတသ္သတိပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ ဆဟိ ကာရဏေဟီတိ ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ, ဣန္ဒ္ရိယသမတ္တပဋိပာဒနာ, ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ ဆဟိ ကာရဏေဟိ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘သတ္တဟိ ကာရဏေဟီ’’ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၈၅; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၁၈) ဝက္ခတိ, တံ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣမံ ကာရဏံ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နဝဟိ ကာရဏေဟီတိ အပာယဘယပစ္စဝေက္ခဏာ, ဂမနဝီထိပစ္စဝေက္ခဏာ, ပိဏ္ဍပာတသ္သ အပစာယနတာ, ဒာယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, သဗ္ရဟ္မစာရီမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ နဝဟိ ကာရဏေဟိ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၈၅; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၁၈) ပန အာနိသံသဒသ္သာဝိတာ, ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘ဧကာဒသာ’’တိ ဝက္ခတိ။ ဒသဟိ ကာရဏေဟီတိ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိ, ဓမ္မာနုသ္သတိ, သင္ဃသီလစာဂဒေဝတာဥပသမာနုသ္သတိ, လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၈၅; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၁၈) ပန ပသာဒနိယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာယ သဒ္ဓိံ ‘‘ဧကာဒသာ’’တိ ဝက္ခတိ။ သတ္တဟိ ကာရဏေဟီတိ ပဏီတဘောဇနသေဝနတာ , ဥတုသုခသေဝနတာ, ဣရိယာပထသုခသေဝနတာ, မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ, သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ , ပသ္သဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလသေဝနတာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ သတ္တဟိ။ ဒသဟိ ကာရဏေဟီတိ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ, ဣန္ဒ္ရိယသမတ္တပဋိပာဒနာ, နိမိတ္တကုသလတာ, သမယေ စိတ္တသ္သ ပဂ္ဂဟဏံ, သမယေ စိတ္တသ္သ နိဂ္ဂဟဏံ, သမယေ စိတ္တသ္သ သမ္ပဟံသနံ, သမယေ စိတ္တသ္သ အဇ္ဈုပေက္ခနံ, အသမာဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနံ, သမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနံ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၈၅; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၁၈) ပန ‘‘ဈာနဝိမောက္ခပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ‘‘ဧကာဒသဟီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟီတိ သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ, သင္ခာရမဇ္ဈတ္တတာ, သတ္တသင္ခာရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, သတ္တသင္ခာရမဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလသေဝနာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ မဟာသတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၈၅; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၁၈) အာဂမိသ္သတိ။ ကာမံ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ နာမ နိပ္ပရိယာယတော အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဧဝ နိယ္ယာနိကဘာဝတော။ သုတ္တန္တဒေသနာ နာမ ပရိယာယကထာတိ ‘‘ဣမိနာ ဝိပသ္သနာ။ပေ.။ ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Catūhi kāraṇehīti satisampajaññaṃ, muṭṭhassatipuggalaparivajjanā, upaṭṭhitassatipuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi catūhi kāraṇehi. Chahi kāraṇehīti paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi chahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ pana ‘‘sattahi kāraṇehī’’ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) vakkhati, taṃ gambhīrañāṇacariyāpaccavekkhaṇāti imaṃ kāraṇaṃ pakkhipitvā veditabbaṃ. Navahi kāraṇehīti apāyabhayapaccavekkhaṇā, gamanavīthipaccavekkhaṇā, piṇḍapātassa apacāyanatā, dāyajjamahattapaccavekkhaṇā, satthumahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇā, kusītapuggalaparivajjanā, āraddhavīriyapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi navahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana ānisaṃsadassāvitā, jātimahattapaccavekkhaṇāti imehi saddhiṃ ‘‘ekādasā’’ti vakkhati. Dasahi kāraṇehīti buddhānussati, dhammānussati, saṅghasīlacāgadevatāupasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanā, siniddhapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi dasahi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana pasādaniyasuttantapaccavekkhaṇāya saddhiṃ ‘‘ekādasā’’ti vakkhati. Sattahi kāraṇehīti paṇītabhojanasevanatā , utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattapayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā , passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti imehi sattahi. Dasahi kāraṇehīti vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, nimittakusalatā, samaye cittassa paggahaṇaṃ, samaye cittassa niggahaṇaṃ, samaye cittassa sampahaṃsanaṃ, samaye cittassa ajjhupekkhanaṃ, asamāhitapuggalaparivajjanaṃ, samāhitapuggalasevanaṃ, tadadhimuttatāti imehi dasahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana ‘‘jhānavimokkhapaccavekkhaṇā’’ti iminā saddhiṃ ‘‘ekādasahī’’ti vakkhati. Pañcahi kāraṇehīti sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi pañcahi kāraṇehi. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) āgamissati. Kāmaṃ bodhipakkhiyadhammā nāma nippariyāyato ariyamaggasampayuttā eva niyyānikabhāvato. Suttantadesanā nāma pariyāyakathāti ‘‘iminā vipassanā…pe… kathesī’’ti vuttaṃ.

    ၁၄၀. တေဘူမကေ သင္ခာရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ အနုပသ္သတိ ဧတာယာတိ အနိစ္စာနုပသ္သနာ, တထာ ပဝတ္တာ ဝိပသ္သနာ, သာ ပန ယသ္မာ အတ္တနာ သဟဂတသညာယ ဘာဝိတာယ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္စာနုပသ္သနာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နသညာ’’တိ။ သညာသီသေန ဝာယံ ဝိပသ္သနာယ ဧဝ နိဒ္ဒေသော။ အနတ္တသညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ လောကိယဝိပသ္သနာပိ ဟောန္တိ, ယသ္မာ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ တာ ပဝတ္တန္တီတိ။ လောကိယဝိပသ္သနာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန မိသ္သကာပေတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထတော အာပန္နန္တိ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓမတ္ထံ နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ သရူပတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝိရာဂော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဂတဝသေနာတိ တထာ အာဂတပာဠိဝသေန ‘‘ဝိရာဂော နိရောဓော’’တိ ဟိ တတ္ထ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ‘‘ဝိရာဂသညာ, နိရောဓသညာ’’တိ ဝုတ္တသညာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာပိ သိယုံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒ္ဝေ လောကုတ္တရာပိ ဟောန္တီ’’တိ။

    140. Tebhūmake saṅkhāre ‘‘aniccā’’ti anupassati etāyāti aniccānupassanā, tathā pavattā vipassanā, sā pana yasmā attanā sahagatasaññāya bhāvitāya vibhāvitā eva hotīti vuttaṃ ‘‘aniccānupassanāya saddhiṃ uppannasaññā’’ti. Saññāsīsena vāyaṃ vipassanāya eva niddeso. Anattasaññādīsupi eseva nayo. Lokiyavipassanāpi honti, yasmā ‘‘anicca’’ntiādinā tā pavattantīti. Lokiyavipassanāpīti pi-saddena missakāpettha santīti atthato āpannanti atthāpattisiddhamatthaṃ niddhāretvā sarūpato dassetuṃ ‘‘virāgo’’tiādi vuttaṃ. Tattha āgatavasenāti tathā āgatapāḷivasena ‘‘virāgo nirodho’’ti hi tattha nibbānaṃ vuttanti idha ‘‘virāgasaññā, nirodhasaññā’’ti vuttasaññā nibbānārammaṇāpi siyuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘dve lokuttarāpi hontī’’ti.

    ၁၄၁. မေတ္တာ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, စိတ္တံ။ တံသမုဋ္ဌာနံ ကာယကမ္မံ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ။ ဧသ နယော သေသဒ္ဝယေပိ။ ဣမာနိပိ မေတ္တာကာယကမ္မာဒီနိ ဘိက္ခူနံ ဝသေန အာဂတာနိ တေသံ သေဋ္ဌပရိသဘာဝတော။ ယထာ ပန ဘိက္ခူသုပိ လဗ္ဘန္တိ, ဧဝံ ဂိဟီသုပိ လဗ္ဘန္တိ စတုပရိသသာဓာရဏတ္တာတိ တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဘိက္ခူနဉ္ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမံ အာဒိဗ္ရဟ္မစရိယကဓမ္မသ္သဝနေနပိ မေတ္တာကာယကမ္မာနိ လဗ္ဘန္တိ, နိပ္ပရိယာယတော ပန စာရိတ္တဓမ္မသ္သဝနေန အယမတ္ထော ဣစ္ဆိတောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အာဘိသမာစာရိကဓမ္မပူရဏ’’န္တိ အာဟ။ တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိပုစ္ဆနအတ္ထကထနဝသေန ပဝတ္တိယမာနံ ဟိတဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတဗ္ဗတော။

    141. Mettā etassa atthīti mettaṃ, cittaṃ. Taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ mettaṃ kāyakammaṃ. Esa nayo sesadvayepi. Imānipi mettākāyakammādīni bhikkhūnaṃ vasena āgatāni tesaṃ seṭṭhaparisabhāvato. Yathā pana bhikkhūsupi labbhanti, evaṃ gihīsupi labbhanti catuparisasādhāraṇattāti taṃ dassento ‘‘bhikkhūnañhī’’tiādimāha. Kāmaṃ ādibrahmacariyakadhammassavanenapi mettākāyakammāni labbhanti, nippariyāyato pana cārittadhammassavanena ayamattho icchitoti dassento ‘‘ābhisamācārikadhammapūraṇa’’nti āha. Tepiṭakampi buddhavacanaṃ paripucchanaatthakathanavasena pavattiyamānaṃ hitajjhāsayena pavattitabbato.

    အာဝီတိ ပကာသံ, ပကာသဘာဝော စေတ္ထ ယံ ဥဒ္ဒိသ္သ တံ ကာယကမ္မံ ကရီယတိ, တသ္သ သမ္မုခဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘သမ္မုခာ’’တိ။ ရဟောတိ အပ္ပကာသံ, အပ္ပကာသတာ စ ယံ ဥဒ္ဒိသ္သ တံ ကာယကမ္မံ ကရီယတိ, တသ္သ ပစ္စက္ခာဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပရမ္မုခာ’’တိ။ သဟာယဘာဝဂမနံ တေသံ ပုရတော။ ဥဘယေဟီတိ နဝကေဟိ, ထေရေဟိ စ။

    Āvīti pakāsaṃ, pakāsabhāvo cettha yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa sammukhabhāvatoti āha ‘‘sammukhā’’ti. Rahoti appakāsaṃ, appakāsatā ca yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa paccakkhābhāvatoti āha ‘‘parammukhā’’ti. Sahāyabhāvagamanaṃ tesaṃ purato. Ubhayehīti navakehi, therehi ca.

    ပဂ္ဂယ္ဟာတိ ပဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ဥစ္စံ ကတ္ဝာ။

    Paggayhāti paggaṇhitvā uccaṃ katvā.

    ကာမံ မေတ္တာသိနေဟသိနိဒ္ဓာနံ နယနာနံ ဥမ္မီလနာ, ပသန္နေန မုခေန ဩလောကနဉ္စ မေတ္တံ ကာယကမ္မမေဝ, ယသ္သ ပန စိတ္တသ္သ ဝသေန နယနာနံ မေတ္တာသိနေဟသိနိဒ္ဓတာ, မုခသ္သ စ ပသန္နတာ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တံ မနောကမ္မံ နာမာ’’တိ။

    Kāmaṃ mettāsinehasiniddhānaṃ nayanānaṃ ummīlanā, pasannena mukhena olokanañca mettaṃ kāyakammameva, yassa pana cittassa vasena nayanānaṃ mettāsinehasiniddhatā, mukhassa ca pasannatā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mettaṃ manokammaṃ nāmā’’ti.

    လာဘသဒ္ဒော ကမ္မသာဓနော ‘‘လာဘာဝတ, လာဘော လဒ္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ, သော စေတ္ထ ‘‘ဓမ္မလဒ္ဓာ’’တိ ဝစနတော အတီတကာလိကောတိ အာဟ ‘‘စီဝရာဒယော လဒ္ဓပစ္စယာ’’တိ။ ဓမ္မတော အာဂတာတိ ဓမ္မိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မလဒ္ဓာ’’တိ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကုဟနာဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တေန ဝိဘဇနပုဗ္ဗကံ ကာယေန ဝိဘဇနန္တိ မူလမေဝ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧဝံ စိတ္တေန ဝိဘဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တေန စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ပဋိဝိဘာဂော န ကာတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေတိ။ အပ္ပဋိဝိဘတ္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, အပ္ပဋိဝိဘတ္တံ ဝာ လာဘံ ဘုဉ္ဇတီတိ ကမ္မနိဒ္ဒေသော ဧဝ။

    Lābhasaddo kammasādhano ‘‘lābhāvata, lābho laddho’’tiādīsu viya, so cettha ‘‘dhammaladdhā’’ti vacanato atītakālikoti āha ‘‘cīvarādayo laddhapaccayā’’ti. Dhammato āgatāti dhammikā. Tenāha ‘‘dhammaladdhā’’ti. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘kuhanādī’’tiādi vuttaṃ. Cittena vibhajanapubbakaṃ kāyena vibhajananti mūlameva dassetuṃ ‘‘evaṃ cittena vibhajana’’nti vuttaṃ, tena cittuppādamattenapi paṭivibhāgo na kātabboti dasseti. Appaṭivibhattanti bhāvanapuṃsakaniddeso, appaṭivibhattaṃ vā lābhaṃ bhuñjatīti kammaniddeso eva.

    တံ တံ နေဝ ဂိဟီနံ ဒေတိ အတ္တနော အာဇီဝသောဓနတ္ထံ။ န အတ္တနာ ဘုဉ္ဇတီတိ အတ္တနာဝ န ပရိဘုဉ္ဇတိ ‘‘မယ္ဟံ အသာဓာရဏဘောဂိတာ မာ ဟောတူ’’တိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တော စ။ပေ.။ ပသ္သတီ’’တိ ဣမိနာ တသ္သ လာဘသ္သ တီသုပိ ကာလေသု သာဓာရဏတော ဌပနံ ဒသ္သိတံ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တော စ သင္ဃေန သာဓာရဏံ ဟောတူ’’တိ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟဏကာလော ဒသ္သိတော, ‘‘ဂဟေတ္ဝာ။ပေ.။ ပသ္သတီ’’တိ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟိတကာလော, တဒုဘယံ ပန တာဒိသေန ပုဗ္ဗာဘောဂေန ဝိနာ န ဟောတီတိ အတ္ထသိဒ္ဓော ပုရိမကာလော။ တယိဒံ ပဋိဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗေ ဝသ္သ ဟောတိ ‘‘သင္ဃေန သာဓာရဏံ ဟောတူတိ ပဋိဂ္ဂဟေသ္သာမီ’’တိ။ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သ ဟောတိ ‘‘သင္ဃေန သာဓာရဏံ ဟောတူတိ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟာမီ’’တိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဟောတိ ‘‘သင္ဃေန သာဓာရဏံ ဟောတူတိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ မယာ’’တိ ဧဝံ တိလက္ခဏသမ္ပန္နံ ကတ္ဝာ လဒ္ဓလာဘံ ဩသာနလက္ခဏံ အဝိကောပေတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သာဓာရဏဘောဂီ, အပ္ပဋိဝိဘတ္တဘောဂီ စ ဟောတိ။

    Taṃtaṃ neva gihīnaṃ deti attano ājīvasodhanatthaṃ. Na attanā bhuñjatīti attanāva na paribhuñjati ‘‘mayhaṃ asādhāraṇabhogitā mā hotū’’ti. ‘‘Paṭiggaṇhanto ca…pe… passatī’’ti iminā tassa lābhassa tīsupi kālesu sādhāraṇato ṭhapanaṃ dassitaṃ. ‘‘Paṭiggaṇhanto ca saṅghena sādhāraṇaṃ hotū’’ti iminā paṭiggahaṇakālo dassito, ‘‘gahetvā…pe… passatī’’ti iminā paṭiggahitakālo, tadubhayaṃ pana tādisena pubbābhogena vinā na hotīti atthasiddho purimakālo. Tayidaṃ paṭiggahaṇato pubbe vassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggahessāmī’’ti. Paṭiggaṇhantassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggaṇhāmī’’ti. Paṭiggahetvā hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggahitaṃ mayā’’ti evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ katvā laddhalābhaṃ osānalakkhaṇaṃ avikopetvā paribhuñjanto sādhāraṇabhogī, appaṭivibhattabhogī ca hoti.

    ဣမံ ပန သာရဏီယဓမ္မန္တိ ဣမံ စတုတ္ထံ သရိတဗ္ဗယုတ္တဓမ္မံ။ န ဟိ။ပေ.။ ဂဏ္ဟန္တိ, တသ္မာ သာဓာရဏဘောဂိတာ ဧဝ ဒုသ္သီလသ္သ နတ္ထီတိ အာရမ္ဘောပိ တာဝ န သမ္ဘဝတိ, ကုတော ပူရဏန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓသီလော’’တိ ဣမိနာ လာဘသ္သ ဓမ္မိကဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဝတ္တံ အခဏ္ဍေန္တော’’တိ ဣမိနာ အပ္ပဋိဝိဘတ္တဘောဂိတံ, သာဓာရဏဘောဂိတဉ္စ ဒသ္သေတိ။ သတိ ပန တဒုဘယေ သာရဏီယဓမ္မော ပူရိတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပူရေတီ’’တိ။ ‘‘ဩဒိသ္သကံ ကတ္ဝာ’’တိ ဧတေန အနောဒိသ္သကံ ကတ္ဝာ ပိတုနော, အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီနံ ဝာ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒေန္တသ္သ သာရဏီယဓမ္မောယေဝ ဟောတီတိ။ သာရဏီယဓမ္မော ပနသ္သ န ဟောတီတိ ပဋိဇဂ္ဂနဋ္ဌာနေ ဩဒိသ္သကံ ကတ္ဝာ ဒိန္နတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပလိဗောဓဇဂ္ဂနံ နာမ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သာရဏီယဓမ္မပူရကသ္သ ဩဒိသ္သကဒာနံ န ဝဋ္ဋတီတိ? နော န ဝဋ္ဋတိ ယုတ္တဋ္ဌာနေတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘တေန ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂိလာနာဒီနံ ဩဒိသ္သကံ ကတ္ဝာ ဒာနံ အပ္ပဋိဝိဘာဂပက္ခိကံ ‘‘အသုကသ္သ န ဒသ္သာမီ’’တိ ပဋိက္ခေပသ္သ အဘာဝတော။ ဗ္ယတိရေကပ္ပဓာနော ဟိ ပဋိဝိဘာဂော။ တေနာဟ ‘‘အဝသေသ’’န္တိအာဒိ။ အဒာတုမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဒာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒသ္သေတိ, တဉ္စ ခော ကရုဏာယနဝသေန, န ဝတ္တပူရဏဝသေန။

    Imaṃ pana sāraṇīyadhammanti imaṃ catutthaṃ saritabbayuttadhammaṃ. Na hi…pe… gaṇhanti, tasmā sādhāraṇabhogitā eva dussīlassa natthīti ārambhopi tāva na sambhavati, kuto pūraṇanti adhippāyo. ‘‘Parisuddhasīlo’’ti iminā lābhassa dhammikabhāvaṃ dasseti. ‘‘Vattaṃ akhaṇḍento’’ti iminā appaṭivibhattabhogitaṃ, sādhāraṇabhogitañca dasseti. Sati pana tadubhaye sāraṇīyadhammo pūrito eva hotīti āha ‘‘pūretī’’ti. ‘‘Odissakaṃkatvā’’ti etena anodissakaṃ katvā pituno, ācariyupajjhāyādīnaṃ vā therāsanato paṭṭhāya dentassa sāraṇīyadhammoyeva hotīti. Sāraṇīyadhammo panassa na hotīti paṭijagganaṭṭhāne odissakaṃ katvā dinnattā. Tenāha ‘‘palibodhajagganaṃ nāma hotī’’tiādi. Yadi evaṃ sabbena sabbaṃ sāraṇīyadhammapūrakassa odissakadānaṃ na vaṭṭatīti? No na vaṭṭati yuttaṭṭhāneti dassento ‘‘tena panā’’tiādimāha. Gilānādīnaṃ odissakaṃ katvā dānaṃ appaṭivibhāgapakkhikaṃ ‘‘asukassa na dassāmī’’ti paṭikkhepassa abhāvato. Byatirekappadhāno hi paṭivibhāgo. Tenāha ‘‘avasesa’’ntiādi. Adātumpīti pi-saddena dātumpi vaṭṭatīti dasseti, tañca kho karuṇāyanavasena, na vattapūraṇavasena.

    သုသိက္ခိတာယာတိ သာရဏီယဓမ္မပူရဏဝိဓိမ္ဟိ သုဋ္ဌု သိက္ခိတာယ, သုကုသလာယာတိ အတ္ထော။ ဣဒာနိ တသ္သာ ကောသလ္လံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သုသိက္ခိတာယ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒ္ဝာဒသဟိ ဝသ္သေဟိ ပူရတိ, န တတော ဩရ’’န္တိ ဣမိနာ တသ္သ ဒုပ္ပူရဏံ ဒသ္သေတိ။ တထာ ဟိ သော မဟပ္ဖလော မဟာနိသံသော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေဟိပိ တာဝ ဂရုတရေဟိ ဖလာနိသံသေဟိ စ အနုဂတော။ တံသမင္ဂီ စ ပုဂ္ဂလော ဝိသေသလာဘီ အရိယပုဂ္ဂလော ဝိယ လောကေ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မသမန္နာဂတော ဟောတိ။ တထာ ဟိ သော ဒုပ္ပဇဟံ ဒာနမယသ္သ, သီလမယသ္သ စ ပုညသ္သ ပဋိပက္ခဓမ္မံ သုဒူရေ ဝိက္ခမ္ဘိတံ ကတ္ဝာ သုဝိသုဒ္ဓေန စေတသာ လောကေ ပာကဋော ပညာတော ဟုတ္ဝာ ဝိဟရတိ, တသ္သိမမတ္ထံ ဗ္ယတိရေကတော, အန္ဝယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။

    Susikkhitāyāti sāraṇīyadhammapūraṇavidhimhi suṭṭhu sikkhitāya, sukusalāyāti attho. Idāni tassā kosallaṃ dassetuṃ ‘‘susikkhitāya hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dvādasahi vassehi pūrati, na tato ora’’nti iminā tassa duppūraṇaṃ dasseti. Tathā hi so mahapphalo mahānisaṃso, diṭṭhadhammikehipi tāva garutarehi phalānisaṃsehi ca anugato. Taṃsamaṅgī ca puggalo visesalābhī ariyapuggalo viya loke acchariyabbhutadhammasamannāgato hoti. Tathā hi so duppajahaṃ dānamayassa, sīlamayassa ca puññassa paṭipakkhadhammaṃ sudūre vikkhambhitaṃ katvā suvisuddhena cetasā loke pākaṭo paññāto hutvā viharati, tassimamatthaṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    ဣဒာနိ ယေ သမ္ပရာယိကေ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေ စ အာနိသံသေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နေဝ ဣသ္သာ, န မစ္ဆရိယံ ဟောတိ စိရကာလဘာဝနာယ ဝိဓုတဘာဝတော။ မနုသ္သာနံ ပိယော ဟောတိ ပရိစ္စာဂသီလတာယ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒဒံ ပိယော ဟောတိ ဘဇန္တိ နံ ဗဟူ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၅.၃၄)။ သုလဘပစ္စယော ဟောတိ ဒာနဝသေန ဥဠာရဇ္ဈာသယာနံ ပစ္စယလာဘသ္သ ဣဓာနိသံသဘာဝတော ဒာနသ္သ။ ပတ္တဂတံ အသ္သ ဒိယ္ယမာနံ န ခီယတိ ပတ္တဂတဝသေန ဒ္ဝာဒသဝသ္သိကသ္သ မဟာပတ္တသ္သ အဝိစ္ဆေဒေန ပူရိတတ္တာ။ အဂ္ဂဘဏ္ဍံ လဘတိ ဒေဝသိကံ ဒက္ခိဏေယ္ယာနံ အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ ဒာနသ္သ ဒိန္နတ္တာ။ ဘယေဝာ။ပေ.။ အာပဇ္ဇန္တိ ဒေယ္ယပဋိဂ္ဂာဟကဝိကပ္ပံ အကတ္ဝာ အတ္တနိ နိရပေက္ခစိတ္တေန စိရကာလံ ဒာနပူရတာယ ပသာဒိတစိတ္တတ္တာ။

    Idāni ye samparāyike, diṭṭhadhammike ca ānisaṃse dassetuṃ ‘‘eva’’ntiādi vuttaṃ. Neva issā, na macchariyaṃ hoti cirakālabhāvanāya vidhutabhāvato. Manussānaṃ piyo hoti pariccāgasīlatāya visuddhattā. Tenāha ‘‘dadaṃ piyo hoti bhajanti naṃ bahū’’tiādi (a. ni. 5.34). Sulabhapaccayo hoti dānavasena uḷārajjhāsayānaṃ paccayalābhassa idhānisaṃsabhāvato dānassa. Pattagataṃ assa diyyamānaṃna khīyati pattagatavasena dvādasavassikassa mahāpattassa avicchedena pūritattā. Aggabhaṇḍaṃ labhati devasikaṃ dakkhiṇeyyānaṃ aggato paṭṭhāya dānassa dinnattā. Bhayevā…pe… āpajjanti deyyapaṭiggāhakavikappaṃ akatvā attani nirapekkhacittena cirakālaṃ dānapūratāya pasāditacittattā.

    တတ္ရာတိ တေသု အာနိသံသေသု ဝိဘာဝေတဗ္ဗေသု။ ဣမာနိ တံ ဒီပနာနိ ဝတ္ထူနိ ကာရဏာနိ။ အလဘန္တာပီတိ အမဟာပုညတာယ န လာဘိနော သမာနာပိ။ ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂသဘာဂန္တိ သဘာဂံ တဗ္ဘာဂိယံ ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂံ ဇာနန္တိ။

    Tatrāti tesu ānisaṃsesu vibhāvetabbesu. Imāni taṃ dīpanāni vatthūni kāraṇāni. Alabhantāpīti amahāpuññatāya na lābhino samānāpi. Bhikkhācāramaggasabhāganti sabhāgaṃ tabbhāgiyaṃ bhikkhācāramaggaṃ jānanti.

    အနုတ္တရိမနုသ္သဓမ္မတ္တာ, ထေရာနံ သံသယဝိနောဒနတ္ထဉ္စ ‘‘သာရဏီယဓမ္မော မေ ဘန္တေ ပူရိတော’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဒုတိယဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ထေရေန အတ္တာ ပကာသိတော။ မနုသ္သာနံ ပိယတာယ, သုလဘပစ္စယတာယပိ ဣဒံ ဝတ္ထုမေဝ။ ပတ္တဂတာခီယနသ္သ ပန ဝိသေသံ ဝိဘာဝနတော ‘‘ဣဒံ တာဝ။ပေ.။ ဧတ္ထ ဝတ္ထု’’န္တိ ဝုတ္တံ။

    Anuttarimanussadhammattā, therānaṃ saṃsayavinodanatthañca ‘‘sāraṇīyadhammo me bhante pūrito’’ti āha. Tathā hi dutiyavatthusmimpi therena attā pakāsito. Manussānaṃ piyatāya, sulabhapaccayatāyapi idaṃ vatthumeva. Pattagatākhīyanassa pana visesaṃ vibhāvanato ‘‘idaṃ tāva…pe… ettha vatthu’’nti vuttaṃ.

    ဂိရိဘဏ္ဍမဟာပူဇာယာတိ စေတိယဂိရိမ္ဟိ သကလလင္ကာဒီပေ, ယောဇနပ္ပမာဏေ သမုဒ္ဒေ စ နာဝာသင္ဃာဋာဒိကေ ဌပေတ္ဝာ ဒီပပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ကရိယမာနမဟာပူဇာယံ။ ပရိယာယေနပီတိ လေသေနပိ။ အနုစ္ဆဝိကန္တိ သာရဏီယဓမ္မပူရဏတောပိ ဣဒံ ယထာဘူတပ္ပဝေဒနံ တုမ္ဟာကံ အနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။

    Giribhaṇḍamahāpūjāyāti cetiyagirimhi sakalalaṅkādīpe, yojanappamāṇe samudde ca nāvāsaṅghāṭādike ṭhapetvā dīpapupphagandhādīhi kariyamānamahāpūjāyaṃ. Pariyāyenapīti lesenapi. Anucchavikanti sāraṇīyadhammapūraṇatopi idaṃ yathābhūtappavedanaṃ tumhākaṃ anucchavikanti attho.

    အနာရောစေတ္ဝာဝ ပလာယိံသု စောရဘယေန။ ‘‘အတ္တနော ဒုဇ္ဇီဝိကာယာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။

    Anārocetvāva palāyiṃsu corabhayena. ‘‘Attano dujjīvikāyā’’ti ca vadanti.

    ဝဋ္ဋိသ္သတီတိ ကပ္ပိသ္သတိ။ ထေရီ သာရဏီယဓမ္မပူရိကာ အဟောသိ, ထေရသ္သ ပန သီလတေဇေနေဝ ဒေဝတာ ဥသ္သုက္ကံ အာပဇ္ဇိ။

    Vaṭṭissatīti kappissati. Therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi, therassa pana sīlatejeneva devatā ussukkaṃ āpajji.

    နတ္ထိ ဧတေသံ ခဏ္ဍန္တိ အခဏ္ဍာနိ။ တံ ပန နေသံ ခဏ္ဍံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပသမ္ပန္နသီလာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန အာဒိ အန္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တသူ’’တိအာဒိ။ အနုပသမ္ပန္နသီလာနံ ပန သမာဒာနက္ကမေနပိ အာဒိ အန္တာ လဗ္ဘန္တိ။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ, ဒသန္တေ ဝာ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ, ဝိသဒိသူဒာဟရဏံ စေတံ ‘‘အခဏ္ဍာနီ’’တိ ဣမသ္သ အဓိဂတတ္တာ။ ဧဝံ သေသာနိပိ ဥဒာဟရဏာနိ။ ခဏ္ဍိတဘိန္နတာ ခဏ္ဍံ, တံ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ခဏ္ဍံ, သီလံ။ ‘‘ဆိဒ္ဒ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝေမဇ္ဈေ ဘိန္နံ ဝိနိဝိဇ္ဈနဝသေန ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ဂာဝီ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗလရဟိတာနိ အသဗလာနိ။ တထာ အကမ္မာသာနိ။ သီလသ္သ တဏ္ဟာဒာသဗ္ယတော မောစနံ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယဘာဝာပာဒနံ။ ယသ္မာ စ တံသမင္ဂီပုဂ္ဂလော သေရီ သယံဝသီ ဘုဇိသ္သော နာမ ဟောတိ, တသ္မာပိ ဘုဇိသ္သာနိ။ တေနေဝာဟ ‘‘ဘုဇိသ္သဘာဝကာရဏတော ဘုဇိသ္သာနီ’’တိ။ သုပရိသုဒ္ဓဘာဝေန ပာသံသတ္တာ ဝိညုပသတ္ထာနိ။ ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝော ဝာ ဘဝေယ္ယံ, ဒေဝညတရော ဝာ, တတ္ထ ‘‘နိစ္စော ဓုဝော သသ္သတော’’တိ, ‘‘သီလေန သုဒ္ဓီ’’တိ စ ဧဝံ အာဒိနာ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ အပရာမဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘အယံ တေ သီလေသု ဒောသော’’တိ စတူသုပိ ဝိပတ္တီသု ယာယ ကာယစိ ဝိပတ္တိယာ ဒသ္သနေန ပရာမဋ္ဌုံ အနုဒ္ဓံသေတုံ။ သမာဓိသံဝတ္တနပ္ပယောဇနာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ။

    Natthi etesaṃ khaṇḍanti akhaṇḍāni. Taṃ pana nesaṃ khaṇḍaṃ dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upasampannasīlānaṃ uddesakkamena ādi antā veditabbā. Tenāha ‘‘sattasū’’tiādi. Anupasampannasīlānaṃ pana samādānakkamenapi ādi antā labbhanti. Pariyante chinnasāṭako viyāti vatthante, dasante vā chinnavatthaṃ viya, visadisūdāharaṇaṃ cetaṃ ‘‘akhaṇḍānī’’ti imassa adhigatattā. Evaṃ sesānipi udāharaṇāni. Khaṇḍitabhinnatā khaṇḍaṃ, taṃ etassa atthīti khaṇḍaṃ, sīlaṃ. ‘‘Chidda’’ntiādīsupi eseva nayo. Vemajjhe bhinnaṃ vinivijjhanavasena visabhāgavaṇṇena gāvī viyāti sambandho. Sabalarahitāni asabalāni. Tathā akammāsāni. Sīlassa taṇhādāsabyato mocanaṃ vivaṭṭūpanissayabhāvāpādanaṃ. Yasmā ca taṃsamaṅgīpuggalo serī sayaṃvasī bhujisso nāma hoti, tasmāpi bhujissāni. Tenevāha ‘‘bhujissabhāvakāraṇatobhujissānī’’ti. Suparisuddhabhāvena pāsaṃsattā viññupasatthāni. Imināhaṃ sīlena devo vā bhaveyyaṃ, devaññataro vā, tattha ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti, ‘‘sīlena suddhī’’ti ca evaṃ ādinā taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattā. ‘‘Ayaṃ te sīlesu doso’’ti catūsupi vipattīsu yāya kāyaci vipattiyā dassanena parāmaṭṭhuṃ anuddhaṃsetuṃ. Samādhisaṃvattanappayojanāni samādhisaṃvattanikāni.

    သမာနဘာဝူပဂတသီလာတိ သီလသမ္ပတ္တိယာ သမာနဘာဝံ ဥပဂတသီလာ သဘာဂဝုတ္တိကာ။ ကာမံ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလေ နာနတ္တံ န သိယာ, တံ ပန န ဧကန္တိကံ, ဣဒံ ဧကန္တိကံ နိယတဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘နတ္ထိ မဂ္ဂသီလေ နာနတ္တ’’န္တိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တန္တိ မဂ္ဂသီလံ သန္ဓာယ ဧတံ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Samānabhāvūpagatasīlāti sīlasampattiyā samānabhāvaṃ upagatasīlā sabhāgavuttikā. Kāmaṃ puthujjanānañca catupārisuddhisīle nānattaṃ na siyā, taṃ pana na ekantikaṃ, idaṃ ekantikaṃ niyatabhāvatoti āha ‘‘natthi maggasīle nānatta’’nti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti maggasīlaṃ sandhāya etaṃ ‘‘yāni tāni sīlānī’’tiādi vuttaṃ.

    ယာယန္တိ ယာ အယံ မယ္ဟဉ္စေဝ တုမ္ဟာကဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတာ ။ ဒိဋ္ဌီတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ နိဒ္ဒောသာတိ နိဓုတဒောသာ, သမုစ္ဆိန္နရာဂာဒိပာပဓမ္မာတိ အတ္ထော။ နိယ္ယာတီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိသ္သရတိ နိဂစ္ဆတိ။ သယံ နိယ္ယန္တသ္သေဝ ဟိ ‘‘တံသမင္ဂီပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိယ္ယာပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယာ သတ္ထု အနုသိဋ္ဌိ, တံ ကရောတီတိ တက္ကရော, တသ္သ, ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇနကသ္သာတိ အတ္ထော။ သမာနဒိဋ္ဌိဘာဝန္တိ သဒိသဒိဋ္ဌိဘာဝံ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓေန အဘိန္နဒိဋ္ဌိဘာဝံ။ ဝုဒ္ဓိယေဝာတိ အရိယဝိနယေ ဂုဏေဟိ ဝုဍ္ဎိယေဝ, နော ပရိဟာနီတိ အယံ အပရိဟာနိယဓမ္မဒေသနာ အတ္တနောပိ သာသနသ္သ အဒ္ဓနိယတံ အာကင္ခန္တေန ဘဂဝတာ ဣဓ ဒေသိတာ။

    Yāyanti yā ayaṃ mayhañceva tumhākañca paccakkhabhūtā . Diṭṭhīti maggasammādiṭṭhi. Niddosāti nidhutadosā, samucchinnarāgādipāpadhammāti attho. Niyyātīti vaṭṭadukkhato nissarati nigacchati. Sayaṃ niyyantasseva hi ‘‘taṃsamaṅgīpuggalaṃ vaṭṭadukkhato niyyāpetī’’ti vuccati. Yā satthu anusiṭṭhi, taṃ karotīti takkaro, tassa, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanakassāti attho. Samānadiṭṭhibhāvanti sadisadiṭṭhibhāvaṃ saccasampaṭivedhena abhinnadiṭṭhibhāvaṃ. Vuddhiyevāti ariyavinaye guṇehi vuḍḍhiyeva, no parihānīti ayaṃ aparihāniyadhammadesanā attanopi sāsanassa addhaniyataṃ ākaṅkhantena bhagavatā idha desitā.

    ၁၄၂. အာသန္နပရိနိဗ္ဗာနတ္တာတိ ကတိပယမာသာဓိကေန သံဝစ္ဆရမတ္တေန ပရိနိဗ္ဗာနံ ဘဝိသ္သတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ဧတံယေဝာတိ ‘‘ဣတိ သီလ’’န္တိအာဒိကံယေဝ ဣတိ သီလန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒော ပကာရတ္ထော, ပရိမာဏတ္ထော စ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သီလံ ဧတ္တကံ သီလ’’န္တိ။ ဧဝံ သီလန္တိ ဧဝံ ပဘေဒံ သီလံ။ ဧတ္တကန္တိ ဧတံ ပရမံ, န ဣတော ဘိယ္ယော။ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ မဂ္ဂသ္သ သမ္ဘာရဘူတံ လောကိယစတုပာရိသုဒ္ဓိသီလံ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမာဓီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ သီလေ ဌတ္ဝာတိ ယသ္မိံ လောကုတ္တရကုသလသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘူတေ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခော ပနသ္သ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝော သုပရိသုဒ္ဓော ဟောတီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၄၃၁; ကထာ. ၈၇၄) ဧဝံ ဝုတ္တသီလေ ပတိဋ္ဌာယ။ ဧသောတိ မဂ္ဂဖလသမာဓိ။ ပရိဘာဝိတောတိ တေန သီလေန သဗ္ဗသော ဘာဝိတော သမ္ဘာဝိတော။ မဟပ္ဖလော ဟောတိ မဟာနိသံသောတိ မဂ္ဂသမာဓိ တာဝ သာမညဖလေဟိ မဟပ္ဖလော, ဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမေန မဟာနိသံသော။ ဣတရော ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိပ္ပဟာနေန မဟပ္ဖလော, နိဗ္ဗုတိသုခုပ္ပတ္တိယာ မဟာနိသံသော။ ယမ္ဟိ သမာဓိမ္ဟိ ဌတ္ဝာတိ ယသ္မိံ လောကုတ္တရကုသလသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘူတေ ပာဒကဇ္ဈာနသမာဓိမ္ဟိ စေဝ ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိသမာဓိမ္ဟိ စ ဌတ္ဝာ။ သာတိ မဂ္ဂဖလပညာ။ တေန ပရိဘာဝိတာတိ တေန ယထာဝုတ္တသမာဓိနာ သဗ္ဗသော ဘာဝိတာ ပရိဘာဝိတာ။ မဟပ္ဖလမဟာနိသံသတာ သမာဓိမ္ဟိ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိ စ တေ ဗောဇ္ဈင္ဂမဂ္ဂင္ဂဈာနင္ဂပ္ပဘေဒဟေတုတာယ မဟပ္ဖလာ သတ္တဒက္ခိဏေယ္ယပုဂ္ဂလဝိဘာဂဟေတုတာယ မဟာနိသံသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာယ ပညာယ ဌတ္ဝာတိ ယာယံ ဝိပသ္သနာပညာယံ, သမာဓိဝိပသ္သနာပညာယံ ဝာ ဌတ္ဝာ။ သမထယာနိကသ္သ ဟိ သမာဓိသဟဂတာပိ ပညာ မဂ္ဂာဓိဂမာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ သမ္မဒေဝာတိ သုဋ္ဌုယေဝ ယထာ အာသဝာနံ လေသောပိ နာဝသိသ္သတိ, ဧဝံ သဗ္ဗသော အာသဝေဟိ ဝိမုစ္စတိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏဉ္ဟိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။

    142.Āsannaparinibbānattāti katipayamāsādhikena saṃvaccharamattena parinibbānaṃ bhavissatīti katvā vuttaṃ. Etaṃyevāti ‘‘iti sīla’’ntiādikaṃyeva iti sīlanti ettha iti-saddo pakārattho, parimāṇattho ca ekajjhaṃ katvā gahitoti āha ‘‘evaṃ sīlaṃ ettakaṃ sīla’’nti. Evaṃ sīlanti evaṃ pabhedaṃ sīlaṃ. Ettakanti etaṃ paramaṃ, na ito bhiyyo. Catupārisuddhisīlanti maggassa sambhārabhūtaṃ lokiyacatupārisuddhisīlaṃ. Cittekaggatā samādhīti etthāpi eseva nayo. Yasmiṃ sīle ṭhatvāti yasmiṃ lokuttarakusalassa padaṭṭhānabhūte ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti (ma. ni. 3.431; kathā. 874) evaṃ vuttasīle patiṭṭhāya. Esoti maggaphalasamādhi. Paribhāvitoti tena sīlena sabbaso bhāvito sambhāvito. Mahapphalo hoti mahānisaṃsoti maggasamādhi tāva sāmaññaphalehi mahapphalo, vaṭṭadukkhavūpasamena mahānisaṃso. Itaro paṭippassaddhippahānena mahapphalo, nibbutisukhuppattiyā mahānisaṃso. Yamhi samādhimhiṭhatvāti yasmiṃ lokuttarakusalassa padaṭṭhānabhūte pādakajjhānasamādhimhi ceva vuṭṭhānagāminisamādhimhi ca ṭhatvā. Sāti maggaphalapaññā. Tena paribhāvitāti tena yathāvuttasamādhinā sabbaso bhāvitā paribhāvitā. Mahapphalamahānisaṃsatā samādhimhi vuttanayena veditabbā. Api ca te bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgappabhedahetutāya mahapphalā sattadakkhiṇeyyapuggalavibhāgahetutāya mahānisaṃsāti veditabbā. Yāya paññāya ṭhatvāti yāyaṃ vipassanāpaññāyaṃ, samādhivipassanāpaññāyaṃ vā ṭhatvā. Samathayānikassa hi samādhisahagatāpi paññā maggādhigamāya visesapaccayo hotiyeva. Sammadevāti suṭṭhuyeva yathā āsavānaṃ lesopi nāvasissati, evaṃ sabbaso āsavehi vimuccati. Aggamaggakkhaṇañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    ၁၄၃. လောကိယတ္ထသဒ္ဒာနံ ဝိယ အဘိရန္တ-သဒ္ဒသ္သ သိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဘိရန္တံ အဘိရတံ အဘိရတီတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ အဘိရန္တ-သဒ္ဒော စာယံ အဘိရုစိပရိယာယော, န အသ္သာဒပရိယာယော။ အသ္သာဒဝသေန ဟိ ကတ္ထစိ ဝသန္တသ္သ အသ္သာဒဝတ္ထုဝိဂမေန သိယာ တသ္သ တတ္ထ အနဘိရတိ, ယဒိဒံ ခီဏာသဝာနံ နတ္ထိ, ပဂေဝ ဗုဒ္ဓာနန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓာနံ။ပေ.။ နတ္ထီ’’တိ။ အဘိရတိဝသေန ကတ္ထစိ ဝသိတ္ဝာ တဒဘာဝတော အညတ္ထ ဂမနံ နာမ ဗုဒ္ဓာနံ နတ္ထိ။ ဝေနေယ္ယဝိနယနတ္ထံ ပန ကတ္ထစိ ဝသိတ္ဝာ တသ္မိံ သိဒ္ဓေ ဝေနေယ္ယဝိနယနတ္ထမေဝ တတော အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တိ, အယမေတ္ထ ယထာရုစိ။ အာယာမာတိ ဧတ္ထ အာ-သဒ္ဒော ‘‘အာဂစ္ဆာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဧဟိ ယာမာ’’တိ။ အယာမာတိ ပန ပာဌေ အ-ကာရော နိပာတမတ္တံ။ သန္တိကာဝစရတ္တာ ထေရံ အာလပတိ, န ပန တဒာ သတ္ထု သန္တိကေ ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အဘာဝတော။ အပရိစ္ဆိန္နဂဏနော ဟိ တဒာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဘိက္ခုသင္ဃော ။ တေနာဟ ‘‘မဟတာ ဘိက္ခုသင္ဃေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာဂမနန္တိ အမ္ဗလဋ္ဌိကာဂမနပဋိသံယုတ္တပာဌမာဟ။ ပာဋလိဂမနေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥတ္တာနမေဝ အနန္တရံ, ဟေဋ္ဌာ စ သံဝဏ္ဏိတရူပတ္တာ။

    143. Lokiyatthasaddānaṃ viya abhiranta-saddassa siddhi daṭṭhabbā. Abhirantaṃ abhirataṃ abhiratīti hi atthato ekaṃ. Abhiranta-saddo cāyaṃ abhirucipariyāyo, na assādapariyāyo. Assādavasena hi katthaci vasantassa assādavatthuvigamena siyā tassa tattha anabhirati, yadidaṃ khīṇāsavānaṃ natthi, pageva buddhānanti āha ‘‘buddhānaṃ…pe… natthī’’ti. Abhirativasena katthaci vasitvā tadabhāvato aññattha gamanaṃ nāma buddhānaṃ natthi. Veneyyavinayanatthaṃ pana katthaci vasitvā tasmiṃ siddhe veneyyavinayanatthameva tato aññattha gacchanti, ayamettha yathāruci. Āyāmāti ettha ā-saddo ‘‘āgacchā’’ti iminā samānatthoti āha ‘‘ehi yāmā’’ti. Ayāmāti pana pāṭhe a-kāro nipātamattaṃ. Santikāvacarattā theraṃ ālapati, na pana tadā satthu santike vasantānaṃ bhikkhūnaṃ abhāvato. Aparicchinnagaṇano hi tadā bhagavato santike bhikkhusaṅgho . Tenāha ‘‘mahatā bhikkhusaṅghena saddhi’’nti. Ambalaṭṭhikāgamananti ambalaṭṭhikāgamanapaṭisaṃyuttapāṭhamāha. Pāṭaligamaneti etthāpi eseva nayo. Uttānameva anantaraṃ, heṭṭhā ca saṃvaṇṇitarūpattā.

    သာရိပုတ္တသီဟနာဒဝဏ္ဏနာ

    Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

    ၁၄၅. ‘‘အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော’’တိအာဒိ ပာဌဇာတံ။ သမ္ပသာဒနီယေတိ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တေ (ဒီ. နိ. ၃.၁၄၁) ဝိတ္ထာရိတံ ပောရာဏဋ္ဌကထာယံ, တသ္မာ မယမ္ပိ တတ္ထေဝ နံ အတ္ထတော ဝိတ္ထာရယိသ္သာမာတိ အဓိပ္ပာယော။

    145.‘‘Āyasmā sāriputto’’tiādi pāṭhajātaṃ. Sampasādanīyeti sampasādanīyasutte (dī. ni. 3.141) vitthāritaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ, tasmā mayampi tattheva naṃ atthato vitthārayissāmāti adhippāyo.

    ဒုသ္သီလအာဒီနဝဝဏ္ဏနာ

    Dussīlaādīnavavaṇṇanā

    ၁၄၈. အာဂန္တ္ဝာ ဝသန္တိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကာတိ အာဝသထော, တဒေဝ အဂာရန္တိ အာဟ ‘‘အာဝသထာဂာရန္တိ အာဂန္တုကာနံ အာဝသထဂေဟ’’န္တိ။ ဒ္ဝိန္နံ ရာဇူနန္တိ လိစ္ဆဝိရာဇမဂဓရာဇူနံ။ သဟာယကာတိ သေဝကာ။ ကုလာနီတိ ကုဋုမ္ဗိကေ။ သန္ထတန္တိ သန္ထရိ, သဗ္ဗံ သန္ထရိ သဗ္ဗသန္ထရိ, တံ သဗ္ဗသန္ထရိံ။ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော စာယံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ သဗ္ဗံ သန္ထတံ ဟောတိ, ဧဝ’’န္တိ။

    148. Āgantvā vasanti ettha āgantukāti āvasatho, tadeva agāranti āha ‘‘āvasathāgāranti āgantukānaṃ āvasathageha’’nti. Dvinnaṃrājūnanti licchavirājamagadharājūnaṃ. Sahāyakāti sevakā. Kulānīti kuṭumbike. Santhatanti santhari, sabbaṃ santhari sabbasanthari, taṃ sabbasanthariṃ. Bhāvanapuṃsakaniddeso cāyaṃ. Tenāha ‘‘yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, eva’’nti.

    ၁၄၉. ဒုသ္သီလောတိ ဧတ္ထ ဒု-သဒ္ဒော အဘာဝတ္ထော ‘‘ဒုပ္ပညော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၄၄၉; အ. နိ. ၅.၁၀) ဝိယ, န ဂရဟတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အသီလော နိသ္သီလော’’တိ။ ဘိန္နသံဝရောတိ ဧတ္ထ ယော သမာဒိန္နသီလော ကေနစိ ကာရဏေန သီလဘေဒံ ပတ္တော, သော တာဝ ဘိန္နသံဝရော ဟောတိ။ ယော ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အသမာဒိန္နသီလော အာစာရဟီနော, သော ကထံ ဘိန္နသံဝရော နာမ ဟောတီတိ? သောပိ သာဓုသမာစာရသ္သ ပရိဟာနိယသ္သ ဘေဒိတတ္တာ ဘိန္နသံဝရော ဧဝ နာမ။ ဝိသ္သဋ္ဌသံဝရော သံဝရရဟိတောတိ ဟိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    149.Dussīloti ettha du-saddo abhāvattho ‘‘duppañño’’tiādīsu (ma. ni. 1.449; a. ni. 5.10) viya, na garahatthoti āha ‘‘asīlo nissīlo’’ti. Bhinnasaṃvaroti ettha yo samādinnasīlo kenaci kāraṇena sīlabhedaṃ patto, so tāva bhinnasaṃvaro hoti. Yo pana sabbena sabbaṃ asamādinnasīlo ācārahīno, so kathaṃ bhinnasaṃvaro nāma hotīti? Sopi sādhusamācārassa parihāniyassa bheditattā bhinnasaṃvaro eva nāma. Vissaṭṭhasaṃvaro saṃvararahitoti hi vuttaṃ hoti.

