Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ೩. ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā

    ೧೩೧. ಪೂಜನೀಯಭಾವತೋ , ಬುದ್ಧಸಮ್ಪದಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಪವತ್ತತಾ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ತಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ; ಸವಾಸನಪ್ಪಹಾನತೋ ಮಹನ್ತಂ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ; ಮಹತಾ ಕಾಲೇನ ಮಹತಾ ವಾ ಗುಣರಾಸಿನಾ ಸಾಧಿತಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ; ಮಹನ್ತಭಾವಾಯ, ಧಾತೂನಂ ಬಹುಭಾವಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ; ಮಹತೋ ಲೋಕತೋ ನಿಸ್ಸಟಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ; ಸಬ್ಬಲೋಕಾಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಮಹತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ; ಮಹತಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಪ್ಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸುತ್ತಂ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಂ। ಗಿಜ್ಝಾ ಏತ್ಥ ವಸನ್ತೀತಿ ಗಿಜ್ಝಂ, ಗಿಜ್ಝಂ ಕೂಟಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ, ಗಿಜ್ಝಂ ವಿಯ ವಾ ಗಿಜ್ಝಂ, ಕೂಟಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೋ, ಪಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗಿಜ್ಝಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಭಿಯಾತುಕಾಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿಭವನತ್ಥೋ, ‘‘ಅಭಿವಿಜಾನಾತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೪; ೩.೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೬) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಭವನತ್ಥಾಯ ಯಾತುಕಾಮೋ’’ತಿ। ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋತಿ ‘‘ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿತೋ ಪವತ್ತಂ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ವಜ್ಜೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ರಾಜಾನೋ, ವಜ್ಜೀರಟ್ಠಸ್ಸ ವಾ ರಾಜಾನೋ ವಜ್ಜಿರಾಜಾನೋ। ವಜ್ಜಿರಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ವಜ್ಜಿಸಮಞ್ಞಾ ತನ್ನಿವಾಸಿರಾಜಕುಮಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ರಾಜಿದ್ಧಿಯಾತಿ ರಾಜಭಾವಾನುಗತೇನ ಸಭಾವೇನ। ಸೋ ಪನ ಸಭಾವೋ ನೇಸಂ ಗಣರಾಜೂನಂ ಮಿಥೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ, ಚಿರಟ್ಠಾಯೀ ಚ ಅಹೋಸೀತಿ ‘‘ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನು ಅನು ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಅನುಭಾವೋ, ಅನುಭಾವೋ ಏವ ಆನುಭಾವೋ, ಪತಾಪೋ, ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ಪತಾಪೋ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿವಾಹನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತತ್ಥ ಚ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಭಾವೇನ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಜಾತೋತಿ ‘‘ಏತೇನ…ಪೇ॰… ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಾಳಚ್ಛಿಗ್ಗಲೇನಾತಿ ಕುಞ್ಚಿಕಾಛಿದ್ದೇನ। ಅಸನನ್ತಿ ಸರಂ। ಅತಿಪಾತಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತಿ। ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖನ್ತಿ ಪೋಙ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪೋಙ್ಖಂ, ಪುರಿಮಸರಸ್ಸ ಪೋಙ್ಖಪದಾನುಗತಪೋಙ್ಖಂ ಇತರಂ ಸರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿರಾಧಿತನ್ತಿ ಅವಿರಜ್ಝಿತಂ। ಉಚ್ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಮ್ಮೂಲನವಸೇನ ಕುಲಸನ್ತತಿಂ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ। ಅಯನಂ ವಡ್ಢನಂ ಅಯೋ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಡ್ಢಿಯಾ ಏತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ವಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ವಿದೂರತೋ ಖಿಪತಿ, ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    131. Pūjanīyabhāvato , buddhasampadañca pahāya pavattatā mahantañca taṃ parinibbānañcāti mahāparinibbānaṃ; savāsanappahānato mahantaṃ kilesakkhayaṃ nissāya pavattaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahatā kālena mahatā vā guṇarāsinā sādhitaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahantabhāvāya, dhātūnaṃ bahubhāvāya parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahato lokato nissaṭaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; sabbalokāsādhāraṇattā buddhānaṃ sīlādiguṇehi mahato buddhassa bhagavato parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahati sāsane patiṭṭhite parinibbānantipi mahāparinibbānanti buddhassa bhagavato parinibbānaṃ vuccati, tappaṭisaṃyuttaṃ suttaṃ mahāparinibbānasuttaṃ. Gijjhā ettha vasantīti gijjhaṃ, gijjhaṃ kūṭaṃ etassāti gijjhakūṭo, gijjhaṃ viya vā gijjhaṃ, kūṭaṃ, taṃ etassāti gijjhakūṭo, pabbato, tasmiṃ gijjhakūṭe. Tenāha ‘‘gijjhā’’tiādi. Abhiyātukāmoti ettha abhi-saddo abhibhavanattho, ‘‘abhivijānātū’’tiādīsu (dī. ni. 2.244; 3.85; ma. ni. 3.256) viyāti āha ‘‘abhibhavanatthāya yātukāmo’’ti. Vajjirājānoti ‘‘vajjetabbā ime’’tiādito pavattaṃ vacanaṃ upādāya ‘‘vajjī’’ti laddhanāmā rājāno, vajjīraṭṭhassa vā rājāno vajjirājāno. Vajjiraṭṭhassa pana vajjisamaññā tannivāsirājakumāravasena veditabbā. Rājiddhiyāti rājabhāvānugatena sabhāvena. So pana sabhāvo nesaṃ gaṇarājūnaṃ mitho sāmaggiyā loke pākaṭo, ciraṭṭhāyī ca ahosīti ‘‘samaggabhāvaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. Anu anu taṃsamaṅgino bhāveti vaḍḍhetīti anubhāvo, anubhāvo eva ānubhāvo, patāpo, so pana nesaṃ patāpo hatthiassādivāhanasampattiyā, tattha ca susikkhitabhāvena loke pākaṭo jātoti ‘‘etena…pe… kathesī’’ti vuttaṃ. Tāḷacchiggalenāti kuñcikāchiddena. Asananti saraṃ. Atipātayissantīti atikkāmenti. Poṅkhānupoṅkhanti poṅkhassa anupoṅkhaṃ, purimasarassa poṅkhapadānugatapoṅkhaṃ itaraṃ saraṃ katvāti attho. Avirādhitanti avirajjhitaṃ. Ucchindissāmīti ummūlanavasena kulasantatiṃ chindissāmi. Ayanaṃ vaḍḍhanaṃ ayo, tappaṭikkhepena anayoti āha ‘‘avaḍḍhiyā etaṃ nāma’’nti. Vikkhipatīti vidūrato khipati, apanetīti attho.

    ಗಙ್ಗಾಯನ್ತಿ ಗಙ್ಗಾಸಮೀಪೇ। ಪಟ್ಟನಗಾಮನ್ತಿ ಸಕಟಪಟ್ಟನಗಾಮಂ। ಆಣಾತಿ ಆಣಾ ವತ್ತತಿ। ಅಡ್ಢಯೋಜನನ್ತಿ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟ್ಟನೇ ಅಡ್ಢಯೋಜನಟ್ಠಾನವಾಸಿನೋ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟ್ಟನೇ। ಬಲವಾಘಾತಜಾತೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಕೋಧೋ।

    Gaṅgāyanti gaṅgāsamīpe. Paṭṭanagāmanti sakaṭapaṭṭanagāmaṃ. Āṇāti āṇā vattati. Aḍḍhayojananti ca tasmiṃ paṭṭane aḍḍhayojanaṭṭhānavāsino sandhāya vuttaṃ. Tatrāti tasmiṃ paṭṭane. Balavāghātajātoti uppannabalavakodho.

    ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ। ಗತೇನಾತಿ ಗಮನೇನ।

    Meti mayhaṃ. Gatenāti gamanena.

    ರಾಜಅಪರಿಹಾನಿಯಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ

    Rājaaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ೧೩೪. ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ತಾಯಂ ವೇಲಾಯಂ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸಮಸೀತುಣ್ಹಾವ ಉತು ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾತಿ ನಿಚ್ಚಸನ್ನಿಪಾತಾ, ತಂ ಪನ ನಿಚ್ಚಸನ್ನಿಪಾತತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿವಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸನ್ನಿಪಾತಬಹುಲಾತಿ ಪಚುರಸನ್ನಿಪಾತಾ। ವೋಸಾನನ್ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ। ‘‘ಯಾವಕೀವ’’ನ್ತಿ ಏಕಮೇವೇತಂ ಪದಂ ಅನಿಯಮತೋ ಪರಿಮಾಣವಾಚೀ, ಕಾಲೋ ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ। ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಂ ಅಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಕುಲಾತಿ ಖುಭಿತಾ, ನ ಪಸನ್ನಾ। ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ವಗ್ಗಬನ್ಧತೋ ವಿಭಜ್ಜ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಹುತ್ವಾ।

    134.Sītaṃ vā uṇhaṃ vā natthi, tāyaṃ velāyaṃ puññānubhāvena buddhānaṃ sabbakālaṃ samasītuṇhāva utu hoti, taṃ sandhāya tathā vuttaṃ. Abhiṇhaṃ sannipātāti niccasannipātā, taṃ pana niccasannipātataṃ dassetuṃ ‘‘divasassā’’tiādi vuttaṃ. Sannipātabahulāti pacurasannipātā. Vosānanti saṅkocaṃ. ‘‘Yāvakīva’’nti ekamevetaṃ padaṃ aniyamato parimāṇavācī, kālo cettha adhippetoti āha ‘‘yattakaṃ kāla’’nti. ‘‘Vuddhiyevā’’tiādinā vuttamatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘abhiṇhaṃ asannipatantā hī’’tiādi vuttaṃ. Ākulāti khubhitā, na pasannā. Bhijjitvāti vaggabandhato vibhajja visuṃ visuṃ hutvā.

    ಸನ್ನಿಪಾತಭೇರಿಯಾತಿ ಸನ್ನಿಪಾತಾರೋಚನಭೇರಿಯಾ। ಅಡ್ಢಭುತ್ತಾ ವಾತಿ ಸಾಮಿಭುತ್ತಾ ಚ। ಓಸೀದಮಾನೇತಿ ಹಾಯಮಾನೇ।

    Sannipātabheriyāti sannipātārocanabheriyā. Aḍḍhabhuttā vāti sāmibhuttā ca. Osīdamāneti hāyamāne.

    ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಂ। ಸುಙ್ಕನ್ತಿ ಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇಹಿ ಪಬ್ಬತಖಣ್ಡ ನದೀತಿತ್ಥಗಾಮದ್ವಾರಾದೀಸು ರಾಜಪುರಿಸಾನಂ ದಾತಬ್ಬಭಾಗಂ। ಬಲಿನ್ತಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಸಸ್ಸಾದಿತೋ ಛಭಾಗಂ, ಸತ್ತಭಾಗನ್ತಿಆದಿನಾ ಲದ್ಧಕರಂ। ದಣ್ಡನ್ತಿ ದಸವೀಸತಿಕಹಾಪಣಾದಿಕಂ ಅಪರಾಧಾನುರೂಪಂ ಗಹೇತಬ್ಬಧನದಣ್ಡಂ। ವಜ್ಜಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜಧಮ್ಮಂ। ಇದಾನಿ ಅಪಞ್ಞತ್ತಪಞ್ಞಾಪನಾದೀಸು ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸಂ ಅಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಾರಿಚರಿಯಕ್ಖಮಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಕ್ಖಮಾ।

    Pubbe akatanti pubbe anibbattaṃ. Suṅkanti bhaṇḍaṃ gahetvā gacchantehi pabbatakhaṇḍa nadītitthagāmadvārādīsu rājapurisānaṃ dātabbabhāgaṃ. Balinti nipphannasassādito chabhāgaṃ, sattabhāgantiādinā laddhakaraṃ. Daṇḍanti dasavīsatikahāpaṇādikaṃ aparādhānurūpaṃ gahetabbadhanadaṇḍaṃ. Vajjidhammanti vajjirājadhammaṃ. Idāni apaññattapaññāpanādīsu tappaṭikkhepa ādīnavānisaṃse vitthārato dassetuṃ ‘‘tesaṃ apaññatta’’ntiādi vuttaṃ. Pāricariyakkhamāti upaṭṭhānakkhamā.

    ಕುಲಭೋಗಇಸ್ಸರಿಯಾದಿವಸೇನ ಮಹತೀ ಮತ್ತಾ ಪಮಾಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಮತ್ತಾ, ನೀತಿಸತ್ಥವಿಹಿತೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಠಪಿತಾ ಮಹಾಮತ್ತಾ ವಿನಿಚ್ಛಯಮಹಾಮತ್ತಾ, ತೇಸಂ। ದೇನ್ತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತಿ। ಸಚೇ ಚೋರೋತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿನೋ ಸಚೇ ಹೋನ್ತಿ। ಪಾಪಭೀರುತಾಯ ಅತ್ತನಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅವತ್ವಾ। ದಣ್ಡನೀತಿಸಞ್ಞಿತೇ ವೋಹಾರೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವೋಹಾರಿಕಾ, ಯೇ ‘‘ಧಮ್ಮಟ್ಠಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸುತ್ತಧರಾ ನೀತಿಸುತ್ತಧರಾ , ಈದಿಸೇ ವೋಹಾರವಿನಿಚ್ಛಯೇ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ। ಪರಮ್ಪರಾಭತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಕುಲೇಸು ಜಾತಾ ಅಗತಿಗಮನವಿರತಾ ಅಟ್ಠಮಹಲ್ಲಕಪುರಿಸಾ ಅಟ್ಠಕುಲಿಕಾ।

    Kulabhogaissariyādivasena mahatī mattā pamāṇaṃ etesanti mahāmattā, nītisatthavihite vinicchaye ṭhapitā mahāmattā vinicchayamahāmattā, tesaṃ. Dentīti niyyātenti. Sace coroti evaṃsaññino sace honti. Pāpabhīrutāya attanā kiñci avatvā. Daṇḍanītisaññite vohāre niyuttāti vohārikā, ye ‘‘dhammaṭṭhā’’ti vuccanti. Suttadharā nītisuttadharā , īdise vohāravinicchaye niyametvā ṭhapitā. Paramparābhatesu aṭṭhasu kulesu jātā agatigamanaviratā aṭṭhamahallakapurisā aṭṭhakulikā.

    ಸಕ್ಕಾರನ್ತಿ ಉಪಕಾರಂ। ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗರುನೋ’’ತಿ ತತ್ಥ ಗರುಭಾವಂ ಪತಿ ಪತಿ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ। ಮಾನೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಮಾನೇನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾನನಂ ತೇಸು ನೇಸಂ ಅತ್ತಮನತಾಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮನೇನ ಪಿಯಾಯನ್ತೀ’’ತಿ। ನಿಪಚ್ಚಕಾರನ್ತಿ ಪಣಿಪಾತಂ। ದಸ್ಸೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಇಮೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತಾಮಹಾ , ಮಾತಾಮಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನೀಚಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಗರುಚಿತ್ತಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ। ಸನ್ಧಾರೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಘಟೇತುಂ।

    Sakkāranti upakāraṃ. Garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvāti ‘‘ime amhākaṃ garuno’’ti tattha garubhāvaṃ pati pati upaṭṭhapetvā. Mānentīti sammānenti, taṃ pana sammānanaṃ tesu nesaṃ attamanatāpubbakanti āha ‘‘manena piyāyantī’’ti. Nipaccakāranti paṇipātaṃ. Dassentīti ‘‘ime amhākaṃ pitāmahā , mātāmahā’’tiādinā nīcacittā hutvā garucittākāraṃ dassenti. Sandhāretunti sambandhaṃ avicchinnaṃ katvā ghaṭetuṃ.

    ಪಸಯ್ಹಾಕಾರಸ್ಸಾತಿ ಬಲಕ್ಕಾರಸ್ಸ। ಕಾಮಂ ವುದ್ಧಿಯಾ ಪೂಜನೀಯತಾಯ ‘‘ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ವುತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಪಾಳಿಯಂ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ವುದ್ಧಿಯೇವ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದನುಕ್ಕಮೇನ ‘‘ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Pasayhākārassāti balakkārassa. Kāmaṃ vuddhiyā pūjanīyatāya ‘‘vuddhihāniyo’’ti vuttaṃ, attho pana vuttānukkameneva yojetabbo, pāḷiyaṃ vā yasmā ‘‘vuddhiyeva pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti vuttaṃ, tasmā tadanukkamena ‘‘vuddhihāniyo’’ti vuttaṃ.

    ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಅಲದ್ಧೋಕಾಸೇ ಪಾಪಕಮ್ಮೇ, ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇ ವಾ ಅನವಸರೋವ ದೇವತೋಪಸಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಲದ್ಧೋಕಾಸೇ ಸಿಯಾ ದೇವತೋಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅವಸರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ॰… ವಡ್ಢೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಏತೇನೇವ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಬಲಕಾಯಸ್ಸ ದಿಗುಣತಿಗುಣತಾದಸ್ಸನಂ, ಪಟಿಭಯಭಾವದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಆದಿನಾ ದೇವತಾನಂ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇ ಸಹಾಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Vipaccituṃ aladdhokāse pāpakamme, tassa kammassa vipāke vā anavasarova devatopasaggo, tasmiṃ pana laddhokāse siyā devatopasaggassa avasaroti āha ‘‘anuppannaṃ…pe… vaḍḍhentī’’ti. Eteneva anuppannaṃ sukhanti etthāpi attho veditabbo. ‘‘Balakāyassa diguṇatiguṇatādassanaṃ, paṭibhayabhāvadassana’’nti evaṃ ādinā devatānaṃ saṅgāmasīse sahāyatā veditabbā.

    ಅನಿಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠಂ। ಆವರಣತೋತಿ ನಿಸೇಧನತೋ। ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತಾ ಧಮ್ಮಿಯಾತಿ ಇಧ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಘಾತಾಯ ಸುನಖಾದೀನಂ ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ವನಚರಣಂ ವಾಜೋ, ಮಿಗವಾ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ, ತೇ ವಾ ವಾಜೇನ್ತಿ ನೇನ್ತೀತಿ ವಾಜಿಕಾ, ಮಿಗವಧಚಾರಿನೋ। ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಪಯೋಗೇನ ಹಿ ಸಾ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಾ ಪಕಾಸಭೂತಾತಿ।

    Anicchitanti aniṭṭhaṃ. Āvaraṇatoti nisedhanato. Yassa dhammato anapetā dhammiyāti idha ‘‘dhammikā’’ti vuttā. Migasūkarādighātāya sunakhādīnaṃ kaḍḍhitvā vanacaraṇaṃ vājo, migavā, tattha niyuttā, te vā vājenti nentīti vājikā, migavadhacārino. Cittappavattiṃ pucchati. Kāyikavācasikapayogena hi sā loke pākaṭā pakāsabhūtāti.

    ೧೩೫. ದೇವಾಯತನಭಾವೇನ ಚಿತತ್ತಾ, ಲೋಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತೀಕಾರಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಚ ಚೇತಿಯಂ ಅಹೋಸಿ।

    135. Devāyatanabhāvena citattā, lokassa cittīkāraṭṭhānattā ca cetiyaṃ ahosi.

    ಕಾಮಂಕಾರವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ನ ಕರಣೀಯಾತಿ ಅಕರಣೀಯಾ। ಕಾಮಂಕಾರೋ ಪನ ಹತ್ಥಗತಕರಣವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಭಿಮುಖಯುದ್ಧೇನಾತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಉಜುಕಮೇವ ಸಙ್ಗಾಮಕರಣೇನ। ಉಪಲಾಪನಂ ಸಾಮಂ ದಾನಞ್ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭೇದೋಪಿ ಇಧ ಉಪಾಯೋ ಏವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಿಥುಭೇದಾಯಾ’’ತಿ। ಯುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಅನುಪಾಯತಾ ಪಗೇವ ಪಕಾಸಿತಾ। ಇದನ್ತಿ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಉಪಲಾಪನಾಯ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಿಥುಭೇದಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ವಚನಂ। ಕಥಾಯ ನಯಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಯಾವಕೀವಞ್ಚ…ಪೇ॰… ನೋ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಭಗವತೋ ಕಥಾಯ ನಯಂ ಉಪಾಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ।

    Kāmaṃkāravasena kiñcipi na karaṇīyāti akaraṇīyā. Kāmaṃkāro pana hatthagatakaraṇavasenāti āha ‘‘aggahetabbāti attho’’ti. Abhimukhayuddhenāti abhimukhaṃ ujukameva saṅgāmakaraṇena. Upalāpanaṃ sāmaṃ dānañcāti dassetuṃ ‘‘ala’’ntiādi vuttaṃ. Bhedopi idha upāyo evāti vuttaṃ ‘‘aññatra mithubhedāyā’’ti. Yuddhassa pana anupāyatā pageva pakāsitā. Idanti ‘‘aññatra upalāpanāya, aññatra mithubhedā’’ti ca idaṃ vacanaṃ. Kathāya nayaṃ labhitvāti ‘‘yāvakīvañca…pe… no parihānī’’ti imāya bhagavato kathāya nayaṃ upāyaṃ labhitvā.

    ಅನುಕಮ್ಪಾಯಾತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜೇಸು ಅನುಗ್ಗಹೇನ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ।

    Anukampāyāti vajjirājesu anuggahena. Assāti bhagavato.

    ಕಥನ್ತಿ ವಜ್ಜೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾತಬ್ಬಯುದ್ಧಕಥಂ। ಉಜುಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಟಿರಾಜಾನೋ ಆನೇತ್ವಾ ಪಾಕಾರಪರಿಖಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವಾಪಾದನೇನ ಉಜುಭಾವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ।

    Kathanti vajjīhi saddhiṃ kātabbayuddhakathaṃ. Ujuṃ karissāmīti paṭirājāno ānetvā pākāraparikhānaṃ aññathābhāvāpādanena ujubhāvaṃ karissāmi.

    ಪತಿಟ್ಠಿತಗುಣೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾಚರಿಯಗುಣೋ। ಇಸ್ಸರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತು, ಮಯಂ ಅನಿಸ್ಸರಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಲಿಚ್ಛವಿನೋ ನ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸೂತಿ ಯೋಜನಾ। ಸೂರಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೂತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Patiṭṭhitaguṇoti patiṭṭhitācariyaguṇo. Issarā sannipatantu, mayaṃ anissarā, tattha gantvā kiṃ karissāmāti licchavino na sannipatiṃsūti yojanā. Sūrā sannipatantūti etthāpi eseva nayo.

    ಬಲಭೇರಿನ್ತಿ ಯುದ್ಧಾಯ ಬಲಕಾಯಸ್ಸ ಉಟ್ಠಾನಭೇರಿಂ।

    Balabherinti yuddhāya balakāyassa uṭṭhānabheriṃ.

    ಭಿಕ್ಖುಅಪರಿಹಾನಿಯಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ

    Bhikkhuaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ೧೩೬. ಅಪರಿಹಾನಾಯ ಹಿತಾತಿ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ, ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಾ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ, ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ ಕಾರಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪರಿಹಾನಿಕರೇ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ಪರಿಹಾನಿಕರಾನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ವುದ್ಧಿಹೇತುಭೂತೇ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ಉಪರೂಪರಿ ಞಾಣಾಲೋಕಂ ಪಸಾದೇನ್ತೀ ಸತ್ತಾನಂ ಹದಯನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮತಿ, ಪಕಾಸೇತಬ್ಬೇ ಚ ಅತ್ಥೇ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಾಕಟೇ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚನ್ದಸಹಸ್ಸಂ…ಪೇ॰… ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ।

    136. Aparihānāya hitāti aparihāniyā, na parihāyanti etehīti vā aparihāniyā, te pana yasmā aparihāniyā kārakā nāma honti, tasmā vuttaṃ ‘‘aparihānikare’’ti. Yasmā pana te parihānikarānaṃ ujupaṭipakkhabhūtā, tasmā āha ‘‘vuddhihetubhūte’’ti. Yasmā bhagavato desanā uparūpari ñāṇālokaṃ pasādentī sattānaṃ hadayandhakāraṃ vidhamati, pakāsetabbe ca atthe hatthatale āmalakaṃ viya suṭṭhutaraṃ pākaṭe katvā dasseti, tasmā vuttaṃ ‘‘candasahassaṃ…pe… kathayissāmī’’ti.

    ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ವಜ್ಜೀನಂ ಅಭಿಣ್ಹಸನ್ನಿಪಾತಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋಯೇವ ಅಯಂ ಅಪರಿಹಾನಿಯಕಥಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾ, ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಸಾಸನೇ ತಥಾರೂಪೀ ಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಹೋತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾ, ಯಾಯ ಸಾಸನಂ ಮಯ್ಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಅದ್ಧನಿಯಂ ಅಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅಪರಿಹಾನಿಯೇ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇನ್ತೋ ತೇನೇವ ನಿಯಾಮೇನ ದೇಸೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಂ ವಜ್ಜಿಸತ್ತಕೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧಾಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ತತೋ’’ತಿಆದಿ ದಿಸಾಸು ಆಗತಸಾಸನೇ ವುತ್ತಂ ತಂ ಕಥನಂ। ವಿಹಾರಸೀಮಾ ಆಕುಲಾ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾ ಠಿತಾ।

    Yasmā bhagavā ‘‘tassa brāhmaṇassa sammukhā vajjīnaṃ abhiṇhasannipātādipaṭipattiṃ kathentoyeva ayaṃ aparihāniyakathā aniyyānikā vaṭṭanissitā, mayhaṃ pana sāsane tathārūpī kathā kathetabbā, sā hoti niyyānikā vivaṭṭanissitā, yāya sāsanaṃ mayhaṃ parinibbānato parampi addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitika’’nti cintesi, tasmā bhikkhū sannipātāpetvā tesaṃ aparihāniye dhamme desento teneva niyāmena desesi. Tena vuttaṃ ‘‘idaṃ vajjisattake vuttasadisamevā’’ti. Evaṃ saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘idhāpi cā’’tiādimāha. Tattha ‘‘tato’’tiādi disāsu āgatasāsane vuttaṃ taṃ kathanaṃ. Vihārasīmā ākulā yasmā, tasmā uposathapavāraṇā ṭhitā.

    ಓಲೀಯಮಾನಕೋತಿ ಪಾಳಿತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಚ ವಿನಸ್ಸಮಾನೋ। ಉಕ್ಖಿಪಾಪೇನ್ತಾತಿ ಪಗುಣಭಾವಕರಣೇನ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನೇನ ಚ ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ।

    Olīyamānakoti pāḷito, atthato ca vinassamāno. Ukkhipāpentāti paguṇabhāvakaraṇena, atthasaṃvaṇṇanena ca paggaṇhantā.

    ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ದೇಸಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ (ಪಾರಾ॰ ೫೬೫ ವಿತ್ಥಾರವತ್ಥು)। ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ವಿಯ ದಸವತ್ಥುದೀಪನೇನ (ಚೂಳವ॰ ೪೪೬ ವಿತ್ಥಾರವತ್ಥು)। ‘‘ಗಿಹಿಗತಾನೀತಿ ಗಿಹಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಗಿಹೀಸು ಗತಾನಿ, ತೇಹಿ ಞಾತಾನಿ ಗಿಹಿಗತಾನಿ। ಧೂಮಕಾಲೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಧೂಮಕಾಲಿಕಂ ಚಿತಕಧೂಮವೂಪಸಮತೋ ಪರಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ।

    Sāvatthiyaṃ bhikkhū viya pācittiyaṃ desāpetabboti (pārā. 565 vitthāravatthu). Vajjiputtakā viya dasavatthudīpanena (cūḷava. 446 vitthāravatthu). ‘‘Gihigatānīti gihipaṭisaṃyuttānī’’ti vadanti. Gihīsu gatāni, tehi ñātāni gihigatāni. Dhūmakālo etassāti dhūmakālikaṃ citakadhūmavūpasamato paraṃ appavattanato.

    ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಸಾಸನೇ ಥಿರಭಾವಂ ಅನಿವತ್ತಿತಭಾವಂ ಉಪಗತಾ। ಥೇರಕಾರಕೇಹೀತಿ ಥೇರಭಾವಸಾಧಕೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ। ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತಿ। ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಮೇವ ಸಾಸನೇ ಪರಿಣಾಯಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಪವತ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ।

    Thirabhāvappattāti sāsane thirabhāvaṃ anivattitabhāvaṃ upagatā. Therakārakehīti therabhāvasādhakehi sīlādiguṇehi asekkhadhammehi. Bahū rattiyoti pabbajitā hutvā bahū rattiyo jānanti. Sīlādiguṇesu patiṭṭhāpanameva sāsane pariṇāyakatāti āha ‘‘tīsu sikkhāsu pavattentī’’ti.

    ಓವಾದಂ ನ ದೇನ್ತಿ ಅಭಾಜನಭಾವತೋ। ಪವೇಣೀಕಥನ್ತಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿದೀಪನಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ। ಸಾರಭೂತಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಾಪನೇನ ಸಾರಭೂತಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಕೋಸಲ್ಲಅನುತ್ತರಸೀತೀಭಾವಅಧಿಚಿತ್ತಸುತ್ತಾದಿಧಮ್ಮತನ್ತಿಂ।

    Ovādaṃ na denti abhājanabhāvato. Paveṇīkathanti ācariyaparamparābhataṃ sammāpaṭipattidīpanaṃ dhammakathaṃ. Sārabhūtaṃ dhammapariyāyanti samathavipassanāmaggaphalasampāpanena sārabhūtaṃ bojjhaṅgakosallaanuttarasītībhāvaadhicittasuttādidhammatantiṃ.

    ಪುನಬ್ಭವದಾನಂ ಪುನಬ್ಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ। ಇತರೇತಿ ಯೇ ನ ಪಚ್ಚಯವಸಿಕಾ ನ ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕಾ, ತೇ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ವಸಂ।

    Punabbhavadānaṃ punabbhavo uttarapadalopena. Itareti ye na paccayavasikā na āmisacakkhukā, te na gacchanti taṇhāya vasaṃ.

    ಆರಞ್ಞಕೇಸೂತಿ ಅರಞ್ಞಭಾಗೇಸು ಅರಞ್ಞಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು। ನನು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ತಣ್ಹಾ ಸಾವಜ್ಜಾ ಏವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ, ತೇನ ‘‘ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಸಿನೇಹಾದಯೋ ವಿಯ ಆರಞ್ಞಕೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಸಾಲಯತಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಪಕ್ಖಿಯಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Āraññakesūti araññabhāgesu araññapariyāpannesu. Nanu yattha katthacipi taṇhā sāvajjā evāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘gāmantasenāsanesu hī’’tiādi, tena ‘‘anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato’’ti ettha vuttasinehādayo viya āraññakesu senāsanesu sālayatā sevitabbapakkhiyā evāti dasseti.

    ಅತ್ತನಾವಾತಿ ಸಯಮೇವ, ತೇನ ಪರೇಹಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತಾನಂ ಸರಸೇನೇವ ಅನಾಗತಾನಂ ಪೇಸಲಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಗಮನಂ, ಆಗತಾನಞ್ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪಚ್ಚಾಸಿಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನಾತಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ। ಅಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಂ। ಗಹಿತಸಜ್ಝಾಯಕರಣನ್ತಿ ಉಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಅತ್ಥಚಿನ್ತನಂ। ಚಿನ್ತನತ್ಥೋ ಹಿ ಸಜ್ಝಾಯಸದ್ದೋ।

    Attanāvāti sayameva, tena parehi anussāhitānaṃ saraseneva anāgatānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanaṃ, āgatānañca phāsuvihāraṃ paccāsisantīti dasseti. Iminā nīhārenāti imāya paṭipattiyā. Aggahitadhammaggahaṇanti aggahitassa pariyattidhammassa uggahaṇaṃ. Gahitasajjhāyakaraṇanti uggahitassa suṭṭhu atthacintanaṃ. Cintanattho hi sajjhāyasaddo.

    ಏನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ। ನಿಸೀದನ್ತಿ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಾದಿನಾ।

    Entīti upagacchanti. Nisīdanti āsanapaññāpanādinā.

    ೧೩೭. ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮಂ ಆರಾಮೋ। ಕಮ್ಮೇ ರತಾ, ನ ಗನ್ಥಧುರೇ, ವಾಸಧುರೇ ವಾತಿ ಕಮ್ಮರತಾ, ಅನುಯುತ್ತಾತಿ ತಪ್ಪರಭಾವೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಸುತಾ। ಇತಿ ಕಾತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಉಚ್ಚಾವಚಕಮ್ಮಂ ಚೀವರವಿಚಾರಣಾದಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಿದ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭನನ್ತಿ ದುಪಟ್ಟತಿಪಟ್ಟಾದಿಕರಣಂ। ತಞ್ಹಿ ಪಠಮಪಟಲಾದೀನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಕಾರಣತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಅಯಂ ಕಮ್ಮರಾಮತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    137. Āramitabbaṭṭhena kammaṃ ārāmo. Kamme ratā, na ganthadhure, vāsadhure vāti kammaratā, anuyuttāti tapparabhāvena punappunaṃ pasutā. Iti kātabbakammanti taṃ taṃ bhikkhūnaṃ kātabbaṃ uccāvacakammaṃ cīvaravicāraṇādi. Tenāha ‘‘seyyathida’’ntiādi. Upatthambhananti dupaṭṭatipaṭṭādikaraṇaṃ. Tañhi paṭhamapaṭalādīnaṃ upatthambhanakāraṇattā tathā vuttaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ ayaṃ kammarāmatā paṭikkhittāti āha ‘‘ekacco hī’’tiādi.

    ಕರೋನ್ತೋ ಯೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಯೇವ। ಅತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಭಾವೇಪಿ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತಪ್ಪರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣವಚನಂ। ಪರಿಯನ್ತಕಾರೀತಿ ಸಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಾ। ‘‘ಪರಿಯನ್ತವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೯, ೧೯೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಭಸ್ಸೋ ವಾತಿ ಪರಿಮಿತಕಥೋಯೇವ ಏಕನ್ತೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಕಥನತೋ। ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಅರಿಯೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ।

    Karonto yevāti yathāvuttatiracchānakathaṃ kathentoyeva. Atiracchānakathābhāvepi tassa tattha tapparabhāvadassanatthaṃ avadhāraṇavacanaṃ. Pariyantakārīti sapariyantaṃ katvā vattā. ‘‘Pariyantavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti (dī. ni. 1.9, 194) hi vuttaṃ. Appabhasso vāti parimitakathoyeva ekantena kathetabbasseva kathanato. Samāpattisamāpajjanaṃ ariyo tuṇhībhāvo.

    ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವಾತಿ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನೇ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸೀ ನಿದ್ದಾಯತಿಯೇವ। ಇರಿಯಾಪಥಪರಿವತ್ತನಾದಿನಾ ನ ನಂ ವಿನೋದೇತಿ।

    Niddāyatiyevāti niddokkamane anādīnavadassī niddāyatiyeva. Iriyāpathaparivattanādinā na naṃ vinodeti.

    ಏವಂ ಸಂಸಟ್ಠೋ ವಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಸಂಸಟ್ಠೋ ಏವ ವಿಹರತಿ।

    Evaṃ saṃsaṭṭho vāti vuttanayena gaṇasaṅgaṇikāya saṃsaṭṭho eva viharati.

    ದುಸ್ಸೀಲಾ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ ನಾಮಾತಿ ಸಯಂ ನಿಸ್ಸೀಲಾ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಪಾಪಾ ಲಾಮಕಾ ಇಚ್ಛಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛಾ।

    Dussīlā pāpicchā nāmāti sayaṃ nissīlā asantaguṇasambhāvanicchāya samannāgatattā pāpā lāmakā icchā etesanti pāpicchā.

    ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಮೇತ್ತಿಕರಣತೋ ಪಾಪಮಿತ್ತಾ। ತೇಹಿ ಸದಾ ಸಹ ಪವತ್ತನೇನ ಪಾಪಸಹಾಯಾ। ತತ್ಥ ನಿನ್ನತಾದಿನಾ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಪಾಪಸಮ್ಪವಙ್ಕಾ।

    Pāpapuggalehi mettikaraṇato pāpamittā. Tehi sadā saha pavattanena pāpasahāyā. Tattha ninnatādinā tadadhimuttatāya pāpasampavaṅkā.

    ೧೩೮. ಸದ್ಧಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸದ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ। ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾಯ ಆಗತಸದ್ಧಾ ಆಗಮನೀಯಸದ್ಧಾ, ಸಾ ಸಾತಿಸಯಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪರೋಪದೇಸೇನ ವಿನಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧತೋ ಆಗತಸದ್ಧಾ ಅಧಿಗಮಸದ್ಧಾ ಸುರಬನ್ಧಾದೀನಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೧೧೮; ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧಕುಟ್ಠಿವತ್ಥು; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೩) ವಿಯ। ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪಸಾದೋ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ ಮಹಾಕಪ್ಪಿನರಾಜಾದೀನಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೩೧; ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರವತ್ಥು; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಮಹಾಕಪ್ಪಿನತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ, ವಿತ್ಥಾರೋ) ವಿಯ। ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಸದ್ದಹನವಸೇನ ಕಪ್ಪನಂ ಓಕಪ್ಪನಂ। ದುವಿಧಾಪೀತಿ ಪಸಾದಸದ್ಧಾಪಿ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾಪಿ। ತತ್ಥ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ ಅಪರನೇಯ್ಯರೂಪಾ ಹೋತಿ ಸವನಮತ್ತೇನ ಪಸೀದನತೋ। ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೀ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೋ ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಸದಿಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಹೀತಿ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ। ಹಿರೀ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಹಿರಿ, ಹಿರಿ ಮನೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಹಿರಿಮನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಪ…ಪೇ॰… ಚಿತ್ತಾ’’ತಿ। ಪಾಪತೋ ಓತ್ತಪ್ಪೇನ್ತಿ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನ್ತಿ ಭಾಯನ್ತೀತಿ ಓತ್ತಪ್ಪೀ।

    138. Saddhā etesaṃ atthīti saddhāti āha ‘‘saddhāsampannā’’ti. Āgamanīyapaṭipadāya āgatasaddhā āgamanīyasaddhā, sā sātisayā mahābodhisattānaṃ paropadesena vinā saddheyyavatthuṃ aviparītato ogāhetvā adhimuccanatoti āha ‘‘sabbaññubodhisattānaṃ hotī’’ti. Saccapaṭivedhato āgatasaddhā adhigamasaddhā surabandhādīnaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.118; dha. pa. aṭṭha. 1.suppabuddhakuṭṭhivatthu; udā. aṭṭha. 43) viya. ‘‘Sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā buddhādīsu uppajjanakapasādo pasādasaddhā mahākappinarājādīnaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.231; dha. pa. aṭṭha. 1.mahākappinattheravatthu; theragā. aṭṭha. 2.mahākappinattheragāthāvaṇṇanā, vitthāro) viya. ‘‘Evameta’’nti okkantitvā pakkhanditvā saddahanavasena kappanaṃ okappanaṃ. Duvidhāpīti pasādasaddhāpi okappanasaddhāpi. Tattha pasādasaddhā aparaneyyarūpā hoti savanamattena pasīdanato. Okappanasaddhā saddheyyavatthuṃ ogāhetvā anupavisitvā ‘‘evameta’’nti paccakkhaṃ karontī viya pavattati. Tenāha ‘‘saddhādhimutto vakkalittherasadiso hotī’’ti. Tassa hīti okappanasaddhāya samannāgatassa. Hirī etassa atthīti hiri, hiri mano etesanti hirimanāti āha ‘‘pāpa…pe… cittā’’ti. Pāpato ottappenti ubbijjanti bhāyantīti ottappī.

    ಬಹು ಸುತಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿ ಏತೇನಾತಿ ಬಹುಸ್ಸುತೋ, ಸುತಗ್ಗಹಣಂ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಧಾರಣಪರಿಚಯಪರಿಪುಚ್ಛಾನುಪೇಕ್ಖನದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಾನಂ ಪೇತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಸವನಮೂಲಕತ್ತಾ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಪುರಿಸತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪರಿಯತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಪರಿಯತ್ತಿ, ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ। ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ। ತದಪಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ಯಥಾವುತ್ತಬಾಹುಸಚ್ಚಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ। ಪರಿಯತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಾವಹೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಸ್ಸ ಇಧ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ಸೋತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಬಹುಸ್ಸುತೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಕಬಹುಸ್ಸುತೋತಿ ನಿಸ್ಸಯಮುಚ್ಚನಕಬಹುಸ್ಸುತಾದಯೋ ವಿಯ ಪದೇಸಿಕೋ ಅಹುತ್ವಾ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಬಾಹುಸಚ್ಚಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಾಯನತೋ ಕಥನತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಬಹುಸ್ಸುತೋ। ತೇ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭೂತೇ ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವತೋ।

    Bahu sutaṃ suttageyyādi etenāti bahussuto, sutaggahaṇaṃ cettha nidassanamattaṃ dhāraṇaparicayaparipucchānupekkhanadiṭṭhinijjhānānaṃ pettha icchitabbattā. Savanamūlakattā vā tesampi taggahaṇeneva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato, diṭṭhadhammikādipurisatthasiddhiyā pariyattabhāvato ca pariyatti, tīṇi piṭakāni. Saccappaṭivedho saccānaṃ paṭivijjhanaṃ. Tadapi bāhusaccaṃ yathāvuttabāhusaccakiccanipphattito. Pariyatti adhippetā saccapaṭivedhāvahena bāhusaccena bahussutabhāvassa idha icchitattā. Soti pariyattibahussuto. Catubbidho hoti pañcamassa pakārassa abhāvato. Sabbatthakabahussutoti nissayamuccanakabahussutādayo viya padesiko ahutvā piṭakattaye sabbatthakameva bāhusaccasabbhāvato sabbassa atthassa kāyanato kathanato sabbatthakabahussuto. Te idha adhippetā paṭipattipaṭivedhasaddhammānaṃ mūlabhūte pariyattisaddhamme suppatiṭṭhitabhāvato.

    ಆರದ್ಧನ್ತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಂ। ತಂ ಪನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏಕಕಾತಿ ಏಕಾಕಿನೋ, ವೂಪಕಟ್ಠವಿಹಾರಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Āraddhanti paggahitaṃ. Taṃ pana duvidhampi vīriyārambhavibhāgena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekakāti ekākino, vūpakaṭṭhavihārinoti attho.

    ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಪರತೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ। ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತುನ್ತಿ ‘‘ತ್ವಂ ಅಸುಕನಾಮೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಹಿ ‘‘ಆಮಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾಪೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಚಿರಕತಾದಿಅನುಸ್ಸರಣಸಮತ್ಥಸತಿನೇಪಕ್ಕಾನಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಏವರೂಪೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ।

    Pucchitvāti parato pucchitvā. Sampaṭicchāpetunti ‘‘tvaṃ asukanāmo’’ti vatvā tehi ‘‘āmā’’ti paṭijānāpetunti attho. Evaṃ cirakatādianussaraṇasamatthasatinepakkānaṃ appakasireneva satisambojjhaṅgabhāvanāpāripūriṃ gacchatīti dassanatthaṃ ‘‘evarūpe bhikkhū sandhāyā’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘apicā’’tiādi.

    ೧೩೯. ಬುಜ್ಝತಿ ಏತಾಯಾತಿ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅಙ್ಗೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪಸತ್ಥೋ, ಸುನ್ದರೋ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸುಭದುಕ್ಖಾನಿಚ್ಚಾನತ್ತಭಾವಸಲ್ಲಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ। ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಪೀಳನಾದಿಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿಚಯೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣೋ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾನುಪ್ಪಾದನಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹೋ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ। ಫರಣಂ ವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಫರಣಲಕ್ಖಣೋ। ಉಪಸಮೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಪರಿಳಾಹಾನಂ ವೂಪಸಮನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣೋ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಕ್ಖೇಪವಿದ್ಧಂಸನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ। ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚರಹಿತೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟತ್ತಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣೋ।

    139. Bujjhati etāyāti ‘‘bodhī’’ti laddhanāmāya sammādiṭṭhiādidhammasāmaggiyā aṅgoti bojjhaṅgo, pasattho, sundaro vā bojjhaṅgo sambojjhaṅgo. Upaṭṭhānalakkhaṇoti kāyavedanācittadhammānaṃ asubhadukkhāniccānattabhāvasallakkhaṇasaṅkhātaṃ ārammaṇe upaṭṭhānaṃ lakkhaṇaṃ etassāti upaṭṭhānalakkhaṇo. Catunnaṃ ariyasaccānaṃ pīḷanādippakārato vicayo upaparikkhā lakkhaṇaṃ etassāti pavicayalakkhaṇo. Anuppannā kusalānuppādanādivasena cittassa paggaho paggaṇhanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti paggahalakkhaṇo. Pharaṇaṃ vipphārikatā lakkhaṇaṃ etassāti pharaṇalakkhaṇo. Upasamo kāyacittapariḷāhānaṃ vūpasamanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti upasamalakkhaṇo. Avikkhepo vikkhepaviddhaṃsanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti avikkhepalakkhaṇo. Līnuddhaccarahite adhicitte pavattamāne paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭattā ajjhupekkhanaṃ paṭisaṅkhānaṃ lakkhaṇaṃ etassāti paṭisaṅkhānalakkhaṇo.

    ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಛಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ, ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸತ್ತಹಿ ಕಾರಣೇಹೀ’’ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೮) ವಕ್ಖತಿ, ತಂ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಇಮಂ ಕಾರಣಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಗಮನವೀಥಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಸ್ಸ ಅಪಚಾಯನತಾ, ದಾಯಜ್ಜಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಸತ್ಥುಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ನವಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೮) ಪನ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾ, ಜಾತಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಏಕಾದಸಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿ, ಸಙ್ಘಸೀಲಚಾಗದೇವತಾಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ, ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೮) ಪನ ಪಸಾದನಿಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಏಕಾದಸಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಸತ್ತಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾ , ಉತುಸುಖಸೇವನತಾ, ಇರಿಯಾಪಥಸುಖಸೇವನತಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗತಾ, ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ , ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ। ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ, ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ, ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಂ, ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಂ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೮) ಪನ ‘‘ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಏಕಾದಸಹೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೮) ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಕಾಮಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಏವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವತೋ। ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯಕಥಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ…ಪೇ॰… ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Catūhi kāraṇehīti satisampajaññaṃ, muṭṭhassatipuggalaparivajjanā, upaṭṭhitassatipuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi catūhi kāraṇehi. Chahi kāraṇehīti paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi chahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ pana ‘‘sattahi kāraṇehī’’ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) vakkhati, taṃ gambhīrañāṇacariyāpaccavekkhaṇāti imaṃ kāraṇaṃ pakkhipitvā veditabbaṃ. Navahi kāraṇehīti apāyabhayapaccavekkhaṇā, gamanavīthipaccavekkhaṇā, piṇḍapātassa apacāyanatā, dāyajjamahattapaccavekkhaṇā, satthumahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇā, kusītapuggalaparivajjanā, āraddhavīriyapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi navahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana ānisaṃsadassāvitā, jātimahattapaccavekkhaṇāti imehi saddhiṃ ‘‘ekādasā’’ti vakkhati. Dasahi kāraṇehīti buddhānussati, dhammānussati, saṅghasīlacāgadevatāupasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanā, siniddhapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi dasahi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana pasādaniyasuttantapaccavekkhaṇāya saddhiṃ ‘‘ekādasā’’ti vakkhati. Sattahi kāraṇehīti paṇītabhojanasevanatā , utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattapayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā , passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti imehi sattahi. Dasahi kāraṇehīti vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, nimittakusalatā, samaye cittassa paggahaṇaṃ, samaye cittassa niggahaṇaṃ, samaye cittassa sampahaṃsanaṃ, samaye cittassa ajjhupekkhanaṃ, asamāhitapuggalaparivajjanaṃ, samāhitapuggalasevanaṃ, tadadhimuttatāti imehi dasahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana ‘‘jhānavimokkhapaccavekkhaṇā’’ti iminā saddhiṃ ‘‘ekādasahī’’ti vakkhati. Pañcahi kāraṇehīti sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi pañcahi kāraṇehi. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) āgamissati. Kāmaṃ bodhipakkhiyadhammā nāma nippariyāyato ariyamaggasampayuttā eva niyyānikabhāvato. Suttantadesanā nāma pariyāyakathāti ‘‘iminā vipassanā…pe… kathesī’’ti vuttaṃ.