    တံ တံ သိပ္ပဋ္ဌာနံ။ မာဃာတကာလေတိ ‘‘မာ ဃာတေထ ပာဏိနော’’တိ ဧဝံ မာဃာတာတိ ဃောသနံ ဃောသိတဒိဝသေ။

    Taṃ taṃ sippaṭṭhānaṃ. Māghātakāleti ‘‘mā ghātetha pāṇino’’ti evaṃ māghātāti ghosanaṃ ghositadivase.

    အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ ပာပကော ကိတ္တိသဒ္ဒော။

    Abbhuggacchati pāpako kittisaddo.

    အဇ္ဈာသယေန မင္ကု ဟောတိယေဝ ဝိပ္ပဋိသာရိဘာဝတော။

    Ajjhāsayena maṅku hotiyeva vippaṭisāribhāvato.

    တသ္သာတိ ဒုသ္သီလသ္သ။ သမာဒာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ကတကာရဏံ။ အာပာထံ အာဂစ္ဆတီတိ တံ မနသော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဥမ္မီလေတ္ဝာ ဣဓလောကန္တိ ဥမ္မီလနကာလေ အတ္တနော ပုတ္တဒာရာဒိဒသ္သနဝသေန ဣဓ လောကံ ပသ္သတိ။ နိမီလေတ္ဝာ ပရလောကန္တိ နိမီလနကာလေ ဂတိနိမိတ္တုပဋ္ဌာနဝသေန ပရလောကံ ပသ္သတိ။ တေနာဟ ‘‘စတ္တာရော အပာယာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စမပဒန္တိ ‘‘ကာယသ္သ ဘေဒာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ပဉ္စမော အာဒီနဝကောဋ္ဌာသော။

    Tassāti dussīlassa. Samādāya pavattiṭṭhānanti uṭṭhāya samuṭṭhāya katakāraṇaṃ. Āpāthaṃ āgacchatīti taṃ manaso upaṭṭhāti. Ummīletvā idhalokanti ummīlanakāle attano puttadārādidassanavasena idha lokaṃ passati. Nimīletvā paralokanti nimīlanakāle gatinimittupaṭṭhānavasena paralokaṃ passati. Tenāha ‘‘cattāro apāyā’’tiādi. Pañcamapadanti ‘‘kāyassa bhedā’’tiādinā vutto pañcamo ādīnavakoṭṭhāso.

    သီလဝန္တအာနိသံသဝဏ္ဏနာ

    Sīlavantaānisaṃsavaṇṇanā

    ၁၅၀. ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ဝုတ္တာယ အာဒီနဝကထာယ ဝိပရိယာယေန။ ‘‘အပ္ပမတ္တော တံ တံ ကသိဝာဏိဇ္ဇာဒိံ ယထာကာလံ သမ္ပာဒေတုံ သက္ကောတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ပာသံသံ သီလမသ္သ အတ္ထီတိ သီလဝာ။ သီလသမ္ပန္နောတိ သီလေန သမန္နာဂတော။ သမ္ပန္နသီလော’’တိ ဧဝမာဒိကံ ပန အတ္ထဝစနံ သုကရန္တိ အနာမဋ္ဌံ။

    150.Vuttavipariyāyenāti vuttāya ādīnavakathāya vipariyāyena. ‘‘Appamatto taṃ taṃ kasivāṇijjādiṃ yathākālaṃ sampādetuṃ sakkotī’’tiādinā ‘‘pāsaṃsaṃ sīlamassa atthīti sīlavā. Sīlasampannoti sīlena samannāgato. Sampannasīlo’’ti evamādikaṃ pana atthavacanaṃ sukaranti anāmaṭṭhaṃ.

    ၁၅၁. ပာဠိမုတ္တကာယာတိ သင္ဂီတိအနာရုဠ္ဟာယ ဓမ္မိကထာယ။ တတ္ထေဝာတိ အာဝသထာဂာရေ ဧဝ။

    151.Pāḷimuttakāyāti saṅgītianāruḷhāya dhammikathāya. Tatthevāti āvasathāgāre eva.

    ပာဋလိပုတ္တနဂရမာပနဝဏ္ဏနာ

    Pāṭaliputtanagaramāpanavaṇṇanā

    ၁၅၂. ဣသ္သရိယမတ္တာယာတိ ဣသ္သရိယပ္ပမာဏေန, ဣသ္သရိယေန စေဝ ဝိတ္တူပကရဏေန စာတိ ဧဝံ ဝာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပဘောဂူပကရဏာနိပိ ဟိ လောကေ ‘‘မတ္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပာဋလိဂာမံ နဂရံ ကတ္ဝာတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပာဋလိဂာမော’’တိ လဒ္ဓနာမံ ဌာနံ ဣဒာနိ နဂရံ ကတ္ဝာ။ မာပေန္တီတိ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ။ အာယမုခပစ္ဆိန္ဒနတ္ထန္တိ အာယဒ္ဝာရာနံ ဥပစ္ဆေဒနာယ။ ‘‘သဟသ္သသေဝာ’’တိ ဝာ ပာဌော, သဟသ္သသော ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကဝဂ္ဂဝသေန သဟသ္သံ သဟသ္သံ ဟုတ္ဝာ’’တိ။ ဃရဝတ္ထူနီတိ ဃရပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌာနာနိ။ စိတ္တာနိ နမန္တီတိ တံတံဒေဝတာနုဘာဝေန တတ္ထ တတ္ထေဝ စိတ္တာနိ နမန္တိ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာပာဌကာနံ, ယတ္ထ ယတ္ထ တာဟိ ဝတ္ထူနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ။ သိပ္ပာနုဘာဝေနာတိ သိပ္ပာနုဂတဝိဇ္ဇာနုဘာဝေန။ နာဂဂ္ဂာဟောတိ နာဂာနံ နိဝာသပ္ပရိဂ္ဂဟော။ သေသဒ္ဝယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပာသာဏောတိ အပ္ပလက္ခဏပာသာဏော။ ခာဏုကောတိ ယော ကောစိ ခာဏုကော ။ သိပ္ပံ ဇပ္ပိတ္ဝာ တာဒိသံ သာရမ္ဘဋ္ဌာနံ ပရိဟရိတ္ဝာ အနာရမ္ဘေ ဌာနေ တာဟိ ဝတ္ထုပရိဂ္ဂာဟိကာဟိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ ဝိယ တံတံဂေဟာနိ မာပေန္တိ ဥပဒေသဒာနဝသေန။ နေသန္တိ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာပာဌကာနံ, သဗ္ဗာသံ ဒေဝတာနံ။ မင္ဂလံ ဝဍ္ဎာပေသ္သန္တီတိ မင္ဂလံ ဗ္ရူဟေသ္သန္တိ။ ပဏ္ဍိတဒသ္သနာဒီနိ ဟိ ဥတ္တမမင္ဂလာနိ။ တေနာဟ ‘‘အထ မယ’’န္တိအာဒိ။

    152.Issariyamattāyāti issariyappamāṇena, issariyena ceva vittūpakaraṇena cāti evaṃ vā attho daṭṭhabbo. Upabhogūpakaraṇānipi hi loke ‘‘mattā’’ti vuccanti. Pāṭaligāmaṃ nagaraṃ katvāti pubbe ‘‘pāṭaligāmo’’ti laddhanāmaṃ ṭhānaṃ idāni nagaraṃ katvā. Māpentīti patiṭṭhāpenti. Āyamukhapacchindanatthanti āyadvārānaṃ upacchedanāya. ‘‘Sahassasevā’’ti vā pāṭho, sahassaso eva. Tenāha ‘‘ekekavaggavasena sahassaṃ sahassaṃ hutvā’’ti. Gharavatthūnīti gharapatiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Cittāni namantīti taṃtaṃdevatānubhāvena tattha tattheva cittāni namanti vatthuvijjāpāṭhakānaṃ, yattha yattha tāhi vatthūni pariggahitāni. Sippānubhāvenāti sippānugatavijjānubhāvena. Nāgaggāhoti nāgānaṃ nivāsappariggaho. Sesadvayesupi eseva nayo. Pāsāṇoti appalakkhaṇapāsāṇo. Khāṇukoti yo koci khāṇuko . Sippaṃ jappitvā tādisaṃ sārambhaṭṭhānaṃ pariharitvā anārambhe ṭhāne tāhi vatthupariggāhikāhi devatāhi saddhiṃ mantayamānāviya taṃtaṃgehāni māpenti upadesadānavasena. Nesanti vatthuvijjāpāṭhakānaṃ, sabbāsaṃ devatānaṃ. Maṅgalaṃ vaḍḍhāpessantīti maṅgalaṃ brūhessanti. Paṇḍitadassanādīni hi uttamamaṅgalāni. Tenāha ‘‘atha maya’’ntiādi.

    သဒ္ဒော အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ အဝယဝဓမ္မေန သမုဒာယသ္သ အပဒိသိတဗ္ဗတော ယထာ ‘‘အလင္ကတော ဒေဝဒတ္တော’’တိ။

    Saddo abbhuggacchati avayavadhammena samudāyassa apadisitabbato yathā ‘‘alaṅkato devadatto’’ti.

    အရိယကမနုသ္သာနန္တိ အရိယဒေသဝာသိမနုသ္သာနံ။ ရာသိဝသေနေဝာတိ ‘‘သဟသ္သံ သတသဟသ္သ’’န္တိအာဒိနာ ရာသိဝသေနေဝ, အပ္ပကသ္သ ပန ဘဏ္ဍသ္သ ကယဝိက္ကယော အညတ္ထာပိ လဗ္ဘတေဝာတိ ‘‘ရာသိဝသေနေဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝာဏိဇာယ ပထော ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ဝဏိပ္ပထောတိ ပုရိမဝိကပ္ပေ အတ္ထော ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဝာဏိဇာနံ ပထော ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ, ဝဏိပ္ပထောတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝာဏိဇာနံ ဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ဘဏ္ဍပုဋေ ဘိန္ဒန္တိ မောစေန္တိ ဧတ္ထာတိ ပုဋဘေဒနန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဘဏ္ဍပုဋေ။ပေ.။ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

    Ariyakamanussānanti ariyadesavāsimanussānaṃ. Rāsivasenevāti ‘‘sahassaṃ satasahassa’’ntiādinā rāsivaseneva, appakassa pana bhaṇḍassa kayavikkayo aññatthāpi labbhatevāti ‘‘rāsivasenevā’’ti vuttaṃ. Vāṇijāya patho pavattiṭṭhānanti vaṇippathoti purimavikappe attho dutiyavikappe pana vāṇijānaṃ patho pavattiṭṭhānanti, vaṇippathoti imamatthaṃ dassento ‘‘vāṇijānaṃ vasanaṭṭhāna’’nti āha. Bhaṇḍapuṭe bhindanti mocenti etthāti puṭabhedananti ayamettha atthoti āha ‘‘bhaṇḍapuṭe…pe… vuttaṃ hotī’’ti.

    စ-ကာရတ္ထော သမုစ္စယတ္ထော ဝာ-သဒ္ဒော။

    Ca-kārattho samuccayattho vā-saddo.

    ၁၅၃. ကာဠကဏ္ဏီ သတ္တာတိ အတ္တနာ ကဏ္ဟဓမ္မဗဟုလတာယ ပရေသဉ္စ ကဏ္ဟဝိပာကာနတ္ထနိဗ္ဗတ္တိနိမိတ္တတာယ ‘‘ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ပရူပဒ္ဒဝကရာ အပ္ပေသက္ခသတ္တာ။ တန္တိ ဘဂဝန္တံ။ ပုဗ္ဗဏ္ဟသမယန္တိ ပုဗ္ဗဏ္ဟေ ဧကံ သမယံ။ ဂာမပ္ပဝိသနနီဟာရေနာတိ ဂာမပ္ပဝေသန နိဝသနာကာရေန။ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ကတ္ဝာတိ စီဝရံ ပာရုပိတ္ဝာ, ပတ္တံ ဟတ္ထေန ဂဟေတ္ဝာတိ အတ္ထော။

    153.Kāḷakaṇṇī sattāti attanā kaṇhadhammabahulatāya paresañca kaṇhavipākānatthanibbattinimittatāya ‘‘kāḷakaṇṇī’’ti laddhanāmā parūpaddavakarā appesakkhasattā. Tanti bhagavantaṃ. Pubbaṇhasamayanti pubbaṇhe ekaṃ samayaṃ. Gāmappavisananīhārenāti gāmappavesana nivasanākārena. Kāyapaṭibaddhaṃ katvāti cīvaraṃ pārupitvā, pattaṃ hatthena gahetvāti attho.

    ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝာ သကပ္ပိတပ္ပဒေသေ။ သညတေတိ သမ္မဒေဝ သညတေ သုသံဝုတကာယဝာစာစိတ္တေ။

    Etthāti etasmiṃ vā sakappitappadese. Saññateti sammadeva saññate susaṃvutakāyavācācitte.

    ပတ္တိံ ဒဒေယ္ယာတိ အတ္တနာ ပသုတံ ပုညံ တာသံ ဒေဝတာနံ အနုပ္ပဒဇ္ဇေယ္ယ။ ‘‘ပူဇိတာ’’တိအာဒီသု တဒေဝ ပတ္တိဒာနံ ပူဇာ, အနာဂတေ ဧဝ ဥပဒ္ဒဝေ အာရက္ခသံဝိဓာနံ ပဋိပူဇာ။ ‘‘ယေဘုယ္ယေန ဉာတိမနုသ္သာ ဉာတိပေတာနံ ပတ္တိဒာနာဒိနာ ပူဇနမာနနာဒီနိ ကရောန္တိ ဣမေ ပန အညာတကာပိ သမာနာ တထာ ကရောန္တိ, တသ္မာ နေသံ သက္ကစ္စံ အာရက္ခာ သံဝိဓာတဗ္ဗာ’’တိ အညမညံ သမ္ပဝာရေတ္ဝာ ဒေဝတာ တတ္ထ ဥသ္သုက္ကံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗလိကမ္မကရဏံ မာနနံ, သမ္ပတိ ဥပ္ပန္နပရိသ္သယဟရဏံ ပဋိမာနန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Pattiṃ dadeyyāti attanā pasutaṃ puññaṃ tāsaṃ devatānaṃ anuppadajjeyya. ‘‘Pūjitā’’tiādīsu tadeva pattidānaṃ pūjā, anāgate eva upaddave ārakkhasaṃvidhānaṃ paṭipūjā. ‘‘Yebhuyyena ñātimanussā ñātipetānaṃ pattidānādinā pūjanamānanādīni karonti ime pana aññātakāpi samānā tathā karonti, tasmā nesaṃ sakkaccaṃ ārakkhā saṃvidhātabbā’’ti aññamaññaṃ sampavāretvā devatā tattha ussukkaṃ āpajjantīti dassento ‘‘ime’’tiādimāha. Balikammakaraṇaṃ mānanaṃ, sampati uppannaparissayaharaṇaṃ paṭimānanti dassetuṃ ‘‘ete’’tiādi vuttaṃ.

    သုန္ဒရာနိ ပသ္သတီတိ သုန္ဒရာနိ ဣဋ္ဌာနိ ဧဝ ပသ္သတိ, န အနိဋ္ဌာနိ။

    Sundarāni passatīti sundarāni iṭṭhāni eva passati, na aniṭṭhāni.

    ၁၅၄. အာဏိယော ကောဋ္ဋေတ္ဝာတိ လဟုကေ ဒာရုဒဏ္ဍေ ဂဟေတ္ဝာ ကဝာဋဖလကေ ဝိယ အညမညံ သမ္ဗန္ဓေ ကာတုံ အာဏိယော ကောဋ္ဋေတ္ဝာ။ နာဝာသင္ခေပေန ကတံ ဥဠုမ္ပံ, ဝေဠုနဠာဒိကေ သင္ဃရိတ္ဝာ ဝလ္လိအာဒီဟိ ကလာပဝသေန ဗန္ဓိတ္ဝာ ကတ္တဗ္ဗံ ကုလ္လံ။

    154.Āṇiyo koṭṭetvāti lahuke dārudaṇḍe gahetvā kavāṭaphalake viya aññamaññaṃ sambandhe kātuṃ āṇiyo koṭṭetvā. Nāvāsaṅkhepena kataṃ uḷumpaṃ, veḷunaḷādike saṅgharitvā valliādīhi kalāpavasena bandhitvā kattabbaṃ kullaṃ.

    ဥဒကဋ္ဌာနသ္သေတံ အဓိဝစနန္တိ ယထာဝုတ္တသ္သ ယသ္သ ကသ္သစိ ဥဒကဋ္ဌာနသ္သ ဧတံ ‘‘အဏ္ဏဝ’’န္တိ အဓိဝစနံ, သမုဒ္ဒသ္သေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ သရန္တိ ဣဓ နဒီ အဓိပ္ပေတာ သရတိ သန္ဒတီတိ ကတ္ဝာ။ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတန္တိ အဂာဓဋ္ဌေန ဂမ္ဘီရံ, သကလလောကတ္တယဗ္ယာပိတာယ ဝိတ္ထတံ။ ဝိသဇ္ဇာတိ အနာသဇ္ဇ အပ္ပတ္ဝာ။ ပလ္လလာနိ တေသံ အတရဏတော။ ဝိနာယေဝ ကုလ္လေနာတိ ဤဒိသံ ဥဒကံ ကုလ္လေန ဤဒိသေန ဝိနာ ဧဝ တိဏ္ဏာ မေဓာဝိနော ဇနာ, တဏ္ဟာသရံ ပန အရိယမဂ္ဂသင္ခာတံ သေတုံ ကတ္ဝာ နိတ္တိဏ္ဏာတိ ယောဇနာ။

    Udakaṭṭhānassetaṃ adhivacananti yathāvuttassa yassa kassaci udakaṭṭhānassa etaṃ ‘‘aṇṇava’’nti adhivacanaṃ, samuddassevāti adhippāyo. Saranti idha nadī adhippetā sarati sandatīti katvā. Gambhīravitthatanti agādhaṭṭhena gambhīraṃ, sakalalokattayabyāpitāya vitthataṃ. Visajjāti anāsajja appatvā. Pallalāni tesaṃ ataraṇato. Vināyeva kullenāti īdisaṃ udakaṃ kullena īdisena vinā eva tiṇṇā medhāvino janā, taṇhāsaraṃ pana ariyamaggasaṅkhātaṃ setuṃ katvā nittiṇṇāti yojanā.

    ပဌမဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    အရိယသစ္စကထာဝဏ္ဏနာ

    Ariyasaccakathāvaṇṇanā

    ၁၅၅. မဟာပနာဒသ္သ ရညော။ ပာသာဒကောဋိယံ ကတဂာမောတိ ပာသာဒသ္သ ပတိတထုပိကာယ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ နိဝိဋ္ဌဂာမော။ အရိယဘာဝကရာနန္တိ ယေ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, တေသံ အရိယဘာဝကရာနံ နိမိတ္တသ္သ ကတ္တုဘာဝူပစာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တစ္ဆာဝိပလ္လာသဘူတဘာဝေန သစ္စာနံ။ အနုဗောဓော ပုဗ္ဗဘာဂိယံ ဉာဏံ, ပဋိဝေဓော မဂ္ဂဉာဏေန အဘိသမယော, တတ္ထ ယသ္မာ အနုဗောဓပုဗ္ဗကော ပဋိဝေဓော အနုဗောဓေန ဝိနာ န ဟောတိ, အနုဗောဓောပိ ဧကစ္စော ပဋိဝေဓေန သမ္ဗန္ဓော, တဒုဘယာဘာဝဟေတုကဉ္စ ဝဋ္ဋေဝ သံသရဏံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ပာဠိယံ ‘‘အနနုဗောဓာ။ပေ.။ တုမ္ဟာကဉ္စာ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝတော ဘဝန္တရူပဂမနံ သန္ဓာဝနံ, အပရာပရံ စဝနုပပဇ္ဇနဝသေန သဉ္စရဏံ သံသရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘဝတော’’တိအာဒိ။ သန္ဓာဝိတသံသရိတပဒာနံ ကမ္မသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မယာ စ တုမ္ဟေဟိ စာ’’တိ ပဌမဝိကပ္ပေ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘာဝသာဓနတံ ဟဒယေ ကတ္ဝာ ‘‘မမဉ္စေဝ တုမ္ဟာကဉ္စာ’’တိ ယထာရုတဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ နယနသမတ္ထာတိ ပာပနသမတ္ထာ, ဒီဃရဇ္ဇုနာ ဗဒ္ဓသကုဏံ ဝိယ ရဇ္ဇုဟတ္ထော ပုရိသော ဒေသန္တရံ တဏ္ဟာရဇ္ဇုနာ ဗဒ္ဓံ သတ္တသန္တာနံ အဘိသင္ခာရော ဘဝန္တရံ နေတိ ဧတာယာတိ ဘဝနေတ္တိ, တဏ္ဟာ, သာ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန သုဋ္ဌု ဟတာ ဆိန္နာတိ ဘဝနေတ္တိသမူဟတာ။

    155.Mahāpanādassa rañño. Pāsādakoṭiyaṃkatagāmoti pāsādassa patitathupikāya patiṭṭhitaṭṭhāne niviṭṭhagāmo. Ariyabhāvakarānanti ye paṭivijjhanti, tesaṃ ariyabhāvakarānaṃ nimittassa kattubhāvūpacāravaseneva vuttaṃ. Tacchāvipallāsabhūtabhāvena saccānaṃ. Anubodho pubbabhāgiyaṃ ñāṇaṃ, paṭivedho maggañāṇena abhisamayo, tattha yasmā anubodhapubbako paṭivedho anubodhena vinā na hoti, anubodhopi ekacco paṭivedhena sambandho, tadubhayābhāvahetukañca vaṭṭeva saṃsaraṇaṃ, tasmā vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘ananubodhā…pe… tumhākañcā’’ti. Paṭisandhiggahaṇavasena bhavato bhavantarūpagamanaṃ sandhāvanaṃ, aparāparaṃ cavanupapajjanavasena sañcaraṇaṃ saṃsaraṇanti āha ‘‘bhavato’’tiādi. Sandhāvitasaṃsaritapadānaṃ kammasādhanataṃ sandhāyāha ‘‘mayā ca tumhehi cā’’ti paṭhamavikappe. Dutiyavikappe pana bhāvasādhanataṃ hadaye katvā ‘‘mamañceva tumhākañcā’’ti yathārutavaseneva vuttaṃ. Nayanasamatthāti pāpanasamatthā, dīgharajjunā baddhasakuṇaṃ viya rajjuhattho puriso desantaraṃ taṇhārajjunā baddhaṃ sattasantānaṃ abhisaṅkhāro bhavantaraṃ neti etāyāti bhavanetti, taṇhā, sā ariyamaggasatthena suṭṭhu hatā chinnāti bhavanettisamūhatā.

    အနာဝတ္တိဓမ္မသမ္ဗောဓိပရာယဏဝဏ္ဏနာ

    Anāvattidhammasambodhiparāyaṇavaṇṇanā

    ၁၅၆. ဒ္ဝေ ဂာမာ ‘‘နာတိကာ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမော, ဉ-ကာရသ္သ စာယံ န-ကာရာဒေသေန နိဒ္ဒေသော ‘‘အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’တိအာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၇၄; ဇာ. အဋ္ဌ. ၂.၂.၃၄) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဉာတိဂာမကေ’’တိ ။ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ, ဂိဉ္ဇကာဟိ ဧဝ ကတော အာဝသထောတိ ဂိဉ္ဇကာဝသထော ။ သော ကိရ အာဝာသော ယထာ သုဓာပရိကမ္မေန သမ္ပယောဇနံ နတ္ထိ, ဧဝံ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ စိနိတ္ဝာ ဆာဒေတ္ဝာ ကတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဋ္ဌကာမယေ အာဝသထေ’’တိ။ တုလာဒဏ္ဍကဝာဋဖလကာနိ ပန ဒာရုမယာနေဝ။

    156.Dve gāmā ‘‘nātikā’’ti evaṃ laddhanāmo, ña-kārassa cāyaṃ na-kārādesena niddeso ‘‘animittā na nāyare’’tiādīsu (visuddhi. 1.174; jā. aṭṭha. 2.2.34) viya. Tenāha ‘‘ñātigāmake’’ti . Giñjakā vuccanti iṭṭhakā, giñjakāhi eva kato āvasathoti giñjakāvasatho. So kira āvāso yathā sudhāparikammena sampayojanaṃ natthi, evaṃ iṭṭhakāhi eva cinitvā chādetvā kato. Tena vuttaṃ ‘‘iṭṭhakāmaye āvasathe’’ti. Tulādaṇḍakavāṭaphalakāni pana dārumayāneva.

    ၁၅၇. ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု, ပစ္စယဘာဝေန တံ ဩရံ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ, ဩရမ္ဘာဂသ္သ ဝာ ဟိတာနိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာန’’န္တိအာဒိ။ တီဟိ မဂ္ဂေဟီတိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ တီဟိ မဂ္ဂေဟိ။ တေဟိ ပဟာတဗ္ဗတာယ ဟိ နေသံ သံယောဇနာနံ ဩရမ္ဘာဂိယတာ။ ဩရမ္ဘဉ္ဇိယာနိ ဝာ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ဝုတ္တာနိ နိရုတ္တိနယေန။ ဣဒာနိ ဗ္ယတိရေကမုခေန နေသံ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ သမတ္ထတာဝိဃာတေန ပုထုဇ္ဇနာနံ, သမုစ္ဆိန္နာနိ သဗ္ဗသော အဘာဝေန အရိယာနံ ရူပာရူပဘဝူပပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓာယ န ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိက္ခမ္ဘိတာနိ အသမုစ္ဆိန္နာနီ’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တဝသေနာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန။ ဂန္တုံ န ဒေန္တိ မဟဂ္ဂတဂာမိကမ္မာယူဟနသ္သ ဝိနိဗန္ဓနတော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနိ တီဏိ သံယောဇနာနိ ကာမစ္ဆန္ဒဗ္ယာပာဒာ ဝိယ မဟဂ္ဂတူပပတ္တိယာ အဝိနိဗန္ဓဘူတာနိပိ ကာမဘဝူပပတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ တတ္ထ မဟဂ္ဂတဘဝေ နိဗ္ဗတ္တမ္ပိ တန္နိဗ္ဗတ္တိဟေတုကမ္မပရိက္ခယေ ကာမဘဝူပပတ္တိပစ္စယတာယ မဟဂ္ဂတဘဝတော အာနေတ္ဝာ ပုန ဣဓေဝ ကာမဘဝေ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တာပေန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗာနိပိ ပဉ္စပိ သံယောဇနာနိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ဧဝ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနာဂမနသဘာဝာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန တသ္မာ လောကာ ဣဓ န အာဂမနသဘာဝာ။ ဗုဒ္ဓဒသ္သနထေရဒသ္သနဓမ္မသ္သဝနာနံ ပနတ္ထာယသ္သ အာဂမနံ အနိဝာရိတံ။

    157.Oraṃ vuccati kāmadhātu, paccayabhāvena taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni, orambhāgassa vā hitāni orambhāgiyāni. Tenāha ‘‘heṭṭhābhāgiyāna’’ntiādi. Tīhi maggehīti heṭṭhimehi tīhi maggehi. Tehi pahātabbatāya hi nesaṃ saṃyojanānaṃ orambhāgiyatā. Orambhañjiyāni vā orambhāgiyāni vuttāni niruttinayena. Idāni byatirekamukhena nesaṃ orambhāgiyabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Vikkhambhitāni samatthatāvighātena puthujjanānaṃ, samucchinnāni sabbaso abhāvena ariyānaṃ rūpārūpabhavūpapattiyā vibandhāya na hontīti vuttaṃ ‘‘avikkhambhitāni asamucchinnānī’’ti. Nibbattavasenāti paṭisandhiggahaṇavasena. Gantuṃ na denti mahaggatagāmikammāyūhanassa vinibandhanato. Sakkāyadiṭṭhiādīni tīṇi saṃyojanāni kāmacchandabyāpādā viya mahaggatūpapattiyā avinibandhabhūtānipi kāmabhavūpapattiyā visesapaccayattā tattha mahaggatabhave nibbattampi tannibbattihetukammaparikkhaye kāmabhavūpapattipaccayatāya mahaggatabhavato ānetvā puna idheva kāmabhave eva nibbattāpenti, tasmā sabbānipi pañcapi saṃyojanāni orambhāgiyāni eva. Paṭisandhivasena anāgamanasabhāvāti paṭisandhiggahaṇavasena tasmā lokā idha na āgamanasabhāvā. Buddhadassanatheradassanadhammassavanānaṃ panatthāyassa āgamanaṃ anivāritaṃ.

    ကဒာစိ ကရဟစိ ဥပ္ပတ္တိယာ သဝိရဠာကာရတာ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ အဗဟလတာတိ ဒ္ဝေဓာပိ တနုဘာဝော။ အဘိဏ္ဟန္တိ ဗဟုသော။ ဗဟလဗဟလာတိ တိဗ္ဗတိဗ္ဗာ။ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ သန္တာနံ မဒ္ဒန္တာ, ဖရန္တာ, သာဓေန္တာ, အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒ္ဝီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ တနုကတနုကာ မန္ဒမန္ဒာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ပုတ္တဓီတရော ဟောန္တီ’’တိ ဣဒံ အကာရဏံ။ တထာ ဟိ အင္ဂပစ္စင္ဂပရာမသနမတ္တေနပိ တေ ဟောန္တိ။ ဣဒန္တိ ‘‘ရာဂဒောသမောဟာနံ တနုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ဘဝတနုကဝသေနာတိ အပ္ပကဘဝဝသေန။ တန္တိ မဟာသိဝတ္ထေရသ္သ ဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေ ဘဝာ အရိယာနံ လဗ္ဘန္တိ, တေ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏဘဝာ ဧဝ။ ယေ န လဗ္ဘန္တိ, တတ္ထ ကီဒိသံ တံ ဘဝတနုကံ, တသ္မာ ဥဘယထာပိ ဘဝတနုကသ္သ အသမ္ဘဝော ဧဝာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘သောတာပန္နသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌမေ ဘဝေ ဘဝတနုကံ နတ္ထိ အဋ္ဌမသ္သေဝ ဘဝသ္သ သဗ္ဗသ္သေဝ အဘာဝတော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Kadāci karahaci uppattiyā saviraḷākāratā pariyuṭṭhānamandatāya abahalatāti dvedhāpi tanubhāvo. Abhiṇhanti bahuso. Bahalabahalāti tibbatibbā. Yattha uppajjanti, taṃ santānaṃ maddantā, pharantā, sādhentā, andhakāraṃ karontā uppajjanti, dvīhi pana maggehi pahīnattā tanukatanukā mandamandā uppajjanti. ‘‘Puttadhītaro hontī’’ti idaṃ akāraṇaṃ. Tathā hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi te honti. Idanti ‘‘rāgadosamohānaṃ tanuttā’’ti idaṃ vacanaṃ. Bhavatanukavasenāti appakabhavavasena. Tanti mahāsivattherassa vacanaṃ paṭikkhittanti sambandho. Ye bhavā ariyānaṃ labbhanti, te paripuṇṇalakkhaṇabhavā eva. Ye na labbhanti, tattha kīdisaṃ taṃ bhavatanukaṃ, tasmā ubhayathāpi bhavatanukassa asambhavo evāti dassetuṃ ‘‘sotāpannassā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhame bhave bhavatanukaṃ natthi aṭṭhamasseva bhavassa sabbasseva abhāvato. Sesesupi eseva nayo.

    ကာမာဝစရလောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဣတရသ္သ လောကသ္သ ဝသေန တထာ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယ္ယတ္တာ။ ယော ဟိ သကဒာဂာမီ ဒေဝမနုသ္သလောကေသု ဝောမိသ္သကဝသေန နိဗ္ဗတ္တတိ, သောပိ ကာမဘဝဝသေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ဘဂဝတာ စ ကာမလောကေ ဌတ္ဝာ ‘‘သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဣမံ လောကံ အာဂန္တ္ဝာ’’တိ စ ဣမိနာ ပဉ္စသု သကဒာဂာမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဧကောဝ ဂဟိတော။ ဧကစ္စော ဟိ ဣဓ သကဒာဂာမိဖလံ ပတ္ဝာ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဧကစ္စော ဣဓ ပတ္ဝာ ဒေဝလောကေ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတ္ဝာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတ္ဝာ ဣဓူပပဇ္ဇိတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဣမေ စတ္တာရော ဣဓ န လဗ္ဘန္တိ။ ယော ပန ဣဓ ပတ္ဝာ ဒေဝလောကေ ယာဝတာယုကံ ဝသိတ္ဝာ ပုန ဣဓူပပဇ္ဇိတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဣမံ လောကန္တိ ကာမဘဝော အဓိပ္ပေတောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ အညံယေဝ စတုက္ကံ ဒသ္သိတံ။

    Kāmāvacaralokaṃsandhāya vuttaṃ itarassa lokassa vasena tathā vattuṃ asakkuṇeyyattā. Yo hi sakadāgāmī devamanussalokesu vomissakavasena nibbattati, sopi kāmabhavavaseneva paricchinditabbo. Bhagavatā ca kāmaloke ṭhatvā ‘‘sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti vuttaṃ, ‘‘imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti ca iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito. Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati, ime cattāro idha na labbhanti. Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyati, ayaṃ idha adhippeto. Aṭṭhakathāyaṃ pana imaṃ lokanti kāmabhavo adhippetoti imamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādinā aññaṃyeva catukkaṃ dassitaṃ.

    စတူသု ။ပေ.။ သဘာဝောတိ အတ္ထော အပာယဂမနီယာနံ ပာပဓမ္မာနံ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ မဂ္ဂဓမ္မနိယာမေန။ နိယတော ဥပရိမဂ္ဂာဓိဂမသ္သ အဝသ္သံဘာဝိဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ။

    Catūsu…pe… sabhāvoti attho apāyagamanīyānaṃ pāpadhammānaṃ sabbaso pahīnattā. Dhammaniyāmenāti maggadhammaniyāmena. Niyato uparimaggādhigamassa avassaṃbhāvibhāvato. Tenāha ‘‘sambodhiparāyaṇo’’ti.

    ဓမ္မာဒာသဓမ္မပရိယာယဝဏ္ဏနာ

    Dhammādāsadhammapariyāyavaṇṇanā

    ၁၅၈. တေသံ တေသံ ဉာဏဂတိန္တိ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ‘‘အသုကော သောတာပန္နော, အသုကော သကဒာဂာမီ’’တိအာဒိနာ တံတံဉာဏာဓိဂမနံ။ ဉာဏူပပတ္တိံ ဉာဏာဘိသမ္ပရာယန္တိ တတော ပရမ္ပိ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သတီ’’တိအာဒိနာ စ ဉာဏသဟိတံ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယဘာဝံ။ ဩလောကေန္တသ္သ ဉာဏစက္ခုနာ ပေက္ခန္တသ္သ ကာယကိလမထောဝ, န တေန ကာစိ ဝေနေယ္ယာနံ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တဝိဟေသာတိ စိတ္တခေဒော, သာ ကိလေသူပသံဟိတတ္တာ ဗုဒ္ဓာနံ နတ္ထိ။ အာဒီယတိ အာလောကီယတိ အတ္တာ ဧတေနာတိ အာဒာသံ, ဓမ္မဘူတံ အာဒာသံ ဓမ္မာဒာသံ, အရိယမဂ္ဂဉာဏသ္သေတံ အဓိဝစနံ, တေန အရိယသာဝကာ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဝိဒ္ဓသ္တသမ္မောဟတ္တာ အတ္တာနမ္ပိ ယာထာဝတော ဉတ္ဝာ ယာထာဝတော ဗ္ယာကရေယ္ယ, တပ္ပကာသနတော ပန ဓမ္မပရိယာယသ္သ သုတ္တသ္သ ဓမ္မာဒာသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေန ဓမ္မာဒာသေနာတိ ဣဓ ပန မဂ္ဂဓမ္မမေဝ ဝဒတိ။

    158.Tesaṃ tesaṃ ñāṇagatinti tesaṃ tesaṃ sattānaṃ ‘‘asuko sotāpanno, asuko sakadāgāmī’’tiādinā taṃtaṃñāṇādhigamanaṃ. Ñāṇūpapattiṃ ñāṇābhisamparāyanti tato parampi ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo, sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissatī’’tiādinā ca ñāṇasahitaṃ uppattipaccayabhāvaṃ. Olokentassa ñāṇacakkhunā pekkhantassa kāyakilamathova, na tena kāci veneyyānaṃ atthasiddhīti adhippāyo. Cittavihesāti cittakhedo, sā kilesūpasaṃhitattā buddhānaṃ natthi. Ādīyati ālokīyati attā etenāti ādāsaṃ, dhammabhūtaṃ ādāsaṃ dhammādāsaṃ, ariyamaggañāṇassetaṃ adhivacanaṃ, tena ariyasāvakā catūsu ariyasaccesu viddhastasammohattā attānampi yāthāvato ñatvā yāthāvato byākareyya, tappakāsanato pana dhammapariyāyassa suttassa dhammādāsatā veditabbā. Yena dhammādāsenāti idha pana maggadhammameva vadati.

    အဝေစ္စ ယာထာဝတော ဇာနိတ္ဝာ တန္နိမိတ္တဥပ္ပန္နပသာဒော အဝေစ္စပသာဒော, မဂ္ဂာဓိဂမေန ဥပ္ပန္နပသာဒော , သော ပန ယသ္မာ ပာသာဏပဗ္ဗတော ဝိယ နိစ္စလော, န စ ကေနစိ ကာရဏေန ဝိဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အစလေန အစ္စုတေနာ’’တိ။

    Avecca yāthāvato jānitvā tannimittauppannapasādo aveccapasādo, maggādhigamena uppannapasādo , so pana yasmā pāsāṇapabbato viya niccalo, na ca kenaci kāraṇena vigacchati, tasmā vuttaṃ ‘‘acalena accutenā’’ti.

    ‘‘ပဉ္စသီလာနီ’’တိ ဂဟဋ္ဌဝသေနေတံ ဝုတ္တံ တေဟိ ဧကန္တပရိဟရဏီယတော။ အရိယာနံ ပန သဗ္ဗာနိ သီလာနိ ကန္တာနေဝ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗောပိ ပနေတ္ထ သံဝရော လဗ္ဘတိယေဝာ’’တိ။

    ‘‘Pañcasīlānī’’ti gahaṭṭhavasenetaṃ vuttaṃ tehi ekantapariharaṇīyato. Ariyānaṃ pana sabbāni sīlāni kantāneva. Tenāha ‘‘sabbopi panettha saṃvaro labbhatiyevā’’ti.

    သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ အရိယာနံ။ သိက္ခာပဒာဝိရောဓေနာတိ ယထာ ဘူတရောစနာပတ္တိ န ဟောတိ, ဧဝံ။ ယုတ္တဋ္ဌာနေတိ ကာတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ။

    Sabbesanti sabbesaṃ ariyānaṃ. Sikkhāpadāvirodhenāti yathā bhūtarocanāpatti na hoti, evaṃ. Yuttaṭṭhāneti kātuṃ yuttaṭṭhāne.

    အမ္ဗပာလီဂဏိကာဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Ambapālīgaṇikāvatthuvaṇṇanā

    ၁၆၁. တဒာ ကိရ ဝေသာလီ ဣဒ္ဓာ ဖီတာ သဗ္ဗင္ဂသမ္ပန္နာ အဟောသိ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ဝေသာလိယာ သမ္ပန္နဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ တသ္မိံ ကိရ ဘိက္ခုသင္ဃေ ပဉ္စသတမတ္တာ ဘိက္ခူ နဝာ အစိရပဗ္ဗဇိတာ အဟေသုံ ဩသန္နဝီရိယာ စ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘တတ္ထ ကိရ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ဩသန္နဝီရိယာ’’တိအာဒိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၆၅)။ သတိပစ္စုပဋ္ဌာနတ္ထန္တိ တေသံ သတိပစ္စုပဋ္ဌာပနတ္ထံ။ သရတီတိ ကာယာဒိကေ ယထာသဘာဝတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ အနုသ္သရတိ ဥပဓာရေတိ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမံ ပကာရေဟိ ဇာနာတိ အဝဗုဇ္ဈတိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၇၃; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၀၆) အာဂမိသ္သတိ။

    161. Tadā kira vesālī iddhā phītā sabbaṅgasampannā ahosi vepullappattā, taṃ sandhāyāha ‘‘khandhake vuttanayena vesāliyā sampannabhāvo veditabbo’’ti. Tasmiṃ kira bhikkhusaṅghe pañcasatamattā bhikkhū navā acirapabbajitā ahesuṃ osannavīriyā ca. Tathā hi vakkhati ‘‘tattha kira ekacce bhikkhū osannavīriyā’’tiādi (dī. ni. aṭṭha. 2.165). Satipaccupaṭṭhānatthanti tesaṃ satipaccupaṭṭhāpanatthaṃ. Saratīti kāyādike yathāsabhāvato ñāṇasampayuttāya satiyā anussarati upadhāreti. Sampajānātīti samaṃ pakārehi jānāti avabujjhati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana parato satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106) āgamissati.

    သဗ္ဗသင္ဂာဟကန္တိ သရီရဂတသ္သ စေဝ ဝတ္ထာလင္ကာရဂတသ္သ စာတိ သဗ္ဗသ္သ နီလဘာဝသ္သ သင္ဂာဟကံ ဝစနံ။ တသ္သေဝာတိ နီလာတိ သဗ္ဗသင္ဂာဟကဝသေန ဝုတ္တအတ္ထသ္သေဝ။ ဝိဘာဂဒသ္သနန္တိ ပဘေဒဒသ္သနံ။ ယထာ တေ လိစ္ဆဝိရာဇာနော အပီတာဒိဝဏ္ဏာ ဧဝ ကေစိ ဝိလေပနဝသေန ပီတာဒိဝဏ္ဏာ ခာယိံသု, ဧဝံ အနီလာဒိဝဏ္ဏာ ဧဝ ကေစိ ဝိလေပနဝသေန နီလာဒိဝဏ္ဏာ ခာယိံသူတိ ဝုတ္တံ ‘‘န တေသံ ပကတိဝဏ္ဏော နီလော’’တိအာဒိ။ နီလော မဏိ ဧတေသူတိ နီလမဏိ, ဣန္ဒနီလမဟာနီလာဒိနီလရတနဝိနဒ္ဓာ အလင္ကာရာ။ တေ ကိရ သုဝဏ္ဏဝိရစိတေ ဟိ မဏိဩဘာသေဟိ ဧကနီလာ ဝိယ ခာယန္တိ။ နီလမဏိခစိတာတိ နီလရတနပရိက္ခိတ္တာ။ နီလဝတ္ထပရိက္ခိတ္တာတိ နီလဝတ္ထနီလကမ္ပလပရိက္ခေပာ။ နီလဝမ္မိကေဟီတိ နီလကဃဋပရိက္ခိတ္တေဟိ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘ပီတာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိသဗ္ဗပဒေသု။ ပရိဝဋ္ဋေသီတိ ပဋိဃဋ္ဋေသိ။ အာဟရန္တိ ဣမသ္မာ ရာဇပုရိသာ ဗလိန္တိ အာဟာရော, တပ္ပတ္တဇနပဒောတိ အာဟ ‘‘သာဟာရန္တိ သဇနပဒ’’န္တိ။ အင္ဂုလိဖောဋောပိ အင္ဂုလိယာ စာလနဝသေနေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အင္ဂုလိံ စာလေသု’’န္တိ။ အမ္ဗကာယာတိ မာတုဂာမေန။ ဥပစာရဝစနံ ဟေတံ ဣတ္ထီသု, ယဒိဒံ ‘‘အမ္ဗကာ မာတုဂာမော ဇနနိကာ’’တိ။

    Sabbasaṅgāhakanti sarīragatassa ceva vatthālaṅkāragatassa cāti sabbassa nīlabhāvassa saṅgāhakaṃ vacanaṃ. Tassevāti nīlāti sabbasaṅgāhakavasena vuttaatthasseva. Vibhāgadassananti pabhedadassanaṃ. Yathā te licchavirājāno apītādivaṇṇā eva keci vilepanavasena pītādivaṇṇā khāyiṃsu, evaṃ anīlādivaṇṇā eva keci vilepanavasena nīlādivaṇṇā khāyiṃsūti vuttaṃ ‘‘na tesaṃ pakativaṇṇo nīlo’’tiādi. Nīlo maṇi etesūti nīlamaṇi, indanīlamahānīlādinīlaratanavinaddhā alaṅkārā. Te kira suvaṇṇaviracite hi maṇiobhāsehi ekanīlā viya khāyanti. Nīlamaṇikhacitāti nīlaratanaparikkhittā. Nīlavatthaparikkhittāti nīlavatthanīlakampalaparikkhepā. Nīlavammikehīti nīlakaghaṭaparikkhittehi. Sabbapadesūti ‘‘pītā hontī’’tiādisabbapadesu. Parivaṭṭesīti paṭighaṭṭesi. Āharanti imasmā rājapurisā balinti āhāro, tappattajanapadoti āha ‘‘sāhāranti sajanapada’’nti. Aṅguliphoṭopi aṅguliyā cālanavaseneva hotīti vuttaṃ ‘‘aṅguliṃ cālesu’’nti. Ambakāyāti mātugāmena. Upacāravacanaṃ hetaṃ itthīsu, yadidaṃ ‘‘ambakā mātugāmo jananikā’’ti.

    အဝလောကေထာတိ အပဝတ္တိတ္ဝာ ဩလောကနံ ဩလောကေထ။ တံ ပန အပဝတ္တိတ္ဝာ ဩလောကနံ အနု အနု ဒသ္သနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပသ္သထာ’’တိ။ ဥပနေထာတိ ‘‘ယထာယံ လိစ္ဆဝိရာဇပရိသာ သောဘာတိသယေန ယုတ္တာ, ဧဝံ တာဝတိံသပရိသာ’’တိ ဥပနယံ ကရောထ။ တေနာဟ ‘‘တာဝတိံသေဟိ သမကေ ကတ္ဝာ ပသ္သထာ’’တိ။

    Avalokethāti apavattitvā olokanaṃ oloketha. Taṃ pana apavattitvā olokanaṃ anu anu dassanaṃ hotīti āha ‘‘punappunaṃ passathā’’ti. Upanethāti ‘‘yathāyaṃ licchavirājaparisā sobhātisayena yuttā, evaṃ tāvatiṃsaparisā’’ti upanayaṃ karotha. Tenāha ‘‘tāvatiṃsehi samake katvā passathā’’ti.

    ‘‘ဥပသံဟရထ ဘိက္ခဝေ လိစ္ဆဝိပရိသံ တာဝတိံသသဒိသ’’န္တိ နယိဒံ နိမိတ္တဂ္ဂာဟေ နိယောဇနံ, ကေဝလံ ပန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာ ဧတေသံ ရာဇူနံ ဣသ္သရိယသမ္ပတ္တီတိ အနုပုဗ္ဗိကထာယ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိကထနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသု ပန ဘိက္ခူသု ဧကစ္စာနံ တတ္ထ နိမိတ္တဂ္ဂာဟောပိ သိယာ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိမိတ္တဂ္ဂာဟေ ဥယ္ယောဇေတီ’’တိ။ ဟိတကာမတာယ တေသံ ဘိက္ခူနံ ယထာ အာယသ္မတော နန္ဒသ္သ ဟိတကာမတာယ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိဒသ္သနံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ရ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဩသန္နဝီရိယာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အဝသန္နဝီရိယာ, ဩသ္သဋ္ဌဝီရိယာ ဝာတိ အတ္ထော။ အနိစ္စလက္ခဏဝိဘာဝနတ္ထန္တိ တေသံ ရာဇူနံ ဝသေန ဘိက္ခူနံ အနိစ္စလက္ခဏဝိဘူတဘာဝတ္ထံ။

    ‘‘Upasaṃharatha bhikkhave licchaviparisaṃ tāvatiṃsasadisa’’nti nayidaṃ nimittaggāhe niyojanaṃ, kevalaṃ pana dibbasampattisadisā etesaṃ rājūnaṃ issariyasampattīti anupubbikathāya saggasampattikathanaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Tesu pana bhikkhūsu ekaccānaṃ tattha nimittaggāhopi siyā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘nimittaggāhe uyyojetī’’ti. Hitakāmatāya tesaṃ bhikkhūnaṃ yathā āyasmato nandassa hitakāmatāya saggasampattidassanaṃ. Tenāha ‘‘tatra kirā’’tiādi. Osannavīriyāti sammāpaṭipattiyaṃ avasannavīriyā, ossaṭṭhavīriyā vāti attho. Aniccalakkhaṇavibhāvanatthanti tesaṃ rājūnaṃ vasena bhikkhūnaṃ aniccalakkhaṇavibhūtabhāvatthaṃ.

    ဝေဠုဝဂာမဝသ္သူပဂမနဝဏ္ဏနာ

    Veḷuvagāmavassūpagamanavaṇṇanā

    ၁၆၃. သမီပေ ဝေဠုဝဂာမောတိ ပုဗ္ဗဏ္ဟံ ဝာ သာယန္ဟံ ဝာ ဂန္တ္ဝာ နိဝတ္တနယောဂ္ယေ အာသန္နဋ္ဌာနေ နိဝိဋ္ဌာ ပရိဝာရဂာမော။ သင္ဂမ္မာတိ သမ္မာ ဂန္တ္ဝာ။ အသ္သာတိ ဘဂဝတော။

    163.Samīpe veḷuvagāmoti pubbaṇhaṃ vā sāyanhaṃ vā gantvā nivattanayogye āsannaṭṭhāne niviṭṭhā parivāragāmo. Saṅgammāti sammā gantvā. Assāti bhagavato.

    ၁၆၄. ဖရုသောတိ ကက္ခဠော, ဂရုတရောတိ အတ္ထော။ ဝိသဘာဂရောဂောတိ ဓာတုဝိသဘာဂတာယ သမုဋ္ဌိတော ဗဟလတရရောဂော, န အာဗာဓမတ္တံ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာတိ ဝေဒနာနံ ခဏိကတံ, ဒုက္ခတံ, အတ္တသုညတဉ္စ ယာထာဝတော ဉာဏေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိတုလေတ္ဝာ။ အဓိဝာသေသီတိ တာ အဘိဘဝန္တော ယထာပရိမဒ္ဒိတာကာရသလ္လက္ခဏေန အတ္တနိ အာရောပေတ္ဝာ ဝာသေသိ, န တာဟိ အဘိဘုယ္ယမာနော။ တေနာဟ ‘‘အဝိဟညမာနော’’တိအာဒိ။ အဒုက္ခိယမာနောတိ စေတောဒုက္ခဝသေန အဒုက္ခိယမာနော , ကာယဒုက္ခံ ပန ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အသတိ ဟိ တသ္မိံ အဓိဝာသနာယ ဧဝ အသမ္ဘဝောတိ။ အနာမန္တေတ္ဝာတိ အနာလပိတ္ဝာ။ အနပလောကေတ္ဝာတိ အဝိသ္သဇ္ဇိတ္ဝာ။ တေနာဟ ‘‘ဩဝာဒာနုသာသနိံ အဒတ္ဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယေနာတိ ဖလသမာပတ္တိယာ ပရိကမ္မဝီရိယေန။ ဖလသမာပတ္တိဝီရိယေနာတိ ဖလသမာပတ္တိသမ္ပယုတ္တဝီရိယေန။ ဝိက္ခမ္ဘေတ္ဝာတိ ဝိနောဒေတ္ဝာ။ ယထာ နာမ ပုပ္ဖနသမယေ စမ္ပကာဒိရုက္ခေ ဝေခေ ဒိန္နေ ယာဝ သော ဝေခော နာပနီယတိ, တာဝသ္သ ပုပ္ဖနသမတ္ထတာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ ဝိနောဒိတာ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ယထာဝုတ္တဝီရိယဝေခဒာနေန တာ ဝေဒနာ သတ္ထု သရီရေ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ ဝိက္ခမ္ဘိတာ ဝိနောဒိတာ အဟေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘေတ္ဝာတိ ဝိနောဒေတ္ဝာ’’တိ။ ဇီဝိတမ္ပိ ဇီဝိတသင္ခာရော ကမ္မုနာ သင္ခရီယတီတိ ကတ္ဝာ။ ဆိဇ္ဇမာနံ ဝိရောဓိပစ္စယသမာယောဂေန ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဃဋေတ္ဝာ ဌပီယတိ။ အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတ္ဝာ။ တေနာဟ ‘‘ဒသမာသေ မာ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇီ’’တိ။ တံ ပန ‘‘အဓိဋ္ဌာနံ, ပဝတ္တန’’န္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ ပဝတ္တေတ္ဝာ’’တိ။

    164.Pharusoti kakkhaḷo, garutaroti attho. Visabhāgarogoti dhātuvisabhāgatāya samuṭṭhito bahalatararogo, na ābādhamattaṃ. Ñāṇena paricchinditvāti vedanānaṃ khaṇikataṃ, dukkhataṃ, attasuññatañca yāthāvato ñāṇena paricchijja parituletvā. Adhivāsesīti tā abhibhavanto yathāparimadditākārasallakkhaṇena attani āropetvā vāsesi, na tāhi abhibhuyyamāno. Tenāha ‘‘avihaññamāno’’tiādi. Adukkhiyamānoti cetodukkhavasena adukkhiyamāno , kāyadukkhaṃ pana ‘‘natthī’’ti na sakkā vattuṃ. Asati hi tasmiṃ adhivāsanāya eva asambhavoti. Anāmantetvāti anālapitvā. Anapaloketvāti avissajjitvā. Tenāha ‘‘ovādānusāsaniṃ adatvāti vuttaṃ hotī’’ti. Pubbabhāgavīriyenāti phalasamāpattiyā parikammavīriyena. Phalasamāpattivīriyenāti phalasamāpattisampayuttavīriyena. Vikkhambhetvāti vinodetvā. Yathā nāma pupphanasamaye campakādirukkhe vekhe dinne yāva so vekho nāpanīyati, tāvassa pupphanasamatthatā vikkhambhitā vinoditā hoti, evameva yathāvuttavīriyavekhadānena tā vedanā satthu sarīre yathāparicchinnaṃ kālaṃ vikkhambhitā vinoditā ahesuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘vikkhambhetvāti vinodetvā’’ti. Jīvitampi jīvitasaṅkhāro kammunā saṅkharīyatīti katvā. Chijjamānaṃ virodhipaccayasamāyogena payogasampattiyā ghaṭetvā ṭhapīyati. Adhiṭṭhāyāti adhiṭṭhānaṃ katvā. Tenāha ‘‘dasamāse mā uppajjitthāti samāpattiṃ samāpajjī’’ti. Taṃ pana ‘‘adhiṭṭhānaṃ, pavattana’’nti ca vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘adhiṭṭhahitvā pavattetvā’’ti.

    ခဏိကသမာပတ္တီတိ တာဒိသံ ပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရံ အကတ္ဝာ ဌာနသော သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗသမာပတ္တိ။ ပုန သရီရံ ဝေဒနာ အဇ္ဈောတ္ထရတိ သဝိသေသပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရသ္သ အကတတ္တာ။ ရူပသတ္တကအရူပသတ္တကာနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ. ဋီ. ၂.၇၀၆, ၇၁၇) ဝိတ္ထာရိတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘေတိ ပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရသ္သ သာတိသယတ္တာ။ ဣဒာနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပဗ္ယူဠ္ဟောတိ အပနီတော။ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ သန္နေတ္ဝာတိ တေသံယေဝ ရူပသတ္တကအရူပသတ္တကာနံ ဝသေန စုဒ္ဒသဟိ ပကာရေဟိ ဝိပသ္သနာစိတ္တံ, သကလမေဝ ဝာ အတ္တဘာဝံ ဝိသဘာဂရောဂသဉ္ဇနိတလူခဘာဝနိရောဂကရဏာယ သိနေဟေတ္ဝာ န ဥပ္ပဇ္ဇိယေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာတိသယသမာပတ္တိဝေဂေန သုဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ။

    Khaṇikasamāpattīti tādisaṃ pubbābhisaṅkhāraṃ akatvā ṭhānaso samāpajjitabbasamāpatti. Puna sarīraṃ vedanā ajjhottharati savisesapubbābhisaṅkhārassa akatattā. Rūpasattakaarūpasattakāni visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. ṭī. 2.706, 717) vitthāritanayena veditabbāni. Suṭṭhu vikkhambheti pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā. Idāni tamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Apabyūḷhoti apanīto. Cuddasahākārehi sannetvāti tesaṃyeva rūpasattakaarūpasattakānaṃ vasena cuddasahi pakārehi vipassanācittaṃ, sakalameva vā attabhāvaṃ visabhāgarogasañjanitalūkhabhāvanirogakaraṇāya sinehetvā na uppajjiyeva sammāsambuddhena sātisayasamāpattivegena suvikkhambhitattā.

    ဂိလာနော ဟုတ္ဝာ ပုန ဝုဋ္ဌိတောတိ ပုဗ္ဗေ ဂိလာနော ဟုတ္ဝာ ပုန တတော ဂိလာနဘာဝတော ဝုဋ္ဌိတော။ မဓုရကဘာဝော နာမ သရီရသ္သ ထမ္ဘိတတ္တံ, တံ ပန ဂရုဘာဝပုဗ္ဗကန္တိ အာဟ ‘‘သဉ္ဇာတဂရုဘာဝော သဉ္ဇာတထဒ္ဓဘာဝော’’တိ။ ‘‘နာနာကာရတော န ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဒိသာသမ္မောဟောပိ မေ အဟောသိ သောကဗလေနာတိ ဒသ္သေတိ။ သတိပဋ္ဌာနာဒိဓမ္မာတိ ကာယာနုပသ္သနာဒယော အနုပသ္သနာဓမ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝိဘူတာ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌဟန္တာပိ ဣဒာနိ မယ္ဟံ ပာကဋာ န ဟောန္တိ။

    Gilāno hutvā puna vuṭṭhitoti pubbe gilāno hutvā puna tato gilānabhāvato vuṭṭhito. Madhurakabhāvo nāma sarīrassa thambhitattaṃ, taṃ pana garubhāvapubbakanti āha ‘‘sañjātagarubhāvo sañjātathaddhabhāvo’’ti. ‘‘Nānākārato na upaṭṭhahantī’’ti iminā disāsammohopi me ahosi sokabalenāti dasseti. Satipaṭṭhānādidhammāti kāyānupassanādayo anupassanādhammā pubbe vibhūtā hutvā upaṭṭhahantāpi idāni mayhaṃ pākaṭā na honti.

    ၁၆၅. အဗ္ဘန္တရံ ကရောတိ နာမ အတ္တနိယေဝ ဌပနတော။ ပုဂ္ဂလံ အဗ္ဘန္တရံ ကရောတိ နာမ သမာနတ္တတာဝသေန ဓမ္မေန ပုဗ္ဗေ တသ္သ သင္ဂဏ္ဟတော။ ဒဟရကာလေတိ အတ္တနော ဒဟရကာလေ။ ကသ္သစိ အကထေတ္ဝာတိ ကသ္သစိ အတ္တနော အန္တေဝာသိကသ္သ ဥပနိဂူဟဘူတံ ဂန္ထံ အကထေတ္ဝာ။ မုဋ္ဌိံ ကတ္ဝာတိ မုဋ္ဌိဂတံ ဝိယ ရဟသိဘူတံ ကတ္ဝာ။ ယသ္မိံ ဝာ နဋ္ဌေ သဗ္ဗော တံမူလကော ဓမ္မော ဝိနသ္သတိ, သော အာဒိတော မူလဘူတော ဓမ္မော, မုသ္သတိ ဝိနသ္သတိ ဓမ္မော ဧတေန နဋ္ဌေနာတိ မုဋ္ဌိ, တံ တထာရူပံ မုဋ္ဌိံ ကတ္ဝာ ပရိဟရိတ္ဝာ ဌပိတံ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ ဒသ္သေတိ။

    165.Abbhantaraṃ karoti nāma attaniyeva ṭhapanato. Puggalaṃ abbhantaraṃ karoti nāma samānattatāvasena dhammena pubbe tassa saṅgaṇhato. Daharakāleti attano daharakāle. Kassaci akathetvāti kassaci attano antevāsikassa upanigūhabhūtaṃ ganthaṃ akathetvā. Muṭṭhiṃ katvāti muṭṭhigataṃ viya rahasibhūtaṃ katvā. Yasmiṃ vā naṭṭhe sabbo taṃmūlako dhammo vinassati, so ādito mūlabhūto dhammo, mussati vinassati dhammo etena naṭṭhenāti muṭṭhi, taṃ tathārūpaṃ muṭṭhiṃ katvā pariharitvā ṭhapitaṃ kiñci natthīti dasseti.

    အဟမေဝာတိ အဝဓာရဏံ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဟရဏသ္သ အညသာဓာရဏိစ္ဆာဒသ္သနတ္ထံ, အဝဓာရဏေန ပန ဝိနာ ‘‘အဟံ ဘိက္ခုသင္ဃ’’န္တိအာဒိ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဟရဏေ အဟံကာရမမံကာရာဘာဝဒသ္သနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ ‘‘သတ္ထာ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ မာ ဝာ အဟေသုံ ဘိက္ခူတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘မာ ဝာ အဟောသီ’’တိ ဝာ ပာဌော။ ဧဝံ န ဟောတီတိ ‘‘အဟံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ပရိဟရိသ္သာမီ’’တိအာဒိ အာကာရေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိ န ဟောတိ။ ‘‘ပစ္ဆိမဝယအနုပ္ပတ္တဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဝယော ဝိယ ဗုဒ္ဓကိစ္စမ္ပိ ပရိယောသိတကမ္မန္တိ ဒီပေတိ။ သကဋသ္သ ဗာဟပ္ပဒေသေ ဒဠ္ဟီဘာဝာယ ဝေဌဒာနံ ဗာဟဗန္ဓော။ စက္ကနေမိသန္ဓီနံ ဒဠ္ဟီဘာဝာယ ဝေဌဒာနံ စက္ကဗန္ဓော။

    Ahamevāti avadhāraṇaṃ bhikkhusaṅghapariharaṇassa aññasādhāraṇicchādassanatthaṃ, avadhāraṇena pana vinā ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅgha’’ntiādi bhikkhusaṅghapariharaṇe ahaṃkāramamaṃkārābhāvadassananti daṭṭhabbaṃ. Uddisitabbaṭṭhenāti ‘‘satthā’’ti uddisitabbaṭṭhena. Mā vāahesuṃ bhikkhūti adhippāyo. ‘‘Mā vā ahosī’’ti vā pāṭho. Evaṃ na hotīti ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’tiādi ākārena cittappavatti na hoti. ‘‘Pacchimavayaanuppattabhāvadīpanatthaṃ vutta’’nti iminā vayo viya buddhakiccampi pariyositakammanti dīpeti. Sakaṭassa bāhappadese daḷhībhāvāya veṭhadānaṃ bāhabandho. Cakkanemisandhīnaṃ daḷhībhāvāya veṭhadānaṃ cakkabandho.

    တမတ္ထန္တိ ဝေဌမိသ္သကေန မညေတိ ဝုတ္တမတ္ထံ။ ရူပာဒယော ဧဝ ဓမ္မာ သဝိဂ္ဂဟော ဝိယ ဥပဋ္ဌာနတော ရူပနိမိတ္တာဒယော, တေသံ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ။ လောကိယာနံ ဝေဒနာနန္တိ ယာသံ နိရောဓနေန ဖလသမာပတ္တိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ, တာသံ နိရောဓာ ဖာသု ဟောတိ, တထာ ဗာဠ္ဟဝေဒနာဘိတုန္နသရီရသ္သာပိ။ တဒတ္ထာယာတိ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရတ္ထာယ။ ဒ္ဝီဟိ ဘာဂေဟိ အာပော ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပော, ဩဃေန ပရိဂတော ဟုတ္ဝာ အနဇ္ဈောတ္ထဋော ဘူမိဘာဂော, ဣဓ ပန စတူဟိပိ ဩဃေဟိ, သံသာရမဟောဃေနေဝ ဝာ အနဇ္ဈောတ္ထဋော အတ္တာ ‘‘ဒီပော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒဂတာ’’တိအာဒိ။ အတ္တသ္သရဏာတိ အတ္တပ္ပဋိသရဏာ။ အတ္တဂတိကာ ဝာတိ အတ္တပရာယဏာဝ ။ မာ အညဂတိကာတိ အညံ ကိဉ္စိ ဂတိံ ပဋိသရဏံ ပရာယဏံ မာ စိန္တယိတ္ထ။ ကသ္မာ? အတ္တာ နာမေတ္ထ ပရမတ္ထတော ဓမ္မော အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန, သော ဧဝံ သမ္ပာဒိတော တုမ္ဟာကံ ဒီပံ တာဏံ ဂတိ ပရာယဏန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဒီပာ’’တိအာဒိ။ တထာ စာဟ ‘‘အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော, ကော ဟိ နာထော ပရော သိယာ’’တိ (ဓ. ပ. ၁၆၀, ၃၈၀) ဥပဒေသမတ္တမေဝ ဟိ ပရသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓံ, အညာ သဗ္ဗာ သမ္ပတ္တိ ပုရိသသ္သ အတ္တာဓီနာ ဧဝ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘တုမ္ဟေဟိ ကိစ္စံ အာတပ္ပံ, အက္ခာတာရော တထာဂတာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၇၆)။ တမဂ္ဂေတိ တမယောဂသ္သ အဂ္ဂေ တသ္သ အတိက္ကန္တာဘာဝတော။ တေနေဝာဟ ‘‘ဣမေ အဂ္ဂတမာ’’တိအာဒိ။ မမာတိ မမ သာသနေ။ သဗ္ဗေပိ တေ စတုသတိပဋ္ဌာနဂောစရာ ဝာတိ စတုဗ္ဗိဓံ သတိပဋ္ဌာနံ ဘာဝေတ္ဝာ ဗ္ရူဟေတ္ဝာ တဒေဝ ဂောစရံ အတ္တနော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ကတ္ဝာ ဌိတာ ဧဝ ဘိက္ခူ အဂ္ဂေ ဘဝိသ္သန္တိ။

    Tamatthanti veṭhamissakena maññeti vuttamatthaṃ. Rūpādayo eva dhammā saviggaho viya upaṭṭhānato rūpanimittādayo, tesaṃ rūpanimittādīnaṃ. Lokiyānaṃ vedanānanti yāsaṃ nirodhanena phalasamāpatti samāpajjitabbā, tāsaṃ nirodhā phāsu hoti, tathā bāḷhavedanābhitunnasarīrassāpi. Tadatthāyāti phalasamāpattivihāratthāya. Dvīhi bhāgehi āpo gato etthāti dīpo, oghena parigato hutvā anajjhotthaṭo bhūmibhāgo, idha pana catūhipi oghehi, saṃsāramahogheneva vā anajjhotthaṭo attā ‘‘dīpo’’ti adhippeto. Tenāha ‘‘mahāsamuddagatā’’tiādi. Attassaraṇāti attappaṭisaraṇā. Attagatikā vāti attaparāyaṇāva . Mā aññagatikāti aññaṃ kiñci gatiṃ paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ mā cintayittha. Kasmā? Attā nāmettha paramatthato dhammo abbhantaraṭṭhena, so evaṃ sampādito tumhākaṃ dīpaṃ tāṇaṃ gati parāyaṇanti. Tena vuttaṃ ‘‘dhammadīpā’’tiādi. Tathā cāha ‘‘attā hi attano nātho, ko hi nātho paro siyā’’ti (dha. pa. 160, 380) upadesamattameva hi parasmiṃ paṭibaddhaṃ, aññā sabbā sampatti purisassa attādhīnā eva. Tenāha bhagavā ‘‘tumhehi kiccaṃ ātappaṃ, akkhātāro tathāgatā’’ti (dha. pa. 276). Tamaggeti tamayogassa agge tassa atikkantābhāvato. Tenevāha ‘‘ime aggatamā’’tiādi. Mamāti mama sāsane. Sabbepi te catusatipaṭṭhānagocarā vāti catubbidhaṃ satipaṭṭhānaṃ bhāvetvā brūhetvā tadeva gocaraṃ attano pavattiṭṭhānaṃ katvā ṭhitā eva bhikkhū agge bhavissanti.

    ဒုတိယဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    နိမိတ္တောဘာသကထာဝဏ္ဏနာ

    Nimittobhāsakathāvaṇṇanā

    ၁၆၆. အနေကဝာရံ ဘဂဝာ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ, တသ္မာ ဣမံ ဝေသာလိပ္ပဝေသနံ နိယမေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကဒာ ပာဝိသီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဘဂဝာ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဂတမဂ္ဂေနေဝာတိ ပုဗ္ဗေ ယာဝ ဝေဠုဝဂာမကာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ပဋိနိဝတ္တေန္တော။ ယထာပရိစ္ဆေဒေနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေန။ တတောတိ ဖလသမာပတ္တိတော။ အယန္တိ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနာကာရော။ ဒိဝာဋ္ဌာနောလောကနာဒိ ပရိနိဗ္ဗာနသ္သ ဧကန္တိကဘာဝဒသ္သနံ။ ဩသ္သဋ္ဌောတိ ဝိသ္သဋ္ဌော အာယုသင္ခာရော ‘‘သတ္တာဟမေဝ မယာ ဇီဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။

    166. Anekavāraṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati, tasmā imaṃ vesālippavesanaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘kadā pāvisī’’ti pucchitvā āgamanato paṭṭhāya taṃ dassento ‘‘bhagavā kirā’’tiādimāha. Āgatamaggenevāti pubbe yāva veḷuvagāmakā āgatamaggeneva paṭinivattento. Yathāparicchedenāti yathāparicchinnakālena. Tatoti phalasamāpattito. Ayanti idāni vuccamānākāro. Divāṭṭhānolokanādi parinibbānassa ekantikabhāvadassanaṃ. Ossaṭṭhoti vissaṭṭho āyusaṅkhāro ‘‘sattāhameva mayā jīvitabba’’nti.

    ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတိကာနန္တိ သဗ္ဗေဝ သဗ္ရဟ္မစာရိနော သန္ဓာယ ဝဒတိ။

    Jeṭṭhakaniṭṭhabhātikānanti sabbeva sabrahmacārino sandhāya vadati.

    ပဋိပာဒေသ္သာမီတိ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ နိယောဇေသ္သာမိ။ မဏိဖလကေတိ မဏိခစိတေ ပမုခေ အတ္ထတဖလကေ။ တံ ပဌမံ ဒသ္သနန္တိ ယံ ဝေဠုဝနေ ပရိဗ္ဗာဇကရူပေန အာဂတသ္သ သိဒ္ဓံ ဒသ္သနံ, တံ ပဌမဒသ္သနံ။ ယံ ဝာ အနောမဒသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ဝစနံ သဒ္ဒဟန္တေန တဒာ အဘိနီဟာရကာလေ ပစ္စက္ခတော ဝိယ တုမ္ဟာကံ ဒသ္သနံ သိဒ္ဓံ, တံ ပဌမဒသ္သနံ။ ပစ္စာဂမနစာရိကန္တိ ပစ္စာဂမနတ္ထံ စာရိကံ။

    Paṭipādessāmīti maggapaṭipattiyā niyojessāmi. Maṇiphalaketi maṇikhacite pamukhe atthataphalake. Taṃ paṭhamaṃdassananti yaṃ veḷuvane paribbājakarūpena āgatassa siddhaṃ dassanaṃ, taṃ paṭhamadassanaṃ. Yaṃ vā anomadassissa bhagavato vacanaṃ saddahantena tadā abhinīhārakāle paccakkhato viya tumhākaṃ dassanaṃ siddhaṃ, taṃ paṭhamadassanaṃ. Paccāgamanacārikanti paccāgamanatthaṃ cārikaṃ.

    သတ္တာဟန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ထေရသ္သ ဇာတောဝရကဂေဟံ ကိရ ဣတရဂေဟတော ဝိဝေကဋ္ဌံ, ဝိဝဋင္ဂဏဉ္စ, တသ္မာ ဒေဝဗ္ရဟ္မာနံ ဥပသင္ကမနယောဂ္ယန္တိ ‘‘ဇာတောဝရကံ ပဋိဇဂ္ဂထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ဥပရေဝတော။ တံ ပဝတ္တိန္တိ တတ္ထ ဝသိတုကာမတာယ ဝုတ္တံ တံ။

    Sattāhanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Therassa jātovarakagehaṃ kira itaragehato vivekaṭṭhaṃ, vivaṭaṅgaṇañca, tasmā devabrahmānaṃ upasaṅkamanayogyanti ‘‘jātovarakaṃ paṭijaggathā’’ti vuttaṃ. Soti uparevato. Taṃ pavattinti tattha vasitukāmatāya vuttaṃ taṃ.

    ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ (ပာရာ. ၁၆, ၁၆၅) ဣမိနာ နီဟာရေန ထေရော ‘‘ကေ တုမ္ဟေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တ္ဝံ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ မဟန္တတရော’’တိ ပုဋ္ဌော အတ္တနော မဟတ္တံ သတ္ထု ဥပရိ ပက္ခိပန္တော ‘‘အာရာမိကသဒိသာ ဧတေ ဥပာသိကေ အမ္ဟာကံ သတ္ထုနော’’တိ အာဟ။ သာဝကသမ္ပတ္တိကိတ္တနမ္ပိ ဟိ အတ္ထတော သတ္ထု သမ္ပတ္တိံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။

    ‘‘Jānantāpi tathāgatā pucchantī’’ti (pārā. 16, 165) iminā nīhārena thero ‘‘ke tumhe’’ti pucchi. ‘‘Tvaṃ catūhi mahārājehi mahantataro’’ti puṭṭho attano mahattaṃ satthu upari pakkhipanto ‘‘ārāmikasadisā ete upāsike amhākaṃ satthuno’’ti āha. Sāvakasampattikittanampi hi atthato satthu sampattiṃyeva vibhāveti.

    သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ ထေရသ္သ ဒေသနာနုဘာဝေန, အတ္တနော စ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသ္သ ပရိပက္ကတ္တာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတ္ဝာ။

    Sotāpattiphale patiṭṭhāyāti therassa desanānubhāvena, attano ca upanissayasampattiyā ñāṇassa paripakkattā sotāpattiphale patiṭṭhahitvā.

    အယန္တိ ယထာဝုတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဝေသာလိံ ပိဏ္ဍာယ ပာဝိသီ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝေသာလီပဝေသေ။ အနုပုဗ္ဗီကထာတိ အနုပုဗ္ဗဒီပနီ ကထာ။

    Ayanti yathāvuttā. Etthāti ‘‘vesāliṃ piṇḍāya pāvisī’’ti etasmiṃ vesālīpavese. Anupubbīkathāti anupubbadīpanī kathā.

    ၁၆၇. ဥဒေနယက္ခသ္သ စေတိယဋ္ဌာနေတိ ဥဒေနသ္သ နာမ ယက္ခသ္သ အာယတနဘာဝေန ဣဋ္ဌကာဟိ စိတေ မဟာဇနသ္သ စိတ္တီကတဋ္ဌာနေ။ ကတဝိဟာရောတိ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သ ကတဝိဟာရော။ ဝုစ္စတီတိ ပုရိမဝောဟာရေန ‘‘ဥဒေနစေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂောတမကာဒီသုပီတိ ‘‘ဂောတမကစေတိယ’’န္တိ ဧဝံ အာဒီသုပိ။ ဧသေဝ နယောတိ စေတိယဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရဘာဝံ အတိဒိသတိ။ ဝဍ္ဎိတာတိ ဘာဝနာပာရိပူရိဝသေန ပရိဗ္ရူဟိတာ။ ပုနပ္ပုနံ ကတာတိ ဘာဝနာယ ဗဟုလီကရဏေန အပရာပရံ ပဝတ္တိတာ။ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာတိ ယထာ ယုတ္တံ အာဇညယာနံ ဆေကေန သာရထိနာ အဓိဋ္ဌိတံ ယထာရုစိ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ယထာရုစိပဝတ္တိရဟတံ ဂမိတာ။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ သဗ္ဗသော ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနေန ဣဒ္ဓိဝိသယတာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သုဝိသောဓိတပရိသ္သယဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ အဓိဋ္ဌိတာတိ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော သုဘာဝိတဘာဝေန တံတံအဓိဋ္ဌာနယောဂ္ယတာယ ဌပိတာ ။ သမန္တတော စိတာတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဘာဝနုပစယံ ဂမိတာ။ တေနာဟ ‘‘သုဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓာတိ ဣဒ္ဓိဘာဝနာယ သိခာပ္ပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ သံသေဝိတာ။

    167.Udenayakkhassa cetiyaṭṭhāneti udenassa nāma yakkhassa āyatanabhāvena iṭṭhakāhi cite mahājanassa cittīkataṭṭhāne. Katavihāroti bhagavantaṃ uddissa katavihāro. Vuccatīti purimavohārena ‘‘udenacetiya’’nti vuccati. Gotamakādīsupīti ‘‘gotamakacetiya’’nti evaṃ ādīsupi. Eseva nayoti cetiyaṭṭhāne katavihārabhāvaṃ atidisati. Vaḍḍhitāti bhāvanāpāripūrivasena paribrūhitā. Punappunaṃ katāti bhāvanāya bahulīkaraṇena aparāparaṃ pavattitā. Yuttayānaṃ viya katāti yathā yuttaṃ ājaññayānaṃ chekena sārathinā adhiṭṭhitaṃ yathāruci pavattati, evaṃ yathārucipavattirahataṃ gamitā. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Vatthu viya katāti sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisayatāya pavattiṭṭhānabhāvato suvisodhitaparissayavatthu viya katā. Adhiṭṭhitāti paṭipakkhadūrībhāvato subhāvitabhāvena taṃtaṃadhiṭṭhānayogyatāya ṭhapitā . Samantato citāti sabbabhāgena bhāvanupacayaṃ gamitā. Tenāha ‘‘suvaḍḍhitā’’ti. Suṭṭhu samāraddhāti iddhibhāvanāya sikhāppattiyā sammadeva saṃsevitā.

    အနိယမေနာတိ ‘‘ယသ္သ ကသ္သစီ’’တိ အနိယမဝစနေန။ နိယမေတ္ဝာတိ ‘‘တထာဂတသ္သာ’’တိ သရူပဒသ္သနေန နိယမေတ္ဝာ။ အာယုပ္ပမာဏန္တိ ပရမာယုပ္ပမာဏံ ဝဒတိ, တသ္သေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဗ္ရဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၄၀; ဒီ. နိ. ဋီ. ၁.၄၀) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသိဝတ္ထေရော ပန ‘‘မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဒာယိနော ကမ္မသ္သ အသင္ခ္ယေယ္ယာယုကတာသံဝတ္တနသမတ္ထတံ ဟဒယေ ဌပေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓာနံ အာယုသင္ခာရသ္သ ပရိသ္သယဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာ ပာဠိယံ အာဂတာ ဧဝာတိ ဣမံ ဘဒ္ဒကပ္ပမေဝ တိဋ္ဌေယ္ယာ’’တိ အဝောစ။ ‘‘ခဏ္ဍိစ္စာဒီဟိ အဘိဘုယ္ယတီ’’တိ ဧတေန ယထာ ဣဒ္ဓိဗလေန ဇရာယ န ပဋိဃာတော, ဧဝံ တေန မရဏသ္သပိ န ပဋိဃာတောတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝာတိ။ ‘‘က္ဝ သရော ခိတ္တော, က္ဝ စ နိပတိတော’’တိ အညထာ ဝုဋ္ဌိတေနာပိ ထေရဝာဒေန အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ သမတ္ထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ။ တေနာဟ ‘‘သော န ရုစ္စတိ။ပေ.။ နိယမိတ’’န္တိ။

    Aniyamenāti ‘‘yassa kassacī’’ti aniyamavacanena. Niyametvāti ‘‘tathāgatassā’’ti sarūpadassanena niyametvā. Āyuppamāṇanti paramāyuppamāṇaṃ vadati, tasseva gahaṇe kāraṇaṃ brahmajālasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.40; dī. ni. ṭī. 1.40) vuttanayeneva veditabbaṃ. Mahāsivatthero pana ‘‘mahābodhisattānaṃ carimabhave paṭisandhidāyino kammassa asaṅkhyeyyāyukatāsaṃvattanasamatthataṃ hadaye ṭhapetvā buddhānaṃ āyusaṅkhārassa parissayavikkhambhanasamatthatā pāḷiyaṃ āgatā evāti imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyyā’’ti avoca. ‘‘Khaṇḍiccādīhi abhibhuyyatī’’ti etena yathā iddhibalena jarāya na paṭighāto, evaṃ tena maraṇassapi na paṭighātoti atthato āpannamevāti. ‘‘Kva saro khitto, kva ca nipatito’’ti aññathā vuṭṭhitenāpi theravādena aṭṭhakathāvacanameva samatthitanti daṭṭhabbaṃ . Tenāha ‘‘so na ruccati…pe… niyamita’’nti.

    ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ယထာ ကိဉ္စိ အတ္ထာနတ္ထံ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကာ, ဧဝံ အဘိဘူတစိတ္တော။ သော ပန အဘိဘဝော မဟတာ ဥဒကောဃေန အပ္ပကသ္သ ဥဒကသ္သ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ ဝိယ အဟောသီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောတ္ထဋစိတ္တော’’တိ။ အညောပီတိ ထေရတော, အရိယေဟိ ဝာ အညောပိ ယော ကောစိ ပုထုဇ္ဇနော။ ပုထုဇ္ဇနဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယထာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသော မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော ကိဉ္စိ အတ္ထံ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ ထေရော ဘဂဝတာ ကတံ နိမိတ္တောဘာသံ သဗ္ဗသော န သလ္လက္ခေသီတိ ဒသ္သနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘မာရော ဟီ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာတိ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ သညာဝိပလ္လာသော, စိတ္တဝိပလ္လာသော, ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ သညာဝိပလ္လာသော, စိတ္တဝိပလ္လာသောတိ ဣမေ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ။ တေနာတိ ယဒိပိ ဣတရေ အဋ္ဌ ဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ, တထာပိ ယထာဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ အပ္ပဟီနဘာဝေန။ အသ္သာတိ ထေရသ္သ။ မဒ္ဒတီတိ ဖုသနမတ္တေန မဒ္ဒန္တော ဝိယ ဟောတိ, အညထာ တေန မဒ္ဒိတေ သတ္တာနံ မရဏမေဝ သိယာ။ ကိံ သက္ခိသ္သတိ, န သက္ခိသ္သတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ န သက္ခိသ္သတိ, နနု ဧသ အဂ္ဂသာဝကသ္သ ကုစ္ဆိံ ပဝိဋ္ဌောတိ? သစ္စံ ပဝိဋ္ဌော, တဉ္စ ခော အတ္တနော အာနုဘာဝဒသ္သနတ္ထံ, န ဝိဗာဓနာဓိပ္ပာယေန။ ဝိဗာဓနာဓိပ္ပာယေန ပန ဣဓ ‘‘ကိံ သက္ခိသ္သတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဟဒယမဒ္ဒနသ္သ အဓိဂတတ္တာ။ နိမိတ္တောဘာသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဂဝာ ကပ္ပ’’န္တိ သကလကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနယာစနာယ ‘‘ယသ္သ ကသ္သစိ အာနန္ဒ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပာဒာ ဘာဝိတာ’’တိအာဒိနာ အညာပဒေသေန အတ္တနော စတုရိဒ္ဓိပာဒဘာဝနာနုဘာဝေန ကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနသမတ္ထတာဝသေန သညုပ္ပာဒနံ နိမိတ္တံ, တထာ ပန ပရိယာယံ မုဉ္စိတ္ဝာ ဥဇုကံယေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ ဩဘာသော။ ဇာနန္တောယေဝ ဝာတိ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတဘာဝံ ဇာနန္တော ဧဝ။ အတ္တနော အပရာဓဟေတုတော သတ္တာနံ သောကော တနုကော ဟောတိ, န ဗလဝာတိ အာဟ ‘‘ဒောသာရောပနေန သောကတနုကရဏတ္ထ’’န္တိ။ ကိံ ပန ထေရော မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တကာလေ ပဝတ္တိံ ပစ္ဆာ ဇာနာတီတိ? န ဇာနာတိ သဘာဝေန, ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန ပန အနုဇာနာတိ။

    Pariyuṭṭhitacittoti yathā kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkā, evaṃ abhibhūtacitto. So pana abhibhavo mahatā udakoghena appakassa udakassa ajjhottharaṇaṃ viya ahosīti vuttaṃ ‘‘ajjhotthaṭacitto’’ti. Aññopīti therato, ariyehi vā aññopi yo koci puthujjano. Puthujjanaggahaṇañcettha yathā sabbena sabbaṃ appahīnavipallāso mārena pariyuṭṭhitacitto kiñci atthaṃ sallakkhetuṃ na sakkoti, evaṃ thero bhagavatā kataṃ nimittobhāsaṃ sabbaso na sallakkhesīti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘māro hī’’tiādi. Cattāro vipallāsāti asubhe ‘‘subha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāso, dukkhe ‘‘sukha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāsoti ime cattāro vipallāsā. Tenāti yadipi itare aṭṭha vipallāsā pahīnā, tathāpi yathāvuttānaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ appahīnabhāvena. Assāti therassa. Maddatīti phusanamattena maddanto viya hoti, aññathā tena maddite sattānaṃ maraṇameva siyā. Kiṃ sakkhissati, na sakkhissatīti adhippāyo. Kasmā na sakkhissati, nanu esa aggasāvakassa kucchiṃ paviṭṭhoti? Saccaṃ paviṭṭho, tañca kho attano ānubhāvadassanatthaṃ, na vibādhanādhippāyena. Vibādhanādhippāyena pana idha ‘‘kiṃ sakkhissatī’’ti vuttaṃ hadayamaddanassa adhigatattā. Nimittobhāsanti ettha ‘‘tiṭṭhatu bhagavā kappa’’nti sakalakappaṃ avaṭṭhānayācanāya ‘‘yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā’’tiādinā aññāpadesena attano caturiddhipādabhāvanānubhāvena kappaṃ avaṭṭhānasamatthatāvasena saññuppādanaṃ nimittaṃ, tathā pana pariyāyaṃ muñcitvā ujukaṃyeva attano adhippāyavibhāvanaṃ obhāso. Jānantoyeva vāti mārena pariyuṭṭhitabhāvaṃ jānanto eva. Attano aparādhahetuto sattānaṃ soko tanuko hoti, na balavāti āha ‘‘dosāropanena sokatanukaraṇattha’’nti. Kiṃ pana thero mārena pariyuṭṭhitacittakāle pavattiṃ pacchā jānātīti? Na jānāti sabhāvena, buddhānubhāvena pana anujānāti.

    မာရယာစနကထာဝဏ္ဏနာ

    Mārayācanakathāvaṇṇanā

    ၁၆၈. အနတ္ထေ နိယောဇေန္တော ဂုဏမာရဏေန မာရေတိ, ဝိရာဂဝိဗန္ဓနေန ဝာ ဇာတိနိမိတ္တတာယ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတံ ဇာတံ မာရေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘မာရေတီတိ မာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိဝိယ ပာပတာယ ပာပိမာ။ ကဏ္ဟဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ကဏ္ဟော။ ဝိရာဂာဒိဂုဏာနံ အန္တကရဏတော အန္တကော။ သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟပဋိပတ္တိံ န မုစ္စတီတိ နမုစိ။ အတ္တနော မာရပာသေန ပမတ္တေ ဗန္ဓတိ, ပမတ္တာ ဝာ ဗန္ဓူ ဧတသ္သာတိ ပမတ္တဗန္ဓု။ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ သတ္တ အဟာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ န ပန ပလ္လင္ကသတ္တာဟာဒိ ဝိယ နိယတကိစ္စသ္သ အဋ္ဌမသတ္တာဟသ္သ နာမ လဗ္ဘနတော။ သတ္တမသတ္တာဟသ္သ ဟိ ပရတော အဇပာလနိဂ္ရောဓမူလေ မဟာဗ္ရဟ္မုနော, သက္ကသ္သ စ ဒေဝရညော ပဋိညာတဓမ္မဒေသနံ ဘဂဝန္တံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဣဒာနိ သတ္တေ ဓမ္မဒေသနာယ မမ ဝိသယံ အတိက္ကမာပေသ္သတီ’’တိ သဉ္ဇာတဒောမနသ္သော ဟုတ္ဝာ ဌိတော စိန္တေသိ ‘‘ဟန္ဒ ဒာနာဟံ နံ ဥပာယေန ပရိနိဗ္ဗာပေသ္သာမိ, ဧဝမသ္သ မနောရထော အညထတ္တံ ဂမိသ္သတိ, မမ စ မနောရထော ဣဇ္ဈိသ္သတီ’’တိ ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဧကံ အန္တံ ဌိတော ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒာနိ ဘန္တေ ဘဂဝာ’’တိအာဒိနာ ပရိနိဗ္ဗာနံ ယာစိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဇ္ဇာတိ အာယုသင္ခာရောသ္သဇ္ဇနဒိဝသံ သန္ဓာယာဟ။ ဘဂဝာ စသ္သ အဘိသန္ဓိံ ဇာနန္တောပိ တံ အနာဝိကတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာနသ္သ အကာလဘာဝမေဝ ပကာသေန္တော ယာစနံ ပဋိက္ခိပိ။ တေနာဟ ‘‘န တာဝာဟ’’န္တိအာဒိ။

    168.Anatthe niyojento guṇamāraṇena māreti, virāgavibandhanena vā jātinimittatāya tattha tattha jātaṃ jātaṃ mārento viya hotīti ‘‘māretīti māro’’ti vuttaṃ. Ativiya pāpatāya pāpimā. Kaṇhadhammehi samannāgato kaṇho. Virāgādiguṇānaṃ antakaraṇato antako. Sattānaṃ anatthāvahapaṭipattiṃ na muccatīti namuci. Attano mārapāsena pamatte bandhati, pamattā vā bandhū etassāti pamattabandhu. Sattamasattāhato paraṃ satta ahāni sandhāyāha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti na pana pallaṅkasattāhādi viya niyatakiccassa aṭṭhamasattāhassa nāma labbhanato. Sattamasattāhassa hi parato ajapālanigrodhamūle mahābrahmuno, sakkassa ca devarañño paṭiññātadhammadesanaṃ bhagavantaṃ ñatvā ‘‘idāni satte dhammadesanāya mama visayaṃ atikkamāpessatī’’ti sañjātadomanasso hutvā ṭhito cintesi ‘‘handa dānāhaṃ naṃ upāyena parinibbāpessāmi, evamassa manoratho aññathattaṃ gamissati, mama ca manoratho ijjhissatī’’ti . Evaṃ pana cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekaṃ antaṃ ṭhito ‘‘parinibbātu dāni bhante bhagavā’’tiādinā parinibbānaṃ yāci, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhame sattāhe’’tiādi. Tattha ajjāti āyusaṅkhārossajjanadivasaṃ sandhāyāha. Bhagavā cassa abhisandhiṃ jānantopi taṃ anāvikatvā parinibbānassa akālabhāvameva pakāsento yācanaṃ paṭikkhipi. Tenāha ‘‘na tāvāha’’ntiādi.

    မဂ္ဂဝသေန ဝိယတ္တာတိ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝေယ္ယတ္တိယေန ဗ္ယတ္တာ။ တထေဝ ဝိနီတာတိ မဂ္ဂဝသေန ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒဝိနယနေန ဝိနီတာ။ တထာ ဝိသာရဒာတိ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေနေဝ သတ္ထုသာသနေ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိယာ ဝိသာရဒာ , သာရဇ္ဇကရာနံ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိပာပဓမ္မာနံ ဝိဂမေန ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တာတိ အတ္ထော။ ယသ္သ သုတသ္သ ဝသေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိသ္သရဏံ သမ္ဘဝတိ, တံ ဣဓ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ‘‘သုတ’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တေပိဋကဝသေနာ’’တိ။ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမူဟော တေပိဋကံ, တီဏိ ဝာ ပိဋကာနိ တိပိဋကံ, တိပိဋကမေဝ တေပိဋကံ, တသ္သ ဝသေန။ တမေဝာတိ ယံ တံ တေပိဋကံ သောတဗ္ဗဘာဝေန ‘‘သုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တမေဝ။ ဓမ္မန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ။ ဓာရေန္တီတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသံ ဝိယ အဝိနသ္သန္တံ ကတ္ဝာ သုပ္ပဂုဏသုပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ဓာရေန္တိ ဟဒယေ ဌပေန္တိ။ ဣတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဗဟုသ္သုတဓမ္မဓရဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ပဋိဝေဓဓမ္မဝသေနပိ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အထ ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရိယဓမ္မသ္သာတိ မဂ္ဂဖလဓမ္မသ္သ, နဝဝိဓသ္သာပိ ဝာ လောကုတ္တရဓမ္မသ္သ။ အနုဓမ္မဘူတန္တိ အဓိဂမာယ အနုရူပဓမ္မဘူတံ။ အနုစ္ဆဝိကပဋိပဒန္တိ စ တမေဝ ဝိပသ္သနာဓမ္မမာဟ, ဆဗ္ဗိဓာ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝာ။ အနုဓမ္မန္တိ တသ္သာ ယထာဝုတ္တပဋိပဒာယ အနုရူပံ အဘိသလ္လေခိတံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဓမ္မံ။ စရဏသီလာတိ သမာဒာယ ပဝတ္တနသီလာ။ အနု မဂ္ဂဖလဓမ္မော ဧတိသ္သာတိ ဝာ အနုဓမ္မာ, ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိဝိပသ္သနာ, တသ္သာ စရဏသီလာ။ အတ္တနော အာစရိယဝာဒန္တိ အတ္တနော အာစရိယသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဝာဒံ။ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ အာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယော, ဘဂဝာ။ တသ္သ ဝာဒော, စတုသစ္စဒေသနာ။

    Maggavasena viyattāti saccasampaṭivedhaveyyattiyena byattā. Tatheva vinītāti maggavasena kilesānaṃ samucchedavinayanena vinītā. Tathā visāradāti ariyamaggādhigameneva satthusāsane vesārajjappattiyā visāradā , sārajjakarānaṃ diṭṭhivicikicchādipāpadhammānaṃ vigamena visāradabhāvaṃ pattāti attho. Yassa sutassa vasena vaṭṭadukkhato nissaraṇaṃ sambhavati, taṃ idha ukkaṭṭhaniddesena ‘‘suta’’nti adhippetanti āha ‘‘tepiṭakavasenā’’ti. Tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samūho tepiṭakaṃ, tīṇi vā piṭakāni tipiṭakaṃ, tipiṭakameva tepiṭakaṃ, tassa vasena. Tamevāti yaṃ taṃ tepiṭakaṃ sotabbabhāvena ‘‘suta’’nti vuttaṃ, tameva. Dhammanti pariyattidhammaṃ. Dhārentīti suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantaṃ katvā suppaguṇasuppavattibhāvena dhārenti hadaye ṭhapenti. Iti pariyattidhammavasena bahussutadhammadharabhāvaṃ dassetvā idāni paṭivedhadhammavasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Ariyadhammassāti maggaphaladhammassa, navavidhassāpi vā lokuttaradhammassa. Anudhammabhūtanti adhigamāya anurūpadhammabhūtaṃ. Anucchavikapaṭipadanti ca tameva vipassanādhammamāha, chabbidhā visuddhiyo vā. Anudhammanti tassā yathāvuttapaṭipadāya anurūpaṃ abhisallekhitaṃ appicchatādidhammaṃ. Caraṇasīlāti samādāya pavattanasīlā. Anu maggaphaladhammo etissāti vā anudhammā, vuṭṭhānagāminivipassanā, tassā caraṇasīlā. Attano ācariyavādanti attano ācariyassa sammāsambuddhassa vādaṃ. Sadevakassa lokassa ācārasikkhāpanena ācariyo, bhagavā. Tassa vādo, catusaccadesanā.

    အာစိက္ခိသ္သန္တီတိ အာဒိတော ကထေသ္သန္တိ, အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန ပရေ ဥဂ္ဂဏ္ဟာပေသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ဒေသေသ္သန္တီတိ ဝာစေသ္သန္တိ, ပာဠိံ သမ္မာ ပဗောဓေသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ပညာပေသ္သန္တီတိ ပဇာနာပေသ္သန္တိ, သင္ကာပေသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေသ္သန္တီတိ ပကာရေဟိ ဌပေသ္သန္တိ, ပကာသေသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဝရိသ္သန္တီတိ ဝိဝဋံ ကရိသ္သန္တိ။ ဝိဘဇိသ္သန္တီတိ ဝိဘတ္တံ ကရိသ္သန္တိ။ ဥတ္တာနိံ ကရိသ္သန္တီတိ အနုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရံ ဥတ္တာနံ ပာကဋံ ကရိသ္သန္တိ။ သဟ ဓမ္မေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒော ကာရဏပရိယာယော ‘‘ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ. ၂၇၀) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘သဟေတုကေန သကာရဏေန ဝစနေနာ’’တိ။ သပ္ပာဋိဟာရိယန္တိ သနိသ္သရဏံ , ယထာ ပရဝာဒံ ဘဉ္ဇိတ္ဝာ သကဝာဒော ပတိဋ္ဌဟတိ, ဧဝံ ဟေတုဒာဟရဏေဟိ ယထာဓိဂတမတ္ထံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ ဓမ္မံ ကထေသ္သန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိယ္ယာနိကံ ကတ္ဝာ ဓမ္မံ ဒေသေသ္သန္တီ’’တိ, နဝဝိဓံ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပဗောဓေသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပညာပေသ္သန္တီ’’တိအာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ ဆ အတ္ထပဒာနိ ဒသ္သိတာနိ, အာဒိတော ပန ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ ဆ ဗ္ယဉ္ဇနပဒာနိ။ ဧတ္တာဝတာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သံဝဏ္ဏနာနယေန သင္ဂဟေတ္ဝာ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ နေတ္တိယံ ‘‘ဒ္ဝာဒသပဒာနိ သုတ္တံ, တံ သဗ္ဗံ ဗ္ယဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထော စာ’’တိ (နေတ္တိ. သင္ခာရေ)။

    Ācikkhissantīti ādito kathessanti, attanā uggahitaniyāmena pare uggaṇhāpessantīti attho. Desessantīti vācessanti, pāḷiṃ sammā pabodhessantīti attho. Paññāpessantīti pajānāpessanti, saṅkāpessantīti attho. Paṭṭhapessantīti pakārehi ṭhapessanti, pakāsessantīti attho. Vivarissantīti vivaṭaṃ karissanti. Vibhajissantīti vibhattaṃ karissanti. Uttāniṃ karissantīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karissanti. Saha dhammenāti ettha dhamma-saddo kāraṇapariyāyo ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 270) viyāti āha ‘‘sahetukena sakāraṇena vacanenā’’ti. Sappāṭihāriyanti sanissaraṇaṃ , yathā paravādaṃ bhañjitvā sakavādo patiṭṭhahati, evaṃ hetudāharaṇehi yathādhigatamatthaṃ sampādetvā dhammaṃ kathessanti. Tenāha ‘‘niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessantī’’ti, navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ pabodhessantīti attho. Ettha ca ‘‘paññāpessantī’’tiādīhi chahi padehi cha atthapadāni dassitāni, ādito pana dvīhi padehi cha byañjanapadāni. Ettāvatā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṃvaṇṇanānayena saṅgahetvā dassitaṃ hoti. Vuttañhetaṃ nettiyaṃ ‘‘dvādasapadāni suttaṃ, taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti (netti. saṅkhāre).

    သိက္ခတ္တယသင္ဂဟိတန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒိသိက္ခတ္တယသင္ဂဟဏံ။ သကလံ သာသနဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ အနဝသေသံ သတ္ထုသာသနဘူတံ သေဋ္ဌစရိယံ။ သမိဒ္ဓန္တိ သမ္မဒေဝ ဝဍ္ဎိတံ။ ဈာနသ္သာဒဝသေနာတိ တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သမဓိဂတဈာနသုခဝသေန။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တန္တိ ဥဠာရပဏီတဘာဝဂမနေန သဗ္ဗသော ပရိဝုဒ္ဓိံ ဥပဂတံ။ သဗ္ဗပာလိဖုလ္လံ ဝိယ အဘိညာသမ္ပတ္တိဝသေန အဘိညာသမ္ပဒာဟိ သာသနာဘိဝုဒ္ဓိယာ မတ္ထကပ္ပတ္တိတော။ ပတိဋ္ဌိတဝသေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဝသေန, ပတိဋ္ဌပ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓဝသေန ဗဟုနော ဇနသ္သ ဟိတန္တိ ဗာဟုဇညံ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟုဇနာဘိသမယဝသေနာ’’တိ။ ပုထု ပုထုလံ ဘူတံ ဇာတံ, ပုထု ဝာ ပုထုတ္တံ ဘူတံ ပတ္တန္တိ ပုထုဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရ။ပေ.။ ပတ္တ’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ပကာသိတန္တိ သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ အာဒိကလ္ယာဏာဒိဘာဝေန ပဝေဒိတံ။

    Sikkhattayasaṅgahitanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṇaṃ. Sakalaṃ sāsanabrahmacariyanti anavasesaṃ satthusāsanabhūtaṃ seṭṭhacariyaṃ. Samiddhanti sammadeva vaḍḍhitaṃ. Jhānassādavasenāti tehi tehi bhikkhūhi samadhigatajhānasukhavasena. Vuddhippattanti uḷārapaṇītabhāvagamanena sabbaso parivuddhiṃ upagataṃ. Sabbapāliphullaṃ viya abhiññāsampattivasena abhiññāsampadāhi sāsanābhivuddhiyā matthakappattito. Patiṭṭhitavasenāti patiṭṭhānavasena, patiṭṭhappattiyāti attho. Paṭivedhavasena bahuno janassa hitanti bāhujaññaṃ. Tenāha ‘‘bahujanābhisamayavasenā’’ti. Puthu puthulaṃ bhūtaṃ jātaṃ, puthu vā puthuttaṃ bhūtaṃ pattanti puthubhūtaṃ. Tenāha ‘‘sabbākāra…pe… patta’’nti. Suṭṭhu pakāsitanti suṭṭhu sammadeva ādikalyāṇādibhāvena paveditaṃ.