    ೧೪೦. ತೇಭೂಮಕೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಅನುಪಸ್ಸತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ತಥಾ ಪವತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಾ ಸಹಗತಸಞ್ಞಾಯ ಭಾವಿತಾಯ ವಿಭಾವಿತಾ ಏವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ’’ತಿ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವಾಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಏವ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಲೋಕಿಯವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ। ಲೋಕಿಯವಿಪಸ್ಸನಾಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಿಸ್ಸಕಾಪೇತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಮತ್ಥಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆಗತವಸೇನಾತಿ ತಥಾ ಆಗತಪಾಳಿವಸೇನ ‘‘ವಿರಾಗೋ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ‘‘ವಿರಾಗಸಞ್ಞಾ, ನಿರೋಧಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಸಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾಪಿ ಸಿಯುಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ।

    140. Tebhūmake saṅkhāre ‘‘aniccā’’ti anupassati etāyāti aniccānupassanā, tathā pavattā vipassanā, sā pana yasmā attanā sahagatasaññāya bhāvitāya vibhāvitā eva hotīti vuttaṃ ‘‘aniccānupassanāya saddhiṃ uppannasaññā’’ti. Saññāsīsena vāyaṃ vipassanāya eva niddeso. Anattasaññādīsupi eseva nayo. Lokiyavipassanāpi honti, yasmā ‘‘anicca’’ntiādinā tā pavattantīti. Lokiyavipassanāpīti pi-saddena missakāpettha santīti atthato āpannanti atthāpattisiddhamatthaṃ niddhāretvā sarūpato dassetuṃ ‘‘virāgo’’tiādi vuttaṃ. Tattha āgatavasenāti tathā āgatapāḷivasena ‘‘virāgo nirodho’’ti hi tattha nibbānaṃ vuttanti idha ‘‘virāgasaññā, nirodhasaññā’’ti vuttasaññā nibbānārammaṇāpi siyuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘dve lokuttarāpi hontī’’ti.

    ೧೪೧. ಮೇತ್ತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಂ, ಚಿತ್ತಂ। ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ। ಇಮಾನಿಪಿ ಮೇತ್ತಾಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ ತೇಸಂ ಸೇಟ್ಠಪರಿಸಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಏವಂ ಗಿಹೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಚತುಪರಿಸಸಾಧಾರಣತ್ತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಮಂ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನಪಿ ಮೇತ್ತಾಕಾಯಕಮ್ಮಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಚಾರಿತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಧಮ್ಮಪೂರಣ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತೇಪಿಟಕಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನಅತ್ಥಕಥನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬತೋ।

    141. Mettā etassa atthīti mettaṃ, cittaṃ. Taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ mettaṃ kāyakammaṃ. Esa nayo sesadvayepi. Imānipi mettākāyakammādīni bhikkhūnaṃ vasena āgatāni tesaṃ seṭṭhaparisabhāvato. Yathā pana bhikkhūsupi labbhanti, evaṃ gihīsupi labbhanti catuparisasādhāraṇattāti taṃ dassento ‘‘bhikkhūnañhī’’tiādimāha. Kāmaṃ ādibrahmacariyakadhammassavanenapi mettākāyakammāni labbhanti, nippariyāyato pana cārittadhammassavanena ayamattho icchitoti dassento ‘‘ābhisamācārikadhammapūraṇa’’nti āha. Tepiṭakampi buddhavacanaṃ paripucchanaatthakathanavasena pavattiyamānaṃ hitajjhāsayena pavattitabbato.

    ಆವೀತಿ ಪಕಾಸಂ, ಪಕಾಸಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ’’ತಿ। ರಹೋತಿ ಅಪ್ಪಕಾಸಂ, ಅಪ್ಪಕಾಸತಾ ಚ ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾ’’ತಿ। ಸಹಾಯಭಾವಗಮನಂ ತೇಸಂ ಪುರತೋ। ಉಭಯೇಹೀತಿ ನವಕೇಹಿ, ಥೇರೇಹಿ ಚ।

    Āvīti pakāsaṃ, pakāsabhāvo cettha yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa sammukhabhāvatoti āha ‘‘sammukhā’’ti. Rahoti appakāsaṃ, appakāsatā ca yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa paccakkhābhāvatoti āha ‘‘parammukhā’’ti. Sahāyabhāvagamanaṃ tesaṃ purato. Ubhayehīti navakehi, therehi ca.

    ಪಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ।

    Paggayhāti paggaṇhitvā uccaṃ katvā.

    ಕಾಮಂ ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧಾನಂ ನಯನಾನಂ ಉಮ್ಮೀಲನಾ, ಪಸನ್ನೇನ ಮುಖೇನ ಓಲೋಕನಞ್ಚ ಮೇತ್ತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ನಯನಾನಂ ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹಸಿನಿದ್ಧತಾ, ಮುಖಸ್ಸ ಚ ಪಸನ್ನತಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮೇತ್ತಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।

    Kāmaṃ mettāsinehasiniddhānaṃ nayanānaṃ ummīlanā, pasannena mukhena olokanañca mettaṃ kāyakammameva, yassa pana cittassa vasena nayanānaṃ mettāsinehasiniddhatā, mukhassa ca pasannatā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mettaṃ manokammaṃ nāmā’’ti.

    ಲಾಭಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ‘‘ಲಾಭಾವತ, ಲಾಭೋ ಲದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಸೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅತೀತಕಾಲಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಾದಯೋ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮತೋ ಆಗತಾತಿ ಧಮ್ಮಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಲದ್ಧಾ’’ತಿ। ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುಹನಾದೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನಪುಬ್ಬಕಂ ಕಾಯೇನ ವಿಭಜನನ್ತಿ ಮೂಲಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಚಿತ್ತೇನ ವಿಭಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ಪಟಿವಿಭಾಗೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ವಾ ಲಾಭಂ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ ಏವ।

    Lābhasaddo kammasādhano ‘‘lābhāvata, lābho laddho’’tiādīsu viya, so cettha ‘‘dhammaladdhā’’ti vacanato atītakālikoti āha ‘‘cīvarādayo laddhapaccayā’’ti. Dhammato āgatāti dhammikā. Tenāha ‘‘dhammaladdhā’’ti. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘kuhanādī’’tiādi vuttaṃ. Cittena vibhajanapubbakaṃ kāyena vibhajananti mūlameva dassetuṃ ‘‘evaṃ cittena vibhajana’’nti vuttaṃ, tena cittuppādamattenapi paṭivibhāgo na kātabboti dasseti. Appaṭivibhattanti bhāvanapuṃsakaniddeso, appaṭivibhattaṃ vā lābhaṃ bhuñjatīti kammaniddeso eva.

    ತಂ ತಂ ನೇವ ಗಿಹೀನಂ ದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಜೀವಸೋಧನತ್ಥಂ। ನ ಅತ್ತನಾ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ತನಾವ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಾ ಮಾ ಹೋತೂ’’ತಿ। ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಲಾಭಸ್ಸ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಸಾಧಾರಣತೋ ಠಪನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಚ ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ‘‘ಗಹೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೋ, ತದುಭಯಂ ಪನ ತಾದಿಸೇನ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧೋ ಪುರಿಮಕಾಲೋ। ತಯಿದಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ। ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಹೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೋತೂತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಮಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಲದ್ಧಲಾಭಂ ಓಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಸಾಧಾರಣಭೋಗೀ, ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗೀ ಚ ಹೋತಿ।

    Taṃtaṃ neva gihīnaṃ deti attano ājīvasodhanatthaṃ. Na attanā bhuñjatīti attanāva na paribhuñjati ‘‘mayhaṃ asādhāraṇabhogitā mā hotū’’ti. ‘‘Paṭiggaṇhanto ca…pe… passatī’’ti iminā tassa lābhassa tīsupi kālesu sādhāraṇato ṭhapanaṃ dassitaṃ. ‘‘Paṭiggaṇhanto ca saṅghena sādhāraṇaṃ hotū’’ti iminā paṭiggahaṇakālo dassito, ‘‘gahetvā…pe… passatī’’ti iminā paṭiggahitakālo, tadubhayaṃ pana tādisena pubbābhogena vinā na hotīti atthasiddho purimakālo. Tayidaṃ paṭiggahaṇato pubbe vassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggahessāmī’’ti. Paṭiggaṇhantassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggaṇhāmī’’ti. Paṭiggahetvā hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggahitaṃ mayā’’ti evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ katvā laddhalābhaṃ osānalakkhaṇaṃ avikopetvā paribhuñjanto sādhāraṇabhogī, appaṭivibhattabhogī ca hoti.

    ಇಮಂ ಪನ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಇಮಂ ಚತುತ್ಥಂ ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತಧಮ್ಮಂ। ನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಾ ಏವ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಆರಮ್ಭೋಪಿ ತಾವ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕುತೋ ಪೂರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಲಾಭಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ವತ್ತಂ ಅಖಣ್ಡೇನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭತ್ತಭೋಗಿತಂ, ಸಾಧಾರಣಭೋಗಿತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸತಿ ಪನ ತದುಭಯೇ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಪೂರಿತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪೂರೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಿತುನೋ, ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾದೀನಂ ವಾ ಥೇರಾಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದೇನ್ತಸ್ಸ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ। ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಪನಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಜಗ್ಗನಟ್ಠಾನೇ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ದಿನ್ನತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಲಿಬೋಧಜಗ್ಗನಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಕಸ್ಸ ಓದಿಸ್ಸಕದಾನಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ? ನೋ ನ ವಟ್ಟತಿ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಗಿಲಾನಾದೀನಂ ಓದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ದಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿವಿಭಾಗಪಕ್ಖಿಕಂ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಬ್ಯತಿರೇಕಪ್ಪಧಾನೋ ಹಿ ಪಟಿವಿಭಾಗೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಸೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅದಾತುಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ದಾತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಕರುಣಾಯನವಸೇನ, ನ ವತ್ತಪೂರಣವಸೇನ।

    Imaṃ pana sāraṇīyadhammanti imaṃ catutthaṃ saritabbayuttadhammaṃ. Na hi…pe… gaṇhanti, tasmā sādhāraṇabhogitā eva dussīlassa natthīti ārambhopi tāva na sambhavati, kuto pūraṇanti adhippāyo. ‘‘Parisuddhasīlo’’ti iminā lābhassa dhammikabhāvaṃ dasseti. ‘‘Vattaṃ akhaṇḍento’’ti iminā appaṭivibhattabhogitaṃ, sādhāraṇabhogitañca dasseti. Sati pana tadubhaye sāraṇīyadhammo pūrito eva hotīti āha ‘‘pūretī’’ti. ‘‘Odissakaṃkatvā’’ti etena anodissakaṃ katvā pituno, ācariyupajjhāyādīnaṃ vā therāsanato paṭṭhāya dentassa sāraṇīyadhammoyeva hotīti. Sāraṇīyadhammo panassa na hotīti paṭijagganaṭṭhāne odissakaṃ katvā dinnattā. Tenāha ‘‘palibodhajagganaṃ nāma hotī’’tiādi. Yadi evaṃ sabbena sabbaṃ sāraṇīyadhammapūrakassa odissakadānaṃ na vaṭṭatīti? No na vaṭṭati yuttaṭṭhāneti dassento ‘‘tena panā’’tiādimāha. Gilānādīnaṃ odissakaṃ katvā dānaṃ appaṭivibhāgapakkhikaṃ ‘‘asukassa na dassāmī’’ti paṭikkhepassa abhāvato. Byatirekappadhāno hi paṭivibhāgo. Tenāha ‘‘avasesa’’ntiādi. Adātumpīti pi-saddena dātumpi vaṭṭatīti dasseti, tañca kho karuṇāyanavasena, na vattapūraṇavasena.

    ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯಾತಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಣವಿಧಿಮ್ಹಿ ಸುಟ್ಠು ಸಿಕ್ಖಿತಾಯ, ಸುಕುಸಲಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾ ಕೋಸಲ್ಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಸಿಕ್ಖಿತಾಯ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ದ್ವಾದಸಹಿ ವಸ್ಸೇಹಿ ಪೂರತಿ, ನ ತತೋ ಓರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ದುಪ್ಪೂರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇಹಿಪಿ ತಾವ ಗರುತರೇಹಿ ಫಲಾನಿಸಂಸೇಹಿ ಚ ಅನುಗತೋ। ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಸೇಸಲಾಭೀ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಯ ಲೋಕೇ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ದುಪ್ಪಜಹಂ ದಾನಮಯಸ್ಸ, ಸೀಲಮಯಸ್ಸ ಚ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಂ ಸುದೂರೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಂ ಕತ್ವಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ತಸ್ಸಿಮಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ, ಅನ್ವಯತೋ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    Susikkhitāyāti sāraṇīyadhammapūraṇavidhimhi suṭṭhu sikkhitāya, sukusalāyāti attho. Idāni tassā kosallaṃ dassetuṃ ‘‘susikkhitāya hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dvādasahi vassehi pūrati, na tato ora’’nti iminā tassa duppūraṇaṃ dasseti. Tathā hi so mahapphalo mahānisaṃso, diṭṭhadhammikehipi tāva garutarehi phalānisaṃsehi ca anugato. Taṃsamaṅgī ca puggalo visesalābhī ariyapuggalo viya loke acchariyabbhutadhammasamannāgato hoti. Tathā hi so duppajahaṃ dānamayassa, sīlamayassa ca puññassa paṭipakkhadhammaṃ sudūre vikkhambhitaṃ katvā suvisuddhena cetasā loke pākaṭo paññāto hutvā viharati, tassimamatthaṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    ಇದಾನಿ ಯೇ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇ ಚ ಆನಿಸಂಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನೇವ ಇಸ್ಸಾ, ನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾಯ ವಿಧುತಭಾವತೋ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಸೀಲತಾಯ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದದಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಭಜನ್ತಿ ನಂ ಬಹೂ’’ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೩೪)। ಸುಲಭಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ದಾನವಸೇನ ಉಳಾರಜ್ಝಾಸಯಾನಂ ಪಚ್ಚಯಲಾಭಸ್ಸ ಇಧಾನಿಸಂಸಭಾವತೋ ದಾನಸ್ಸ। ಪತ್ತಗತಂ ಅಸ್ಸ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ನ ಖೀಯತಿ ಪತ್ತಗತವಸೇನ ದ್ವಾದಸವಸ್ಸಿಕಸ್ಸ ಮಹಾಪತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪೂರಿತತ್ತಾ। ಅಗ್ಗಭಣ್ಡಂ ಲಭತಿ ದೇವಸಿಕಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಾನಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ। ಭಯೇವಾ…ಪೇ॰… ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಾಹಕವಿಕಪ್ಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಿ ನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತೇನ ಚಿರಕಾಲಂ ದಾನಪೂರತಾಯ ಪಸಾದಿತಚಿತ್ತತ್ತಾ।

    Idāni ye samparāyike, diṭṭhadhammike ca ānisaṃse dassetuṃ ‘‘eva’’ntiādi vuttaṃ. Neva issā, na macchariyaṃ hoti cirakālabhāvanāya vidhutabhāvato. Manussānaṃ piyo hoti pariccāgasīlatāya visuddhattā. Tenāha ‘‘dadaṃ piyo hoti bhajanti naṃ bahū’’tiādi (a. ni. 5.34). Sulabhapaccayo hoti dānavasena uḷārajjhāsayānaṃ paccayalābhassa idhānisaṃsabhāvato dānassa. Pattagataṃ assa diyyamānaṃna khīyati pattagatavasena dvādasavassikassa mahāpattassa avicchedena pūritattā. Aggabhaṇḍaṃ labhati devasikaṃ dakkhiṇeyyānaṃ aggato paṭṭhāya dānassa dinnattā. Bhayevā…pe… āpajjanti deyyapaṭiggāhakavikappaṃ akatvā attani nirapekkhacittena cirakālaṃ dānapūratāya pasāditacittattā.

    ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಆನಿಸಂಸೇಸು ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೇಸು। ಇಮಾನಿ ತಂ ದೀಪನಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಕಾರಣಾನಿ। ಅಲಭನ್ತಾಪೀತಿ ಅಮಹಾಪುಞ್ಞತಾಯ ನ ಲಾಭಿನೋ ಸಮಾನಾಪಿ। ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಸಭಾಗನ್ತಿ ಸಭಾಗಂ ತಬ್ಭಾಗಿಯಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಂ ಜಾನನ್ತಿ।

    Tatrāti tesu ānisaṃsesu vibhāvetabbesu. Imāni taṃ dīpanāni vatthūni kāraṇāni. Alabhantāpīti amahāpuññatāya na lābhino samānāpi. Bhikkhācāramaggasabhāganti sabhāgaṃ tabbhāgiyaṃ bhikkhācāramaggaṃ jānanti.

    ಅನುತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತ್ತಾ, ಥೇರಾನಂ ಸಂಸಯವಿನೋದನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ಮೇ ಭನ್ತೇ ಪೂರಿತೋ’’ತಿ ಆಹ। ತಥಾ ಹಿ ದುತಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಥೇರೇನ ಅತ್ತಾ ಪಕಾಸಿತೋ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯತಾಯ, ಸುಲಭಪಚ್ಚಯತಾಯಪಿ ಇದಂ ವತ್ಥುಮೇವ। ಪತ್ತಗತಾಖೀಯನಸ್ಸ ಪನ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವನತೋ ‘‘ಇದಂ ತಾವ…ಪೇ॰… ಏತ್ಥ ವತ್ಥು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Anuttarimanussadhammattā, therānaṃ saṃsayavinodanatthañca ‘‘sāraṇīyadhammo me bhante pūrito’’ti āha. Tathā hi dutiyavatthusmimpi therena attā pakāsito. Manussānaṃ piyatāya, sulabhapaccayatāyapi idaṃ vatthumeva. Pattagatākhīyanassa pana visesaṃ vibhāvanato ‘‘idaṃ tāva…pe… ettha vatthu’’nti vuttaṃ.

    ಗಿರಿಭಣ್ಡಮಹಾಪೂಜಾಯಾತಿ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮ್ಹಿ ಸಕಲಲಙ್ಕಾದೀಪೇ, ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಸಮುದ್ದೇ ಚ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಾದಿಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ದೀಪಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಕರಿಯಮಾನಮಹಾಪೂಜಾಯಂ। ಪರಿಯಾಯೇನಪೀತಿ ಲೇಸೇನಪಿ। ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಣತೋಪಿ ಇದಂ ಯಥಾಭೂತಪ್ಪವೇದನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Giribhaṇḍamahāpūjāyāti cetiyagirimhi sakalalaṅkādīpe, yojanappamāṇe samudde ca nāvāsaṅghāṭādike ṭhapetvā dīpapupphagandhādīhi kariyamānamahāpūjāyaṃ. Pariyāyenapīti lesenapi. Anucchavikanti sāraṇīyadhammapūraṇatopi idaṃ yathābhūtappavedanaṃ tumhākaṃ anucchavikanti attho.

    ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಪಲಾಯಿಂಸು ಚೋರಭಯೇನ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ದುಜ್ಜೀವಿಕಾಯಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।

    Anārocetvāva palāyiṃsu corabhayena. ‘‘Attano dujjīvikāyā’’ti ca vadanti.

    ವಟ್ಟಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ। ಥೇರೀ ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮಪೂರಿಕಾ ಅಹೋಸಿ, ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಸೀಲತೇಜೇನೇವ ದೇವತಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜಿ।

    Vaṭṭissatīti kappissati. Therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi, therassa pana sīlatejeneva devatā ussukkaṃ āpajji.

    ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ। ತಂ ಪನ ನೇಸಂ ಖಣ್ಡಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾನಂ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನ ಆದಿ ಅನ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾನಂ ಪನ ಸಮಾದಾನಕ್ಕಮೇನಪಿ ಆದಿ ಅನ್ತಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಪರಿಯನ್ತೇ ಛಿನ್ನಸಾಟಕೋ ವಿಯಾತಿ ವತ್ಥನ್ತೇ, ದಸನ್ತೇ ವಾ ಛಿನ್ನವತ್ಥಂ ವಿಯ, ವಿಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ ಚೇತಂ ‘‘ಅಖಣ್ಡಾನೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಏವಂ ಸೇಸಾನಿಪಿ ಉದಾಹರಣಾನಿ। ಖಣ್ಡಿತಭಿನ್ನತಾ ಖಣ್ಡಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಖಣ್ಡಂ, ಸೀಲಂ। ‘‘ಛಿದ್ದ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವೇಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ವಿಸಭಾಗವಣ್ಣೇನ ಗಾವೀ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಬಲರಹಿತಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ। ತಥಾ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ। ಸೀಲಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಾಸಬ್ಯತೋ ಮೋಚನಂ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಾಪಾದನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ಸೇರೀ ಸಯಂವಸೀ ಭುಜಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕಾರಣತೋ ಭುಜಿಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಭಾವೇನ ಪಾಸಂಸತ್ತಾ ವಿಞ್ಞುಪಸತ್ಥಾನಿ। ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ದೇವೋ ವಾ ಭವೇಯ್ಯಂ, ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ, ತತ್ಥ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ, ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಆದಿನಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ। ‘‘ಅಯಂ ತೇ ಸೀಲೇಸು ದೋಸೋ’’ತಿ ಚತೂಸುಪಿ ವಿಪತ್ತೀಸು ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ವಿಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪರಾಮಟ್ಠುಂ ಅನುದ್ಧಂಸೇತುಂ। ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಪ್ಪಯೋಜನಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ।

    Natthi etesaṃ khaṇḍanti akhaṇḍāni. Taṃ pana nesaṃ khaṇḍaṃ dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upasampannasīlānaṃ uddesakkamena ādi antā veditabbā. Tenāha ‘‘sattasū’’tiādi. Anupasampannasīlānaṃ pana samādānakkamenapi ādi antā labbhanti. Pariyante chinnasāṭako viyāti vatthante, dasante vā chinnavatthaṃ viya, visadisūdāharaṇaṃ cetaṃ ‘‘akhaṇḍānī’’ti imassa adhigatattā. Evaṃ sesānipi udāharaṇāni. Khaṇḍitabhinnatā khaṇḍaṃ, taṃ etassa atthīti khaṇḍaṃ, sīlaṃ. ‘‘Chidda’’ntiādīsupi eseva nayo. Vemajjhe bhinnaṃ vinivijjhanavasena visabhāgavaṇṇena gāvī viyāti sambandho. Sabalarahitāni asabalāni. Tathā akammāsāni. Sīlassa taṇhādāsabyato mocanaṃ vivaṭṭūpanissayabhāvāpādanaṃ. Yasmā ca taṃsamaṅgīpuggalo serī sayaṃvasī bhujisso nāma hoti, tasmāpi bhujissāni. Tenevāha ‘‘bhujissabhāvakāraṇatobhujissānī’’ti. Suparisuddhabhāvena pāsaṃsattā viññupasatthāni. Imināhaṃ sīlena devo vā bhaveyyaṃ, devaññataro vā, tattha ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti, ‘‘sīlena suddhī’’ti ca evaṃ ādinā taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattā. ‘‘Ayaṃ te sīlesu doso’’ti catūsupi vipattīsu yāya kāyaci vipattiyā dassanena parāmaṭṭhuṃ anuddhaṃsetuṃ. Samādhisaṃvattanappayojanāni samādhisaṃvattanikāni.

    ಸಮಾನಭಾವೂಪಗತಸೀಲಾತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾನಭಾವಂ ಉಪಗತಸೀಲಾ ಸಭಾಗವುತ್ತಿಕಾ। ಕಾಮಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಞ್ಚ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ ನಾನತ್ತಂ ನ ಸಿಯಾ, ತಂ ಪನ ನ ಏಕನ್ತಿಕಂ, ಇದಂ ಏಕನ್ತಿಕಂ ನಿಯತಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗಸೀಲೇ ನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸೀಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏತಂ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Samānabhāvūpagatasīlāti sīlasampattiyā samānabhāvaṃ upagatasīlā sabhāgavuttikā. Kāmaṃ puthujjanānañca catupārisuddhisīle nānattaṃ na siyā, taṃ pana na ekantikaṃ, idaṃ ekantikaṃ niyatabhāvatoti āha ‘‘natthi maggasīle nānatta’’nti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti maggasīlaṃ sandhāya etaṃ ‘‘yāni tāni sīlānī’’tiādi vuttaṃ.

    ಯಾಯನ್ತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾ । ದಿಟ್ಠೀತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ನಿದ್ದೋಸಾತಿ ನಿಧುತದೋಸಾ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರತಿ ನಿಗಚ್ಛತಿ। ಸಯಂ ನಿಯ್ಯನ್ತಸ್ಸೇವ ಹಿ ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಯ್ಯಾಪೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಾ ಸತ್ಥು ಅನುಸಿಟ್ಠಿ, ತಂ ಕರೋತೀತಿ ತಕ್ಕರೋ, ತಸ್ಸ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಾನದಿಟ್ಠಿಭಾವನ್ತಿ ಸದಿಸದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಅಭಿನ್ನದಿಟ್ಠಿಭಾವಂ। ವುದ್ಧಿಯೇವಾತಿ ಅರಿಯವಿನಯೇ ಗುಣೇಹಿ ವುಡ್ಢಿಯೇವ, ನೋ ಪರಿಹಾನೀತಿ ಅಯಂ ಅಪರಿಹಾನಿಯಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅತ್ತನೋಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅದ್ಧನಿಯತಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಇಧ ದೇಸಿತಾ।

    Yāyanti yā ayaṃ mayhañceva tumhākañca paccakkhabhūtā . Diṭṭhīti maggasammādiṭṭhi. Niddosāti nidhutadosā, samucchinnarāgādipāpadhammāti attho. Niyyātīti vaṭṭadukkhato nissarati nigacchati. Sayaṃ niyyantasseva hi ‘‘taṃsamaṅgīpuggalaṃ vaṭṭadukkhato niyyāpetī’’ti vuccati. Yā satthu anusiṭṭhi, taṃ karotīti takkaro, tassa, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanakassāti attho. Samānadiṭṭhibhāvanti sadisadiṭṭhibhāvaṃ saccasampaṭivedhena abhinnadiṭṭhibhāvaṃ. Vuddhiyevāti ariyavinaye guṇehi vuḍḍhiyeva, no parihānīti ayaṃ aparihāniyadhammadesanā attanopi sāsanassa addhaniyataṃ ākaṅkhantena bhagavatā idha desitā.

    ೧೪೨. ಆಸನ್ನಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ತಾತಿ ಕತಿಪಯಮಾಸಾಧಿಕೇನ ಸಂವಚ್ಛರಮತ್ತೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಏತಂಯೇವಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಸೀಲ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂಯೇವ ಇತಿ ಸೀಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋ, ಪರಿಮಾಣತ್ಥೋ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸೀಲಂ ಏತ್ತಕಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಏವಂ ಪಭೇದಂ ಸೀಲಂ। ಏತ್ತಕನ್ತಿ ಏತಂ ಪರಮಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ। ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಭೂತಂ ಲೋಕಿಯಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ। ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮಾಧೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಠತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತೇ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಆಜೀವೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೩೧; ಕಥಾ॰ ೮೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ। ಏಸೋತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿ। ಪರಿಭಾವಿತೋತಿ ತೇನ ಸೀಲೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಾವಿತೋ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ। ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸೋತಿ ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿ ತಾವ ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಹಿ ಮಹಪ್ಫಲೋ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖವೂಪಸಮೇನ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ। ಇತರೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಮಹಪ್ಫಲೋ, ನಿಬ್ಬುತಿಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾನಿಸಂಸೋ। ಯಮ್ಹಿ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಠತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಚೇವ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಚ ಠತ್ವಾ। ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾ। ತೇನ ಪರಿಭಾವಿತಾತಿ ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಸಮಾಧಿನಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಾವಿತಾ ಪರಿಭಾವಿತಾ। ಮಹಪ್ಫಲಮಹಾನಿಸಂಸತಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಪಿ ಚ ತೇ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಝಾನಙ್ಗಪ್ಪಭೇದಹೇತುತಾಯ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಸತ್ತದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲವಿಭಾಗಹೇತುತಾಯ ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಠತ್ವಾತಿ ಯಾಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯಂ, ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯಂ ವಾ ಠತ್ವಾ। ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾಧಿಸಹಗತಾಪಿ ಪಞ್ಞಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ ಸುಟ್ಠುಯೇವ ಯಥಾ ಆಸವಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ನಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತಿ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।

    142.Āsannaparinibbānattāti katipayamāsādhikena saṃvaccharamattena parinibbānaṃ bhavissatīti katvā vuttaṃ. Etaṃyevāti ‘‘iti sīla’’ntiādikaṃyeva iti sīlanti ettha iti-saddo pakārattho, parimāṇattho ca ekajjhaṃ katvā gahitoti āha ‘‘evaṃ sīlaṃ ettakaṃ sīla’’nti. Evaṃ sīlanti evaṃ pabhedaṃ sīlaṃ. Ettakanti etaṃ paramaṃ, na ito bhiyyo. Catupārisuddhisīlanti maggassa sambhārabhūtaṃ lokiyacatupārisuddhisīlaṃ. Cittekaggatā samādhīti etthāpi eseva nayo. Yasmiṃ sīle ṭhatvāti yasmiṃ lokuttarakusalassa padaṭṭhānabhūte ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti (ma. ni. 3.431; kathā. 874) evaṃ vuttasīle patiṭṭhāya. Esoti maggaphalasamādhi. Paribhāvitoti tena sīlena sabbaso bhāvito sambhāvito. Mahapphalo hoti mahānisaṃsoti maggasamādhi tāva sāmaññaphalehi mahapphalo, vaṭṭadukkhavūpasamena mahānisaṃso. Itaro paṭippassaddhippahānena mahapphalo, nibbutisukhuppattiyā mahānisaṃso. Yamhi samādhimhiṭhatvāti yasmiṃ lokuttarakusalassa padaṭṭhānabhūte pādakajjhānasamādhimhi ceva vuṭṭhānagāminisamādhimhi ca ṭhatvā. Sāti maggaphalapaññā. Tena paribhāvitāti tena yathāvuttasamādhinā sabbaso bhāvitā paribhāvitā. Mahapphalamahānisaṃsatā samādhimhi vuttanayena veditabbā. Api ca te bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgappabhedahetutāya mahapphalā sattadakkhiṇeyyapuggalavibhāgahetutāya mahānisaṃsāti veditabbā. Yāya paññāya ṭhatvāti yāyaṃ vipassanāpaññāyaṃ, samādhivipassanāpaññāyaṃ vā ṭhatvā. Samathayānikassa hi samādhisahagatāpi paññā maggādhigamāya visesapaccayo hotiyeva. Sammadevāti suṭṭhuyeva yathā āsavānaṃ lesopi nāvasissati, evaṃ sabbaso āsavehi vimuccati. Aggamaggakkhaṇañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    ೧೪೩. ಲೋಕಿಯತ್ಥಸದ್ದಾನಂ ವಿಯ ಅಭಿರನ್ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಭಿರನ್ತಂ ಅಭಿರತಂ ಅಭಿರತೀತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಅಭಿರನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಚಾಯಂ ಅಭಿರುಚಿಪರಿಯಾಯೋ, ನ ಅಸ್ಸಾದಪರಿಯಾಯೋ। ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದವತ್ಥುವಿಗಮೇನ ಸಿಯಾ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅನಭಿರತಿ, ಯದಿದಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಪಗೇವ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ವಸಿತ್ವಾ ತದಭಾವತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಮನಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ। ವೇನೇಯ್ಯವಿನಯನತ್ಥಂ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ವಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿದ್ಧೇ ವೇನೇಯ್ಯವಿನಯನತ್ಥಮೇವ ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಯಥಾರುಚಿ। ಆಯಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಆ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಆಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಹಿ ಯಾಮಾ’’ತಿ। ಅಯಾಮಾತಿ ಪನ ಪಾಠೇ ಅ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾ ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ, ನ ಪನ ತದಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ವಸನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಭಾವತೋ। ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಗಣನೋ ಹಿ ತದಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ । ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ। ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಗಮನನ್ತಿ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಗಮನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಪಾಠಮಾಹ। ಪಾಟಲಿಗಮನೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉತ್ತಾನಮೇವ ಅನನ್ತರಂ, ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಸಂವಣ್ಣಿತರೂಪತ್ತಾ।

    143. Lokiyatthasaddānaṃ viya abhiranta-saddassa siddhi daṭṭhabbā. Abhirantaṃ abhirataṃ abhiratīti hi atthato ekaṃ. Abhiranta-saddo cāyaṃ abhirucipariyāyo, na assādapariyāyo. Assādavasena hi katthaci vasantassa assādavatthuvigamena siyā tassa tattha anabhirati, yadidaṃ khīṇāsavānaṃ natthi, pageva buddhānanti āha ‘‘buddhānaṃ…pe… natthī’’ti. Abhirativasena katthaci vasitvā tadabhāvato aññattha gamanaṃ nāma buddhānaṃ natthi. Veneyyavinayanatthaṃ pana katthaci vasitvā tasmiṃ siddhe veneyyavinayanatthameva tato aññattha gacchanti, ayamettha yathāruci. Āyāmāti ettha ā-saddo ‘‘āgacchā’’ti iminā samānatthoti āha ‘‘ehi yāmā’’ti. Ayāmāti pana pāṭhe a-kāro nipātamattaṃ. Santikāvacarattā theraṃ ālapati, na pana tadā satthu santike vasantānaṃ bhikkhūnaṃ abhāvato. Aparicchinnagaṇano hi tadā bhagavato santike bhikkhusaṅgho . Tenāha ‘‘mahatā bhikkhusaṅghena saddhi’’nti. Ambalaṭṭhikāgamananti ambalaṭṭhikāgamanapaṭisaṃyuttapāṭhamāha. Pāṭaligamaneti etthāpi eseva nayo. Uttānameva anantaraṃ, heṭṭhā ca saṃvaṇṇitarūpattā.

    ಸಾರಿಪುತ್ತಸೀಹನಾದವಣ್ಣನಾ

    Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

    ೧೪೫. ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ಪಾಠಜಾತಂ। ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯೇತಿ ಸಮ್ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೪೧) ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಮಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ನಂ ಅತ್ಥತೋ ವಿತ್ಥಾರಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    145.‘‘Āyasmā sāriputto’’tiādi pāṭhajātaṃ. Sampasādanīyeti sampasādanīyasutte (dī. ni. 3.141) vitthāritaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ, tasmā mayampi tattheva naṃ atthato vitthārayissāmāti adhippāyo.

    ದುಸ್ಸೀಲಆದೀನವವಣ್ಣನಾ

    Dussīlaādīnavavaṇṇanā

    ೧೪೮. ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಗನ್ತುಕಾತಿ ಆವಸಥೋ, ತದೇವ ಅಗಾರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆವಸಥಾಗಾರನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಆವಸಥಗೇಹ’’ನ್ತಿ। ದ್ವಿನ್ನಂ ರಾಜೂನನ್ತಿ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಮಗಧರಾಜೂನಂ। ಸಹಾಯಕಾತಿ ಸೇವಕಾ। ಕುಲಾನೀತಿ ಕುಟುಮ್ಬಿಕೇ। ಸನ್ಥತನ್ತಿ ಸನ್ಥರಿ, ಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಥರಿ ಸಬ್ಬಸನ್ಥರಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಸನ್ಥರಿಂ। ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಚಾಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಥತಂ ಹೋತಿ, ಏವ’’ನ್ತಿ।

    148. Āgantvā vasanti ettha āgantukāti āvasatho, tadeva agāranti āha ‘‘āvasathāgāranti āgantukānaṃ āvasathageha’’nti. Dvinnaṃrājūnanti licchavirājamagadharājūnaṃ. Sahāyakāti sevakā. Kulānīti kuṭumbike. Santhatanti santhari, sabbaṃ santhari sabbasanthari, taṃ sabbasanthariṃ. Bhāvanapuṃsakaniddeso cāyaṃ. Tenāha ‘‘yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, eva’’nti.

    ೧೪೯. ದುಸ್ಸೀಲೋತಿ ಏತ್ಥ ದು-ಸದ್ದೋ ಅಭಾವತ್ಥೋ ‘‘ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦) ವಿಯ, ನ ಗರಹತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸೀಲೋ ನಿಸ್ಸೀಲೋ’’ತಿ। ಭಿನ್ನಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲೋ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ಸೀಲಭೇದಂ ಪತ್ತೋ, ಸೋ ತಾವ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ ಹೋತಿ। ಯೋ ಪನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲೋ ಆಚಾರಹೀನೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ? ಸೋಪಿ ಸಾಧುಸಮಾಚಾರಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿಯಸ್ಸ ಭೇದಿತತ್ತಾ ಭಿನ್ನಸಂವರೋ ಏವ ನಾಮ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಂವರೋ ಸಂವರರಹಿತೋತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    149.Dussīloti ettha du-saddo abhāvattho ‘‘duppañño’’tiādīsu (ma. ni. 1.449; a. ni. 5.10) viya, na garahatthoti āha ‘‘asīlo nissīlo’’ti. Bhinnasaṃvaroti ettha yo samādinnasīlo kenaci kāraṇena sīlabhedaṃ patto, so tāva bhinnasaṃvaro hoti. Yo pana sabbena sabbaṃ asamādinnasīlo ācārahīno, so kathaṃ bhinnasaṃvaro nāma hotīti? Sopi sādhusamācārassa parihāniyassa bheditattā bhinnasaṃvaro eva nāma. Vissaṭṭhasaṃvaro saṃvararahitoti hi vuttaṃ hoti.

    ತಂ ತಂ ಸಿಪ್ಪಟ್ಠಾನಂ। ಮಾಘಾತಕಾಲೇತಿ ‘‘ಮಾ ಘಾತೇಥ ಪಾಣಿನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಮಾಘಾತಾತಿ ಘೋಸನಂ ಘೋಸಿತದಿವಸೇ।

    Taṃ taṃ sippaṭṭhānaṃ. Māghātakāleti ‘‘mā ghātetha pāṇino’’ti evaṃ māghātāti ghosanaṃ ghositadivase.

    ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ।

    Abbhuggacchati pāpako kittisaddo.

    ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಮಙ್ಕು ಹೋತಿಯೇವ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿಭಾವತೋ।

    Ajjhāsayena maṅku hotiyeva vippaṭisāribhāvato.

    ತಸ್ಸಾತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ। ಸಮಾದಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಕತಕಾರಣಂ। ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ತಂ ಮನಸೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಇಧಲೋಕನ್ತಿ ಉಮ್ಮೀಲನಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತದಾರಾದಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಇಧ ಲೋಕಂ ಪಸ್ಸತಿ। ನಿಮೀಲೇತ್ವಾ ಪರಲೋಕನ್ತಿ ನಿಮೀಲನಕಾಲೇ ಗತಿನಿಮಿತ್ತುಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪರಲೋಕಂ ಪಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಚಮಪದನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಆದೀನವಕೋಟ್ಠಾಸೋ।

    Tassāti dussīlassa. Samādāya pavattiṭṭhānanti uṭṭhāya samuṭṭhāya katakāraṇaṃ. Āpāthaṃ āgacchatīti taṃ manaso upaṭṭhāti. Ummīletvā idhalokanti ummīlanakāle attano puttadārādidassanavasena idha lokaṃ passati. Nimīletvā paralokanti nimīlanakāle gatinimittupaṭṭhānavasena paralokaṃ passati. Tenāha ‘‘cattāro apāyā’’tiādi. Pañcamapadanti ‘‘kāyassa bhedā’’tiādinā vutto pañcamo ādīnavakoṭṭhāso.

    ಸೀಲವನ್ತಆನಿಸಂಸವಣ್ಣನಾ

    Sīlavantaānisaṃsavaṇṇanā

    ೧೫೦. ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಾಯ ಆದೀನವಕಥಾಯ ವಿಪರಿಯಾಯೇನ। ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ತಂ ತಂ ಕಸಿವಾಣಿಜ್ಜಾದಿಂ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಪಾಸಂಸಂ ಸೀಲಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲವಾ। ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಪನ ಅತ್ಥವಚನಂ ಸುಕರನ್ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠಂ।

    150.Vuttavipariyāyenāti vuttāya ādīnavakathāya vipariyāyena. ‘‘Appamatto taṃ taṃ kasivāṇijjādiṃ yathākālaṃ sampādetuṃ sakkotī’’tiādinā ‘‘pāsaṃsaṃ sīlamassa atthīti sīlavā. Sīlasampannoti sīlena samannāgato. Sampannasīlo’’ti evamādikaṃ pana atthavacanaṃ sukaranti anāmaṭṭhaṃ.

    ೧೫೧. ಪಾಳಿಮುತ್ತಕಾಯಾತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಅನಾರುಳ್ಹಾಯ ಧಮ್ಮಿಕಥಾಯ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಆವಸಥಾಗಾರೇ ಏವ।

    151.Pāḷimuttakāyāti saṅgītianāruḷhāya dhammikathāya. Tatthevāti āvasathāgāre eva.

    ಪಾಟಲಿಪುತ್ತನಗರಮಾಪನವಣ್ಣನಾ

    Pāṭaliputtanagaramāpanavaṇṇanā

    ೧೫೨. ಇಸ್ಸರಿಯಮತ್ತಾಯಾತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಪ್ಪಮಾಣೇನ, ಇಸ್ಸರಿಯೇನ ಚೇವ ವಿತ್ತೂಪಕರಣೇನ ಚಾತಿ ಏವಂ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉಪಭೋಗೂಪಕರಣಾನಿಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಮತ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪಾಟಲಿಗಾಮಂ ನಗರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಪಾಟಲಿಗಾಮೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಠಾನಂ ಇದಾನಿ ನಗರಂ ಕತ್ವಾ। ಮಾಪೇನ್ತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ। ಆಯಮುಖಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥನ್ತಿ ಆಯದ್ವಾರಾನಂ ಉಪಚ್ಛೇದನಾಯ। ‘‘ಸಹಸ್ಸಸೇವಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸಹಸ್ಸಸೋ ಏವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕೇಕವಗ್ಗವಸೇನ ಸಹಸ್ಸಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ಘರವತ್ಥೂನೀತಿ ಘರಪತಿಟ್ಠಾಪನಟ್ಠಾನಾನಿ। ಚಿತ್ತಾನಿ ನಮನ್ತೀತಿ ತಂತಂದೇವತಾನುಭಾವೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ನಮನ್ತಿ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಪಾಠಕಾನಂ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ತಾಹಿ ವತ್ಥೂನಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ। ಸಿಪ್ಪಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಸಿಪ್ಪಾನುಗತವಿಜ್ಜಾನುಭಾವೇನ। ನಾಗಗ್ಗಾಹೋತಿ ನಾಗಾನಂ ನಿವಾಸಪ್ಪರಿಗ್ಗಹೋ। ಸೇಸದ್ವಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಾಸಾಣೋತಿ ಅಪ್ಪಲಕ್ಖಣಪಾಸಾಣೋ। ಖಾಣುಕೋತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಖಾಣುಕೋ । ಸಿಪ್ಪಂ ಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ತಾದಿಸಂ ಸಾರಮ್ಭಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಅನಾರಮ್ಭೇ ಠಾನೇ ತಾಹಿ ವತ್ಥುಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಮಾನಾ ವಿಯ ತಂತಂಗೇಹಾನಿ ಮಾಪೇನ್ತಿ ಉಪದೇಸದಾನವಸೇನ। ನೇಸನ್ತಿ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಪಾಠಕಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಸಂ ದೇವತಾನಂ। ಮಙ್ಗಲಂ ವಡ್ಢಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಮಙ್ಗಲಂ ಬ್ರೂಹೇಸ್ಸನ್ತಿ। ಪಣ್ಡಿತದಸ್ಸನಾದೀನಿ ಹಿ ಉತ್ತಮಮಙ್ಗಲಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಥ ಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    152.Issariyamattāyāti issariyappamāṇena, issariyena ceva vittūpakaraṇena cāti evaṃ vā attho daṭṭhabbo. Upabhogūpakaraṇānipi hi loke ‘‘mattā’’ti vuccanti. Pāṭaligāmaṃ nagaraṃ katvāti pubbe ‘‘pāṭaligāmo’’ti laddhanāmaṃ ṭhānaṃ idāni nagaraṃ katvā. Māpentīti patiṭṭhāpenti. Āyamukhapacchindanatthanti āyadvārānaṃ upacchedanāya. ‘‘Sahassasevā’’ti vā pāṭho, sahassaso eva. Tenāha ‘‘ekekavaggavasena sahassaṃ sahassaṃ hutvā’’ti. Gharavatthūnīti gharapatiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Cittāni namantīti taṃtaṃdevatānubhāvena tattha tattheva cittāni namanti vatthuvijjāpāṭhakānaṃ, yattha yattha tāhi vatthūni pariggahitāni. Sippānubhāvenāti sippānugatavijjānubhāvena. Nāgaggāhoti nāgānaṃ nivāsappariggaho. Sesadvayesupi eseva nayo. Pāsāṇoti appalakkhaṇapāsāṇo. Khāṇukoti yo koci khāṇuko . Sippaṃ jappitvā tādisaṃ sārambhaṭṭhānaṃ pariharitvā anārambhe ṭhāne tāhi vatthupariggāhikāhi devatāhi saddhiṃ mantayamānāviya taṃtaṃgehāni māpenti upadesadānavasena. Nesanti vatthuvijjāpāṭhakānaṃ, sabbāsaṃ devatānaṃ. Maṅgalaṃ vaḍḍhāpessantīti maṅgalaṃ brūhessanti. Paṇḍitadassanādīni hi uttamamaṅgalāni. Tenāha ‘‘atha maya’’ntiādi.

    ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಅವಯವಧಮ್ಮೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ದೇವದತ್ತೋ’’ತಿ।

    Saddo abbhuggacchati avayavadhammena samudāyassa apadisitabbato yathā ‘‘alaṅkato devadatto’’ti.

    ಅರಿಯಕಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅರಿಯದೇಸವಾಸಿಮನುಸ್ಸಾನಂ। ರಾಸಿವಸೇನೇವಾತಿ ‘‘ಸಹಸ್ಸಂ ಸತಸಹಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ರಾಸಿವಸೇನೇವ, ಅಪ್ಪಕಸ್ಸ ಪನ ಭಣ್ಡಸ್ಸ ಕಯವಿಕ್ಕಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ‘‘ರಾಸಿವಸೇನೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಾಣಿಜಾಯ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಣಿಪ್ಪಥೋತಿ ಪುರಿಮವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ಥೋ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ವಾಣಿಜಾನಂ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ, ವಣಿಪ್ಪಥೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಾಣಿಜಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಭಣ್ಡಪುಟೇ ಭಿನ್ದನ್ತಿ ಮೋಚೇನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪುಟಭೇದನನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಭಣ್ಡಪುಟೇ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Ariyakamanussānanti ariyadesavāsimanussānaṃ. Rāsivasenevāti ‘‘sahassaṃ satasahassa’’ntiādinā rāsivaseneva, appakassa pana bhaṇḍassa kayavikkayo aññatthāpi labbhatevāti ‘‘rāsivasenevā’’ti vuttaṃ. Vāṇijāya patho pavattiṭṭhānanti vaṇippathoti purimavikappe attho dutiyavikappe pana vāṇijānaṃ patho pavattiṭṭhānanti, vaṇippathoti imamatthaṃ dassento ‘‘vāṇijānaṃ vasanaṭṭhāna’’nti āha. Bhaṇḍapuṭe bhindanti mocenti etthāti puṭabhedananti ayamettha atthoti āha ‘‘bhaṇḍapuṭe…pe… vuttaṃ hotī’’ti.

    ಚ-ಕಾರತ್ಥೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ।

    Ca-kārattho samuccayattho vā-saddo.

    ೧೫೩. ಕಾಳಕಣ್ಣೀ ಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮಬಹುಲತಾಯ ಪರೇಸಞ್ಚ ಕಣ್ಹವಿಪಾಕಾನತ್ಥನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ‘‘ಕಾಳಕಣ್ಣೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಪರೂಪದ್ದವಕರಾ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಸತ್ತಾ। ತನ್ತಿ ಭಗವನ್ತಂ। ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಏಕಂ ಸಮಯಂ। ಗಾಮಪ್ಪವಿಸನನೀಹಾರೇನಾತಿ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನ ನಿವಸನಾಕಾರೇನ। ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕತ್ವಾತಿ ಚೀವರಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ, ಪತ್ತಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    153.Kāḷakaṇṇī sattāti attanā kaṇhadhammabahulatāya paresañca kaṇhavipākānatthanibbattinimittatāya ‘‘kāḷakaṇṇī’’ti laddhanāmā parūpaddavakarā appesakkhasattā. Tanti bhagavantaṃ. Pubbaṇhasamayanti pubbaṇhe ekaṃ samayaṃ. Gāmappavisananīhārenāti gāmappavesana nivasanākārena. Kāyapaṭibaddhaṃ katvāti cīvaraṃ pārupitvā, pattaṃ hatthena gahetvāti attho.

    ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸಕಪ್ಪಿತಪ್ಪದೇಸೇ। ಸಞ್ಞತೇತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಞ್ಞತೇ ಸುಸಂವುತಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇ।

    Etthāti etasmiṃ vā sakappitappadese. Saññateti sammadeva saññate susaṃvutakāyavācācitte.

    ಪತ್ತಿಂ ದದೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಪಸುತಂ ಪುಞ್ಞಂ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಅನುಪ್ಪದಜ್ಜೇಯ್ಯ। ‘‘ಪೂಜಿತಾ’’ತಿಆದೀಸು ತದೇವ ಪತ್ತಿದಾನಂ ಪೂಜಾ, ಅನಾಗತೇ ಏವ ಉಪದ್ದವೇ ಆರಕ್ಖಸಂವಿಧಾನಂ ಪಟಿಪೂಜಾ। ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಞಾತಿಮನುಸ್ಸಾ ಞಾತಿಪೇತಾನಂ ಪತ್ತಿದಾನಾದಿನಾ ಪೂಜನಮಾನನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ ಇಮೇ ಪನ ಅಞ್ಞಾತಕಾಪಿ ಸಮಾನಾ ತಥಾ ಕರೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆರಕ್ಖಾ ಸಂವಿಧಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪವಾರೇತ್ವಾ ದೇವತಾ ತತ್ಥ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಬಲಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ಮಾನನಂ, ಸಮ್ಪತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಸ್ಸಯಹರಣಂ ಪಟಿಮಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Pattiṃ dadeyyāti attanā pasutaṃ puññaṃ tāsaṃ devatānaṃ anuppadajjeyya. ‘‘Pūjitā’’tiādīsu tadeva pattidānaṃ pūjā, anāgate eva upaddave ārakkhasaṃvidhānaṃ paṭipūjā. ‘‘Yebhuyyena ñātimanussā ñātipetānaṃ pattidānādinā pūjanamānanādīni karonti ime pana aññātakāpi samānā tathā karonti, tasmā nesaṃ sakkaccaṃ ārakkhā saṃvidhātabbā’’ti aññamaññaṃ sampavāretvā devatā tattha ussukkaṃ āpajjantīti dassento ‘‘ime’’tiādimāha. Balikammakaraṇaṃ mānanaṃ, sampati uppannaparissayaharaṇaṃ paṭimānanti dassetuṃ ‘‘ete’’tiādi vuttaṃ.

    ಸುನ್ದರಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸುನ್ದರಾನಿ ಇಟ್ಠಾನಿ ಏವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಅನಿಟ್ಠಾನಿ।

    Sundarāni passatīti sundarāni iṭṭhāni eva passati, na aniṭṭhāni.

    ೧೫೪. ಆಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಲಹುಕೇ ದಾರುದಣ್ಡೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಕವಾಟಫಲಕೇ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಕಾತುಂ ಆಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ। ನಾವಾಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕತಂ ಉಳುಮ್ಪಂ, ವೇಳುನಳಾದಿಕೇ ಸಙ್ಘರಿತ್ವಾ ವಲ್ಲಿಆದೀಹಿ ಕಲಾಪವಸೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಲ್ಲಂ।

    154.Āṇiyo koṭṭetvāti lahuke dārudaṇḍe gahetvā kavāṭaphalake viya aññamaññaṃ sambandhe kātuṃ āṇiyo koṭṭetvā. Nāvāsaṅkhepena kataṃ uḷumpaṃ, veḷunaḷādike saṅgharitvā valliādīhi kalāpavasena bandhitvā kattabbaṃ kullaṃ.

    ಉದಕಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಉದಕಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಏತಂ ‘‘ಅಣ್ಣವ’’ನ್ತಿ ಅಧಿವಚನಂ, ಸಮುದ್ದಸ್ಸೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸರನ್ತಿ ಇಧ ನದೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸರತಿ ಸನ್ದತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಗಮ್ಭೀರವಿತ್ಥತನ್ತಿ ಅಗಾಧಟ್ಠೇನ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಸಕಲಲೋಕತ್ತಯಬ್ಯಾಪಿತಾಯ ವಿತ್ಥತಂ। ವಿಸಜ್ಜಾತಿ ಅನಾಸಜ್ಜ ಅಪ್ಪತ್ವಾ। ಪಲ್ಲಲಾನಿ ತೇಸಂ ಅತರಣತೋ। ವಿನಾಯೇವ ಕುಲ್ಲೇನಾತಿ ಈದಿಸಂ ಉದಕಂ ಕುಲ್ಲೇನ ಈದಿಸೇನ ವಿನಾ ಏವ ತಿಣ್ಣಾ ಮೇಧಾವಿನೋ ಜನಾ, ತಣ್ಹಾಸರಂ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಸೇತುಂ ಕತ್ವಾ ನಿತ್ತಿಣ್ಣಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    Udakaṭṭhānassetaṃ adhivacananti yathāvuttassa yassa kassaci udakaṭṭhānassa etaṃ ‘‘aṇṇava’’nti adhivacanaṃ, samuddassevāti adhippāyo. Saranti idha nadī adhippetā sarati sandatīti katvā. Gambhīravitthatanti agādhaṭṭhena gambhīraṃ, sakalalokattayabyāpitāya vitthataṃ. Visajjāti anāsajja appatvā. Pallalāni tesaṃ ataraṇato. Vināyeva kullenāti īdisaṃ udakaṃ kullena īdisena vinā eva tiṇṇā medhāvino janā, taṇhāsaraṃ pana ariyamaggasaṅkhātaṃ setuṃ katvā nittiṇṇāti yojanā.

    ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅರಿಯಸಚ್ಚಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Ariyasaccakathāvaṇṇanā

    ೧೫೫. ಮಹಾಪನಾದಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ। ಪಾಸಾದಕೋಟಿಯಂ ಕತಗಾಮೋತಿ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಪತಿತಥುಪಿಕಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ನಿವಿಟ್ಠಗಾಮೋ। ಅರಿಯಭಾವಕರಾನನ್ತಿ ಯೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅರಿಯಭಾವಕರಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕತ್ತುಭಾವೂಪಚಾರವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ತಚ್ಛಾವಿಪಲ್ಲಾಸಭೂತಭಾವೇನ ಸಚ್ಚಾನಂ। ಅನುಬೋಧೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ಞಾಣಂ, ಪಟಿವೇಧೋ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅನುಬೋಧಪುಬ್ಬಕೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಅನುಬೋಧೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋತಿ, ಅನುಬೋಧೋಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಪಟಿವೇಧೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತದುಭಯಾಭಾವಹೇತುಕಞ್ಚ ವಟ್ಟೇವ ಸಂಸರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅನನುಬೋಧಾ…ಪೇ॰… ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಭವತೋ ಭವನ್ತರೂಪಗಮನಂ ಸನ್ಧಾವನಂ, ಅಪರಾಪರಂ ಚವನುಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಸಞ್ಚರಣಂ ಸಂಸರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭವತೋ’’ತಿಆದಿ। ಸನ್ಧಾವಿತಸಂಸರಿತಪದಾನಂ ಕಮ್ಮಸಾಧನತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮಯಾ ಚ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಚಾ’’ತಿ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಭಾವಸಾಧನತಂ ಹದಯೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಮಞ್ಚೇವ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚಾ’’ತಿ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ನಯನಸಮತ್ಥಾತಿ ಪಾಪನಸಮತ್ಥಾ, ದೀಘರಜ್ಜುನಾ ಬದ್ಧಸಕುಣಂ ವಿಯ ರಜ್ಜುಹತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ ದೇಸನ್ತರಂ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುನಾ ಬದ್ಧಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಭವನ್ತರಂ ನೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಭವನೇತ್ತಿ, ತಣ್ಹಾ, ಸಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಸುಟ್ಠು ಹತಾ ಛಿನ್ನಾತಿ ಭವನೇತ್ತಿಸಮೂಹತಾ।

    155.Mahāpanādassa rañño. Pāsādakoṭiyaṃkatagāmoti pāsādassa patitathupikāya patiṭṭhitaṭṭhāne niviṭṭhagāmo. Ariyabhāvakarānanti ye paṭivijjhanti, tesaṃ ariyabhāvakarānaṃ nimittassa kattubhāvūpacāravaseneva vuttaṃ. Tacchāvipallāsabhūtabhāvena saccānaṃ. Anubodho pubbabhāgiyaṃ ñāṇaṃ, paṭivedho maggañāṇena abhisamayo, tattha yasmā anubodhapubbako paṭivedho anubodhena vinā na hoti, anubodhopi ekacco paṭivedhena sambandho, tadubhayābhāvahetukañca vaṭṭeva saṃsaraṇaṃ, tasmā vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘ananubodhā…pe… tumhākañcā’’ti. Paṭisandhiggahaṇavasena bhavato bhavantarūpagamanaṃ sandhāvanaṃ, aparāparaṃ cavanupapajjanavasena sañcaraṇaṃ saṃsaraṇanti āha ‘‘bhavato’’tiādi. Sandhāvitasaṃsaritapadānaṃ kammasādhanataṃ sandhāyāha ‘‘mayā ca tumhehi cā’’ti paṭhamavikappe. Dutiyavikappe pana bhāvasādhanataṃ hadaye katvā ‘‘mamañceva tumhākañcā’’ti yathārutavaseneva vuttaṃ. Nayanasamatthāti pāpanasamatthā, dīgharajjunā baddhasakuṇaṃ viya rajjuhattho puriso desantaraṃ taṇhārajjunā baddhaṃ sattasantānaṃ abhisaṅkhāro bhavantaraṃ neti etāyāti bhavanetti, taṇhā, sā ariyamaggasatthena suṭṭhu hatā chinnāti bhavanettisamūhatā.

    ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣವಣ್ಣನಾ

    Anāvattidhammasambodhiparāyaṇavaṇṇanā

    ೧೫೬. ದ್ವೇ ಗಾಮಾ ‘‘ನಾತಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮೋ, ಞ-ಕಾರಸ್ಸ ಚಾಯಂ ನ-ಕಾರಾದೇಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನ ನಾಯರೇ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೭೪; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೩೪) ವಿಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಞಾತಿಗಾಮಕೇ’’ತಿ । ಗಿಞ್ಜಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಇಟ್ಠಕಾ, ಗಿಞ್ಜಕಾಹಿ ಏವ ಕತೋ ಆವಸಥೋತಿ ಗಿಞ್ಜಕಾವಸಥೋ । ಸೋ ಕಿರ ಆವಾಸೋ ಯಥಾ ಸುಧಾಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಸಮ್ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಏವ ಚಿನಿತ್ವಾ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಟ್ಠಕಾಮಯೇ ಆವಸಥೇ’’ತಿ। ತುಲಾದಣ್ಡಕವಾಟಫಲಕಾನಿ ಪನ ದಾರುಮಯಾನೇವ।

    156.Dve gāmā ‘‘nātikā’’ti evaṃ laddhanāmo, ña-kārassa cāyaṃ na-kārādesena niddeso ‘‘animittā na nāyare’’tiādīsu (visuddhi. 1.174; jā. aṭṭha. 2.2.34) viya. Tenāha ‘‘ñātigāmake’’ti . Giñjakā vuccanti iṭṭhakā, giñjakāhi eva kato āvasathoti giñjakāvasatho. So kira āvāso yathā sudhāparikammena sampayojanaṃ natthi, evaṃ iṭṭhakāhi eva cinitvā chādetvā kato. Tena vuttaṃ ‘‘iṭṭhakāmaye āvasathe’’ti. Tulādaṇḍakavāṭaphalakāni pana dārumayāneva.

    ೧೫೭. ಓರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಧಾತು, ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತಂ ಓರಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ, ಓರಮ್ಭಾಗಸ್ಸ ವಾ ಹಿತಾನಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತೀಹಿ ಮಗ್ಗೇಹೀತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ। ತೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬತಾಯ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯತಾ। ಓರಮ್ಭಞ್ಜಿಯಾನಿ ವಾ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ। ಇದಾನಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ನೇಸಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಿ ಸಮತ್ಥತಾವಿಘಾತೇನ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಾವೇನ ಅರಿಯಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಭವೂಪಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧಾಯ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನಿ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನೀ’’ತಿ। ನಿಬ್ಬತ್ತವಸೇನಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ। ಗನ್ತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಗಾಮಿಕಮ್ಮಾಯೂಹನಸ್ಸ ವಿನಿಬನ್ಧನತೋ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಬ್ಯಾಪಾದಾ ವಿಯ ಮಹಗ್ಗತೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿನಿಬನ್ಧಭೂತಾನಿಪಿ ಕಾಮಭವೂಪಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ತತ್ಥ ಮಹಗ್ಗತಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಮ್ಪಿ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುಕಮ್ಮಪರಿಕ್ಖಯೇ ಕಾಮಭವೂಪಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯತಾಯ ಮಹಗ್ಗತಭವತೋ ಆನೇತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೇವ ಕಾಮಭವೇ ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಏವ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅನಾಗಮನಸಭಾವಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ ಇಧ ನ ಆಗಮನಸಭಾವಾ। ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಥೇರದಸ್ಸನಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾನಂ ಪನತ್ಥಾಯಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಅನಿವಾರಿತಂ।

    157.Oraṃ vuccati kāmadhātu, paccayabhāvena taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni, orambhāgassa vā hitāni orambhāgiyāni. Tenāha ‘‘heṭṭhābhāgiyāna’’ntiādi. Tīhi maggehīti heṭṭhimehi tīhi maggehi. Tehi pahātabbatāya hi nesaṃ saṃyojanānaṃ orambhāgiyatā. Orambhañjiyāni vā orambhāgiyāni vuttāni niruttinayena. Idāni byatirekamukhena nesaṃ orambhāgiyabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Vikkhambhitāni samatthatāvighātena puthujjanānaṃ, samucchinnāni sabbaso abhāvena ariyānaṃ rūpārūpabhavūpapattiyā vibandhāya na hontīti vuttaṃ ‘‘avikkhambhitāni asamucchinnānī’’ti. Nibbattavasenāti paṭisandhiggahaṇavasena. Gantuṃ na denti mahaggatagāmikammāyūhanassa vinibandhanato. Sakkāyadiṭṭhiādīni tīṇi saṃyojanāni kāmacchandabyāpādā viya mahaggatūpapattiyā avinibandhabhūtānipi kāmabhavūpapattiyā visesapaccayattā tattha mahaggatabhave nibbattampi tannibbattihetukammaparikkhaye kāmabhavūpapattipaccayatāya mahaggatabhavato ānetvā puna idheva kāmabhave eva nibbattāpenti, tasmā sabbānipi pañcapi saṃyojanāni orambhāgiyāni eva. Paṭisandhivasena anāgamanasabhāvāti paṭisandhiggahaṇavasena tasmā lokā idha na āgamanasabhāvā. Buddhadassanatheradassanadhammassavanānaṃ panatthāyassa āgamanaṃ anivāritaṃ.

    ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿರಳಾಕಾರತಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯ ಅಬಹಲತಾತಿ ದ್ವೇಧಾಪಿ ತನುಭಾವೋ। ಅಭಿಣ್ಹನ್ತಿ ಬಹುಸೋ। ಬಹಲಬಹಲಾತಿ ತಿಬ್ಬತಿಬ್ಬಾ। ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಮದ್ದನ್ತಾ, ಫರನ್ತಾ, ಸಾಧೇನ್ತಾ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಪನ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನತ್ತಾ ತನುಕತನುಕಾ ಮನ್ದಮನ್ದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ‘‘ಪುತ್ತಧೀತರೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಕಾರಣಂ। ತಥಾ ಹಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಪರಾಮಸನಮತ್ತೇನಪಿ ತೇ ಹೋನ್ತಿ। ಇದನ್ತಿ ‘‘ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ। ಭವತನುಕವಸೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಕಭವವಸೇನ। ತನ್ತಿ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯೇ ಭವಾ ಅರಿಯಾನಂ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಲಕ್ಖಣಭವಾ ಏವ। ಯೇ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕೀದಿಸಂ ತಂ ಭವತನುಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ಭವತನುಕಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಮೇ ಭವೇ ಭವತನುಕಂ ನತ್ಥಿ ಅಟ್ಠಮಸ್ಸೇವ ಭವಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Kadāci karahaci uppattiyā saviraḷākāratā pariyuṭṭhānamandatāya abahalatāti dvedhāpi tanubhāvo. Abhiṇhanti bahuso. Bahalabahalāti tibbatibbā. Yattha uppajjanti, taṃ santānaṃ maddantā, pharantā, sādhentā, andhakāraṃ karontā uppajjanti, dvīhi pana maggehi pahīnattā tanukatanukā mandamandā uppajjanti. ‘‘Puttadhītaro hontī’’ti idaṃ akāraṇaṃ. Tathā hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi te honti. Idanti ‘‘rāgadosamohānaṃ tanuttā’’ti idaṃ vacanaṃ. Bhavatanukavasenāti appakabhavavasena. Tanti mahāsivattherassa vacanaṃ paṭikkhittanti sambandho. Ye bhavā ariyānaṃ labbhanti, te paripuṇṇalakkhaṇabhavā eva. Ye na labbhanti, tattha kīdisaṃ taṃ bhavatanukaṃ, tasmā ubhayathāpi bhavatanukassa asambhavo evāti dassetuṃ ‘‘sotāpannassā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhame bhave bhavatanukaṃ natthi aṭṭhamasseva bhavassa sabbasseva abhāvato. Sesesupi eseva nayo.

    ಕಾಮಾವಚರಲೋಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಇತರಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ವಸೇನ ತಥಾ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ। ಯೋ ಹಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ ದೇವಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಸು ವೋಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಸೋಪಿ ಕಾಮಭವವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ। ಭಗವತಾ ಚ ಕಾಮಲೋಕೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಸು ಸಕದಾಗಾಮೀಸು ಚತ್ತಾರೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏಕೋವ ಗಹಿತೋ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಇಧ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಇಧೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಇಧ ಪತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ದೇವಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ದೇವಲೋಕೇ ಪತ್ವಾ ಇಧೂಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಯೋ ಪನ ಇಧ ಪತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ಯಾವತಾಯುಕಂ ವಸಿತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೂಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಅಯಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಇಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಕಾಮಭವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞಂಯೇವ ಚತುಕ್ಕಂ ದಸ್ಸಿತಂ।

    Kāmāvacaralokaṃsandhāya vuttaṃ itarassa lokassa vasena tathā vattuṃ asakkuṇeyyattā. Yo hi sakadāgāmī devamanussalokesu vomissakavasena nibbattati, sopi kāmabhavavaseneva paricchinditabbo. Bhagavatā ca kāmaloke ṭhatvā ‘‘sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti vuttaṃ, ‘‘imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti ca iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito. Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati, ime cattāro idha na labbhanti. Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyati, ayaṃ idha adhippeto. Aṭṭhakathāyaṃ pana imaṃ lokanti kāmabhavo adhippetoti imamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādinā aññaṃyeva catukkaṃ dassitaṃ.

    ಚತೂಸು …ಪೇ॰… ಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾ। ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮನಿಯಾಮೇನ। ನಿಯತೋ ಉಪರಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂಭಾವಿಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ।

    Catūsu…pe… sabhāvoti attho apāyagamanīyānaṃ pāpadhammānaṃ sabbaso pahīnattā. Dhammaniyāmenāti maggadhammaniyāmena. Niyato uparimaggādhigamassa avassaṃbhāvibhāvato. Tenāha ‘‘sambodhiparāyaṇo’’ti.

    ಧಮ್ಮಾದಾಸಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯವಣ್ಣನಾ

    Dhammādāsadhammapariyāyavaṇṇanā

    ೧೫೮. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಞಾಣಗತಿನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ‘‘ಅಸುಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಅಸುಕೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂತಂಞಾಣಾಧಿಗಮನಂ। ಞಾಣೂಪಪತ್ತಿಂ ಞಾಣಾಭಿಸಮ್ಪರಾಯನ್ತಿ ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ‘‘ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ, ಸಕಿದೇವ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಞಾಣಸಹಿತಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಭಾವಂ। ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಕಿಲಮಥೋವ, ನ ತೇನ ಕಾಚಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚಿತ್ತವಿಹೇಸಾತಿ ಚಿತ್ತಖೇದೋ, ಸಾ ಕಿಲೇಸೂಪಸಂಹಿತತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ। ಆದೀಯತಿ ಆಲೋಕೀಯತಿ ಅತ್ತಾ ಏತೇನಾತಿ ಆದಾಸಂ, ಧಮ್ಮಭೂತಂ ಆದಾಸಂ ಧಮ್ಮಾದಾಸಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತೇನ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ವಿದ್ಧಸ್ತಸಮ್ಮೋಹತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಯಾಥಾವತೋ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ತಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಪನ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾದಾಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೇನ ಧಮ್ಮಾದಾಸೇನಾತಿ ಇಧ ಪನ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಮೇವ ವದತಿ।

    158.Tesaṃ tesaṃ ñāṇagatinti tesaṃ tesaṃ sattānaṃ ‘‘asuko sotāpanno, asuko sakadāgāmī’’tiādinā taṃtaṃñāṇādhigamanaṃ. Ñāṇūpapattiṃ ñāṇābhisamparāyanti tato parampi ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo, sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissatī’’tiādinā ca ñāṇasahitaṃ uppattipaccayabhāvaṃ. Olokentassa ñāṇacakkhunā pekkhantassa kāyakilamathova, na tena kāci veneyyānaṃ atthasiddhīti adhippāyo. Cittavihesāti cittakhedo, sā kilesūpasaṃhitattā buddhānaṃ natthi. Ādīyati ālokīyati attā etenāti ādāsaṃ, dhammabhūtaṃ ādāsaṃ dhammādāsaṃ, ariyamaggañāṇassetaṃ adhivacanaṃ, tena ariyasāvakā catūsu ariyasaccesu viddhastasammohattā attānampi yāthāvato ñatvā yāthāvato byākareyya, tappakāsanato pana dhammapariyāyassa suttassa dhammādāsatā veditabbā. Yena dhammādāsenāti idha pana maggadhammameva vadati.

    ಅವೇಚ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಿತ್ವಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದೋ ಅವೇಚ್ಚಪಸಾದೋ, ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದೋ , ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಾಸಾಣಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲೋ, ನ ಚ ಕೇನಚಿ ಕಾರಣೇನ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಲೇನ ಅಚ್ಚುತೇನಾ’’ತಿ।

    Avecca yāthāvato jānitvā tannimittauppannapasādo aveccapasādo, maggādhigamena uppannapasādo , so pana yasmā pāsāṇapabbato viya niccalo, na ca kenaci kāraṇena vigacchati, tasmā vuttaṃ ‘‘acalena accutenā’’ti.

    ‘‘ಪಞ್ಚಸೀಲಾನೀ’’ತಿ ಗಹಟ್ಠವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ತೇಹಿ ಏಕನ್ತಪರಿಹರಣೀಯತೋ। ಅರಿಯಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಕನ್ತಾನೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪನೇತ್ಥ ಸಂವರೋ ಲಬ್ಭತಿಯೇವಾ’’ತಿ।

    ‘‘Pañcasīlānī’’ti gahaṭṭhavasenetaṃ vuttaṃ tehi ekantapariharaṇīyato. Ariyānaṃ pana sabbāni sīlāni kantāneva. Tenāha ‘‘sabbopi panettha saṃvaro labbhatiyevā’’ti.

    ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ। ಸಿಕ್ಖಾಪದಾವಿರೋಧೇನಾತಿ ಯಥಾ ಭೂತರೋಚನಾಪತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ। ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇತಿ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ।

    Sabbesanti sabbesaṃ ariyānaṃ. Sikkhāpadāvirodhenāti yathā bhūtarocanāpatti na hoti, evaṃ. Yuttaṭṭhāneti kātuṃ yuttaṭṭhāne.

    ಅಮ್ಬಪಾಲೀಗಣಿಕಾವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

    Ambapālīgaṇikāvatthuvaṇṇanā

    ೧೬೧. ತದಾ ಕಿರ ವೇಸಾಲೀ ಇದ್ಧಾ ಫೀತಾ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ ವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ನವಾ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾ ಅಹೇಸುಂ ಓಸನ್ನವೀರಿಯಾ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿರ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಓಸನ್ನವೀರಿಯಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೬೫)। ಸತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತ್ಥನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ। ಸರತೀತಿ ಕಾಯಾದಿಕೇ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಉಪಧಾರೇತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾತಿ ಅವಬುಜ್ಝತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪರತೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೬) ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ।

    161. Tadā kira vesālī iddhā phītā sabbaṅgasampannā ahosi vepullappattā, taṃ sandhāyāha ‘‘khandhake vuttanayena vesāliyā sampannabhāvo veditabbo’’ti. Tasmiṃ kira bhikkhusaṅghe pañcasatamattā bhikkhū navā acirapabbajitā ahesuṃ osannavīriyā ca. Tathā hi vakkhati ‘‘tattha kira ekacce bhikkhū osannavīriyā’’tiādi (dī. ni. aṭṭha. 2.165). Satipaccupaṭṭhānatthanti tesaṃ satipaccupaṭṭhāpanatthaṃ. Saratīti kāyādike yathāsabhāvato ñāṇasampayuttāya satiyā anussarati upadhāreti. Sampajānātīti samaṃ pakārehi jānāti avabujjhati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana parato satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106) āgamissati.

    ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕನ್ತಿ ಸರೀರಗತಸ್ಸ ಚೇವ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಗತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ನೀಲಭಾವಸ್ಸ ಸಙ್ಗಾಹಕಂ ವಚನಂ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ನೀಲಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನ ವುತ್ತಅತ್ಥಸ್ಸೇವ। ವಿಭಾಗದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪಭೇದದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾ ತೇ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಾನೋ ಅಪೀತಾದಿವಣ್ಣಾ ಏವ ಕೇಚಿ ವಿಲೇಪನವಸೇನ ಪೀತಾದಿವಣ್ಣಾ ಖಾಯಿಂಸು, ಏವಂ ಅನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಏವ ಕೇಚಿ ವಿಲೇಪನವಸೇನ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಖಾಯಿಂಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ತೇಸಂ ಪಕತಿವಣ್ಣೋ ನೀಲೋ’’ತಿಆದಿ। ನೀಲೋ ಮಣಿ ಏತೇಸೂತಿ ನೀಲಮಣಿ, ಇನ್ದನೀಲಮಹಾನೀಲಾದಿನೀಲರತನವಿನದ್ಧಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾ। ತೇ ಕಿರ ಸುವಣ್ಣವಿರಚಿತೇ ಹಿ ಮಣಿಓಭಾಸೇಹಿ ಏಕನೀಲಾ ವಿಯ ಖಾಯನ್ತಿ। ನೀಲಮಣಿಖಚಿತಾತಿ ನೀಲರತನಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ನೀಲವತ್ಥಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ನೀಲವತ್ಥನೀಲಕಮ್ಪಲಪರಿಕ್ಖೇಪಾ। ನೀಲವಮ್ಮಿಕೇಹೀತಿ ನೀಲಕಘಟಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೇಹಿ। ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಪೀತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಸಬ್ಬಪದೇಸು। ಪರಿವಟ್ಟೇಸೀತಿ ಪಟಿಘಟ್ಟೇಸಿ। ಆಹರನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ರಾಜಪುರಿಸಾ ಬಲಿನ್ತಿ ಆಹಾರೋ, ತಪ್ಪತ್ತಜನಪದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಹಾರನ್ತಿ ಸಜನಪದ’’ನ್ತಿ। ಅಙ್ಗುಲಿಫೋಟೋಪಿ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಚಾಲನವಸೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿಂ ಚಾಲೇಸು’’ನ್ತಿ। ಅಮ್ಬಕಾಯಾತಿ ಮಾತುಗಾಮೇನ। ಉಪಚಾರವಚನಂ ಹೇತಂ ಇತ್ಥೀಸು, ಯದಿದಂ ‘‘ಅಮ್ಬಕಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ಜನನಿಕಾ’’ತಿ।

    Sabbasaṅgāhakanti sarīragatassa ceva vatthālaṅkāragatassa cāti sabbassa nīlabhāvassa saṅgāhakaṃ vacanaṃ. Tassevāti nīlāti sabbasaṅgāhakavasena vuttaatthasseva. Vibhāgadassananti pabhedadassanaṃ. Yathā te licchavirājāno apītādivaṇṇā eva keci vilepanavasena pītādivaṇṇā khāyiṃsu, evaṃ anīlādivaṇṇā eva keci vilepanavasena nīlādivaṇṇā khāyiṃsūti vuttaṃ ‘‘na tesaṃ pakativaṇṇo nīlo’’tiādi. Nīlo maṇi etesūti nīlamaṇi, indanīlamahānīlādinīlaratanavinaddhā alaṅkārā. Te kira suvaṇṇaviracite hi maṇiobhāsehi ekanīlā viya khāyanti. Nīlamaṇikhacitāti nīlaratanaparikkhittā. Nīlavatthaparikkhittāti nīlavatthanīlakampalaparikkhepā. Nīlavammikehīti nīlakaghaṭaparikkhittehi. Sabbapadesūti ‘‘pītā hontī’’tiādisabbapadesu. Parivaṭṭesīti paṭighaṭṭesi. Āharanti imasmā rājapurisā balinti āhāro, tappattajanapadoti āha ‘‘sāhāranti sajanapada’’nti. Aṅguliphoṭopi aṅguliyā cālanavaseneva hotīti vuttaṃ ‘‘aṅguliṃ cālesu’’nti. Ambakāyāti mātugāmena. Upacāravacanaṃ hetaṃ itthīsu, yadidaṃ ‘‘ambakā mātugāmo jananikā’’ti.

    ಅವಲೋಕೇಥಾತಿ ಅಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಂ ಓಲೋಕೇಥ। ತಂ ಪನ ಅಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಂ ಅನು ಅನು ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿ। ಉಪನೇಥಾತಿ ‘‘ಯಥಾಯಂ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಪರಿಸಾ ಸೋಭಾತಿಸಯೇನ ಯುತ್ತಾ, ಏವಂ ತಾವತಿಂಸಪರಿಸಾ’’ತಿ ಉಪನಯಂ ಕರೋಥ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಾವತಿಂಸೇಹಿ ಸಮಕೇ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿ।

    Avalokethāti apavattitvā olokanaṃ oloketha. Taṃ pana apavattitvā olokanaṃ anu anu dassanaṃ hotīti āha ‘‘punappunaṃ passathā’’ti. Upanethāti ‘‘yathāyaṃ licchavirājaparisā sobhātisayena yuttā, evaṃ tāvatiṃsaparisā’’ti upanayaṃ karotha. Tenāha ‘‘tāvatiṃsehi samake katvā passathā’’ti.

    ‘‘ಉಪಸಂಹರಥ ಭಿಕ್ಖವೇ ಲಿಚ್ಛವಿಪರಿಸಂ ತಾವತಿಂಸಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ನಯಿದಂ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೇ ನಿಯೋಜನಂ, ಕೇವಲಂ ಪನ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಾ ಏತೇಸಂ ರಾಜೂನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾಯ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಕಥನಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋಪಿ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೇ ಉಯ್ಯೋಜೇತೀ’’ತಿ। ಹಿತಕಾಮತಾಯ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯಥಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ನನ್ದಸ್ಸ ಹಿತಕಾಮತಾಯ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ರ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಓಸನ್ನವೀರಿಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅವಸನ್ನವೀರಿಯಾ, ಓಸ್ಸಟ್ಠವೀರಿಯಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನತ್ಥನ್ತಿ ತೇಸಂ ರಾಜೂನಂ ವಸೇನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣವಿಭೂತಭಾವತ್ಥಂ।

    ‘‘Upasaṃharatha bhikkhave licchaviparisaṃ tāvatiṃsasadisa’’nti nayidaṃ nimittaggāhe niyojanaṃ, kevalaṃ pana dibbasampattisadisā etesaṃ rājūnaṃ issariyasampattīti anupubbikathāya saggasampattikathanaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Tesu pana bhikkhūsu ekaccānaṃ tattha nimittaggāhopi siyā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘nimittaggāhe uyyojetī’’ti. Hitakāmatāya tesaṃ bhikkhūnaṃ yathā āyasmato nandassa hitakāmatāya saggasampattidassanaṃ. Tenāha ‘‘tatra kirā’’tiādi. Osannavīriyāti sammāpaṭipattiyaṃ avasannavīriyā, ossaṭṭhavīriyā vāti attho. Aniccalakkhaṇavibhāvanatthanti tesaṃ rājūnaṃ vasena bhikkhūnaṃ aniccalakkhaṇavibhūtabhāvatthaṃ.

    ವೇಳುವಗಾಮವಸ್ಸೂಪಗಮನವಣ್ಣನಾ

    Veḷuvagāmavassūpagamanavaṇṇanā

    ೧೬೩. ಸಮೀಪೇ ವೇಳುವಗಾಮೋತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಂ ವಾ ಸಾಯನ್ಹಂ ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತನಯೋಗ್ಯೇ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ನಿವಿಟ್ಠಾ ಪರಿವಾರಗಾಮೋ। ಸಙ್ಗಮ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಗನ್ತ್ವಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ।

    163.Samīpe veḷuvagāmoti pubbaṇhaṃ vā sāyanhaṃ vā gantvā nivattanayogye āsannaṭṭhāne niviṭṭhā parivāragāmo. Saṅgammāti sammā gantvā. Assāti bhagavato.

    ೧೬೪. ಫರುಸೋತಿ ಕಕ್ಖಳೋ, ಗರುತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸಭಾಗರೋಗೋತಿ ಧಾತುವಿಸಭಾಗತಾಯ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ ಬಹಲತರರೋಗೋ, ನ ಆಬಾಧಮತ್ತಂ। ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ವೇದನಾನಂ ಖಣಿಕತಂ, ದುಕ್ಖತಂ, ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಞ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಪರಿತುಲೇತ್ವಾ। ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ತಾ ಅಭಿಭವನ್ತೋ ಯಥಾಪರಿಮದ್ದಿತಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ಅತ್ತನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸೇಸಿ, ನ ತಾಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಹಞ್ಞಮಾನೋ’’ತಿಆದಿ। ಅದುಕ್ಖಿಯಮಾನೋತಿ ಚೇತೋದುಕ್ಖವಸೇನ ಅದುಕ್ಖಿಯಮಾನೋ , ಕಾಯದುಕ್ಖಂ ಪನ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಅಸತಿ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿವಾಸನಾಯ ಏವ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ। ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅನಾಲಪಿತ್ವಾ। ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಂ ಅದತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬಭಾಗವೀರಿಯೇನಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಕಮ್ಮವೀರಿಯೇನ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವೀರಿಯೇನಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತವೀರಿಯೇನ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ। ಯಥಾ ನಾಮ ಪುಪ್ಫನಸಮಯೇ ಚಮ್ಪಕಾದಿರುಕ್ಖೇ ವೇಖೇ ದಿನ್ನೇ ಯಾವ ಸೋ ವೇಖೋ ನಾಪನೀಯತಿ, ತಾವಸ್ಸ ಪುಪ್ಫನಸಮತ್ಥತಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ವಿನೋದಿತಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತವೀರಿಯವೇಖದಾನೇನ ತಾ ವೇದನಾ ಸತ್ಥು ಸರೀರೇ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕಾಲಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ವಿನೋದಿತಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರೋ ಕಮ್ಮುನಾ ಸಙ್ಖರೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಛಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸಮಾಯೋಗೇನ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಘಟೇತ್ವಾ ಠಪೀಯತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಸಮಾಸೇ ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೀ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿ।

    164.Pharusoti kakkhaḷo, garutaroti attho. Visabhāgarogoti dhātuvisabhāgatāya samuṭṭhito bahalatararogo, na ābādhamattaṃ. Ñāṇena paricchinditvāti vedanānaṃ khaṇikataṃ, dukkhataṃ, attasuññatañca yāthāvato ñāṇena paricchijja parituletvā. Adhivāsesīti tā abhibhavanto yathāparimadditākārasallakkhaṇena attani āropetvā vāsesi, na tāhi abhibhuyyamāno. Tenāha ‘‘avihaññamāno’’tiādi. Adukkhiyamānoti cetodukkhavasena adukkhiyamāno , kāyadukkhaṃ pana ‘‘natthī’’ti na sakkā vattuṃ. Asati hi tasmiṃ adhivāsanāya eva asambhavoti. Anāmantetvāti anālapitvā. Anapaloketvāti avissajjitvā. Tenāha ‘‘ovādānusāsaniṃ adatvāti vuttaṃ hotī’’ti. Pubbabhāgavīriyenāti phalasamāpattiyā parikammavīriyena. Phalasamāpattivīriyenāti phalasamāpattisampayuttavīriyena. Vikkhambhetvāti vinodetvā. Yathā nāma pupphanasamaye campakādirukkhe vekhe dinne yāva so vekho nāpanīyati, tāvassa pupphanasamatthatā vikkhambhitā vinoditā hoti, evameva yathāvuttavīriyavekhadānena tā vedanā satthu sarīre yathāparicchinnaṃ kālaṃ vikkhambhitā vinoditā ahesuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘vikkhambhetvāti vinodetvā’’ti. Jīvitampi jīvitasaṅkhāro kammunā saṅkharīyatīti katvā. Chijjamānaṃ virodhipaccayasamāyogena payogasampattiyā ghaṭetvā ṭhapīyati. Adhiṭṭhāyāti adhiṭṭhānaṃ katvā. Tenāha ‘‘dasamāse mā uppajjitthāti samāpattiṃ samāpajjī’’ti. Taṃ pana ‘‘adhiṭṭhānaṃ, pavattana’’nti ca vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘adhiṭṭhahitvā pavattetvā’’ti.

    ಖಣಿಕಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ತಾದಿಸಂ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಠಾನಸೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿ। ಪುನ ಸರೀರಂ ವೇದನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ ಸವಿಸೇಸಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ। ರೂಪಸತ್ತಕಅರೂಪಸತ್ತಕಾನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೭೦೬, ೭೧೭) ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸುಟ್ಠು ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪಬ್ಯೂಳ್ಹೋತಿ ಅಪನೀತೋ। ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಸನ್ನೇತ್ವಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ರೂಪಸತ್ತಕಅರೂಪಸತ್ತಕಾನಂ ವಸೇನ ಚುದ್ದಸಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ, ಸಕಲಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿಸಭಾಗರೋಗಸಞ್ಜನಿತಲೂಖಭಾವನಿರೋಗಕರಣಾಯ ಸಿನೇಹೇತ್ವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಯೇವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಸಾತಿಸಯಸಮಾಪತ್ತಿವೇಗೇನ ಸುವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ।

    Khaṇikasamāpattīti tādisaṃ pubbābhisaṅkhāraṃ akatvā ṭhānaso samāpajjitabbasamāpatti. Puna sarīraṃ vedanā ajjhottharati savisesapubbābhisaṅkhārassa akatattā. Rūpasattakaarūpasattakāni visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. ṭī. 2.706, 717) vitthāritanayena veditabbāni. Suṭṭhu vikkhambheti pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā. Idāni tamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Apabyūḷhoti apanīto. Cuddasahākārehi sannetvāti tesaṃyeva rūpasattakaarūpasattakānaṃ vasena cuddasahi pakārehi vipassanācittaṃ, sakalameva vā attabhāvaṃ visabhāgarogasañjanitalūkhabhāvanirogakaraṇāya sinehetvā na uppajjiyeva sammāsambuddhena sātisayasamāpattivegena suvikkhambhitattā.

    ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಗಿಲಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಪುನ ತತೋ ಗಿಲಾನಭಾವತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ। ಮಧುರಕಭಾವೋ ನಾಮ ಸರೀರಸ್ಸ ಥಮ್ಭಿತತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಗರುಭಾವಪುಬ್ಬಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಜಾತಗರುಭಾವೋ ಸಞ್ಜಾತಥದ್ಧಭಾವೋ’’ತಿ। ‘‘ನಾನಾಕಾರತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಿಸಾಸಮ್ಮೋಹೋಪಿ ಮೇ ಅಹೋಸಿ ಸೋಕಬಲೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಧಮ್ಮಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಭೂತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾಪಿ ಇದಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಕಟಾ ನ ಹೋನ್ತಿ।

    Gilāno hutvā puna vuṭṭhitoti pubbe gilāno hutvā puna tato gilānabhāvato vuṭṭhito. Madhurakabhāvo nāma sarīrassa thambhitattaṃ, taṃ pana garubhāvapubbakanti āha ‘‘sañjātagarubhāvo sañjātathaddhabhāvo’’ti. ‘‘Nānākārato na upaṭṭhahantī’’ti iminā disāsammohopi me ahosi sokabalenāti dasseti. Satipaṭṭhānādidhammāti kāyānupassanādayo anupassanādhammā pubbe vibhūtā hutvā upaṭṭhahantāpi idāni mayhaṃ pākaṭā na honti.

    ೧೬೫. ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ ಅತ್ತನಿಯೇವ ಠಪನತೋ। ಪುಗ್ಗಲಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ ಸಮಾನತ್ತತಾವಸೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಪುಬ್ಬೇ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹತೋ। ದಹರಕಾಲೇತಿ ಅತ್ತನೋ ದಹರಕಾಲೇ। ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕಥೇತ್ವಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸ್ಸ ಉಪನಿಗೂಹಭೂತಂ ಗನ್ಥಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ। ಮುಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಮುಟ್ಠಿಗತಂ ವಿಯ ರಹಸಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಟ್ಠೇ ಸಬ್ಬೋ ತಂಮೂಲಕೋ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಆದಿತೋ ಮೂಲಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಮುಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮೋ ಏತೇನ ನಟ್ಠೇನಾತಿ ಮುಟ್ಠಿ, ತಂ ತಥಾರೂಪಂ ಮುಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    165.Abbhantaraṃ karoti nāma attaniyeva ṭhapanato. Puggalaṃ abbhantaraṃ karoti nāma samānattatāvasena dhammena pubbe tassa saṅgaṇhato. Daharakāleti attano daharakāle. Kassaci akathetvāti kassaci attano antevāsikassa upanigūhabhūtaṃ ganthaṃ akathetvā. Muṭṭhiṃ katvāti muṭṭhigataṃ viya rahasibhūtaṃ katvā. Yasmiṃ vā naṭṭhe sabbo taṃmūlako dhammo vinassati, so ādito mūlabhūto dhammo, mussati vinassati dhammo etena naṭṭhenāti muṭṭhi, taṃ tathārūpaṃ muṭṭhiṃ katvā pariharitvā ṭhapitaṃ kiñci natthīti dasseti.

    ಅಹಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿಹರಣಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸಾಧಾರಣಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಅವಧಾರಣೇನ ಪನ ವಿನಾ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿಆದಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿಹರಣೇ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಾಭಾವದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ। ಮಾ ವಾ ಅಹೇಸುಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಮಾ ವಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಏವಂ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಹಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಪರಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ ಆಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ। ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಯಅನುಪ್ಪತ್ತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಯೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಪರಿಯೋಸಿತಕಮ್ಮನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಸಕಟಸ್ಸ ಬಾಹಪ್ಪದೇಸೇ ದಳ್ಹೀಭಾವಾಯ ವೇಠದಾನಂ ಬಾಹಬನ್ಧೋ। ಚಕ್ಕನೇಮಿಸನ್ಧೀನಂ ದಳ್ಹೀಭಾವಾಯ ವೇಠದಾನಂ ಚಕ್ಕಬನ್ಧೋ।

    Ahamevāti avadhāraṇaṃ bhikkhusaṅghapariharaṇassa aññasādhāraṇicchādassanatthaṃ, avadhāraṇena pana vinā ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅgha’’ntiādi bhikkhusaṅghapariharaṇe ahaṃkāramamaṃkārābhāvadassananti daṭṭhabbaṃ. Uddisitabbaṭṭhenāti ‘‘satthā’’ti uddisitabbaṭṭhena. Mā vāahesuṃ bhikkhūti adhippāyo. ‘‘Mā vā ahosī’’ti vā pāṭho. Evaṃ na hotīti ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’tiādi ākārena cittappavatti na hoti. ‘‘Pacchimavayaanuppattabhāvadīpanatthaṃ vutta’’nti iminā vayo viya buddhakiccampi pariyositakammanti dīpeti. Sakaṭassa bāhappadese daḷhībhāvāya veṭhadānaṃ bāhabandho. Cakkanemisandhīnaṃ daḷhībhāvāya veṭhadānaṃ cakkabandho.

    ತಮತ್ಥನ್ತಿ ವೇಠಮಿಸ್ಸಕೇನ ಮಞ್ಞೇತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ। ರೂಪಾದಯೋ ಏವ ಧಮ್ಮಾ ಸವಿಗ್ಗಹೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಯೋ, ತೇಸಂ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ। ಲೋಕಿಯಾನಂ ವೇದನಾನನ್ತಿ ಯಾಸಂ ನಿರೋಧನೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ, ತಾಸಂ ನಿರೋಧಾ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತಥಾ ಬಾಳ್ಹವೇದನಾಭಿತುನ್ನಸರೀರಸ್ಸಾಪಿ। ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರತ್ಥಾಯ। ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ಆಪೋ ಗತೋ ಏತ್ಥಾತಿ ದೀಪೋ, ಓಘೇನ ಪರಿಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ, ಇಧ ಪನ ಚತೂಹಿಪಿ ಓಘೇಹಿ, ಸಂಸಾರಮಹೋಘೇನೇವ ವಾ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ಅತ್ತಾ ‘‘ದೀಪೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾಸಮುದ್ದಗತಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತ್ತಸ್ಸರಣಾತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಟಿಸರಣಾ। ಅತ್ತಗತಿಕಾ ವಾತಿ ಅತ್ತಪರಾಯಣಾವ । ಮಾ ಅಞ್ಞಗತಿಕಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗತಿಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ। ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ತಾ ನಾಮೇತ್ಥ ಪರಮತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಟ್ಠೇನ, ಸೋ ಏವಂ ಸಮ್ಪಾದಿತೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೀಪಂ ತಾಣಂ ಗತಿ ಪರಾಯಣನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮದೀಪಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ನಾಥೋ, ಕೋ ಹಿ ನಾಥೋ ಪರೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೬೦, ೩೮೦) ಉಪದೇಸಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ಪರಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಅಞ್ಞಾ ಸಬ್ಬಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತಾಧೀನಾ ಏವ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಆತಪ್ಪಂ, ಅಕ್ಖಾತಾರೋ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೬)। ತಮಗ್ಗೇತಿ ತಮಯೋಗಸ್ಸ ಅಗ್ಗೇ ತಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮೇ ಅಗ್ಗತಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಮಾತಿ ಮಮ ಸಾಸನೇ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಗೋಚರಾ ವಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ತದೇವ ಗೋಚರಂ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾ ಏವ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಗ್ಗೇ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ।

    Tamatthanti veṭhamissakena maññeti vuttamatthaṃ. Rūpādayo eva dhammā saviggaho viya upaṭṭhānato rūpanimittādayo, tesaṃ rūpanimittādīnaṃ. Lokiyānaṃ vedanānanti yāsaṃ nirodhanena phalasamāpatti samāpajjitabbā, tāsaṃ nirodhā phāsu hoti, tathā bāḷhavedanābhitunnasarīrassāpi. Tadatthāyāti phalasamāpattivihāratthāya. Dvīhi bhāgehi āpo gato etthāti dīpo, oghena parigato hutvā anajjhotthaṭo bhūmibhāgo, idha pana catūhipi oghehi, saṃsāramahogheneva vā anajjhotthaṭo attā ‘‘dīpo’’ti adhippeto. Tenāha ‘‘mahāsamuddagatā’’tiādi. Attassaraṇāti attappaṭisaraṇā. Attagatikā vāti attaparāyaṇāva . Mā aññagatikāti aññaṃ kiñci gatiṃ paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ mā cintayittha. Kasmā? Attā nāmettha paramatthato dhammo abbhantaraṭṭhena, so evaṃ sampādito tumhākaṃ dīpaṃ tāṇaṃ gati parāyaṇanti. Tena vuttaṃ ‘‘dhammadīpā’’tiādi. Tathā cāha ‘‘attā hi attano nātho, ko hi nātho paro siyā’’ti (dha. pa. 160, 380) upadesamattameva hi parasmiṃ paṭibaddhaṃ, aññā sabbā sampatti purisassa attādhīnā eva. Tenāha bhagavā ‘‘tumhehi kiccaṃ ātappaṃ, akkhātāro tathāgatā’’ti (dha. pa. 276). Tamaggeti tamayogassa agge tassa atikkantābhāvato. Tenevāha ‘‘ime aggatamā’’tiādi. Mamāti mama sāsane. Sabbepi te catusatipaṭṭhānagocarā vāti catubbidhaṃ satipaṭṭhānaṃ bhāvetvā brūhetvā tadeva gocaraṃ attano pavattiṭṭhānaṃ katvā ṭhitā eva bhikkhū agge bhavissanti.

    ದುತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Nimittobhāsakathāvaṇṇanā

    ೧೬೬. ಅನೇಕವಾರಂ ಭಗವಾ ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ವೇಸಾಲಿಪ್ಪವೇಸನಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕದಾ ಪಾವಿಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಯಾವ ವೇಳುವಗಾಮಕಾ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ್ತೋ। ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇನ। ತತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ। ಅಯನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೋ। ದಿವಾಟ್ಠಾನೋಲೋಕನಾದಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಓಸ್ಸಟ್ಠೋತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ‘‘ಸತ್ತಾಹಮೇವ ಮಯಾ ಜೀವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    166. Anekavāraṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati, tasmā imaṃ vesālippavesanaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘kadā pāvisī’’ti pucchitvā āgamanato paṭṭhāya taṃ dassento ‘‘bhagavā kirā’’tiādimāha. Āgatamaggenevāti pubbe yāva veḷuvagāmakā āgatamaggeneva paṭinivattento. Yathāparicchedenāti yathāparicchinnakālena. Tatoti phalasamāpattito. Ayanti idāni vuccamānākāro. Divāṭṭhānolokanādi parinibbānassa ekantikabhāvadassanaṃ. Ossaṭṭhoti vissaṭṭho āyusaṅkhāro ‘‘sattāhameva mayā jīvitabba’’nti.

    ಜೇಟ್ಠಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇವ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನೋ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।

    Jeṭṭhakaniṭṭhabhātikānanti sabbeva sabrahmacārino sandhāya vadati.

    ಪಟಿಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ನಿಯೋಜೇಸ್ಸಾಮಿ। ಮಣಿಫಲಕೇತಿ ಮಣಿಖಚಿತೇ ಪಮುಖೇ ಅತ್ಥತಫಲಕೇ। ತಂ ಪಠಮಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಯಂ ವೇಳುವನೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕರೂಪೇನ ಆಗತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಂ ದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಪಠಮದಸ್ಸನಂ। ಯಂ ವಾ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸದ್ದಹನ್ತೇನ ತದಾ ಅಭಿನೀಹಾರಕಾಲೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ವಿಯ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಸಿದ್ಧಂ, ತಂ ಪಠಮದಸ್ಸನಂ। ಪಚ್ಚಾಗಮನಚಾರಿಕನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾಗಮನತ್ಥಂ ಚಾರಿಕಂ।

    Paṭipādessāmīti maggapaṭipattiyā niyojessāmi. Maṇiphalaketi maṇikhacite pamukhe atthataphalake. Taṃ paṭhamaṃdassananti yaṃ veḷuvane paribbājakarūpena āgatassa siddhaṃ dassanaṃ, taṃ paṭhamadassanaṃ. Yaṃ vā anomadassissa bhagavato vacanaṃ saddahantena tadā abhinīhārakāle paccakkhato viya tumhākaṃ dassanaṃ siddhaṃ, taṃ paṭhamadassanaṃ. Paccāgamanacārikanti paccāgamanatthaṃ cārikaṃ.

    ಸತ್ತಾಹನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಥೇರಸ್ಸ ಜಾತೋವರಕಗೇಹಂ ಕಿರ ಇತರಗೇಹತೋ ವಿವೇಕಟ್ಠಂ, ವಿವಟಙ್ಗಣಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಯೋಗ್ಯನ್ತಿ ‘‘ಜಾತೋವರಕಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋತಿ ಉಪರೇವತೋ। ತಂ ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ತತ್ಥ ವಸಿತುಕಾಮತಾಯ ವುತ್ತಂ ತಂ।

    Sattāhanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Therassa jātovarakagehaṃ kira itaragehato vivekaṭṭhaṃ, vivaṭaṅgaṇañca, tasmā devabrahmānaṃ upasaṅkamanayogyanti ‘‘jātovarakaṃ paṭijaggathā’’ti vuttaṃ. Soti uparevato. Taṃ pavattinti tattha vasitukāmatāya vuttaṃ taṃ.

    ‘‘ಜಾನನ್ತಾಪಿ ತಥಾಗತಾ ಪುಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೬, ೧೬೫) ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಥೇರೋ ‘‘ಕೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ತ್ವಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾರಾಜೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ಮಹತ್ತಂ ಸತ್ಥು ಉಪರಿ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಆರಾಮಿಕಸದಿಸಾ ಏತೇ ಉಪಾಸಿಕೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥುನೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಮ್ಪಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪತ್ತಿಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ।

    ‘‘Jānantāpi tathāgatā pucchantī’’ti (pārā. 16, 165) iminā nīhārena thero ‘‘ke tumhe’’ti pucchi. ‘‘Tvaṃ catūhi mahārājehi mahantataro’’ti puṭṭho attano mahattaṃ satthu upari pakkhipanto ‘‘ārāmikasadisā ete upāsike amhākaṃ satthuno’’ti āha. Sāvakasampattikittanampi hi atthato satthu sampattiṃyeva vibhāveti.

    ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ।

    Sotāpattiphale patiṭṭhāyāti therassa desanānubhāvena, attano ca upanissayasampattiyā ñāṇassa paripakkattā sotāpattiphale patiṭṭhahitvā.

    ಅಯನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ವೇಸಾಲಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವೇಸಾಲೀಪವೇಸೇ। ಅನುಪುಬ್ಬೀಕಥಾತಿ ಅನುಪುಬ್ಬದೀಪನೀ ಕಥಾ।

    Ayanti yathāvuttā. Etthāti ‘‘vesāliṃ piṇḍāya pāvisī’’ti etasmiṃ vesālīpavese. Anupubbīkathāti anupubbadīpanī kathā.

    ೧೬೭. ಉದೇನಯಕ್ಖಸ್ಸ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇತಿ ಉದೇನಸ್ಸ ನಾಮ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಆಯತನಭಾವೇನ ಇಟ್ಠಕಾಹಿ ಚಿತೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠಾನೇ। ಕತವಿಹಾರೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತವಿಹಾರೋ। ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪುರಿಮವೋಹಾರೇನ ‘‘ಉದೇನಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಗೋತಮಕಾದೀಸುಪೀತಿ ‘‘ಗೋತಮಕಚೇತಿಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಆದೀಸುಪಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನೇ ಕತವಿಹಾರಭಾವಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ವಡ್ಢಿತಾತಿ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಪರಿಬ್ರೂಹಿತಾ। ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತಾತಿ ಭಾವನಾಯ ಬಹುಲೀಕರಣೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಿತಾ। ಯುತ್ತಯಾನಂ ವಿಯ ಕತಾತಿ ಯಥಾ ಯುತ್ತಂ ಆಜಞ್ಞಯಾನಂ ಛೇಕೇನ ಸಾರಥಿನಾ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಯಥಾರುಚಿಪವತ್ತಿರಹತಂ ಗಮಿತಾ। ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ। ವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನೇನ ಇದ್ಧಿವಿಸಯತಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸುವಿಸೋಧಿತಪರಿಸ್ಸಯವತ್ಥು ವಿಯ ಕತಾ। ಅಧಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವತೋ ಸುಭಾವಿತಭಾವೇನ ತಂತಂಅಧಿಟ್ಠಾನಯೋಗ್ಯತಾಯ ಠಪಿತಾ । ಸಮನ್ತತೋ ಚಿತಾತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗೇನ ಭಾವನುಪಚಯಂ ಗಮಿತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುವಡ್ಢಿತಾ’’ತಿ। ಸುಟ್ಠು ಸಮಾರದ್ಧಾತಿ ಇದ್ಧಿಭಾವನಾಯ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಂಸೇವಿತಾ।

    167.Udenayakkhassa cetiyaṭṭhāneti udenassa nāma yakkhassa āyatanabhāvena iṭṭhakāhi cite mahājanassa cittīkataṭṭhāne. Katavihāroti bhagavantaṃ uddissa katavihāro. Vuccatīti purimavohārena ‘‘udenacetiya’’nti vuccati. Gotamakādīsupīti ‘‘gotamakacetiya’’nti evaṃ ādīsupi. Eseva nayoti cetiyaṭṭhāne katavihārabhāvaṃ atidisati. Vaḍḍhitāti bhāvanāpāripūrivasena paribrūhitā. Punappunaṃ katāti bhāvanāya bahulīkaraṇena aparāparaṃ pavattitā. Yuttayānaṃ viya katāti yathā yuttaṃ ājaññayānaṃ chekena sārathinā adhiṭṭhitaṃ yathāruci pavattati, evaṃ yathārucipavattirahataṃ gamitā. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Vatthu viya katāti sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisayatāya pavattiṭṭhānabhāvato suvisodhitaparissayavatthu viya katā. Adhiṭṭhitāti paṭipakkhadūrībhāvato subhāvitabhāvena taṃtaṃadhiṭṭhānayogyatāya ṭhapitā . Samantato citāti sabbabhāgena bhāvanupacayaṃ gamitā. Tenāha ‘‘suvaḍḍhitā’’ti. Suṭṭhu samāraddhāti iddhibhāvanāya sikhāppattiyā sammadeva saṃsevitā.

    ಅನಿಯಮೇನಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿ ಅನಿಯಮವಚನೇನ। ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸರೂಪದಸ್ಸನೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ। ಆಯುಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಪರಮಾಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ವದತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೪೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೪೦) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೋ ಪನ ‘‘ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಚರಿಮಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಿನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾಯುಕತಾಸಂವತ್ತನಸಮತ್ಥತಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪರಿಸ್ಸಯವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಏವಾತಿ ಇಮಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪಮೇವ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅವೋಚ। ‘‘ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಜರಾಯ ನ ಪಟಿಘಾತೋ, ಏವಂ ತೇನ ಮರಣಸ್ಸಪಿ ನ ಪಟಿಘಾತೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಮೇವಾತಿ। ‘‘ಕ್ವ ಸರೋ ಖಿತ್ತೋ, ಕ್ವ ಚ ನಿಪತಿತೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ವುಟ್ಠಿತೇನಾಪಿ ಥೇರವಾದೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮೇವ ಸಮತ್ಥಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ । ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ನ ರುಚ್ಚತಿ…ಪೇ॰… ನಿಯಮಿತ’’ನ್ತಿ।

    Aniyamenāti ‘‘yassa kassacī’’ti aniyamavacanena. Niyametvāti ‘‘tathāgatassā’’ti sarūpadassanena niyametvā. Āyuppamāṇanti paramāyuppamāṇaṃ vadati, tasseva gahaṇe kāraṇaṃ brahmajālasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.40; dī. ni. ṭī. 1.40) vuttanayeneva veditabbaṃ. Mahāsivatthero pana ‘‘mahābodhisattānaṃ carimabhave paṭisandhidāyino kammassa asaṅkhyeyyāyukatāsaṃvattanasamatthataṃ hadaye ṭhapetvā buddhānaṃ āyusaṅkhārassa parissayavikkhambhanasamatthatā pāḷiyaṃ āgatā evāti imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyyā’’ti avoca. ‘‘Khaṇḍiccādīhi abhibhuyyatī’’ti etena yathā iddhibalena jarāya na paṭighāto, evaṃ tena maraṇassapi na paṭighātoti atthato āpannamevāti. ‘‘Kva saro khitto, kva ca nipatito’’ti aññathā vuṭṭhitenāpi theravādena aṭṭhakathāvacanameva samatthitanti daṭṭhabbaṃ . Tenāha ‘‘so na ruccati…pe… niyamita’’nti.

    ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ಅಭಿಭೂತಚಿತ್ತೋ। ಸೋ ಪನ ಅಭಿಭವೋ ಮಹತಾ ಉದಕೋಘೇನ ಅಪ್ಪಕಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣಂ ವಿಯ ಅಹೋಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಚಿತ್ತೋ’’ತಿ। ಅಞ್ಞೋಪೀತಿ ಥೇರತೋ, ಅರಿಯೇಹಿ ವಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಪುಥುಜ್ಜನಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ಥೇರೋ ಭಗವತಾ ಕತಂ ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸಂ ಸಬ್ಬಸೋ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾತಿ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ದುಕ್ಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ। ತೇನಾತಿ ಯದಿಪಿ ಇತರೇ ಅಟ್ಠ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಪಹೀನಾ, ತಥಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ। ಮದ್ದತೀತಿ ಫುಸನಮತ್ತೇನ ಮದ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ತೇನ ಮದ್ದಿತೇ ಸತ್ತಾನಂ ಮರಣಮೇವ ಸಿಯಾ। ಕಿಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ನನು ಏಸ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಪವಿಟ್ಠೋ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ನ ವಿಬಾಧನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ। ವಿಬಾಧನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪನ ಇಧ ‘‘ಕಿಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹದಯಮದ್ದನಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ನಿಮಿತ್ತೋಭಾಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಿಟ್ಠತು ಭಗವಾ ಕಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಸಕಲಕಪ್ಪಂ ಅವಟ್ಠಾನಯಾಚನಾಯ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆನನ್ದ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಭಾವಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾನುಭಾವೇನ ಕಪ್ಪಂ ಅವಟ್ಠಾನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದನಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ತಥಾ ಪನ ಪರಿಯಾಯಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಉಜುಕಂಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಭಾವನಂ ಓಭಾಸೋ। ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ವಾತಿ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋ ಏವ। ಅತ್ತನೋ ಅಪರಾಧಹೇತುತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋಕೋ ತನುಕೋ ಹೋತಿ, ನ ಬಲವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೋಸಾರೋಪನೇನ ಸೋಕತನುಕರಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಕಿಂ ಪನ ಥೇರೋ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಿಂ ಪಚ್ಛಾ ಜಾನಾತೀತಿ? ನ ಜಾನಾತಿ ಸಭಾವೇನ, ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಪನ ಅನುಜಾನಾತಿ।

    Pariyuṭṭhitacittoti yathā kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkā, evaṃ abhibhūtacitto. So pana abhibhavo mahatā udakoghena appakassa udakassa ajjhottharaṇaṃ viya ahosīti vuttaṃ ‘‘ajjhotthaṭacitto’’ti. Aññopīti therato, ariyehi vā aññopi yo koci puthujjano. Puthujjanaggahaṇañcettha yathā sabbena sabbaṃ appahīnavipallāso mārena pariyuṭṭhitacitto kiñci atthaṃ sallakkhetuṃ na sakkoti, evaṃ thero bhagavatā kataṃ nimittobhāsaṃ sabbaso na sallakkhesīti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘māro hī’’tiādi. Cattāro vipallāsāti asubhe ‘‘subha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāso, dukkhe ‘‘sukha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāsoti ime cattāro vipallāsā. Tenāti yadipi itare aṭṭha vipallāsā pahīnā, tathāpi yathāvuttānaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ appahīnabhāvena. Assāti therassa. Maddatīti phusanamattena maddanto viya hoti, aññathā tena maddite sattānaṃ maraṇameva siyā. Kiṃ sakkhissati, na sakkhissatīti adhippāyo. Kasmā na sakkhissati, nanu esa aggasāvakassa kucchiṃ paviṭṭhoti? Saccaṃ paviṭṭho, tañca kho attano ānubhāvadassanatthaṃ, na vibādhanādhippāyena. Vibādhanādhippāyena pana idha ‘‘kiṃ sakkhissatī’’ti vuttaṃ hadayamaddanassa adhigatattā. Nimittobhāsanti ettha ‘‘tiṭṭhatu bhagavā kappa’’nti sakalakappaṃ avaṭṭhānayācanāya ‘‘yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā’’tiādinā aññāpadesena attano caturiddhipādabhāvanānubhāvena kappaṃ avaṭṭhānasamatthatāvasena saññuppādanaṃ nimittaṃ, tathā pana pariyāyaṃ muñcitvā ujukaṃyeva attano adhippāyavibhāvanaṃ obhāso. Jānantoyeva vāti mārena pariyuṭṭhitabhāvaṃ jānanto eva. Attano aparādhahetuto sattānaṃ soko tanuko hoti, na balavāti āha ‘‘dosāropanena sokatanukaraṇattha’’nti. Kiṃ pana thero mārena pariyuṭṭhitacittakāle pavattiṃ pacchā jānātīti? Na jānāti sabhāvena, buddhānubhāvena pana anujānāti.

    ಮಾರಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Mārayācanakathāvaṇṇanā

    ೧೬೮. ಅನತ್ಥೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಗುಣಮಾರಣೇನ ಮಾರೇತಿ, ವಿರಾಗವಿಬನ್ಧನೇನ ವಾ ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜಾತಂ ಜಾತಂ ಮಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಮಾರೇತೀತಿ ಮಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತಿವಿಯ ಪಾಪತಾಯ ಪಾಪಿಮಾ। ಕಣ್ಹಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕಣ್ಹೋ। ವಿರಾಗಾದಿಗುಣಾನಂ ಅನ್ತಕರಣತೋ ಅನ್ತಕೋ। ಸತ್ತಾನಂ ಅನತ್ಥಾವಹಪಟಿಪತ್ತಿಂ ನ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ನಮುಚಿ। ಅತ್ತನೋ ಮಾರಪಾಸೇನ ಪಮತ್ತೇ ಬನ್ಧತಿ, ಪಮತ್ತಾ ವಾ ಬನ್ಧೂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಮತ್ತಬನ್ಧು। ಸತ್ತಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಂ ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿ ನ ಪನ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸತ್ತಾಹಾದಿ ವಿಯ ನಿಯತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ನಾಮ ಲಬ್ಭನತೋ। ಸತ್ತಮಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ಹಿ ಪರತೋ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ, ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಚ ದೇವರಞ್ಞೋ ಪಟಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಸತ್ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಮಮ ವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಾಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತದೋಮನಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಹನ್ದ ದಾನಾಹಂ ನಂ ಉಪಾಯೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಮನೋರಥೋ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ಮಮ ಚ ಮನೋರಥೋ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ । ಏವಂ ಪನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಕಂ ಅನ್ತಂ ಠಿತೋ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾತು ದಾನಿ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಯಾಚಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಜಾತಿ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನದಿವಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ಅಭಿಸನ್ಧಿಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ತಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಕಾಲಭಾವಮೇವ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಯಾಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ತಾವಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    168.Anatthe niyojento guṇamāraṇena māreti, virāgavibandhanena vā jātinimittatāya tattha tattha jātaṃ jātaṃ mārento viya hotīti ‘‘māretīti māro’’ti vuttaṃ. Ativiya pāpatāya pāpimā. Kaṇhadhammehi samannāgato kaṇho. Virāgādiguṇānaṃ antakaraṇato antako. Sattānaṃ anatthāvahapaṭipattiṃ na muccatīti namuci. Attano mārapāsena pamatte bandhati, pamattā vā bandhū etassāti pamattabandhu. Sattamasattāhato paraṃ satta ahāni sandhāyāha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti na pana pallaṅkasattāhādi viya niyatakiccassa aṭṭhamasattāhassa nāma labbhanato. Sattamasattāhassa hi parato ajapālanigrodhamūle mahābrahmuno, sakkassa ca devarañño paṭiññātadhammadesanaṃ bhagavantaṃ ñatvā ‘‘idāni satte dhammadesanāya mama visayaṃ atikkamāpessatī’’ti sañjātadomanasso hutvā ṭhito cintesi ‘‘handa dānāhaṃ naṃ upāyena parinibbāpessāmi, evamassa manoratho aññathattaṃ gamissati, mama ca manoratho ijjhissatī’’ti . Evaṃ pana cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekaṃ antaṃ ṭhito ‘‘parinibbātu dāni bhante bhagavā’’tiādinā parinibbānaṃ yāci, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhame sattāhe’’tiādi. Tattha ajjāti āyusaṅkhārossajjanadivasaṃ sandhāyāha. Bhagavā cassa abhisandhiṃ jānantopi taṃ anāvikatvā parinibbānassa akālabhāvameva pakāsento yācanaṃ paṭikkhipi. Tenāha ‘‘na tāvāha’’ntiādi.

    ಮಗ್ಗವಸೇನ ವಿಯತ್ತಾತಿ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಬ್ಯತ್ತಾ। ತಥೇವ ವಿನೀತಾತಿ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿನಯನೇನ ವಿನೀತಾ। ತಥಾ ವಿಸಾರದಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನೇವ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸಾರದಾ , ಸಾರಜ್ಜಕರಾನಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿಸಾರದಭಾವಂ ಪತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ವಸೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಇಧ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಪಿಟಕವಸೇನಾ’’ತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಸಮೂಹೋ ತೇಪಿಟಕಂ, ತೀಣಿ ವಾ ಪಿಟಕಾನಿ ತಿಪಿಟಕಂ, ತಿಪಿಟಕಮೇವ ತೇಪಿಟಕಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ತಮೇವಾತಿ ಯಂ ತಂ ತೇಪಿಟಕಂ ಸೋತಬ್ಬಭಾವೇನ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಮೇವ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಂ। ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಸುವಣ್ಣಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಂ ವಿಯ ಅವಿನಸ್ಸನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸುಪ್ಪಗುಣಸುಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಧಾರೇನ್ತಿ ಹದಯೇ ಠಪೇನ್ತಿ। ಇತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಧಮ್ಮಧರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ, ನವವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಅನುಧಮ್ಮಭೂತನ್ತಿ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮಭೂತಂ। ಅನುಚ್ಛವಿಕಪಟಿಪದನ್ತಿ ಚ ತಮೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಮಾಹ, ಛಬ್ಬಿಧಾ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ವಾ। ಅನುಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪದಾಯ ಅನುರೂಪಂ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಧಮ್ಮಂ। ಚರಣಸೀಲಾತಿ ಸಮಾದಾಯ ಪವತ್ತನಸೀಲಾ। ಅನು ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅನುಧಮ್ಮಾ, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ, ತಸ್ಸಾ ಚರಣಸೀಲಾ। ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯವಾದನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಾದಂ। ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನೇನ ಆಚರಿಯೋ, ಭಗವಾ। ತಸ್ಸ ವಾದೋ, ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಾ।

    Maggavasena viyattāti saccasampaṭivedhaveyyattiyena byattā. Tatheva vinītāti maggavasena kilesānaṃ samucchedavinayanena vinītā. Tathā visāradāti ariyamaggādhigameneva satthusāsane vesārajjappattiyā visāradā , sārajjakarānaṃ diṭṭhivicikicchādipāpadhammānaṃ vigamena visāradabhāvaṃ pattāti attho. Yassa sutassa vasena vaṭṭadukkhato nissaraṇaṃ sambhavati, taṃ idha ukkaṭṭhaniddesena ‘‘suta’’nti adhippetanti āha ‘‘tepiṭakavasenā’’ti. Tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samūho tepiṭakaṃ, tīṇi vā piṭakāni tipiṭakaṃ, tipiṭakameva tepiṭakaṃ, tassa vasena. Tamevāti yaṃ taṃ tepiṭakaṃ sotabbabhāvena ‘‘suta’’nti vuttaṃ, tameva. Dhammanti pariyattidhammaṃ. Dhārentīti suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantaṃ katvā suppaguṇasuppavattibhāvena dhārenti hadaye ṭhapenti. Iti pariyattidhammavasena bahussutadhammadharabhāvaṃ dassetvā idāni paṭivedhadhammavasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Ariyadhammassāti maggaphaladhammassa, navavidhassāpi vā lokuttaradhammassa. Anudhammabhūtanti adhigamāya anurūpadhammabhūtaṃ. Anucchavikapaṭipadanti ca tameva vipassanādhammamāha, chabbidhā visuddhiyo vā. Anudhammanti tassā yathāvuttapaṭipadāya anurūpaṃ abhisallekhitaṃ appicchatādidhammaṃ. Caraṇasīlāti samādāya pavattanasīlā. Anu maggaphaladhammo etissāti vā anudhammā, vuṭṭhānagāminivipassanā, tassā caraṇasīlā. Attano ācariyavādanti attano ācariyassa sammāsambuddhassa vādaṃ. Sadevakassa lokassa ācārasikkhāpanena ācariyo, bhagavā. Tassa vādo, catusaccadesanā.

    ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆದಿತೋ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಉಗ್ಗಹಿತನಿಯಾಮೇನ ಪರೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾಚೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಾಳಿಂ ಸಮ್ಮಾ ಪಬೋಧೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಜಾನಾಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಙ್ಕಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟ್ಠಪೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಠಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಕಾಸೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಿವಟಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ। ವಿಭಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಿಭತ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನುತ್ತಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉತ್ತಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಸಹ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೨೭೦) ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹೇತುಕೇನ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನಾ’’ತಿ। ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಸನಿಸ್ಸರಣಂ , ಯಥಾ ಪರವಾದಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಕವಾದೋ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ, ಏವಂ ಹೇತುದಾಹರಣೇಹಿ ಯಥಾಧಿಗತಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸ್ಸನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ, ನವವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಬೋಧೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ಛ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಆದಿತೋ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಛ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಂವಣ್ಣನಾನಯೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನೇತ್ತಿಯಂ ‘‘ದ್ವಾದಸಪದಾನಿ ಸುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಚಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಸಙ್ಖಾರೇ)।

    Ācikkhissantīti ādito kathessanti, attanā uggahitaniyāmena pare uggaṇhāpessantīti attho. Desessantīti vācessanti, pāḷiṃ sammā pabodhessantīti attho. Paññāpessantīti pajānāpessanti, saṅkāpessantīti attho. Paṭṭhapessantīti pakārehi ṭhapessanti, pakāsessantīti attho. Vivarissantīti vivaṭaṃ karissanti. Vibhajissantīti vibhattaṃ karissanti. Uttāniṃ karissantīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karissanti. Saha dhammenāti ettha dhamma-saddo kāraṇapariyāyo ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 270) viyāti āha ‘‘sahetukena sakāraṇena vacanenā’’ti. Sappāṭihāriyanti sanissaraṇaṃ , yathā paravādaṃ bhañjitvā sakavādo patiṭṭhahati, evaṃ hetudāharaṇehi yathādhigatamatthaṃ sampādetvā dhammaṃ kathessanti. Tenāha ‘‘niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessantī’’ti, navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ pabodhessantīti attho. Ettha ca ‘‘paññāpessantī’’tiādīhi chahi padehi cha atthapadāni dassitāni, ādito pana dvīhi padehi cha byañjanapadāni. Ettāvatā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṃvaṇṇanānayena saṅgahetvā dassitaṃ hoti. Vuttañhetaṃ nettiyaṃ ‘‘dvādasapadāni suttaṃ, taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti (netti. saṅkhāre).

    ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಿಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಣಂ। ಸಕಲಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಭೂತಂ ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಂ। ಸಮಿದ್ಧನ್ತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವಡ್ಢಿತಂ। ಝಾನಸ್ಸಾದವಸೇನಾತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಮಧಿಗತಝಾನಸುಖವಸೇನ। ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಉಳಾರಪಣೀತಭಾವಗಮನೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿವುದ್ಧಿಂ ಉಪಗತಂ। ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾಹಿ ಸಾಸನಾಭಿವುದ್ಧಿಯಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಪತಿಟ್ಠಿತವಸೇನಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ, ಪತಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಹಿತನ್ತಿ ಬಾಹುಜಞ್ಞಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಹುಜನಾಭಿಸಮಯವಸೇನಾ’’ತಿ। ಪುಥು ಪುಥುಲಂ ಭೂತಂ ಜಾತಂ, ಪುಥು ವಾ ಪುಥುತ್ತಂ ಭೂತಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಪುಥುಭೂತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರ…ಪೇ॰… ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಸುಟ್ಠು ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಮ್ಮದೇವ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವೇನ ಪವೇದಿತಂ।

    Sikkhattayasaṅgahitanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṇaṃ. Sakalaṃ sāsanabrahmacariyanti anavasesaṃ satthusāsanabhūtaṃ seṭṭhacariyaṃ. Samiddhanti sammadeva vaḍḍhitaṃ. Jhānassādavasenāti tehi tehi bhikkhūhi samadhigatajhānasukhavasena. Vuddhippattanti uḷārapaṇītabhāvagamanena sabbaso parivuddhiṃ upagataṃ. Sabbapāliphullaṃ viya abhiññāsampattivasena abhiññāsampadāhi sāsanābhivuddhiyā matthakappattito. Patiṭṭhitavasenāti patiṭṭhānavasena, patiṭṭhappattiyāti attho. Paṭivedhavasena bahuno janassa hitanti bāhujaññaṃ. Tenāha ‘‘bahujanābhisamayavasenā’’ti. Puthu puthulaṃ bhūtaṃ jātaṃ, puthu vā puthuttaṃ bhūtaṃ pattanti puthubhūtaṃ. Tenāha ‘‘sabbākāra…pe… patta’’nti. Suṭṭhu pakāsitanti suṭṭhu sammadeva ādikalyāṇādibhāvena paveditaṃ.

    ಆಯುಸಙ್ಖಾರಓಸ್ಸಜ್ಜನವಣ್ಣನಾ

    Āyusaṅkhāraossajjanavaṇṇanā

    ೧೬೯. ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಯಂ ಕಾಯಾದಿವಿಭಾಗೋ ಅತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಿತೋ ದುಕ್ಖಭಾರೋ ಮಯಾ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ವಹಿತೋ, ಇದಾನಿ ಪನ ನ ವಹಿತಬ್ಬೋ, ಏತಸ್ಸ ಅವಹನತ್ಥಂ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಭಾರೋ ಸಮ್ಭತೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ, ಯತೋ ಇಮೇ ಕಾಯಾದಯೋ ಅಸುಭಾದಿತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ, ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿಂ ಯಥಾತಥಂ ವಿಸಯೇ ಸುಟ್ಠು ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಭಾರಸ್ಸ ವಹನೇ ಪಯೋಜನಭೂತಂ ಅತ್ತಹಿತಂ ತಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಪರಿಸಮಾಪಿತಂ, ಪರಹಿತಂ ಪನ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯವಿನಯನಂ ಪರಿಸಮಾಪಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಇದಾನಿ ಮಾಸತ್ತಯೇನೇವ ಪರಿಸಮಾಪನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾಸಿ ‘‘ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಏವಂ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಭಾಗೇನ ನಿಚ್ಛಯಂ ಕತ್ವಾ। ಆಯುಸಙ್ಖಾರಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೀತಿ ಆಯುನೋ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಕಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ‘‘ನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ ತಂವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನೇವ ತೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿಯಮಾನಂ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರಂ ‘‘ನಪ್ಪವತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಠಾನಮಹನ್ತತಾಯಪಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಮಹನ್ತತಾಯಪಿ ಮಹನ್ತೋ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ। ತತ್ಥ ಠಾನಮಹನ್ತತಾಯ ಭೂಮಿಚಾಲಸ್ಸ ಮಹತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತದಾ ಕಿರ…ಪೇ॰… ಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಪನ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಭೂತಾ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಏವ, ನ ಯಾ ಕಾಚಿ, ಯಾ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಮಹಾಜಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ತದಾಪಿ ತತ್ತಿಕಾಯ ಏವ ಕಮ್ಪನೇ ಕಿಂ ಕಾರಣಂ ? ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಭಾವೇನ ತಸ್ಸೇವ ಆದಿತೋ ಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ। ಪರಿಗ್ಗಹಕರಣಂ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ತಾವತಕಮೇವ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತೂ, ನಿಸ್ಸದ್ದಾ ಹೋನ್ತಿ ನಿರಾಕುಲಾ…ಪೇ॰… ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಆಭುಜತಿ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಪಕಮ್ಪತೀ’’ತಿ ಚ ಆದಿ (ಬು॰ ವಂ॰ ೮೪-೯೧)। ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಛಪ್ಪಕಾರಪವೇಧನೇನ ಅವೀತರಾಗೇ ಭಿಂಸೇತೀತಿ ಭಿಂಸನೋ, ಸೋ ಏವ ಭಿಂಸನಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಭಯಜನಕೋ’’ತಿ। ದೇವಭೇರಿಯೋತಿ ದೇವದುನ್ದುಭಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಮತ್ತಂ। ನ ಚೇತ್ಥ ಕಾಚಿ ಭೇರೀ ‘‘ದೇವದುನ್ದುಭೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಅಥ ಖೋ ಉಪ್ಪಾತಭಾವೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಆಕಾಸಗತೋ ನಿಗ್ಘೋಸಸದ್ದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿಆದಿ। ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಅಚ್ಛಭಾವೇನ ಆಕಾಸಸ್ಸ ವಸ್ಸಾಭಾವೇನ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಸಞ್ಞಿತೇ ಸದ್ದೇ ನಿಚ್ಛರನ್ತೇ ದೇವದುನ್ದುಭಿಸಮಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೇವೋ ಸುಕ್ಖಗಜ್ಜಿತಂ ಗಜ್ಜೀ’’ತಿ।

    169.Satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvāti ayaṃ kāyādivibhāgo attabhāvasaññito dukkhabhāro mayā ettakaṃ kālaṃ vahito, idāni pana na vahitabbo, etassa avahanatthaṃ cirataraṃ kālaṃ ariyamaggasambhāro sambhato, svāyaṃ ariyamaggo paṭividdho, yato ime kāyādayo asubhādito sammadeva pariññātā, catubbidhampi sammāsatiṃ yathātathaṃ visaye suṭṭhu upaṭṭhitaṃ katvā. Ñāṇena paricchinditvāti yasmā imassa attabhāvasaññitassa dukkhabhārassa vahane payojanabhūtaṃ attahitaṃ tāva mahābodhimūle eva parisamāpitaṃ, parahitaṃ pana buddhaveneyyavinayanaṃ parisamāpitabbaṃ, taṃ idāni māsattayeneva parisamāpanaṃ pāpuṇissati, tasmā abhāsi ‘‘visākhapuṇṇamāyaṃ parinibbāyissāmī’’ti, evaṃ buddhañāṇena paricchinditvā sabbabhāgena nicchayaṃ katvā. Āyusaṅkhāraṃ vissajjīti āyuno jīvitassa abhisaṅkhārakaṃ phalasamāpattidhammaṃ ‘‘na samāpajjissāmī’’ti vissajji taṃvissajjaneneva tena abhisaṅkhariyamānaṃ jīvitasaṅkhāraṃ ‘‘nappavattessāmī’’ti vissajji. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Ṭhānamahantatāyapi pavattiākāramahantatāyapi mahanto pathavīkampo. Tattha ṭhānamahantatāya bhūmicālassa mahattaṃ dassetuṃ ‘‘tadā kira…pe… kampitthā’’ti vuttaṃ. Sā pana jātikkhettabhūtā dasasahassī lokadhātu eva, na yā kāci, yā mahābhinīhāramahājātiādīsupi kampittha. Tadāpi tattikāya eva kampane kiṃ kāraṇaṃ ? Jātikkhettabhāvena tasseva ādito pariggahassa katattā. Pariggahakaraṇaṃ cassa dhammatāvasena veditabbaṃ. Tathā hi purimabuddhānampi tāvatakameva jātikkhettaṃ ahosi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā…pe… mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampatī’’ti ca ādi (bu. vaṃ. 84-91). Udakapariyantaṃ katvā chappakārapavedhanena avītarāge bhiṃsetīti bhiṃsano, so eva bhiṃsanakoti āha ‘‘bhayajanako’’ti. Devabheriyoti devadundubhisaddassa pariyāyavacanamattaṃ. Na cettha kāci bherī ‘‘devadundubhī’’ti adhippetā, atha kho uppātabhāvena labbhamāno ākāsagato nigghosasaddo. Tenāha ‘‘devo’’tiādi. Devoti megho. Tassa hi acchabhāvena ākāsassa vassābhāvena sukkhagajjitasaññite sadde niccharante devadundubhisamaññā. Tenāha ‘‘devo sukkhagajjitaṃ gajjī’’ti.

    ಪೀತಿವೇಗವಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ‘‘ಏವಂ ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ವಹಿತೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಿತೋ ದುಕ್ಖಭಾರೋ, ಇದಾನಿ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸೋ ಭಗವಾ ಸಭಾವೇನೇವ ಪೀತಿವೇಗವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ। ಏವಂ ಪನ ಉದಾನೇನ್ತೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಾಧಿತೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Pītivegavissaṭṭhanti ‘‘evaṃ cirataraṃ kālaṃ vahito ayaṃ attabhāvasaññito dukkhabhāro, idāni na cirasseva nikkhipissatī’’ti sañjātasomanasso bhagavā sabhāveneva pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi. Evaṃ pana udānentena ayampi attho sādhito hotīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.

    ತುಲೀಯತೀತಿ ತುಲನ್ತಿ ತುಲ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತುಲಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಾನುಭಾವತಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಪರಿತೋ ಖಣ್ಡಿತಭಾವೇನ ‘‘ಪರಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ದೀಘಸನ್ತಾನತಾಯ, ವಿಪುಲಫಲತಾಯ ಚ ನ ತುಲಂ ನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ। ಯೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಸೇಸತೋ ಮಹಗ್ಗತಂ ‘‘ಅತುಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ರೂಪಾವಚರತೋ ಆರುಪ್ಪಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಾನಿ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ‘‘ಅರೂಪಾವಚರಂ ಅತುಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರಞ್ಚ ‘‘ತುಲ’’ನ್ತಿ, ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಂ ತೀಸುಪಿ ಕಮ್ಮೇಸು ಯಂ ತನುವಿಪಾಕಂ ಹೀನಂ, ತಂ ತುಲಂ। ಬಹುವಿಪಾಕನ್ತಿ ಯಂ ಮಹಾವಿಪಾಕಂ ಪಣೀತಂ, ತಂ ಅತುಲಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಂ, ತಂ ಹೀನಂ, ಉಕ್ಕಟ್ಠನ್ತಿ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ಭಾಗೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಹೀನತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅಪ್ಪಬಹುವಿಪಾಕತಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ತುಲಾತುಲಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮ್ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಭವಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತ’’ನ್ತಿ। ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತರತೋತಿ ಸಸನ್ತಾನಧಮ್ಮೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಗೋಚರಾಸೇವನಾಯ ಚ ನಿರತೋ। ಸವಿಪಾಕಂ ಸಮಾನಂ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಮತ್ತದಾಯಿಕಮ್ಮಂ ಸವಿಪಾಕಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಭವಂ। ನ ಚ ತಂ ಕಾಮಾದಿಭವಾಭಿಸಙ್ಖಾರಕನ್ತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಭವಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಓಸ್ಸಜ್ಜೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅವಸ್ಸಜ್ಜಿ । ಕವಚಂ ವಿಯ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭೂತತ್ತಾ ಅತ್ತಸಮ್ಭವಂ ಕಿಲೇಸಞ್ಚ ಅಭಿನ್ದೀತಿ ಕಿಲೇಸಭೇದಸಹಭಾವಿಕಮ್ಮೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತದುಭಯಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಅವೋಚ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರತೋ ಸಮಾಹಿತೋ’’ತಿ।

    Tulīyatīti tulanti tula-saddo kammasādhanoti dassetuṃ ‘‘tulita’’nti vuttaṃ. Appānubhāvatāya paricchinnaṃ. Tathā hi taṃ parito khaṇḍitabhāvena ‘‘paritta’’nti vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato dīghasantānatāya, vipulaphalatāya ca na tulaṃ na paricchinnaṃ. Yehi kāraṇehi pubbe avisesato mahaggataṃ ‘‘atula’’nti vuttaṃ, tāni kāraṇāni rūpāvacarato āruppassa sātisayāni vijjantīti ‘‘arūpāvacaraṃ atula’’nti vuttaṃ, itarañca ‘‘tula’’nti, appavipākaṃ tīsupi kammesu yaṃ tanuvipākaṃ hīnaṃ, taṃ tulaṃ. Bahuvipākanti yaṃ mahāvipākaṃ paṇītaṃ, taṃ atulaṃ. Yaṃ panettha majjhimaṃ, taṃ hīnaṃ, ukkaṭṭhanti dvidhā bhinditvā dvīsu bhāgesu pakkhipitabbaṃ. Hīnattikavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva appabahuvipākataṃ niddhāretvā tassa vasena tulātulabhāvo veditabbo. Sambhavati etasmāti sambhavoti āha ‘‘sambhavassa hetubhūta’’nti. Niyakajjhattaratoti sasantānadhammesu vipassanāvasena, gocarāsevanāya ca nirato. Savipākaṃ samānaṃ pavattivipākamattadāyikammaṃ savipākaṭṭhena sambhavaṃ. Na ca taṃ kāmādibhavābhisaṅkhārakanti tato visesanatthaṃ ‘‘sambhava’’nti vatvā ‘‘bhavasaṅkhāra’’nti vuttaṃ. Ossajjīti ariyamaggena avassajji . Kavacaṃ viya attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhūtattā attasambhavaṃ kilesañca abhindīti kilesabhedasahabhāvikammossajjanaṃ dassento tadubhayassa kāraṇaṃ avoca ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti.