    အာယုသင္ခာရဩသ္သဇ္ဇနဝဏ္ဏနာ

    Āyusaṅkhāraossajjanavaṇṇanā

    ၁၆၉. သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတ္ဝာတိ အယံ ကာယာဒိဝိဘာဂော အတ္တဘာဝသညိတော ဒုက္ခဘာရော မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဝဟိတော, ဣဒာနိ ပန န ဝဟိတဗ္ဗော, ဧတသ္သ အဝဟနတ္ထံ စိရတရံ ကာလံ အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရော သမ္ဘတော, သ္ဝာယံ အရိယမဂ္ဂော ပဋိဝိဒ္ဓော, ယတော ဣမေ ကာယာဒယော အသုဘာဒိတော သမ္မဒေဝ ပရိညာတာ, စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သမ္မာသတိံ ယထာတထံ ဝိသယေ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတံ ကတ္ဝာ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာတိ ယသ္မာ ဣမသ္သ အတ္တဘာဝသညိတသ္သ ဒုက္ခဘာရသ္သ ဝဟနေ ပယောဇနဘူတံ အတ္တဟိတံ တာဝ မဟာဗောဓိမူလေ ဧဝ ပရိသမာပိတံ, ပရဟိတံ ပန ဗုဒ္ဓဝေနေယ္ယဝိနယနံ ပရိသမာပိတဗ္ဗံ, တံ ဣဒာနိ မာသတ္တယေနေဝ ပရိသမာပနံ ပာပုဏိသ္သတိ, တသ္မာ အဘာသိ ‘‘ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာမီ’’တိ, ဧဝံ ဗုဒ္ဓဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ သဗ္ဗဘာဂေန နိစ္ဆယံ ကတ္ဝာ။ အာယုသင္ခာရံ ဝိသ္သဇ္ဇီတိ အာယုနော ဇီဝိတသ္သ အဘိသင္ခာရကံ ဖလသမာပတ္တိဓမ္မံ ‘‘န သမာပဇ္ဇိသ္သာမီ’’တိ ဝိသ္သဇ္ဇိ တံဝိသ္သဇ္ဇနေနေဝ တေန အဘိသင္ခရိယမာနံ ဇီဝိတသင္ခာရံ ‘‘နပ္ပဝတ္တေသ္သာမီ’’တိ ဝိသ္သဇ္ဇိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဌာနမဟန္တတာယပိ ပဝတ္တိအာကာရမဟန္တတာယပိ မဟန္တော ပထဝီကမ္ပော။ တတ္ထ ဌာနမဟန္တတာယ ဘူမိစာလသ္သ မဟတ္တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တဒာ ကိရ။ပေ.။ ကမ္ပိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ဇာတိက္ခေတ္တဘူတာ ဒသသဟသ္သီ လောကဓာတု ဧဝ, န ယာ ကာစိ, ယာ မဟာဘိနီဟာရမဟာဇာတိအာဒီသုပိ ကမ္ပိတ္ထ။ တဒာပိ တတ္တိကာယ ဧဝ ကမ္ပနေ ကိံ ကာရဏံ ? ဇာတိက္ခေတ္တဘာဝေန တသ္သေဝ အာဒိတော ပရိဂ္ဂဟသ္သ ကတတ္တာ။ ပရိဂ္ဂဟကရဏံ စသ္သ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓာနမ္ပိ တာဝတကမေဝ ဇာတိက္ခေတ္တံ အဟောသိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသသဟသ္သီ လောကဓာတူ, နိသ္သဒ္ဒာ ဟောန္တိ နိရာကုလာ။ပေ.။ မဟာသမုဒ္ဒော အာဘုဇတိ, ဒသသဟသ္သီ ပကမ္ပတီ’’တိ စ အာဒိ (ဗု. ဝံ. ၈၄-၉၁)။ ဥဒကပရိယန္တံ ကတ္ဝာ ဆပ္ပကာရပဝေဓနေန အဝီတရာဂေ ဘိံသေတီတိ ဘိံသနော, သော ဧဝ ဘိံသနကောတိ အာဟ ‘‘ဘယဇနကော’’တိ။ ဒေဝဘေရိယောတိ ဒေဝဒုန္ဒုဘိသဒ္ဒသ္သ ပရိယာယဝစနမတ္တံ။ န စေတ္ထ ကာစိ ဘေရီ ‘‘ဒေဝဒုန္ဒုဘီ’’တိ အဓိပ္ပေတာ, အထ ခော ဥပ္ပာတဘာဝေန လဗ္ဘမာနော အာကာသဂတော နိဂ္ဃောသသဒ္ဒော။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝော’’တိအာဒိ။ ဒေဝောတိ မေဃော။ တသ္သ ဟိ အစ္ဆဘာဝေန အာကာသသ္သ ဝသ္သာဘာဝေန သုက္ခဂဇ္ဇိတသညိတေ သဒ္ဒေ နိစ္ဆရန္တေ ဒေဝဒုန္ဒုဘိသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝော သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇီ’’တိ။

    169.Satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvāti ayaṃ kāyādivibhāgo attabhāvasaññito dukkhabhāro mayā ettakaṃ kālaṃ vahito, idāni pana na vahitabbo, etassa avahanatthaṃ cirataraṃ kālaṃ ariyamaggasambhāro sambhato, svāyaṃ ariyamaggo paṭividdho, yato ime kāyādayo asubhādito sammadeva pariññātā, catubbidhampi sammāsatiṃ yathātathaṃ visaye suṭṭhu upaṭṭhitaṃ katvā. Ñāṇena paricchinditvāti yasmā imassa attabhāvasaññitassa dukkhabhārassa vahane payojanabhūtaṃ attahitaṃ tāva mahābodhimūle eva parisamāpitaṃ, parahitaṃ pana buddhaveneyyavinayanaṃ parisamāpitabbaṃ, taṃ idāni māsattayeneva parisamāpanaṃ pāpuṇissati, tasmā abhāsi ‘‘visākhapuṇṇamāyaṃ parinibbāyissāmī’’ti, evaṃ buddhañāṇena paricchinditvā sabbabhāgena nicchayaṃ katvā. Āyusaṅkhāraṃ vissajjīti āyuno jīvitassa abhisaṅkhārakaṃ phalasamāpattidhammaṃ ‘‘na samāpajjissāmī’’ti vissajji taṃvissajjaneneva tena abhisaṅkhariyamānaṃ jīvitasaṅkhāraṃ ‘‘nappavattessāmī’’ti vissajji. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Ṭhānamahantatāyapi pavattiākāramahantatāyapi mahanto pathavīkampo. Tattha ṭhānamahantatāya bhūmicālassa mahattaṃ dassetuṃ ‘‘tadā kira…pe… kampitthā’’ti vuttaṃ. Sā pana jātikkhettabhūtā dasasahassī lokadhātu eva, na yā kāci, yā mahābhinīhāramahājātiādīsupi kampittha. Tadāpi tattikāya eva kampane kiṃ kāraṇaṃ ? Jātikkhettabhāvena tasseva ādito pariggahassa katattā. Pariggahakaraṇaṃ cassa dhammatāvasena veditabbaṃ. Tathā hi purimabuddhānampi tāvatakameva jātikkhettaṃ ahosi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā…pe… mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampatī’’ti ca ādi (bu. vaṃ. 84-91). Udakapariyantaṃ katvā chappakārapavedhanena avītarāge bhiṃsetīti bhiṃsano, so eva bhiṃsanakoti āha ‘‘bhayajanako’’ti. Devabheriyoti devadundubhisaddassa pariyāyavacanamattaṃ. Na cettha kāci bherī ‘‘devadundubhī’’ti adhippetā, atha kho uppātabhāvena labbhamāno ākāsagato nigghosasaddo. Tenāha ‘‘devo’’tiādi. Devoti megho. Tassa hi acchabhāvena ākāsassa vassābhāvena sukkhagajjitasaññite sadde niccharante devadundubhisamaññā. Tenāha ‘‘devo sukkhagajjitaṃ gajjī’’ti.

    ပီတိဝေဂဝိသ္သဋ္ဌန္တိ ‘‘ဧဝံ စိရတရံ ကာလံ ဝဟိတော အယံ အတ္တဘာဝသညိတော ဒုက္ခဘာရော, ဣဒာနိ န စိရသ္သေဝ နိက္ခိပိသ္သတီ’’တိ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော ဘဂဝာ သဘာဝေနေဝ ပီတိဝေဂဝိသ္သဋ္ဌံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။ ဧဝံ ပန ဥဒာနေန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော သာဓိတော ဟောတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Pītivegavissaṭṭhanti ‘‘evaṃ cirataraṃ kālaṃ vahito ayaṃ attabhāvasaññito dukkhabhāro, idāni na cirasseva nikkhipissatī’’ti sañjātasomanasso bhagavā sabhāveneva pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi. Evaṃ pana udānentena ayampi attho sādhito hotīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.

    တုလီယတီတိ တုလန္တိ တုလ-သဒ္ဒော ကမ္မသာဓနောတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တုလိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိစ္ဆိန္နံ။ တထာ ဟိ တံ ပရိတော ခဏ္ဍိတဘာဝေန ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနတော ဒီဃသန္တာနတာယ, ဝိပုလဖလတာယ စ န တုလံ န ပရိစ္ဆိန္နံ။ ယေဟိ ကာရဏေဟိ ပုဗ္ဗေ အဝိသေသတော မဟဂ္ဂတံ ‘‘အတုလ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တာနိ ကာရဏာနိ ရူပာဝစရတော အာရုပ္ပသ္သ သာတိသယာနိ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ‘‘အရူပာဝစရံ အတုလ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣတရဉ္စ ‘‘တုလ’’န္တိ, အပ္ပဝိပာကံ တီသုပိ ကမ္မေသု ယံ တနုဝိပာကံ ဟီနံ, တံ တုလံ။ ဗဟုဝိပာကန္တိ ယံ မဟာဝိပာကံ ပဏီတံ, တံ အတုလံ။ ယံ ပနေတ္ထ မဇ္ဈိမံ, တံ ဟီနံ, ဥက္ကဋ္ဌန္တိ ဒ္ဝိဓာ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဒ္ဝီသု ဘာဂေသု ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဟီနတ္တိကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အပ္ပဗဟုဝိပာကတံ နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ တသ္သ ဝသေန တုလာတုလဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝောတိ အာဟ ‘‘သမ္ဘဝသ္သ ဟေတုဘူတ’’န္တိ။ နိယကဇ္ဈတ္တရတောတိ သသန္တာနဓမ္မေသု ဝိပသ္သနာဝသေန, ဂောစရာသေဝနာယ စ နိရတော။ သဝိပာကံ သမာနံ ပဝတ္တိဝိပာကမတ္တဒာယိကမ္မံ သဝိပာကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ။ န စ တံ ကာမာဒိဘဝာဘိသင္ခာရကန္တိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သမ္ဘဝ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဘဝသင္ခာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဩသ္သဇ္ဇီတိ အရိယမဂ္ဂေန အဝသ္သဇ္ဇိ ။ ကဝစံ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ ဌိတံ အတ္တနိ သမ္ဘူတတ္တာ အတ္တသမ္ဘဝံ ကိလေသဉ္စ အဘိန္ဒီတိ ကိလေသဘေဒသဟဘာဝိကမ္မောသ္သဇ္ဇနံ ဒသ္သေန္တော တဒုဘယသ္သ ကာရဏံ အဝောစ ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိ။

    Tulīyatīti tulanti tula-saddo kammasādhanoti dassetuṃ ‘‘tulita’’nti vuttaṃ. Appānubhāvatāya paricchinnaṃ. Tathā hi taṃ parito khaṇḍitabhāvena ‘‘paritta’’nti vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato dīghasantānatāya, vipulaphalatāya ca na tulaṃ na paricchinnaṃ. Yehi kāraṇehi pubbe avisesato mahaggataṃ ‘‘atula’’nti vuttaṃ, tāni kāraṇāni rūpāvacarato āruppassa sātisayāni vijjantīti ‘‘arūpāvacaraṃ atula’’nti vuttaṃ, itarañca ‘‘tula’’nti, appavipākaṃ tīsupi kammesu yaṃ tanuvipākaṃ hīnaṃ, taṃ tulaṃ. Bahuvipākanti yaṃ mahāvipākaṃ paṇītaṃ, taṃ atulaṃ. Yaṃ panettha majjhimaṃ, taṃ hīnaṃ, ukkaṭṭhanti dvidhā bhinditvā dvīsu bhāgesu pakkhipitabbaṃ. Hīnattikavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva appabahuvipākataṃ niddhāretvā tassa vasena tulātulabhāvo veditabbo. Sambhavati etasmāti sambhavoti āha ‘‘sambhavassa hetubhūta’’nti. Niyakajjhattaratoti sasantānadhammesu vipassanāvasena, gocarāsevanāya ca nirato. Savipākaṃ samānaṃ pavattivipākamattadāyikammaṃ savipākaṭṭhena sambhavaṃ. Na ca taṃ kāmādibhavābhisaṅkhārakanti tato visesanatthaṃ ‘‘sambhava’’nti vatvā ‘‘bhavasaṅkhāra’’nti vuttaṃ. Ossajjīti ariyamaggena avassajji . Kavacaṃ viya attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhūtattā attasambhavaṃ kilesañca abhindīti kilesabhedasahabhāvikammossajjanaṃ dassento tadubhayassa kāraṇaṃ avoca ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti.

    တီရေန္တောတိ ‘‘ဥပ္ပာဒော ဘယံ, အနုပ္ပာဒော ခေမ’’န္တိအာဒိနာ ဝီမံသန္တော။ ‘‘တုလေန္တော တီရေန္တော’’တိအာဒိနာ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ အာဒိံ ဝတ္ဝာ ဘဝသင္ခာရသ္သ အဝသ္သဇ္ဇနာကာရံ သရူပတော ဒသ္သေသိ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ပန ဥဒာနဝဏ္ဏနာယံ အာဒိတော ဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒသ္သေသိ။

    Tīrentoti ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā vīmaṃsanto. ‘‘Tulento tīrento’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhā’’ti ādiṃ vatvā bhavasaṅkhārassa avassajjanākāraṃ sarūpato dassesi. ‘‘Eva’’ntiādinā pana udānavaṇṇanāyaṃ ādito vuttamatthaṃ nigamanavasena dassesi.

    မဟာဘူမိစာလဝဏ္ဏနာ

    Mahābhūmicālavaṇṇanā

    ၁၇၁. ယန္တိ ကရဏေ ဝာ အဓိကရဏေ ဝာ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အဓိပ္ပာယေန အာဟ ‘‘ယေန သမယေန, ယသ္မိံ ဝာ သမယေ’’တိ။ ဥက္ခေပကဝာတာတိ ဥဒကသန္ဓာရကဝာတံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဌိတဋ္ဌာနတော ခေပကဝာတာ။ ‘‘သဋ္ဌိ။ပေ.။ ဗဟလ’’န္တိ ဣဒံ တသ္သ ဝာတသ္သ ဥဗ္ဗေဓပ္ပမာဏမေဝ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ, အာယာမဝိတ္ထာရတော ပန ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠပ္ပမာဏမ္ပိ ဥဒကသန္ဓာရကဝာတံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိယေဝ။ အာကာသေတိ ပုဗ္ဗေ ဝာတေန ပတိဋ္ဌိတောကာသေ။ ပုန ဝာတောတိ ဥက္ခေပကဝာတေ တထာကတ္ဝာ ဝိဂတေ ဥဒကသန္ဓာရကဝာတော ပုန အာဗန္ဓိတ္ဝာ ဂဏ္ဟာတိ ယထာ တံ ဥဒကံ န ဘသ္သတိ, ဧဝံ ဥတ္ထမ္ဘေန္တံ အာဗန္ဓနဝိတာနဝသေန ဗန္ဓိတ္ဝာ ဂဏ္ဟာတိ။ တတော ဥဒကံ ဥဂ္ဂစ္ဆတီတိ တတော အာဗန္ဓိတ္ဝာ ဂဟဏတော တေန ဝာတေန ဥတ္ထမ္ဘိတံ ဥဒကံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ ဥပရိ ဂစ္ဆတိ။ ဟောတိယေဝာတိ အန္တရန္တရာ ဟောတိယေဝ။ ဗဟလဘာဝေနာတိ မဟာပထဝိယာ မဟန္တဘာဝေန။ သကလာ ဟိ မဟာပထဝီ တဒာ ဩဂ္ဂစ္ဆတိ, ဥဂ္ဂစ္ဆတိ စ, တသ္မာ ကမ္ပနံ န ပညာယတိ။

    171. Yanti karaṇe vā adhikaraṇe vā paccattavacananti adhippāyena āha ‘‘yena samayena, yasmiṃ vā samaye’’ti. Ukkhepakavātāti udakasandhārakavātaṃ upacchinditvā ṭhitaṭṭhānato khepakavātā. ‘‘Saṭṭhi…pe… bahala’’nti idaṃ tassa vātassa ubbedhappamāṇameva gahetvā vuttaṃ, āyāmavitthārato pana dasasahassacakkavāḷappamāṇampi udakasandhārakavātaṃ upacchindatiyeva. Ākāseti pubbe vātena patiṭṭhitokāse. Puna vātoti ukkhepakavāte tathākatvā vigate udakasandhārakavāto puna ābandhitvāgaṇhāti yathā taṃ udakaṃ na bhassati, evaṃ utthambhentaṃ ābandhanavitānavasena bandhitvā gaṇhāti. Tato udakaṃ uggacchatīti tato ābandhitvā gahaṇato tena vātena utthambhitaṃ udakaṃ uggacchati upari gacchati. Hotiyevāti antarantarā hotiyeva. Bahalabhāvenāti mahāpathaviyā mahantabhāvena. Sakalā hi mahāpathavī tadā oggacchati, uggacchati ca, tasmā kampanaṃ na paññāyati.

    ဣဇ္ဈနသ္သာတိ ဣစ္ဆိတတ္ထသိဇ္ဈနသ္သ။ အနုဘဝိတဗ္ဗသ္သဣသ္သရိယသမ္ပတ္တိအာဒိကသ္သ။ ပရိတ္တာတိ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာ နာတိသုဘာဝိတာ။ တထာ စ ဘာဝနာ ဗလဝတီ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုဗ္ဗလာ’’တိ။ သညာသီသေန ဟိ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ။ အပ္ပမာဏာတိ ပဂုဏာ သုဘာဝိတာ။ သာ ဟိ ထိရာ ဒဠ္ဟတရာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗလဝာ’’တိ။ ‘‘ပရိတ္တာ ပထဝီသညာ, အပ္ပမာဏာ အာပောသညာ’’တိ ဒေသနာမတ္တမေဝ, အာပောသညာယ ပန သုဘာဝိတာယ ပထဝီကမ္ပော သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဝေဇေန္တော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ပမတ္တံ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ။ ဝီမံသန္တော ဝာ တာဝဒေဝ သမဓိဂတံ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဗလံ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရသ္သ ပာသာဒကမ္ပနံ ပာကဋန္တိ တံ အနာမသိတ္ဝာ သင္ဃရက္ခိတသာမဏေရသ္သ ပာသာဒကမ္ပနံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သော ကိရာယသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပူတိမိသ္သော ဂန္ဓော ဧတသ္သာတိ ပူတိဂန္ဓော, တေန ပူတိဂန္ဓေနေဝ အဓိဂတမာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝံ ဝိယ ဂန္ဓေနေဝ သီသေန, အတိဝိယ ဒာရကော ဧဝာတိ အတ္ထော။

    Ijjhanassāti icchitatthasijjhanassa. Anubhavitabbassaissariyasampattiādikassa. Parittāti paṭiladdhamattā nātisubhāvitā. Tathā ca bhāvanā balavatī na hotīti āha ‘‘dubbalā’’ti. Saññāsīsena hi bhāvanā vuttā. Appamāṇāti paguṇā subhāvitā. Sā hi thirā daḷhatarā hotīti āha ‘‘balavā’’ti. ‘‘Parittā pathavīsaññā, appamāṇā āposaññā’’ti desanāmattameva, āposaññāya pana subhāvitāya pathavīkampo sukheneva ijjhatīti ayamettha adhippāyo veditabbo. Saṃvejento dibbasampattiyā pamattaṃ sakkaṃ devarājānaṃ. Vīmaṃsanto vā tāvadeva samadhigataṃ attano iddhibalaṃ. Mahāmoggallānattherassa pāsādakampanaṃ pākaṭanti taṃ anāmasitvā saṅgharakkhitasāmaṇerassa pāsādakampanaṃ dassetuṃ ‘‘so kirāyasmā’’tiādi vuttaṃ. Pūtimisso gandho etassāti pūtigandho, tena pūtigandheneva adhigatamātukucchisambhavaṃ viya gandheneva sīsena, ativiya dārako evāti attho.

    အာစရိယန္တိ အာစရိယူပဒေသံ။ ဣဒ္ဓာဘိသင္ခာရော နာမ ဣဒ္ဓိဝိဓပ္ပဋိပက္ခာဒီဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, သော စ ဥပာယေ ကောသလ္လသ္သ အတ္တနာ န သမ္မာ ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ န တာဝ သိက္ခိတောတိ အာဟ ‘‘အသိက္ခိတ္ဝာဝ ယုဒ္ဓံ ပဝိဋ္ဌောသီ’’တိ။ ‘‘ပိလဝန္တ’’န္တိ ဣမိနာ သကလမေဝ ပာသာဒဝတ္ထုံ ဥဒကံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗပာသာဒောဝ တတ္ထ ပိလဝတီတိ ဒသ္သေတိ။ အဓိဋ္ဌာနက္ကမံ ပန ဥပမာယ ဒသ္သေန္တော ‘‘တာတ။ပေ.။ ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကပလ္လကပူဝန္တိ အာသိတ္တကပူဝံ, တံ ပစန္တာ ကပာလေ ပဌမံ ကိဉ္စိ ပိဋ္ဌံ ဌပေတ္ဝာ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အန္တန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒန္တိ ပူဝံ သမန္တတော ပရိစ္ဆိန္နံ ကတ္ဝာ ဌပေန္တိ, ဧဝံ ‘‘အာပောကသိဏဝသေန ‘ပာသာဒေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ဥဒကံ ဟောတူ’တိ အဓိဋ္ဌဟန္တော သမန္တတော ပာသာဒသ္သ ယာဝ ပရိယန္တာ ယထာ ဥဒကံ ဟောတိ, တထာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဥပမာယ ဥပဒိသတိ။

    Ācariyanti ācariyūpadesaṃ. Iddhābhisaṅkhāro nāma iddhividhappaṭipakkhādībhāvena icchitabbo, so ca upāye kosallassa attanā na sammā uggahitattā na tāva sikkhitoti āha ‘‘asikkhitvāva yuddhaṃ paviṭṭhosī’’ti. ‘‘Pilavanta’’nti iminā sakalameva pāsādavatthuṃ udakaṃ katvā adhiṭṭhātabbapāsādova tattha pilavatīti dasseti. Adhiṭṭhānakkamaṃ pana upamāya dassento ‘‘tāta…pe… jānāhī’’ti āha. Tattha kapallakapūvanti āsittakapūvaṃ, taṃ pacantā kapāle paṭhamaṃ kiñci piṭṭhaṃ ṭhapetvā anukkamena vaḍḍhetvā antantena paricchindanti pūvaṃ samantato paricchinnaṃ katvā ṭhapenti, evaṃ ‘‘āpokasiṇavasena ‘pāsādena patiṭṭhitaṭṭhānaṃ udakaṃ hotū’ti adhiṭṭhahanto samantato pāsādassa yāva pariyantā yathā udakaṃ hoti, tathā adhiṭṭhātabba’’nti upamāya upadisati.

    မဟာပဒာနေ ဝုတ္တမေဝာတိ ‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, ယဒာ ဗောဓိသတ္တော တုသိတာ ကာယာ စဝိတ္ဝာ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၈) ဝတ္ဝာ ‘‘အယဉ္စ ဒသသဟသ္သီ လောကဓာတု သင္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၈), တထာ ‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, ယဒာ ဗောဓိသတ္တော မာတုကုစ္ဆိမ္ဟာ နိက္ခမတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၀) ဝတ္ဝာ ‘‘အယဉ္စ ဒသသဟသ္သီ လောကဓာတု သင္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၂) စ မဟာဗောဓိသတ္တသ္သ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယံ, အဘိဇာတိယဉ္စ ဓမ္မတာဝသေန မဟာပဒာနေပထဝီကမ္ပသ္သ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရေသုပိ စတူသု ဌာနေသု ပထဝီကမ္ပော ဓမ္မတာဝသေနေဝာတိ မဟာပဒာနေအတ္ထတော ဝုတ္တံ ဧဝာတိ အဓိပ္ပာယော။

    Mahāpadānevuttamevāti ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamatī’’ti (dī. ni. 2.18) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’ti (dī. ni. 2.18), tathā ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamatī’’ti (dī. ni. 2.30) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’ti (dī. ni. 2.32) ca mahābodhisattassa gabbhokkantiyaṃ, abhijātiyañca dhammatāvasena mahāpadānepathavīkampassa vuttattā itaresupi catūsu ṭhānesu pathavīkampo dhammatāvasenevāti mahāpadāneatthato vuttaṃ evāti adhippāyo.

    ဣဒာနိ နေသံ ပထဝီကမ္ပနံ ကာရဏတော, ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဝိဘာဂံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣတိ ဣမေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓာတုကောပေနာတိ ဥက္ခေပကဓာတုသင္ခာတာယ ဝာယောဓာတုယာ ပကောပေန။ ဣဒ္ဓာနုဘာဝေနာတိ ဉာဏိဒ္ဓိယာ ဝာ ကမ္မဝိပာကဇိဒ္ဓိယာ ဝာ ပဘာဝေန, တေဇေနာတိ အတ္ထော။ ပုညတေဇေနာတိ ပုညာနုဘာဝေန, မဟာဗောဓိသတ္တသ္သ ပုညဗလေနာတိ အတ္ထော။ ဉာဏတေဇေနာတိ ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေန။ သာဓုကာရဒာနဝသေနာတိ ယထာ အနညသာဓာရဏေန ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေန အဘိဟတာ မဟာပထဝီ အဘိသမ္ဗောဓိယံ အကမ္ပိတ္ထ, ဧဝံ အနညသာဓာရဏေန ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေန အဘိဟတာ မဟာပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ, တံ ပနသ္သာ သာဓုကာရဒာနံ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘သာဓုကာရဒာနဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Idāni nesaṃ pathavīkampanaṃ kāraṇato, pavattiākārato ca vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘iti imesū’’tiādi vuttaṃ. Dhātukopenāti ukkhepakadhātusaṅkhātāya vāyodhātuyā pakopena. Iddhānubhāvenāti ñāṇiddhiyā vā kammavipākajiddhiyā vā pabhāvena, tejenāti attho. Puññatejenāti puññānubhāvena, mahābodhisattassa puññabalenāti attho. Ñāṇatejenāti paṭivedhañāṇānubhāvena. Sādhukāradānavasenāti yathā anaññasādhāraṇena paṭivedhañāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī abhisambodhiyaṃ akampittha, evaṃ anaññasādhāraṇena desanāñāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī akampittha, taṃ panassā sādhukāradānaṃ viya hotīti ‘‘sādhukāradānavasenā’’ti vuttaṃ.

    ယေန ပန ဘဂဝာ အသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏ- (ဒီ. နိ. ၂.၃၃; ၃.၁၉၈; မ. နိ. ၂.၃၈၅) ဝိစိတ္ရရူပကာယော သဗ္ဗာကာရပရိသုဒ္ဓသီလက္ခန္ဓာဒိဂုဏရတနသမိဒ္ဓိဓမ္မကာယော ပုညမဟတ္တထာမမဟတ္တယသမဟအာဣဒ္ဓိမဟတ္တပညာမဟတ္တာနံ ပရမုက္ကံသဂတော အသမော အသမသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော အတ္တနော အတ္တဘာဝသညိတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ကပ္ပံ ဝာ ကပ္ပာဝသေသံ ဝာ ဌပေတုံ သမတ္ထောပိ သင္ခတဓမ္မံ ပဋိဇိဂုစ္ဆနာကာရပ္ပဝတ္တေန ဉာဏဝိသေသေန တိဏာယပိ အမညမာနော အာယုသင္ခာရောသ္သဇ္ဇနဝိဓိနာ နိရပေက္ခော ဩသ္သဇ္ဇိ။ တဒနုဘာဝာဘိဟတာ မဟာပထဝီ အာယုသင္ခာရောသ္သဇ္ဇနေ အကမ္ပိတ္ထ, တံ ပနသ္သာ ကာရုညသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရုညသဘာဝေနာ’’တိ ။ ယသ္မာ ဘဂဝာ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသင္ခ္ယာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိ အန္တရန္တရာ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန, တသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂေ သာတိသယံ တိက္ခံ သူရံ ဝိပသ္သနာဉာဏဉ္စ ပဝတ္တေသိ, ‘‘ယဒတ္ထဉ္စ မယာ ဧဝံ သုစိရကာလံ အနညသာဓာရဏော ပရမုက္ကံသဂတော ဉာဏသမ္ဘာရော သမ္ဘတော, အနုတ္တရော စ ဝိမောက္ခော သမဓိဂတော, တသ္သ ဝတ မေ သိခာပ္ပတ္တဖလဘူတာ အစ္စန္တနိဋ္ဌာ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု အဇ္ဇ သမိဇ္ဈတီ’’တိ ဘိယ္ယော အတိဝိယ သောမနသ္သပ္ပတ္တသ္သ ဘဂဝတော ပီတိဝိပ္ဖာရာဒိဂုဏဝိပုလတရာနုဘာဝော ပရေဟိ အသာဓာရဏဉာဏာတိသယော ဥဒပာဒိ, ယသ္သ သမာပတ္တိဗလသမုပဗ္ရူဟိတသ္သ ဉာဏာတိသယသ္သ အာနုဘာဝံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒ္ဝေမေ ပိဏ္ဍပာတာ သမသမဖလာ သမသမဝိပာကာ’’တိအာဒိ (ဥဒာ. ၇၅), တသ္မာ တသ္သ အာနုဘာဝေန သမဘိဟတာ မဟာပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ။ တံ ပနသ္သာ တသ္သံ ဝေလာယံ အာရောဒနာကာရပ္ပတ္တိ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အဋ္ဌမော အာရောဒနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Yena pana bhagavā asītianubyañjanapaṭimaṇḍitadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- (dī. ni. 2.33; 3.198; ma. ni. 2.385) vicitrarūpakāyo sabbākāraparisuddhasīlakkhandhādiguṇaratanasamiddhidhammakāyo puññamahattathāmamahattayasamahaāiddhimahattapaññāmahattānaṃ paramukkaṃsagato asamo asamasamo appaṭipuggalo arahaṃ sammāsambuddho attano attabhāvasaññitaṃ khandhapañcakaṃ kappaṃ vā kappāvasesaṃ vā ṭhapetuṃ samatthopi saṅkhatadhammaṃ paṭijigucchanākārappavattena ñāṇavisesena tiṇāyapi amaññamāno āyusaṅkhārossajjanavidhinā nirapekkho ossajji. Tadanubhāvābhihatā mahāpathavī āyusaṅkhārossajjane akampittha, taṃ panassā kāruññasabhāvasaṇṭhitā viya hotīti vuttaṃ ‘‘kāruññasabhāvenā’’ti . Yasmā bhagavā parinibbānasamaye catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo samāpajji antarantarā phalasamāpattisamāpajjanena, tassa pubbabhāge sātisayaṃ tikkhaṃ sūraṃ vipassanāñāṇañca pavattesi, ‘‘yadatthañca mayā evaṃ sucirakālaṃ anaññasādhāraṇo paramukkaṃsagato ñāṇasambhāro sambhato, anuttaro ca vimokkho samadhigato, tassa vata me sikhāppattaphalabhūtā accantaniṭṭhā anupādisesanibbānadhātu ajja samijjhatī’’ti bhiyyo ativiya somanassappattassa bhagavato pītivipphārādiguṇavipulatarānubhāvo parehi asādhāraṇañāṇātisayo udapādi, yassa samāpattibalasamupabrūhitassa ñāṇātisayassa ānubhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘dveme piṇḍapātā samasamaphalā samasamavipākā’’tiādi (udā. 75), tasmā tassa ānubhāvena samabhihatā mahāpathavī akampittha. Taṃ panassā tassaṃ velāyaṃ ārodanākārappatti viya hotīti ‘‘aṭṭhamo ārodanenā’’ti vuttaṃ.

    ဣဒာနိ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ အယံ ပနတ္ထောတိ ‘‘သာဓုကာရဒာနဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော အတ္ထော။ ပထဝီဒေဝတာယ ဝသေနာတိ ဧတ္ထ သမုဒ္ဒဒေဝတာ ဝိယ မဟာပထဝိယာ အဓိဒေဝတာ ကိရ နာမ အတ္ထိ။ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ တသ္သာ စိတ္တဝသေန အယံ မဟာပထဝီ သင္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတိ, ယထာ ဝာတဝလာဟကဒေဝတာနံ စိတ္တဝသေန ဝာတာ ဝာယန္တိ, သီတုဏ္ဟအဗ္ဘဝသ္သဝလာဟကဒေဝတာနံ စိတ္တဝသေန သီတာဒယော ဘဝန္တိ။ တထာ ဟိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ အဘိသမ္ဗောဓိအတ္ထံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နသ္သ လောကနာထသ္သ အန္တရာယကရဏတ္ထံ ဥပဋ္ဌိတံ မာရဗလံ ဝိဓမိတုံ –

    Idāni saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘mātukucchiṃ okkamante’’tiādimāha. Ayaṃ panatthoti ‘‘sādhukāradānavasenā’’tiādinā vutto attho. Pathavīdevatāya vasenāti ettha samuddadevatā viya mahāpathaviyā adhidevatā kira nāma atthi. Tādise kāraṇe sati tassā cittavasena ayaṃ mahāpathavī saṅkampati sampakampati sampavedhati, yathā vātavalāhakadevatānaṃ cittavasena vātā vāyanti, sītuṇhaabbhavassavalāhakadevatānaṃ cittavasena sītādayo bhavanti. Tathā hi visākhapuṇṇamāyaṃ abhisambodhiatthaṃ bodhirukkhamūle nisinnassa lokanāthassa antarāyakaraṇatthaṃ upaṭṭhitaṃ mārabalaṃ vidhamituṃ –

    ‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ၊ အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ။

    ‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;

    သာပိ ဒာနဗလာ မယ္ဟံ၊ သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ. ၁.၁၂၄) –

    Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124) –

    ဝစနသမနန္တရံ မဟာပထဝီ ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ သပရိသံ မာရံ ပရိဝတ္တေသိ။ ဧတန္တိ သာဓုကာရဒာနာဒိ။ ယဒိပိ နတ္ထိ အစေတနတ္တာ, ဓမ္မတာဝသေန ပန ဝုတ္တနယေန သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဓမ္မတာ ပန အတ္ထတော ဓမ္မသဘာဝော, သော ပုညဓမ္မသ္သ ဝာ ဉာဏဓမ္မသ္သ ဝာ အာနုဘာဝသဘာဝောတိ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ဝိစာရိတမေဝ, ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ –

    Vacanasamanantaraṃ mahāpathavī bhijjitvā saparisaṃ māraṃ parivattesi. Etanti sādhukāradānādi. Yadipi natthi acetanattā, dhammatāvasena pana vuttanayena siyāti sakkā vattuṃ. Dhammatā pana atthato dhammasabhāvo, so puññadhammassa vā ñāṇadhammassa vā ānubhāvasabhāvoti. Tayidaṃ sabbaṃ vicāritameva, evañca katvā –

    ‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော၊ သဘာဝသရသလက္ခဏေ။

    ‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;

    ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ၊ ဒသသဟသ္သီ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၁.၁၆၆)။

    Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampathā’’ti. (bu. vaṃ. 1.166);

    အာဒိ ဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

    Ādi vacanañca samatthitaṃ hoti.

    နိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒသ္သနန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသ္သ အတ္ထသ္သ နိယ္ယာတနံ, နိဂမနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ ပထဝီကမ္ပာဒိဥပ္ပာဒဇနနေန စေဝ ပထဝီကမ္ပသ္သ ဘဂဝတော ဟေတုနိဒသ္သနေန စ။ ‘‘အဒ္ဓာ အဇ္ဇ ဘဂဝတာ အာယုသင္ခာရော ဩသ္သဋ္ဌော’’တိ သလ္လက္ခေသိ ပာရိသေသဉာယေန။ ဧဝဉ္ဟိ တဒာ ထေရော တမတ္ထံ ဝီမံသေယ္ယ နာယံ ဘူမိကမ္ပော ဓာတုပ္ပကောပဟေတုကော တသ္သ အပညာယမာနရူပတ္တာ, ဗာဟိရကောပိ ဣသိ ဧဝံ မဟာနုဘာဝော ဗုဒ္ဓကာလေ နတ္ထိ, သာသနိကောပိ သတ္ထု အနာရောစေတ္ဝာ ဧဝံ ကရောန္တော နာမ နတ္ထိ, သေသာနံ ပဉ္စန္နံ ဣဒာနိ အသမ္ဘဝော, ဧဝံ ဘူမိကမ္ပော စာယံ မဟာဘိံသနကော သလောမဟံသော အဟောသိ, တသ္မာ ပာရိသေသတော အာဟ ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝတာ အာယုသင္ခာရော ဩသ္သဋ္ဌောတိ သလ္လက္ခေသီ’’တိ။

    Niddiṭṭhanidassananti niddiṭṭhassa atthassa niyyātanaṃ, nigamananti attho. Ettāvatāti pathavīkampādiuppādajananena ceva pathavīkampassa bhagavato hetunidassanena ca. ‘‘Addhā ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭho’’ti sallakkhesi pārisesañāyena. Evañhi tadā thero tamatthaṃ vīmaṃseyya nāyaṃ bhūmikampo dhātuppakopahetuko tassa apaññāyamānarūpattā, bāhirakopi isi evaṃ mahānubhāvo buddhakāle natthi, sāsanikopi satthu anārocetvā evaṃ karonto nāma natthi, sesānaṃ pañcannaṃ idāni asambhavo, evaṃ bhūmikampo cāyaṃ mahābhiṃsanako salomahaṃso ahosi, tasmā pārisesato āha ‘‘ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭhoti sallakkhesī’’ti.

    အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā

    ၁၇၂. ဩကာသံ အဒတ္ဝာတိ ‘‘တိဋ္ဌတု ဘန္တေ ဘဂဝာ ကပ္ပ’’န္တိအာဒိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၇၈) နယပ္ပဝတ္တာယ ထေရသ္သ အာယာစနာယ အဝသရံ အဒတ္ဝာ။ အညာနိပိ အဋ္ဌကာနိ သမ္ပိဏ္ဍေန္တော ဟေတုအဋ္ဌကတော အညာနိ ပရိသာဘိဘာယတနဝိမောက္ခဝသေန တီဏိ အဋ္ဌကာနိ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘အဋ္ဌ ခော ဣမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာယသ္မတော အာနန္ဒသ္သ သောကုပ္ပတ္တိံ ပရိဟရန္တော ဝိက္ခေပံ ကရောန္တော’’တိ ကေစိ သဟသာ ဘဏိတေ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယာတိ။

    172.Okāsaṃ adatvāti ‘‘tiṭṭhatu bhante bhagavā kappa’’ntiādi (dī. ni. 2.178) nayappavattāya therassa āyācanāya avasaraṃ adatvā. Aññānipi aṭṭhakāni sampiṇḍento hetuaṭṭhakato aññāni parisābhibhāyatanavimokkhavasena tīṇi aṭṭhakāni saṅgahetvā dassento ‘‘aṭṭha kho imā’’tiādimāha. ‘‘Āyasmato ānandassa sokuppattiṃ pariharanto vikkhepaṃ karonto’’ti keci sahasā bhaṇite balavasoko uppajjeyyāti.

    သမာဂန္တဗ္ဗတော, သမာဂစ္ဆတီတိ ဝာ သမာဂမော, ပရိသာ။ ဗိမ္ဗိသာရပမုခော သမာဂမော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမော။ သေသဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဗိမ္ဗိသာရ။ပေ.။ သမာဂမာဒိသဒိသံ ခတ္တိယပရိသန္တိ ယောဇနာ။ အညေသု စက္ကဝာဠေသုပိ လဗ္ဘတေယေဝ သတ္ထု ခတ္တိယပရိသာဒိဥပသင္ကမနံ။ အာဒိတော တေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု ဘာသနံ အာလာပော။ ကထနပဋိကထနံ သလ္လာပော။ ဓမ္မုပသဉ္ဟိတာ ပုစ္ဆာ ပဋိပုစ္ဆာ ဓမ္မသာကစ္ဆာ။ သဏ္ဌာနံ ပဋိစ္စ ကထနံ သဏ္ဌာနပရိယာယတ္တာ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒသ္သ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတ္ဝာ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၃၈) ဝိယ။ ‘‘တေသ’’န္တိ ပဒံ ဥဘယပဒာပေက္ခံ ‘‘တေသမ္ပိ လက္ခဏသဏ္ဌာနံ ဝိယ သတ္ထု သရီရသဏ္ဌာနံ, တေသံ ကေဝလံ ပညာယတိ ဧဝာ’’တိ။ နာပိ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလော ဘဂဝာ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဆိန္နသ္သရာတိ ဒ္ဝိဓာဘူတသ္သရာ။ ဂဂ္ဂရသ္သရာတိ ဇဇ္ဇရိတသ္သရာ။ ဘာသန္တရန္တိ တေသံ သတ္တာနံ ဘာသတော အညံ ဘာသံ။ ဝီမံသာတိ စိန္တနာ။ ‘‘ကိမတ္ထံ။ပေ.။ ဒေသေတီ’’တိ ဣဒံ နနု အတ္တာနံ ဇာနာပေတ္ဝာ ဓမ္မေ ကထိတေ တေသံ သာတိသယော ပသာဒော ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ? ယေသံ အတ္တာနံ အဇာနာပေတ္ဝာဝ ဓမ္မေ ကထိတေ ပသာဒော ဟောတိ, န ဇာနာပေတ္ဝာ, တာဒိသေ သန္ဓာယ သတ္ထာ တထာ ကရောတိ။ တတ္ထ ပယောဇနမာဟ ‘‘ဝာသနတ္ထာယာ’’တိ။ ဧဝံ သုတောပီတိ ဧဝံ အဝိညာတဒေသကော အဝိညာတာဂမနောပိ သုတော ဓမ္မော အတ္တနော ဓမ္မသုဓမ္မတာယေဝ အနာဂတေ ပစ္စယော ဟောတိ သုဏန္တသ္သ။

    Samāgantabbato, samāgacchatīti vā samāgamo, parisā. Bimbisārapamukho samāgamo bimbisārasamāgamo. Sesadvayepi eseva nayo. Bimbisāra…pe… samāgamādisadisaṃ khattiyaparisanti yojanā. Aññesu cakkavāḷesupi labbhateyeva satthu khattiyaparisādiupasaṅkamanaṃ. Ādito tehi saddhiṃ satthu bhāsanaṃ ālāpo. Kathanapaṭikathanaṃ sallāpo. Dhammupasañhitā pucchā paṭipucchā dhammasākacchā. Saṇṭhānaṃ paṭicca kathanaṃ saṇṭhānapariyāyattā vaṇṇa-saddassa ‘‘mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.138) viya. ‘‘Tesa’’nti padaṃ ubhayapadāpekkhaṃ ‘‘tesampi lakkhaṇasaṇṭhānaṃ viya satthu sarīrasaṇṭhānaṃ, tesaṃ kevalaṃ paññāyati evā’’ti. Nāpi āmukkamaṇikuṇḍalo bhagavā hotīti yojanā. Chinnassarāti dvidhābhūtassarā. Gaggarassarāti jajjaritassarā. Bhāsantaranti tesaṃ sattānaṃ bhāsato aññaṃ bhāsaṃ. Vīmaṃsāti cintanā. ‘‘Kimatthaṃ…pe… desetī’’ti idaṃ nanu attānaṃ jānāpetvā dhamme kathite tesaṃ sātisayo pasādo hotīti iminā adhippāyena vuttaṃ? Yesaṃ attānaṃ ajānāpetvāva dhamme kathite pasādo hoti, na jānāpetvā, tādise sandhāya satthā tathā karoti. Tattha payojanamāha ‘‘vāsanatthāyā’’ti. Evaṃ sutopīti evaṃ aviññātadesako aviññātāgamanopi suto dhammo attano dhammasudhammatāyeva anāgate paccayo hoti suṇantassa.

    ‘‘အာနန္ဒာ’’တိအာဒိကော သင္ဂီတိအနာရုဠ္ဟော ပာဠိဓမ္မော ဧဝ တထာ ဒသ္သိတော။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

    ‘‘Ānandā’’tiādiko saṅgītianāruḷho pāḷidhammo eva tathā dassito. Esa nayo ito paresupi evarūpesu ṭhānesu.

    အဋ္ဌအဘိဘာယတနဝဏ္ဏနာ

    Aṭṭhaabhibhāyatanavaṇṇanā

    ၁၇၃. အဘိဘဝတီတိ အဘိဘု, ပရိကမ္မံ, ဉာဏံ ဝာ။ အဘိဘု အာယတနံ ဧတသ္သာတိ အဘိဘာယတနံ, ဈာနံ။ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝာ အာရမ္မဏသင္ခာတံ အာယတနံ ဧတသ္သာတိ အဘိဘာယတနံ။ အာရမ္မဏာဘိဘဝနတော အဘိဘု စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော ဝာတိပိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ အဘိဘာယတနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဘဝနကာရဏာနီ’’တိအာဒိ။ တာနိ ဟီတိ အဘိဘာယတနသညိတာနိ ဈာနာနိ။ ‘‘ပုဂ္ဂလသ္သ ဉာဏုတ္တရိယတာယာ’’တိ ဣဒံ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကထံ? ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စနီကဓမ္မေ အဘိဘဝန္တိ ပုဂ္ဂလသ္သ ဉာဏုတ္တရိယတာယ အာရမ္မဏာနိ အဘိဘဝန္တိ။ ဉာဏဗလေနေဝ ဟိ အာရမ္မဏာဘိဘဝနံ ဝိယ ပဋိပက္ခာဘိဘဝော ပီတိ။

    173. Abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato, manāyatanadhammāyatanabhāvato vātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tāni hīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. ‘‘Puggalassa ñāṇuttariyatāyā’’ti idaṃ ubhayatthāpi yojetabbaṃ. Kathaṃ? Paṭipakkhabhāvena paccanīkadhamme abhibhavanti puggalassa ñāṇuttariyatāya ārammaṇāni abhibhavanti. Ñāṇabaleneva hi ārammaṇābhibhavanaṃ viya paṭipakkhābhibhavo pīti.

    ပရိကမ္မဝသေန အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ, န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာ အပ္ပနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယာ သမ္ဘဝတိ, တံ ပန အဇ္ဈတ္တပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ကသိဏနိမိတ္တံ အဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ, န ဗဟိဒ္ဓာပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓံ။

    Parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati, taṃ pana ajjhattaparikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ avisuddhameva hoti, na bahiddhāparikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.

    ပရိတ္တာနီတိ ယထာလဒ္ဓာနိ သုပ္ပသရာဝမတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘အဝဍ္ဎိတာနီ’’တိ။ ပရိတ္တဝသေနေဝာတိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တဝသေနေဝ ဣဒံ အဘိဘာယတနံ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တတာ ဟေတ္ထ အဘိဘဝနသ္သ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏာဘောဂေ သတိပိ အသတိပိ အဘိဘာယတနဘာဝနာ နာမ တိက္ခပညသ္သေဝ သမ္ဘဝတိ, န ဣတရသ္သာတိ အာဟ ‘‘ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ အဘိဘဝိတ္ဝာ သမာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ အဘိဘဝနံ, သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမသမနန္တရမေဝ အပ္ပနာဈာနုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပာပေတီ’’တိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာတိ စ အပ္ပနာပရိဝာသာဘာဝသ္သ လက္ခဏံ ဝစနမေတံ။ ယော ‘‘ခိပ္ပာဘိညော’’တိ ဝုစ္စတိ, တတောပိ ဉာဏုတ္တရသ္သေဝ အဘိဘာယတနဘာဝနာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိမိတ္တေ။ အပ္ပနံ ပာပေတီတိ ဘာဝနံ အပ္ပနံ နေတိ။

    Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti āha ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ, samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇaṃ vacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati, tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanaṃ appanaṃ neti.

    ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဥပစာရဇ္ဈာနေ တံ အာရဗ္ဘ ယေ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒ္ဝေ တယော ဇဝနဝာရာ ပဝတ္တန္တိ, တေ ဥပစာရဇ္ဈာနပက္ခိကာ ဧဝ, တဒနန္တရဉ္စ ဘဝင္ဂပရိဝာသေန, ဥပစာရာသေဝနာယ စ ဝိနာ အပ္ပနာ ဟောတိ, သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝ အပ္ပနံ ပာပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ပရိဝာသိတပရိကမ္မေန အပ္ပနာဝာရော ဣစ္ဆိတော, နာပိ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဧကန္တတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, တသ္မာ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမနတော ပရံ ကတိပယဘဝင္ဂစိတ္တာဝသာနေ အပ္ပနံ ပာပုဏန္တော ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပာပေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝာတိ စ အဓိပ္ပာယိကမိဒံ ဝစနံ, န နီတတ္ထံ, အဓိပ္ပာယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော, န အန္တောသမာပတ္တိယံ တဒာ တထာရူပသ္သ အာဘောဂသ္သ အသမ္ဘဝတော။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတသ္သ အာဘောဂော ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣမိနာ တသ္သ ပုဗ္ဗာဘောဂော ကထိတော’’တိ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၂၀၄) ဝုတ္တံ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ တထာ အာဘောဂာဘာဝေ ကသ္မာ ‘‘ဈာနသညာယပီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဘဝန။ပေ.။ အတ္ထီ’’တိ။

    Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhānapakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena, upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi parivāsitaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamanato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. Saha nimittuppādenevāti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, adhippāyo vuttanayeneva veditabbo, na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāyavasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘iminā tassa pubbābhogo kathito’’ti (dha. sa. aṭṭha. 204) vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhavana…pe… atthī’’ti.

    ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ ဝိပုလပ္ပမာဏာနီတိ အတ္ထော, န ဧကင္ဂုလဒ္ဝင္ဂုလာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိံ ပာပိတာနီတိ တထာ ဝဍ္ဎနသ္သေဝေတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ။ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကန္တိ ဘုဉ္ဇနဘာဇနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဒိန္နဘတ္တံ, ဧကာသနေ ပုရိသေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘတ္တတော ဥပဍ္ဎဘတ္တန္တိ အတ္ထော။

    Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhiṃ pāpitānīti tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti. Bhattavaḍḍhitakanti bhuñjanabhājanaṃ vaḍḍhetvā dinnabhattaṃ, ekāsane purisena bhuñjitabbabhattato upaḍḍhabhattanti attho.

    ရူပေ သညာ ရူပသညာ, သာ အသ္သ အတ္ထီတိ ရူပသညီ, န ရူပသညီ အရူပသညီ, သညာသီသေန ဈာနံ ဝဒတိ။ ရူပသညာယ အနုပ္ပာဒနံ ဧဝေတ္ထ အလာဘိတာ။

    Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī, saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanaṃ evettha alābhitā.

    ဗဟိဒ္ဓာဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ဗဟိဒ္ဓာ ဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဥပ္ပန္နံ။ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ပေ.။ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ (ဓ. သ. ၂၂၀) ဧဝံ စတုန္နံ အဘိဘာယတနာနံ အာဂတတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၂၀၄) ‘‘ကသ္မာ ပန ‘ယထာ သုတ္တန္တေ အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ပရိတ္တာနီတိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အဝတ္ဝာ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာ’တိ စောဒနံ ကတ္ဝာ ‘အဇ္ဈတ္တရူပာနံ အနဘိဘဝနီယတော’တိ ကာရဏံ ဝတ္ဝာ, တတ္ထ ဝာ ဟိ ဣဓ ဝာ ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနိ, တသ္မာ တာနိ နိယမတော ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ တတ္ရာပိ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနိ။ ‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’တိ ဣဒံ ပန သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသမတ္တမေဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ, သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ပရိတ္တာနိ ‘‘ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ, တထာ အပ္ပမာဏာနိ ‘‘အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ။ အတ္ထိ ဟိ သော ပရိယာယော ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယ္ယ တာနိ စေ ကဒာစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ, သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယ္ယာတိ။ ပရိယာယကထာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။ အဘိဓမ္မေ (ဓ. သ. ၂၂၂) ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ, တထာ သဟိတာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထ အဘိဘဝနဝိသေသောတိ။ တထာ ဣဓ ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာနမ္ပိ အဘိဘဝနပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဒုတိယအဘိဘာယတနေသု ပဌမဝိမောက္ခော, တတိယစတုတ္ထအဘိဘာယတနေသု ဒုတိယဝိမောက္ခော, ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပ္ပဝတ္တိတော သင္ဂဟိတော။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင္ကရတော ဒသ္သေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ ; သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဈာနာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝုတ္တာနိ။ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတသ္သ အဘိဘာယတနဒ္ဝယသ္သ အဘိဓမ္မေ အဘိဘာယတနေသု အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပာနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ဣဒံ ကတ္ထစိပိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိ အဝတ္ဝာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိ, တသ္သ ကာရဏဝစနံ, တေန ယံ အညဟေတုကံ, တံ တေန ဟေတုနာ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဒေသနာဝိလာသဟေတုကံ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာယ ဧဝ အဘိဓမ္မေ (ဓ. သ. ၂၂၃) ဝစနံ, န တသ္သ အညံ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေတိ။ အဇ္ဈတ္တရူပာနံ အနဘိဘဝနီယတာ စ တေသံ ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနံ ဝိယ အဘူတတ္တာ။ ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပရိယာယကထာဘာဝတော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ န နီလာဒိ အဘိဘာယတနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? တံ န, နီလာဒီသု ကတာဓိကာရာနံ နီလာဒိဘာဝသ္သေဝ အဘိဘဝနကာရဏတ္တာ။ န ဟိ တေသံ ပရိသုဒ္ဓာပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနံ ပရိတ္တတာ, အပ္ပမာဏတာ ဝာ အဘိဘဝနကာရဏံ, အထ ခော နီလာဒိဘာဝော ဧဝာတိ။ ဧတေသု စ ပရိတ္တာဒိကသိဏရူပေသု ယံ ယံ စရိတသ္သ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဣဇ္ဈန္တိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Bahiddhāvauppannanti bahiddhā vatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni…pe… appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti (dha. sa. 220) evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) ‘‘kasmā pana ‘yathā suttante ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānītiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’ti codanaṃ katvā ‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’ti kāraṇaṃ vatvā, tattha vā hi idha vā bahiddhā rūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni. ‘Ajjhattaṃ rūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ. Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni, sahitāni ca sabbāni parittāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā appamāṇāni ‘‘appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti. Atthi hi so pariyāyo parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti, suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyāti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme (dha. sa. 222) pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti. Tathā idha pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni ; sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati. ‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ, tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme (dha. sa. 223) vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhā rūpānaṃ viya abhūtattā. Desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathābhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā na nīlādi abhibhāyatanāni vattabbānīti ce? Taṃ na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā, appamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.

    သဗ္ဗသင္ဂာဟကဝသေနာတိ သကလနီလဝဏ္ဏနီလနိဒသ္သနနီလနိဘာသာနံ သာဓာရဏဝသေန။ ဝဏ္ဏဝသေနာတိ သဘာဝဝဏ္ဏဝသေန။ နိဒသ္သနဝသေနာတိ ပသ္သိတဗ္ဗတာဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒိဝိညာဏဝီထိယာ ဂဟေတဗ္ဗတာဝသေန။ ဩဘာသဝသေနာတိ သပ္ပဘာသတာယ အဝဘာသနဝသေန။ ဥမာပုပ္ဖန္တိ အတသိပုပ္ဖံ။ နီလမေဝ ဟောတိ ဝဏ္ဏသင္ကရာဘာဝတော။ ဗာရာဏသိသမ္ဘဝန္တိ ဗာရာဏသိယံ သမုဋ္ဌိတံ။

    Sabbasaṅgāhakavasenāti sakalanīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena cakkhuviññāṇādiviññāṇavīthiyā gahetabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Umāpupphanti atasipupphaṃ. Nīlameva hoti vaṇṇasaṅkarābhāvato. Bārāṇasisambhavanti bārāṇasiyaṃ samuṭṭhitaṃ.

    ဧကစ္စသ္သ ဣတော ဗာဟိရကသ္သ အပ္ပမာဏံ အတိဝိတ္ထာရိတံ ကသိဏနိမိတ္တံ ဩလောကေန္တသ္သ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ ‘‘ကိံ နု ခော ဣဒံ သကလံ လောကံ အဘိဘဝိတ္ဝာ အဇ္ဈောတ္ထရိတ္ဝာ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ, တထာဂတသ္သ ပန တာဒိသံ ဘယံ ဝာ သာရဇ္ဇံ ဝာ နတ္ထီတိ အဘီတဘာဝဒသ္သနတ္ထမေဝ အာနီတာနိ။

    Ekaccassa ito bāhirakassa appamāṇaṃ ativitthāritaṃ kasiṇanimittaṃ olokentassa bhayaṃ uppajjeyya ‘‘kiṃ nu kho idaṃ sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ajjhottharitvā gaṇhātī’’ti, tathāgatassa pana tādisaṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthīti abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.

    အဋ္ဌဝိမောက္ခဝဏ္ဏနာ

    Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

    ၁၇၄. ဥတ္တာနတ္ထာယေဝ ဟေဋ္ဌာ အတ္ထတော ဝိဘတ္တတ္တာ။ ဧကစ္စသ္သ ဝိမောက္ခောတိ ဃောသောပိ ဘယာဝဟော ဝဋ္ဋာဘိရတဘာဝတော, တထာဂတသ္သ ပန ဝိမောက္ခေ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတောပိ တံ နတ္ထီတိ အဘီတဘာဝဒသ္သနတ္ထမေဝ အာနီတာနိ။

    174.Uttānatthāyeva heṭṭhā atthato vibhattattā. Ekaccassa vimokkhoti ghosopi bhayāvaho vaṭṭābhiratabhāvato, tathāgatassa pana vimokkhe upasampajja viharatopi taṃ natthīti abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.

    အာနန္ဒယာစနကထာဝဏ္ဏနာ

    Ānandayācanakathāvaṇṇanā

    ၁၇၈. ဗောဓီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တဉ္ဟိ ‘‘စတုမဂ္ဂဉာဏပဋိဝေဓ’’န္တ္ဝေဝ ဝုတ္တံ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိဝေဓသ္သ တံမူလကတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တဘာဝန္တိ ‘‘အာကင္ခမာနော အာနန္ဒ တထာဂတော ကပ္ပံ ဝာ တိဋ္ဌေယ္ယာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တဘာဝံ။

    178.Bodhīti sabbaññutaññāṇaṃ. Tañhi ‘‘catumaggañāṇapaṭivedha’’ntveva vuttaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa taṃmūlakattā. Evaṃ vuttabhāvanti ‘‘ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyyā’’ti (dī. ni. 2.166) evaṃ vuttabhāvaṃ.

    ၁၇၉. တမ္ပိ ဩဠာရိကနိမိတ္တံ ကတံ တသ္သ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစေတသော န ပဋိဝိဒ္ဓံ န သလ္လက္ခိတံ။

    179.Tampi oḷārikanimittaṃ kataṃ tassa mārena pariyuṭṭhitacetaso na paṭividdhaṃ na sallakkhitaṃ.

    ၁၈၃. အာဒိကေဟီတိ ဧဝမာဒီဟိ မိတ္တာမစ္စသုဟဇ္ဇာဟိ။ ပိယာယိတဗ္ဗတော ပိယေဟိ။ မနဝဍ္ဎနတော မနာပေဟိ။ ဇာတိယာတိ ဇာတိအနုရူပဂမနေန။ နာနာဘာဝော ဝိသုံဘာဝော အသမ္ဗဒ္ဓဘာဝော။ မရဏေန ဝိနာဘာဝောတိ စုတိယာ တေနတ္တဘာဝေန အပုနရာဝတ္တနတော ဝိပ္ပယောဂော။ ဘဝေန အညထာဘာဝောတိ ဘဝန္တရဂ္ဂဟဏေန ပုရိမာကာရတော အညာကာရတာ ‘‘ကာမာဝစရသတ္တော ရူပာဝစရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ, တတ္ထာပိ ‘‘မနုသ္သော ဒေဝော ဟောတီ’’တိအာဒိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာတိ ကုတော ကုဟိံ ကိသ္မိံ နာမ ဌာနေ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တေ ‘‘ယံ တံ ဇာတံ။ပေ.။ မာ ပလုဇ္ဇီ’’တိ လဒ္ဓုံ သက္ကာ။ န သက္ကာ ဧဝ တာဒိသသ္သ ကာရဏသ္သ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧဝံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မံ တထာဂတသ္သာပိ သရီရံ, ကိမင္ဂံ ပန အညေသန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပစ္စာဝမိသ္သတီ’’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတ္ဝာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အာယုသင္ခာရာနံ ဩသ္သဋ္ဌတ္တာ, ဗုဒ္ဓကိစ္စသ္သ စ ပရိယောသာပိတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ မာသတ္တယတော ပရံ ဗုဒ္ဓဝေနေယ္ယာ လဗ္ဘန္တီတိ။

    183.Ādikehīti evamādīhi mittāmaccasuhajjāhi. Piyāyitabbato piyehi. Manavaḍḍhanato manāpehi. Jātiyāti jātianurūpagamanena. Nānābhāvo visuṃbhāvo asambaddhabhāvo. Maraṇena vinābhāvoti cutiyā tenattabhāvena apunarāvattanato vippayogo. Bhavena aññathābhāvoti bhavantaraggahaṇena purimākārato aññākāratā ‘‘kāmāvacarasatto rūpāvacaro hotī’’tiādinā, tatthāpi ‘‘manusso devo hotī’’tiādināpi yojetabbo. Kutettha labbhāti kuto kuhiṃ kismiṃ nāma ṭhāne ettha etasmiṃ khandhappavatte ‘‘yaṃ taṃ jātaṃ…pe… mā palujjī’’ti laddhuṃ sakkā. Na sakkā eva tādisassa kāraṇassa abhāvatoti āha ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Evaṃ acchariyabbhutadhammaṃ tathāgatassāpi sarīraṃ, kimaṅgaṃ pana aññesanti adhippāyo. ‘‘Paccāvamissatī’’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjati satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā āyusaṅkhārānaṃ ossaṭṭhattā, buddhakiccassa ca pariyosāpitattā. Na hettha māsattayato paraṃ buddhaveneyyā labbhantīti.

    ၁၈၄. သာသနသ္သ စိရဋ္ဌိတိ နာမ သသမ္ဘာရေဟိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေဟိ ကေဝလေဟီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ လောကိယလောကုတ္တရဝသေနေဝ ကထိတ’’န္တိ လောကိယာဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ ဝိနာ လောကုတ္တရဓမ္မသမဓိဂမသ္သ အသမ္ဘဝတော။

    184. Sāsanassa ciraṭṭhiti nāma sasambhārehi ariyamaggadhammehi kevalehīti āha ‘‘sabbaṃ lokiyalokuttaravaseneva kathita’’nti lokiyāhi sīlasamādhipaññāhi vinā lokuttaradhammasamadhigamassa asambhavato.

    တတိယဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Tatiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    နာဂာပလောကိတဝဏ္ဏနာ

    Nāgāpalokitavaṇṇanā

    ၁၈၆. နာဂာပလောကိတန္တိ နာဂသ္သ ဝိယ အပလောကိတံ, ဟတ္ထိနာဂသ္သ အပလောကနသဒိသံ အပလောကနန္တိ အတ္ထော။ အာဟစ္စာတိ ဖုသိတ္ဝာ။ အင္ကုသကလဂ္ဂာနိ ဝိယာတိ အင္ကုသကာနိ ဝိယ အညမညသ္မိံ လဂ္ဂာနိ အာသတ္တာနိ ဟုတ္ဝာ ဌိတာနိ။ ဧကာဗဒ္ဓာနီတိ အညမညံ ဧကတော အာဗဒ္ဓာနိ။ တသ္မာတိ ဂီဝဋ္ဌီနံ ဧကဂ္ဃနာနံ ဝိယ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေန, န ကေဝလံ ဂီဝဋ္ဌီနံယေဝ, အထ ခော သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဗုဒ္ဓာနံ ဌပေတ္ဝာ ဗာဟုသန္ဓိအာဒိကာ ဒ္ဝာဒသ မဟာသန္ဓိယော, အင္ဂုလိသန္ဓိယော စ ဣတရသန္ဓီသု ဧကာဗဒ္ဓာနိ ဟုတ္ဝာ ဌိတာနိ, ယတော နေသံ ပကတိဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟသ္သဗလပ္ပမာဏံ ကာယဗလံ ဟောတိ။ ဝေသာလိနဂရာဘိမုခံ အကာသိ ကဏ္ဋကပရိဝတ္တနေ ဝိယ ကပိလနဂရာဘိမုခံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ တံ နာဂာပလောကိတံ နာမ ဇာတံ? တဒဇ္ဈာသယံ ဥပာဒာယ။ ဘဂဝာ ဟိ နာဂာပလောကိတဝသေနေဝ အပလောကေတုကာမော ဇာတော, ပုညာနုဘာဝေန ပနသ္သ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ပရိဝတ္တိ, တေန တံ ‘‘နာဂာပလောကိတံ’’ တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။

    186.Nāgāpalokitanti nāgassa viya apalokitaṃ, hatthināgassa apalokanasadisaṃ apalokananti attho. Āhaccāti phusitvā. Aṅkusakalaggāni viyāti aṅkusakāni viya aññamaññasmiṃ laggāni āsattāni hutvā ṭhitāni. Ekābaddhānīti aññamaññaṃ ekato ābaddhāni. Tasmāti gīvaṭṭhīnaṃ ekagghanānaṃ viya ekābaddhabhāvena, na kevalaṃ gīvaṭṭhīnaṃyeva, atha kho sabbānipi tāni buddhānaṃ ṭhapetvā bāhusandhiādikā dvādasa mahāsandhiyo, aṅgulisandhiyo ca itarasandhīsu ekābaddhāni hutvā ṭhitāni, yato nesaṃ pakatihatthīnaṃ koṭisahassabalappamāṇaṃ kāyabalaṃ hoti. Vesālinagarābhimukhaṃ akāsi kaṇṭakaparivattane viya kapilanagarābhimukhaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ taṃ nāgāpalokitaṃ nāma jātaṃ? Tadajjhāsayaṃ upādāya. Bhagavā hi nāgāpalokitavaseneva apaloketukāmo jāto, puññānubhāvena panassa patiṭṭhitaṭṭhānaṃ parivatti, tena taṃ ‘‘nāgāpalokitaṃ’’ tveva vuccati.

    ‘‘ဣဒံ ပစ္ဆိမကံ အာနန္ဒ တထာဂတသ္သ ဝေသာလိယာ ဒသ္သန’’န္တိ နယိဒံ ဝေသာလိယာ အပလောကနသ္သ ကာရဏဝစနံ အနေကန္တိကတ္တာ, ဘူတကထနမတ္တံ ပနေတံ။ မဂ္ဂသောဓနဝသေန တံ ဒသ္သေတ္ဝာ အညဒေဝေတ္ထ အပလောကနကာရဏံ ဒသ္သေတုကာမော ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ တံ သဗ္ဗံ ပစ္ဆိမဒသ္သနမေဝ အနုက္ကမေန ကုသိနာရံ ဂန္တ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာတုကာမတာယ တတော တတော နိက္ခန္တတ္တာ။ ‘‘အနစ္ဆရိယတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ အနေကန္တိကတ္တံ ပရိဟရတိ, တယိဒံ သောဓနမတ္တံ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ အဝိပရီတံ ကာရဏန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝာ သာပေက္ခော ဝေသာလိံ အပလောကေသိ, ‘‘ဣဒံ ပန မေ ဂမနံ အပုနရာဂမန’’န္တိ ဒသ္သနမုခေန ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခာယ လောကာနုကမ္ပာယ အပလောကေသိ။ တေနာဟ ‘‘အပိစ ဝေသာလိရာဇာနော’’တိအာဒိ။

    ‘‘Idaṃ pacchimakaṃ ānanda tathāgatassa vesāliyā dassana’’nti nayidaṃ vesāliyā apalokanassa kāraṇavacanaṃ anekantikattā, bhūtakathanamattaṃ panetaṃ. Maggasodhanavasena taṃ dassetvā aññadevettha apalokanakāraṇaṃ dassetukāmo ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Taṃ taṃ sabbaṃ pacchimadassanameva anukkamena kusināraṃ gantvā parinibbātukāmatāya tato tato nikkhantattā. ‘‘Anacchariyattā’’ti iminā yathāvuttaṃ anekantikattaṃ pariharati, tayidaṃ sodhanamattaṃ. Idaṃ panettha aviparītaṃ kāraṇanti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Na hi bhagavā sāpekkho vesāliṃ apalokesi, ‘‘idaṃ pana me gamanaṃ apunarāgamana’’nti dassanamukhena bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya apalokesi. Tenāha ‘‘apica vesālirājāno’’tiādi.

    အန္တကရောတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ သကသန္တာနေ, ပရသန္တာနေ စ ဝိနာသကရော အဘာဝကရော။ ဗုဒ္ဓစက္ခုဓမ္မစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခုမံသစက္ခုသမန္တစက္ခုသင္ခာတေဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ။ သဝာသနာနံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သာတိသယံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။

    Antakaroti sakalavaṭṭadukkhassa sakasantāne, parasantāne ca vināsakaro abhāvakaro. Buddhacakkhudhammacakkhudibbacakkhumaṃsacakkhusamantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Savāsanānaṃ kilesānaṃ samucchinnattā sātisayaṃ kilesaparinibbānena parinibbuto.

    စတုမဟာပဒေသဝဏ္ဏနာ

    Catumahāpadesavaṇṇanā

    ၁၈၇. မဟာဩကာသေတိ မဟန္တေ ဩကာသေ။ မဟန္တာနိ ဓမ္မသ္သ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌာနာနိ။ ယေသု ပတိဋ္ဌာပိတော ဓမ္မော နိစ္ဆီယတိ အသန္ဒေဟတော, ကာနိ ပန တာနိ? အာဂမနဝိသိဋ္ဌာနိ သုတ္တောတရဏာဒီနိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အပဒိသန္တီတိ အပဒေသာ, ‘‘သမ္မုခာ မေတံ အာဝုသော ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိနာ ကေနစိ အာဘတသ္သ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝိနိစ္ဆိနနေ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? တသ္သ ယထာဘတသ္သ သုတ္တောတရဏာဒိ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စတ္တာရောတိ? ယသ္မာ ဓမ္မသ္သ ဒ္ဝေ သမ္ပရာယာ သတ္ထာ, သာဝကာ စ, တေသု စ သာဝကာ သင္ဃဂဏပုဂ္ဂလဝသေန တိဝိဓာ , ဧဝံ ‘‘တုမ္ဟာကံ မယာ ယံ ဓမ္မော ပဋိဂ္ဂဟိတော’’တိ အပဒိသိတဗ္ဗာနံ ဘေဒေန စတ္တာရော။ တေနာဟ ‘‘သမ္မုခာ မေ တံ အာဝုသော ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ နေတ္တိယံ ‘‘စတ္တာရော မဟာပဒေသာ ဗုဒ္ဓာပဒေသော သင္ဃာပဒေသော သမ္ဗဟုလတ္ထေရာပဒေသော ဧကတ္ထေရာပဒေသော။ ဣမေ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ (နေတ္တိ. ၁၈) ဗုဒ္ဓော အပဒေသော ဧတသ္သာတိ ဗုဒ္ဓာပဒေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓာဒယော။ပေ.။ မဟာကာရဏာနီ’’တိ။

    187.Mahāokāseti mahante okāse. Mahantāni dhammassa patiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Yesu patiṭṭhāpito dhammo nicchīyati asandehato, kāni pana tāni? Āgamanavisiṭṭhāni suttotaraṇādīni. Dutiyavikappe apadisantīti apadesā, ‘‘sammukhā metaṃ āvuso bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa ‘‘dhammo’’ti vinicchinane kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva. Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti? Yasmā dhammassa dve samparāyā satthā, sāvakā ca, tesu ca sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā , evaṃ ‘‘tumhākaṃ mayā yaṃ dhammo paṭiggahito’’ti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro. Tenāha ‘‘sammukhā me taṃ āvuso bhagavato suta’’ntiādi. Tathā ca vuttaṃ nettiyaṃ ‘‘cattāro mahāpadesā buddhāpadeso saṅghāpadeso sambahulattherāpadeso ekattherāpadeso. Ime cattāro mahāpadesā’’ti (netti. 18) buddho apadeso etassāti buddhāpadeso. Esa nayo sesesupi. Tenāha ‘‘buddhādayo…pe… mahākāraṇānī’’ti.

    ၁၈၈. နေဝ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗန္တိ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဂန္ထသ္သ သမ္ပဋိစ္ဆနံ နာမ သဝနန္တိ အာဟ ‘‘န သောတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပဒဗ္ယဉ္ဇနာနီတိ ပဒာနိ စ ဗ္ယဉ္ဇနာနိ စ, အတ္ထပဒာနိ, ဗ္ယဉ္ဇနပဒာနိ စာတိ အတ္ထော။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေဟီတိ ပဒာနိ, အက္ခရာဒီနိ ဗ္ယဉ္ဇနပဒာနိ။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဒာနိ, သင္ကာသနာဒီနိ အတ္ထပဒာနိ။ အဋ္ဌကထာယံပန ‘‘‘ပဒသင္ခာတာနိ ဗ္ယဉ္ဇနာနီ’တိ ဗ္ယဉ္ဇနပဒာနေဝ ဝုတ္တာနီ’’တိ ကေစိ, တံ န, အတ္ထံ ဗ္ယဉ္ဇေန္တီတိ ဗ္ယဉ္ဇနာနိ, ဗ္ယဉ္ဇနပဒာနိ, တေဟိ ဗ္ယဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဗ္ယဉ္ဇနာနိ, အတ္ထပဒာနီတိ ဥဘယသင္ဂဟတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ တေနာဘတသုတ္တသ္သ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ။ ပာဠိ ဝုတ္တာတိ ကေဝလော ပာဠိဓမ္မော ပဝတ္တော။ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ပာဠိယာ အတ္ထော ပဝတ္တော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အနုသန္ဓိ ကထိတောတိ ယထာရဒ္ဓဒေသနာယ, ဥပရိ ဒေသနာယ စ အနုသန္ဓာနံ ကထိတံ သမ္ဗန္ဓော ကထိတော ။ ပုဗ္ဗာပရံ ကထိတန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဇ္ဈနဉ္စေဝ ဝိသေသာဓာနဉ္စ ကထိတံ ပကာသိတံ။ ဧဝံ ပာဠိဓမ္မာဒီနိ သမ္မဒေဝ သလ္လက္ခေတ္ဝာ ဂဟဏံ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဂဟေတ္ဝာ’’တိ။ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗာနီတိ ဉာဏေန သုတ္တေ ဩဂာဟေတ္ဝာ တာရေတဗ္ဗာနိ, တံ ပန ဩဂာဟေတ္ဝာ တရဏံ တတ္ထ ဩတရဏံ အနုပ္ပဝေသနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ သံသန္ဒေတ္ဝာ ဒသ္သနံ သန္ဒသ္သနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ သံသန္ဒေတဗ္ဗာနီ’’တိ။

    188.Nevaabhinanditabbanti na sampaṭicchitabbaṃ. Ganthassa sampaṭicchanaṃ nāma savananti āha ‘‘na sotabba’’nti. Padabyañjanānīti padāni ca byañjanāni ca, atthapadāni, byañjanapadāni cāti attho. Pajjati attho etehīti padāni, akkharādīni byañjanapadāni. Pajjitabbato padāni, saṅkāsanādīni atthapadāni. Aṭṭhakathāyaṃpana ‘‘‘padasaṅkhātāni byañjanānī’ti byañjanapadāneva vuttānī’’ti keci, taṃ na, atthaṃ byañjentīti byañjanāni, byañjanapadāni, tehi byañjitabbato byañjanāni, atthapadānīti ubhayasaṅgahato. Imasmiṃ ṭhāneti tenābhatasuttassa imasmiṃ padese. Pāḷi vuttāti kevalo pāḷidhammo pavatto. Attho vuttoti pāḷiyā attho pavatto niddiṭṭho. Anusandhi kathitoti yathāraddhadesanāya, upari desanāya ca anusandhānaṃ kathitaṃ sambandho kathito . Pubbāparaṃ kathitanti pubbenāparaṃ avirujjhanañceva visesādhānañca kathitaṃ pakāsitaṃ. Evaṃ pāḷidhammādīni sammadeva sallakkhetvā gahaṇaṃ sādhukaṃ uggahaṇanti āha ‘‘suṭṭhu gahetvā’’ti. Sutte otāretabbānīti ñāṇena sutte ogāhetvā tāretabbāni, taṃ pana ogāhetvā taraṇaṃ tattha otaraṇaṃ anuppavesanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sutte otāretabbānī’’ti. Saṃsandetvā dassanaṃ sandassananti āha ‘‘vinaye saṃsandetabbānī’’ti.

    ကိံ ပန တံ သုတ္တံ, ကော ဝာ ဝိနယောတိ ဝိစာရဏာယ အာစရိယာနံ မတိဘေဒမုခေန တမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယောတိ ဝိဘင္ဂပာဌမာဟ။ သော ဟိ မာတိကာသညိတသ္သ သုတ္တသ္သ အတ္ထသူစနတော ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဝိဝိဓနယတ္တာ, ဝိသိဋ္ဌနယတ္တာ စ ဝိနယော, ခန္ဓကပာဌော။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သုတ္တဝိနယေသု ပရိဂ္ဂယ္ဟမာနေသု ဝိနယပိဋကမ္ပိ န ပရိယာဒီယတိ ပရိဝာရပာဠိယာ အသင္ဂဟိတတ္တာ။ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပိဋကာနိ ဝာ သုတ္တံ အတ္ထသူစနာဒိအတ္ထသမ္ဘဝတော။ ဧဝမ္ပီတိ ‘‘သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပိဋကာနိ သုတ္တံ, ဝိနယပိဋကံ ဝိနယော’’တိ ဧဝံ သုတ္တဝိနယဝိဘာဂေ ဝုစ္စမာနေပိ။ န တာဝ ပရိယာဒီယန္တီတိ န တာဝ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂယ္ဟန္တိ, ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အသုတ္တနာမကဉ္ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဣမံ နာမံ အနာရောပေတ္ဝာ သင္ဂီတမ္ပိ ဇာတကာဒိဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထိ, တသ္မာ ဝုတ္တနယေန တီဏိ ပိဋကာနိ န ပရိယာဒိဏ္ဏာနီတိ။ သုတ္တနိပာတဥဒာနဣတိဝုတ္တကာဒီနိ ဒီဃနိကာယာဒယော ဝိယ သုတ္တနာမံ အာရောပေတ္ဝာ အသင္ဂီတာနီတိ အဓိပ္ပာယေ ပနေတ္ထ ဇာတကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တာနိပိ ဂဟိတာနိ။ ဗုဒ္ဓဝံသစရိယာပိဋကာနံ ပနေတ္ထ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ, ကိံ ဝာ တေန မဂ္ဂနေန? သဗ္ဗောပာယံ ဝဏ္ဏနာနယော ထေရဝာဒံ ဒသ္သနမုခေန ပဋိက္ခိတ္တော ဧဝာတိ။

    Kiṃ pana taṃ suttaṃ, ko vā vinayoti vicāraṇāya ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Vinayoti vibhaṅgapāṭhamāha. So hi mātikāsaññitassa suttassa atthasūcanato ‘‘sutta’’nti vattabbataṃ arahati. Vividhanayattā, visiṭṭhanayattā ca vinayo, khandhakapāṭho. Evanti evaṃ suttavinayesu pariggayhamānesu vinayapiṭakampi na pariyādīyati parivārapāḷiyā asaṅgahitattā. Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ atthasūcanādiatthasambhavato. Evampīti ‘‘suttantābhidhammapiṭakāni suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayo’’ti evaṃ suttavinayavibhāge vuccamānepi. Na tāva pariyādīyantīti na tāva anavasesato pariggayhanti, kasmāti āha ‘‘asuttanāmakañhī’’tiādi. Yasmā ‘‘sutta’’nti imaṃ nāmaṃ anāropetvā saṅgītampi jātakādibuddhavacanaṃ atthi, tasmā vuttanayena tīṇi piṭakāni na pariyādiṇṇānīti. Suttanipātaudānaitivuttakādīni dīghanikāyādayo viya suttanāmaṃ āropetvā asaṅgītānīti adhippāye panettha jātakādīhi saddhiṃ tānipi gahitāni. Buddhavaṃsacariyāpiṭakānaṃ panettha aggahaṇe kāraṇaṃ maggitabbaṃ, kiṃ vā tena magganena? Sabbopāyaṃ vaṇṇanānayo theravādaṃ dassanamukhena paṭikkhitto evāti.

    အတ္ထီတိ ကိံ အတ္ထိ, အသုတ္တနာမကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ နတ္ထိ ဧဝာတိ ဒသ္သေတိ။ တထာ ဟိ နိဒာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. ဋီ. ၁.ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ; သာရတ္ထ. ဋီ. ၁.ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) အမ္ဟေဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ, ဝိသေသဝိဓယော ပရေ’’တိ။ တံ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ‘‘သုတ္တန္တိ ဝိနယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သံဝဏ္ဏနာနယံ ‘‘နာယမတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတော’’တိ ပဋိသောဓေတ္ဝာ။ ဝိနေတိ ဧတေန ကိလေသေတိ ဝိနယော, ကိလေသဝိနယနူပာယော, သော ဧဝ စ နံ ကရောတီတိ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝိနယော ပန ကာရဏ’’န္တိ။

    Atthīti kiṃ atthi, asuttanāmakaṃ buddhavacanaṃ natthi evāti dasseti. Tathā hi nidānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) amhehi vuttaṃ ‘‘suttanti sāmaññavidhi, visesavidhayo pare’’ti. Taṃ sabbaṃ paṭikkhipitvā ‘‘suttanti vinayo’’tiādinā vuttaṃ saṃvaṇṇanānayaṃ ‘‘nāyamattho idhādhippeto’’ti paṭisodhetvā. Vineti etena kileseti vinayo, kilesavinayanūpāyo, so eva ca naṃ karotīti kāraṇanti āha ‘‘vinayo pana kāraṇa’’nti.

    ဓမ္မေတိ ပရိယတ္တိဓမ္မေ။ သရာဂာယာတိ သရာဂဘာဝာယ ကာမရာဂဘဝရာဂပရိဗ္ရူဟနာယ။ သညောဂာယာတိ ဘဝသံယောဇနာယ။ အာစယာယာတိ ဝဋ္ဋသ္သ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ။ မဟိစ္ဆတာယာတိ မဟိစ္ဆဘာဝာယ။ အသန္တုဋ္ဌိယာတိ အသန္တုဋ္ဌိဘာဝာယ။ သင္ဂဏိကာယာတိ ကိလေသသင္ဂဏဂဏသင္ဂဏဝိဟာရာယ။ ကောသဇ္ဇာယာတိ ကုသီတဘာဝာယ။ ဒုဗ္ဘရတာယာတိ ဒုပ္ပောသတာယ။ ဝိရာဂာယာတိ သကလဝဋ္ဋတော ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ။ ဝိသညောဂာယာတိ ကာမဘဝာဒီဟိ ဝိသံယုဇ္ဇနတ္ထာယ။ အပစယာယာတိ သဗ္ဗသ္သာပိ ဝဋ္ဋသ္သ အပစယနာယ, နိဗ္ဗာနာယာတိ အတ္ထော။ အပ္ပိစ္ဆတာယာတိ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆတာဒိဝသေန သဗ္ဗသော ဣစ္ဆာပဂမာယ။ သန္တုဋ္ဌိယာတိ ဒ္ဝာဒသဝိဓသန္တုဋ္ဌိဘာဝာယ။ ပဝိဝေကာယာတိ ပဝိဝိတ္တဘာဝာယ, ကာယဝိဝေကာဒိတဒင္ဂဝိဝေကာဒိဝိဝေကသိဒ္ဓိယာ။ ဝီရိယာရမ္ဘာယာတိ ကာယိကသ္သ စေဝ, စေတသိကသ္သ စ ဝီရိယသ္သ ပဂ္ဂဟဏတ္ထာယ။ သုဘရတာယာတိ သုခပောသနတ္ထာယ။ ဧဝံ ယော ပရိယတ္တိဓမ္မော ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏပရိပုစ္ဆာမနသိကာရဝသေန ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇန္တသ္သ သရာဂာဒိဘာဝပရိဝဇ္ဇနသ္သ ကာရဏံ ဟုတ္ဝာ ဝိရာဂာဒိဘာဝာယ သံဝတ္တတိ, ဧကံသတော ဧသော ဓမ္မော။ ဧသော ဝိနယော, သမ္မဒေဝ အပာယာဒီသု အပတနဝသေန ဓာရဏတော, ကိလေသာနံ ဝိနယနတော, သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဩဝာဒာနုသိဋ္ဌိဘာဝတော ဧတံ သတ္ထုသာသနန္တိ ဓာရေယ္ယာသိ ဇာနေယ္ယာသိ, အဝဗုဇ္ဈေယ္ယာသီတိ အတ္ထော။ စတုသစ္စသ္သ သူစနံ သုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သုတ္တေတိ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ’’တိ။ တေပိဋကဉ္ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထိ။ ရာဂာဒိဝိနယနကာရဏံ တထာဂတေန သုတ္တပဒေန ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိနယေတိ ဧတသ္မိံ ရာဂာဒိဝိနယကာရဏေ’’တိ။

    Dhammeti pariyattidhamme. Sarāgāyāti sarāgabhāvāya kāmarāgabhavarāgaparibrūhanāya. Saññogāyāti bhavasaṃyojanāya. Ācayāyāti vaṭṭassa vaḍḍhanatthāya. Mahicchatāyāti mahicchabhāvāya. Asantuṭṭhiyāti asantuṭṭhibhāvāya. Saṅgaṇikāyāti kilesasaṅgaṇagaṇasaṅgaṇavihārāya. Kosajjāyāti kusītabhāvāya. Dubbharatāyāti dupposatāya. Virāgāyāti sakalavaṭṭato virajjanatthāya. Visaññogāyāti kāmabhavādīhi visaṃyujjanatthāya. Apacayāyāti sabbassāpi vaṭṭassa apacayanāya, nibbānāyāti attho. Appicchatāyāti paccayappicchatādivasena sabbaso icchāpagamāya. Santuṭṭhiyāti dvādasavidhasantuṭṭhibhāvāya. Pavivekāyāti pavivittabhāvāya, kāyavivekāditadaṅgavivekādivivekasiddhiyā. Vīriyārambhāyāti kāyikassa ceva, cetasikassa ca vīriyassa paggahaṇatthāya. Subharatāyāti sukhaposanatthāya. Evaṃ yo pariyattidhammo uggahaṇadhāraṇaparipucchāmanasikāravasena yoniso paṭipajjantassa sarāgādibhāvaparivajjanassa kāraṇaṃ hutvā virāgādibhāvāya saṃvattati, ekaṃsato eso dhammo. Eso vinayo, sammadeva apāyādīsu apatanavasena dhāraṇato, kilesānaṃ vinayanato, satthu sammāsambuddhassa ovādānusiṭṭhibhāvato etaṃ satthusāsananti dhāreyyāsi jāneyyāsi, avabujjheyyāsīti attho. Catusaccassa sūcanaṃ suttanti āha ‘‘sutteti tepiṭake buddhavacane’’ti. Tepiṭakañhi buddhavacanaṃ saccavinimuttaṃ natthi. Rāgādivinayanakāraṇaṃ tathāgatena suttapadena pakāsitanti āha ‘‘vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe’’ti.

    သုတ္တေ ဩသရဏဉ္စေတ္ထ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ပရိယာပန္နတာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န အညထာတိ အာဟ ‘‘သုတ္တပဋိပာဋိယာ ကတ္ထစိ အနာဂန္တ္ဝာ’’တိ။ ဆလ္လိံ ဥဋ္ဌပေတ္ဝာတိ အရောဂသ္သ မဟတော ရုက္ခသ္သ တိဋ္ဌတော ဥပက္ကမေန ဆလ္လိယာ သကလိကာယ, ပပဋိကာယ ဝာ ဥဋ္ဌပနံ ဝိယ အရောဂသ္သ သာသနဓမ္မသ္သ တိဋ္ဌတော ဗ္ယဉ္ဇနမတ္တေန တပ္ပရိယာပန္နံ ဝိယ ဟုတ္ဝာ ဆလ္လိသဒိသံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓတာဒိဒောသံ ဥဋ္ဌပေတ္ဝာ ပရိဒီပေတ္ဝာ, တာဒိသာနိ ပန ဧကံသတော ဂုဠ္ဟဝေသ္သန္တရာဒိပရိယာပန္နာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂုဠ္ဟဝေသ္သန္တရ။ပေ.။ပညာယန္တီတိ အတ္ထော’’တိ ။ ရာဂာဒိဝိနယေတိ ရာဂာဒီနံ ဝိနယနတ္ထေ။ တဒာကာရတာယ န ပညာယမာနာနိ န ဒိသ္သမာနာနိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာနိ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗာနိ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝာရေသု။

    Sutte osaraṇañcettha tepiṭake buddhavacane pariyāpannatāvaseneva veditabbaṃ, na aññathāti āha ‘‘suttapaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā’’ti. Challiṃ uṭṭhapetvāti arogassa mahato rukkhassa tiṭṭhato upakkamena challiyā sakalikāya, papaṭikāya vā uṭṭhapanaṃ viya arogassa sāsanadhammassa tiṭṭhato byañjanamattena tappariyāpannaṃ viya hutvā challisadisaṃ pubbāparaviruddhatādidosaṃ uṭṭhapetvā paridīpetvā, tādisāni pana ekaṃsato guḷhavessantarādipariyāpannāni hontīti āha ‘‘guḷhavessantara…pe…paññāyantīti attho’’ti . Rāgādivinayeti rāgādīnaṃ vinayanatthe. Tadākāratāya na paññāyamānāni na dissamānāni chaḍḍetabbāni vajjitabbāni na gahetabbāni. Sabbatthāti sabbavāresu.

    ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ဣမသ္မိံ မဟာပဒေသနိဒ္ဒေသဋ္ဌာနေ။ ‘‘သုတ္တေ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမ္ပိ အဝုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဂဟေတ္ဝာ ပကိဏ္ဏကကထာယ မာတိကံ ဥဒ္ဒိသတိ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော ပဉ္ဟော, တသ္သ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ပဉ္ဟာဗ္ယာကရဏာနိ, အတ္ထသူစနာဒိအတ္ထေန သုတ္တံ, ပာဠိ, တံ သုတ္တံ အနုလောမေတိ အနုကူလေတီတိ သုတ္တာနုလောမံ, မဟာပဒေသော။ အာစရိယာ ဝဒန္တိ သံဝဏ္ဏေန္တိ ပာဠိံ ဧတေနာတိ အာစရိယဝာဒော အဋ္ဌကထာ။ တသ္သ တသ္သ ထေရသ္သ အတ္တနော ဧဝ မတိ အဓိပ္ပာယောတိ အတ္တနောမတိ။ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယေ ပတ္တေတိ ဓမ္မေ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗေ ဥပဋ္ဌိတေ။ ဣမေတိ အနန္တရံ ဝုတ္တာ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ။ ပမီယတိ ဓမ္မော ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနိစ္ဆီယတိ ဧတေနာတိ ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဧတ္ထ သမေတီ’’တိအာဒိ။ ဣတရန္တိ မဟာပဒေသေသု အသမေန္တံ။ ပုန ဣတရန္တိ အကပ္ပိယံ အနုလောမေန္တံ ကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟန္တံ သန္ဓာယာဟ။

    Imasmiṃpana ṭhāneti imasmiṃ mahāpadesaniddesaṭṭhāne. ‘‘Sutte cattāro mahāpadesā’’tiādinā vuttampi avuttena saddhiṃ gahetvā pakiṇṇakakathāya mātikaṃ uddisati. Ñātuṃ icchito attho pañho, tassa vissajjanāni pañhābyākaraṇāni, atthasūcanādiatthena suttaṃ, pāḷi, taṃ suttaṃ anulometi anukūletīti suttānulomaṃ, mahāpadeso. Ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenāti ācariyavādo aṭṭhakathā. Tassa tassa therassa attano eva mati adhippāyoti attanomati. Dhammavinicchaye patteti dhamme vinicchinitabbe upaṭṭhite. Imeti anantaraṃ vuttā cattāro mahāpadesā. Pamīyati dhammo paricchijjati vinicchīyati etenāti pamāṇaṃ. Tenāha ‘‘yaṃ ettha sametī’’tiādi. Itaranti mahāpadesesu asamentaṃ. Puna itaranti akappiyaṃ anulomentaṃ kappiyaṃ paṭibāhantaṃ sandhāyāha.

    ဧကံသေနေဝ ဗ္ယာကာတဗ္ဗော ဝိသ္သဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ ဧကံသဗ္ယာကရဏီယော။ ဝိဘဇ္ဇာတိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ အဝဓာရဏာဒိဘေဒေန ဝိဘဇိတ္ဝာ။ ပဋိပုစ္ဆာတိ ပုစ္ဆန္တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတ္ဝာ။ ဌပနီယောတိ တိဓာပိ အဝိသ္သဇ္ဇနီယတ္တာ ဌပနီယော ဗ္ယာကရဏံ အကတ္ဝာ ဌပေတဗ္ဗော။ ‘‘စက္ခုံ အနိစ္စ’’န္တိ ပဉ္ဟေ ဥတ္တရပဒာဝဓာရဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံသေနေဝ ဗ္ယာကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ နိစ္စတာယ လေသသ္သာပိ တတ္ထ အဘာဝတော။ ပုရိမပဒာဝဓာရဏေ ပန ဝိဘဇ္ဇဗ္ယာကရဏီယတာ စက္ခုသောတေသု ဝိသေသတ္ထသာမညတ္ထာနံ အသာဓာရဏဘာဝတော။ ဒ္ဝိန္နံ တေသံ သဒိသတာစောဒနာ ပဋိပုစ္ဆနမုခေနေဝ ဗ္ယာကရဏီယာ ပဋိက္ခေပဝသေန, အနုညာတဝသေန စ ဝိသ္သဇ္ဇိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ယထာ စက္ခု, တထာ သောတံ။ပေ.။ အယံ ပဋိပုစ္ဆာဗ္ယာကရဏီယော ပဉ္ဟော’’တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝသရီရာနံ အနညတာပဉ္ဟော။ ယသ္သ ယေန အနညတာစောဒိတာ, သော ဧဝ ပရမတ္ထတော နုပလဗ္ဘတီတိ ဝဉ္ဈာတနယသ္သ မတ္တေယ္ယတာကိတ္တနသဒိသောတိ အဗ္ယာကာတဗ္ဗတာယ ဌပနီယော ဝုတ္တောတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဉ္ဟဗ္ယာကရဏာနိ ပမာဏံ တေနေဝ နယေန တေသံ ပဉ္ဟာနံ ဗ္ယာကာတဗ္ဗတော။

    Ekaṃseneva byākātabbo vissajjetabboti ekaṃsabyākaraṇīyo. Vibhajjāti pucchitamatthaṃ avadhāraṇādibhedena vibhajitvā. Paṭipucchāti pucchantaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā. Ṭhapanīyoti tidhāpi avissajjanīyattā ṭhapanīyo byākaraṇaṃ akatvā ṭhapetabbo. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti pañhe uttarapadāvadhāraṇaṃ sandhāya ‘‘ekaṃseneva byākātabba’’nti vuttaṃ niccatāya lesassāpi tattha abhāvato. Purimapadāvadhāraṇe pana vibhajjabyākaraṇīyatā cakkhusotesu visesatthasāmaññatthānaṃ asādhāraṇabhāvato. Dvinnaṃ tesaṃ sadisatācodanā paṭipucchanamukheneva byākaraṇīyā paṭikkhepavasena, anuññātavasena ca vissajjitabbatoti āha ‘‘yathā cakkhu, tathā sotaṃ…pe… ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho’’ti. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvasarīrānaṃ anaññatāpañho. Yassa yena anaññatācoditā, so eva paramatthato nupalabbhatīti vañjhātanayassa matteyyatākittanasadisoti abyākātabbatāya ṭhapanīyo vuttoti. Imāni cattāri pañhabyākaraṇāni pamāṇaṃ teneva nayena tesaṃ pañhānaṃ byākātabbato.