    ತೀರೇನ್ತೋತಿ ‘‘ಉಪ್ಪಾದೋ ಭಯಂ, ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಖೇಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವೀಮಂಸನ್ತೋ। ‘‘ತುಲೇನ್ತೋ ತೀರೇನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಭವಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಜ್ಜನಾಕಾರಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇಸಿ। ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಉದಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇಸಿ।

    Tīrentoti ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā vīmaṃsanto. ‘‘Tulento tīrento’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhā’’ti ādiṃ vatvā bhavasaṅkhārassa avassajjanākāraṃ sarūpato dassesi. ‘‘Eva’’ntiādinā pana udānavaṇṇanāyaṃ ādito vuttamatthaṃ nigamanavasena dassesi.

    ಮಹಾಭೂಮಿಚಾಲವಣ್ಣನಾ

    Mahābhūmicālavaṇṇanā

    ೧೭೧. ಯನ್ತಿ ಕರಣೇ ವಾ ಅಧಿಕರಣೇ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಸಮಯೇನ, ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸಮಯೇ’’ತಿ। ಉಕ್ಖೇಪಕವಾತಾತಿ ಉದಕಸನ್ಧಾರಕವಾತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಖೇಪಕವಾತಾ। ‘‘ಸಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ಬಹಲ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ವಾತಸ್ಸ ಉಬ್ಬೇಧಪ್ಪಮಾಣಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಆಯಾಮವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಉದಕಸನ್ಧಾರಕವಾತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದತಿಯೇವ। ಆಕಾಸೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಾತೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋಕಾಸೇ। ಪುನ ವಾತೋತಿ ಉಕ್ಖೇಪಕವಾತೇ ತಥಾಕತ್ವಾ ವಿಗತೇ ಉದಕಸನ್ಧಾರಕವಾತೋ ಪುನ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ ಯಥಾ ತಂ ಉದಕಂ ನ ಭಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಉತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತಂ ಆಬನ್ಧನವಿತಾನವಸೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತೋ ಉದಕಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ತತೋ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಹಣತೋ ತೇನ ವಾತೇನ ಉತ್ಥಮ್ಭಿತಂ ಉದಕಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಉಪರಿ ಗಚ್ಛತಿ। ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಹೋತಿಯೇವ। ಬಹಲಭಾವೇನಾತಿ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಮಹನ್ತಭಾವೇನ। ಸಕಲಾ ಹಿ ಮಹಾಪಥವೀ ತದಾ ಓಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಪನಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ।

    171. Yanti karaṇe vā adhikaraṇe vā paccattavacananti adhippāyena āha ‘‘yena samayena, yasmiṃ vā samaye’’ti. Ukkhepakavātāti udakasandhārakavātaṃ upacchinditvā ṭhitaṭṭhānato khepakavātā. ‘‘Saṭṭhi…pe… bahala’’nti idaṃ tassa vātassa ubbedhappamāṇameva gahetvā vuttaṃ, āyāmavitthārato pana dasasahassacakkavāḷappamāṇampi udakasandhārakavātaṃ upacchindatiyeva. Ākāseti pubbe vātena patiṭṭhitokāse. Puna vātoti ukkhepakavāte tathākatvā vigate udakasandhārakavāto puna ābandhitvāgaṇhāti yathā taṃ udakaṃ na bhassati, evaṃ utthambhentaṃ ābandhanavitānavasena bandhitvā gaṇhāti. Tato udakaṃ uggacchatīti tato ābandhitvā gahaṇato tena vātena utthambhitaṃ udakaṃ uggacchati upari gacchati. Hotiyevāti antarantarā hotiyeva. Bahalabhāvenāti mahāpathaviyā mahantabhāvena. Sakalā hi mahāpathavī tadā oggacchati, uggacchati ca, tasmā kampanaṃ na paññāyati.

    ಇಜ್ಝನಸ್ಸಾತಿ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸಿಜ್ಝನಸ್ಸ। ಅನುಭವಿತಬ್ಬಸ್ಸಇಸ್ಸರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿಕಸ್ಸ। ಪರಿತ್ತಾತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಾ ನಾತಿಸುಭಾವಿತಾ। ತಥಾ ಚ ಭಾವನಾ ಬಲವತೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುಬ್ಬಲಾ’’ತಿ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಹಿ ಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ। ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ಪಗುಣಾ ಸುಭಾವಿತಾ। ಸಾ ಹಿ ಥಿರಾ ದಳ್ಹತರಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬಲವಾ’’ತಿ। ‘‘ಪರಿತ್ತಾ ಪಥವೀಸಞ್ಞಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಆಪೋಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ದೇಸನಾಮತ್ತಮೇವ, ಆಪೋಸಞ್ಞಾಯ ಪನ ಸುಭಾವಿತಾಯ ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಸುಖೇನೇವ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಂವೇಜೇನ್ತೋ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಮತ್ತಂ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ। ವೀಮಂಸನ್ತೋ ವಾ ತಾವದೇವ ಸಮಧಿಗತಂ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಿಬಲಂ। ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಸಾದಕಮ್ಪನಂ ಪಾಕಟನ್ತಿ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಪಾಸಾದಕಮ್ಪನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಕಿರಾಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪೂತಿಮಿಸ್ಸೋ ಗನ್ಧೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪೂತಿಗನ್ಧೋ, ತೇನ ಪೂತಿಗನ್ಧೇನೇವ ಅಧಿಗತಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸಮ್ಭವಂ ವಿಯ ಗನ್ಧೇನೇವ ಸೀಸೇನ, ಅತಿವಿಯ ದಾರಕೋ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Ijjhanassāti icchitatthasijjhanassa. Anubhavitabbassaissariyasampattiādikassa. Parittāti paṭiladdhamattā nātisubhāvitā. Tathā ca bhāvanā balavatī na hotīti āha ‘‘dubbalā’’ti. Saññāsīsena hi bhāvanā vuttā. Appamāṇāti paguṇā subhāvitā. Sā hi thirā daḷhatarā hotīti āha ‘‘balavā’’ti. ‘‘Parittā pathavīsaññā, appamāṇā āposaññā’’ti desanāmattameva, āposaññāya pana subhāvitāya pathavīkampo sukheneva ijjhatīti ayamettha adhippāyo veditabbo. Saṃvejento dibbasampattiyā pamattaṃ sakkaṃ devarājānaṃ. Vīmaṃsanto vā tāvadeva samadhigataṃ attano iddhibalaṃ. Mahāmoggallānattherassa pāsādakampanaṃ pākaṭanti taṃ anāmasitvā saṅgharakkhitasāmaṇerassa pāsādakampanaṃ dassetuṃ ‘‘so kirāyasmā’’tiādi vuttaṃ. Pūtimisso gandho etassāti pūtigandho, tena pūtigandheneva adhigatamātukucchisambhavaṃ viya gandheneva sīsena, ativiya dārako evāti attho.

    ಆಚರಿಯನ್ತಿ ಆಚರಿಯೂಪದೇಸಂ। ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ ಇದ್ಧಿವಿಧಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾದೀಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ಉಪಾಯೇ ಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ನ ಸಮ್ಮಾ ಉಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನ ತಾವ ಸಿಕ್ಖಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾವ ಯುದ್ಧಂ ಪವಿಟ್ಠೋಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಪಿಲವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕಲಮೇವ ಪಾಸಾದವತ್ಥುಂ ಉದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಪಾಸಾದೋವ ತತ್ಥ ಪಿಲವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾನಕ್ಕಮಂ ಪನ ಉಪಮಾಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಾತ…ಪೇ॰… ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಕಪಲ್ಲಕಪೂವನ್ತಿ ಆಸಿತ್ತಕಪೂವಂ, ತಂ ಪಚನ್ತಾ ಕಪಾಲೇ ಪಠಮಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಿಟ್ಠಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅನ್ತನ್ತೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಪೂವಂ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣವಸೇನ ‘ಪಾಸಾದೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಉದಕಂ ಹೋತೂ’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಯಾವ ಪರಿಯನ್ತಾ ಯಥಾ ಉದಕಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಪಮಾಯ ಉಪದಿಸತಿ।

    Ācariyanti ācariyūpadesaṃ. Iddhābhisaṅkhāro nāma iddhividhappaṭipakkhādībhāvena icchitabbo, so ca upāye kosallassa attanā na sammā uggahitattā na tāva sikkhitoti āha ‘‘asikkhitvāva yuddhaṃ paviṭṭhosī’’ti. ‘‘Pilavanta’’nti iminā sakalameva pāsādavatthuṃ udakaṃ katvā adhiṭṭhātabbapāsādova tattha pilavatīti dasseti. Adhiṭṭhānakkamaṃ pana upamāya dassento ‘‘tāta…pe… jānāhī’’ti āha. Tattha kapallakapūvanti āsittakapūvaṃ, taṃ pacantā kapāle paṭhamaṃ kiñci piṭṭhaṃ ṭhapetvā anukkamena vaḍḍhetvā antantena paricchindanti pūvaṃ samantato paricchinnaṃ katvā ṭhapenti, evaṃ ‘‘āpokasiṇavasena ‘pāsādena patiṭṭhitaṭṭhānaṃ udakaṃ hotū’ti adhiṭṭhahanto samantato pāsādassa yāva pariyantā yathā udakaṃ hoti, tathā adhiṭṭhātabba’’nti upamāya upadisati.

    ಮಹಾಪದಾನೇ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತುಸಿತಾ ಕಾಯಾ ಚವಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮) ವತ್ವಾ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಸಙ್ಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪವೇಧತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮), ತಥಾ ‘‘ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಾ ನಿಕ್ಖಮತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦) ವತ್ವಾ ‘‘ಅಯಞ್ಚ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಸಙ್ಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪವೇಧತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೨) ಚ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಯಂ, ಅಭಿಜಾತಿಯಞ್ಚ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಮಹಾಪದಾನೇಪಥವೀಕಮ್ಪಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇತರೇಸುಪಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವಾತಿ ಮಹಾಪದಾನೇಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಂ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Mahāpadānevuttamevāti ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamatī’’ti (dī. ni. 2.18) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’ti (dī. ni. 2.18), tathā ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamatī’’ti (dī. ni. 2.30) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’ti (dī. ni. 2.32) ca mahābodhisattassa gabbhokkantiyaṃ, abhijātiyañca dhammatāvasena mahāpadānepathavīkampassa vuttattā itaresupi catūsu ṭhānesu pathavīkampo dhammatāvasenevāti mahāpadāneatthato vuttaṃ evāti adhippāyo.

    ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ಕಾರಣತೋ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ ಚ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತಿ ಇಮೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಧಾತುಕೋಪೇನಾತಿ ಉಕ್ಖೇಪಕಧಾತುಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಪಕೋಪೇನ। ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಞಾಣಿದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಿದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಪಭಾವೇನ, ತೇಜೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಞ್ಞತೇಜೇನಾತಿ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ, ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಬಲೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಞಾಣತೇಜೇನಾತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಾನುಭಾವೇನ। ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನಾತಿ ಯಥಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇನ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಅಭಿಹತಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಏವಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇನ ದೇಸನಾಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಅಭಿಹತಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ತಂ ಪನಸ್ಸಾ ಸಾಧುಕಾರದಾನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Idāni nesaṃ pathavīkampanaṃ kāraṇato, pavattiākārato ca vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘iti imesū’’tiādi vuttaṃ. Dhātukopenāti ukkhepakadhātusaṅkhātāya vāyodhātuyā pakopena. Iddhānubhāvenāti ñāṇiddhiyā vā kammavipākajiddhiyā vā pabhāvena, tejenāti attho. Puññatejenāti puññānubhāvena, mahābodhisattassa puññabalenāti attho. Ñāṇatejenāti paṭivedhañāṇānubhāvena. Sādhukāradānavasenāti yathā anaññasādhāraṇena paṭivedhañāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī abhisambodhiyaṃ akampittha, evaṃ anaññasādhāraṇena desanāñāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī akampittha, taṃ panassā sādhukāradānaṃ viya hotīti ‘‘sādhukāradānavasenā’’ti vuttaṃ.

    ಯೇನ ಪನ ಭಗವಾ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣ- (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩; ೩.೧೯೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೫) ವಿಚಿತ್ರರೂಪಕಾಯೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಗುಣರತನಸಮಿದ್ಧಿಧಮ್ಮಕಾಯೋ ಪುಞ್ಞಮಹತ್ತಥಾಮಮಹತ್ತಯಸಮಹಆಇದ್ಧಿಮಹತ್ತಪಞ್ಞಾಮಹತ್ತಾನಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೋ ಅಸಮೋ ಅಸಮಸಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಸಞ್ಞಿತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಕಪ್ಪಂ ವಾ ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ ಠಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋಪಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಜಿಗುಚ್ಛನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಞಾಣವಿಸೇಸೇನ ತಿಣಾಯಪಿ ಅಮಞ್ಞಮಾನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನವಿಧಿನಾ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಓಸ್ಸಜ್ಜಿ। ತದನುಭಾವಾಭಿಹತಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ತಂ ಪನಸ್ಸಾ ಕಾರುಞ್ಞಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾರುಞ್ಞಸಭಾವೇನಾ’’ತಿ । ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೇ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸಾತಿಸಯಂ ತಿಕ್ಖಂ ಸೂರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಚ ಪವತ್ತೇಸಿ, ‘‘ಯದತ್ಥಞ್ಚ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುಚಿರಕಾಲಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೋ ಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ ಸಮ್ಭತೋ, ಅನುತ್ತರೋ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಮಧಿಗತೋ, ತಸ್ಸ ವತ ಮೇ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಫಲಭೂತಾ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ಅಜ್ಜ ಸಮಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಅತಿವಿಯ ಸೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರಾದಿಗುಣವಿಪುಲತರಾನುಭಾವೋ ಪರೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾತಿಸಯೋ ಉದಪಾದಿ, ಯಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಬಲಸಮುಪಬ್ರೂಹಿತಸ್ಸ ಞಾಣಾತಿಸಯಸ್ಸ ಆನುಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇಮೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾ ಸಮಸಮಫಲಾ ಸಮಸಮವಿಪಾಕಾ’’ತಿಆದಿ (ಉದಾ॰ ೭೫), ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ಸಮಭಿಹತಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ತಂ ಪನಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಂ ವೇಲಾಯಂ ಆರೋದನಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಟ್ಠಮೋ ಆರೋದನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Yena pana bhagavā asītianubyañjanapaṭimaṇḍitadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- (dī. ni. 2.33; 3.198; ma. ni. 2.385) vicitrarūpakāyo sabbākāraparisuddhasīlakkhandhādiguṇaratanasamiddhidhammakāyo puññamahattathāmamahattayasamahaāiddhimahattapaññāmahattānaṃ paramukkaṃsagato asamo asamasamo appaṭipuggalo arahaṃ sammāsambuddho attano attabhāvasaññitaṃ khandhapañcakaṃ kappaṃ vā kappāvasesaṃ vā ṭhapetuṃ samatthopi saṅkhatadhammaṃ paṭijigucchanākārappavattena ñāṇavisesena tiṇāyapi amaññamāno āyusaṅkhārossajjanavidhinā nirapekkho ossajji. Tadanubhāvābhihatā mahāpathavī āyusaṅkhārossajjane akampittha, taṃ panassā kāruññasabhāvasaṇṭhitā viya hotīti vuttaṃ ‘‘kāruññasabhāvenā’’ti . Yasmā bhagavā parinibbānasamaye catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo samāpajji antarantarā phalasamāpattisamāpajjanena, tassa pubbabhāge sātisayaṃ tikkhaṃ sūraṃ vipassanāñāṇañca pavattesi, ‘‘yadatthañca mayā evaṃ sucirakālaṃ anaññasādhāraṇo paramukkaṃsagato ñāṇasambhāro sambhato, anuttaro ca vimokkho samadhigato, tassa vata me sikhāppattaphalabhūtā accantaniṭṭhā anupādisesanibbānadhātu ajja samijjhatī’’ti bhiyyo ativiya somanassappattassa bhagavato pītivipphārādiguṇavipulatarānubhāvo parehi asādhāraṇañāṇātisayo udapādi, yassa samāpattibalasamupabrūhitassa ñāṇātisayassa ānubhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘dveme piṇḍapātā samasamaphalā samasamavipākā’’tiādi (udā. 75), tasmā tassa ānubhāvena samabhihatā mahāpathavī akampittha. Taṃ panassā tassaṃ velāyaṃ ārodanākārappatti viya hotīti ‘‘aṭṭhamo ārodanenā’’ti vuttaṃ.

    ಇದಾನಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋತಿ ‘‘ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ। ಪಥವೀದೇವತಾಯ ವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮುದ್ದದೇವತಾ ವಿಯ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಅಧಿದೇವತಾ ಕಿರ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ತಾದಿಸೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ತಸ್ಸಾ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಸಙ್ಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪವೇಧತಿ, ಯಥಾ ವಾತವಲಾಹಕದೇವತಾನಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ವಾತಾ ವಾಯನ್ತಿ, ಸೀತುಣ್ಹಅಬ್ಭವಸ್ಸವಲಾಹಕದೇವತಾನಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಸೀತಾದಯೋ ಭವನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಅತ್ಥಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರಣತ್ಥಂ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತುಂ –

    Idāni saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘mātukucchiṃ okkamante’’tiādimāha. Ayaṃ panatthoti ‘‘sādhukāradānavasenā’’tiādinā vutto attho. Pathavīdevatāya vasenāti ettha samuddadevatā viya mahāpathaviyā adhidevatā kira nāma atthi. Tādise kāraṇe sati tassā cittavasena ayaṃ mahāpathavī saṅkampati sampakampati sampavedhati, yathā vātavalāhakadevatānaṃ cittavasena vātā vāyanti, sītuṇhaabbhavassavalāhakadevatānaṃ cittavasena sītādayo bhavanti. Tathā hi visākhapuṇṇamāyaṃ abhisambodhiatthaṃ bodhirukkhamūle nisinnassa lokanāthassa antarāyakaraṇatthaṃ upaṭṭhitaṃ mārabalaṃ vidhamituṃ –

    ‘‘ಅಚೇತನಾಯಂ ಪಥವೀ, ಅವಿಞ್ಞಾಯ ಸುಖಂ ದುಖಂ।

    ‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;

    ಸಾಪಿ ದಾನಬಲಾ ಮಯ್ಹಂ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಕಮ್ಪಥಾ’’ತಿ॥ (ಚರಿಯಾ॰ ೧.೧೨೪) –

    Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124) –

    ವಚನಸಮನನ್ತರಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಪರಿಸಂ ಮಾರಂ ಪರಿವತ್ತೇಸಿ। ಏತನ್ತಿ ಸಾಧುಕಾರದಾನಾದಿ। ಯದಿಪಿ ನತ್ಥಿ ಅಚೇತನತ್ತಾ, ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಿಯಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಧಮ್ಮತಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ, ಸೋ ಪುಞ್ಞಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಞಾಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಆನುಭಾವಸಭಾವೋತಿ। ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಚಾರಿತಮೇವ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ –

    Vacanasamanantaraṃ mahāpathavī bhijjitvā saparisaṃ māraṃ parivattesi. Etanti sādhukāradānādi. Yadipi natthi acetanattā, dhammatāvasena pana vuttanayena siyāti sakkā vattuṃ. Dhammatā pana atthato dhammasabhāvo, so puññadhammassa vā ñāṇadhammassa vā ānubhāvasabhāvoti. Tayidaṃ sabbaṃ vicāritameva, evañca katvā –

    ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಸತೋ, ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣೇ।

    ‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;

    ಧಮ್ಮತೇಜೇನ ವಸುಧಾ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಪಕಮ್ಪಥಾ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೧೬೬)।

    Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampathā’’ti. (bu. vaṃ. 1.166);

    ಆದಿ ವಚನಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।

    Ādi vacanañca samatthitaṃ hoti.

    ನಿದ್ದಿಟ್ಠನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾತನಂ, ನಿಗಮನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಪಥವೀಕಮ್ಪಾದಿಉಪ್ಪಾದಜನನೇನ ಚೇವ ಪಥವೀಕಮ್ಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಹೇತುನಿದಸ್ಸನೇನ ಚ। ‘‘ಅದ್ಧಾ ಅಜ್ಜ ಭಗವತಾ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಓಸ್ಸಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸಿ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ। ಏವಞ್ಹಿ ತದಾ ಥೇರೋ ತಮತ್ಥಂ ವೀಮಂಸೇಯ್ಯ ನಾಯಂ ಭೂಮಿಕಮ್ಪೋ ಧಾತುಪ್ಪಕೋಪಹೇತುಕೋ ತಸ್ಸ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನರೂಪತ್ತಾ, ಬಾಹಿರಕೋಪಿ ಇಸಿ ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ನತ್ಥಿ, ಸಾಸನಿಕೋಪಿ ಸತ್ಥು ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ಏವಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸೇಸಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಇದಾನಿ ಅಸಮ್ಭವೋ, ಏವಂ ಭೂಮಿಕಮ್ಪೋ ಚಾಯಂ ಮಹಾಭಿಂಸನಕೋ ಸಲೋಮಹಂಸೋ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭಗವತಾ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಓಸ್ಸಟ್ಠೋತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಸೀ’’ತಿ।

    Niddiṭṭhanidassananti niddiṭṭhassa atthassa niyyātanaṃ, nigamananti attho. Ettāvatāti pathavīkampādiuppādajananena ceva pathavīkampassa bhagavato hetunidassanena ca. ‘‘Addhā ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭho’’ti sallakkhesi pārisesañāyena. Evañhi tadā thero tamatthaṃ vīmaṃseyya nāyaṃ bhūmikampo dhātuppakopahetuko tassa apaññāyamānarūpattā, bāhirakopi isi evaṃ mahānubhāvo buddhakāle natthi, sāsanikopi satthu anārocetvā evaṃ karonto nāma natthi, sesānaṃ pañcannaṃ idāni asambhavo, evaṃ bhūmikampo cāyaṃ mahābhiṃsanako salomahaṃso ahosi, tasmā pārisesato āha ‘‘ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭhoti sallakkhesī’’ti.

    ಅಟ್ಠಪರಿಸವಣ್ಣನಾ

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā

    ೧೭೨. ಓಕಾಸಂ ಅದತ್ವಾತಿ ‘‘ತಿಟ್ಠತು ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ಕಪ್ಪ’’ನ್ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೭೮) ನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಥೇರಸ್ಸ ಆಯಾಚನಾಯ ಅವಸರಂ ಅದತ್ವಾ। ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅಟ್ಠಕಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇನ್ತೋ ಹೇತುಅಟ್ಠಕತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಪರಿಸಾಭಿಭಾಯತನವಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ತೀಣಿ ಅಟ್ಠಕಾನಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಟ್ಠ ಖೋ ಇಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋ ಆನನ್ದಸ್ಸ ಸೋಕುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಸಹಸಾ ಭಣಿತೇ ಬಲವಸೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ।

    172.Okāsaṃ adatvāti ‘‘tiṭṭhatu bhante bhagavā kappa’’ntiādi (dī. ni. 2.178) nayappavattāya therassa āyācanāya avasaraṃ adatvā. Aññānipi aṭṭhakāni sampiṇḍento hetuaṭṭhakato aññāni parisābhibhāyatanavimokkhavasena tīṇi aṭṭhakāni saṅgahetvā dassento ‘‘aṭṭha kho imā’’tiādimāha. ‘‘Āyasmato ānandassa sokuppattiṃ pariharanto vikkhepaṃ karonto’’ti keci sahasā bhaṇite balavasoko uppajjeyyāti.

    ಸಮಾಗನ್ತಬ್ಬತೋ, ಸಮಾಗಚ್ಛತೀತಿ ವಾ ಸಮಾಗಮೋ, ಪರಿಸಾ। ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪಮುಖೋ ಸಮಾಗಮೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸಮಾಗಮೋ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಬಿಮ್ಬಿಸಾರ…ಪೇ॰… ಸಮಾಗಮಾದಿಸದಿಸಂ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಞ್ಞೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇಯೇವ ಸತ್ಥು ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾದಿಉಪಸಙ್ಕಮನಂ। ಆದಿತೋ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಭಾಸನಂ ಆಲಾಪೋ। ಕಥನಪಟಿಕಥನಂ ಸಲ್ಲಾಪೋ। ಧಮ್ಮುಪಸಞ್ಹಿತಾ ಪುಚ್ಛಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾ। ಸಣ್ಠಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥನಂ ಸಣ್ಠಾನಪರಿಯಾಯತ್ತಾ ವಣ್ಣ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಹತ್ಥಿರಾಜವಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೮) ವಿಯ। ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಉಭಯಪದಾಪೇಕ್ಖಂ ‘‘ತೇಸಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣಸಣ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಸತ್ಥು ಸರೀರಸಣ್ಠಾನಂ, ತೇಸಂ ಕೇವಲಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಏವಾ’’ತಿ। ನಾಪಿ ಆಮುಕ್ಕಮಣಿಕುಣ್ಡಲೋ ಭಗವಾ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಛಿನ್ನಸ್ಸರಾತಿ ದ್ವಿಧಾಭೂತಸ್ಸರಾ। ಗಗ್ಗರಸ್ಸರಾತಿ ಜಜ್ಜರಿತಸ್ಸರಾ। ಭಾಸನ್ತರನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಭಾಸತೋ ಅಞ್ಞಂ ಭಾಸಂ। ವೀಮಂಸಾತಿ ಚಿನ್ತನಾ। ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ…ಪೇ॰… ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನನು ಅತ್ತಾನಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇ ಕಥಿತೇ ತೇಸಂ ಸಾತಿಸಯೋ ಪಸಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ? ಯೇಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅಜಾನಾಪೇತ್ವಾವ ಧಮ್ಮೇ ಕಥಿತೇ ಪಸಾದೋ ಹೋತಿ, ನ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ, ತಾದಿಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸತ್ಥಾ ತಥಾ ಕರೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಯೋಜನಮಾಹ ‘‘ವಾಸನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಸುತೋಪೀತಿ ಏವಂ ಅವಿಞ್ಞಾತದೇಸಕೋ ಅವಿಞ್ಞಾತಾಗಮನೋಪಿ ಸುತೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಾಯೇವ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ।

    Samāgantabbato, samāgacchatīti vā samāgamo, parisā. Bimbisārapamukho samāgamo bimbisārasamāgamo. Sesadvayepi eseva nayo. Bimbisāra…pe… samāgamādisadisaṃ khattiyaparisanti yojanā. Aññesu cakkavāḷesupi labbhateyeva satthu khattiyaparisādiupasaṅkamanaṃ. Ādito tehi saddhiṃ satthu bhāsanaṃ ālāpo. Kathanapaṭikathanaṃ sallāpo. Dhammupasañhitā pucchā paṭipucchā dhammasākacchā. Saṇṭhānaṃ paṭicca kathanaṃ saṇṭhānapariyāyattā vaṇṇa-saddassa ‘‘mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.138) viya. ‘‘Tesa’’nti padaṃ ubhayapadāpekkhaṃ ‘‘tesampi lakkhaṇasaṇṭhānaṃ viya satthu sarīrasaṇṭhānaṃ, tesaṃ kevalaṃ paññāyati evā’’ti. Nāpi āmukkamaṇikuṇḍalo bhagavā hotīti yojanā. Chinnassarāti dvidhābhūtassarā. Gaggarassarāti jajjaritassarā. Bhāsantaranti tesaṃ sattānaṃ bhāsato aññaṃ bhāsaṃ. Vīmaṃsāti cintanā. ‘‘Kimatthaṃ…pe… desetī’’ti idaṃ nanu attānaṃ jānāpetvā dhamme kathite tesaṃ sātisayo pasādo hotīti iminā adhippāyena vuttaṃ? Yesaṃ attānaṃ ajānāpetvāva dhamme kathite pasādo hoti, na jānāpetvā, tādise sandhāya satthā tathā karoti. Tattha payojanamāha ‘‘vāsanatthāyā’’ti. Evaṃ sutopīti evaṃ aviññātadesako aviññātāgamanopi suto dhammo attano dhammasudhammatāyeva anāgate paccayo hoti suṇantassa.

    ‘‘ಆನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ಸಙ್ಗೀತಿಅನಾರುಳ್ಹೋ ಪಾಳಿಧಮ್ಮೋ ಏವ ತಥಾ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು।

    ‘‘Ānandā’’tiādiko saṅgītianāruḷho pāḷidhammo eva tathā dassito. Esa nayo ito paresupi evarūpesu ṭhānesu.

    ಅಟ್ಠಅಭಿಭಾಯತನವಣ್ಣನಾ

    Aṭṭhaabhibhāyatanavaṇṇanā

    ೧೭೩. ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭು, ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ಞಾಣಂ ವಾ। ಅಭಿಭು ಆಯತನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ, ಝಾನಂ। ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಂ ಆಯತನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ। ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಭವನತೋ ಅಭಿಭು ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚ ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಭಾವತೋ ವಾತಿಪಿ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಝಾನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಭವನಕಾರಣಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ತಾನಿ ಹೀತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಸಞ್ಞಿತಾನಿ ಝಾನಾನಿ। ‘‘ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಞಾಣುತ್ತರಿಯತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ? ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಞಾಣುತ್ತರಿಯತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಅಭಿಭವನ್ತಿ। ಞಾಣಬಲೇನೇವ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಭವನಂ ವಿಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವೋ ಪೀತಿ।

    173. Abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato, manāyatanadhammāyatanabhāvato vātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tāni hīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. ‘‘Puggalassa ñāṇuttariyatāyā’’ti idaṃ ubhayatthāpi yojetabbaṃ. Kathaṃ? Paṭipakkhabhāvena paccanīkadhamme abhibhavanti puggalassa ñāṇuttariyatāya ārammaṇāni abhibhavanti. Ñāṇabaleneva hi ārammaṇābhibhavanaṃ viya paṭipakkhābhibhavo pīti.

    ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ನ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ। ನ ಹಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಅಪ್ಪನಾ ಅಜ್ಝತ್ತವಿಸಯಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಬಹಿದ್ಧಾಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ವಿಯ ವಿಸುದ್ಧಂ।

    Parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati, taṃ pana ajjhattaparikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ avisuddhameva hoti, na bahiddhāparikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.

    ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ಸುಪ್ಪಸರಾವಮತ್ತಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಡ್ಢಿತಾನೀ’’ತಿ। ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆಭೋಗೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇದಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತಂ। ಪರಿತ್ತತಾ ಹೇತ್ಥ ಅಭಿಭವನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ವಣ್ಣಾಭೋಗೇ ಸತಿಪಿ ಅಸತಿಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನಭಾವನಾ ನಾಮ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಭವನಂ, ಸಮಾಪಜ್ಜನಞ್ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅಪ್ಪನಾಝಾನುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ। ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ಚ ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸಾಭಾವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ವಚನಮೇತಂ। ಯೋ ‘‘ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋಪಿ ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಅಭಿಭಾಯತನಭಾವನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ। ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಭಾವನಂ ಅಪ್ಪನಂ ನೇತಿ।

    Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti āha ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ, samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇaṃ vacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati, tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanaṃ appanaṃ neti.

    ಏತ್ಥ ಚ ಕೇಚಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಯೇ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪಕ್ಖಿಕಾ ಏವ, ತದನನ್ತರಞ್ಚ ಭವಙ್ಗಪರಿವಾಸೇನ, ಉಪಚಾರಾಸೇವನಾಯ ಚ ವಿನಾ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಪರಿವಾಸಿತಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಅಪ್ಪನಾವಾರೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನಾಪಿ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣಜ್ಝಾನೇಸು ವಿಯ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ಏಕನ್ತತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮನತೋ ಪರಂ ಕತಿಪಯಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾವಸಾನೇ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವಾತಿ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಿಕಮಿದಂ ವಚನಂ, ನ ನೀತತ್ಥಂ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ತದಾ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಆಭೋಗಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯವಸೇನ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ಅಭಿಭವನಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೪) ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ತಥಾ ಆಭೋಗಾಭಾವೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಭವನ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೀ’’ತಿ।

    Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhānapakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena, upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi parivāsitaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamanato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. Saha nimittuppādenevāti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, adhippāyo vuttanayeneva veditabbo, na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāyavasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘iminā tassa pubbābhogo kathito’’ti (dha. sa. aṭṭha. 204) vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhavana…pe… atthī’’ti.

    ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ವಿಪುಲಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಾದಿವಸೇನ ವಡ್ಢಿಂ ಪಾಪಿತಾನೀತಿ ತಥಾ ವಡ್ಢನಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಭತ್ತವಡ್ಢಿತಕನ್ತಿ ಭುಞ್ಜನಭಾಜನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಭತ್ತಂ, ಏಕಾಸನೇ ಪುರಿಸೇನ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಭತ್ತತೋ ಉಪಡ್ಢಭತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhiṃ pāpitānīti tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti. Bhattavaḍḍhitakanti bhuñjanabhājanaṃ vaḍḍhetvā dinnabhattaṃ, ekāsane purisena bhuñjitabbabhattato upaḍḍhabhattanti attho.

    ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಝಾನಂ ವದತಿ। ರೂಪಸಞ್ಞಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಏವೇತ್ಥ ಅಲಾಭಿತಾ।

    Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī, saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanaṃ evettha alābhitā.

    ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೨೦) ಏವಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಂ ಆಗತತ್ತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೪) ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ‘ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ಚತೂಸುಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾವ ವುತ್ತಾ’ತಿ ಚೋದನಂ ಕತ್ವಾ ‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ’ತಿ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ, ತತ್ಥ ವಾ ಹಿ ಇಧ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನೇವ ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ನಿಯಮತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀತಿ ತತ್ರಾಪಿ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾನಿ। ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ, ಸಹಿತಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ‘‘ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಸೋ ಪರಿಯಾಯೋ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ತಾನಿ ಚೇ ಕದಾಚಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆಭುಜಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾತಿ। ಪರಿಯಾಯಕಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೨೨) ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ಸಹಿತಾನಿ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಉಭಯತ್ಥ ಅಭಿಭವನವಿಸೇಸೋತಿ। ತಥಾ ಇಧ ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಅಭಿಭವನಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮದುತಿಯಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಪಠಮವಿಮೋಕ್ಖೋ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ದುತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ, ವಣ್ಣಾಭಿಭಾಯತನೇಸು ತತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಅಭಿಭವನಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ; ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾನಿ ಝಾನಾನಿ ವಿಮೋಕ್ಖದೇಸನಾಯಂ ವುತ್ತಾನಿ। ತದೇತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಆಗತಸ್ಸ ಅಭಿಭಾಯತನದ್ವಯಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅವಚನತೋ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸಬ್ಬವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣವಚನಭಾವತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ಕತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ, ತೇನ ಯಂ ಅಞ್ಞಹೇತುಕಂ, ತಂ ತೇನ ಹೇತುನಾ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಹೇತುಕಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾಯ ಏವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೨೩) ವಚನಂ, ನ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತಾ ಚ ತೇಸಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಂ ವಿಯ ಅಭೂತತ್ತಾ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವವತ್ಥಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪರಿಯಾಯಕಥಾಭಾವತೋ। ‘‘ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ನ ನೀಲಾದಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ನೀಲಾದೀಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ನೀಲಾದಿಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಭಿಭವನಕಾರಣತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಾನಂ ಪರಿತ್ತತಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣತಾ ವಾ ಅಭಿಭವನಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ನೀಲಾದಿಭಾವೋ ಏವಾತಿ। ಏತೇಸು ಚ ಪರಿತ್ತಾದಿಕಸಿಣರೂಪೇಸು ಯಂ ಯಂ ಚರಿತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Bahiddhāvauppannanti bahiddhā vatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni…pe… appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti (dha. sa. 220) evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) ‘‘kasmā pana ‘yathā suttante ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānītiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’ti codanaṃ katvā ‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’ti kāraṇaṃ vatvā, tattha vā hi idha vā bahiddhā rūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni. ‘Ajjhattaṃ rūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ. Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni, sahitāni ca sabbāni parittāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā appamāṇāni ‘‘appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti. Atthi hi so pariyāyo parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti, suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyāti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme (dha. sa. 222) pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti. Tathā idha pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni ; sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati. ‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ, tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme (dha. sa. 223) vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhā rūpānaṃ viya abhūtattā. Desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathābhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā na nīlādi abhibhāyatanāni vattabbānīti ce? Taṃ na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā, appamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.

    ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕವಸೇನಾತಿ ಸಕಲನೀಲವಣ್ಣನೀಲನಿದಸ್ಸನನೀಲನಿಭಾಸಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ। ವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಸಭಾವವಣ್ಣವಸೇನ। ನಿದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತಾವಸೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬತಾವಸೇನ। ಓಭಾಸವಸೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಭಾಸತಾಯ ಅವಭಾಸನವಸೇನ। ಉಮಾಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಅತಸಿಪುಪ್ಫಂ। ನೀಲಮೇವ ಹೋತಿ ವಣ್ಣಸಙ್ಕರಾಭಾವತೋ। ಬಾರಾಣಸಿಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ।

    Sabbasaṅgāhakavasenāti sakalanīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena cakkhuviññāṇādiviññāṇavīthiyā gahetabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Umāpupphanti atasipupphaṃ. Nīlameva hoti vaṇṇasaṅkarābhāvato. Bārāṇasisambhavanti bārāṇasiyaṃ samuṭṭhitaṃ.

    ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಭಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇದಂ ಸಕಲಂ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪನ ತಾದಿಸಂ ಭಯಂ ವಾ ಸಾರಜ್ಜಂ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಭೀತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಆನೀತಾನಿ।

    Ekaccassa ito bāhirakassa appamāṇaṃ ativitthāritaṃ kasiṇanimittaṃ olokentassa bhayaṃ uppajjeyya ‘‘kiṃ nu kho idaṃ sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ajjhottharitvā gaṇhātī’’ti, tathāgatassa pana tādisaṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthīti abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.

    ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ

    Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

    ೧೭೪. ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ। ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಘೋಸೋಪಿ ಭಯಾವಹೋ ವಟ್ಟಾಭಿರತಭಾವತೋ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪನ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೋಪಿ ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಭೀತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಆನೀತಾನಿ।

    174.Uttānatthāyeva heṭṭhā atthato vibhattattā. Ekaccassa vimokkhoti ghosopi bhayāvaho vaṭṭābhiratabhāvato, tathāgatassa pana vimokkhe upasampajja viharatopi taṃ natthīti abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.

    ಆನನ್ದಯಾಚನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Ānandayācanakathāvaṇṇanā

    ೧೭೮. ಬೋಧೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ। ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚತುಮಗ್ಗಞಾಣಪಟಿವೇಧ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ। ಏವಂ ವುತ್ತಭಾವನ್ತಿ ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಆನನ್ದ ತಥಾಗತೋ ಕಪ್ಪಂ ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೬೬) ಏವಂ ವುತ್ತಭಾವಂ।

    178.Bodhīti sabbaññutaññāṇaṃ. Tañhi ‘‘catumaggañāṇapaṭivedha’’ntveva vuttaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa taṃmūlakattā. Evaṃ vuttabhāvanti ‘‘ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyyā’’ti (dī. ni. 2.166) evaṃ vuttabhāvaṃ.

    ೧೭೯. ತಮ್ಪಿ ಓಳಾರಿಕನಿಮಿತ್ತಂ ಕತಂ ತಸ್ಸ ಮಾರೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚೇತಸೋ ನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಂ।

    179.Tampi oḷārikanimittaṃ kataṃ tassa mārena pariyuṭṭhitacetaso na paṭividdhaṃ na sallakkhitaṃ.

    ೧೮೩. ಆದಿಕೇಹೀತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಸುಹಜ್ಜಾಹಿ। ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬತೋ ಪಿಯೇಹಿ। ಮನವಡ್ಢನತೋ ಮನಾಪೇಹಿ। ಜಾತಿಯಾತಿ ಜಾತಿಅನುರೂಪಗಮನೇನ। ನಾನಾಭಾವೋ ವಿಸುಂಭಾವೋ ಅಸಮ್ಬದ್ಧಭಾವೋ। ಮರಣೇನ ವಿನಾಭಾವೋತಿ ಚುತಿಯಾ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಅಪುನರಾವತ್ತನತೋ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ। ಭವೇನ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋತಿ ಭವನ್ತರಗ್ಗಹಣೇನ ಪುರಿಮಾಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಾಕಾರತಾ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತೋ ರೂಪಾವಚರೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ತತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಮನುಸ್ಸೋ ದೇವೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾತಿ ಕುತೋ ಕುಹಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತೇ ‘‘ಯಂ ತಂ ಜಾತಂ…ಪೇ॰… ಮಾ ಪಲುಜ್ಜೀ’’ತಿ ಲದ್ಧುಂ ಸಕ್ಕಾ। ನ ಸಕ್ಕಾ ಏವ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸರೀರಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಪಚ್ಚಾವಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ ಸತಿಂ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಓಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ, ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಪರಿಯೋಸಾಪಿತತ್ತಾ। ನ ಹೇತ್ಥ ಮಾಸತ್ತಯತೋ ಪರಂ ಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ।

    183.Ādikehīti evamādīhi mittāmaccasuhajjāhi. Piyāyitabbato piyehi. Manavaḍḍhanato manāpehi. Jātiyāti jātianurūpagamanena. Nānābhāvo visuṃbhāvo asambaddhabhāvo. Maraṇena vinābhāvoti cutiyā tenattabhāvena apunarāvattanato vippayogo. Bhavena aññathābhāvoti bhavantaraggahaṇena purimākārato aññākāratā ‘‘kāmāvacarasatto rūpāvacaro hotī’’tiādinā, tatthāpi ‘‘manusso devo hotī’’tiādināpi yojetabbo. Kutettha labbhāti kuto kuhiṃ kismiṃ nāma ṭhāne ettha etasmiṃ khandhappavatte ‘‘yaṃ taṃ jātaṃ…pe… mā palujjī’’ti laddhuṃ sakkā. Na sakkā eva tādisassa kāraṇassa abhāvatoti āha ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Evaṃ acchariyabbhutadhammaṃ tathāgatassāpi sarīraṃ, kimaṅgaṃ pana aññesanti adhippāyo. ‘‘Paccāvamissatī’’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjati satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā āyusaṅkhārānaṃ ossaṭṭhattā, buddhakiccassa ca pariyosāpitattā. Na hettha māsattayato paraṃ buddhaveneyyā labbhantīti.

    ೧೮೪. ಸಾಸನಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿ ನಾಮ ಸಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಹಿ ಕೇವಲೇಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನೇವ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಾಹಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಹಿ ವಿನಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸಮಧಿಗಮಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ।

    184. Sāsanassa ciraṭṭhiti nāma sasambhārehi ariyamaggadhammehi kevalehīti āha ‘‘sabbaṃ lokiyalokuttaravaseneva kathita’’nti lokiyāhi sīlasamādhipaññāhi vinā lokuttaradhammasamadhigamassa asambhavato.

    ತತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Tatiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನಾಗಾಪಲೋಕಿತವಣ್ಣನಾ

    Nāgāpalokitavaṇṇanā

    ೧೮೬. ನಾಗಾಪಲೋಕಿತನ್ತಿ ನಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಅಪಲೋಕಿತಂ, ಹತ್ಥಿನಾಗಸ್ಸ ಅಪಲೋಕನಸದಿಸಂ ಅಪಲೋಕನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಹಚ್ಚಾತಿ ಫುಸಿತ್ವಾ। ಅಙ್ಕುಸಕಲಗ್ಗಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಅಙ್ಕುಸಕಾನಿ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಲಗ್ಗಾನಿ ಆಸತ್ತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ। ಏಕಾಬದ್ಧಾನೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಏಕತೋ ಆಬದ್ಧಾನಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಗೀವಟ್ಠೀನಂ ಏಕಗ್ಘನಾನಂ ವಿಯ ಏಕಾಬದ್ಧಭಾವೇನ, ನ ಕೇವಲಂ ಗೀವಟ್ಠೀನಂಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಬಾಹುಸನ್ಧಿಆದಿಕಾ ದ್ವಾದಸ ಮಹಾಸನ್ಧಿಯೋ, ಅಙ್ಗುಲಿಸನ್ಧಿಯೋ ಚ ಇತರಸನ್ಧೀಸು ಏಕಾಬದ್ಧಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾನಿ, ಯತೋ ನೇಸಂ ಪಕತಿಹತ್ಥೀನಂ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಬಲಪ್ಪಮಾಣಂ ಕಾಯಬಲಂ ಹೋತಿ। ವೇಸಾಲಿನಗರಾಭಿಮುಖಂ ಅಕಾಸಿ ಕಣ್ಟಕಪರಿವತ್ತನೇ ವಿಯ ಕಪಿಲನಗರಾಭಿಮುಖಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ತಂ ನಾಗಾಪಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ? ತದಜ್ಝಾಸಯಂ ಉಪಾದಾಯ। ಭಗವಾ ಹಿ ನಾಗಾಪಲೋಕಿತವಸೇನೇವ ಅಪಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಜಾತೋ, ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಪನಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವತ್ತಿ, ತೇನ ತಂ ‘‘ನಾಗಾಪಲೋಕಿತಂ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ।

    186.Nāgāpalokitanti nāgassa viya apalokitaṃ, hatthināgassa apalokanasadisaṃ apalokananti attho. Āhaccāti phusitvā. Aṅkusakalaggāni viyāti aṅkusakāni viya aññamaññasmiṃ laggāni āsattāni hutvā ṭhitāni. Ekābaddhānīti aññamaññaṃ ekato ābaddhāni. Tasmāti gīvaṭṭhīnaṃ ekagghanānaṃ viya ekābaddhabhāvena, na kevalaṃ gīvaṭṭhīnaṃyeva, atha kho sabbānipi tāni buddhānaṃ ṭhapetvā bāhusandhiādikā dvādasa mahāsandhiyo, aṅgulisandhiyo ca itarasandhīsu ekābaddhāni hutvā ṭhitāni, yato nesaṃ pakatihatthīnaṃ koṭisahassabalappamāṇaṃ kāyabalaṃ hoti. Vesālinagarābhimukhaṃ akāsi kaṇṭakaparivattane viya kapilanagarābhimukhaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ taṃ nāgāpalokitaṃ nāma jātaṃ? Tadajjhāsayaṃ upādāya. Bhagavā hi nāgāpalokitavaseneva apaloketukāmo jāto, puññānubhāvena panassa patiṭṭhitaṭṭhānaṃ parivatti, tena taṃ ‘‘nāgāpalokitaṃ’’ tveva vuccati.