    ဝိနယမဟာပဒေသော ကပ္ပိယာနုလောမဝိဓာနတော နိပ္ပရိယာယတော အနုလောမကပ္ပိယံ နာမ, မဟာပဒေသဘာဝေန ပန တံသဒိသတာယ သုတ္တန္တမဟာပဒေသေသုပိ ‘‘အနုလောမကပ္ပိယ’’န္တိ အယံ အဋ္ဌကထာဝောဟာရော။ ယဒိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတပကိဏ္ဏကဒေသနာဝ အဋ္ဌကထာ, သာ ပန ဓမ္မသင္ဂာဟကေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင္ဂာယိတ္ဝာ တသ္သ အတ္ထဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝာစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ ‘‘အာစရိယဝာဒော’’တိ ဝုစ္စတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ သံဝဏ္ဏေန္တိ ပာဠိံ ဧတေနာတိ။ တေနာဟ ‘‘အာစရိယဝာဒော နာမ အဋ္ဌကထာ’’တိ။ တိသ္သော သင္ဂီတိယော အာရုဠ္ဟော ဧဝ စ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတော ကထာမဂ္ဂော မဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတော ပစ္ဆာ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတော နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင္ကရပရိဟရဏတ္ထံ။ အတ္တနောမတိ နာမ ထေရဝာဒော။ နယဂ္ဂာဟေနာတိ သုတ္တာဒိတော လဗ္ဘမာနနယဂ္ဂဟဏေန။ အနုဗုဒ္ဓိယာတိ သုတ္တာဒီနိယေဝ အနုဂတဗုဒ္ဓိယာ။ အတ္တနော ပဋိဘာနန္တိ အတ္တနော ဧဝ တသ္သ အတ္ထသ္သ ဝုတ္တနယေန ဥပဋ္ဌာနံ, ယထာဥပဋ္ဌိတာ အတ္ထာ ဧဝ တထာ ဝုတ္တာ။ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သုတ္တေန သံသန္ဒတိ, ဧဝံ မဟာပဒေသတော အတ္ထာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ ဒသ္သေတိ။ ပမာဒပာဌဝသေန အာစရိယဝာဒသ္သ ကဒာစိ ပာဠိယာ အသံသန္ဒနာပိ သိယာ, သော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘အာစရိယဝာဒောပိ သုတ္တေန သမေန္တောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ ပုဂ္ဂလသ္သ သယံ ပဋိဘာနဘာဝတော။ တထာ စ သာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ, ကီဒိသီ? သုတ္တေန သမေန္တာ ယေဝာတိ ယောဇနာ။ တာသူတိ တီသု သင္ဂီတီသု။ ‘‘အာဂတမေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဣမိနာ မဟာကသ္သပာဒီဟိ သင္ဂီတမေဝ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ တဒညသ္သ သုတ္တဘာဝမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ တဒတ္ထာ ဧဝ ဟိ တိသ္သော သင္ဂီတိယော။ တတ္ထာတိ ဂာရယ္ဟသုတ္တေ။ န စေဝ သုတ္တေ ဩသရန္တိ, န စ ဝိနယေ သန္ဒိသ္သန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ တသ္သ အသုတ္တဘာဝတော တေန ‘‘အနုလောမကပ္ပိယံ သုတ္တေန သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဧဝတ္ထံ နိဂမနဝသေန နိဒသ္သေတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘န ဣတရ’’န္တိ ဝစနံ တတ္ထ တတ္ထ ဂဟိတာဝဓာရဏဖလဒသ္သနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Vinayamahāpadeso kappiyānulomavidhānato nippariyāyato anulomakappiyaṃ nāma, mahāpadesabhāvena pana taṃsadisatāya suttantamahāpadesesupi ‘‘anulomakappiya’’nti ayaṃ aṭṭhakathāvohāro. Yadipi tattha tattha bhagavatā pavattitapakiṇṇakadesanāva aṭṭhakathā, sā pana dhammasaṅgāhakehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā ‘‘ācariyavādo’’ti vuccati ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenāti. Tenāha ‘‘ācariyavādo nāma aṭṭhakathā’’ti. Tisso saṅgītiyo āruḷho eva ca buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo mahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi sīhaḷabhāsāya ṭhapito nikāyantaraladdhisaṅkarapariharaṇatthaṃ. Attanomati nāma theravādo. Nayaggāhenāti suttādito labbhamānanayaggahaṇena. Anubuddhiyāti suttādīniyeva anugatabuddhiyā. Attano paṭibhānanti attano eva tassa atthassa vuttanayena upaṭṭhānaṃ, yathāupaṭṭhitā atthā eva tathā vuttā. Samentameva gahetabbanti yathā suttena saṃsandati, evaṃ mahāpadesato atthā uddharitabbāti dasseti. Pamādapāṭhavasena ācariyavādassa kadāci pāḷiyā asaṃsandanāpi siyā, so na gahetabboti dassento āha ‘‘ācariyavādopi suttena samentoyevagahetabbo’’ti. Sabbadubbalā puggalassa sayaṃ paṭibhānabhāvato. Tathā ca sāpi gahetabbā, kīdisī? Suttena samentā yevāti yojanā. Tāsūti tīsu saṅgītīsu. ‘‘Āgatameva pamāṇa’’nti iminā mahākassapādīhi saṅgītameva ‘‘sutta’’nti idhādhippetanti tadaññassa suttabhāvameva paṭikkhipati. Tadatthā eva hi tisso saṅgītiyo. Tatthāti gārayhasutte. Na ceva sutte osaranti, na ca vinaye sandissantīti veditabbāni tassa asuttabhāvato tena ‘‘anulomakappiyaṃ suttena samentameva gahetabba’’nti vuttaṃ evatthaṃ nigamanavasena nidasseti. Sabbattha ‘‘na itara’’nti vacanaṃ tattha tattha gahitāvadhāraṇaphaladassanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ကမ္မာရပုတ္တစုန္ဒဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Kammāraputtacundavatthuvaṇṇanā

    ၁၈၉. သူကရမဒ္ဒဝန္တိ ဝနဝရာဟသ္သ မုဒုမံသံ။ ယသ္မာ စုန္ဒော အရိယသာဝကော သောတာပန္နော, အညေ စ ဘဂဝတော, ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ စ အာဟာရံ ပဋိယာဒေန္တာ အနဝဇ္ဇမေဝ ပဋိယာဒေန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝတ္တမံသ’’န္တိ။ တံ ကိရာတိ ‘‘နာတိတရုဏသ္သာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိသေသံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘မုဒု စေဝ သိနိဒ္ဓဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဒုမံသဘာဝတော ဟိ အဘိသင္ခရဏဝိသေသေန စ ‘‘မဒ္ဒဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဩဇံ ပက္ခိပိံသု ‘‘အယံ ဘဂဝတော ပစ္ဆိမကော အာဟာရော’’တိ ပုညဝိသေသာပေက္ခာယ, တံ ပန တထာပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇတာယ ဂရုတရံ ဇာတံ။

    189.Sūkaramaddavanti vanavarāhassa mudumaṃsaṃ. Yasmā cundo ariyasāvako sotāpanno, aññe ca bhagavato, bhikkhusaṅghassa ca āhāraṃ paṭiyādentā anavajjameva paṭiyādenti, tasmā vuttaṃ ‘‘pavattamaṃsa’’nti. Taṃ kirāti ‘‘nātitaruṇassā’’tiādinā vuttavisesaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘mudu ceva siniddhañcā’’ti vuttaṃ. Mudumaṃsabhāvato hi abhisaṅkharaṇavisesena ca ‘‘maddava’’nti vuttaṃ. Ojaṃ pakkhipiṃsu ‘‘ayaṃ bhagavato pacchimako āhāro’’ti puññavisesāpekkhāya, taṃ pana tathāpakkhittadibbojatāya garutaraṃ jātaṃ.

    အညေ ယံ ဒုဇ္ဇီရံ, တံ အဇာနန္တာ ‘‘ကသ္သစိ အဒတ္ဝာ ဝိနာသိတ’’န္တိ ဥပဝဒေယ္ယုန္တိ ပရူပဝာဒမောစနတ္ထံ ဘဂဝာ ‘‘နာဟံ တ’’န္တိအာဒိနာ သီဟနာဒံ နဒတိ။

    Aññe yaṃ dujjīraṃ, taṃ ajānantā ‘‘kassaci adatvā vināsita’’nti upavadeyyunti parūpavādamocanatthaṃ bhagavā ‘‘nāhaṃ ta’’ntiādinā sīhanādaṃ nadati.

    ၁၉၀. ကထံ ပနာယံ သီဟနာဒော နနု တံ ဘဂဝတောပိ သမ္မာပရိဏာမံ န ဂတန္တိ? နယိဒံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယသ္မာ ‘‘သမ္မဒေဝ တံ ဘဂဝတော ပရိဏာမံ ဂတ’’န္တိ ဝတ္တုံ အရဟတိ တပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပန္နသ္သ ဝိကာရသ္သ အဘာဝတော, အညပစ္စယသ္သ စ ဝိကာရသ္သ မုဒုဘာဝံ အာပာဒိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘န ပန ဘုတ္တပ္ပစ္စယာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ဘဂဝာ, အညေ ဝာ ပန ခီဏာသဝာ နဝဝေဒနုပ္ပာဒနဝသေန အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတမေဝ ကတ္ဝာ အာဟာရသ္သ ဥပဘုဉ္ဇနတော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပာဠိယံ ‘‘ဘတ္တံ ဘုတ္တာဝိသ္သ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ? တံ ဘောဇနုတ္တရကာလံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ပန ဘုတ္တပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တော ဝာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ။ ကတုပစိတသ္သ လဒ္ဓောကာသသ္သ ကမ္မသ္သ ဝသေန ဗလဝတိပိ ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ ဂရုသိနိဒ္ဓဘောဇနပ္ပစ္စယာ ဝေဒနာနိဂ္ဂဟော ဇာတော, တေနာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပတ္ထိတဋ္ဌာနေတိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနေ, ဣစ္ဆာ စသ္သ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ဝိနေတဗ္ဗဝေနေယ္ယာပေက္ခာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဂာထာယမ္ပိ ‘‘သုတ’’န္တိ ဣမိနာ သုတမတ္တံ, ပရေသံ ဝစနမတ္တမေတံ, န ပန ဘောဇနပ္ပစ္စယာ အာဗာဓံ ဖုသိ ဓီရောတိ ဒသ္သေတိ။

    190. Kathaṃ panāyaṃ sīhanādo nanu taṃ bhagavatopi sammāpariṇāmaṃ na gatanti? Nayidaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, yasmā ‘‘sammadeva taṃ bhagavato pariṇāmaṃ gata’’nti vattuṃ arahati tappaccayā uppannassa vikārassa abhāvato, aññapaccayassa ca vikārassa mudubhāvaṃ āpāditattā. Tenāha ‘‘na pana bhuttappaccayā’’tiādi. Na hi bhagavā, aññe vā pana khīṇāsavā navavedanuppādanavasena āhāraṃ paribhuñjanti aṭṭhaṅgasamannāgatameva katvā āhārassa upabhuñjanato. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ‘‘bhattaṃ bhuttāvissa kharo ābādho uppajjī’’tiādi vuttaṃ? Taṃ bhojanuttarakālaṃ uppannattā vuttaṃ. ‘‘Na pana bhuttapaccayā’’ti vutto vāyamattho aṭṭhakathāyaṃ. Katupacitassa laddhokāsassa kammassa vasena balavatipi roge uppanne garusiniddhabhojanappaccayā vedanāniggaho jāto, tenāha ‘‘yadi hī’’tiādi. Patthitaṭṭhāneti icchitaṭṭhāne, icchā cassa tattha gantvā vinetabbaveneyyāpekkhā daṭṭhabbā. Gāthāyampi ‘‘suta’’nti iminā sutamattaṃ, paresaṃ vacanamattametaṃ, na pana bhojanappaccayā ābādhaṃ phusi dhīroti dasseti.

    ပာနီယာဟရဏဝဏ္ဏနာ

    Pānīyāharaṇavaṇṇanā

    ၁၉၁. ပသန္နဘာဝေန ဥဒကသ္သ အစ္ဆဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆောဒကာတိ ပသန္နောဒကာ’’တိ။ သာဒုရသတ္တာ သာတတာတိ အာဟ ‘‘မဓုရောဒကာ’’တိ။ တနုကမေဝ သလိလံ ဝိသေသတော သီတလံ, န ဗဟလန္တိ အာဟ ‘‘တနုသီတလသလိလာ’’တိ။ နိက္ကဒ္ဒမာတိ သေတဘာဝသ္သ ကာရဏမာဟ။ ပင္ကစိက္ခလ္လာဒိဝသေန ဟိ ဥဒကသ္သ ဝိဝဏ္ဏတာ, သဘာဝတော ပန တံ သေတဝဏ္ဏံ ဧဝာတိ။

    191. Pasannabhāvena udakassa acchabhāvo veditabboti āha ‘‘acchodakāti pasannodakā’’ti. Sādurasattā sātatāti āha ‘‘madhurodakā’’ti. Tanukameva salilaṃ visesato sītalaṃ, na bahalanti āha ‘‘tanusītalasalilā’’ti. Nikkaddamāti setabhāvassa kāraṇamāha. Paṅkacikkhallādivasena hi udakassa vivaṇṇatā, sabhāvato pana taṃ setavaṇṇaṃ evāti.

    ပုက္ကုသမလ္လပုတ္တဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Pukkusamallaputtavatthuvaṇṇanā

    ၁၉၂. ဓုရဝာတေတိ ပဋိမုခဝာတေ။ ဒီဃပိင္ဂလောတိ ဒီဃော ဟုတ္ဝာ ပိင္ဂလစက္ခုကော။ ပိင္ဂလက္ခိကော ဟိ သော ‘‘အာဠာရော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ ဧဝရူပန္တိ ဒက္ခတိ ကရိသ္သတိ ဘဝိသ္သတီတိ ဤဒိသံ။ ဤဒိသေသူတိ ယတ္ရ ယံစာတိ ဧဝရူပနိပာတသဒ္ဒယုတ္တဋ္ဌာနေသု။

    192.Dhuravāteti paṭimukhavāte. Dīghapiṅgaloti dīgho hutvā piṅgalacakkhuko. Piṅgalakkhiko hi so ‘‘āḷāro’’ti paññāyittha. Evarūpanti dakkhati karissati bhavissatīti īdisaṃ. Īdisesūti yatra yaṃcāti evarūpanipātasaddayuttaṭṭhānesu.

    ၁၉၃. ဝိစရန္တိယော မေဃဂဗ္ဘတော နိစ္ဆရန္တိယော ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိစ္ဆရန္တီသူတိ ဝိစရန္တီသူ’’တိ။ နဝဝိဓာယာတိ နဝပ္ပကာရာယ။ နဝသု ဟိ ပကာရေသု ဧကဝိဓာပိ အသနိ တပ္ပရိယာပန္နတာယ ‘‘နဝဝိဓာ’’ တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ ဤဒိသီ ဟိ ဧသာ ရုဠ္ဟိ အဋ္ဌဝိမောက္ခပတ္တိပိ သမညာ ဝိယ။ အသညံ ကရောတိ, ယော တသ္သာ သဒ္ဒေန , တေဇသာ စ အဇ္ဈောတ္ထဋော။ ဧကံ စက္ကန္တိ ဧကံ မဏ္ဍလံ။ သင္ကာရံ တီရေန္တီ ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တီ ဝိယ ဒသ္သေတီတိ သတေရာ။ ဂဂ္ဂရာယမာနာတိ ဂဂ္ဂရာတိသဒ္ဒံ ကရောန္တီ, အနုရဝဒသ္သနဉ္ဟေတံ။ ကပိသီသာတိ ကပိသီသာကာရဝတီ။ မစ္ဆဝိလောလိကာတိ ဥဒကေ ပရိပ္ဖန္ဒမာနမစ္ဆော ဝိယ ဝိလုဠိတာကာရာ။ ကုက္ကုဋသဒိသာတိ ပသာရိတပက္ခကုက္ကုဋာကာရာ။ နင္ဂလသ္သ ကသ္သနကာလေ ကသ္သကာနံ ဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ မဏိကာ ဟောတိ, တံ ဥပာဒာယ နင္ဂလံ ‘‘ဒဏ္ဍမဏိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဒဏ္ဍမဏိကာကာရာ ဒဏ္ဍမဏိကာ။ တေနာဟ ‘‘နင္ဂလသဒိသာ’’တိ။ ဒေဝေ ဝသ္သန္တေပိ သဇောတိဘူတတာယ ဥဒကေန အတေမေတဗ္ဗတော မဟာသနိ ‘‘သုက္ခာသနီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပတိတဋ္ဌာနံ သမုဂ္ဃာဋေတီ’’တိ။

    193. Vicarantiyo meghagabbhato niccharantiyo viya hontīti vuttaṃ ‘‘niccharantīsūti vicarantīsū’’ti. Navavidhāyāti navappakārāya. Navasu hi pakāresu ekavidhāpi asani tappariyāpannatāya ‘‘navavidhā’’ tveva vuccati. Īdisī hi esā ruḷhi aṭṭhavimokkhapattipi samaññā viya. Asaññaṃ karoti, yo tassā saddena , tejasā ca ajjhotthaṭo. Ekaṃ cakkanti ekaṃ maṇḍalaṃ. Saṅkāraṃ tīrentī paricchijjantī viya dassetīti saterā. Gaggarāyamānāti gaggarātisaddaṃ karontī, anuravadassanañhetaṃ. Kapisīsāti kapisīsākāravatī. Macchavilolikāti udake paripphandamānamaccho viya viluḷitākārā. Kukkuṭasadisāti pasāritapakkhakukkuṭākārā. Naṅgalassa kassanakāle kassakānaṃ hatthena gahetabbaṭṭhāne maṇikā hoti, taṃ upādāya naṅgalaṃ ‘‘daṇḍamaṇikā’’ti vuccati, tasmā daṇḍamaṇikākārā daṇḍamaṇikā. Tenāha ‘‘naṅgalasadisā’’ti. Deve vassantepi sajotibhūtatāya udakena atemetabbato mahāsani ‘‘sukkhāsanī’’ti vuttā. Tenāha ‘‘patitaṭṭhānaṃ samugghāṭetī’’ti.

    ဘုသာဂာရကေတိ ဘုသမယေ အဂာရကေ။ တတ္ထ ကိရ မဟန္တံ ပလာလပုဉ္ဇံ အဗ္ဘန္တရတော ပလာလံ နိက္ကဍ္ဎိတ္ဝာ သာလာသဒိသံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝသနယောဂ္ဂဋ္ဌာနံ ကတံ, တဒာ ဘဂဝာ တတ္ထ ဝသိ, တံ ပန ခလမဏ္ဍလံ သာလာသဒိသန္တိ အာဟ ‘‘ခလသာလာယ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ဟေတုမ္ဟိ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဧတသ္မိံ ကာရဏေ’’တိ, အသနိပာတေန ဆန္နံ ဇနာနံ ဟတကာရဏေတိ အတ္ထော။ သော တ္ဝံ ဘန္တေတိ အယမေဝ ဝာ ပာဌော။

    Bhusāgāraketi bhusamaye agārake. Tattha kira mahantaṃ palālapuñjaṃ abbhantarato palālaṃ nikkaḍḍhitvā sālāsadisaṃ pabbajitānaṃ vasanayoggaṭṭhānaṃ kataṃ, tadā bhagavā tattha vasi, taṃ pana khalamaṇḍalaṃ sālāsadisanti āha ‘‘khalasālāya’’nti. Etthāti hetumhi bhummavacananti āha ‘‘etasmiṃ kāraṇe’’ti, asanipātena channaṃ janānaṃ hatakāraṇeti attho. So tvaṃ bhanteti ayameva vā pāṭho.

    ၁၉၄. သိင္ဂီ နာမ ကိရ ဥတ္တမံ အတိဝိယ ပဘသ္သရံ ဗုဒ္ဓာနံ ဆဝိဝဏ္ဏောဘာသံ ဒေဝလောကတော အာဂတသုဝဏ္ဏံ။ တေနေဝာဟ ‘‘သိင္ဂီသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန ထေရော တံ ဂဏ္ဟီ’’တိ သယမေဝ ပုစ္ဆံ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝ ကာရဏေနာတိ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနသ္သ မတ္ထကပ္ပတ္တိ, ပရေသံ ဝစနောကာသပစ္ဆေဒနံ, တေန ဝတ္ထေန သတ္ထု ပူဇနံ, သတ္ထု အဇ္ဈာသယာနုဝတ္တနန္တိ ဣမိနာ တေနေဝ ယထာဝုတ္တေန စတုဗ္ဗိဓေန ကာရဏေန။

    194. Siṅgī nāma kira uttamaṃ ativiya pabhassaraṃ buddhānaṃ chavivaṇṇobhāsaṃ devalokato āgatasuvaṇṇaṃ. Tenevāha ‘‘siṅgīsuvaṇṇavaṇṇa’’nti. ‘‘Kiṃ pana thero taṃ gaṇhī’’ti sayameva pucchaṃ samuṭṭhāpetvā tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘kiñcāpī’’tiādimāha. Teneva kāraṇenāti upaṭṭhākaṭṭhānassa matthakappatti, paresaṃ vacanokāsapacchedanaṃ, tena vatthena satthu pūjanaṃ, satthu ajjhāsayānuvattananti iminā teneva yathāvuttena catubbidhena kāraṇena.

    ၁၉၅. ထေရော စ တာဝဒေဝ တံ သိင္ဂီဝဏ္ဏံ မဋ္ဌဒုသ္သံ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏ္ဟတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝာ ဣမံ မဋ္ဌဒုသ္သံ, တံ မမသ္သ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခာယာ’’တိ။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝာ, ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာဝ နံ ပရိဘုဉ္ဇိ ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝာပိ တတော ဧကံ နိဝာသေသိ, ဧကံ ပာရုပီ’’တိ။ တာဝဒေဝ ကိရ တံ ဘိက္ခူ ဩဝဋ္ဋိကရဏမတ္တေန တုန္နကမ္မံ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ထေရသ္သ ဥပနေသုံ, ထေရော ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ။ ဟတစ္စိကံ ဝိယာတိ ပဋိဟတပ္ပဘံ, ဝိယ-သဒ္ဒော နိပာတမတ္တံ။ ဘဂဝတော ဟိ သရီရပ္ပဘာဟိ အဘိဘုယ္ယမာနာ တသ္သ ဝတ္ထယုဂသ္သ ပဘသ္သရတာ နာဟောသိ။ အန္တန္တေနေဝာတိ အန္တော အန္တော ဧဝ, အဗ္ဘန္တရတော ဧဝာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဗဟိပနသ္သ ပဘာ နတ္ထီ’’တိ။

    195. Thero ca tāvadeva taṃ siṅgīvaṇṇaṃ maṭṭhadussaṃ bhagavato upanāmesi ‘‘paṭiggaṇhatu me bhante bhagavā imaṃ maṭṭhadussaṃ, taṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti. Paṭiggahesi bhagavā, paṭiggahetvāva naṃ paribhuñji . Tena vuttaṃ ‘‘bhagavāpi tato ekaṃ nivāsesi, ekaṃ pārupī’’ti. Tāvadeva kira taṃ bhikkhū ovaṭṭikaraṇamattena tunnakammaṃ niṭṭhāpetvā therassa upanesuṃ, thero bhagavato upanāmesi. Hataccikaṃ viyāti paṭihatappabhaṃ, viya-saddo nipātamattaṃ. Bhagavato hi sarīrappabhāhi abhibhuyyamānā tassa vatthayugassa pabhassaratā nāhosi. Antantenevāti anto anto eva, abbhantarato evāti attho. Tenāha ‘‘bahipanassa pabhā natthī’’ti.

    ‘‘ပသန္နရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ ဧတေနေတသ္သ အာဟာရသ္သ ဘုတ္တပ္ပစ္စယာ န သော ရောဂောတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော။ ဒ္ဝီသု ကာလေသု ဧဝံ ဟောတိ ဒ္ဝိန္နံ နိဗ္ဗာနဓာတူနံ သမဓိဂမသမယဘာဝတော။ ဥပဝတ္တနေ အန္တရေန ယမကသာလာနန္တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ပရတော အာဂမိသ္သတိ။

    ‘‘Pasannarūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti etenetassa āhārassa bhuttappaccayā na so rogoti ayamattho dīpito. Dvīsu kālesu evaṃ hoti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ samadhigamasamayabhāvato. Upavattane antarena yamakasālānanti ettha vattabbaṃ parato āgamissati.

    ၁၉၆. သဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမေဝ အဟောသိ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓာယ ပဘသ္သရာယ ဧကဂ္ဃနာယ ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာယ နိရန္တရံ အဘိဘူတတ္တာ။

    196.Sabbaṃsuvaṇṇavaṇṇameva ahosi ativiya parisuddhāya pabhassarāya ekagghanāya bhagavato sarīrappabhāya nirantaraṃ abhibhūtattā.

    ဓမ္မေတိ ပရိယတ္တိဓမ္မေ။ ပဝတ္တာတိ ပာဝစနဘာဝေန ဒေသေတာ။ ပုရတောဝ နိသီဒိ ဩဝာဒပ္ပဋိကရဏဘာဝတော။

    Dhammeti pariyattidhamme. Pavattāti pāvacanabhāvena desetā. Puratova nisīdi ovādappaṭikaraṇabhāvato.

    ၁၉၇. ဒာနာနိသံသသင္ခာတာ လာဘာတိ ဝဏ္ဏဒာနဗလဒာနာဒိဘေဒာ ဒာနသ္သ အာနိသံသသညိတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ, သမ္ပရာယိကာ စ လာဘာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေ အလာဘာတိ တေ သဗ္ဗေ တုယ္ဟံ အလာဘာ, လာဘာ ဧဝ န ဟောန္တိ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခဘူတေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဘဝာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ သမ္ပရေတဗ္ဗတော ပေစ္စ ဂန္တဗ္ဗတော ‘‘သမ္ပရာယော’’တိ လဒ္ဓနာမေ ပရလောကေ ဘဝာ သမ္ပရာယိကာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ စ သမ္ပရာယိကာ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ။ ဒာနာနိသံသသင္ခာတာ လာဘာတိ ဒာနာနိသံသဘူတာ လာဘာ။ သဗ္ဗထာ သမမေဝ ဟုတ္ဝာ သမံ ဖလံ ဧတေသံ န ဧကဒေသေနာတိ သမသမဖလာ။ ပိဏ္ဍပာတာတိ တဗ္ဗိသယံ ဒာနမယံ ပုညမာဟ။

    197.Dānānisaṃsasaṅkhātālābhāti vaṇṇadānabaladānādibhedā dānassa ānisaṃsasaññitā diṭṭhadhammikā, samparāyikā ca lābhā icchitabbā. Te alābhāti te sabbe tuyhaṃ alābhā, lābhā eva na honti. Diṭṭheva dhamme paccakkhabhūte imasmiṃyeva attabhāve bhavā diṭṭhadhammikā. Samparetabbato pecca gantabbato ‘‘samparāyo’’ti laddhanāme paraloke bhavā samparāyikā. Diṭṭhadhammikā ca samparāyikā ca diṭṭhadhammikasamparāyikā. Dānānisaṃsasaṅkhātā lābhāti dānānisaṃsabhūtā lābhā. Sabbathā samameva hutvā samaṃ phalaṃ etesaṃ na ekadesenāti samasamaphalā. Piṇḍapātāti tabbisayaṃ dānamayaṃ puññamāha.

    ယဒိ ခေတ္တဝသေန နေသံ သမဖလတာ အဓိပ္ပေတာ, သတိပိ ဧကသန္တာနဘာဝေ ပုထုဇ္ဇနအရဟန္တဘာဝသိဒ္ဓံ နနု တေသံ ခေတ္တံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိနိဗ္ဗာနသမတာယာတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဘာဝေန ပရိနိဗ္ဗာနသမတာယ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ ဧတေန ယထာ ပဏီတပိဏ္ဍပာတပရိဘောဂူပတ္ထမ္ဘိတရူပကာယသန္နိသ္သယော ဓမ္မကာယော သုခေနေဝ ကိလေသေ ပရိစ္စဇိ, ဘောဇနသပ္ပာယသံသိဒ္ဓိယာ ဧဝံ သုခေနေဝ ခန္ဓေ ပရိစ္စဇီတိ ဧဝံ ကိလေသပရိစ္စာဂသ္သ, ခန္ဓပရိစ္စာဂသ္သ စ သုခသိဒ္ဓိနိမိတ္တတာယ ဥဘိန္နံ ပိဏ္ဍပာတာနံ သမဖလတာ ဇောတိတာ။ ‘‘ပိဏ္ဍပာတသီသေန စ ပိဏ္ဍပာတဒာနံ ဇောတိတ’’န္တိ ဝုတ္တော ဝာယမတ္ထော။ ယထာ ဟိ သုဇာတာယ ‘‘ဣမံ အာဟာရံ နိသ္သာယ မယ္ဟံ ဒေဝတာယ ဝဏ္ဏသုခဗလာဒိဂုဏာ သမ္မဒေဝ သမ္ပဇ္ဇေယ္ယု’’န္တိ ဥဠာရော အဇ္ဈာသယော တဒာ အဟောသိ, ဧဝံ စုန္ဒသ္သပိ ကမ္မာရပုတ္တသ္သ ‘‘ဣမံ အာဟာရံ နိသ္သာယ ဘဂဝတော ဝဏ္ဏသုခဗလာဒိဂုဏာ သမ္မဒေဝ သမ္ပဇ္ဇေယ္ယု’’န္တိ ဥဠာရော အဇ္ဈာသယောတိ ဧဝမ္ပိ နေသံ ဥဘိန္နံ သမဖလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတိပိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသမာပတ္တီနံ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိဘာဝေ ယထာ ပန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဒိဝသေ အဘိနဝဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေန္တော ရူပသတ္တကာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ. ဋီ. ၂.၇၀၇ ဝိတ္ထာရော) ဝသေန စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ သန္နေတ္ဝာ မဟာဝိပသ္သနာမုခေန တာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိ, ဧဝံ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေပိ သဗ္ဗာ တာ သမာပဇ္ဇီတိ ဧဝံ သမာပတ္တိသမတာယပိ တေသံ သမဖလတာ။ စုန္ဒသ္သ တာဝ အနုသ္သရဏံ ဥဠာရတရံ ဟောတု ဘဂဝတော ဒိန္နဘာဝေန အညထတ္တာဘာဝတော, သုဇာတာယ ပန ကထံ ဒေဝတာယ ဒိန္နန္တိ? ဧဝံသညိဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘သုဇာတာ စာ’’တိအာဒိ။ အပရဘာဂေတိ အဘိသမ္ဗောဓိတော အပရဘာဂေ။ ပုန အပရဘာဂေတိ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပရတော။ ဓမ္မသီသန္တိ ဓမ္မာနံ မတ္ထကဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ မေ ဂဟိတန္တိ မမ ဝသေန ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘မယ္ဟံ ကိရာ’’တိအာဒိ။

    Yadi khettavasena nesaṃ samaphalatā adhippetā, satipi ekasantānabhāve puthujjanaarahantabhāvasiddhaṃ nanu tesaṃ khettaṃ visiṭṭhanti dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Parinibbānasamatāyāti kilesaparinibbānakhandhaparinibbānabhāvena parinibbānasamatāya. ‘‘Paribhuñjitvā parinibbuto’’ti etena yathā paṇītapiṇḍapātaparibhogūpatthambhitarūpakāyasannissayo dhammakāyo sukheneva kilese pariccaji, bhojanasappāyasaṃsiddhiyā evaṃ sukheneva khandhe pariccajīti evaṃ kilesapariccāgassa, khandhapariccāgassa ca sukhasiddhinimittatāya ubhinnaṃ piṇḍapātānaṃ samaphalatā jotitā. ‘‘Piṇḍapātasīsena ca piṇḍapātadānaṃ jotita’’nti vutto vāyamattho. Yathā hi sujātāya ‘‘imaṃ āhāraṃ nissāya mayhaṃ devatāya vaṇṇasukhabalādiguṇā sammadeva sampajjeyyu’’nti uḷāro ajjhāsayo tadā ahosi, evaṃ cundassapi kammāraputtassa ‘‘imaṃ āhāraṃ nissāya bhagavato vaṇṇasukhabalādiguṇā sammadeva sampajjeyyu’’nti uḷāro ajjhāsayoti evampi nesaṃ ubhinnaṃ samaphalatā veditabbā. Satipi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattīnaṃ devasikaṃ vaḷañjanasamāpattibhāve yathā pana abhisambujjhanadivase abhinavavipassanaṃ paṭṭhapento rūpasattakādi (visuddhi. ṭī. 2.707 vitthāro) vasena cuddasahākārehi sannetvā mahāvipassanāmukhena tā samāpattiyo samāpajji, evaṃ parinibbānadivasepi sabbā tā samāpajjīti evaṃ samāpattisamatāyapi tesaṃ samaphalatā. Cundassa tāva anussaraṇaṃ uḷārataraṃ hotu bhagavato dinnabhāvena aññathattābhāvato, sujātāya pana kathaṃ devatāya dinnanti? Evaṃsaññibhāvatoti āha ‘‘sujātā cā’’tiādi. Aparabhāgeti abhisambodhito aparabhāge. Puna aparabhāgeti parinibbānato parato. Dhammasīsanti dhammānaṃ matthakabhūtaṃ nibbānaṃ. Me gahitanti mama vasena gahitaṃ. Tenāha ‘‘mayhaṃ kirā’’tiādi.

    အဓိပတိဘာဝော အာဓိပတေယ္ယန္တိ အာဟ ‘‘ဇေဋ္ဌဘာဝသံဝတ္တနိယက’’န္တိ။

    Adhipatibhāvo ādhipateyyanti āha ‘‘jeṭṭhabhāvasaṃvattaniyaka’’nti.

    သံဝရေတိ သီလသံဝရေ။ ဝေရန္တိ ပာဏာတိပာတာဒိပဉ္စဝိဓံ ဝေရံ။ တဉ္ဟိ ဝေရိဓမ္မဘာဝတော, ဝေရဟေတုတာယ စ ‘‘ဝေရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ, တေန ယုတ္တော ကုသလောတိ အာဟ ‘‘ကုသလော ပန ဉာဏသမ္ပန္နော’’တိ။ ဉာဏသမ္ပဒာ နာမ ဉာဏပာရိပူရီ, သာ စ အဂ္ဂမဂ္ဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဂ္ဂမဂ္ဂော စ နိရဝသေသတော ကိလေသေ ပဇဟတီတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂေန။ပေ.။ ဇဟာတီ’’တိ။ ဣမံ ပာပကံ ဇဟိတ္ဝာတိ ဒာနေန တာဝ လောဘမစ္ဆရိယာဒိပာပကံ, သီလေန ပာဏာတိပာတာဒိပာပကံ ဇဟိတ္ဝာ တဒင္ဂဝသေန ပဟာယ တတော သမထဝိပသ္သနာဓမ္မေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, တတော မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ သမုစ္ဆေဒဝသေန အနဝသေသံ ပာပကံ ပဟာယ။ တထာ ပဟီနတ္တာ ဧဝ ရာဂာဒီနံ ခယာ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန သဗ္ဗသော ကိလေသဝူပသမေန နိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗုတောတိ သဥပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘ဣတိ စုန္ဒသ္သ။ပေ.။ သမ္ပသ္သမာနော ဥဒာနံ ဥဒာနေသီ’’တိ။

    Saṃvareti sīlasaṃvare. Veranti pāṇātipātādipañcavidhaṃ veraṃ. Tañhi veridhammabhāvato, verahetutāya ca ‘‘vera’’nti vuccati. Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena yutto kusaloti āha ‘‘kusalo pana ñāṇasampanno’’ti. Ñāṇasampadā nāma ñāṇapāripūrī, sā ca aggamaggavasena veditabbā, aggamaggo ca niravasesato kilese pajahatīti āha ‘‘ariyamaggena…pe… jahātī’’ti. Imaṃ pāpakaṃ jahitvāti dānena tāva lobhamacchariyādipāpakaṃ, sīlena pāṇātipātādipāpakaṃ jahitvā tadaṅgavasena pahāya tato samathavipassanādhammehi vikkhambhanavasena, tato maggapaṭipāṭiyā samucchedavasena anavasesaṃ pāpakaṃ pahāya. Tathā pahīnattā eva rāgādīnaṃ khayā kilesanibbānena sabbaso kilesavūpasamena nibbuto parinibbutoti saupādisesāya nibbānadhātuyā desanāya kūṭaṃ gaṇhanto ‘‘iti cundassa…pe… sampassamāno udānaṃ udānesī’’ti.

    စတုတ္ထဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Catutthabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ယမကသာလဝဏ္ဏနာ

    Yamakasālavaṇṇanā

    ၁၉၈. ဧဝံ တံ ကုသိနာရာယံ ဟောတီတိ ယထာ အနုရာဓပုရသ္သ ထူပာရာမော ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ, ဧဝံ တံ ဥယ္ယာနံ ကုသိနာရာယ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ဟောတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နဂရံ ပဝိသိတုကာမာ ဥယ္ယာနတော ဥပေစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ သာလပန္တိဘာဝေန ဌိတံ သာလဝနံ။ အန္တရေနာတိ ဝေမဇ္ဈေ။ တသ္သ ကိရ မဉ္စကသ္သာတိ တတ္ထ ပညပိယမာနသ္သ တသ္သ မဉ္စကသ္သ။ တတ္ရာပိ။ပေ.။ ဧကော ပာဒဘာဂသ္သ, တသ္မာ ‘‘အန္တရေန ယမကသာလာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သံသိဗ္ဗိတ္ဝာတိ အညမညအာသတ္တဝိဋပသာခတာယ သံသိဗ္ဗိတ္ဝာ ဝိယ။ ‘‘ဌိတသာခာ’’တိပိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ။ ယံ ပန ပာဠိယံ ‘‘ဥတ္တရသီသကံ မဉ္စကံ ပညပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပစ္ဆိမဒသ္သနံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတာနံ ဒေဝတာနံ ဒဋ္ဌုံ ယောဂ္ယတာဝသေန ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥတ္တရဒိသာဝိလောကနမုခံ ပုဗ္ဗဒိသာသီသကံ ကတ္ဝာ မဉ္စကံ ပညပေဟီတိ အတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။

    198.Evaṃtaṃ kusinārāyaṃ hotīti yathā anurādhapurassa thūpārāmo dakkhiṇapacchimadisāyaṃ, evaṃ taṃ uyyānaṃ kusinārāya dakkhiṇapacchimadisāyaṃ hoti. Tasmāti yasmā nagaraṃ pavisitukāmā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti vuccati, taṃ sālapantibhāvena ṭhitaṃ sālavanaṃ. Antarenāti vemajjhe. Tassa kira mañcakassāti tattha paññapiyamānassa tassa mañcakassa. Tatrāpi…pe… eko pādabhāgassa, tasmā ‘‘antarena yamakasālāna’’nti vuttaṃ. Saṃsibbitvāti aññamaññaāsattaviṭapasākhatāya saṃsibbitvā viya. ‘‘Ṭhitasākhā’’tipi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapehī’’ti vuttaṃ, taṃ pacchimadassanaṃ daṭṭhuṃ āgatānaṃ devatānaṃ daṭṭhuṃ yogyatāvasena vuttaṃ. Keci pana ‘‘uttaradisāvilokanamukhaṃ pubbadisāsīsakaṃ katvā mañcakaṃ paññapehīti attho’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ.

    ဧတေ နာဂာနမုတ္တမာတိ ဧတေ ဂောတ္တတော ဂောစရိအာဒိနာမကာ ဟတ္ထိနာဂေသု ဗလေန သေဋ္ဌတမာ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၄၈) ပန ကေစိ ဟတ္ထိနော ဣတော အညထာ အာဂတာ, သော ပန နေသံ နာမမတ္တကတော ဘေဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Ete nāgānamuttamāti ete gottato gocariādināmakā hatthināgesu balena seṭṭhatamā. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.148) pana keci hatthino ito aññathā āgatā, so pana nesaṃ nāmamattakato bhedo daṭṭhabbo.

    ပရိဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ။ပေ.။ ပရိက္ခယံ ဂတံ, ‘‘န ပန ပရိဘုတ္တပ္ပစ္စယာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စင္ဂဝာရေတိ ဦမိယံ။ ကတောကာသသ္သ ကမ္မသ္သ ဝသေန ယထာသမုဋ္ဌိတော ရောဂော အာရောဂ္ယံ အဘိမဒ္ဒတီတိ ကတ္ဝာ ဧတမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဘဂဝာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကပ္ပံ, ကပ္ပာဝသေသံ ဝာ ဌာတုံ သမတ္ထော ဧဝ, တတ္တကံ ကာလံ ဌာနေ ပယောဇနာဘာဝတော အာယုသင္ခာရေ ဩသ္သဇ္ဇိတ္ဝာ တာဒိသသ္သ ကမ္မသ္သ ဩကာသံ အဒာသိ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝိယာ’’တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိယေဝ။

    Paribhuttakālato paṭṭhāya…pe… parikkhayaṃ gataṃ, ‘‘na pana paribhuttappaccayā’’ti heṭṭhā vuttanayeneva attho daṭṭhabbo. Caṅgavāreti ūmiyaṃ. Katokāsassa kammassa vasena yathāsamuṭṭhito rogo ārogyaṃ abhimaddatīti katvā etamatthaṃ dassento ‘‘viyā’’ti vuttaṃ. Yasmā bhagavā heṭṭhā vuttanayena kappaṃ, kappāvasesaṃ vā ṭhātuṃ samattho eva, tattakaṃ kālaṃ ṭhāne payojanābhāvato āyusaṅkhāre ossajjitvā tādisassa kammassa okāsaṃ adāsi, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘viyā’’tipi vattuṃ yujjatiyeva.

    ကုသလံ ကာတဗ္ဗံ မညိသ္သန္တိ ‘‘ဧဝံ မဟပ္ဖလံ, ဧဝံ မဟာနိသံသံ, မဟာနုဘာဝဉ္စ တံ ကုသလ’’န္တိ။

    Kusalaṃ kātabbaṃ maññissanti ‘‘evaṃ mahapphalaṃ, evaṃ mahānisaṃsaṃ, mahānubhāvañca taṃ kusala’’nti.

    ဧကသ္သာပိ သတ္တသ္သ ဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမော ဗုဒ္ဓာနံ ဂရုတရော ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ အတိဒုလ္လဘဘာဝတော, တသ္မာ ‘‘အပရမ္ပိ ပသ္သတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, သ္ဝာယမတ္ထော မာဂဏ္ဍိယသုတ္တေန (သု. နိ. ၈၄၁) ဒီပေတဗ္ဗော။

    Ekassāpi sattassa vaṭṭadukkhavūpasamo buddhānaṃ garutaro hutvā upaṭṭhāti atidullabhabhāvato, tasmā ‘‘aparampi passatī’’tiādi vuttaṃ, svāyamattho māgaṇḍiyasuttena (su. ni. 841) dīpetabbo.

    တတိယံ ပန ကာရဏံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထပရိဟရဏန္တိ တံ ဒသ္သေန္တော ပုန ‘‘အပရမ္ပိ ပသ္သတီ’’တိအာဒိမာဟ။

    Tatiyaṃ pana kāraṇaṃ sattānaṃ uppajjanakaanatthapariharaṇanti taṃ dassento puna ‘‘aparampi passatī’’tiādimāha.

    သီဟသေယ္ယန္တိ။ ဧတ္ထ သယနံ သေယ္ယာ, သီဟသ္သ ဝိယ သေယ္ယာ သီဟသေယ္ယာ, တံ သီဟသေယ္ယံ။ အထ ဝာ သီဟသေယ္ယန္တိ သေဋ္ဌသေယ္ယံ, ယဒိဒံ အတ္ထဒ္ဝယံ ပရတော အာဂမိသ္သတိ။

    Sīhaseyyanti. Ettha sayanaṃ seyyā, sīhassa viya seyyā sīhaseyyā, taṃ sīhaseyyaṃ. Atha vā sīhaseyyanti seṭṭhaseyyaṃ, yadidaṃ atthadvayaṃ parato āgamissati.

    ‘‘ဝာမေန ပသ္သေန သေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ကာမဘောဂိသေယ္ယာ, ဒက္ခိဏပသ္သေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထသ္သ သရီရဂ္ဂဟဏာဒိယောဂက္ခမတော, ပုရိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။

    ‘‘Vāmena passena sentī’’ti evaṃ vuttā kāmabhogiseyyā,dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi dakkhiṇahatthassa sarīraggahaṇādiyogakkhamato, purisavasena cetaṃ vuttaṃ.

    ဧကေန ပသ္သေန သယိတုံ န သက္ကောန္တိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော။

    Ekenapassena sayituṃ na sakkonti dukkhuppattito.

    အယံ သီဟသေယ္ယာတိ အယံ ဧဝံ ဝုတ္တာ သီဟသေယ္ယာ။ ‘‘တေဇုသ္သဒတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သီဟသ္သ အဘီရုဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ဘီရုကာ ဟိ သေသမိဂာ အတ္တနော အာသယံ ပဝိသိတ္ဝာ သန္တာသပုဗ္ဗကံ ယထာ တထာ သယန္တိ, သီဟော ပန အဘီရုဘာဝတော သတောကာရီ ဘိက္ခု ဝိယ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတ္ဝာဝ သယတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမပာဒေ’’တိအာဒိ။ ဒက္ခိဏေ ပုရိမပာဒေ ဝာမသ္သ ပုရိမပာဒသ္သ ဌပနဝသေန ဒ္ဝေ ပုရိမပာဒေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ။ ပစ္ဆိမပာဒေတိ ဒ္ဝေ ပစ္ဆိမပာဒေ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဣဓာပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ပာဒဋ္ဌပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဌိတောကာသသလ္လက္ခဏံ အဘီရုဘာဝေနေဝ။ ‘‘သီသံ ပန ဥက္ခိပိတ္ဝာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ သီဟကိရိယာ အနုတ္ရာသပဗုဇ္ဈနံ ဝိယ အဘီရုဘာဝသိဒ္ဓာ ဓမ္မတာဝသေနေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီဟဝိဇမ္ဘိတဝိဇမ္ဘနံ အတိဝေလံ ဧကာကာရေန ဌပိတာနံ သရီရာဝယဝာနံ ဂမနာဒိကိရိယာသု ယောဂ္ယဘာဝာပာဒနတ္ထံ။ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒနဒနံ အပ္ပေသက္ခမိဂဇာတပရိဟရဏတ္ထံ။

    Ayaṃ sīhaseyyāti ayaṃ evaṃ vuttā sīhaseyyā. ‘‘Tejussadattā’’ti iminā sīhassa abhīrubhāvaṃ dasseti. Bhīrukā hi sesamigā attano āsayaṃ pavisitvā santāsapubbakaṃ yathā tathā sayanti, sīho pana abhīrubhāvato satokārī bhikkhu viya satiṃ upaṭṭhāpetvāva sayati. Tenāha ‘‘purimapāde’’tiādi. Dakkhiṇe purimapāde vāmassa purimapādassa ṭhapanavasena dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā. Pacchimapādeti dve pacchimapāde. Vuttanayeneva idhāpi ekasmiṃ ṭhāne pādaṭṭhapanaṃ veditabbaṃ, ṭhitokāsasallakkhaṇaṃ abhīrubhāveneva. ‘‘Sīsaṃ pana ukkhipitvā’’tiādinā vuttā sīhakiriyā anutrāsapabujjhanaṃ viya abhīrubhāvasiddhā dhammatāvasenevāti veditabbā. Sīhavijambhitavijambhanaṃ ativelaṃ ekākārena ṭhapitānaṃ sarīrāvayavānaṃ gamanādikiriyāsu yogyabhāvāpādanatthaṃ. Tikkhattuṃ sīhanādanadanaṃ appesakkhamigajātapariharaṇatthaṃ.

    သေတိ အဗ္ယာဝဋဘာဝေန ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သေယ္ယာ, စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ သေယ္ယာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသေယ္ယာ။ ကိံ ပန တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ? အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ, တတော ဟိ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဘဂဝာ အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂန္တ္ဝာ တထာဂတော ဇာတောတိ။ ‘‘တယိဒံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ, န သေယ္ယာ, တထာပိ ယသ္မာ ‘စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ သမနန္တရာ ဘဂဝာ ပရိနိဗ္ဗာယီ’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၉) ဝက္ခတိ, တသ္မာ လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဧဝ တထာဂတသေယ္ယာ’’တိ ကေစိ, ဧဝံ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလိကာဝ တထာဂတသေယ္ယာတိ အာပဇ္ဇတိ, န စ ဘဂဝာ လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနဗဟုလော ဝိဟာသိ။ အဂ္ဂဖလဝသေန ပဝတ္တံ ပနေတ္ထ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာ သတ္တာနံ နိဒ္ဒုပဂမနလက္ခဏာ သေယ္ယာ ဘဝင္ဂစိတ္တဝသေန ဟောတိ, သာ စ နေသံ ပဌမဇာတိသမန္ဝယာ ယေဘုယ္ယဝုတ္တိကာ, ဧဝံ ဘဂဝတော အရိယဇာတိသမန္ဝယံ ယေဘုယ္ယဝုတ္တိကံ အဂ္ဂဖလဘူတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ‘‘တထာဂတသေယ္ယာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီဟသေယ္ယာ နာမ သေဋ္ဌသေယ္ယာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသေယ္ယာ’’တိ။

    Seti abyāvaṭabhāvena pavattati etthāti seyyā, catutthajjhānameva seyyā catutthajjhānaseyyā. Kiṃ pana taṃ catutthajjhānanti? Ānāpānacatutthajjhānaṃ, tato hi vuṭṭhahitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā bhagavā anukkamena aggamaggaṃ adhigantvā tathāgato jātoti. ‘‘Tayidaṃ padaṭṭhānaṃ nāma, na seyyā, tathāpi yasmā ‘catutthajjhānā vuṭṭhahitvā samanantarā bhagavā parinibbāyī’ti (dī. ni. 2.219) vakkhati, tasmā lokiyacatutthajjhānasamāpatti eva tathāgataseyyā’’ti keci, evaṃ sati parinibbānakālikāva tathāgataseyyāti āpajjati, na ca bhagavā lokiyacatutthajjhānasamāpajjanabahulo vihāsi. Aggaphalavasena pavattaṃ panettha catutthajjhānaṃ veditabbaṃ. Tattha yathā sattānaṃ niddupagamanalakkhaṇā seyyā bhavaṅgacittavasena hoti, sā ca nesaṃ paṭhamajātisamanvayā yebhuyyavuttikā, evaṃ bhagavato ariyajātisamanvayaṃ yebhuyyavuttikaṃ aggaphalabhūtaṃ catutthajjhānaṃ ‘‘tathāgataseyyā’’ti veditabbaṃ. Sīhaseyyā nāma seṭṭhaseyyāti āha ‘‘uttamaseyyā’’ti.

    နတ္ထိ ဧတိသ္သာ ဥဋ္ဌာနန္တိ အနုဋ္ဌာနာ, သေယ္ယာ, တံ အနုဋ္ဌာနသေယ္ယံ။ ‘‘ဣတော ဥဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ မနသိကာရသ္သ အဘာဝတော ‘‘ဥဋ္ဌာနသညံ မနသိ ကရိတ္ဝာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အနုဋ္ဌာနသေယ္ယုပဂမနေ။ ကာယဝသေန အနုဋ္ဌာနံ, န စိတ္တဝသေန, စိတ္တဝသေန စ အနုဋ္ဌာနံ နာမ နိဒ္ဒုပဂမနန္တိ တဒဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘နိဒ္ဒာဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင္ဂသ္သာတိ နိဒ္ဒုပဂမနလက္ခဏသ္သ ဘဝင္ဂသ္သ။

    Natthi etissā uṭṭhānanti anuṭṭhānā, seyyā, taṃ anuṭṭhānaseyyaṃ. ‘‘Ito uṭṭhahissāmī’’ti manasikārassa abhāvato ‘‘uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā’’ti na vuttaṃ.Etthāti etasmiṃ anuṭṭhānaseyyupagamane. Kāyavasena anuṭṭhānaṃ, na cittavasena, cittavasena ca anuṭṭhānaṃ nāma niddupagamananti tadabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niddāvasenā’’tiādi vuttaṃ. Bhavaṅgassāti niddupagamanalakkhaṇassa bhavaṅgassa.

    သဗ္ဗပာလိဖုလ္လာတိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဝိကသနဝသေန ဖုလ္လာ, န ဧကဒေသဝိကသနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ သမန္တတော ပုပ္ဖိတာ’’တိ။ ဧကစ္ဆန္နာတိ သမ္ဖုလ္လပုပ္ဖေဟိ ဧကာကာရေန သဗ္ဗတ္ထေဝ ဆာဒိတာ။ ဥလ္လောကပဒုမာနီတိ ဟေဋ္ဌာ ဩလောကေန္တာနိ ဝိယ တိဋ္ဌနပဒုမာနိ။ မောရပိဉ္ဆကလာပော ဝိယ ပဉ္စဝဏ္ဏပုပ္ဖသဉ္ဆာဒိတတ္တာ။

    Sabbapāliphullāti sabbatthakameva vikasanavasena phullā, na ekadesavikasanavasena. Tenāha ‘‘sabbe samantato pupphitā’’ti. Ekacchannāti samphullapupphehi ekākārena sabbattheva chāditā. Ullokapadumānīti heṭṭhā olokentāni viya tiṭṭhanapadumāni. Morapiñchakalāpo viya pañcavaṇṇapupphasañchāditattā.