    ‘‘ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮಕಂ ಆನನ್ದ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವೇಸಾಲಿಯಾ ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ನಯಿದಂ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅಪಲೋಕನಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಾ, ಭೂತಕಥನಮತ್ತಂ ಪನೇತಂ। ಮಗ್ಗಸೋಧನವಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞದೇವೇತ್ಥ ಅಪಲೋಕನಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ನನು ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಮೇವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕುಸಿನಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತುಕಾಮತಾಯ ತತೋ ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಂ ಪರಿಹರತಿ, ತಯಿದಂ ಸೋಧನಮತ್ತಂ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಪರೀತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ವೇಸಾಲಿಂ ಅಪಲೋಕೇಸಿ, ‘‘ಇದಂ ಪನ ಮೇ ಗಮನಂ ಅಪುನರಾಗಮನ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅಪಲೋಕೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪಿಚ ವೇಸಾಲಿರಾಜಾನೋ’’ತಿಆದಿ।

    ‘‘Idaṃ pacchimakaṃ ānanda tathāgatassa vesāliyā dassana’’nti nayidaṃ vesāliyā apalokanassa kāraṇavacanaṃ anekantikattā, bhūtakathanamattaṃ panetaṃ. Maggasodhanavasena taṃ dassetvā aññadevettha apalokanakāraṇaṃ dassetukāmo ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Taṃ taṃ sabbaṃ pacchimadassanameva anukkamena kusināraṃ gantvā parinibbātukāmatāya tato tato nikkhantattā. ‘‘Anacchariyattā’’ti iminā yathāvuttaṃ anekantikattaṃ pariharati, tayidaṃ sodhanamattaṃ. Idaṃ panettha aviparītaṃ kāraṇanti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Na hi bhagavā sāpekkho vesāliṃ apalokesi, ‘‘idaṃ pana me gamanaṃ apunarāgamana’’nti dassanamukhena bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya apalokesi. Tenāha ‘‘apica vesālirājāno’’tiādi.

    ಅನ್ತಕರೋತಿ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಕಸನ್ತಾನೇ, ಪರಸನ್ತಾನೇ ಚ ವಿನಾಸಕರೋ ಅಭಾವಕರೋ। ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಧಮ್ಮಚಕ್ಖುದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಮಂಸಚಕ್ಖುಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮಾ। ಸವಾಸನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ।

    Antakaroti sakalavaṭṭadukkhassa sakasantāne, parasantāne ca vināsakaro abhāvakaro. Buddhacakkhudhammacakkhudibbacakkhumaṃsacakkhusamantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Savāsanānaṃ kilesānaṃ samucchinnattā sātisayaṃ kilesaparinibbānena parinibbuto.

    ಚತುಮಹಾಪದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Catumahāpadesavaṇṇanā

    ೧೮೭. ಮಹಾಓಕಾಸೇತಿ ಮಹನ್ತೇ ಓಕಾಸೇ। ಮಹನ್ತಾನಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಟ್ಠಾನಾನಿ। ಯೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ನಿಚ್ಛೀಯತಿ ಅಸನ್ದೇಹತೋ, ಕಾನಿ ಪನ ತಾನಿ? ಆಗಮನವಿಸಿಟ್ಠಾನಿ ಸುತ್ತೋತರಣಾದೀನಿ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಅಪದಿಸನ್ತೀತಿ ಅಪದೇಸಾ, ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇತಂ ಆವುಸೋ ಭಗವತೋ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕೇನಚಿ ಆಭತಸ್ಸ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನನೇ ಕಾರಣಂ। ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ತಸ್ಸ ಯಥಾಭತಸ್ಸ ಸುತ್ತೋತರಣಾದಿ ಏವ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಚತ್ತಾರೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸಮ್ಪರಾಯಾ ಸತ್ಥಾ, ಸಾವಕಾ ಚ, ತೇಸು ಚ ಸಾವಕಾ ಸಙ್ಘಗಣಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ತಿವಿಧಾ , ಏವಂ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಯಾ ಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬಾನಂ ಭೇದೇನ ಚತ್ತಾರೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಮೇ ತಂ ಆವುಸೋ ಭಗವತೋ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ನೇತ್ತಿಯಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ ಬುದ್ಧಾಪದೇಸೋ ಸಙ್ಘಾಪದೇಸೋ ಸಮ್ಬಹುಲತ್ಥೇರಾಪದೇಸೋ ಏಕತ್ಥೇರಾಪದೇಸೋ। ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ೧೮) ಬುದ್ಧೋ ಅಪದೇಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಾಪದೇಸೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾದಯೋ…ಪೇ॰… ಮಹಾಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ।

    187.Mahāokāseti mahante okāse. Mahantāni dhammassa patiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Yesu patiṭṭhāpito dhammo nicchīyati asandehato, kāni pana tāni? Āgamanavisiṭṭhāni suttotaraṇādīni. Dutiyavikappe apadisantīti apadesā, ‘‘sammukhā metaṃ āvuso bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa ‘‘dhammo’’ti vinicchinane kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva. Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti? Yasmā dhammassa dve samparāyā satthā, sāvakā ca, tesu ca sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā , evaṃ ‘‘tumhākaṃ mayā yaṃ dhammo paṭiggahito’’ti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro. Tenāha ‘‘sammukhā me taṃ āvuso bhagavato suta’’ntiādi. Tathā ca vuttaṃ nettiyaṃ ‘‘cattāro mahāpadesā buddhāpadeso saṅghāpadeso sambahulattherāpadeso ekattherāpadeso. Ime cattāro mahāpadesā’’ti (netti. 18) buddho apadeso etassāti buddhāpadeso. Esa nayo sesesupi. Tenāha ‘‘buddhādayo…pe… mahākāraṇānī’’ti.

    ೧೮೮. ನೇವ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ। ಗನ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ನಾಮ ಸವನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸೋತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀತಿ ಪದಾನಿ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಚ, ಅತ್ಥಪದಾನಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಜ್ಜತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇಹೀತಿ ಪದಾನಿ, ಅಕ್ಖರಾದೀನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಿ। ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪದಾನಿ, ಸಙ್ಕಾಸನಾದೀನಿ ಅತ್ಥಪದಾನಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಪನ ‘‘‘ಪದಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀ’ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನೇವ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನ, ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಿ, ತೇಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ, ಅತ್ಥಪದಾನೀತಿ ಉಭಯಸಙ್ಗಹತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇತಿ ತೇನಾಭತಸುತ್ತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ। ಪಾಳಿ ವುತ್ತಾತಿ ಕೇವಲೋ ಪಾಳಿಧಮ್ಮೋ ಪವತ್ತೋ। ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥೋ ಪವತ್ತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಅನುಸನ್ಧಿ ಕಥಿತೋತಿ ಯಥಾರದ್ಧದೇಸನಾಯ, ಉಪರಿ ದೇಸನಾಯ ಚ ಅನುಸನ್ಧಾನಂ ಕಥಿತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಥಿತೋ । ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಅವಿರುಜ್ಝನಞ್ಚೇವ ವಿಸೇಸಾಧಾನಞ್ಚ ಕಥಿತಂ ಪಕಾಸಿತಂ। ಏವಂ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಾದೀನಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಗಹಣಂ ಸಾಧುಕಂ ಉಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಞಾಣೇನ ಸುತ್ತೇ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ತಾರೇತಬ್ಬಾನಿ, ತಂ ಪನ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ತರಣಂ ತತ್ಥ ಓತರಣಂ ಅನುಪ್ಪವೇಸನಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತ್ತೇ ಓತಾರೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ। ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ ಸನ್ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇ ಸಂಸನ್ದೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ।

    188.Nevaabhinanditabbanti na sampaṭicchitabbaṃ. Ganthassa sampaṭicchanaṃ nāma savananti āha ‘‘na sotabba’’nti. Padabyañjanānīti padāni ca byañjanāni ca, atthapadāni, byañjanapadāni cāti attho. Pajjati attho etehīti padāni, akkharādīni byañjanapadāni. Pajjitabbato padāni, saṅkāsanādīni atthapadāni. Aṭṭhakathāyaṃpana ‘‘‘padasaṅkhātāni byañjanānī’ti byañjanapadāneva vuttānī’’ti keci, taṃ na, atthaṃ byañjentīti byañjanāni, byañjanapadāni, tehi byañjitabbato byañjanāni, atthapadānīti ubhayasaṅgahato. Imasmiṃ ṭhāneti tenābhatasuttassa imasmiṃ padese. Pāḷi vuttāti kevalo pāḷidhammo pavatto. Attho vuttoti pāḷiyā attho pavatto niddiṭṭho. Anusandhi kathitoti yathāraddhadesanāya, upari desanāya ca anusandhānaṃ kathitaṃ sambandho kathito . Pubbāparaṃ kathitanti pubbenāparaṃ avirujjhanañceva visesādhānañca kathitaṃ pakāsitaṃ. Evaṃ pāḷidhammādīni sammadeva sallakkhetvā gahaṇaṃ sādhukaṃ uggahaṇanti āha ‘‘suṭṭhu gahetvā’’ti. Sutte otāretabbānīti ñāṇena sutte ogāhetvā tāretabbāni, taṃ pana ogāhetvā taraṇaṃ tattha otaraṇaṃ anuppavesanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sutte otāretabbānī’’ti. Saṃsandetvā dassanaṃ sandassananti āha ‘‘vinaye saṃsandetabbānī’’ti.

    ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಸುತ್ತಂ, ಕೋ ವಾ ವಿನಯೋತಿ ವಿಚಾರಣಾಯ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಿಭೇದಮುಖೇನ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವಿನಯೋತಿ ವಿಭಙ್ಗಪಾಠಮಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಮಾತಿಕಾಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸೂಚನತೋ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ವಿವಿಧನಯತ್ತಾ, ವಿಸಿಟ್ಠನಯತ್ತಾ ಚ ವಿನಯೋ, ಖನ್ಧಕಪಾಠೋ। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸುತ್ತವಿನಯೇಸು ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೇಸು ವಿನಯಪಿಟಕಮ್ಪಿ ನ ಪರಿಯಾದೀಯತಿ ಪರಿವಾರಪಾಳಿಯಾ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನಿ ವಾ ಸುತ್ತಂ ಅತ್ಥಸೂಚನಾದಿಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ಏವಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನಿ ಸುತ್ತಂ, ವಿನಯಪಿಟಕಂ ವಿನಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸುತ್ತವಿನಯವಿಭಾಗೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ। ನ ತಾವ ಪರಿಯಾದೀಯನ್ತೀತಿ ನ ತಾವ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸುತ್ತನಾಮಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ನಾಮಂ ಅನಾರೋಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗೀತಮ್ಪಿ ಜಾತಕಾದಿಬುದ್ಧವಚನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ನ ಪರಿಯಾದಿಣ್ಣಾನೀತಿ। ಸುತ್ತನಿಪಾತಉದಾನಇತಿವುತ್ತಕಾದೀನಿ ದೀಘನಿಕಾಯಾದಯೋ ವಿಯ ಸುತ್ತನಾಮಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಸಙ್ಗೀತಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಜಾತಕಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನಿ। ಬುದ್ಧವಂಸಚರಿಯಾಪಿಟಕಾನಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ವಾ ತೇನ ಮಗ್ಗನೇನ? ಸಬ್ಬೋಪಾಯಂ ವಣ್ಣನಾನಯೋ ಥೇರವಾದಂ ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಾತಿ।

    Kiṃ pana taṃ suttaṃ, ko vā vinayoti vicāraṇāya ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Vinayoti vibhaṅgapāṭhamāha. So hi mātikāsaññitassa suttassa atthasūcanato ‘‘sutta’’nti vattabbataṃ arahati. Vividhanayattā, visiṭṭhanayattā ca vinayo, khandhakapāṭho. Evanti evaṃ suttavinayesu pariggayhamānesu vinayapiṭakampi na pariyādīyati parivārapāḷiyā asaṅgahitattā. Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ atthasūcanādiatthasambhavato. Evampīti ‘‘suttantābhidhammapiṭakāni suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayo’’ti evaṃ suttavinayavibhāge vuccamānepi. Na tāva pariyādīyantīti na tāva anavasesato pariggayhanti, kasmāti āha ‘‘asuttanāmakañhī’’tiādi. Yasmā ‘‘sutta’’nti imaṃ nāmaṃ anāropetvā saṅgītampi jātakādibuddhavacanaṃ atthi, tasmā vuttanayena tīṇi piṭakāni na pariyādiṇṇānīti. Suttanipātaudānaitivuttakādīni dīghanikāyādayo viya suttanāmaṃ āropetvā asaṅgītānīti adhippāye panettha jātakādīhi saddhiṃ tānipi gahitāni. Buddhavaṃsacariyāpiṭakānaṃ panettha aggahaṇe kāraṇaṃ maggitabbaṃ, kiṃ vā tena magganena? Sabbopāyaṃ vaṇṇanānayo theravādaṃ dassanamukhena paṭikkhitto evāti.

    ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಸುತ್ತನಾಮಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ನತ್ಥಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಅಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ, ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಪರೇ’’ತಿ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಿನಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಸಂವಣ್ಣನಾನಯಂ ‘‘ನಾಯಮತ್ಥೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ ಪಟಿಸೋಧೇತ್ವಾ। ವಿನೇತಿ ಏತೇನ ಕಿಲೇಸೇತಿ ವಿನಯೋ, ಕಿಲೇಸವಿನಯನೂಪಾಯೋ, ಸೋ ಏವ ಚ ನಂ ಕರೋತೀತಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೋ ಪನ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ।

    Atthīti kiṃ atthi, asuttanāmakaṃ buddhavacanaṃ natthi evāti dasseti. Tathā hi nidānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) amhehi vuttaṃ ‘‘suttanti sāmaññavidhi, visesavidhayo pare’’ti. Taṃ sabbaṃ paṭikkhipitvā ‘‘suttanti vinayo’’tiādinā vuttaṃ saṃvaṇṇanānayaṃ ‘‘nāyamattho idhādhippeto’’ti paṭisodhetvā. Vineti etena kileseti vinayo, kilesavinayanūpāyo, so eva ca naṃ karotīti kāraṇanti āha ‘‘vinayo pana kāraṇa’’nti.

    ಧಮ್ಮೇತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇ। ಸರಾಗಾಯಾತಿ ಸರಾಗಭಾವಾಯ ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ। ಸಞ್ಞೋಗಾಯಾತಿ ಭವಸಂಯೋಜನಾಯ। ಆಚಯಾಯಾತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ವಡ್ಢನತ್ಥಾಯ। ಮಹಿಚ್ಛತಾಯಾತಿ ಮಹಿಚ್ಛಭಾವಾಯ। ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾತಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಭಾವಾಯ। ಸಙ್ಗಣಿಕಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಗಣಸಙ್ಗಣವಿಹಾರಾಯ। ಕೋಸಜ್ಜಾಯಾತಿ ಕುಸೀತಭಾವಾಯ। ದುಬ್ಭರತಾಯಾತಿ ದುಪ್ಪೋಸತಾಯ। ವಿರಾಗಾಯಾತಿ ಸಕಲವಟ್ಟತೋ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ। ವಿಸಞ್ಞೋಗಾಯಾತಿ ಕಾಮಭವಾದೀಹಿ ವಿಸಂಯುಜ್ಜನತ್ಥಾಯ। ಅಪಚಯಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಅಪಚಯನಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಇಚ್ಛಾಪಗಮಾಯ। ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧಸನ್ತುಟ್ಠಿಭಾವಾಯ। ಪವಿವೇಕಾಯಾತಿ ಪವಿವಿತ್ತಭಾವಾಯ, ಕಾಯವಿವೇಕಾದಿತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಿವಿವೇಕಸಿದ್ಧಿಯಾ। ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯಾತಿ ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ಚೇವ, ಚೇತಸಿಕಸ್ಸ ಚ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ। ಸುಭರತಾಯಾತಿ ಸುಖಪೋಸನತ್ಥಾಯ। ಏವಂ ಯೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಪರಿಪುಚ್ಛಾಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸರಾಗಾದಿಭಾವಪರಿವಜ್ಜನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹುತ್ವಾ ವಿರಾಗಾದಿಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏಕಂಸತೋ ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋ। ಏಸೋ ವಿನಯೋ, ಸಮ್ಮದೇವ ಅಪಾಯಾದೀಸು ಅಪತನವಸೇನ ಧಾರಣತೋ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿನಯನತೋ, ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಓವಾದಾನುಸಿಟ್ಠಿಭಾವತೋ ಏತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ, ಅವಬುಜ್ಝೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಸೂಚನಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ತೇತಿ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ’’ತಿ। ತೇಪಿಟಕಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಚ್ಚವಿನಿಮುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ। ರಾಗಾದಿವಿನಯನಕಾರಣಂ ತಥಾಗತೇನ ಸುತ್ತಪದೇನ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ರಾಗಾದಿವಿನಯಕಾರಣೇ’’ತಿ।

    Dhammeti pariyattidhamme. Sarāgāyāti sarāgabhāvāya kāmarāgabhavarāgaparibrūhanāya. Saññogāyāti bhavasaṃyojanāya. Ācayāyāti vaṭṭassa vaḍḍhanatthāya. Mahicchatāyāti mahicchabhāvāya. Asantuṭṭhiyāti asantuṭṭhibhāvāya. Saṅgaṇikāyāti kilesasaṅgaṇagaṇasaṅgaṇavihārāya. Kosajjāyāti kusītabhāvāya. Dubbharatāyāti dupposatāya. Virāgāyāti sakalavaṭṭato virajjanatthāya. Visaññogāyāti kāmabhavādīhi visaṃyujjanatthāya. Apacayāyāti sabbassāpi vaṭṭassa apacayanāya, nibbānāyāti attho. Appicchatāyāti paccayappicchatādivasena sabbaso icchāpagamāya. Santuṭṭhiyāti dvādasavidhasantuṭṭhibhāvāya. Pavivekāyāti pavivittabhāvāya, kāyavivekāditadaṅgavivekādivivekasiddhiyā. Vīriyārambhāyāti kāyikassa ceva, cetasikassa ca vīriyassa paggahaṇatthāya. Subharatāyāti sukhaposanatthāya. Evaṃ yo pariyattidhammo uggahaṇadhāraṇaparipucchāmanasikāravasena yoniso paṭipajjantassa sarāgādibhāvaparivajjanassa kāraṇaṃ hutvā virāgādibhāvāya saṃvattati, ekaṃsato eso dhammo. Eso vinayo, sammadeva apāyādīsu apatanavasena dhāraṇato, kilesānaṃ vinayanato, satthu sammāsambuddhassa ovādānusiṭṭhibhāvato etaṃ satthusāsananti dhāreyyāsi jāneyyāsi, avabujjheyyāsīti attho. Catusaccassa sūcanaṃ suttanti āha ‘‘sutteti tepiṭake buddhavacane’’ti. Tepiṭakañhi buddhavacanaṃ saccavinimuttaṃ natthi. Rāgādivinayanakāraṇaṃ tathāgatena suttapadena pakāsitanti āha ‘‘vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe’’ti.

    ಸುತ್ತೇ ಓಸರಣಞ್ಚೇತ್ಥ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ। ಛಲ್ಲಿಂ ಉಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅರೋಗಸ್ಸ ಮಹತೋ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ತಿಟ್ಠತೋ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಛಲ್ಲಿಯಾ ಸಕಲಿಕಾಯ, ಪಪಟಿಕಾಯ ವಾ ಉಟ್ಠಪನಂ ವಿಯ ಅರೋಗಸ್ಸ ಸಾಸನಧಮ್ಮಸ್ಸ ತಿಟ್ಠತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತೇನ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಛಲ್ಲಿಸದಿಸಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರುದ್ಧತಾದಿದೋಸಂ ಉಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪರಿದೀಪೇತ್ವಾ, ತಾದಿಸಾನಿ ಪನ ಏಕಂಸತೋ ಗುಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗುಳ್ಹವೇಸ್ಸನ್ತರ…ಪೇ॰…ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ । ರಾಗಾದಿವಿನಯೇತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ವಿನಯನತ್ಥೇ। ತದಾಕಾರತಾಯ ನ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾನಿ ನ ದಿಸ್ಸಮಾನಾನಿ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಾನಿ ವಜ್ಜಿತಬ್ಬಾನಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು।

    Sutte osaraṇañcettha tepiṭake buddhavacane pariyāpannatāvaseneva veditabbaṃ, na aññathāti āha ‘‘suttapaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā’’ti. Challiṃ uṭṭhapetvāti arogassa mahato rukkhassa tiṭṭhato upakkamena challiyā sakalikāya, papaṭikāya vā uṭṭhapanaṃ viya arogassa sāsanadhammassa tiṭṭhato byañjanamattena tappariyāpannaṃ viya hutvā challisadisaṃ pubbāparaviruddhatādidosaṃ uṭṭhapetvā paridīpetvā, tādisāni pana ekaṃsato guḷhavessantarādipariyāpannāni hontīti āha ‘‘guḷhavessantara…pe…paññāyantīti attho’’ti . Rāgādivinayeti rāgādīnaṃ vinayanatthe. Tadākāratāya na paññāyamānāni na dissamānāni chaḍḍetabbāni vajjitabbāni na gahetabbāni. Sabbatthāti sabbavāresu.

    ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಪದೇಸನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಾನೇ। ‘‘ಸುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಅವುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯ ಮಾತಿಕಂ ಉದ್ದಿಸತಿ। ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಪಞ್ಹೋ, ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ, ಅತ್ಥಸೂಚನಾದಿಅತ್ಥೇನ ಸುತ್ತಂ, ಪಾಳಿ, ತಂ ಸುತ್ತಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ ಅನುಕೂಲೇತೀತಿ ಸುತ್ತಾನುಲೋಮಂ, ಮಹಾಪದೇಸೋ। ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತಿ ಪಾಳಿಂ ಏತೇನಾತಿ ಆಚರಿಯವಾದೋ ಅಟ್ಠಕಥಾ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಮತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಅತ್ತನೋಮತಿ। ಧಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪತ್ತೇತಿ ಧಮ್ಮೇ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತಬ್ಬೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ। ಇಮೇತಿ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸಾ। ಪಮೀಯತಿ ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಿಚ್ಛೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಮಾಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ಏತ್ಥ ಸಮೇತೀ’’ತಿಆದಿ। ಇತರನ್ತಿ ಮಹಾಪದೇಸೇಸು ಅಸಮೇನ್ತಂ। ಪುನ ಇತರನ್ತಿ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ ಅನುಲೋಮೇನ್ತಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।

    Imasmiṃpana ṭhāneti imasmiṃ mahāpadesaniddesaṭṭhāne. ‘‘Sutte cattāro mahāpadesā’’tiādinā vuttampi avuttena saddhiṃ gahetvā pakiṇṇakakathāya mātikaṃ uddisati. Ñātuṃ icchito attho pañho, tassa vissajjanāni pañhābyākaraṇāni, atthasūcanādiatthena suttaṃ, pāḷi, taṃ suttaṃ anulometi anukūletīti suttānulomaṃ, mahāpadeso. Ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenāti ācariyavādo aṭṭhakathā. Tassa tassa therassa attano eva mati adhippāyoti attanomati. Dhammavinicchaye patteti dhamme vinicchinitabbe upaṭṭhite. Imeti anantaraṃ vuttā cattāro mahāpadesā. Pamīyati dhammo paricchijjati vinicchīyati etenāti pamāṇaṃ. Tenāha ‘‘yaṃ ettha sametī’’tiādi. Itaranti mahāpadesesu asamentaṃ. Puna itaranti akappiyaṃ anulomentaṃ kappiyaṃ paṭibāhantaṃ sandhāyāha.

    ಏಕಂಸೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ। ವಿಭಜ್ಜಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣಾದಿಭೇದೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ। ಪಟಿಪುಚ್ಛಾತಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ। ಠಪನೀಯೋತಿ ತಿಧಾಪಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯತ್ತಾ ಠಪನೀಯೋ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಠಪೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಹೇ ಉತ್ತರಪದಾವಧಾರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂಸೇನೇವ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ನಿಚ್ಚತಾಯ ಲೇಸಸ್ಸಾಪಿ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ। ಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣೇ ಪನ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯತಾ ಚಕ್ಖುಸೋತೇಸು ವಿಸೇಸತ್ಥಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ। ದ್ವಿನ್ನಂ ತೇಸಂ ಸದಿಸತಾಚೋದನಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛನಮುಖೇನೇವ ಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ, ಅನುಞ್ಞಾತವಸೇನ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಚಕ್ಖು, ತಥಾ ಸೋತಂ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಾಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಪಞ್ಹೋ’’ತಿ। ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಜೀವಸರೀರಾನಂ ಅನಞ್ಞತಾಪಞ್ಹೋ। ಯಸ್ಸ ಯೇನ ಅನಞ್ಞತಾಚೋದಿತಾ, ಸೋ ಏವ ಪರಮತ್ಥತೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ವಞ್ಝಾತನಯಸ್ಸ ಮತ್ತೇಯ್ಯತಾಕಿತ್ತನಸದಿಸೋತಿ ಅಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬತಾಯ ಠಪನೀಯೋ ವುತ್ತೋತಿ। ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಾನಿ ಪಮಾಣಂ ತೇನೇವ ನಯೇನ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬತೋ।

    Ekaṃseneva byākātabbo vissajjetabboti ekaṃsabyākaraṇīyo. Vibhajjāti pucchitamatthaṃ avadhāraṇādibhedena vibhajitvā. Paṭipucchāti pucchantaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā. Ṭhapanīyoti tidhāpi avissajjanīyattā ṭhapanīyo byākaraṇaṃ akatvā ṭhapetabbo. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti pañhe uttarapadāvadhāraṇaṃ sandhāya ‘‘ekaṃseneva byākātabba’’nti vuttaṃ niccatāya lesassāpi tattha abhāvato. Purimapadāvadhāraṇe pana vibhajjabyākaraṇīyatā cakkhusotesu visesatthasāmaññatthānaṃ asādhāraṇabhāvato. Dvinnaṃ tesaṃ sadisatācodanā paṭipucchanamukheneva byākaraṇīyā paṭikkhepavasena, anuññātavasena ca vissajjitabbatoti āha ‘‘yathā cakkhu, tathā sotaṃ…pe… ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho’’ti. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvasarīrānaṃ anaññatāpañho. Yassa yena anaññatācoditā, so eva paramatthato nupalabbhatīti vañjhātanayassa matteyyatākittanasadisoti abyākātabbatāya ṭhapanīyo vuttoti. Imāni cattāri pañhabyākaraṇāni pamāṇaṃ teneva nayena tesaṃ pañhānaṃ byākātabbato.

    ವಿನಯಮಹಾಪದೇಸೋ ಕಪ್ಪಿಯಾನುಲೋಮವಿಧಾನತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅನುಲೋಮಕಪ್ಪಿಯಂ ನಾಮ, ಮಹಾಪದೇಸಭಾವೇನ ಪನ ತಂಸದಿಸತಾಯ ಸುತ್ತನ್ತಮಹಾಪದೇಸೇಸುಪಿ ‘‘ಅನುಲೋಮಕಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವೋಹಾರೋ। ಯದಿಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಗವತಾ ಪವತ್ತಿತಪಕಿಣ್ಣಕದೇಸನಾವ ಅಟ್ಠಕಥಾ, ಸಾ ಪನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಪಠಮಂ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಸಙ್ಗಾಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನುರೂಪೇನೇವ ವಾಚನಾಮಗ್ಗಂ ಆರೋಪಿತತ್ತಾ ‘‘ಆಚರಿಯವಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತಿ ಪಾಳಿಂ ಏತೇನಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಚರಿಯವಾದೋ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕಥಾ’’ತಿ। ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹೋ ಏವ ಚ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಭೂತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರೇನ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಭತೋ ಪಚ್ಛಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿಯೇಹಿ ಮಹಾಥೇರೇಹಿ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಠಪಿತೋ ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿಸಙ್ಕರಪರಿಹರಣತ್ಥಂ। ಅತ್ತನೋಮತಿ ನಾಮ ಥೇರವಾದೋ। ನಯಗ್ಗಾಹೇನಾತಿ ಸುತ್ತಾದಿತೋ ಲಬ್ಭಮಾನನಯಗ್ಗಹಣೇನ। ಅನುಬುದ್ಧಿಯಾತಿ ಸುತ್ತಾದೀನಿಯೇವ ಅನುಗತಬುದ್ಧಿಯಾ। ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಏವ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅತ್ಥಾ ಏವ ತಥಾ ವುತ್ತಾ। ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾ ಸುತ್ತೇನ ಸಂಸನ್ದತಿ, ಏವಂ ಮಹಾಪದೇಸತೋ ಅತ್ಥಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಮಾದಪಾಠವಸೇನ ಆಚರಿಯವಾದಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಪಾಳಿಯಾ ಅಸಂಸನ್ದನಾಪಿ ಸಿಯಾ, ಸೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಆಚರಿಯವಾದೋಪಿ ಸುತ್ತೇನ ಸಮೇನ್ತೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಯಂ ಪಟಿಭಾನಭಾವತೋ। ತಥಾ ಚ ಸಾಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಕೀದಿಸೀ? ಸುತ್ತೇನ ಸಮೇನ್ತಾ ಯೇವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ತಾಸೂತಿ ತೀಸು ಸಙ್ಗೀತೀಸು। ‘‘ಆಗತಮೇವ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗೀತಮೇವ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಸುತ್ತಭಾವಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತದತ್ಥಾ ಏವ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಗಾರಯ್ಹಸುತ್ತೇ। ನ ಚೇವ ಸುತ್ತೇ ಓಸರನ್ತಿ, ನ ಚ ವಿನಯೇ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ ತಸ್ಸ ಅಸುತ್ತಭಾವತೋ ತೇನ ‘‘ಅನುಲೋಮಕಪ್ಪಿಯಂ ಸುತ್ತೇನ ಸಮೇನ್ತಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಏವತ್ಥಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ನ ಇತರ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಹಿತಾವಧಾರಣಫಲದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Vinayamahāpadeso kappiyānulomavidhānato nippariyāyato anulomakappiyaṃ nāma, mahāpadesabhāvena pana taṃsadisatāya suttantamahāpadesesupi ‘‘anulomakappiya’’nti ayaṃ aṭṭhakathāvohāro. Yadipi tattha tattha bhagavatā pavattitapakiṇṇakadesanāva aṭṭhakathā, sā pana dhammasaṅgāhakehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā ‘‘ācariyavādo’’ti vuccati ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenāti. Tenāha ‘‘ācariyavādo nāma aṭṭhakathā’’ti. Tisso saṅgītiyo āruḷho eva ca buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo mahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi sīhaḷabhāsāya ṭhapito nikāyantaraladdhisaṅkarapariharaṇatthaṃ. Attanomati nāma theravādo. Nayaggāhenāti suttādito labbhamānanayaggahaṇena. Anubuddhiyāti suttādīniyeva anugatabuddhiyā. Attano paṭibhānanti attano eva tassa atthassa vuttanayena upaṭṭhānaṃ, yathāupaṭṭhitā atthā eva tathā vuttā. Samentameva gahetabbanti yathā suttena saṃsandati, evaṃ mahāpadesato atthā uddharitabbāti dasseti. Pamādapāṭhavasena ācariyavādassa kadāci pāḷiyā asaṃsandanāpi siyā, so na gahetabboti dassento āha ‘‘ācariyavādopi suttena samentoyevagahetabbo’’ti. Sabbadubbalā puggalassa sayaṃ paṭibhānabhāvato. Tathā ca sāpi gahetabbā, kīdisī? Suttena samentā yevāti yojanā. Tāsūti tīsu saṅgītīsu. ‘‘Āgatameva pamāṇa’’nti iminā mahākassapādīhi saṅgītameva ‘‘sutta’’nti idhādhippetanti tadaññassa suttabhāvameva paṭikkhipati. Tadatthā eva hi tisso saṅgītiyo. Tatthāti gārayhasutte. Na ceva sutte osaranti, na ca vinaye sandissantīti veditabbāni tassa asuttabhāvato tena ‘‘anulomakappiyaṃ suttena samentameva gahetabba’’nti vuttaṃ evatthaṃ nigamanavasena nidasseti. Sabbattha ‘‘na itara’’nti vacanaṃ tattha tattha gahitāvadhāraṇaphaladassanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಚುನ್ದವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

    Kammāraputtacundavatthuvaṇṇanā

    ೧೮೯. ಸೂಕರಮದ್ದವನ್ತಿ ವನವರಾಹಸ್ಸ ಮುದುಮಂಸಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚುನ್ದೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಭಗವತೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಆಹಾರಂ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಾ ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಪಟಿಯಾದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವತ್ತಮಂಸ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಕಿರಾತಿ ‘‘ನಾತಿತರುಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಿಸೇಸಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಮುದು ಚೇವ ಸಿನಿದ್ಧಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮುದುಮಂಸಭಾವತೋ ಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣವಿಸೇಸೇನ ಚ ‘‘ಮದ್ದವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಓಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು ‘‘ಅಯಂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಆಹಾರೋ’’ತಿ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ, ತಂ ಪನ ತಥಾಪಕ್ಖಿತ್ತದಿಬ್ಬೋಜತಾಯ ಗರುತರಂ ಜಾತಂ।

    189.Sūkaramaddavanti vanavarāhassa mudumaṃsaṃ. Yasmā cundo ariyasāvako sotāpanno, aññe ca bhagavato, bhikkhusaṅghassa ca āhāraṃ paṭiyādentā anavajjameva paṭiyādenti, tasmā vuttaṃ ‘‘pavattamaṃsa’’nti. Taṃ kirāti ‘‘nātitaruṇassā’’tiādinā vuttavisesaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘mudu ceva siniddhañcā’’ti vuttaṃ. Mudumaṃsabhāvato hi abhisaṅkharaṇavisesena ca ‘‘maddava’’nti vuttaṃ. Ojaṃ pakkhipiṃsu ‘‘ayaṃ bhagavato pacchimako āhāro’’ti puññavisesāpekkhāya, taṃ pana tathāpakkhittadibbojatāya garutaraṃ jātaṃ.

    ಅಞ್ಞೇ ಯಂ ದುಜ್ಜೀರಂ, ತಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ಅದತ್ವಾ ವಿನಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಉಪವದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪರೂಪವಾದಮೋಚನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ‘‘ನಾಹಂ ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ।

    Aññe yaṃ dujjīraṃ, taṃ ajānantā ‘‘kassaci adatvā vināsita’’nti upavadeyyunti parūpavādamocanatthaṃ bhagavā ‘‘nāhaṃ ta’’ntiādinā sīhanādaṃ nadati.

    ೧೯೦. ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಸೀಹನಾದೋ ನನು ತಂ ಭಗವತೋಪಿ ಸಮ್ಮಾಪರಿಣಾಮಂ ನ ಗತನ್ತಿ? ನಯಿದಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಮದೇವ ತಂ ಭಗವತೋ ಪರಿಣಾಮಂ ಗತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಅರಹತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಚ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಮುದುಭಾವಂ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಪನ ಭುತ್ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞೇ ವಾ ಪನ ಖೀಣಾಸವಾ ನವವೇದನುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಮೇವ ಕತ್ವಾ ಆಹಾರಸ್ಸ ಉಪಭುಞ್ಜನತೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಭತ್ತಂ ಭುತ್ತಾವಿಸ್ಸ ಖರೋ ಆಬಾಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ? ತಂ ಭೋಜನುತ್ತರಕಾಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ‘‘ನ ಪನ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಕತುಪಚಿತಸ್ಸ ಲದ್ಧೋಕಾಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಬಲವತಿಪಿ ರೋಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಗರುಸಿನಿದ್ಧಭೋಜನಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾನಿಗ್ಗಹೋ ಜಾತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯದಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಪತ್ಥಿತಟ್ಠಾನೇತಿ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನೇ, ಇಚ್ಛಾ ಚಸ್ಸ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿನೇತಬ್ಬವೇನೇಯ್ಯಾಪೇಕ್ಖಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಗಾಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುತಮತ್ತಂ, ಪರೇಸಂ ವಚನಮತ್ತಮೇತಂ, ನ ಪನ ಭೋಜನಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಆಬಾಧಂ ಫುಸಿ ಧೀರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    190. Kathaṃ panāyaṃ sīhanādo nanu taṃ bhagavatopi sammāpariṇāmaṃ na gatanti? Nayidaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, yasmā ‘‘sammadeva taṃ bhagavato pariṇāmaṃ gata’’nti vattuṃ arahati tappaccayā uppannassa vikārassa abhāvato, aññapaccayassa ca vikārassa mudubhāvaṃ āpāditattā. Tenāha ‘‘na pana bhuttappaccayā’’tiādi. Na hi bhagavā, aññe vā pana khīṇāsavā navavedanuppādanavasena āhāraṃ paribhuñjanti aṭṭhaṅgasamannāgatameva katvā āhārassa upabhuñjanato. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ‘‘bhattaṃ bhuttāvissa kharo ābādho uppajjī’’tiādi vuttaṃ? Taṃ bhojanuttarakālaṃ uppannattā vuttaṃ. ‘‘Na pana bhuttapaccayā’’ti vutto vāyamattho aṭṭhakathāyaṃ. Katupacitassa laddhokāsassa kammassa vasena balavatipi roge uppanne garusiniddhabhojanappaccayā vedanāniggaho jāto, tenāha ‘‘yadi hī’’tiādi. Patthitaṭṭhāneti icchitaṭṭhāne, icchā cassa tattha gantvā vinetabbaveneyyāpekkhā daṭṭhabbā. Gāthāyampi ‘‘suta’’nti iminā sutamattaṃ, paresaṃ vacanamattametaṃ, na pana bhojanappaccayā ābādhaṃ phusi dhīroti dasseti.

    ಪಾನೀಯಾಹರಣವಣ್ಣನಾ

    Pānīyāharaṇavaṇṇanā

    ೧೯೧. ಪಸನ್ನಭಾವೇನ ಉದಕಸ್ಸ ಅಚ್ಛಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛೋದಕಾತಿ ಪಸನ್ನೋದಕಾ’’ತಿ। ಸಾದುರಸತ್ತಾ ಸಾತತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಧುರೋದಕಾ’’ತಿ। ತನುಕಮೇವ ಸಲಿಲಂ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀತಲಂ, ನ ಬಹಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತನುಸೀತಲಸಲಿಲಾ’’ತಿ। ನಿಕ್ಕದ್ದಮಾತಿ ಸೇತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಮಾಹ। ಪಙ್ಕಚಿಕ್ಖಲ್ಲಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ವಿವಣ್ಣತಾ, ಸಭಾವತೋ ಪನ ತಂ ಸೇತವಣ್ಣಂ ಏವಾತಿ।

    191. Pasannabhāvena udakassa acchabhāvo veditabboti āha ‘‘acchodakāti pasannodakā’’ti. Sādurasattā sātatāti āha ‘‘madhurodakā’’ti. Tanukameva salilaṃ visesato sītalaṃ, na bahalanti āha ‘‘tanusītalasalilā’’ti. Nikkaddamāti setabhāvassa kāraṇamāha. Paṅkacikkhallādivasena hi udakassa vivaṇṇatā, sabhāvato pana taṃ setavaṇṇaṃ evāti.

    ಪುಕ್ಕುಸಮಲ್ಲಪುತ್ತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

    Pukkusamallaputtavatthuvaṇṇanā

    ೧೯೨. ಧುರವಾತೇತಿ ಪಟಿಮುಖವಾತೇ। ದೀಘಪಿಙ್ಗಲೋತಿ ದೀಘೋ ಹುತ್ವಾ ಪಿಙ್ಗಲಚಕ್ಖುಕೋ। ಪಿಙ್ಗಲಕ್ಖಿಕೋ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಆಳಾರೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ದಕ್ಖತಿ ಕರಿಸ್ಸತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಈದಿಸಂ। ಈದಿಸೇಸೂತಿ ಯತ್ರ ಯಂಚಾತಿ ಏವರೂಪನಿಪಾತಸದ್ದಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು।

    192.Dhuravāteti paṭimukhavāte. Dīghapiṅgaloti dīgho hutvā piṅgalacakkhuko. Piṅgalakkhiko hi so ‘‘āḷāro’’ti paññāyittha. Evarūpanti dakkhati karissati bhavissatīti īdisaṃ. Īdisesūti yatra yaṃcāti evarūpanipātasaddayuttaṭṭhānesu.

    ೧೯೩. ವಿಚರನ್ತಿಯೋ ಮೇಘಗಬ್ಭತೋ ನಿಚ್ಛರನ್ತಿಯೋ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಚ್ಛರನ್ತೀಸೂತಿ ವಿಚರನ್ತೀಸೂ’’ತಿ। ನವವಿಧಾಯಾತಿ ನವಪ್ಪಕಾರಾಯ। ನವಸು ಹಿ ಪಕಾರೇಸು ಏಕವಿಧಾಪಿ ಅಸನಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ‘‘ನವವಿಧಾ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ಈದಿಸೀ ಹಿ ಏಸಾ ರುಳ್ಹಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪತ್ತಿಪಿ ಸಮಞ್ಞಾ ವಿಯ। ಅಸಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ, ಯೋ ತಸ್ಸಾ ಸದ್ದೇನ , ತೇಜಸಾ ಚ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ। ಏಕಂ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಏಕಂ ಮಣ್ಡಲಂ। ಸಙ್ಕಾರಂ ತೀರೇನ್ತೀ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ ವಿಯ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಸತೇರಾ। ಗಗ್ಗರಾಯಮಾನಾತಿ ಗಗ್ಗರಾತಿಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೀ, ಅನುರವದಸ್ಸನಞ್ಹೇತಂ। ಕಪಿಸೀಸಾತಿ ಕಪಿಸೀಸಾಕಾರವತೀ। ಮಚ್ಛವಿಲೋಲಿಕಾತಿ ಉದಕೇ ಪರಿಪ್ಫನ್ದಮಾನಮಚ್ಛೋ ವಿಯ ವಿಲುಳಿತಾಕಾರಾ। ಕುಕ್ಕುಟಸದಿಸಾತಿ ಪಸಾರಿತಪಕ್ಖಕುಕ್ಕುಟಾಕಾರಾ। ನಙ್ಗಲಸ್ಸ ಕಸ್ಸನಕಾಲೇ ಕಸ್ಸಕಾನಂ ಹತ್ಥೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ಮಣಿಕಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಉಪಾದಾಯ ನಙ್ಗಲಂ ‘‘ದಣ್ಡಮಣಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಮಣಿಕಾಕಾರಾ ದಣ್ಡಮಣಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಙ್ಗಲಸದಿಸಾ’’ತಿ। ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇಪಿ ಸಜೋತಿಭೂತತಾಯ ಉದಕೇನ ಅತೇಮೇತಬ್ಬತೋ ಮಹಾಸನಿ ‘‘ಸುಕ್ಖಾಸನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪತಿತಟ್ಠಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತೀ’’ತಿ।

    193. Vicarantiyo meghagabbhato niccharantiyo viya hontīti vuttaṃ ‘‘niccharantīsūti vicarantīsū’’ti. Navavidhāyāti navappakārāya. Navasu hi pakāresu ekavidhāpi asani tappariyāpannatāya ‘‘navavidhā’’ tveva vuccati. Īdisī hi esā ruḷhi aṭṭhavimokkhapattipi samaññā viya. Asaññaṃ karoti, yo tassā saddena , tejasā ca ajjhotthaṭo. Ekaṃ cakkanti ekaṃ maṇḍalaṃ. Saṅkāraṃ tīrentī paricchijjantī viya dassetīti saterā. Gaggarāyamānāti gaggarātisaddaṃ karontī, anuravadassanañhetaṃ. Kapisīsāti kapisīsākāravatī. Macchavilolikāti udake paripphandamānamaccho viya viluḷitākārā. Kukkuṭasadisāti pasāritapakkhakukkuṭākārā. Naṅgalassa kassanakāle kassakānaṃ hatthena gahetabbaṭṭhāne maṇikā hoti, taṃ upādāya naṅgalaṃ ‘‘daṇḍamaṇikā’’ti vuccati, tasmā daṇḍamaṇikākārā daṇḍamaṇikā. Tenāha ‘‘naṅgalasadisā’’ti. Deve vassantepi sajotibhūtatāya udakena atemetabbato mahāsani ‘‘sukkhāsanī’’ti vuttā. Tenāha ‘‘patitaṭṭhānaṃ samugghāṭetī’’ti.

    ಭುಸಾಗಾರಕೇತಿ ಭುಸಮಯೇ ಅಗಾರಕೇ। ತತ್ಥ ಕಿರ ಮಹನ್ತಂ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜಂ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ಪಲಾಲಂ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸಾಲಾಸದಿಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ವಸನಯೋಗ್ಗಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ, ತದಾ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ವಸಿ, ತಂ ಪನ ಖಲಮಣ್ಡಲಂ ಸಾಲಾಸದಿಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖಲಸಾಲಾಯ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ’’ತಿ, ಅಸನಿಪಾತೇನ ಛನ್ನಂ ಜನಾನಂ ಹತಕಾರಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ತ್ವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ।

    Bhusāgāraketi bhusamaye agārake. Tattha kira mahantaṃ palālapuñjaṃ abbhantarato palālaṃ nikkaḍḍhitvā sālāsadisaṃ pabbajitānaṃ vasanayoggaṭṭhānaṃ kataṃ, tadā bhagavā tattha vasi, taṃ pana khalamaṇḍalaṃ sālāsadisanti āha ‘‘khalasālāya’’nti. Etthāti hetumhi bhummavacananti āha ‘‘etasmiṃ kāraṇe’’ti, asanipātena channaṃ janānaṃ hatakāraṇeti attho. So tvaṃ bhanteti ayameva vā pāṭho.

    ೧೯೪. ಸಿಙ್ಗೀ ನಾಮ ಕಿರ ಉತ್ತಮಂ ಅತಿವಿಯ ಪಭಸ್ಸರಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಛವಿವಣ್ಣೋಭಾಸಂ ದೇವಲೋಕತೋ ಆಗತಸುವಣ್ಣಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಿಙ್ಗೀಸುವಣ್ಣವಣ್ಣ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಥೇರೋ ತಂ ಗಣ್ಹೀ’’ತಿ ಸಯಮೇವ ಪುಚ್ಛಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿ, ಪರೇಸಂ ವಚನೋಕಾಸಪಚ್ಛೇದನಂ, ತೇನ ವತ್ಥೇನ ಸತ್ಥು ಪೂಜನಂ, ಸತ್ಥು ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುವತ್ತನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇನೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಕಾರಣೇನ।

    194. Siṅgī nāma kira uttamaṃ ativiya pabhassaraṃ buddhānaṃ chavivaṇṇobhāsaṃ devalokato āgatasuvaṇṇaṃ. Tenevāha ‘‘siṅgīsuvaṇṇavaṇṇa’’nti. ‘‘Kiṃ pana thero taṃ gaṇhī’’ti sayameva pucchaṃ samuṭṭhāpetvā tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘kiñcāpī’’tiādimāha. Teneva kāraṇenāti upaṭṭhākaṭṭhānassa matthakappatti, paresaṃ vacanokāsapacchedanaṃ, tena vatthena satthu pūjanaṃ, satthu ajjhāsayānuvattananti iminā teneva yathāvuttena catubbidhena kāraṇena.

    ೧೯೫. ಥೇರೋ ಚ ತಾವದೇವ ತಂ ಸಿಙ್ಗೀವಣ್ಣಂ ಮಟ್ಠದುಸ್ಸಂ ಭಗವತೋ ಉಪನಾಮೇಸಿ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹತು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಮಟ್ಠದುಸ್ಸಂ, ತಂ ಮಮಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾ’’ತಿ। ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸಿ ಭಗವಾ, ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾವ ನಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ । ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವಾಪಿ ತತೋ ಏಕಂ ನಿವಾಸೇಸಿ, ಏಕಂ ಪಾರುಪೀ’’ತಿ। ತಾವದೇವ ಕಿರ ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಓವಟ್ಟಿಕರಣಮತ್ತೇನ ತುನ್ನಕಮ್ಮಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಉಪನೇಸುಂ, ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಉಪನಾಮೇಸಿ। ಹತಚ್ಚಿಕಂ ವಿಯಾತಿ ಪಟಿಹತಪ್ಪಭಂ, ವಿಯ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥಯುಗಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರತಾ ನಾಹೋಸಿ। ಅನ್ತನ್ತೇನೇವಾತಿ ಅನ್ತೋ ಅನ್ತೋ ಏವ, ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬಹಿಪನಸ್ಸ ಪಭಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ।

    195. Thero ca tāvadeva taṃ siṅgīvaṇṇaṃ maṭṭhadussaṃ bhagavato upanāmesi ‘‘paṭiggaṇhatu me bhante bhagavā imaṃ maṭṭhadussaṃ, taṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti. Paṭiggahesi bhagavā, paṭiggahetvāva naṃ paribhuñji . Tena vuttaṃ ‘‘bhagavāpi tato ekaṃ nivāsesi, ekaṃ pārupī’’ti. Tāvadeva kira taṃ bhikkhū ovaṭṭikaraṇamattena tunnakammaṃ niṭṭhāpetvā therassa upanesuṃ, thero bhagavato upanāmesi. Hataccikaṃ viyāti paṭihatappabhaṃ, viya-saddo nipātamattaṃ. Bhagavato hi sarīrappabhāhi abhibhuyyamānā tassa vatthayugassa pabhassaratā nāhosi. Antantenevāti anto anto eva, abbhantarato evāti attho. Tenāha ‘‘bahipanassa pabhā natthī’’ti.

    ‘‘ಪಸನ್ನರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ಏತೇನೇತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಭುತ್ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಸೋ ರೋಗೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ। ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸು ಏವಂ ಹೋತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂನಂ ಸಮಧಿಗಮಸಮಯಭಾವತೋ। ಉಪವತ್ತನೇ ಅನ್ತರೇನ ಯಮಕಸಾಲಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ।

    ‘‘Pasannarūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti etenetassa āhārassa bhuttappaccayā na so rogoti ayamattho dīpito. Dvīsu kālesu evaṃ hoti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ samadhigamasamayabhāvato. Upavattane antarena yamakasālānanti ettha vattabbaṃ parato āgamissati.

    ೧೯೬. ಸಬ್ಬಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಮೇವ ಅಹೋಸಿ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಪಭಸ್ಸರಾಯ ಏಕಗ್ಘನಾಯ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಯ ನಿರನ್ತರಂ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ।

    196.Sabbaṃsuvaṇṇavaṇṇameva ahosi ativiya parisuddhāya pabhassarāya ekagghanāya bhagavato sarīrappabhāya nirantaraṃ abhibhūtattā.

    ಧಮ್ಮೇತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇ। ಪವತ್ತಾತಿ ಪಾವಚನಭಾವೇನ ದೇಸೇತಾ। ಪುರತೋವ ನಿಸೀದಿ ಓವಾದಪ್ಪಟಿಕರಣಭಾವತೋ।

    Dhammeti pariyattidhamme. Pavattāti pāvacanabhāvena desetā. Puratova nisīdi ovādappaṭikaraṇabhāvato.

    ೧೯೭. ದಾನಾನಿಸಂಸಸಙ್ಖಾತಾ ಲಾಭಾತಿ ವಣ್ಣದಾನಬಲದಾನಾದಿಭೇದಾ ದಾನಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಸಞ್ಞಿತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ಚ ಲಾಭಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಅಲಾಭಾತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ತುಯ್ಹಂ ಅಲಾಭಾ, ಲಾಭಾ ಏವ ನ ಹೋನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ। ಸಮ್ಪರೇತಬ್ಬತೋ ಪೇಚ್ಚ ಗನ್ತಬ್ಬತೋ ‘‘ಸಮ್ಪರಾಯೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಪರಲೋಕೇ ಭವಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ಚ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ। ದಾನಾನಿಸಂಸಸಙ್ಖಾತಾ ಲಾಭಾತಿ ದಾನಾನಿಸಂಸಭೂತಾ ಲಾಭಾ। ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಸಮಂ ಫಲಂ ಏತೇಸಂ ನ ಏಕದೇಸೇನಾತಿ ಸಮಸಮಫಲಾ। ಪಿಣ್ಡಪಾತಾತಿ ತಬ್ಬಿಸಯಂ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಮಾಹ।

    197.Dānānisaṃsasaṅkhātālābhāti vaṇṇadānabaladānādibhedā dānassa ānisaṃsasaññitā diṭṭhadhammikā, samparāyikā ca lābhā icchitabbā. Te alābhāti te sabbe tuyhaṃ alābhā, lābhā eva na honti. Diṭṭheva dhamme paccakkhabhūte imasmiṃyeva attabhāve bhavā diṭṭhadhammikā. Samparetabbato pecca gantabbato ‘‘samparāyo’’ti laddhanāme paraloke bhavā samparāyikā. Diṭṭhadhammikā ca samparāyikā ca diṭṭhadhammikasamparāyikā. Dānānisaṃsasaṅkhātā lābhāti dānānisaṃsabhūtā lābhā. Sabbathā samameva hutvā samaṃ phalaṃ etesaṃ na ekadesenāti samasamaphalā. Piṇḍapātāti tabbisayaṃ dānamayaṃ puññamāha.

    ಯದಿ ಖೇತ್ತವಸೇನ ನೇಸಂ ಸಮಫಲತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಸತಿಪಿ ಏಕಸನ್ತಾನಭಾವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಅರಹನ್ತಭಾವಸಿದ್ಧಂ ನನು ತೇಸಂ ಖೇತ್ತಂ ವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನನು ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮತಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಭಾವೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮತಾಯ। ‘‘ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಪಣೀತಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಭೋಗೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತರೂಪಕಾಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಧಮ್ಮಕಾಯೋ ಸುಖೇನೇವ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿ, ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಏವಂ ಸುಖೇನೇವ ಖನ್ಧೇ ಪರಿಚ್ಚಜೀತಿ ಏವಂ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗಸ್ಸ, ಖನ್ಧಪರಿಚ್ಚಾಗಸ್ಸ ಚ ಸುಖಸಿದ್ಧಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಾನಂ ಸಮಫಲತಾ ಜೋತಿತಾ। ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಸೀಸೇನ ಚ ಪಿಣ್ಡಪಾತದಾನಂ ಜೋತಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಸುಜಾತಾಯ ‘‘ಇಮಂ ಆಹಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಯ್ಹಂ ದೇವತಾಯ ವಣ್ಣಸುಖಬಲಾದಿಗುಣಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಉಳಾರೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ತದಾ ಅಹೋಸಿ, ಏವಂ ಚುನ್ದಸ್ಸಪಿ ಕಮ್ಮಾರಪುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇಮಂ ಆಹಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಭಗವತೋ ವಣ್ಣಸುಖಬಲಾದಿಗುಣಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಉಳಾರೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಉಭಿನ್ನಂ ಸಮಫಲತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸತಿಪಿ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ದೇವಸಿಕಂ ವಳಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಭಾವೇ ಯಥಾ ಪನ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನದಿವಸೇ ಅಭಿನವವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ರೂಪಸತ್ತಕಾದಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೭೦೭ ವಿತ್ಥಾರೋ) ವಸೇನ ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ ಸನ್ನೇತ್ವಾ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಮುಖೇನ ತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ಏವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನದಿವಸೇಪಿ ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಸಮಾಪಜ್ಜೀತಿ ಏವಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮತಾಯಪಿ ತೇಸಂ ಸಮಫಲತಾ। ಚುನ್ದಸ್ಸ ತಾವ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಉಳಾರತರಂ ಹೋತು ಭಗವತೋ ದಿನ್ನಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಥತ್ತಾಭಾವತೋ, ಸುಜಾತಾಯ ಪನ ಕಥಂ ದೇವತಾಯ ದಿನ್ನನ್ತಿ? ಏವಂಸಞ್ಞಿಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಜಾತಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಅಪರಭಾಗೇ। ಪುನ ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪರತೋ। ಧಮ್ಮಸೀಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಮತ್ಥಕಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಮೇ ಗಹಿತನ್ತಿ ಮಮ ವಸೇನ ಗಹಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ।

    Yadi khettavasena nesaṃ samaphalatā adhippetā, satipi ekasantānabhāve puthujjanaarahantabhāvasiddhaṃ nanu tesaṃ khettaṃ visiṭṭhanti dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Parinibbānasamatāyāti kilesaparinibbānakhandhaparinibbānabhāvena parinibbānasamatāya. ‘‘Paribhuñjitvā parinibbuto’’ti etena yathā paṇītapiṇḍapātaparibhogūpatthambhitarūpakāyasannissayo dhammakāyo sukheneva kilese pariccaji, bhojanasappāyasaṃsiddhiyā evaṃ sukheneva khandhe pariccajīti evaṃ kilesapariccāgassa, khandhapariccāgassa ca sukhasiddhinimittatāya ubhinnaṃ piṇḍapātānaṃ samaphalatā jotitā. ‘‘Piṇḍapātasīsena ca piṇḍapātadānaṃ jotita’’nti vutto vāyamattho. Yathā hi sujātāya ‘‘imaṃ āhāraṃ nissāya mayhaṃ devatāya vaṇṇasukhabalādiguṇā sammadeva sampajjeyyu’’nti uḷāro ajjhāsayo tadā ahosi, evaṃ cundassapi kammāraputtassa ‘‘imaṃ āhāraṃ nissāya bhagavato vaṇṇasukhabalādiguṇā sammadeva sampajjeyyu’’nti uḷāro ajjhāsayoti evampi nesaṃ ubhinnaṃ samaphalatā veditabbā. Satipi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattīnaṃ devasikaṃ vaḷañjanasamāpattibhāve yathā pana abhisambujjhanadivase abhinavavipassanaṃ paṭṭhapento rūpasattakādi (visuddhi. ṭī. 2.707 vitthāro) vasena cuddasahākārehi sannetvā mahāvipassanāmukhena tā samāpattiyo samāpajji, evaṃ parinibbānadivasepi sabbā tā samāpajjīti evaṃ samāpattisamatāyapi tesaṃ samaphalatā. Cundassa tāva anussaraṇaṃ uḷārataraṃ hotu bhagavato dinnabhāvena aññathattābhāvato, sujātāya pana kathaṃ devatāya dinnanti? Evaṃsaññibhāvatoti āha ‘‘sujātā cā’’tiādi. Aparabhāgeti abhisambodhito aparabhāge. Puna aparabhāgeti parinibbānato parato. Dhammasīsanti dhammānaṃ matthakabhūtaṃ nibbānaṃ. Me gahitanti mama vasena gahitaṃ. Tenāha ‘‘mayhaṃ kirā’’tiādi.

    ಅಧಿಪತಿಭಾವೋ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜೇಟ್ಠಭಾವಸಂವತ್ತನಿಯಕ’’ನ್ತಿ।

    Adhipatibhāvo ādhipateyyanti āha ‘‘jeṭṭhabhāvasaṃvattaniyaka’’nti.

    ಸಂವರೇತಿ ಸೀಲಸಂವರೇ। ವೇರನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಞ್ಚವಿಧಂ ವೇರಂ। ತಞ್ಹಿ ವೇರಿಧಮ್ಮಭಾವತೋ, ವೇರಹೇತುತಾಯ ಚ ‘‘ವೇರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕೋಸಲ್ಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ, ತೇನ ಯುತ್ತೋ ಕುಸಲೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಸಲೋ ಪನ ಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ। ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಞಾಣಪಾರಿಪೂರೀ, ಸಾ ಚ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ ಚ ನಿರವಸೇಸತೋ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ…ಪೇ॰… ಜಹಾತೀ’’ತಿ। ಇಮಂ ಪಾಪಕಂ ಜಹಿತ್ವಾತಿ ದಾನೇನ ತಾವ ಲೋಭಮಚ್ಛರಿಯಾದಿಪಾಪಕಂ, ಸೀಲೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಾಪಕಂ ಜಹಿತ್ವಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾಯ ತತೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ, ತತೋ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಅನವಸೇಸಂ ಪಾಪಕಂ ಪಹಾಯ। ತಥಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ಏವ ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯಾ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ದೇಸನಾಯ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಚುನ್ದಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನೋ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀ’’ತಿ।

    Saṃvareti sīlasaṃvare. Veranti pāṇātipātādipañcavidhaṃ veraṃ. Tañhi veridhammabhāvato, verahetutāya ca ‘‘vera’’nti vuccati. Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena yutto kusaloti āha ‘‘kusalo pana ñāṇasampanno’’ti. Ñāṇasampadā nāma ñāṇapāripūrī, sā ca aggamaggavasena veditabbā, aggamaggo ca niravasesato kilese pajahatīti āha ‘‘ariyamaggena…pe… jahātī’’ti. Imaṃ pāpakaṃ jahitvāti dānena tāva lobhamacchariyādipāpakaṃ, sīlena pāṇātipātādipāpakaṃ jahitvā tadaṅgavasena pahāya tato samathavipassanādhammehi vikkhambhanavasena, tato maggapaṭipāṭiyā samucchedavasena anavasesaṃ pāpakaṃ pahāya. Tathā pahīnattā eva rāgādīnaṃ khayā kilesanibbānena sabbaso kilesavūpasamena nibbuto parinibbutoti saupādisesāya nibbānadhātuyā desanāya kūṭaṃ gaṇhanto ‘‘iti cundassa…pe… sampassamāno udānaṃ udānesī’’ti.

    ಚತುತ್ಥಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Catutthabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಯಮಕಸಾಲವಣ್ಣನಾ

    Yamakasālavaṇṇanā

    ೧೯೮. ಏವಂ ತಂ ಕುಸಿನಾರಾಯಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾ ಅನುರಾಧಪುರಸ್ಸ ಥೂಪಾರಾಮೋ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯಂ, ಏವಂ ತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಕುಸಿನಾರಾಯ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಾ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಉಪೇಚ್ಚ ವತ್ತನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಸಾಲಪನ್ತಿಭಾವೇನ ಠಿತಂ ಸಾಲವನಂ। ಅನ್ತರೇನಾತಿ ವೇಮಜ್ಝೇ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಮಞ್ಚಕಸ್ಸಾತಿ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಪಿಯಮಾನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಮಞ್ಚಕಸ್ಸ। ತತ್ರಾಪಿ…ಪೇ॰… ಏಕೋ ಪಾದಭಾಗಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನ್ತರೇನ ಯಮಕಸಾಲಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಆಸತ್ತವಿಟಪಸಾಖತಾಯ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತ್ವಾ ವಿಯ। ‘‘ಠಿತಸಾಖಾ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಯಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉತ್ತರಸೀಸಕಂ ಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪಚ್ಛಿಮದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠುಂ ಆಗತಾನಂ ದೇವತಾನಂ ದಟ್ಠುಂ ಯೋಗ್ಯತಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಉತ್ತರದಿಸಾವಿಲೋಕನಮುಖಂ ಪುಬ್ಬದಿಸಾಸೀಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಚಕಂ ಪಞ್ಞಪೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ।

    198.Evaṃtaṃ kusinārāyaṃ hotīti yathā anurādhapurassa thūpārāmo dakkhiṇapacchimadisāyaṃ, evaṃ taṃ uyyānaṃ kusinārāya dakkhiṇapacchimadisāyaṃ hoti. Tasmāti yasmā nagaraṃ pavisitukāmā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti vuccati, taṃ sālapantibhāvena ṭhitaṃ sālavanaṃ. Antarenāti vemajjhe. Tassa kira mañcakassāti tattha paññapiyamānassa tassa mañcakassa. Tatrāpi…pe… eko pādabhāgassa, tasmā ‘‘antarena yamakasālāna’’nti vuttaṃ. Saṃsibbitvāti aññamaññaāsattaviṭapasākhatāya saṃsibbitvā viya. ‘‘Ṭhitasākhā’’tipi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapehī’’ti vuttaṃ, taṃ pacchimadassanaṃ daṭṭhuṃ āgatānaṃ devatānaṃ daṭṭhuṃ yogyatāvasena vuttaṃ. Keci pana ‘‘uttaradisāvilokanamukhaṃ pubbadisāsīsakaṃ katvā mañcakaṃ paññapehīti attho’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ.

    ಏತೇ ನಾಗಾನಮುತ್ತಮಾತಿ ಏತೇ ಗೋತ್ತತೋ ಗೋಚರಿಆದಿನಾಮಕಾ ಹತ್ಥಿನಾಗೇಸು ಬಲೇನ ಸೇಟ್ಠತಮಾ। ಮಜ್ಝಿಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೮) ಪನ ಕೇಚಿ ಹತ್ಥಿನೋ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಆಗತಾ, ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ನಾಮಮತ್ತಕತೋ ಭೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Ete nāgānamuttamāti ete gottato gocariādināmakā hatthināgesu balena seṭṭhatamā. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.148) pana keci hatthino ito aññathā āgatā, so pana nesaṃ nāmamattakato bhedo daṭṭhabbo.

    ಪರಿಭುತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ…ಪೇ॰… ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗತಂ, ‘‘ನ ಪನ ಪರಿಭುತ್ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚಙ್ಗವಾರೇತಿ ಊಮಿಯಂ। ಕತೋಕಾಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಯಥಾಸಮುಟ್ಠಿತೋ ರೋಗೋ ಆರೋಗ್ಯಂ ಅಭಿಮದ್ದತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಪ್ಪಂ, ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಏವ, ತತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಠಾನೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೇ ಓಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಅದಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಯಾ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ।

    Paribhuttakālato paṭṭhāya…pe… parikkhayaṃ gataṃ, ‘‘na pana paribhuttappaccayā’’ti heṭṭhā vuttanayeneva attho daṭṭhabbo. Caṅgavāreti ūmiyaṃ. Katokāsassa kammassa vasena yathāsamuṭṭhito rogo ārogyaṃ abhimaddatīti katvā etamatthaṃ dassento ‘‘viyā’’ti vuttaṃ. Yasmā bhagavā heṭṭhā vuttanayena kappaṃ, kappāvasesaṃ vā ṭhātuṃ samattho eva, tattakaṃ kālaṃ ṭhāne payojanābhāvato āyusaṅkhāre ossajjitvā tādisassa kammassa okāsaṃ adāsi, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘viyā’’tipi vattuṃ yujjatiyeva.

    ಕುಸಲಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ, ಏವಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ, ಮಹಾನುಭಾವಞ್ಚ ತಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ।

    Kusalaṃ kātabbaṃ maññissanti ‘‘evaṃ mahapphalaṃ, evaṃ mahānisaṃsaṃ, mahānubhāvañca taṃ kusala’’nti.

    ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖವೂಪಸಮೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗರುತರೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ ಅತಿದುಲ್ಲಭಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಮಾಗಣ್ಡಿಯಸುತ್ತೇನ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೪೧) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।

    Ekassāpi sattassa vaṭṭadukkhavūpasamo buddhānaṃ garutaro hutvā upaṭṭhāti atidullabhabhāvato, tasmā ‘‘aparampi passatī’’tiādi vuttaṃ, svāyamattho māgaṇḍiyasuttena (su. ni. 841) dīpetabbo.

    ತತಿಯಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅನತ್ಥಪರಿಹರಣನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ‘‘ಅಪರಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Tatiyaṃ pana kāraṇaṃ sattānaṃ uppajjanakaanatthapariharaṇanti taṃ dassento puna ‘‘aparampi passatī’’tiādimāha.

    ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಸಯನಂ ಸೇಯ್ಯಾ, ಸೀಹಸ್ಸ ವಿಯ ಸೇಯ್ಯಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ, ತಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ। ಅಥ ವಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಸೇಯ್ಯಂ, ಯದಿದಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ।

    Sīhaseyyanti. Ettha sayanaṃ seyyā, sīhassa viya seyyā sīhaseyyā, taṃ sīhaseyyaṃ. Atha vā sīhaseyyanti seṭṭhaseyyaṃ, yadidaṃ atthadvayaṃ parato āgamissati.

    ‘‘ವಾಮೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಕಾಮಭೋಗಿಸೇಯ್ಯಾ, ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸೇನ ಸಯಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥಸ್ಸ ಸರೀರಗ್ಗಹಣಾದಿಯೋಗಕ್ಖಮತೋ, ಪುರಿಸವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ।

    ‘‘Vāmena passena sentī’’ti evaṃ vuttā kāmabhogiseyyā,dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi dakkhiṇahatthassa sarīraggahaṇādiyogakkhamato, purisavasena cetaṃ vuttaṃ.

    ಏಕೇನ ಪಸ್ಸೇನ ಸಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿತೋ।

    Ekenapassena sayituṃ na sakkonti dukkhuppattito.

    ಅಯಂ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಂ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ। ‘‘ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೀಹಸ್ಸ ಅಭೀರುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭೀರುಕಾ ಹಿ ಸೇಸಮಿಗಾ ಅತ್ತನೋ ಆಸಯಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸನ್ತಾಸಪುಬ್ಬಕಂ ಯಥಾ ತಥಾ ಸಯನ್ತಿ, ಸೀಹೋ ಪನ ಅಭೀರುಭಾವತೋ ಸತೋಕಾರೀ ಭಿಕ್ಖು ವಿಯ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾವ ಸಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರಿಮಪಾದೇ’’ತಿಆದಿ। ದಕ್ಖಿಣೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ ವಾಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಾದಸ್ಸ ಠಪನವಸೇನ ದ್ವೇ ಪುರಿಮಪಾದೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ। ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇತಿ ದ್ವೇ ಪಚ್ಛಿಮಪಾದೇ। ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಇಧಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾದಟ್ಠಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಠಿತೋಕಾಸಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಅಭೀರುಭಾವೇನೇವ। ‘‘ಸೀಸಂ ಪನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ ಸೀಹಕಿರಿಯಾ ಅನುತ್ರಾಸಪಬುಜ್ಝನಂ ವಿಯ ಅಭೀರುಭಾವಸಿದ್ಧಾ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೀಹವಿಜಮ್ಭಿತವಿಜಮ್ಭನಂ ಅತಿವೇಲಂ ಏಕಾಕಾರೇನ ಠಪಿತಾನಂ ಸರೀರಾವಯವಾನಂ ಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಾಸು ಯೋಗ್ಯಭಾವಾಪಾದನತ್ಥಂ। ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಹನಾದನದನಂ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಮಿಗಜಾತಪರಿಹರಣತ್ಥಂ।

    Ayaṃ sīhaseyyāti ayaṃ evaṃ vuttā sīhaseyyā. ‘‘Tejussadattā’’ti iminā sīhassa abhīrubhāvaṃ dasseti. Bhīrukā hi sesamigā attano āsayaṃ pavisitvā santāsapubbakaṃ yathā tathā sayanti, sīho pana abhīrubhāvato satokārī bhikkhu viya satiṃ upaṭṭhāpetvāva sayati. Tenāha ‘‘purimapāde’’tiādi. Dakkhiṇe purimapāde vāmassa purimapādassa ṭhapanavasena dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā. Pacchimapādeti dve pacchimapāde. Vuttanayeneva idhāpi ekasmiṃ ṭhāne pādaṭṭhapanaṃ veditabbaṃ, ṭhitokāsasallakkhaṇaṃ abhīrubhāveneva. ‘‘Sīsaṃ pana ukkhipitvā’’tiādinā vuttā sīhakiriyā anutrāsapabujjhanaṃ viya abhīrubhāvasiddhā dhammatāvasenevāti veditabbā. Sīhavijambhitavijambhanaṃ ativelaṃ ekākārena ṭhapitānaṃ sarīrāvayavānaṃ gamanādikiriyāsu yogyabhāvāpādanatthaṃ. Tikkhattuṃ sīhanādanadanaṃ appesakkhamigajātapariharaṇatthaṃ.

    ಸೇತಿ ಅಬ್ಯಾವಟಭಾವೇನ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇಯ್ಯಾ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮೇವ ಸೇಯ್ಯಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸೇಯ್ಯಾ। ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನ್ತಿ? ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ತತೋ ಹಿ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಜಾತೋತಿ। ‘‘ತಯಿದಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ, ನ ಸೇಯ್ಯಾ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮನನ್ತರಾ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೯) ವಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿ ಏವ ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲಿಕಾವ ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚ ಭಗವಾ ಲೋಕಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಬಹುಲೋ ವಿಹಾಸಿ। ಅಗ್ಗಫಲವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದುಪಗಮನಲಕ್ಖಣಾ ಸೇಯ್ಯಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತವಸೇನ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಪಠಮಜಾತಿಸಮನ್ವಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯವುತ್ತಿಕಾ, ಏವಂ ಭಗವತೋ ಅರಿಯಜಾತಿಸಮನ್ವಯಂ ಯೇಭುಯ್ಯವುತ್ತಿಕಂ ಅಗ್ಗಫಲಭೂತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ‘‘ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ ಸೇಟ್ಠಸೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।

    Seti abyāvaṭabhāvena pavattati etthāti seyyā, catutthajjhānameva seyyā catutthajjhānaseyyā. Kiṃ pana taṃ catutthajjhānanti? Ānāpānacatutthajjhānaṃ, tato hi vuṭṭhahitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā bhagavā anukkamena aggamaggaṃ adhigantvā tathāgato jātoti. ‘‘Tayidaṃ padaṭṭhānaṃ nāma, na seyyā, tathāpi yasmā ‘catutthajjhānā vuṭṭhahitvā samanantarā bhagavā parinibbāyī’ti (dī. ni. 2.219) vakkhati, tasmā lokiyacatutthajjhānasamāpatti eva tathāgataseyyā’’ti keci, evaṃ sati parinibbānakālikāva tathāgataseyyāti āpajjati, na ca bhagavā lokiyacatutthajjhānasamāpajjanabahulo vihāsi. Aggaphalavasena pavattaṃ panettha catutthajjhānaṃ veditabbaṃ. Tattha yathā sattānaṃ niddupagamanalakkhaṇā seyyā bhavaṅgacittavasena hoti, sā ca nesaṃ paṭhamajātisamanvayā yebhuyyavuttikā, evaṃ bhagavato ariyajātisamanvayaṃ yebhuyyavuttikaṃ aggaphalabhūtaṃ catutthajjhānaṃ ‘‘tathāgataseyyā’’ti veditabbaṃ. Sīhaseyyā nāma seṭṭhaseyyāti āha ‘‘uttamaseyyā’’ti.

    ನತ್ಥಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಉಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅನುಟ್ಠಾನಾ, ಸೇಯ್ಯಾ, ತಂ ಅನುಟ್ಠಾನಸೇಯ್ಯಂ। ‘‘ಇತೋ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಉಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನುಟ್ಠಾನಸೇಯ್ಯುಪಗಮನೇ। ಕಾಯವಸೇನ ಅನುಟ್ಠಾನಂ, ನ ಚಿತ್ತವಸೇನ, ಚಿತ್ತವಸೇನ ಚ ಅನುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನಿದ್ದುಪಗಮನನ್ತಿ ತದಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿದ್ದಾವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭವಙ್ಗಸ್ಸಾತಿ ನಿದ್ದುಪಗಮನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ।

    Natthi etissā uṭṭhānanti anuṭṭhānā, seyyā, taṃ anuṭṭhānaseyyaṃ. ‘‘Ito uṭṭhahissāmī’’ti manasikārassa abhāvato ‘‘uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā’’ti na vuttaṃ.Etthāti etasmiṃ anuṭṭhānaseyyupagamane. Kāyavasena anuṭṭhānaṃ, na cittavasena, cittavasena ca anuṭṭhānaṃ nāma niddupagamananti tadabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niddāvasenā’’tiādi vuttaṃ. Bhavaṅgassāti niddupagamanalakkhaṇassa bhavaṅgassa.

    ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ವಿಕಸನವಸೇನ ಫುಲ್ಲಾ, ನ ಏಕದೇಸವಿಕಸನವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಮನ್ತತೋ ಪುಪ್ಫಿತಾ’’ತಿ। ಏಕಚ್ಛನ್ನಾತಿ ಸಮ್ಫುಲ್ಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ಏಕಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಛಾದಿತಾ। ಉಲ್ಲೋಕಪದುಮಾನೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಿ ವಿಯ ತಿಟ್ಠನಪದುಮಾನಿ। ಮೋರಪಿಞ್ಛಕಲಾಪೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಪುಪ್ಫಸಞ್ಛಾದಿತತ್ತಾ।

    Sabbapāliphullāti sabbatthakameva vikasanavasena phullā, na ekadesavikasanavasena. Tenāha ‘‘sabbe samantato pupphitā’’ti. Ekacchannāti samphullapupphehi ekākārena sabbattheva chāditā. Ullokapadumānīti heṭṭhā olokentāni viya tiṭṭhanapadumāni. Morapiñchakalāpo viya pañcavaṇṇapupphasañchāditattā.

    ನನ್ದಪೋಕ್ಖರಣೀಸಮ್ಭವಾನೀತಿ ನನ್ದಪೋಕ್ಖರಣೀತೀರಸಮ್ಭವಾನಿ। ಮಹಾತುಮ್ಬಮತ್ತನ್ತಿ ಆಳ್ಹಕಮತ್ತಂ। ಪವಿಟ್ಠಾನೀತಿ ಖಿತ್ತಾನಿ। ಸರೀರಮೇವ ಓಕಿರನ್ತೀತಿ ಸರೀರಮೇವ ಅಜ್ಝೋಕಿರನ್ತಿ।

    Nandapokkharaṇīsambhavānīti nandapokkharaṇītīrasambhavāni. Mahātumbamattanti āḷhakamattaṃ. Paviṭṭhānīti khittāni. Sarīrameva okirantīti sarīrameva ajjhokiranti.

    ದೇವತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪನಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನೀತಿ ಸಟ್ಠಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಯೋಜನಾನಿ ವಾಯನಕಸೇತವಣ್ಣಚನ್ದನಚುಣ್ಣಾನಿ। ದಿಬ್ಬಗನ್ಧಜಾಲಚುಣ್ಣಾನೀತಿ ದಿಬ್ಬಗನ್ಧದಿಬ್ಬಚುಣ್ಣಾನಿ। ಹರಿತಾಲಅಞ್ಜನಚುಣ್ಣಾದೀನಿಪಿ ದಿಬ್ಬಾನಿ ಪರಮಸುಗನ್ಧಾನಿ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಬ್ಬಗನ್ಧವಾಸವಿಕತಿಯೋ’’ತಿ।

    Devatānaṃupakappanacandanacuṇṇānīti saṭṭhipi paññāsampi yojanāni vāyanakasetavaṇṇacandanacuṇṇāni. Dibbagandhajālacuṇṇānīti dibbagandhadibbacuṇṇāni. Haritālaañjanacuṇṇādīnipi dibbāni paramasugandhāni evāti veditabbāni. Tenevāha ‘‘sabbadibbagandhavāsavikatiyo’’ti.

    ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ವಜ್ಜನ್ತಿ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ವಿಯ।

    Ekacakkavāḷe sannipatitvā antalikkhe vajjanti mahābhinikkhamanakāle viya.

    ತಾತಿ ದೇವತಾ। ಗನ್ಥಮಾನಾ ವಾತಿ ಮಾಲಂ ರಚನ್ತಿಯೋ ಏವ। ಅಪರಿನಿಟ್ಠಿತಾ ವಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿಯೋಸಿತಾ ಏವ। ಹತ್ಥೇನ ಹತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥೇನ ಪರಸ್ಸ ಹತ್ಥಂ। ಗೀವಾಯ ಗೀವನ್ತಿ ಕಣ್ಠಗಾಹವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಗೀವಾಯ ಪರಸ್ಸ ಗೀವಂ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಆಮಸಿತ್ವಾ। ಮಹಾಯಸೋ ಮಹಾಯಸೋತಿ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಲಾಪವಚನಂ।

    Tāti devatā. Ganthamānā vāti mālaṃ racantiyo eva. Apariniṭṭhitā vāti yathādhippāyaṃ pariyositā eva. Hatthena hatthanti attano hatthena parassa hatthaṃ. Gīvāya gīvanti kaṇṭhagāhavasena attano gīvāya parassa gīvaṃ. Gahetvāti āmasitvā. Mahāyaso mahāyasoti āmeḍitavasena aññamaññaṃ ālāpavacanaṃ.

    ೧೯೯. ಮಹನ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಹನ್ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಂ ಮಹನ್ತಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ದಿಸ್ವಾ।

    199.Mahantaṃ ussāhanti tathāgatassa pūjāsakkāravasena pavattiyamānaṃ mahantaṃ ussāhaṃ disvā.

    ಸಾಯೇವ ಪನ ಪಟಿಪದಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಏವ। ಅನುಚ್ಛವಿಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ನವವಿಧಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪತ್ತಾ।

    Sāyevapana paṭipadāti pubbabhāgapaṭipadā eva. Anucchavikattāti adhigantabbassa navavidhalokuttaradhammassa anurūpattā.

    ಸೀಲನ್ತಿ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಮಾಹ। ಆಚಾರಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಂ। ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುತೋತಿ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ, ತಾವ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಾ। ಇದಾನಿ ತಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ, ಅನ್ವಯತೋ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಜಿನಕಾಳಸುತ್ತನ್ತಿ ಜಿನಮಹಾವಡ್ಢಕಿನಾ ಠಪಿತಂ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಗಹೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸನ್ದಸ್ಸನಕಾಳಸುತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಮರಿಯಾದಂ, ಉಪಾಸಕೋಪಾಸಿಕಾವಾರೇಸು ‘‘ಗನ್ಧಪೂಜಂ ಮಾಲಾಪೂಜಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಪಕ್ಖೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀನಮ್ಪಿ ತಥಾಕರಣಂ ಅನುಞ್ಞಾತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Sīlanti cārittasīlamāha. Ācārapaññattīti cārittasīlaṃ. Yāva gotrabhutoti yāva gotrabhuñāṇaṃ, tāva pavattetabbā samathavipassanā sammāpaṭipadā. Idāni taṃ sammāpaṭipadaṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Jinakāḷasuttanti jinamahāvaḍḍhakinā ṭhapitaṃ vajjetabbagahetabbadhammasandassanakāḷasuttaṃ sikkhāpadamariyādaṃ, upāsakopāsikāvāresu ‘‘gandhapūjaṃ mālāpūjaṃ karotī’’ti vacanaṃ cārittasīlapakkhe ṭhapetvā karaṇaṃ sandhāya vuttaṃ, tena bhikkhubhikkhunīnampi tathākaraṇaṃ anuññātamevāti daṭṭhabbaṃ.

    ಅಯಞ್ಹೀತಿ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।

    Ayañhīti dhammānudhammapaṭipadaṃ sandhāya vadati.

    ಉಪವಾಣತ್ಥೇರವಣ್ಣನಾ

    Upavāṇattheravaṇṇanā

    ೨೦೦. ಅಪನೇಸೀತಿ ಠಿತಪ್ಪದೇಸತೋ ಯಥಾ ಅಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮಕಾಸಿ, ನ ಪನ ನಿಬ್ಭಚ್ಛಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆನನ್ದೋ’’ತಿಆದಿ। ವುತ್ತಸದಿಸಾ ವಾತಿ ಸಮಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭) ವುತ್ತಸದಿಸಾ ಏವ। ಆವಾರೇನ್ತೋತಿ ಛಾದೇನ್ತೋ।

    200.Apanesīti ṭhitappadesato yathā apagacchati, evamakāsi, na pana nibbhacchi. Tenāha ‘‘ānando’’tiādi. Vuttasadisā vāti samacittapariyāyadesanāyaṃ (a. ni. 2.37) vuttasadisā eva. Āvārentoti chādento.

    ಯಸ್ಮಾ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚೇತಿಯೇ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋವ ತೇಜುಸ್ಸದೋ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಅರಹನ್ತೋತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ।

    Yasmā kassapassabuddhassa cetiye ārakkhadevatā ahosi, tasmā therova tejussado, na aññe arahantoti ānetvā yojanā.

    ಇದಾನಿ ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸಿಮ್ಹಿ ಕಿರ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಗೋಬಲೀಬದ್ದಞಾಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಭುಮ್ಮದೇವತಾದೀನಮ್ಪಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ। ತೇಸಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ।

    Idāni āgamanato paṭṭhāya tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘vipassimhi kira sammāsambuddhe’’tiādi āraddhaṃ. ‘‘Cātumahārājikā devatā’’ti idaṃ gobalībaddañāyena gahetabbaṃ bhummadevatādīnampi tappariyāpannattā. Tesaṃ manussānaṃ.

    ತತ್ಥಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚೇತಿಯೇ।

    Tatthāti kassapassa bhagavato cetiye.

    ೨೦೧. ಅಧಿವಾಸೇನ್ತೀತಿ ರೋಚೇನ್ತಿ।

    201.Adhivāsentīti rocenti.

    ಛಿನ್ನಪಾತೋ ವಿಯ ಛಿನ್ನಪಾತೋ, ತಂ ಛಿನ್ನಪಾತಂ, ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಯಂ। ಆವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ಪತಿತಾ, ತತೋ ಕತಿಪಯರತನಟ್ಠಾನಂ ವಟ್ಟನವಸೇನೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುನ ಯಥಾಪತಿತಮೇವ ಠಾನಂ ವಟ್ಟನವಸೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆವಟ್ಟನ್ತಿಯೋ ಪತಿತಟ್ಠಾನಮೇವ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ವಿವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಯತ್ಥ ಪತಿತಾ, ತತೋ ವಿನಿವಟ್ಟನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪತಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪರಭಾಗಂ ವಟ್ಟಮಾನಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ಪುರತೋ ವಟ್ಟನಂ ಆವಟ್ಟನಂ, ಇತರಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವಿವಟ್ಟನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದೇವತಾ ಧಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಉದಕಂ ವಿಯ ಓಸೀದನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಕತಿಪಥವಿಯಂ। ದೇವತಾ ಓಸೀದನ್ತಿ ಧಾತೂನಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಾಲಭಾವತೋ। ಪಥವಿಯಂ ಪಥವಿಂ ಮಾಪೇಸುನ್ತಿ ಪಕತಿಪಥವಿಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಪಥವಿಂ ಮಾಪೇಸುಂ।

    Chinnapāto viya chinnapāto, taṃ chinnapātaṃ, bhāvanapuṃsakaniddeso yaṃ. Āvaṭṭantīti abhimukhabhāvena vaṭṭanti. Yattha patitā, tato katipayaratanaṭṭhānaṃ vaṭṭanavaseneva gantvā puna yathāpatitameva ṭhānaṃ vaṭṭanavasena āgacchanti. Tenāha ‘‘āvaṭṭantiyopatitaṭṭhānameva āgacchantī’’ti. Vivaṭṭantīti yattha patitā, tato vinivaṭṭanti. Tenāha ‘‘patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchantī’’ti. Purato vaṭṭanaṃ āvaṭṭanaṃ, itaraṃ tividhampi vivaṭṭananti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Devatā dhāretuṃ na sakkoti udakaṃ viya osīdanato. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Tatthāti pakatipathaviyaṃ. Devatā osīdanti dhātūnaṃ saṇhasukhumālabhāvato. Pathaviyaṃpathaviṃ māpesunti pakatipathaviyaṃ attano sarīraṃ dhāretuṃ samatthaṃ iddhānubhāvena pathaviṃ māpesuṃ.

    ಕಾಮಂ ದೋಮನಸ್ಸೇ ಅಸತಿಪಿ ಏಕಚ್ಚೋ ರಾಗೋ ಹೋತಿಯೇವ, ರಾಗೇ ಪನ ಅಸತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ತದೇಕಟ್ಠಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ವೀತರಾಗಾತಿ ಪಹೀನದೋಮನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸಿಲಾಥಮ್ಭಸದಿಸಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ।

    Kāmaṃ domanasse asatipi ekacco rāgo hotiyeva, rāge pana asati domanassassa asambhavo evāti tadekaṭṭhabhāvatoti āha ‘‘vītarāgāti pahīnadomanassā’’ti. Silāthambhasadisā iṭṭhāniṭṭhesu nibbikāratāya.

    ಚತುಸಂವೇಜನೀಯಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ

    Catusaṃvejanīyaṭṭhānavaṇṇanā

    ೨೦೨. ಅಪಾರಗಙ್ಗಾಯಾತಿ ಗಙ್ಗಾಯ ಓರಮ್ಭಾಗೇ। ‘‘ಸಙ್ಕಾರಛಡ್ಡಕಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ವತ್ತಕರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಏವಂ ದ್ವೀಸು ಕಾಲೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಧಿಗತಂ।

    202.Apāragaṅgāyāti gaṅgāya orambhāge. ‘‘Saṅkārachaḍḍakasammajjaniyo gahetvā’’tiādi attano attano vasanaṭṭhāne vattakaraṇākāradassanaṃ. ‘‘Evaṃ dvīsu kālesū’’tiādi nidassanatthaṃ paccāmasanaṃ, taṃ heṭṭhā adhigataṃ.

    ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ ಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೋ ಭಾವನೀಯ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮನಸಾ ಭಾವಿತೇ ಸಮ್ಭಾವಿತೇ’’ತಿ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಭಾವನಂ, ವಡ್ಢನಞ್ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಪಹಾನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ।

    Kammasādhano sambhāvanattho bhāvanīya-saddoti āha ‘‘manasā bhāvite sambhāvite’’ti. Dutiyavikappe pana bhāvanaṃ, vaḍḍhanañca paṭipakkhapahānatoti āha ‘‘ye vā’’tiādi.

    ಬುದ್ಧಾದೀಸು ತೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ, ನ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಮತ್ತೇನ। ಸಾ ಚಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಫಲೇನ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಂವೇಗೋ ನಾಮ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ, ಅಭಿಜಾತಿಟ್ಠಾನಾದೀನಿಪಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತೂನಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಂವೇಗಜನಕಾನೀ’’ತಿ।

    Buddhādīsu tīsu vatthūsu pasannacittassa, na kammaphalasaddhāmattena. Sā cassa saddhāsampadā evaṃ veditabbāti phalena hetuṃ dassento ‘‘vattasampannassā’’ti āha. Saṃvego nāma sahottappañāṇaṃ, abhijātiṭṭhānādīnipi tassa uppattihetūni bhavantīti āha ‘‘saṃvegajanakānī’’ti.

    ಚೇತಿಯಪೂಜನತ್ಥಂ ಚಾರಿಕಾ ಚೇತಿಯಚಾರಿಕಾ। ಸಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವ ಬುದ್ಧಗುಣಾರಮ್ಮಣಾಯ ಕುಸಲಚೇತನಾಯ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಯಭಾವತೋ।

    Cetiyapūjanatthaṃ cārikā cetiyacārikā. Sagge patiṭṭhahissantiyeva buddhaguṇārammaṇāya kusalacetanāya saggasaṃvattaniyabhāvato.

    ಆನನ್ದಪುಚ್ಛಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Ānandapucchākathāvaṇṇanā

    ೨೦೩. ಏತ್ಥಾತಿ ಮಾತುಗಾಮೇ। ಅಯಂ ಉತ್ತಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಯದಿದಂ ಅದಸ್ಸನಂ, ದಸ್ಸನಮೂಲಕತ್ತಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಾನಂ। ಲೋಭೋತಿ ಕಾಮರಾಗೋ। ಚಿತ್ತಚಲನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಾಯಕರೋ ಚಿತ್ತಕ್ಖೋಭೋ। ಮುರುಮುರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸಅಟ್ಠಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಖಾದನೇ ಅನುರವದಸ್ಸನಂ। ಅಪರಿಮಿತಂ ಕಾಲಂ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನದುಕ್ಖಾನುಭವನಂ। ವಿಸ್ಸಾಸೋತಿ ವಿಸಙ್ಗೋ ಘಟ್ಟನಾಭಾವೋ। ಓತಾರೋತಿ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ। ಅಸಿಹತ್ಥೇನ ವೇರೀಪುರಿಸೇನ, ಪಿಸಾಚೇನಾಪಿ ಖಾದಿತುಕಾಮೇನ। ಆಸೀದೇತಿ ಅಕ್ಕಮನಾದಿವಸೇನ ಬಾಧೇಯ್ಯ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ। ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಿ ಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ। ಸತೀತಿ ವಾ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಾ।

    203.Etthāti mātugāme. Ayaṃ uttamā paṭipatti,yadidaṃ adassanaṃ, dassanamūlakattā tappaccayānaṃ sabbānatthānaṃ. Lobhoti kāmarāgo. Cittacalanā paṭipattiantarāyakaro cittakkhobho. Murumurāpetvāti saaṭṭhikaṃ katvā khādane anuravadassanaṃ. Aparimitaṃ kālaṃ dukkhānubhavanaṃ aparicchinnadukkhānubhavanaṃ. Vissāsoti visaṅgo ghaṭṭanābhāvo. Otāroti tattha cittassa anuppaveso. Asihatthena verīpurisena, pisācenāpi khāditukāmena. Āsīdeti akkamanādivasena bādheyya. Assāti mātugāmassa. Pabbajitehi kattabbakammanti āmisapaṭiggahaṇādi pabbajitehi kātabbaṃ kammaṃ. Satīti vā kāyagatāsati upaṭṭhāpetabbā.

    ೨೦೪. ಅತನ್ತಿಬದ್ಧಾತಿ ಅಭಾರವಹಾ। ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತಾ।

    204.Atantibaddhāti abhāravahā. Pesitacittāti nibbānaṃ pati pesitacittā.

    ೨೦೫. ವಿಹತೇನಾತಿ ಕಪ್ಪಾಸವಿಹನನಧನುನಾ ಪಬ್ಬಜಟಾನಂ ವಿಜಟನವಸೇನ ಹತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಪೋಥಿತೇನಾ’’ತಿ, ಅಸಙ್ಕರಣವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಪೋಥಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ದಸ್ಸನೀಯಸಂವೇಜನೀಯಟ್ಠಾನಕಿತ್ತನೇನ ಚ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಕಥಿತಂ।

    205.Vihatenāti kappāsavihananadhanunā pabbajaṭānaṃ vijaṭanavasena hatena. Tenāha ‘‘supothitenā’’ti, asaṅkaraṇavasena suṭṭhu pothitenāti attho, dassanīyasaṃvejanīyaṭṭhānakittanena ca vasanaṭṭhānaṃ kathitaṃ.

    ಆನನ್ದಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ

    Ānandaacchariyadhammavaṇṇanā

    ೨೦೭. ಥೇರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ತತ್ಥ ಅದಿಸ್ವಾ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಠಿತಟ್ಠಾನಂ, ಪವತ್ತಿಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ।

    207.Theraṃ adisvā āmantesīti tattha adisvā āvajjanto therassa ṭhitaṭṭhānaṃ, pavattiñca ñatvā āmantesi.

    ಕಾಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಹಿತಭಾವೋ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಹಿತವುದ್ಧಿಯಾ ಕತೇನಾ’’ತಿ। ಸುಖಭಾವೋ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಾಭಾವೋ, ಚೇತಸಿಕಸುಖಭಾವೋ ಚೇತಸಿಕಸುಖಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸೇನೇವ ಕತೇನಾ’’ತಿ। ಆವಿರಹೋವಿಭಾಗತೋ ಅದ್ವಯಭಾವತೋ ಅದ್ವಯೇನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ಥು ಖೇತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಥೇರಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ‘‘ಏತ್ತಕಮಿದ’’ನ್ತಿ ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಪಮಾಣವಿರಹಿತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ।

    Kāyakammassa hitabhāvo hitajjhāsayena pavattitattāti āha ‘‘hitavuddhiyā katenā’’ti. Sukhabhāvo kāyikadukkhābhāvo, cetasikasukhabhāvo cetasikasukhasamuṭṭhitattā cāti vuttaṃ ‘‘sukhasomanasseneva katenā’’ti. Āvirahovibhāgato advayabhāvato advayenāti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Satthu khettabhāvasampattiyā, therassa ajjhāsayasampattiyā ca ‘‘ettakamida’’nti pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyatāya pamāṇavirahitattā tassa kammassāti āha ‘‘cakkavāḷampī’’tiādi.

    ಏವಂ ಪವತ್ತಿತೇನಾತಿ ಏವಂ ಓದಿಸ್ಸಕಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೇನ। ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಏತೇನಾತಿ ಕತಪುಞ್ಞೋ, ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ।

    Evaṃ pavattitenāti evaṃ odissakamettābhāvanāya vasena pavattitena. Vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ kataṃ upacitaṃ puññaṃ etenāti katapuñño, arahattādhigamāya katādhikāroti attho. Tenāha ‘‘abhinīhārasampannosīti dassetī’’ti.

    ೨೦೮. ಕತ್ಥಚಿ ಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಂ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪತ್ಥರನ್ತೋ ವಿಯ, ಪಟಿಸಂಹಟಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಂ ಆಕಾಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಚತುಸಟ್ಠಾಧಿಕಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧಂ ಚಕ್ಕವಾಳಗಿರಿಂ ಅಧೋ ಓಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಾಧಿಕಸಹಸ್ಸಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧಂ ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಸತಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಂ ಮಹಾಜಮ್ಬುಂ ಖನ್ಧೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಾಲೇನ್ತೋ ವಿಯಾತಿ ಪಞ್ಚ ಹಿ ಉಪಮಾ ಹಿ ಥೇರಸ್ಸ ಗುಣಕಥಾ ಮಹನ್ತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದುಕ್ಕಟಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಆಗತಾವ। ಏತೇನೇವ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಅಹಂ ಏತರಹಿ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪), ‘‘ಸದೇವಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೧೧) ಚ ಏವಂ ಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಬ್ಯತ್ತೋತಿ ಖನ್ಧಕೋಸಲ್ಲಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಮೇಧಾವೀತಿ ಮೇಧಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಮ್ಮಾಭಾವಿತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ।

    208. Katthaci saṅkucitaṃ hutvā ṭhitaṃ mahāpathaviṃ pattharanto viya, paṭisaṃhaṭaṃ hutvā ṭhitaṃ ākāsaṃ vitthārento viya, catusaṭṭhādhikayojanasatasahassubbedhaṃ cakkavāḷagiriṃ adho osārento viya, aṭṭhasaṭṭhādhikasahassayojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ ukkhipento viya, satayojanāyāmavitthāraṃ mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viyāti pañca hi upamā hi therassa guṇakathā mahantabhāvadassanatthañceva aññesaṃ dukkaṭabhāvadassanatthañca āgatāva. Eteneva cāti ca-saddena ‘‘ahaṃ etarahi arahaṃ sammāsambuddho’’ (dī. ni. 2.4), ‘‘sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 5.11) ca evaṃ ādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Byattoti khandhakosallādisaṅkhātena veyyattiyena samannāgato. Medhāvīti medhāsaṅkhātāya sammābhāvitāya paññāya samannāgato.

    ೨೦೯. ಪಟಿಸನ್ಥಾರಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಉಪಗತಾನಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಚೇವ ಚಿತ್ತರುಚಿವಸೇನ ಚ ಯಥಾಕಾಲಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿಯೇವ, ಉಪಾಸಕೋಪಾಸಿಕಾನಂ ಪನ ಉಪನಿಸಿನ್ನಕಥಾವಸೇನ।

    209.Paṭisanthāradhammanti pakaticārittavasena vuttaṃ, upagatānaṃ pana bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca pucchāvissajjanavasena ceva cittarucivasena ca yathākālaṃ dhammaṃ desetiyeva, upāsakopāsikānaṃ pana upanisinnakathāvasena.

    ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತದೇಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Mahāsudassanasuttadesanāvaṇṇanā

    ೨೧೦. ಖುದ್ದಕ-ಸದ್ದೋ ಪತಿರೂಪವಾಚೀ, ಕ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖುದ್ದಕನಗರಕೇತಿ ನಗರಪತಿರೂಪಕೇ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಖುದ್ದಕನಗರಕೇ’’ತಿ। ಧುಪರವಿಸಾಲಸಣ್ಠಾನತಾಯ ತಂ ‘‘ಉಜ್ಜಙ್ಗಲನಗರಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸಮನಗರಕೇ’’ತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಮಹಾನಗರಾನಂ ಏಕದೇಸಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಸಾಖಾಸದಿಸೇ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಖುದ್ದಕನಗರಕೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಉಜ್ಜಙ್ಗಲನಗರಕೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಭೂಮಿವಿಪತ್ತಿಯಾ ನಿಹೀನಭಾವೋ, ‘‘ಸಾಖಾನಗರಕೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಧಾನಭಾವೋ। ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾತಿ ವಿಭವಸಾರಾದಿನಾ ಸಾರಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ।

    210.Khuddaka-saddo patirūpavācī, ka-saddo appatthoti āha ‘‘khuddakanagaraketi nagarapatirūpake sambādhe khuddakanagarake’’ti. Dhuparavisālasaṇṭhānatāya taṃ ‘‘ujjaṅgalanagaraka’’nti vuttanti āha ‘‘visamanagarake’’ti. Aññesaṃ mahānagarānaṃ ekadesappamāṇatāya sākhāsadise. Ettha ca ‘‘khuddakanagarake’’ti iminā tassa nagarassa appakabhāvo vutto, ‘‘ujjaṅgalanagarake’’ti iminā bhūmivipattiyā nihīnabhāvo, ‘‘sākhānagarake’’ti iminā appadhānabhāvo. Sārappattāti vibhavasārādinā sāramahattaṃ pattā.

    ಕಹಾಪಣಸಕಟನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ದ್ವಿಕುಮ್ಭಂ ಸಕಟಂ। ಕುಮ್ಭೋ ಪನ ದಸಮ್ಬಣೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ದ್ವೇ ಪವಿಸನ್ತೀತಿ ದ್ವೇ ಕಹಾಪಣಸಕಟಾನಿ ದ್ವೇ ಆಯವಸೇನ ಪವಿಸನ್ತಿ।

    Kahāpaṇasakaṭanti ettha ‘‘dvikumbhaṃ sakaṭaṃ. Kumbho pana dasambaṇo’’ti vadanti. Dve pavisantīti dve kahāpaṇasakaṭāni dve āyavasena pavisanti.

    ಸುಭಿಕ್ಖಾತಿ ಸುಲಭಾಹಾರಾ, ಸುನ್ದರಾಹಾರಾ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ। ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೇತಿ ರವಸಾರಿನಾ ತುಟ್ಠಭಾವೇನ ಕೋಞ್ಚನಾದಂ ಕರೋನ್ತೇ। ಅವಿವಿತ್ತಾತಿ ಅಸುಞ್ಞಾ, ಕದಾಚಿ ರಥೋ ಪಠಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಅಞ್ಞೋ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಕದಾಚಿ ದುತಿಯಂ ವುತ್ತರಥೋ ಪಠಮಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಇತರೋ ತಂ ಅನುಬನ್ಧತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನುಬನ್ಧಮಾನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಕುಸಾವತೀನಗರೇ। ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ ಚೇವ ಇದ್ಧಾದಿಭಾವತೋ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಪಯೋಜಿತಾನೇವ ಭೇರಿಆದೀನಿ ತೂರಿಯಾನಿ, ಸಮ್ಮ ಸಮ್ಮಾತಿ ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಿಯಾಲಾಪಸದ್ದೋ ಸಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ। ಕಂಸತಾಳಾದಿಸಬ್ಬತಾಳಾವಚರಸದ್ದೋ ತಾಳ-ಸದ್ದೋ, ಕೂಟಭೇರಿ-ಸದ್ದೋ ಕುಮ್ಭಥೂಣಸದ್ದೋ।

    Subhikkhāti sulabhāhārā, sundarāhārā ca. Tenāha ‘‘khajjabhojjasampannā’’ti. Saddaṃ karonteti ravasārinā tuṭṭhabhāvena koñcanādaṃ karonte. Avivittāti asuññā, kadāci ratho paṭhamaṃ gacchati, taṃ añño anubandhanto gacchati, kadāci dutiyaṃ vuttaratho paṭhamaṃ gacchati, itaro taṃ anubandhati evaṃ aññamaññaṃ anubandhamānā. Etthāti kusāvatīnagare. Tassa mahantabhāvato ceva iddhādibhāvato ca niccaṃ payojitāneva bheriādīni tūriyāni, samma sammāti vā aññamaññaṃ piyālāpasaddo samma-saddo. Kaṃsatāḷādisabbatāḷāvacarasaddo tāḷa-saddo, kūṭabheri-saddo kumbhathūṇasaddo.

    ಏವರೂಪಾ ಸದ್ದಾ ಹೋನ್ತಿ ಕಚವರಾಕಿಣ್ಣವೀಥಿತಾಯ, ಅರಞ್ಞೇ ಕನ್ದಮೂಲಪಣ್ಣಾದಿಗ್ಗಹಣಾಯ, ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಜೀವಿಕತಾಯ ಚಾತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಇಧ ನ ಏವಂ ಅಹೋಸಿ ದೇವಲೋಕೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಕತಾಯ।

    Evarūpāsaddā honti kacavarākiṇṇavīthitāya, araññe kandamūlapaṇṇādiggahaṇāya, tattha dukkhajīvikatāya cāti yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Idha na evaṃ ahosi devaloke viya sabbaso paripuṇṇasampattikatāya.

    ಮಹನ್ತಂ ಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ದೇವತಾನಂ, ಉಪಾಸಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಮಹತೀ ಉಗ್ಘೋಸನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ ತೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಪೇಸೇಸಿ। ಪೇಸೇನ್ತೋ ಚ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಭಗವಾ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಾರೋಚೇಸಿ, ನೇಸಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಮಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಖೋ ವಾಸೇಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಸನಂ ಪೇಸೇಸಿ।

    Mahantaṃ kolāhalanti saddhāsampannānaṃ devatānaṃ, upāsakānañca vasena purato purato mahatī ugghosanā hoti. Tattha bhagavantaṃ uddissa katassa vihārassa abhāvato, bhikkhusaṅghassa ca mahantabhāvato te āgantvā…pe… pesesi. Pesento ca ‘‘kathañhi nāma bhagavā pacchime kāle attano pavattiṃ amhākaṃ nārocesi, nesaṃ domanassaṃ mā ahosī’’ti ‘‘ajja kho vāseṭṭhā’’tiādinā sāsanaṃ pesesi.

    ಮಲ್ಲಾನಂ ವನ್ದನಾವಣ್ಣನಾ

    Mallānaṃ vandanāvaṇṇanā

    ೨೧೧. ಅಘಂ ದುಕ್ಖಂ ಆವೇನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ಅಘಾವಿನೋ, ಪಾಕಟೀಭೂತದುಕ್ಖಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖಾ’’ತಿ। ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಭಾವೇನ ಕುಲಂ ಪರಿವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕುಲಪರಿವತ್ತಂ। ತಂ ತಂಕುಲೀನಭಾಗೇನ ಠಿತೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ‘‘ಕುಲಪರಿವತ್ತಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಲಪರಿವತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತೇ ಪನ ತಂತಂಕುಲಪರಿವತ್ತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಮಲ್ಲರಾಜಾನೋ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ವೀಥಿಆದಿಸಭಾಗೇನ ವಸನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೀಥಿಸಭಾಗೇನ ಚೇವ ರಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನ ಚಾ’’ತಿ।

    211. Aghaṃ dukkhaṃ āventi pakāsentīti aghāvino, pākaṭībhūtadukkhāti āha ‘‘uppannadukkhā’’ti. Ñātisālohitabhāvena kulaṃ parivattati etthāti kulaparivattaṃ. Taṃ taṃkulīnabhāgena ṭhito sattanikāyo ‘‘kulaparivattaso’’ti vuttanti āha ‘‘kulaparivatta’’nti. Te pana taṃtaṃkulaparivattaparicchinnā mallarājāno tasmiṃ nagare vīthiādisabhāgena vasantīti vuttaṃ ‘‘vīthisabhāgena ceva racchāsabhāgena cā’’ti.

    ಸುಭದ್ದಪರಿಬ್ಬಾಜಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

    Subhaddaparibbājakavatthuvaṇṇanā

    ೨೧೨. ಕಙ್ಖಾ ಏವ ಕಙ್ಖಾಧಮ್ಮೋ। ಏಕತೋ ವಾತಿ ಭೂಮಿಂ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸಾಧಾರಣತೋವ। ಬೀಜತೋ ಚ ಅಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹಾರಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದಾನಂ ಬೀಜಗ್ಗಂ। ಗಬ್ಭಕಾಲೇತಿ ಗಬ್ಭಧಾರಣತೋ ಪರಂ ಖೀರಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಖೀರಂ ನಿಹರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುಥುಕಕಾಲೇತಿ ಸಸ್ಸಾನಂ ನಾತಿಪಕ್ಕೇ ಪುಥುಕಯೋಗ್ಯಫಲಕಾಲೇ। ಲಾಯನಗ್ಗನ್ತಿ ಪಕ್ಕಸ್ಸ ಸಸ್ಸಸ್ಸ ಲವನೇ ಲವನಾರಮ್ಭೇ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ। ಲುನಸ್ಸ ಸಸ್ಸಸ್ಸ ವೇಣಿವಸೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪನಂ ವೇಣಿಕರಣಂ। ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಭೇ ದಾನಂ ವೇಣಗ್ಗಂ। ವೇಣಿಯೋ ಪನ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ರಾಸಿಕರಣಂ ಕಲಾಪೋ। ತತ್ಥ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಕಲಾಪಗ್ಗಂ। ಕಲಾಪತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮದ್ದನೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಖಲಗ್ಗಂ। ಮದ್ದಿತಂ ಓಫುಣಿತ್ವಾ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ರಾಸಿಕರಣೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಖಲಭಣ್ಡಗ್ಗಂ। ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಖಲತೋ ಕೋಟ್ಠೇ ಪಕ್ಖಿಪನೇ ಅಗ್ಗದಾನಂ ಕೋಟ್ಠಗ್ಗಂ। ಉದ್ಧರಿತ್ವಾತಿ ಕೋಟ್ಠತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ।

    212. Kaṅkhā eva kaṅkhādhammo. Ekato vāti bhūmiṃ avibhajitvā sādhāraṇatova. Bījato ca aggaṃ gahetvā āhāraṃ sampādetvā dānaṃ bījaggaṃ. Gabbhakāleti gabbhadhāraṇato paraṃ khīraggahaṇakāle. Tenāha ‘‘gabbhaṃ phāletvā khīraṃ niharitvā’’tiādi. Puthukakāleti sassānaṃ nātipakke puthukayogyaphalakāle. Lāyanagganti pakkassa sassassa lavane lavanārambhe dānaṃ adāsi. Lunassa sassassa veṇivasena bandhitvā ṭhapanaṃ veṇikaraṇaṃ. Tassa ārambhe dānaṃ veṇaggaṃ. Veṇiyo pana ekato katvā rāsikaraṇaṃ kalāpo. Tattha aggadānaṃ kalāpaggaṃ. Kalāpato nīharitvā maddane aggadānaṃ khalaggaṃ. Madditaṃ ophuṇitvā dhaññassa rāsikaraṇe aggadānaṃ khalabhaṇḍaggaṃ. Dhaññassa khalato koṭṭhe pakkhipane aggadānaṃ koṭṭhaggaṃ. Uddharitvāti koṭṭhato uddharitvā.

    ‘‘ನವ ಅಗ್ಗದಾನಾನಿ ಅದಾಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಅಗ್ಗತೋವ ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗಗ್ಗದಾನವಸೇನ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕತೂಪಚಿತತ್ತಾ, ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ತಥಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ತಸ್ಸ ಭಾಜನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಂ ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿ। ಓಹೀಯಿತ್ವಾ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ।

    ‘‘Navaaggadānāni adāsī’’ti iminā ‘‘kathaṃ nu kho ahaṃ satthu santike aggatova mucceyya’’nti aggaggadānavasena vivaṭṭūpanissayassa kusalassa katūpacitattā, ñāṇassa ca tathā paripākaṃ gatattā aggadhammadesanāya tassa bhājanabhāvaṃ dasseti. Tenāha ‘‘imaṃ aggadhammaṃ tassa desessāmī’’tiādi. Ohīyitvā saṅkocaṃ āpajjitvā.

    ೨೧೩. ಅಞ್ಞಾತುಕಾಮೋವ ನ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಂ ಪರಾಮಾಸೀ। ಅಬ್ಭಞ್ಞಿಂಸೂತಿ ಸನ್ದೇಹಜಾತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಚನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಜಾನಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ। ತೇನಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ನ ಅಬ್ಭಞ್ಞಿಂಸೂ’’ತಿ। ನೇಸನ್ತಿ ಪೂರಣಾದೀನಂ। ಸಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಕರೋತೋ ಖೋ ಮಹಾರಾಜ ಕಾರಯತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬) ಪಟಿಞ್ಞಾತಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪಟಿಞ್ಞಾ ಏವ ವಾ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಿದ್ಧನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ ವಟ್ಟತೋ ನಿಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ। ಸಾಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತ್ಥಾಭಾವತೋತಿ ಸುಭದ್ದಸ್ಸ ಸಾಧೇತಬ್ಬಅತ್ಥಾಭಾವತೋ। ಓಕಾಸಾಭಾವತೋತಿ ತಥಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಅವಸರಾಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಓಕಾಸಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಠಮಯಾಮಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    213.Aññātukāmova na sandiṭṭhiṃ parāmāsī. Abbhaññiṃsūti sandehajātassa pucchāvacananti katvā jāniṃsūti atthamāha. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘sabbeva na abbhaññiṃsū’’ti. Nesanti pūraṇādīnaṃ. Sā paṭiññāti ‘‘karoto kho mahārāja kārayato’’tiādinā (dī. ni. 1.166) paṭiññātā, sabbaññupaṭiññā eva vā. Niyyānikāti sappāṭihāriyā, tesaṃ vā siddhantasaṅkhātā paṭiññā vaṭṭato nissaraṇaṭṭhena niyyānikāti. Sāsanassa sampattiyā tesaṃ sabbaññutaṃ, tabbipariyāyato ca asabbaññutaṃ gacchatīti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Atthābhāvatoti subhaddassa sādhetabbaatthābhāvato. Okāsābhāvatoti tathā vitthāritaṃ katvā dhammaṃ desetuṃ avasarābhāvato. Idāni tameva okāsābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘paṭhamayāmasmi’’ntiādi vuttaṃ.

    ೨೧೪. ಯೇಸಂ ಸಮಣಭಾವಕರಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಪಾದನೇನ ಸಮಣೋ, ತೇ ಪನ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಾಳಿಯಂ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಣಾ ವುತ್ತಾತಿ ತೇ ಬಾಹಿರಸಮಯೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮೋ ಸೋತಾಪನ್ನಸಮಣೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುರಿಮದೇಸನಾಯಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಸುಭದ್ದ, ಧಮ್ಮವಿನಯೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾಯ ದೇಸನಾಯ। ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ, ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವೀಯತೀತಿ ಪಠಮನಯೋಪೇತ್ಥ ‘‘ಪುರಿಮದೇಸನಾಯಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅತ್ತನೋ ಸಾಸನಂ ನಿಯಮೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋ’’ತಿ ಯೋಜನಾ। ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೇಹೀತಿ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕವಿಪಸ್ಸಕೇಹಿ, ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸಕೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಟ್ಠಪಿತವಿಪಸ್ಸನೇ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಗನ್ಥೋಪಿ ನತ್ಥೇವಾತಿ ಅವಿಸೇಸವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಧಿಗತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ತದತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಗತೋ, ನ ಉಪರಿಮಗ್ಗೋ, ಸೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇ ಠಿತೋ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾಯ ತಸ್ಸ, ತತ್ಥ ವಾ ಸಿದ್ಧಿತೋ ಠಿತಪುಬ್ಬೋ ಭೂತಪುಬ್ಬಗತಿಯಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ನ ಸೇಸಅರಿಯಾ ಭೂಮನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಟ್ಠಾನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಥೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಂ ಕರೇಯ್ಯ, ನ ಅಟ್ಠಮಕೋ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಮಗ್ಗಟ್ಠೇಸೂತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಗುಣಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಗುಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಏತೇನೇವ ‘‘ಅವಿಸೇಸವಚನ’’ನ್ತಿ ವಾದೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    214. Yesaṃ samaṇabhāvakarānaṃ dhammānaṃ sampādanena samaṇo, te pana ukkaṭṭhaniddesena ariyamaggadhammāti catumaggasaṃsiddhiyā pāḷiyaṃ cattāro samaṇā vuttāti te bāhirasamaye sabbena sabbaṃ natthīti dassento ‘‘paṭhamo sotāpannasamaṇo’’tiādimāha. Purimadesanāyāti ‘‘yasmiñca kho, subhadda, dhammavinaye’’tiādinā vuttāya desanāya. Byatirekato, anvayato ca adhippeto attho vibhāvīyatīti paṭhamanayopettha ‘‘purimadesanāyā’’ti padena saṅgahito vāti daṭṭhabbo. Attano sāsanaṃ niyamento āha ‘‘imasmiṃ kho’’ti yojanā. Āraddhavipassakehīti samādhikammikavipassakehi, sikhāppattavipassake sandhāya vuttaṃ, na paṭṭhapitavipassane. Apare pana ‘‘bāhirakasamaye vipassanārambhassa ganthopi natthevāti avisesavacanameta’’nti vadanti. Adhigataṭṭhānanti adhigatassa kāraṇaṃ, tadatthaṃ pubbabhāgapaṭipadanti attho, yena sotāpattimaggo adhigato, na uparimaggo, so sotāpattimagge ṭhito akuppadhammatāya tassa, tattha vā siddhito ṭhitapubbo bhūtapubbagatiyāti sotāpattimaggaṭṭho sotāpanno, na sesaariyā bhūmantaruppattito. Sotāpanno hi attanā adhigataṭṭhānaṃ sotāpattimaggaṃ aññassa kathetvā sotāpattimaggaṭṭhaṃ kareyya, na aṭṭhamako asambhavato. Esa nayo sesamaggaṭṭhesūti etthāpi imināva nayena attho veditabbo. Paguṇaṃ kammaṭṭhānanti attano paguṇaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ, eteneva ‘‘avisesavacana’’nti vādo paṭikkhittoti daṭṭhabbo.

    ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾವಬೋಧನೇ ‘‘ಕುಸಲಂ ಛೇಕಂ ನಿಪುಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ತತ್ಥ ಅಸಙ್ಗಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಸಮಧಿಕಾನಿ ಏಕೇನ ವಸ್ಸೇನ। ಞಾಯನ್ತಿ ಏತೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಯಾಥಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಞಾಯೋ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪದಿಸ್ಸತಿ ಏತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಪದೇಸೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪದೇಸೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇ’’ತಿ। ಸಮಣೋಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪದೇಸವತ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪದೇಸವತ್ತಿ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Sabbaññutaññāṇaṃadhippetaṃ. Tañhi sabbañeyyadhammāvabodhane ‘‘kusalaṃ chekaṃ nipuṇa’’nti vuccati tattha asaṅgaappaṭihataṃ pavattatīti katvā. Samadhikāni ekena vassena. Ñāyanti etena catusaccadhammaṃ yāthāvato paṭivijjhantīti ñāyo, lokuttaramaggoti āha ‘‘ariyamaggadhammassā’’ti. Padissati etena ariyamaggo paccakkhato dissatīti padeso, vipassanāti vuttaṃ ‘‘padese vipassanāmagge’’ti. Samaṇopīti ettha pi-saddo ‘‘padesavattī’’ti etthāpi ānetvā sambandhitabboti āha ‘‘padesavatti…pe… natthīti vuttaṃ hotī’’ti.

    ೨೧೫. ಸೋತಿ ತಥಾವುತ್ತೋ ಅನ್ತೇವಾಸೀ। ತೇನಾತಿ ಆಚರಿಯೇನ। ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ ಪರಪಬ್ಬಾಜನಾದೀಸು ನಿಯುತ್ತತ್ತಾ।

    215.Soti tathāvutto antevāsī. Tenāti ācariyena. Attano ṭhāne ṭhapito hoti parapabbājanādīsu niyuttattā.

    ಸಕ್ಖಿಸಾವಕೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಾವಕೋ, ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವತಿ ಧರಮಾನೇತಿ ಧರಮಾನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೋತಿ ಸಬ್ಬೋ ಸೋ ತಿವಿಧೋಪಿ। ಅಯಂ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಗತಾಯ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಸಕ್ಖಿಸಾವಕೋತಿ।

    Sakkhisāvakoti paccakkhasāvako, sammukhasāvakoti attho. Bhagavati dharamāneti dharamānassa bhagavato santike. Sesadvayepi eseva nayo. Sabbopi soti sabbo so tividhopi. Ayaṃ pana arahattaṃ patto, tasmā paripuṇṇagatāya matthakappatto pacchimo sakkhisāvakoti.

    ಪಞ್ಚಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pañcamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ತಥಾಗತಪಚ್ಛಿಮವಾಚಾವಣ್ಣನಾ

    Tathāgatapacchimavācāvaṇṇanā

    ೨೧೬. ತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಓವಾದಕಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಸಮ್ಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ ‘‘ಧಮ್ಮೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ವಿನಯತನ್ತಿಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಕಾಯವಾಚಾನಂ ವಿನಯನತೋ ‘‘ವಿನಯೋ’’ತಿ ಲದ್ಧಾಧಿವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಸಮ್ಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ ‘‘ವಿನಯೋಪಿ ದೇಸಿತೋ ಚೇವ ಪಞ್ಞತ್ತೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾನಿದ್ದೇಸಭಾವೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತತ್ತಾ ವಿನಯೋ ಪಠಮಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋತಿ ತಂ ತಾವ ಅಯಮುದ್ದೇಸಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಯಾ ಹಿ ವೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸತ್ತಾಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನೀಯತಾವಸೇನ । ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಇದಂ ವೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಭಾಗೇನ ಅನುಸಾಸನತೋ।

    216.Tanti bhikkhusaṅghassa ovādakaṅgaṃ dassetuṃ…pe… vuttaṃ dhammasaṅgāhakehīti adhippāyo. Suttābhidhammasaṅgahitassa dhammassa atisajjanaṃ sambodhanaṃ desanā, tasseva pakārato ñāpanaṃ veneyyasantāne ṭhapanaṃ paññāpananti ‘‘dhammopi desito cevapaññatto cā’’ti vuttaṃ. Tathā vinayatantisaṅgahitassa kāyavācānaṃ vinayanato ‘‘vinayo’’ti laddhādhivacanassa atthassa atisajjanaṃ sambodhanaṃ desanā, tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpananti ‘‘vinayopi desito ceva paññatto cā’’ti vuttaṃ. Adhisīlasikkhāniddesabhāvena sāsanassa mūlabhūtattā vinayo paṭhamaṃ sikkhitabboti taṃ tāva ayamuddesaṃ sarūpato dassento ‘‘mayā hi vo’’tiādimāha. Tattha sattāpattikkhandhavasenāti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamanīyatāvasena . Satthukiccaṃ sādhessati ‘‘idaṃ vo kattabbaṃ, idaṃ vo na kattabba’’nti kattabbākattabbassa vibhāgena anusāsanato.

    ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ತೇನ ತೇನ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪೇನ ಪಕಾರೇನ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ। ತಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ ದೇಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ ತಂತಂಚರಿಯಾನುರೂಪಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಸಾಸನತೋ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ನವ ಹೇತೂ। ‘‘ಸತ್ತ ಫಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮೇ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಛ, ತಥಾ ಧಮ್ಮಪಚ್ಚನೀಯೇ, ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ, ಧಮ್ಮಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇತಿ ಚತುವೀಸತಿ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುವೀಸತಿಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಾದಿವಸೇನ ವಿಭಜಿಯಮಾನಂ ಅಪರಿಮಾಣನಯಂ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನನ್ತನಯಮಹಾಪಟ್ಠಾನಪಟಿಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ। ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತೀತಿ ಖನ್ಧಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಞಾಯಮಾನಂ ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧಾವಹತ್ತಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇಸ್ಸತಿ।

    Tenatenākārenāti tena tena veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpena pakārena. Ime dhammeti ime sattatiṃsabodhipakkhiyadhamme. Tappadhānattā suttantadesanāya ‘‘suttantapiṭakaṃ desita’’nti vuttaṃ. Satthukiccaṃ sādhessati taṃtaṃcariyānurūpaṃ sammāpaṭipattiyā anusāsanato. Kusalākusalābyākatavasena nava hetū. ‘‘Satta phassā’’tiādi sattaviññāṇadhātusampayogavasena vuttaṃ. Dhammānulome tikapaṭṭhānādayo cha, tathā dhammapaccanīye, dhammānulomapaccanīye, dhammapaccanīyānulometi catuvīsati samantapaṭṭhānāni etassāti catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ, taṃ pana paccayānulomādivasena vibhajiyamānaṃ aparimāṇanayaṃ evāti āha ‘‘anantanayamahāpaṭṭhānapaṭimaṇḍita’’nti. Satthukiccaṃ sādhessatīti khandhādivibhāgena ñāyamānaṃ catusaccasambodhāvahattā satthārā sammāsambuddhena kātabbakiccaṃ nipphādessati.

    ಓವದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅನುಸಾಸಿಸ್ಸನ್ತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನೀಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫಾದನತೋ।

    Ovadissanti anusāsissanti ovādānusāsanīkiccanipphādanato.

    ಚಾರಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮುದಾಚಾರಾ, ನವೇಸು ಪಿಯಾಲಾಪಂ ವುಡ್ಢೇಸು ಗಾರವಾಲಾಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭನ್ತೇತಿ ವಾ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ವಾ’’ತಿ। ಗಾರವವಚನಂ ಹೇತಂ ಯದಿದಂ ಭನ್ತೇತಿ ವಾ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ವಾ, ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ತತ್ರ ಭವ’’ನ್ತಿ, ‘‘ದೇವಾನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ ಚ ಗಾರವವಚನಮೇವ।

    Cārittanti samudācārā, navesu piyālāpaṃ vuḍḍhesu gāravālāpanti attho. Tenāha ‘‘bhanteti vā āyasmāti vā’’ti. Gāravavacanaṃ hetaṃ yadidaṃ bhanteti vā āyasmāti vā, loke pana ‘‘tatra bhava’’nti, ‘‘devānaṃ piyā’’ti ca gāravavacanameva.

    ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಸಮೂಹನತೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ನ ಸಮೂಹನತೂ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಕಪ್ಪವಚನೇನೇವ ಠಪೇಸೀ’’ತಿ। ಬಲನ್ತಿ ಞಾಣಬಲಂ। ಯದಿ ಅಸಮೂಹನನಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತದೇವ ಚ ಇಚ್ಛಿತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಸಮೂಹನತೂ’’ತಿ ಅವೋಚಾತಿ? ತಥಾರೂಪಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ। ಸನ್ತಿ ಹಿ ಕೇಚಿ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಸಮಾದಾಯ ಸಂವತ್ತಿತುಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಾ, ತೇಸಂ ತಥಾ ಅವುಚ್ಚಮಾನೇ ಭಗವತಿ ವಿಘಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಂ ತೇಸಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ, ತಥಾ ಪನ ವುತ್ತೇ ತೇಸಂ ವಿಘಾತೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏವಾಯಂ ದೋಸೋ, ಯತೋ ಅಮ್ಹೇಸು ಏವ ಕೇಚಿ ಸಮೂಹನನಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ಸಕಲಸ್ಸ ಪನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸಙ್ಘಾಯತ್ತಭಾವಕರಣತ್ಥಂ ತಥಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಸಮಣಾ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಾ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಂ ವಿಯ ರಕ್ಖನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ‘‘ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಮೂಹನತೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ನ ಸಮೂಹನಿಂಸು, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ‘‘ಪುರತೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇಪಿ ರಕ್ಖಿಂಸು ಏವಾ’’ತಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಸ್ಸ , ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಕತಮಂ ಪನ ಭನ್ತೇ ಖುದ್ದಕಂ, ಕತಮಂ ಅನುಖುದ್ದಕ’’ನ್ತಿ ನ ಪುಚ್ಛಿಂಸು ಸಮೂಹನಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ।

    ‘‘Ākaṅkhamāno samūhanatū’’ti vutte ‘‘na ākaṅkhamāno na samūhanatū’’tipi vuttameva hotīti āha ‘‘vikappavacaneneva ṭhapesī’’ti. Balanti ñāṇabalaṃ. Yadi asamūhananaṃ diṭṭhaṃ, tadeva ca icchitaṃ, atha kasmā bhagavā ‘‘ākaṅkhamāno samūhanatū’’ti avocāti? Tathārūpapuggalajjhāsayavasena. Santi hi keci khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samādāya saṃvattituṃ anicchantā, tesaṃ tathā avuccamāne bhagavati vighāto uppajjeyya, taṃ tesaṃ bhavissati dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya, tathā pana vutte tesaṃ vighāto na uppajjeyya ‘‘amhākaṃ evāyaṃ doso, yato amhesu eva keci samūhananaṃ na icchantī’’ti. Keci ‘‘sakalassa pana sāsanassa saṅghāyattabhāvakaraṇatthaṃ tathā vutta’’nti vadanti. Yañca kiñci satthārā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ samaṇā sakyaputtiyā sirasā sampaṭicchitvā jīvitaṃ viya rakkhanti. Tathā hi te ‘‘khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni ākaṅkhamāno saṅgho samūhanatū’’ti vuttepi na samūhaniṃsu, aññadatthu ‘‘purato viya tassa accayepi rakkhiṃsu evā’’ti satthusāsanassa , saṅghassa ca mahantabhāvadassanatthampi tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi āyasmā ānando, aññepi vā bhikkhū ‘‘katamaṃ pana bhante khuddakaṃ, katamaṃ anukhuddaka’’nti na pucchiṃsu samūhanajjhāsayasseva abhāvato.

    ನ ತಂ ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೋ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ತಂ ನೇಸಂ ವಚನಂ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅವಿದಿತತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೋ (ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇ ಅಭೇಜ್ಜವಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರೋ) ಪರೇಸಂ ವಾದಪಥೋಪಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಮಹಾಥೇರೇಹಿ ಗಹಿತಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಚ ಅನ್ತಿಮಕೋಟ್ಠಾಸಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಿಲಿನ್ದರಾಜಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ। ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಪನ ಏಕಸಿಕ್ಖಾಪದಮ್ಪಿ ಅಸಮೂಹನಿತುಕಾಮತಾಯ ತಥಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ಸಾವೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತೇಸಂ ವಚನಂ ತಥಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।

    Na taṃ evaṃ gahetabbanti ‘‘nāgasenatthero khuddānukhuddakaṃ jānātī’’tiādinā vuttaṃ taṃ nesaṃ vacanaṃ iminā vuttākārena na gahetabbaṃ adhippāyassa aviditattā. Idāni taṃ adhippāyaṃ vibhāvetuṃ ‘‘nāgasenattherohī’’tiādi vuttaṃ. Yasmā nāgasenatthero (milindapañhe abhejjavagge vitthāro) paresaṃ vādapathopacchedanatthaṃ saṅgītikāle dhammasaṅgāhakamahātherehi gahitakoṭṭhāsesu ca antimakoṭṭhāsameva gahetvā milindarājānaṃ paññāpesi. Mahākassapatthero pana ekasikkhāpadampi asamūhanitukāmatāya tathā kammavācaṃ sāveti, tasmā taṃ tesaṃ vacanaṃ tathā na gahetabbaṃ.

    ೨೧೭. ದ್ವೇಳ್ಹಕನ್ತಿ ದ್ವಿಧಾಗಾಹೋ, ಅನೇಕಂಸಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಮತೀತಿ ಸಂಸಯಾಪತ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ’’ತಿ। ತಂ ವೋ ವದಾಮೀತಿ ತಂ ಸಂಸಯವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ವೋ ತುಮ್ಹೇ ವದಾಮಿ।

    217.Dveḷhakanti dvidhāgāho, anekaṃsaggāhoti attho. Vimatīti saṃsayāpatti. Tenāha ‘‘vinicchituṃ asamatthatā’’ti. Taṃ vo vadāmīti taṃ saṃsayavantaṃ bhikkhuṃ sandhāya vo tumhe vadāmi.

    ನಿಕ್ಕಙ್ಖಭಾವಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಞಾಣಂ ಯೇವಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿಯಾಭಾವತೋ ತಮತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ। ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ।

    Nikkaṅkhabhāvapaccakkhakaraṇañāṇaṃ yevāti buddhādīsu tesaṃ bhikkhūnaṃ nikkaṅkhabhāvassa paccakkhakāriyābhāvato tamatthaṃ paṭivijjhitvā ṭhitaṃ sabbaññutaññāṇameva. Ettha etasmiṃ atthe.

    ೨೧೮. ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನಂ ಅಪ್ಪಮಾದೋ, ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಞಾಣೂಪಸಞ್ಹಿತಾ ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಸಾತಿಸಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಮಾದಪದೇಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ ತಂ ಅತ್ಥತೋ, ತಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ ಚ।

    218. Appamajjanaṃ appamādo, so pana atthato ñāṇūpasañhitā sati. Yasmā tattha satiyā byāpāro sātisayo, tasmā ‘‘satiavippavāsenā’’ti vuttaṃ. Appamādapadeyeva pakkhipitvā adāsi taṃ atthato, tassa sakalassa buddhavacanassa saṅgaṇhanato ca.

    ಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Parinibbutakathāvaṇṇanā

    ೨೧೯. ಝಾನಾದೀಸು, ಚಿತ್ತೇ ಚ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತವಸೀಭಾವತಾಯ ‘‘ಏತ್ತಕೇ ಕಾಲೇ ಏತ್ತಕಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪರಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಥೇರೋತಿ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ।

    219. Jhānādīsu, citte ca paramukkaṃsagatavasībhāvatāya ‘‘ettake kāle ettakā samāpattiyo samāpajjitvā parinibbāyissāmī’’ti kālaparicchedaṃ katvā samāpatti samāpajjanaṃ ‘‘parinibbānaparikamma’’nti adhippetaṃ. Theroti anuruddhatthero.

    ಅಯಮ್ಪಿ ಚಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಚಸಟ್ಠಿಯಾ ಝಾನಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಭಾವಕಥಾಪಿ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ ಏವ, ಕಸ್ಮಾ ? ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತದಾಪಿ ದೇವಸಿಕಂ ವಳಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಪುರಂ ಪವಿಸನ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Ayampicāti yathāvuttapañcasaṭṭhiyā jhānānaṃ samāpannabhāvakathāpi saṅkhepakathā eva, kasmā ? Yasmā bhagavā tadāpi devasikaṃ vaḷañjanasamāpattiyo sabbāpi aparihāpetvā samāpajji evāti dassento ‘‘nibbānapuraṃ pavisanto’’tiādimāha.

    ಇಮಾನಿ ದ್ವೇಪಿ ಸಮನನ್ತರಾನೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾನನ್ತರಿಯಕತಾಯ ಝಾನಪಕ್ಖಿಕಭಾವತೋ, ಯಸ್ಮಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಂ, ತತೋ ಭವತೋ ಚವನತೋ ‘‘ಚುತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ಅಯಮೇವ ಭಗವಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನೇವ ಚವನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Imāni dvepi samanantarāneva paccavekkhaṇāyapi yebhuyyenānantariyakatāya jhānapakkhikabhāvato, yasmā bhavaṅgacittaṃ sabbapacchimaṃ, tato bhavato cavanato ‘‘cutī’’ti vuccati, tasmā na kevalaṃ ayameva bhagavā, atha kho sabbepi sattā bhavaṅgacitteneva cavantīti dassetuṃ ‘‘ye hi kecī’’tiādi vuttaṃ.

    ೨೨೦. ಪಟಿಭಾಗಪುಗ್ಗಲವಿರಹಿತೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಅಸದಿಸತಾಯ ಸದಿಸಪುಗ್ಗಲರಹಿತೋ।

    220.Paṭibhāgapuggalavirahitoti sīlādiguṇehi asadisatāya sadisapuggalarahito.

    ೨೨೧. ಸಙ್ಖಾರಾ ವೂಪಸಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವೂಪಸಮೋತಿ ಏವಂಸಙ್ಖಾತಂ ಞಾತಂ ಕಥಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ।

    221. Saṅkhārā vūpasamanti etthāti vūpasamoti evaṃsaṅkhātaṃ ñātaṃ kathitaṃ nibbānaṃ.

    ೨೨೨. ಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಕಾಲಂ ಅಕರೀ’’ತಿ।

    222.Yanti paccatte upayogavacananti āha ‘‘yo kālaṃ akarī’’ti.

    ಸುವಿಕಸಿತೇನೇವಾತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಯೋಗತೋ ಸುಟ್ಠು ವಿಕಸಿತೇನ ಮುದಿತೇನ। ವೇದನಂ ಅಧಿವಾಸೇಸಿ ಅಭಾವಸಮುದಯೋ ಕತೋ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ। ಅನಾವರಣವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿಬ್ಬುತಭಾವತೋ।

    Suvikasitenevāti pītisomanassayogato suṭṭhu vikasitena muditena. Vedanaṃ adhivāsesi abhāvasamudayo kato suṭṭhu pariññātattā. Anāvaraṇavimokkho sabbaso nibbutabhāvato.

    ೨೨೩. ಆಕರೋನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಾನಿ ಸಮಾನಾಕಾರೇ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಕಾರಣಾನಿ। ಸಬ್ಬಾಕಾರವರೂಪೇತೇತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಆಕಾರವರೇಹಿ ಉತ್ತಮಕಾರಣೇಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ।

    223. Ākaronti attano phalāni samānākāre karontīti ākārā, kāraṇāni. Sabbākāravarūpeteti sabbehi ākāravarehi uttamakāraṇehi sīlādiguṇehi samannāgateti attho.

    ೨೨೫. ಕಥಂಭೂತಾತಿ ಕೀದಿಸಾಭೂತಾ।

    225.Kathaṃbhūtāti kīdisābhūtā.

    ಚುಲ್ಲಕದ್ಧಾನನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಂ ಕಾಲಂ ದ್ವತ್ತಿನಾಡಿಕಾಮತ್ತಂ ವೇಲಂ।

    Cullakaddhānanti parittaṃ kālaṃ dvattināḍikāmattaṃ velaṃ.

    ಬುದ್ಧಸರೀರಪೂಜಾವಣ್ಣನಾ

    Buddhasarīrapūjāvaṇṇanā

    ೨೨೭. ಕಂಸತಾಳಾದಿ ತಾಳಂ ಅವಚರತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ತಾಳಾವಚರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಆತತಾದಿತೂರಿಯಭಣ್ಡಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತೂರಿಯಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ।

    227. Kaṃsatāḷādi tāḷaṃ avacarati etthāti ‘‘tāḷāvacara’’nti vuccati ātatāditūriyabhaṇḍaṃ. Tenāha ‘‘sabbaṃ tūriyabhaṇḍa’’nti.

    ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನೇವಾತಿ ಅಞ್ಞೇನ ದಿಸಾಭಾಗೇನ ಅನಾಹರಿತ್ವಾ ಯಮಕಸಾಲಾನಂ ಠಾನತೋ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನೇವ, ತತೋಪಿ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗಂ ಹರಿತ್ವಾ ನೇತ್ವಾ।

    Dakkhiṇadisābhāgenevāti aññena disābhāgena anāharitvā yamakasālānaṃ ṭhānato dakkhiṇadisābhāgeneva, tatopi dakkhiṇadisābhāgaṃ haritvā netvā.

    ಜೇತವನಸದಿಸೇತಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಜೇತವನಸದಿಸೇ ಠಾನೇ, ‘‘ಜೇತವನಸದಿಸೇ ಠಾನೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ।

    Jetavanasadiseti sāvatthiyā jetavanasadise ṭhāne, ‘‘jetavanasadise ṭhāne’’tipi pāṭho.

    ೨೨೮. ಪಸಾಧನಮಙ್ಗಲಸಾಲಾಯಾತಿ ಅಭಿಸೇಕಕಾಲೇ ಅಲಙ್ಕರಣಮಙ್ಗಲಸಾಲಾಯ।

    228.Pasādhanamaṅgalasālāyāti abhisekakāle alaṅkaraṇamaṅgalasālāya.

    ೨೨೯. ದೇವದಾನಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಚೋರಸ್ಸ ನಾಮಂ।

    229.Devadāniyoti tassa corassa nāmaṃ.

    ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ

    Mahākassapattheravatthuvaṇṇanā

    ೨೩೧. ಪಾವಾಯಾತಿ ಪಾವಾ ನಗರತೋ। ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಜಾನನಸ್ಸ ಅನಾವಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಸತ್ಥು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ದಸಬಲಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಥೇರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಸತ್ಥು ಸರೀರೇ ವಾ ಸತ್ಥುಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ತಥಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಥ ಭಗವನ