    နန္ဒပောက္ခရဏီသမ္ဘဝာနီတိ နန္ဒပောက္ခရဏီတီရသမ္ဘဝာနိ။ မဟာတုမ္ဗမတ္တန္တိ အာဠ္ဟကမတ္တံ။ ပဝိဋ္ဌာနီတိ ခိတ္တာနိ။ သရီရမေဝ ဩကိရန္တီတိ သရီရမေဝ အဇ္ဈောကိရန္တိ။

    Nandapokkharaṇīsambhavānīti nandapokkharaṇītīrasambhavāni. Mahātumbamattanti āḷhakamattaṃ. Paviṭṭhānīti khittāni. Sarīrameva okirantīti sarīrameva ajjhokiranti.

    ဒေဝတာနံ ဥပကပ္ပနစန္ဒနစုဏ္ဏာနီတိ သဋ္ဌိပိ ပညာသမ္ပိ ယောဇနာနိ ဝာယနကသေတဝဏ္ဏစန္ဒနစုဏ္ဏာနိ။ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဇာလစုဏ္ဏာနီတိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဒိဗ္ဗစုဏ္ဏာနိ။ ဟရိတာလအဉ္ဇနစုဏ္ဏာဒီနိပိ ဒိဗ္ဗာနိ ပရမသုဂန္ဓာနိ ဧဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေဝာဟ ‘‘သဗ္ဗဒိဗ္ဗဂန္ဓဝာသဝိကတိယော’’တိ။

    Devatānaṃupakappanacandanacuṇṇānīti saṭṭhipi paññāsampi yojanāni vāyanakasetavaṇṇacandanacuṇṇāni. Dibbagandhajālacuṇṇānīti dibbagandhadibbacuṇṇāni. Haritālaañjanacuṇṇādīnipi dibbāni paramasugandhāni evāti veditabbāni. Tenevāha ‘‘sabbadibbagandhavāsavikatiyo’’ti.

    ဧကစက္ကဝာဠေ သန္နိပတိတ္ဝာ အန္တလိက္ခေ ဝဇ္ဇန္တိ မဟာဘိနိက္ခမနကာလေ ဝိယ။

    Ekacakkavāḷe sannipatitvā antalikkhe vajjanti mahābhinikkhamanakāle viya.

    တာတိ ဒေဝတာ။ ဂန္ထမာနာ ဝာတိ မာလံ ရစန္တိယော ဧဝ။ အပရိနိဋ္ဌိတာ ဝာတိ ယထာဓိပ္ပာယံ ပရိယောသိတာ ဧဝ။ ဟတ္ထေန ဟတ္ထန္တိ အတ္တနော ဟတ္ထေန ပရသ္သ ဟတ္ထံ။ ဂီဝာယ ဂီဝန္တိ ကဏ္ဌဂာဟဝသေန အတ္တနော ဂီဝာယ ပရသ္သ ဂီဝံ။ ဂဟေတ္ဝာတိ အာမသိတ္ဝာ။ မဟာယသော မဟာယသောတိ အာမေဍိတဝသေန အညမညံ အာလာပဝစနံ။

    Tāti devatā. Ganthamānā vāti mālaṃ racantiyo eva. Apariniṭṭhitā vāti yathādhippāyaṃ pariyositā eva. Hatthena hatthanti attano hatthena parassa hatthaṃ. Gīvāya gīvanti kaṇṭhagāhavasena attano gīvāya parassa gīvaṃ. Gahetvāti āmasitvā. Mahāyaso mahāyasoti āmeḍitavasena aññamaññaṃ ālāpavacanaṃ.

    ၁၉၉. မဟန္တံ ဥသ္သာဟန္တိ တထာဂတသ္သ ပူဇာသက္ကာရဝသေန ပဝတ္တိယမာနံ မဟန္တံ ဥသ္သာဟံ ဒိသ္ဝာ။

    199.Mahantaṃ ussāhanti tathāgatassa pūjāsakkāravasena pavattiyamānaṃ mahantaṃ ussāhaṃ disvā.

    သာယေဝ ပန ပဋိပဒာတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ ဧဝ။ အနုစ္ဆဝိကတ္တာတိ အဓိဂန္တဗ္ဗသ္သ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မသ္သ အနုရူပတ္တာ။

    Sāyevapana paṭipadāti pubbabhāgapaṭipadā eva. Anucchavikattāti adhigantabbassa navavidhalokuttaradhammassa anurūpattā.

    သီလန္တိ စာရိတ္တသီလမာဟ။ အာစာရပညတ္တီတိ စာရိတ္တသီလံ။ ယာဝ ဂောတ္ရဘုတောတိ ယာဝ ဂောတ္ရဘုဉာဏံ, တာဝ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ သမထဝိပသ္သနာ သမ္မာပဋိပဒာ။ ဣဒာနိ တံ သမ္မာပဋိပဒံ ဗ္ယတိရေကတော, အန္ဝယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇိနကာဠသုတ္တန္တိ ဇိနမဟာဝဍ္ဎကိနာ ဌပိတံ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဓမ္မသန္ဒသ္သနကာဠသုတ္တံ သိက္ခာပဒမရိယာဒံ, ဥပာသကောပာသိကာဝာရေသု ‘‘ဂန္ဓပူဇံ မာလာပူဇံ ကရောတီ’’တိ ဝစနံ စာရိတ္တသီလပက္ခေ ဌပေတ္ဝာ ကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တေန ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနမ္ပိ တထာကရဏံ အနုညာတမေဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Sīlanti cārittasīlamāha. Ācārapaññattīti cārittasīlaṃ. Yāva gotrabhutoti yāva gotrabhuñāṇaṃ, tāva pavattetabbā samathavipassanā sammāpaṭipadā. Idāni taṃ sammāpaṭipadaṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Jinakāḷasuttanti jinamahāvaḍḍhakinā ṭhapitaṃ vajjetabbagahetabbadhammasandassanakāḷasuttaṃ sikkhāpadamariyādaṃ, upāsakopāsikāvāresu ‘‘gandhapūjaṃ mālāpūjaṃ karotī’’ti vacanaṃ cārittasīlapakkhe ṭhapetvā karaṇaṃ sandhāya vuttaṃ, tena bhikkhubhikkhunīnampi tathākaraṇaṃ anuññātamevāti daṭṭhabbaṃ.

    အယဉ္ဟီတိ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

    Ayañhīti dhammānudhammapaṭipadaṃ sandhāya vadati.

    ဥပဝာဏတ္ထေရဝဏ္ဏနာ

    Upavāṇattheravaṇṇanā

    ၂၀၀. အပနေသီတိ ဌိတပ္ပဒေသတော ယထာ အပဂစ္ဆတိ, ဧဝမကာသိ, န ပန နိဗ္ဘစ္ဆိ။ တေနာဟ ‘‘အာနန္ဒော’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တသဒိသာ ဝာတိ သမစိတ္တပရိယာယဒေသနာယံ (အ. နိ. ၂.၃၇) ဝုတ္တသဒိသာ ဧဝ။ အာဝာရေန္တောတိ ဆာဒေန္တော။

    200.Apanesīti ṭhitappadesato yathā apagacchati, evamakāsi, na pana nibbhacchi. Tenāha ‘‘ānando’’tiādi. Vuttasadisā vāti samacittapariyāyadesanāyaṃ (a. ni. 2.37) vuttasadisā eva. Āvārentoti chādento.

    ယသ္မာ ကသ္သပသ္သဗုဒ္ဓသ္သ စေတိယေ အာရက္ခဒေဝတာ အဟောသိ, တသ္မာ ထေရောဝ တေဇုသ္သဒော, န အညေ အရဟန္တောတိ အာနေတ္ဝာ ယောဇနာ။

    Yasmā kassapassabuddhassa cetiye ārakkhadevatā ahosi, tasmā therova tejussado, na aññe arahantoti ānetvā yojanā.

    ဣဒာနိ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝိပသ္သိမ္ဟိ ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝတာ’’တိ ဣဒံ ဂောဗလီဗဒ္ဒဉာယေန ဂဟေတဗ္ဗံ ဘုမ္မဒေဝတာဒီနမ္ပိ တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ။ တေသံ မနုသ္သာနံ။

    Idāni āgamanato paṭṭhāya tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘vipassimhi kira sammāsambuddhe’’tiādi āraddhaṃ. ‘‘Cātumahārājikā devatā’’ti idaṃ gobalībaddañāyena gahetabbaṃ bhummadevatādīnampi tappariyāpannattā. Tesaṃ manussānaṃ.

    တတ္ထာတိ ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော စေတိယေ။

    Tatthāti kassapassa bhagavato cetiye.

    ၂၀၁. အဓိဝာသေန္တီတိ ရောစေန္တိ။

    201.Adhivāsentīti rocenti.

    ဆိန္နပာတော ဝိယ ဆိန္နပာတော, တံ ဆိန္နပာတံ, ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ယံ။ အာဝဋ္ဋန္တီတိ အဘိမုခဘာဝေန ဝဋ္ဋန္တိ။ ယတ္ထ ပတိတာ, တတော ကတိပယရတနဋ္ဌာနံ ဝဋ္ဋနဝသေနေဝ ဂန္တ္ဝာ ပုန ယထာပတိတမေဝ ဌာနံ ဝဋ္ဋနဝသေန အာဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အာဝဋ္ဋန္တိယော ပတိတဋ္ဌာနမေဝ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ ယတ္ထ ပတိတာ, တတော ဝိနိဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပတိတဋ္ဌာနတော ပရဘာဂံ ဝဋ္ဋမာနာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ပုရတော ဝဋ္ဋနံ အာဝဋ္ဋနံ, ဣတရံ တိဝိဓမ္ပိ ဝိဝဋ္ဋနန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝတာ ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ ဥဒကံ ဝိယ ဩသီဒနတော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ ပကတိပထဝိယံ။ ဒေဝတာ ဩသီဒန္တိ ဓာတူနံ သဏ္ဟသုခုမာလဘာဝတော။ ပထဝိယံ ပထဝိံ မာပေသုန္တိ ပကတိပထဝိယံ အတ္တနော သရီရံ ဓာရေတုံ သမတ္ထံ ဣဒ္ဓာနုဘာဝေန ပထဝိံ မာပေသုံ။

    Chinnapāto viya chinnapāto, taṃ chinnapātaṃ, bhāvanapuṃsakaniddeso yaṃ. Āvaṭṭantīti abhimukhabhāvena vaṭṭanti. Yattha patitā, tato katipayaratanaṭṭhānaṃ vaṭṭanavaseneva gantvā puna yathāpatitameva ṭhānaṃ vaṭṭanavasena āgacchanti. Tenāha ‘‘āvaṭṭantiyopatitaṭṭhānameva āgacchantī’’ti. Vivaṭṭantīti yattha patitā, tato vinivaṭṭanti. Tenāha ‘‘patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchantī’’ti. Purato vaṭṭanaṃ āvaṭṭanaṃ, itaraṃ tividhampi vivaṭṭananti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Devatā dhāretuṃ na sakkoti udakaṃ viya osīdanato. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Tatthāti pakatipathaviyaṃ. Devatā osīdanti dhātūnaṃ saṇhasukhumālabhāvato. Pathaviyaṃpathaviṃ māpesunti pakatipathaviyaṃ attano sarīraṃ dhāretuṃ samatthaṃ iddhānubhāvena pathaviṃ māpesuṃ.

    ကာမံ ဒောမနသ္သေ အသတိပိ ဧကစ္စော ရာဂော ဟောတိယေဝ, ရာဂေ ပန အသတိ ဒောမနသ္သသ္သ အသမ္ဘဝော ဧဝာတိ တဒေကဋ္ဌဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ဝီတရာဂာတိ ပဟီနဒောမနသ္သာ’’တိ။ သိလာထမ္ဘသဒိသာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု နိဗ္ဗိကာရတာယ။

    Kāmaṃ domanasse asatipi ekacco rāgo hotiyeva, rāge pana asati domanassassa asambhavo evāti tadekaṭṭhabhāvatoti āha ‘‘vītarāgāti pahīnadomanassā’’ti. Silāthambhasadisā iṭṭhāniṭṭhesu nibbikāratāya.

    စတုသံဝေဇနီယဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ

    Catusaṃvejanīyaṭṭhānavaṇṇanā

    ၂၀၂. အပာရဂင္ဂာယာတိ ဂင္ဂာယ ဩရမ္ဘာဂေ။ ‘‘သင္ကာရဆဍ္ဍကသမ္မဇ္ဇနိယော ဂဟေတ္ဝာ’’တိအာဒိ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဝတ္တကရဏာကာရဒသ္သနံ။ ‘‘ဧဝံ ဒ္ဝီသု ကာလေသူ’’တိအာဒိ နိဒသ္သနတ္ထံ ပစ္စာမသနံ, တံ ဟေဋ္ဌာ အဓိဂတံ။

    202.Apāragaṅgāyāti gaṅgāya orambhāge. ‘‘Saṅkārachaḍḍakasammajjaniyo gahetvā’’tiādi attano attano vasanaṭṭhāne vattakaraṇākāradassanaṃ. ‘‘Evaṃ dvīsu kālesū’’tiādi nidassanatthaṃ paccāmasanaṃ, taṃ heṭṭhā adhigataṃ.

    ကမ္မသာဓနော သမ္ဘာဝနတ္ထော ဘာဝနီယ-သဒ္ဒောတိ အာဟ ‘‘မနသာ ဘာဝိတေ သမ္ဘာဝိတေ’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘာဝနံ, ဝဍ္ဎနဉ္စ ပဋိပက္ခပဟာနတောတိ အာဟ ‘‘ယေ ဝာ’’တိအာဒိ။

    Kammasādhano sambhāvanattho bhāvanīya-saddoti āha ‘‘manasā bhāvite sambhāvite’’ti. Dutiyavikappe pana bhāvanaṃ, vaḍḍhanañca paṭipakkhapahānatoti āha ‘‘ye vā’’tiādi.

    ဗုဒ္ဓာဒီသု တီသု ဝတ္ထူသု ပသန္နစိတ္တသ္သ, န ကမ္မဖလသဒ္ဓာမတ္တေန။ သာ စသ္သ သဒ္ဓာသမ္ပဒာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဖလေန ဟေတုံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝတ္တသမ္ပန္နသ္သာ’’တိ အာဟ။ သံဝေဂော နာမ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ, အဘိဇာတိဋ္ဌာနာဒီနိပိ တသ္သ ဥပ္ပတ္တိဟေတူနိ ဘဝန္တီတိ အာဟ ‘‘သံဝေဂဇနကာနီ’’တိ။

    Buddhādīsu tīsu vatthūsu pasannacittassa, na kammaphalasaddhāmattena. Sā cassa saddhāsampadā evaṃ veditabbāti phalena hetuṃ dassento ‘‘vattasampannassā’’ti āha. Saṃvego nāma sahottappañāṇaṃ, abhijātiṭṭhānādīnipi tassa uppattihetūni bhavantīti āha ‘‘saṃvegajanakānī’’ti.

    စေတိယပူဇနတ္ထံ စာရိကာ စေတိယစာရိကာ။ သဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌဟိသ္သန္တိယေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ ကုသလစေတနာယ သဂ္ဂသံဝတ္တနိယဘာဝတော။

    Cetiyapūjanatthaṃ cārikā cetiyacārikā. Sagge patiṭṭhahissantiyeva buddhaguṇārammaṇāya kusalacetanāya saggasaṃvattaniyabhāvato.

    အာနန္ဒပုစ္ဆာကထာဝဏ္ဏနာ

    Ānandapucchākathāvaṇṇanā

    ၂၀၃. ဧတ္ထာတိ မာတုဂာမေ။ အယံ ဥတ္တမာ ပဋိပတ္တိ, ယဒိဒံ အဒသ္သနံ, ဒသ္သနမူလကတ္တာ တပ္ပစ္စယာနံ သဗ္ဗာနတ္ထာနံ။ လောဘောတိ ကာမရာဂော။ စိတ္တစလနာ ပဋိပတ္တိအန္တရာယကရော စိတ္တက္ခောဘော။ မုရုမုရာပေတ္ဝာတိ သအဋ္ဌိကံ ကတ္ဝာ ခာဒနေ အနုရဝဒသ္သနံ။ အပရိမိတံ ကာလံ ဒုက္ခာနုဘဝနံ အပရိစ္ဆိန္နဒုက္ခာနုဘဝနံ။ ဝိသ္သာသောတိ ဝိသင္ဂော ဃဋ္ဋနာဘာဝော။ ဩတာရောတိ တတ္ထ စိတ္တသ္သ အနုပ္ပဝေသော။ အသိဟတ္ထေန ဝေရီပုရိသေန, ပိသာစေနာပိ ခာဒိတုကာမေန။ အာသီဒေတိ အက္ကမနာဒိဝသေန ဗာဓေယ္ယ။ အသ္သာတိ မာတုဂာမသ္သ။ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တိ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ကာတဗ္ဗံ ကမ္မံ။ သတီတိ ဝာ ကာယဂတာသတိ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗာ။

    203.Etthāti mātugāme. Ayaṃ uttamā paṭipatti,yadidaṃ adassanaṃ, dassanamūlakattā tappaccayānaṃ sabbānatthānaṃ. Lobhoti kāmarāgo. Cittacalanā paṭipattiantarāyakaro cittakkhobho. Murumurāpetvāti saaṭṭhikaṃ katvā khādane anuravadassanaṃ. Aparimitaṃ kālaṃ dukkhānubhavanaṃ aparicchinnadukkhānubhavanaṃ. Vissāsoti visaṅgo ghaṭṭanābhāvo. Otāroti tattha cittassa anuppaveso. Asihatthena verīpurisena, pisācenāpi khāditukāmena. Āsīdeti akkamanādivasena bādheyya. Assāti mātugāmassa. Pabbajitehi kattabbakammanti āmisapaṭiggahaṇādi pabbajitehi kātabbaṃ kammaṃ. Satīti vā kāyagatāsati upaṭṭhāpetabbā.

    ၂၀၄. အတန္တိဗဒ္ဓာတိ အဘာရဝဟာ။ ပေသိတစိတ္တာတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တာ။

    204.Atantibaddhāti abhāravahā. Pesitacittāti nibbānaṃ pati pesitacittā.

    ၂၀၅. ဝိဟတေနာတိ ကပ္ပာသဝိဟနနဓနုနာ ပဗ္ဗဇဋာနံ ဝိဇဋနဝသေန ဟတေန။ တေနာဟ ‘‘သုပောထိတေနာ’’တိ, အသင္ကရဏဝသေန သုဋ္ဌု ပောထိတေနာတိ အတ္ထော, ဒသ္သနီယသံဝေဇနီယဋ္ဌာနကိတ္တနေန စ ဝသနဋ္ဌာနံ ကထိတံ။

    205.Vihatenāti kappāsavihananadhanunā pabbajaṭānaṃ vijaṭanavasena hatena. Tenāha ‘‘supothitenā’’ti, asaṅkaraṇavasena suṭṭhu pothitenāti attho, dassanīyasaṃvejanīyaṭṭhānakittanena ca vasanaṭṭhānaṃ kathitaṃ.

    အာနန္ဒအစ္ဆရိယဓမ္မဝဏ္ဏနာ

    Ānandaacchariyadhammavaṇṇanā

    ၂၀၇. ထေရံ အဒိသ္ဝာ အာမန္တေသီတိ တတ္ထ အဒိသ္ဝာ အာဝဇ္ဇန္တော ထေရသ္သ ဌိတဋ္ဌာနံ, ပဝတ္တိဉ္စ ဉတ္ဝာ အာမန္တေသိ။

    207.Theraṃ adisvā āmantesīti tattha adisvā āvajjanto therassa ṭhitaṭṭhānaṃ, pavattiñca ñatvā āmantesi.

    ကာယကမ္မသ္သ ဟိတဘာဝော ဟိတဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဟိတဝုဒ္ဓိယာ ကတေနာ’’တိ။ သုခဘာဝော ကာယိကဒုက္ခာဘာဝော, စေတသိကသုခဘာဝော စေတသိကသုခသမုဋ္ဌိတတ္တာ စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုခသောမနသ္သေနေဝ ကတေနာ’’တိ။ အာဝိရဟောဝိဘာဂတော အဒ္ဝယဘာဝတော အဒ္ဝယေနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထု ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ, ထေရသ္သ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိယာ စ ‘‘ဧတ္တကမိဒ’’န္တိ ပမာဏံ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတာယ ပမာဏဝိရဟိတတ္တာ တသ္သ ကမ္မသ္သာတိ အာဟ ‘‘စက္ကဝာဠမ္ပီ’’တိအာဒိ။

    Kāyakammassa hitabhāvo hitajjhāsayena pavattitattāti āha ‘‘hitavuddhiyā katenā’’ti. Sukhabhāvo kāyikadukkhābhāvo, cetasikasukhabhāvo cetasikasukhasamuṭṭhitattā cāti vuttaṃ ‘‘sukhasomanasseneva katenā’’ti. Āvirahovibhāgato advayabhāvato advayenāti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Satthu khettabhāvasampattiyā, therassa ajjhāsayasampattiyā ca ‘‘ettakamida’’nti pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyatāya pamāṇavirahitattā tassa kammassāti āha ‘‘cakkavāḷampī’’tiādi.

    ဧဝံ ပဝတ္တိတေနာတိ ဧဝံ ဩဒိသ္သကမေတ္တာဘာဝနာယ ဝသေန ပဝတ္တိတေန။ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယဘူတံ ကတံ ဥပစိတံ ပုညံ ဧတေနာတိ ကတပုညော, အရဟတ္တာဓိဂမာယ ကတာဓိကာရောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဘိနီဟာရသမ္ပန္နောသီတိ ဒသ္သေတီ’’တိ။

    Evaṃ pavattitenāti evaṃ odissakamettābhāvanāya vasena pavattitena. Vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ kataṃ upacitaṃ puññaṃ etenāti katapuñño, arahattādhigamāya katādhikāroti attho. Tenāha ‘‘abhinīhārasampannosīti dassetī’’ti.

    ၂၀၈. ကတ္ထစိ သင္ကုစိတံ ဟုတ္ဝာ ဌိတံ မဟာပထဝိံ ပတ္ထရန္တော ဝိယ, ပဋိသံဟဋံ ဟုတ္ဝာ ဌိတံ အာကာသံ ဝိတ္ထာရေန္တော ဝိယ, စတုသဋ္ဌာဓိကယောဇနသတသဟသ္သုဗ္ဗေဓံ စက္ကဝာဠဂိရိံ အဓော ဩသာရေန္တော ဝိယ, အဋ္ဌသဋ္ဌာဓိကသဟသ္သယောဇနသတသဟသ္သုဗ္ဗေဓံ သိနေရုံ ဥက္ခိပေန္တော ဝိယ, သတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ မဟာဇမ္ဗုံ ခန္ဓေ ဂဟေတ္ဝာ စာလေန္တော ဝိယာတိ ပဉ္စ ဟိ ဥပမာ ဟိ ထေရသ္သ ဂုဏကထာ မဟန္တဘာဝဒသ္သနတ္ထဉ္စေဝ အညေသံ ဒုက္ကဋဘာဝဒသ္သနတ္ထဉ္စ အာဂတာဝ။ ဧတေနေဝ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အဟံ ဧတရဟိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော’’ (ဒီ. နိ. ၂.၄), ‘‘သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၈၅; ၂.၃၄၁; မဟာဝ. ၁၁; ကထာ. ၄၀၅; မိ. ပ. ၅.၁၁) စ ဧဝံ အာဒီနံ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗ္ယတ္တောတိ ခန္ဓကောသလ္လာဒိသင္ခာတေန ဝေယ္ယတ္တိယေန သမန္နာဂတော။ မေဓာဝီတိ မေဓာသင္ခာတာယ သမ္မာဘာဝိတာယ ပညာယ သမန္နာဂတော။

    208. Katthaci saṅkucitaṃ hutvā ṭhitaṃ mahāpathaviṃ pattharanto viya, paṭisaṃhaṭaṃ hutvā ṭhitaṃ ākāsaṃ vitthārento viya, catusaṭṭhādhikayojanasatasahassubbedhaṃ cakkavāḷagiriṃ adho osārento viya, aṭṭhasaṭṭhādhikasahassayojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ ukkhipento viya, satayojanāyāmavitthāraṃ mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viyāti pañca hi upamā hi therassa guṇakathā mahantabhāvadassanatthañceva aññesaṃ dukkaṭabhāvadassanatthañca āgatāva. Eteneva cāti ca-saddena ‘‘ahaṃ etarahi arahaṃ sammāsambuddho’’ (dī. ni. 2.4), ‘‘sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 5.11) ca evaṃ ādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Byattoti khandhakosallādisaṅkhātena veyyattiyena samannāgato. Medhāvīti medhāsaṅkhātāya sammābhāvitāya paññāya samannāgato.

    ၂၀၉. ပဋိသန္ထာရဓမ္မန္တိ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ, ဥပဂတာနံ ပန ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနဝသေန စေဝ စိတ္တရုစိဝသေန စ ယထာကာလံ ဓမ္မံ ဒေသေတိယေဝ, ဥပာသကောပာသိကာနံ ပန ဥပနိသိန္နကထာဝသေန။

    209.Paṭisanthāradhammanti pakaticārittavasena vuttaṃ, upagatānaṃ pana bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca pucchāvissajjanavasena ceva cittarucivasena ca yathākālaṃ dhammaṃ desetiyeva, upāsakopāsikānaṃ pana upanisinnakathāvasena.

    မဟာသုဒသ္သနသုတ္တဒေသနာဝဏ္ဏနာ

    Mahāsudassanasuttadesanāvaṇṇanā

    ၂၁၀. ခုဒ္ဒက-သဒ္ဒော ပတိရူပဝာစီ, က-သဒ္ဒော အပ္ပတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကနဂရကေတိ နဂရပတိရူပကေ သမ္ဗာဓေ ခုဒ္ဒကနဂရကေ’’တိ။ ဓုပရဝိသာလသဏ္ဌာနတာယ တံ ‘‘ဥဇ္ဇင္ဂလနဂရက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိသမနဂရကေ’’တိ။ အညေသံ မဟာနဂရာနံ ဧကဒေသပ္ပမာဏတာယ သာခာသဒိသေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ခုဒ္ဒကနဂရကေ’’တိ ဣမိနာ တသ္သ နဂရသ္သ အပ္ပကဘာဝော ဝုတ္တော, ‘‘ဥဇ္ဇင္ဂလနဂရကေ’’တိ ဣမိနာ ဘူမိဝိပတ္တိယာ နိဟီနဘာဝော, ‘‘သာခာနဂရကေ’’တိ ဣမိနာ အပ္ပဓာနဘာဝော။ သာရပ္ပတ္တာတိ ဝိဘဝသာရာဒိနာ သာရမဟတ္တံ ပတ္တာ။

    210.Khuddaka-saddo patirūpavācī, ka-saddo appatthoti āha ‘‘khuddakanagaraketi nagarapatirūpake sambādhe khuddakanagarake’’ti. Dhuparavisālasaṇṭhānatāya taṃ ‘‘ujjaṅgalanagaraka’’nti vuttanti āha ‘‘visamanagarake’’ti. Aññesaṃ mahānagarānaṃ ekadesappamāṇatāya sākhāsadise. Ettha ca ‘‘khuddakanagarake’’ti iminā tassa nagarassa appakabhāvo vutto, ‘‘ujjaṅgalanagarake’’ti iminā bhūmivipattiyā nihīnabhāvo, ‘‘sākhānagarake’’ti iminā appadhānabhāvo. Sārappattāti vibhavasārādinā sāramahattaṃ pattā.

    ကဟာပဏသကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒ္ဝိကုမ္ဘံ သကဋံ။ ကုမ္ဘော ပန ဒသမ္ဗဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒ္ဝေ ပဝိသန္တီတိ ဒ္ဝေ ကဟာပဏသကဋာနိ ဒ္ဝေ အာယဝသေန ပဝိသန္တိ။

    Kahāpaṇasakaṭanti ettha ‘‘dvikumbhaṃ sakaṭaṃ. Kumbho pana dasambaṇo’’ti vadanti. Dve pavisantīti dve kahāpaṇasakaṭāni dve āyavasena pavisanti.

    သုဘိက္ခာတိ သုလဘာဟာရာ, သုန္ဒရာဟာရာ စ။ တေနာဟ ‘‘ခဇ္ဇဘောဇ္ဇသမ္ပန္နာ’’တိ။ သဒ္ဒံ ကရောန္တေတိ ရဝသာရိနာ တုဋ္ဌဘာဝေန ကောဉ္စနာဒံ ကရောန္တေ။ အဝိဝိတ္တာတိ အသုညာ, ကဒာစိ ရထော ပဌမံ ဂစ္ဆတိ, တံ အညော အနုဗန္ဓန္တော ဂစ္ဆတိ, ကဒာစိ ဒုတိယံ ဝုတ္တရထော ပဌမံ ဂစ္ဆတိ, ဣတရော တံ အနုဗန္ဓတိ ဧဝံ အညမညံ အနုဗန္ဓမာနာ။ ဧတ္ထာတိ ကုသာဝတီနဂရေ။ တသ္သ မဟန္တဘာဝတော စေဝ ဣဒ္ဓာဒိဘာဝတော စ နိစ္စံ ပယောဇိတာနေဝ ဘေရိအာဒီနိ တူရိယာနိ, သမ္မ သမ္မာတိ ဝာ အညမညံ ပိယာလာပသဒ္ဒော သမ္မ-သဒ္ဒော။ ကံသတာဠာဒိသဗ္ဗတာဠာဝစရသဒ္ဒော တာဠ-သဒ္ဒော, ကူဋဘေရိ-သဒ္ဒော ကုမ္ဘထူဏသဒ္ဒော။

    Subhikkhāti sulabhāhārā, sundarāhārā ca. Tenāha ‘‘khajjabhojjasampannā’’ti. Saddaṃ karonteti ravasārinā tuṭṭhabhāvena koñcanādaṃ karonte. Avivittāti asuññā, kadāci ratho paṭhamaṃ gacchati, taṃ añño anubandhanto gacchati, kadāci dutiyaṃ vuttaratho paṭhamaṃ gacchati, itaro taṃ anubandhati evaṃ aññamaññaṃ anubandhamānā. Etthāti kusāvatīnagare. Tassa mahantabhāvato ceva iddhādibhāvato ca niccaṃ payojitāneva bheriādīni tūriyāni, samma sammāti vā aññamaññaṃ piyālāpasaddo samma-saddo. Kaṃsatāḷādisabbatāḷāvacarasaddo tāḷa-saddo, kūṭabheri-saddo kumbhathūṇasaddo.

    ဧဝရူပာ သဒ္ဒာ ဟောန္တိ ကစဝရာကိဏ္ဏဝီထိတာယ, အရညေ ကန္ဒမူလပဏ္ဏာဒိဂ္ဂဟဏာယ, တတ္ထ ဒုက္ခဇီဝိကတာယ စာတိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဓ န ဧဝံ အဟောသိ ဒေဝလောကေ ဝိယ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏသမ္ပတ္တိကတာယ။

    Evarūpāsaddā honti kacavarākiṇṇavīthitāya, araññe kandamūlapaṇṇādiggahaṇāya, tattha dukkhajīvikatāya cāti yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Idha na evaṃ ahosi devaloke viya sabbaso paripuṇṇasampattikatāya.

    မဟန္တံ ကောလာဟလန္တိ သဒ္ဓာသမ္ပန္နာနံ ဒေဝတာနံ, ဥပာသကာနဉ္စ ဝသေန ပုရတော ပုရတော မဟတီ ဥဂ္ဃောသနာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သ ကတသ္သ ဝိဟာရသ္သ အဘာဝတော, ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ စ မဟန္တဘာဝတော တေ အာဂန္တ္ဝာ။ပေ.။ ပေသေသိ။ ပေသေန္တော စ ‘‘ကထဉ္ဟိ နာမ ဘဂဝာ ပစ္ဆိမေ ကာလေ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အမ္ဟာကံ နာရောစေသိ, နေသံ ဒောမနသ္သံ မာ အဟောသီ’’တိ ‘‘အဇ္ဇ ခော ဝာသေဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ သာသနံ ပေသေသိ။

    Mahantaṃ kolāhalanti saddhāsampannānaṃ devatānaṃ, upāsakānañca vasena purato purato mahatī ugghosanā hoti. Tattha bhagavantaṃ uddissa katassa vihārassa abhāvato, bhikkhusaṅghassa ca mahantabhāvato te āgantvā…pe… pesesi. Pesento ca ‘‘kathañhi nāma bhagavā pacchime kāle attano pavattiṃ amhākaṃ nārocesi, nesaṃ domanassaṃ mā ahosī’’ti ‘‘ajja kho vāseṭṭhā’’tiādinā sāsanaṃ pesesi.

    မလ္လာနံ ဝန္ဒနာဝဏ္ဏနာ

    Mallānaṃ vandanāvaṇṇanā

    ၂၁၁. အဃံ ဒုက္ခံ အာဝေန္တိ ပကာသေန္တီတိ အဃာဝိနော, ပာကဋီဘူတဒုက္ခာတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နဒုက္ခာ’’တိ။ ဉာတိသာလောဟိတဘာဝေန ကုလံ ပရိဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ကုလပရိဝတ္တံ။ တံ တံကုလီနဘာဂေန ဌိတော သတ္တနိကာယော ‘‘ကုလပရိဝတ္တသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကုလပရိဝတ္တ’’န္တိ။ တေ ပန တံတံကုလပရိဝတ္တပရိစ္ဆိန္နာ မလ္လရာဇာနော တသ္မိံ နဂရေ ဝီထိအာဒိသဘာဂေန ဝသန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီထိသဘာဂေန စေဝ ရစ္ဆာသဘာဂေန စာ’’တိ။

    211. Aghaṃ dukkhaṃ āventi pakāsentīti aghāvino, pākaṭībhūtadukkhāti āha ‘‘uppannadukkhā’’ti. Ñātisālohitabhāvena kulaṃ parivattati etthāti kulaparivattaṃ. Taṃ taṃkulīnabhāgena ṭhito sattanikāyo ‘‘kulaparivattaso’’ti vuttanti āha ‘‘kulaparivatta’’nti. Te pana taṃtaṃkulaparivattaparicchinnā mallarājāno tasmiṃ nagare vīthiādisabhāgena vasantīti vuttaṃ ‘‘vīthisabhāgena ceva racchāsabhāgena cā’’ti.

    သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Subhaddaparibbājakavatthuvaṇṇanā

    ၂၁၂. ကင္ခာ ဧဝ ကင္ခာဓမ္မော။ ဧကတော ဝာတိ ဘူမိံ အဝိဘဇိတ္ဝာ သာဓာရဏတောဝ။ ဗီဇတော စ အဂ္ဂံ ဂဟေတ္ဝာ အာဟာရံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ ဒာနံ ဗီဇဂ္ဂံ။ ဂဗ္ဘကာလေတိ ဂဗ္ဘဓာရဏတော ပရံ ခီရဂ္ဂဟဏကာလေ။ တေနာဟ ‘‘ဂဗ္ဘံ ဖာလေတ္ဝာ ခီရံ နိဟရိတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ ပုထုကကာလေတိ သသ္သာနံ နာတိပက္ကေ ပုထုကယောဂ္ယဖလကာလေ။ လာယနဂ္ဂန္တိ ပက္ကသ္သ သသ္သသ္သ လဝနေ လဝနာရမ္ဘေ ဒာနံ အဒာသိ။ လုနသ္သ သသ္သသ္သ ဝေဏိဝသေန ဗန္ဓိတ္ဝာ ဌပနံ ဝေဏိကရဏံ။ တသ္သ အာရမ္ဘေ ဒာနံ ဝေဏဂ္ဂံ။ ဝေဏိယော ပန ဧကတော ကတ္ဝာ ရာသိကရဏံ ကလာပော။ တတ္ထ အဂ္ဂဒာနံ ကလာပဂ္ဂံ။ ကလာပတော နီဟရိတ္ဝာ မဒ္ဒနေ အဂ္ဂဒာနံ ခလဂ္ဂံ။ မဒ္ဒိတံ ဩဖုဏိတ္ဝာ ဓညသ္သ ရာသိကရဏေ အဂ္ဂဒာနံ ခလဘဏ္ဍဂ္ဂံ။ ဓညသ္သ ခလတော ကောဋ္ဌေ ပက္ခိပနေ အဂ္ဂဒာနံ ကောဋ္ဌဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာတိ ကောဋ္ဌတော ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ။

    212. Kaṅkhā eva kaṅkhādhammo. Ekato vāti bhūmiṃ avibhajitvā sādhāraṇatova. Bījato ca aggaṃ gahetvā āhāraṃ sampādetvā dānaṃ bījaggaṃ. Gabbhakāleti gabbhadhāraṇato paraṃ khīraggahaṇakāle. Tenāha ‘‘gabbhaṃ phāletvā khīraṃ niharitvā’’tiādi. Puthukakāleti sassānaṃ nātipakke puthukayogyaphalakāle. Lāyanagganti pakkassa sassassa lavane lavanārambhe dānaṃ adāsi. Lunassa sassassa veṇivasena bandhitvā ṭhapanaṃ veṇikaraṇaṃ. Tassa ārambhe dānaṃ veṇaggaṃ. Veṇiyo pana ekato katvā rāsikaraṇaṃ kalāpo. Tattha aggadānaṃ kalāpaggaṃ. Kalāpato nīharitvā maddane aggadānaṃ khalaggaṃ. Madditaṃ ophuṇitvā dhaññassa rāsikaraṇe aggadānaṃ khalabhaṇḍaggaṃ. Dhaññassa khalato koṭṭhe pakkhipane aggadānaṃ koṭṭhaggaṃ. Uddharitvāti koṭṭhato uddharitvā.

    ‘‘နဝ အဂ္ဂဒာနာနိ အဒာသီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကထံ နု ခော အဟံ သတ္ထု သန္တိကေ အဂ္ဂတောဝ မုစ္စေယ္ယ’’န္တိ အဂ္ဂဂ္ဂဒာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယသ္သ ကုသလသ္သ ကတူပစိတတ္တာ, ဉာဏသ္သ စ တထာ ပရိပာကံ ဂတတ္တာ အဂ္ဂဓမ္မဒေသနာယ တသ္သ ဘာဇနဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ အဂ္ဂဓမ္မံ တသ္သ ဒေသေသ္သာမီ’’တိအာဒိ။ ဩဟီယိတ္ဝာ သင္ကောစံ အာပဇ္ဇိတ္ဝာ။

    ‘‘Navaaggadānāni adāsī’’ti iminā ‘‘kathaṃ nu kho ahaṃ satthu santike aggatova mucceyya’’nti aggaggadānavasena vivaṭṭūpanissayassa kusalassa katūpacitattā, ñāṇassa ca tathā paripākaṃ gatattā aggadhammadesanāya tassa bhājanabhāvaṃ dasseti. Tenāha ‘‘imaṃ aggadhammaṃ tassa desessāmī’’tiādi. Ohīyitvā saṅkocaṃ āpajjitvā.

    ၂၁၃. အညာတုကာမောဝ န သန္ဒိဋ္ဌိံ ပရာမာသီ။ အဗ္ဘညိံသူတိ သန္ဒေဟဇာတသ္သ ပုစ္ဆာဝစနန္တိ ကတ္ဝာ ဇာနိံသူတိ အတ္ထမာဟ။ တေနာဟ ပာဠိယံ ‘‘သဗ္ဗေဝ န အဗ္ဘညိံသူ’’တိ။ နေသန္တိ ပူရဏာဒီနံ။ သာ ပဋိညာတိ ‘‘ကရောတော ခော မဟာရာဇ ကာရယတော’’တိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၁.၁၆၆) ပဋိညာတာ, သဗ္ဗညုပဋိညာ ဧဝ ဝာ။ နိယ္ယာနိကာတိ သပ္ပာဋိဟာရိယာ, တေသံ ဝာ သိဒ္ဓန္တသင္ခာတာ ပဋိညာ ဝဋ္ဋတော နိသ္သရဏဋ္ဌေန နိယ္ယာနိကာတိ။ သာသနသ္သ သမ္ပတ္တိယာ တေသံ သဗ္ဗညုတံ, တဗ္ဗိပရိယာယတော စ အသဗ္ဗညုတံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထာဘာဝတောတိ သုဘဒ္ဒသ္သ သာဓေတဗ္ဗအတ္ထာဘာဝတော။ ဩကာသာဘာဝတောတိ တထာ ဝိတ္ထာရိတံ ကတ္ဝာ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ အဝသရာဘာဝတော။ ဣဒာနိ တမေဝ ဩကာသာဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပဌမယာမသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    213.Aññātukāmova na sandiṭṭhiṃ parāmāsī. Abbhaññiṃsūti sandehajātassa pucchāvacananti katvā jāniṃsūti atthamāha. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘sabbeva na abbhaññiṃsū’’ti. Nesanti pūraṇādīnaṃ. Sā paṭiññāti ‘‘karoto kho mahārāja kārayato’’tiādinā (dī. ni. 1.166) paṭiññātā, sabbaññupaṭiññā eva vā. Niyyānikāti sappāṭihāriyā, tesaṃ vā siddhantasaṅkhātā paṭiññā vaṭṭato nissaraṇaṭṭhena niyyānikāti. Sāsanassa sampattiyā tesaṃ sabbaññutaṃ, tabbipariyāyato ca asabbaññutaṃ gacchatīti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Atthābhāvatoti subhaddassa sādhetabbaatthābhāvato. Okāsābhāvatoti tathā vitthāritaṃ katvā dhammaṃ desetuṃ avasarābhāvato. Idāni tameva okāsābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘paṭhamayāmasmi’’ntiādi vuttaṃ.

    ၂၁၄. ယေသံ သမဏဘာဝကရာနံ ဓမ္မာနံ သမ္ပာဒနေန သမဏော, တေ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန အရိယမဂ္ဂဓမ္မာတိ စတုမဂ္ဂသံသိဒ္ဓိယာ ပာဠိယံ စတ္တာရော သမဏာ ဝုတ္တာတိ တေ ဗာဟိရသမယေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပဌမော သောတာပန္နသမဏော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရိမဒေသနာယာတိ ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခော, သုဘဒ္ဒ, ဓမ္မဝိနယေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာယ ဒေသနာယ။ ဗ္ယတိရေကတော, အန္ဝယတော စ အဓိပ္ပေတော အတ္ထော ဝိဘာဝီယတီတိ ပဌမနယောပေတ္ထ ‘‘ပုရိမဒေသနာယာ’’တိ ပဒေန သင္ဂဟိတော ဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္တနော သာသနံ နိယမေန္တော အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ခော’’တိ ယောဇနာ။ အာရဒ္ဓဝိပသ္သကေဟီတိ သမာဓိကမ္မိကဝိပသ္သကေဟိ, သိခာပ္ပတ္တဝိပသ္သကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပဋ္ဌပိတဝိပသ္သနေ။ အပရေ ပန ‘‘ဗာဟိရကသမယေ ဝိပသ္သနာရမ္ဘသ္သ ဂန္ထောပိ နတ္ထေဝာတိ အဝိသေသဝစနမေတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဓိဂတဋ္ဌာနန္တိ အဓိဂတသ္သ ကာရဏံ, တဒတ္ထံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒန္တိ အတ္ထော, ယေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂော အဓိဂတော, န ဥပရိမဂ္ဂော, သော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ဌိတော အကုပ္ပဓမ္မတာယ တသ္သ, တတ္ထ ဝာ သိဒ္ဓိတော ဌိတပုဗ္ဗော ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော သောတာပန္နော, န သေသအရိယာ ဘူမန္တရုပ္ပတ္တိတော။ သောတာပန္နော ဟိ အတ္တနာ အဓိဂတဋ္ဌာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ အညသ္သ ကထေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌံ ကရေယ္ယ, န အဋ္ဌမကော အသမ္ဘဝတော။ ဧသ နယော သေသမဂ္ဂဋ္ဌေသူတိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဂုဏံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ပဂုဏံ ဝိပသ္သနာကမ္မဋ္ဌာနံ, ဧတေနေဝ ‘‘အဝိသေသဝစန’’န္တိ ဝာဒော ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    214. Yesaṃ samaṇabhāvakarānaṃ dhammānaṃ sampādanena samaṇo, te pana ukkaṭṭhaniddesena ariyamaggadhammāti catumaggasaṃsiddhiyā pāḷiyaṃ cattāro samaṇā vuttāti te bāhirasamaye sabbena sabbaṃ natthīti dassento ‘‘paṭhamo sotāpannasamaṇo’’tiādimāha. Purimadesanāyāti ‘‘yasmiñca kho, subhadda, dhammavinaye’’tiādinā vuttāya desanāya. Byatirekato, anvayato ca adhippeto attho vibhāvīyatīti paṭhamanayopettha ‘‘purimadesanāyā’’ti padena saṅgahito vāti daṭṭhabbo. Attano sāsanaṃ niyamento āha ‘‘imasmiṃ kho’’ti yojanā. Āraddhavipassakehīti samādhikammikavipassakehi, sikhāppattavipassake sandhāya vuttaṃ, na paṭṭhapitavipassane. Apare pana ‘‘bāhirakasamaye vipassanārambhassa ganthopi natthevāti avisesavacanameta’’nti vadanti. Adhigataṭṭhānanti adhigatassa kāraṇaṃ, tadatthaṃ pubbabhāgapaṭipadanti attho, yena sotāpattimaggo adhigato, na uparimaggo, so sotāpattimagge ṭhito akuppadhammatāya tassa, tattha vā siddhito ṭhitapubbo bhūtapubbagatiyāti sotāpattimaggaṭṭho sotāpanno, na sesaariyā bhūmantaruppattito. Sotāpanno hi attanā adhigataṭṭhānaṃ sotāpattimaggaṃ aññassa kathetvā sotāpattimaggaṭṭhaṃ kareyya, na aṭṭhamako asambhavato. Esa nayo sesamaggaṭṭhesūti etthāpi imināva nayena attho veditabbo. Paguṇaṃ kammaṭṭhānanti attano paguṇaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ, eteneva ‘‘avisesavacana’’nti vādo paṭikkhittoti daṭṭhabbo.

    သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ တဉ္ဟိ သဗ္ဗဉေယ္ယဓမ္မာဝဗောဓနေ ‘‘ကုသလံ ဆေကံ နိပုဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ တတ္ထ အသင္ဂအပ္ပဋိဟတံ ပဝတ္တတီတိ ကတ္ဝာ။ သမဓိကာနိ ဧကေန ဝသ္သေန။ ဉာယန္တိ ဧတေန စတုသစ္စဓမ္မံ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ဉာယော, လောကုတ္တရမဂ္ဂောတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂဓမ္မသ္သာ’’တိ။ ပဒိသ္သတိ ဧတေန အရိယမဂ္ဂော ပစ္စက္ခတော ဒိသ္သတီတိ ပဒေသော, ဝိပသ္သနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဒေသေ ဝိပသ္သနာမဂ္ဂေ’’တိ။ သမဏောပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒော ‘‘ပဒေသဝတ္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပဒေသဝတ္တိ။ပေ.။ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

    Sabbaññutaññāṇaṃadhippetaṃ. Tañhi sabbañeyyadhammāvabodhane ‘‘kusalaṃ chekaṃ nipuṇa’’nti vuccati tattha asaṅgaappaṭihataṃ pavattatīti katvā. Samadhikāni ekena vassena. Ñāyanti etena catusaccadhammaṃ yāthāvato paṭivijjhantīti ñāyo, lokuttaramaggoti āha ‘‘ariyamaggadhammassā’’ti. Padissati etena ariyamaggo paccakkhato dissatīti padeso, vipassanāti vuttaṃ ‘‘padese vipassanāmagge’’ti. Samaṇopīti ettha pi-saddo ‘‘padesavattī’’ti etthāpi ānetvā sambandhitabboti āha ‘‘padesavatti…pe… natthīti vuttaṃ hotī’’ti.

    ၂၁၅. သောတိ တထာဝုတ္တော အန္တေဝာသီ။ တေနာတိ အာစရိယေန။ အတ္တနော ဌာနေ ဌပိတော ဟောတိ ပရပဗ္ဗာဇနာဒီသု နိယုတ္တတ္တာ။

    215.Soti tathāvutto antevāsī. Tenāti ācariyena. Attano ṭhāne ṭhapito hoti parapabbājanādīsu niyuttattā.

    သက္ခိသာဝကောတိ ပစ္စက္ခသာဝကော, သမ္မုခသာဝကောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝတိ ဓရမာနေတိ ဓရမာနသ္သ ဘဂဝတော သန္တိကေ။ သေသဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗောပိ သောတိ သဗ္ဗော သော တိဝိဓောပိ။ အယံ ပန အရဟတ္တံ ပတ္တော, တသ္မာ ပရိပုဏ္ဏဂတာယ မတ္ထကပ္ပတ္တော ပစ္ဆိမော သက္ခိသာဝကောတိ။

    Sakkhisāvakoti paccakkhasāvako, sammukhasāvakoti attho. Bhagavati dharamāneti dharamānassa bhagavato santike. Sesadvayepi eseva nayo. Sabbopi soti sabbo so tividhopi. Ayaṃ pana arahattaṃ patto, tasmā paripuṇṇagatāya matthakappatto pacchimo sakkhisāvakoti.

    ပဉ္စမဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Pañcamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    တထာဂတပစ္ဆိမဝာစာဝဏ္ဏနာ

    Tathāgatapacchimavācāvaṇṇanā

    ၂၁၆. တန္တိ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ဩဝာဒကင္ဂံ ဒသ္သေတုံ။ပေ.။ ဝုတ္တံ ဓမ္မသင္ဂာဟကေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင္ဂဟိတသ္သ ဓမ္မသ္သ အတိသဇ္ဇနံ သမ္ဗောဓနံ ဒေသနာ, တသ္သေဝ ပကာရတော ဉာပနံ ဝေနေယ္ယသန္တာနေ ဌပနံ ပညာပနန္တိ ‘‘ဓမ္မောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝိနယတန္တိသင္ဂဟိတသ္သ ကာယဝာစာနံ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ လဒ္ဓာဓိဝစနသ္သ အတ္ထသ္သ အတိသဇ္ဇနံ သမ္ဗောဓနံ ဒေသနာ, တသ္သေဝ ပကာရတော ဉာပနံ အသင္ကရတော ဌပနံ ပညာပနန္တိ ‘‘ဝိနယောပိ ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိသီလသိက္ခာနိဒ္ဒေသဘာဝေန သာသနသ္သ မူလဘူတတ္တာ ဝိနယော ပဌမံ သိက္ခိတဗ္ဗောတိ တံ တာဝ အယမုဒ္ဒေသံ သရူပတော ဒသ္သေန္တော ‘‘မယာ ဟိ ဝော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေနာတိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမနီယတာဝသေန ။ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေသ္သတိ ‘‘ဣဒံ ဝော ကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ ဝော န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗသ္သ ဝိဘာဂေန အနုသာသနတော။

    216.Tanti bhikkhusaṅghassa ovādakaṅgaṃ dassetuṃ…pe… vuttaṃ dhammasaṅgāhakehīti adhippāyo. Suttābhidhammasaṅgahitassa dhammassa atisajjanaṃ sambodhanaṃ desanā, tasseva pakārato ñāpanaṃ veneyyasantāne ṭhapanaṃ paññāpananti ‘‘dhammopi desito cevapaññatto cā’’ti vuttaṃ. Tathā vinayatantisaṅgahitassa kāyavācānaṃ vinayanato ‘‘vinayo’’ti laddhādhivacanassa atthassa atisajjanaṃ sambodhanaṃ desanā, tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpananti ‘‘vinayopi desito ceva paññatto cā’’ti vuttaṃ. Adhisīlasikkhāniddesabhāvena sāsanassa mūlabhūtattā vinayo paṭhamaṃ sikkhitabboti taṃ tāva ayamuddesaṃ sarūpato dassento ‘‘mayā hi vo’’tiādimāha. Tattha sattāpattikkhandhavasenāti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamanīyatāvasena . Satthukiccaṃ sādhessati ‘‘idaṃ vo kattabbaṃ, idaṃ vo na kattabba’’nti kattabbākattabbassa vibhāgena anusāsanato.

    တေန တေနာကာရေနာတိ တေန တေန ဝေနေယ္ယာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ပကာရေန။ ဣမေ ဓမ္မေတိ ဣမေ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ။ တပ္ပဓာနတ္တာ သုတ္တန္တဒေသနာယ ‘‘သုတ္တန္တပိဋကံ ဒေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေသ္သတိ တံတံစရိယာနုရူပံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုသာသနတော။ ကုသလာကုသလာဗ္ယာကတဝသေန နဝ ဟေတူ။ ‘‘သတ္တ ဖသ္သာ’’တိအာဒိ သတ္တဝိညာဏဓာတုသမ္ပယောဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနုလောမေ တိကပဋ္ဌာနာဒယော ဆ, တထာ ဓမ္မပစ္စနီယေ, ဓမ္မာနုလောမပစ္စနီယေ, ဓမ္မပစ္စနီယာနုလောမေတိ စတုဝီသတိ သမန္တပဋ္ဌာနာနိ ဧတသ္သာတိ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနံ, တံ ပန ပစ္စယာနုလောမာဒိဝသေန ဝိဘဇိယမာနံ အပရိမာဏနယံ ဧဝာတိ အာဟ ‘‘အနန္တနယမဟာပဋ္ဌာနပဋိမဏ္ဍိတ’’န္တိ။ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေသ္သတီတိ ခန္ဓာဒိဝိဘာဂေန ဉာယမာနံ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာဝဟတ္တာ သတ္ထာရာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ကာတဗ္ဗကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေသ္သတိ။

    Tenatenākārenāti tena tena veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpena pakārena. Ime dhammeti ime sattatiṃsabodhipakkhiyadhamme. Tappadhānattā suttantadesanāya ‘‘suttantapiṭakaṃ desita’’nti vuttaṃ. Satthukiccaṃ sādhessati taṃtaṃcariyānurūpaṃ sammāpaṭipattiyā anusāsanato. Kusalākusalābyākatavasena nava hetū. ‘‘Satta phassā’’tiādi sattaviññāṇadhātusampayogavasena vuttaṃ. Dhammānulome tikapaṭṭhānādayo cha, tathā dhammapaccanīye, dhammānulomapaccanīye, dhammapaccanīyānulometi catuvīsati samantapaṭṭhānāni etassāti catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ, taṃ pana paccayānulomādivasena vibhajiyamānaṃ aparimāṇanayaṃ evāti āha ‘‘anantanayamahāpaṭṭhānapaṭimaṇḍita’’nti. Satthukiccaṃ sādhessatīti khandhādivibhāgena ñāyamānaṃ catusaccasambodhāvahattā satthārā sammāsambuddhena kātabbakiccaṃ nipphādessati.

    ဩဝဒိသ္သန္တိ အနုသာသိသ္သန္တိ ဩဝာဒာနုသာသနီကိစ္စနိပ္ဖာဒနတော။

    Ovadissanti anusāsissanti ovādānusāsanīkiccanipphādanato.

    စာရိတ္တန္တိ သမုဒာစာရာ, နဝေသု ပိယာလာပံ ဝုဍ္ဎေသု ဂာရဝာလာပန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဘန္တေတိ ဝာ အာယသ္မာတိ ဝာ’’တိ။ ဂာရဝဝစနံ ဟေတံ ယဒိဒံ ဘန္တေတိ ဝာ အာယသ္မာတိ ဝာ, လောကေ ပန ‘‘တတ္ရ ဘဝ’’န္တိ, ‘‘ဒေဝာနံ ပိယာ’’တိ စ ဂာရဝဝစနမေဝ။

    Cārittanti samudācārā, navesu piyālāpaṃ vuḍḍhesu gāravālāpanti attho. Tenāha ‘‘bhanteti vā āyasmāti vā’’ti. Gāravavacanaṃ hetaṃ yadidaṃ bhanteti vā āyasmāti vā, loke pana ‘‘tatra bhava’’nti, ‘‘devānaṃ piyā’’ti ca gāravavacanameva.

    ‘‘အာကင္ခမာနော သမူဟနတူ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န အာကင္ခမာနော န သမူဟနတူ’’တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိကပ္ပဝစနေနေဝ ဌပေသီ’’တိ။ ဗလန္တိ ဉာဏဗလံ။ ယဒိ အသမူဟနနံ ဒိဋ္ဌံ, တဒေဝ စ ဣစ္ဆိတံ, အထ ကသ္မာ ဘဂဝာ ‘‘အာကင္ခမာနော သမူဟနတူ’’တိ အဝောစာတိ? တထာရူပပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန။ သန္တိ ဟိ ကေစိ ခုဒ္ဒာနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒာနိ သမာဒာယ သံဝတ္တိတုံ အနိစ္ဆန္တာ, တေသံ တထာ အဝုစ္စမာနေ ဘဂဝတိ ဝိဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, တံ တေသံ ဘဝိသ္သတိ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ, တထာ ပန ဝုတ္တေ တေသံ ဝိဃာတော န ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ ‘‘အမ္ဟာကံ ဧဝာယံ ဒောသော, ယတော အမ္ဟေသု ဧဝ ကေစိ သမူဟနနံ န ဣစ္ဆန္တီ’’တိ။ ကေစိ ‘‘သကလသ္သ ပန သာသနသ္သ သင္ဃာယတ္တဘာဝကရဏတ္ထံ တထာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ သတ္ထာရာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ သမဏာ သက္ယပုတ္တိယာ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ဇီဝိတံ ဝိယ ရက္ခန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ‘‘ခုဒ္ဒာနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒာနိ အာကင္ခမာနော သင္ဃော သမူဟနတူ’’တိ ဝုတ္တေပိ န သမူဟနိံသု, အညဒတ္ထု ‘‘ပုရတော ဝိယ တသ္သ အစ္စယေပိ ရက္ခိံသု ဧဝာ’’တိ သတ္ထုသာသနသ္သ , သင္ဃသ္သ စ မဟန္တဘာဝဒသ္သနတ္ထမ္ပိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ အာယသ္မာ အာနန္ဒော, အညေပိ ဝာ ဘိက္ခူ ‘‘ကတမံ ပန ဘန္တေ ခုဒ္ဒကံ, ကတမံ အနုခုဒ္ဒက’’န္တိ န ပုစ္ဆိံသု သမူဟနဇ္ဈာသယသ္သေဝ အဘာဝတော။

    ‘‘Ākaṅkhamāno samūhanatū’’ti vutte ‘‘na ākaṅkhamāno na samūhanatū’’tipi vuttameva hotīti āha ‘‘vikappavacaneneva ṭhapesī’’ti. Balanti ñāṇabalaṃ. Yadi asamūhananaṃ diṭṭhaṃ, tadeva ca icchitaṃ, atha kasmā bhagavā ‘‘ākaṅkhamāno samūhanatū’’ti avocāti? Tathārūpapuggalajjhāsayavasena. Santi hi keci khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samādāya saṃvattituṃ anicchantā, tesaṃ tathā avuccamāne bhagavati vighāto uppajjeyya, taṃ tesaṃ bhavissati dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya, tathā pana vutte tesaṃ vighāto na uppajjeyya ‘‘amhākaṃ evāyaṃ doso, yato amhesu eva keci samūhananaṃ na icchantī’’ti. Keci ‘‘sakalassa pana sāsanassa saṅghāyattabhāvakaraṇatthaṃ tathā vutta’’nti vadanti. Yañca kiñci satthārā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ samaṇā sakyaputtiyā sirasā sampaṭicchitvā jīvitaṃ viya rakkhanti. Tathā hi te ‘‘khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni ākaṅkhamāno saṅgho samūhanatū’’ti vuttepi na samūhaniṃsu, aññadatthu ‘‘purato viya tassa accayepi rakkhiṃsu evā’’ti satthusāsanassa , saṅghassa ca mahantabhāvadassanatthampi tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi āyasmā ānando, aññepi vā bhikkhū ‘‘katamaṃ pana bhante khuddakaṃ, katamaṃ anukhuddaka’’nti na pucchiṃsu samūhanajjhāsayasseva abhāvato.

    န တံ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘နာဂသေနတ္ထေရော ခုဒ္ဒာနုခုဒ္ဒကံ ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ တံ နေသံ ဝစနံ ဣမိနာ ဝုတ္တာကာရေန န ဂဟေတဗ္ဗံ အဓိပ္ပာယသ္သ အဝိဒိတတ္တာ။ ဣဒာနိ တံ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘နာဂသေနတ္ထေရော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ နာဂသေနတ္ထေရော (မိလိန္ဒပဉ္ဟေ အဘေဇ္ဇဝဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရော) ပရေသံ ဝာဒပထောပစ္ဆေဒနတ္ထံ သင္ဂီတိကာလေ ဓမ္မသင္ဂာဟကမဟာထေရေဟိ ဂဟိတကောဋ္ဌာသေသု စ အန္တိမကောဋ္ဌာသမေဝ ဂဟေတ္ဝာ မိလိန္ဒရာဇာနံ ပညာပေသိ။ မဟာကသ္သပတ္ထေရော ပန ဧကသိက္ခာပဒမ္ပိ အသမူဟနိတုကာမတာယ တထာ ကမ္မဝာစံ သာဝေတိ, တသ္မာ တံ တေသံ ဝစနံ တထာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

    Na taṃ evaṃ gahetabbanti ‘‘nāgasenatthero khuddānukhuddakaṃ jānātī’’tiādinā vuttaṃ taṃ nesaṃ vacanaṃ iminā vuttākārena na gahetabbaṃ adhippāyassa aviditattā. Idāni taṃ adhippāyaṃ vibhāvetuṃ ‘‘nāgasenattherohī’’tiādi vuttaṃ. Yasmā nāgasenatthero (milindapañhe abhejjavagge vitthāro) paresaṃ vādapathopacchedanatthaṃ saṅgītikāle dhammasaṅgāhakamahātherehi gahitakoṭṭhāsesu ca antimakoṭṭhāsameva gahetvā milindarājānaṃ paññāpesi. Mahākassapatthero pana ekasikkhāpadampi asamūhanitukāmatāya tathā kammavācaṃ sāveti, tasmā taṃ tesaṃ vacanaṃ tathā na gahetabbaṃ.

    ၂၁၇. ဒ္ဝေဠ္ဟကန္တိ ဒ္ဝိဓာဂာဟော, အနေကံသဂ္ဂာဟောတိ အတ္ထော။ ဝိမတီတိ သံသယာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆိတုံ အသမတ္ထတာ’’တိ။ တံ ဝော ဝဒာမီတိ တံ သံသယဝန္တံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝော တုမ္ဟေ ဝဒာမိ။

    217.Dveḷhakanti dvidhāgāho, anekaṃsaggāhoti attho. Vimatīti saṃsayāpatti. Tenāha ‘‘vinicchituṃ asamatthatā’’ti. Taṃ vo vadāmīti taṃ saṃsayavantaṃ bhikkhuṃ sandhāya vo tumhe vadāmi.

    နိက္ကင္ခဘာဝပစ္စက္ခကရဏဉာဏံ ယေဝာတိ ဗုဒ္ဓာဒီသု တေသံ ဘိက္ခူနံ နိက္ကင္ခဘာဝသ္သ ပစ္စက္ခကာရိယာဘာဝတော တမတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဌိတံ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။

    Nikkaṅkhabhāvapaccakkhakaraṇañāṇaṃ yevāti buddhādīsu tesaṃ bhikkhūnaṃ nikkaṅkhabhāvassa paccakkhakāriyābhāvato tamatthaṃ paṭivijjhitvā ṭhitaṃ sabbaññutaññāṇameva. Ettha etasmiṃ atthe.

    ၂၁၈. အပ္ပမဇ္ဇနံ အပ္ပမာဒော, သော ပန အတ္ထတော ဉာဏူပသဉ္ဟိတာ သတိ။ ယသ္မာ တတ္ထ သတိယာ ဗ္ယာပာရော သာတိသယော, တသ္မာ ‘‘သတိအဝိပ္ပဝာသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပမာဒပဒေယေဝ ပက္ခိပိတ္ဝာ အဒာသိ တံ အတ္ထတော, တသ္သ သကလသ္သ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ သင္ဂဏ္ဟနတော စ။

    218. Appamajjanaṃ appamādo, so pana atthato ñāṇūpasañhitā sati. Yasmā tattha satiyā byāpāro sātisayo, tasmā ‘‘satiavippavāsenā’’ti vuttaṃ. Appamādapadeyeva pakkhipitvā adāsi taṃ atthato, tassa sakalassa buddhavacanassa saṅgaṇhanato ca.

    ပရိနိဗ္ဗုတကထာဝဏ္ဏနာ

    Parinibbutakathāvaṇṇanā

    ၂၁၉. ဈာနာဒီသု, စိတ္တေ စ ပရမုက္ကံသဂတဝသီဘာဝတာယ ‘‘ဧတ္တကေ ကာလေ ဧတ္တကာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာမီ’’တိ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတ္ဝာ သမာပတ္တိ သမာပဇ္ဇနံ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာနပရိကမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ထေရောတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော။

    219. Jhānādīsu, citte ca paramukkaṃsagatavasībhāvatāya ‘‘ettake kāle ettakā samāpattiyo samāpajjitvā parinibbāyissāmī’’ti kālaparicchedaṃ katvā samāpatti samāpajjanaṃ ‘‘parinibbānaparikamma’’nti adhippetaṃ. Theroti anuruddhatthero.

    အယမ္ပိ စာတိ ယထာဝုတ္တပဉ္စသဋ္ဌိယာ ဈာနာနံ သမာပန္နဘာဝကထာပိ သင္ခေပကထာ ဧဝ, ကသ္မာ ? ယသ္မာ ဘဂဝာ တဒာပိ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိယော သဗ္ဗာပိ အပရိဟာပေတ္ဝာ သမာပဇ္ဇိ ဧဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘နိဗ္ဗာနပုရံ ပဝိသန္တော’’တိအာဒိမာဟ။

    Ayampicāti yathāvuttapañcasaṭṭhiyā jhānānaṃ samāpannabhāvakathāpi saṅkhepakathā eva, kasmā ? Yasmā bhagavā tadāpi devasikaṃ vaḷañjanasamāpattiyo sabbāpi aparihāpetvā samāpajji evāti dassento ‘‘nibbānapuraṃ pavisanto’’tiādimāha.

    ဣမာနိ ဒ္ဝေပိ သမနန္တရာနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယပိ ယေဘုယ္ယေနာနန္တရိယကတာယ ဈာနပက္ခိကဘာဝတော, ယသ္မာ ဘဝင္ဂစိတ္တံ သဗ္ဗပစ္ဆိမံ, တတော ဘဝတော စဝနတော ‘‘စုတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ န ကေဝလံ အယမေဝ ဘဂဝာ, အထ ခော သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ဘဝင္ဂစိတ္တေနေဝ စဝန္တီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Imāni dvepi samanantarāneva paccavekkhaṇāyapi yebhuyyenānantariyakatāya jhānapakkhikabhāvato, yasmā bhavaṅgacittaṃ sabbapacchimaṃ, tato bhavato cavanato ‘‘cutī’’ti vuccati, tasmā na kevalaṃ ayameva bhagavā, atha kho sabbepi sattā bhavaṅgacitteneva cavantīti dassetuṃ ‘‘ye hi kecī’’tiādi vuttaṃ.

    ၂၂၀. ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလဝိရဟိတောတိ သီလာဒိဂုဏေဟိ အသဒိသတာယ သဒိသပုဂ္ဂလရဟိတော။

    220.Paṭibhāgapuggalavirahitoti sīlādiguṇehi asadisatāya sadisapuggalarahito.

    ၂၂၁. သင္ခာရာ ဝူပသမန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝူပသမောတိ ဧဝံသင္ခာတံ ဉာတံ ကထိတံ နိဗ္ဗာနံ။

    221. Saṅkhārā vūpasamanti etthāti vūpasamoti evaṃsaṅkhātaṃ ñātaṃ kathitaṃ nibbānaṃ.

    ၂၂၂. ယန္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယော ကာလံ အကရီ’’တိ။

    222.Yanti paccatte upayogavacananti āha ‘‘yo kālaṃ akarī’’ti.

    သုဝိကသိတေနေဝာတိ ပီတိသောမနသ္သယောဂတော သုဋ္ဌု ဝိကသိတေန မုဒိတေန။ ဝေဒနံ အဓိဝာသေသိ အဘာဝသမုဒယော ကတော သုဋ္ဌု ပရိညာတတ္တာ။ အနာဝရဏဝိမောက္ခော သဗ္ဗသော နိဗ္ဗုတဘာဝတော။

    Suvikasitenevāti pītisomanassayogato suṭṭhu vikasitena muditena. Vedanaṃ adhivāsesi abhāvasamudayo kato suṭṭhu pariññātattā. Anāvaraṇavimokkho sabbaso nibbutabhāvato.

    ၂၂၃. အာကရောန္တိ အတ္တနော ဖလာနိ သမာနာကာရေ ကရောန္တီတိ အာကာရာ, ကာရဏာနိ။ သဗ္ဗာကာရဝရူပေတေတိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရဝရေဟိ ဥတ္တမကာရဏေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတေတိ အတ္ထော။

    223. Ākaronti attano phalāni samānākāre karontīti ākārā, kāraṇāni. Sabbākāravarūpeteti sabbehi ākāravarehi uttamakāraṇehi sīlādiguṇehi samannāgateti attho.

    ၂၂၅. ကထံဘူတာတိ ကီဒိသာဘူတာ။

    225.Kathaṃbhūtāti kīdisābhūtā.

    စုလ္လကဒ္ဓာနန္တိ ပရိတ္တံ ကာလံ ဒ္ဝတ္တိနာဍိကာမတ္တံ ဝေလံ။

    Cullakaddhānanti parittaṃ kālaṃ dvattināḍikāmattaṃ velaṃ.

    ဗုဒ္ဓသရီရပူဇာဝဏ္ဏနာ

    Buddhasarīrapūjāvaṇṇanā

    ၂၂၇. ကံသတာဠာဒိ တာဠံ အဝစရတိ ဧတ္ထာတိ ‘‘တာဠာဝစရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ အာတတာဒိတူရိယဘဏ္ဍံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗံ တူရိယဘဏ္ဍ’’န္တိ။

    227. Kaṃsatāḷādi tāḷaṃ avacarati etthāti ‘‘tāḷāvacara’’nti vuccati ātatāditūriyabhaṇḍaṃ. Tenāha ‘‘sabbaṃ tūriyabhaṇḍa’’nti.

    ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေနေဝာတိ အညေန ဒိသာဘာဂေန အနာဟရိတ္ဝာ ယမကသာလာနံ ဌာနတော ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေနေဝ, တတောပိ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂံ ဟရိတ္ဝာ နေတ္ဝာ။

    Dakkhiṇadisābhāgenevāti aññena disābhāgena anāharitvā yamakasālānaṃ ṭhānato dakkhiṇadisābhāgeneva, tatopi dakkhiṇadisābhāgaṃ haritvā netvā.

    ဇေတဝနသဒိသေတိ သာဝတ္ထိယာ ဇေတဝနသဒိသေ ဌာနေ, ‘‘ဇေတဝနသဒိသေ ဌာနေ’’တိပိ ပာဌော။

    Jetavanasadiseti sāvatthiyā jetavanasadise ṭhāne, ‘‘jetavanasadise ṭhāne’’tipi pāṭho.

    ၂၂၈. ပသာဓနမင္ဂလသာလာယာတိ အဘိသေကကာလေ အလင္ကရဏမင္ဂလသာလာယ။

    228.Pasādhanamaṅgalasālāyāti abhisekakāle alaṅkaraṇamaṅgalasālāya.

    ၂၂၉. ဒေဝဒာနိယောတိ တသ္သ စောရသ္သ နာမံ။

    229.Devadāniyoti tassa corassa nāmaṃ.

    မဟာကသ္သပတ္ထေရဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Mahākassapattheravatthuvaṇṇanā

    ၂၃၁. ပာဝာယာတိ ပာဝာ နဂရတော။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဇာနနသ္သ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနံ အဇာနန္တော ‘‘ဒသဗလံ ပသ္သိသ္သာမီ’’တိ ထေရော စိန္တေသိ, သတ္ထု သရီရေ ဝာ သတ္ထုသညံ ဥပ္ပာဒေန္တော တထာ စိန္တေသိ။ တေနေဝာဟ ‘‘အထ ဘဂဝန္တံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ’’တိ။ ‘‘ဓုဝံ ပရိနိဗ္ဗုတော ဘဝိသ္သတီ’’တိ စိန္တေသိ ပာရိသေသဉာယေန။ ဇာနန္တောပိ ထေရော အာဇီဝကံ ပုစ္ဆိယေဝ, ပုစ္ဆနေ ပန ကာရဏံ သယမေဝ ပကာသေတုံ ‘‘ကိံ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

    231.Pāvāyāti pāvā nagarato. Āvajjanapaṭibaddhattā jānanassa anāvajjitattā satthu parinibbānaṃ ajānanto ‘‘dasabalaṃ passissāmī’’ti thero cintesi, satthu sarīre vā satthusaññaṃ uppādento tathā cintesi. Tenevāha ‘‘atha bhagavantaṃ ukkhipitvā’’ti. ‘‘Dhuvaṃ parinibbuto bhavissatī’’ti cintesi pārisesañāyena. Jānantopi thero ājīvakaṃ pucchiyeva, pucchane pana kāraṇaṃ sayameva pakāsetuṃ ‘‘kiṃ panā’’tiādi āraddhaṃ.

    အဇ္ဇ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတောတိ အဇ္ဇ ဒိဝသတော ပဋိလောမတော သတ္တမေ အဟနိ ပရိနိဗ္ဗုတော။

    Ajja sattāhaparinibbutoti ajja divasato paṭilomato sattame ahani parinibbuto.

    ၂၃၂. နာဠိယာ ဝာပကေနာတိ နာဠိယာ စေဝ ထဝိကာယ စ။

    232.Nāḷiyā vāpakenāti nāḷiyā ceva thavikāya ca.

    မဉ္ဇုကေတိ မဉ္ဇုဘာဏိနေ မဓုရသ္သရေ။ ပဋိဘာနေယ္ယကေတိ ပဋိဘာနဝန္တေ။ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ပာတဗ္ဗယာဂူတိ ပဌမံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ပိဝိတဗ္ဗယာဂု။

    Mañjuketi mañjubhāṇine madhurassare. Paṭibhāneyyaketi paṭibhānavante. Bhuñjitvā pātabbayāgūti paṭhamaṃ bhuñjitvā pivitabbayāgu.

    တသ္သာတိ သုဘဒ္ဒသ္သ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတသ္သ။

    Tassāti subhaddassa vuḍḍhapabbajitassa.

    အာရာဓိတသာသနေတိ သမာဟိတသာသနေ။ အလန္တိ သမတ္ထော။ ပာပောတိ ပာပပုဂ္ဂလော။ ဩသက္ကာပေတုန္တိ ဟာပေတုံ အန္တရဓာပေတုံ။

    Ārādhitasāsaneti samāhitasāsane. Alanti samattho. Pāpoti pāpapuggalo. Osakkāpetunti hāpetuṃ antaradhāpetuṃ.

    ပဉ္ဟဝာရာတိ ပဉ္ဟာ ဝိယ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ, (ဓ. သ. ၁.၁) ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁.၂၅၁) စ ပဝတ္တာနိ ဧကံ ဒ္ဝေ ဘူမန္တရာနိ။ မူလေ နဋ္ဌေ ပိသာစသဒိသာ ဘဝိသ္သာမာတိ ယထာ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထော ပိသာစော တသ္သ သာခာပရိဝာရေ နဋ္ဌေ ခန္ဓံ နိသ္သာယ ဝသတိ, ခန္ဓေ နဋ္ဌေ မူလံ နိသ္သာယ ဝသတိ, မူလေ ပန နဋ္ဌေ အနိသ္သယောဝ ဟောတိ, တထာ ဘဝိသ္သာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ မူလေ နဋ္ဌေတိ ပိသာစေန ကိရ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ကဉ္စိဒေဝ မူလံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ အတ္တနော ပုတ္တသ္သ ဒိန္နံ, ယာဝ တံ တသ္သ ဟတ္ထတော န ဝိဂစ္ဆတိ, တာဝ သော တံ ပဒေသံ အဒိသ္သမာနရူပော ဝိစရတိ။ ယဒာ ပန တသ္မိံ ကေနစိ အစ္ဆိန္နဘာဝေန ဝာ သတိဝိပ္ပဝာသဝသေန ဝာ နဋ္ဌေ မနုသ္သာနမ္ပိ ဒိသ္သမာနရူပော ဝိစရတိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မူလေ နဋ္ဌေ ပိသာစသဒိသာ ဘဝိသ္သာမာ’’တိ။

    Pañhavārāti pañhā viya vissajjanāni ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādinā, (dha. sa. 1.1) ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’tiādinā (dha. sa. 1.251) ca pavattāni ekaṃ dve bhūmantarāni.Mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāmāti yathā rukkhe adhivattho pisāco tassa sākhāparivāre naṭṭhe khandhaṃ nissāya vasati, khandhe naṭṭhe mūlaṃ nissāya vasati, mūle pana naṭṭhe anissayova hoti, tathā bhavissāmāti attho. Atha vā mūle naṭṭheti pisācena kira rukkhagacchādīnaṃ kañcideva mūlaṃ chinditvā attano puttassa dinnaṃ, yāva taṃ tassa hatthato na vigacchati, tāva so taṃ padesaṃ adissamānarūpo vicarati. Yadā pana tasmiṃ kenaci acchinnabhāvena vā sativippavāsavasena vā naṭṭhe manussānampi dissamānarūpo vicarati, taṃ sandhāyāha ‘‘mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāmā’’ti.

    မံ ကာယသက္ခိံ ကတ္ဝာတိ တံ ပဋိပဒံ ကာယေန သစ္ဆိကတဝန္တံ တသ္မာ တသ္သာ ဒေသနာယ သက္ခိဘူတံ မံ ကတ္ဝာ။ ပဋိစ္ဆာပေသိ တံ ပဋိစ္ဆာပနံ ကသ္သပသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗံ။

    Maṃ kāyasakkhiṃ katvāti taṃ paṭipadaṃ kāyena sacchikatavantaṃ tasmā tassā desanāya sakkhibhūtaṃ maṃ katvā. Paṭicchāpesi taṃ paṭicchāpanaṃ kassapasuttena dīpetabbaṃ.

    ၂၃၃. စန္ဒနဃဋိကာဗာဟုလ္လတော စန္ဒနစိတကာ။

    233. Candanaghaṭikābāhullato candanacitakā.

    တံ သုတ္ဝာတိ တံ အာယသ္မတာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ဒေဝတာနံ အဓိပ္ပာယံ သုတ္ဝာ။

    Taṃ sutvāti taṃ āyasmatā anuruddhattherena vuttaṃ devatānaṃ adhippāyaṃ sutvā.

    ၂၃၄. ဒသိကတန္တံ ဝာတိ ပလိဝေဌိတအဟတကာသိကဝတ္ထာနံ ဒသဌာနေန တန္တုမတ္တမ္ပိ ဝာ။ ဒာရုက္ခန္ဓံ ဝာတိ စန္ဒနာဒိစိတကဒာရုက္ခန္ဓံ ဝာ။

    234.Dasikatantaṃ vāti paliveṭhitaahatakāsikavatthānaṃ dasaṭhānena tantumattampi vā. Dārukkhandhaṃ vāti candanādicitakadārukkhandhaṃ vā.

    ၂၃၅. သမုဒာယေသု ပဝတ္တဝောဟာရာနံ အဝယဝေသု ဒိသ္သနတော သရီရသ္သ အဝယဝဘူတာနိ အဋ္ဌီနိ ‘‘သရီရာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။

    235. Samudāyesu pavattavohārānaṃ avayavesu dissanato sarīrassa avayavabhūtāni aṭṭhīni ‘‘sarīrānī’’ti vuttāni.

    န ဝိပ္ပကိရိံသူတိ သရူပေနေဝ ဌိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘သေသာ ဝိပ္ပကိရိံသူ’’တိ ဝတ္ဝာ ယထာ ပန တာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာ အဟေသုံ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Na vippakiriṃsūti sarūpeneva ṭhitāti attho. ‘‘Sesā vippakiriṃsū’’ti vatvā yathā pana tā vippakiṇṇā ahesuṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ.

    ဥဒကဓာရာ နိက္ခမိတ္ဝာ နိဗ္ဗာပေသုန္တိ ဒေဝတာနုဘာဝေန။ ဧဝံ မဟတိယော ဗဟူ ဥဒကဓာရာ ကိမတ္ထာယာတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော စိတကော မဟန္တော’’တိ။ မဟာ ဟိ သော ဝီသရတနသတိကော။ အဋ္ဌဒန္တကေဟီတိ နင္ဂလေဟိ အဋ္ဌေဝ ဟိ နေသံ ဒန္တသဒိသာနိ ပောတ္ထာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌဒန္တကာနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Udakadhārā nikkhamitvā nibbāpesunti devatānubhāvena. Evaṃ mahatiyo bahū udakadhārā kimatthāyāti āha ‘‘bhagavato citako mahanto’’ti. Mahā hi so vīsaratanasatiko. Aṭṭhadantakehīti naṅgalehi aṭṭheva hi nesaṃ dantasadisāni potthāni honti, tasmā ‘‘aṭṭhadantakānī’’ti vuccati.

    ဓမ္မကထာဝ ပမာဏန္တိ အတိဝိယ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဘာဝတော ပသ္သန္တာနံ, သုဏန္တာနဉ္စ သာတိသယံ ပသာဒာဝဟဘာဝတော, သဝိသေသံ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝဒီပနတော။ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သ ဟိ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ဧဝရူပော အာနုဘာဝောတိ တံ ပဝတ္တိံ ကထေန္တာနံ ဓမ္မကထိကာနံ အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပံ ပဝတ္တိယမာနာ ဓမ္မကထာ ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗသ္သ အတ္ထသ္သ မဟာဝိသယတ္တာ, တသ္မာ ဝဏ္ဏနာဘူမိ နာမေသာတိ အဓိပ္ပာယော။ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓပရိဘဏ္ဍံ ကာရေတ္ဝာတိ တဂရကုင္ကုမယဝနပုပ္ဖတမာလပတ္တာနိ ပိသိတ္ဝာ ကတဂန္ဓေန ပရိဘဏ္ဍံ ကာရေတ္ဝာ။ ခစိတ္ဝာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဩလမ္ဗနဝသေန ရစေတ္ဝာ, ဂန္ဓဝတ္ထူနိ ဂဟေတ္ဝာ ဂန္ထိတမာလာ ဂန္ဓဒာမာနိ ရတနာဝဠိယော ရတနဒာမာနိ။ ဗဟိကိလဉ္ဇပရိက္ခေပသ္သ, အန္တောသာဏိပရိက္ခေပသ္သ ကရဏေန သာဏိကိလဉ္ဇပရိက္ခေပံ ကာရေတ္ဝာ။ ဝာတဂ္ဂာဟိနိယော ပဋာကာ ဝာတပဋာကာ။ သရဘရူပပာဒကော ပလ္လင္ကော သရဘမယပလ္လင္ကော, တသ္မိံ သရဘမယပလ္လင္ကေ။

    Dhammakathāvapamāṇanti ativiya acchariyabbhutabhāvato passantānaṃ, suṇantānañca sātisayaṃ pasādāvahabhāvato, savisesaṃ buddhānubhāvadīpanato. Parinibbutassa hi buddhassa bhagavato evarūpo ānubhāvoti taṃ pavattiṃ kathentānaṃ dhammakathikānaṃ attano ñāṇabalānurūpaṃ pavattiyamānā dhammakathā evettha pamāṇaṃ vaṇṇetabbassa atthassa mahāvisayattā, tasmā vaṇṇanābhūmi nāmesāti adhippāyo. Catujjātiyagandhaparibhaṇḍaṃ kāretvāti tagarakuṅkumayavanapupphatamālapattāni pisitvā katagandhena paribhaṇḍaṃ kāretvā. Khacitvāti tattha tattha olambanavasena racetvā, gandhavatthūni gahetvā ganthitamālā gandhadāmāni ratanāvaḷiyo ratanadāmāni. Bahikilañjaparikkhepassa, antosāṇiparikkhepassa karaṇena sāṇikilañjaparikkhepaṃ kāretvā. Vātaggāhiniyo paṭākā vātapaṭākā. Sarabharūpapādako pallaṅko sarabhamayapallaṅko, tasmiṃ sarabhamayapallaṅke.

    သတ္တိဟတ္ထာ ပုရိသာ သတ္တိယော တံသဟစရဏတော ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ, တေဟိ သမန္တတော ရက္ခာပနံ ပဉ္စကရဏန္တိ အာဟ ‘‘သတ္တိဟတ္ထေဟိ ပုရိသေဟိ ပရိက္ခိပာပေတ္ဝာ’’တိ။ ဓနူဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သန္နာဟဂဝစ္ဆိကံ ဝိယ ကတ္ဝာ နိရန္တရာဝဋ္ဌိတအာရက္ခသန္နာဟေန ဂဝစ္ဆိဇာလံ ဝိယ ကတ္ဝာ။

    Sattihatthā purisā sattiyo taṃsahacaraṇato yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti, tehi samantato rakkhāpanaṃ pañcakaraṇanti āha ‘‘sattihatthehi purisehi parikkhipāpetvā’’ti. Dhanūhīti etthāpi eseva nayo. Sannāhagavacchikaṃviya katvā nirantarāvaṭṭhitaārakkhasannāhena gavacchijālaṃ viya katvā.

    သာဓုကီဠိတန္တိ သပရဟိတံ သာဓနဋ္ဌေန သာဓူ, တေသံ ကီဠိတံ ဥဠာရပုညပသဝနတော, သမ္ပရာယိကတ္ထာဝိရောဓိကံ ကီဠာဝိဟာရန္တိ အတ္ထော။

    Sādhukīḷitanti saparahitaṃ sādhanaṭṭhena sādhū, tesaṃ kīḷitaṃ uḷārapuññapasavanato, samparāyikatthāvirodhikaṃ kīḷāvihāranti attho.

    သရီရဓာတုဝိဘဇနဝဏ္ဏနာ

    Sarīradhātuvibhajanavaṇṇanā

    ၂၃၆. ဣမိနာဝ နိယာမေနာတိ ယေန နီဟာရေန မဟာတလေ နိသိန္နော ကဉ္စိ ပရိဟာရံ အကတ္ဝာ ကေဝလံ ဣမိနာ နိယာမေနေဝ။ သုပိနကောတိ ဒုသ္သုပိနကော။ ဒုကူလဒုပဋ္ဋံ နိဝာသေတ္ဝာတိ ဒ္ဝေ ဒုကူလဝတ္ထာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ နိဝာသေတ္ဝာ။ ဧဝဉ္ဟိ တာနိ သောကသမပ္ပိတသ္သာပိ အဘသ္သိတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တိ။

    236.Imināva niyāmenāti yena nīhārena mahātale nisinno kañci parihāraṃ akatvā kevalaṃ iminā niyāmeneva. Supinakoti dussupinako. Dukūladupaṭṭaṃ nivāsetvāti dve dukūlavatthāni ekajjhaṃ katvā nivāsetvā. Evañhi tāni sokasamappitassāpi abhassitvā tiṭṭhanti.

    အဘိသေကသိဉ္စကောတိ ရဇ္ဇာဘိသေကေ အဘိသေကမင္ဂလသိဉ္စကော ဥတ္တမမင္ဂလဘာဝတော။ ဝိသညီ ဇာတော ယထာ တံ ဘဂဝတော ဂုဏဝိသေသာမတရသညုတာယ အဝဋ္ဌိတပေမော ပောထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓာယ ပတိဋ္ဌိတပသာဒော ကတူပကာရတာယ သဉ္ဇနိတစိတ္တမဒ္ဒဝော။

    Abhisekasiñcakoti rajjābhiseke abhisekamaṅgalasiñcako uttamamaṅgalabhāvato. Visaññī jāto yathā taṃ bhagavato guṇavisesāmatarasaññutāya avaṭṭhitapemo pothujjanikasaddhāya patiṭṭhitapasādo katūpakāratāya sañjanitacittamaddavo.

    သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗိသကဝဏ္ဏန္တိ သုဝိရစိတ အပသ္သေနသဒိသံ။

    Suvaṇṇabimbisakavaṇṇanti suviracita apassenasadisaṃ.

    ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပာဝေယ္ယကာ ပာဠိယံ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဂဟိတာ, ကိံ တေ ကုသိနာရာယ အာသန္နတရာပိ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဥဋ္ဌိတာ? အာမ, သဗ္ဗပစ္ဆတော ဥဋ္ဌိတာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ပာဝေယ္ယကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Kasmā panettha pāveyyakā pāḷiyaṃ sabbapacchato gahitā, kiṃ te kusinārāya āsannatarāpi sabbapacchato uṭṭhitā? Āma, sabbapacchato uṭṭhitāti dassetuṃ ‘‘tattha pāveyyakā’’tiādi vuttaṃ.

    ဓာတုပာသနတ္ထန္တိ သတ္ထု ဓာတူနံ ပယိရုပာသနာယ။ နေသံ ပက္ခာ အဟေသုံ ‘‘ဉာယေန တေသံ သန္တကာ ဓာတုယော’’တိ။

    Dhātupāsanatthanti satthu dhātūnaṃ payirupāsanāya. Nesaṃ pakkhā ahesuṃ ‘‘ñāyena tesaṃ santakā dhātuyo’’ti.

    ၂၃၇. ဒောဏဂဇ္ဇိတံ နာမ အဝောစ သတ္ထု အဝတ္ထတ္တယူပသံဟိတံ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဘဂဝာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တော ဒောဏော ဗ္ရာဟ္မဏော ယာဝ မေ ပဒဝဠဉ္ဇံ ပသ္သတိ, တာဝ မာ ဝိဂစ္ဆတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ ဒောဏောပိ ခော ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘ဣမာနိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလသ္သ ပဒာနီ’’တိ သလ္လက္ခေန္တော ပဒာနုသာရေန သတ္ထု သန္တိကံ ဥပဂစ္ဆိ, သတ္ထာပိသ္သ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တေနပိ သော ဘဂဝတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော အဟောသိ။ ဧတဒဝောစ, ကိံ အဝောစာတိ အာဟ ‘‘သုဏန္တု။ပေ.။ အဝောစာ’’တိ။

    237.Doṇagajjitaṃ nāma avoca satthu avatthattayūpasaṃhitaṃ. Etadatthameva hi bhagavā maggaṃ gacchanto ‘‘pacchato āgacchanto doṇo brāhmaṇo yāva me padavaḷañjaṃ passati, tāva mā vigacchatū’’ti adhiṭṭhāya aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Doṇopi kho brāhmaṇo ‘‘imāni sadevake loke aggapuggalassa padānī’’ti sallakkhento padānusārena satthu santikaṃ upagacchi, satthāpissa dhammaṃ desesi, tenapi so bhagavati niviṭṭhasaddho ahosi. Etadavoca, kiṃ avocāti āha ‘‘suṇantu…pe… avocā’’ti.

    ကာယေန ဧကသန္နိပာတာ ဝာစာယ ဧကဝစနာ အဘိန္နဝစနာ ဧဝံ သမဂ္ဂာ ဟောထ။ တသ္သ ပနိဒံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မောဒမာနာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တေနာပိ အညမညံ သမ္မောဒမာနာ ဟောထာ’’တိ။

    Kāyena ekasannipātā vācāya ekavacanā abhinnavacanā evaṃ samaggā hotha. Tassa panidaṃ kāraṇanti āha ‘‘sammodamānā’’ti. Tenāha ‘‘cittenāpi aññamaññaṃ sammodamānā hothā’’ti.

    ၂၃၈. တတော တတော သမာဂတသင္ဃာနန္တိ တတော တတော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတော သမာဂန္တ္ဝာ သန္နိပတိတဘာဝေန သမာဂတသင္ဃာနံ။ တထာ သမာပတိတသမူဟဘာဝေန သမာဂတဂဏာနံ။ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနေန ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ။

    238.Tato tato samāgatasaṅghānanti tato tato attano vasanaṭṭhānato samāgantvā sannipatitabhāvena samāgatasaṅghānaṃ. Tathā samāpatitasamūhabhāvena samāgatagaṇānaṃ. Vacanasampaṭicchanena paṭissuṇitvā.

    ဓာတုထူပပူဇာဝဏ္ဏနာ

    Dhātuthūpapūjāvaṇṇanā

    ၂၃၉. ယက္ခဂ္ဂာဟော ဒေဝတာဝေသော။ ခိပိတကံ ဓာတုက္ခောဘံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ခိပိတကရောဂော။ အရောစကော အာဟာရသ္သ အရုစ္စနရောဂော။

    239.Yakkhaggāho devatāveso. Khipitakaṃ dhātukkhobhaṃ uppādetvā khipitakarogo. Arocako āhārassa aruccanarogo.

    သတ္တမဒိဝသေတိ သတ္တဝသ္သသတ္တမာသတော ပရတော သတ္တမေ ဒိဝသေ။ ဗလာနုရူပေနာတိ ဝိဘဝဗလာနုရူပေန။

    Sattamadivaseti sattavassasattamāsato parato sattame divase. Balānurūpenāti vibhavabalānurūpena.

    ပစ္ဆာ သင္ဂီတိကာရကာတိ ဒုတိယံ တတိယံ သင္ဂီတိကာရကာ။ ဓာတူနံ အန္တရာယံ ဒိသ္ဝာတိ တတ္ထ တတ္ထ စေတိယေ ယထာပတိဋ္ဌာပိတဘာဝေနေဝ ဌိတာနံ ဓာတူနံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝသေန အန္တရာယံ ဒိသ္ဝာ, မဟာဓာတုနိဓာနေန သမ္မဒေဝ ရက္ခိတာနံ အနာဂတေ အသောကေန ဓမ္မရညာ တတော ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဝိတ္ထာရိတဘာဝေ ကတေ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ဟိတသုခာဝဟဘာဝဉ္စ ဒိသ္ဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိစရဏမတ္တမေဝာတိ ဂဟေတ္ဝာ ပရိစရိတဗ္ဗဓာတုမတ္တမေဝ။ ရာဇူနံ ဟတ္ထေ ဌပေတ္ဝာ, န စေတိယေသု။ တထာ ဟိ ပစ္ဆာ အသောကမဟာရာဇာ စေတိယေသု ဓာတူနံ န လဘတိ။

    Pacchā saṅgītikārakāti dutiyaṃ tatiyaṃ saṅgītikārakā. Dhātūnaṃ antarāyaṃ disvāti tattha tattha cetiye yathāpatiṭṭhāpitabhāveneva ṭhitānaṃ dhātūnaṃ micchādiṭṭhikānaṃ vasena antarāyaṃ disvā, mahādhātunidhānena sammadeva rakkhitānaṃ anāgate asokena dhammaraññā tato uddharitvā vitthāritabhāve kate sadevakassa lokassa hitasukhāvahabhāvañca disvāti adhippāyo. Paricaraṇamattamevāti gahetvā paricaritabbadhātumattameva. Rājūnaṃ hatthe ṭhapetvā, na cetiyesu. Tathā hi pacchā asokamahārājā cetiyesu dhātūnaṃ na labhati.

    ပုရိမံ ပုရိမံ ကတသ္သ ဂဏ္ဟနယောဂ္ယံ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ကာရေန္တော အဋ္ဌ အဋ္ဌ ဟရိစန္ဒနာဒိမယေ ကရဏ္ဍေ စ ထူပေ စ ကာရေသိ။ လောဟိတစန္ဒနမယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဏိကရဏ္ဍေသူတိ လောဟိတင္ကမသာရဂလ္လဖလိကမယေ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသမဏိဝိစိတ္တကေသု ကရဏ္ဍေသု။

    Purimaṃ purimaṃ katassa gaṇhanayogyaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ kārento aṭṭha aṭṭha haricandanādimaye karaṇḍe ca thūpe ca kāresi. Lohitacandanamayādīsupi eseva nayo. Maṇikaraṇḍesūti lohitaṅkamasāragallaphalikamaye ṭhapetvā avasesamaṇivicittakesu karaṇḍesu.

    ထူပာရာမစေတိယပ္ပမာဏန္တိ ဒေဝာနံပိယတိသ္သမဟာရာဇေန ကာရိတစေတိယပ္ပမာဏံ။

    Thūpārāmacetiyappamāṇanti devānaṃpiyatissamahārājena kāritacetiyappamāṇaṃ.

    မာလာ မာ မိလာယန္တူတိ ‘‘ယာဝ အသောကော ဓမ္မရာဇာ ဗဟိ စေတိယာနိ ကာရေတုံ ဣတော ဓာတုယော ဥဒ္ဓရိသ္သတိ, တာဝ မာလာ မာ မိလာယန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ။ အာဝိဉ္ဆနရဇ္ဇုယန္တိ အဂ္ဂဠာဝိဉ္ဆနရဇ္ဇုယံ။ ကုဉ္စိကမုဒ္ဒိကန္တိ ဒ္ဝာရဝိဝရဏတ္ထံ ကုဉ္စိကဉ္စေဝ မုဒ္ဒိကဉ္စ။

    Mālā mā milāyantūti ‘‘yāva asoko dhammarājā bahi cetiyāni kāretuṃ ito dhātuyo uddharissati, tāva mālā mā milāyantū’’ti adhiṭṭhahitvā. Āviñchanarajjuyanti aggaḷāviñchanarajjuyaṃ. Kuñcikamuddikanti dvāravivaraṇatthaṃ kuñcikañceva muddikañca.

    ဝာဠသင္ဃာတယန္တန္တိ ကုက္ကုလံ ပဋိဘယဒသ္သနံ အညမညပဋိဗဒ္ဓဂမနာဒိတာယ သင္ဃာဋိတရူပကယန္တံ ယောဇေသိ။ တေနာဟ ‘‘ကဋ္ဌရူပကာနီ’’တိအာဒိ။ အာဏိယာ ဗန္ဓိတ္ဝာတိ အနေကကဋ္ဌရူပဝိစိတ္တယန္တံ အတ္တနော ဒေဝာနုဘာဝေန ဧကာယ ဧဝ အာဏိယာ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဝိသ္သကမ္မော ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ ‘‘သမန္တတော’’တိအာဒိ ပန တသ္မိံ ဓာတုနိဒာနေ အဇာတသတ္တုနော ကိစ္စဝိသေသာနုဋ္ဌာနဒသ္သနံ။

    Vāḷasaṅghātayantanti kukkulaṃ paṭibhayadassanaṃ aññamaññapaṭibaddhagamanāditāya saṅghāṭitarūpakayantaṃ yojesi. Tenāha ‘‘kaṭṭharūpakānī’’tiādi. Āṇiyā bandhitvāti anekakaṭṭharūpavicittayantaṃ attano devānubhāvena ekāya eva āṇiyā bandhitvā vissakammo devalokameva gato. ‘‘Samantato’’tiādi pana tasmiṃ dhātunidāne ajātasattuno kiccavisesānuṭṭhānadassanaṃ.

    ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဓာတုနိဓာန’’န္တိ ရညာ ပုစ္ဆိတေ ‘‘တသ္မိံ သန္နိပာတေ ဝိသေသလာဘိနော နာဟေသု’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘အတ္တာနံ နိဂူဟိတ္ဝာ တသ္သ ဝုဍ္ဎတရသ္သ ဝစနံ နိသ္သာယ ဝီမံသန္တော ဇာနိသ္သတီတိ န ကထေသု’’န္တိ အပရေ။ ယက္ခဒာသကေတိ ဥပဟာရာဒိဝိဓိနာ ဒေဝတာဝေသနကေ ဘူတာဝိဂ္ဂာဟကေ။

    ‘‘Asukaṭṭhāne nāma dhātunidhāna’’nti raññā pucchite ‘‘tasmiṃ sannipāte visesalābhino nāhesu’’nti keci. ‘‘Attānaṃ nigūhitvā tassa vuḍḍhatarassa vacanaṃ nissāya vīmaṃsanto jānissatīti na kathesu’’nti apare. Yakkhadāsaketi upahārādividhinā devatāvesanake bhūtāviggāhake.

    ဣမံ ပဒန္တိ ‘‘ဧဝမေတံ ဘူတပုဗ္ဗ’’န္တိ ဒုတိယသင္ဂီတိကာရေဟိ ဌပိတံ ဣမံ ပဒံ။ မဟာဓာတုနိဓာနမ္ပိ တသ္သ အတ္ထံ ကတ္ဝာ တတိယသင္ဂီတိကာရာပိ ဌပယိံသု။

    Imaṃpadanti ‘‘evametaṃ bhūtapubba’’nti dutiyasaṅgītikārehi ṭhapitaṃ imaṃ padaṃ. Mahādhātunidhānampi tassa atthaṃ katvā tatiyasaṅgītikārāpi ṭhapayiṃsu.

    မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

    Mahāparinibbānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ၄. မဟာသုဒသ္သနသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ဒီဃနိကာယ • Dīghanikāya / ၃. မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တံ • 3. Mahāparinibbānasuttaṃ

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဒီဃ နိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ၃. မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact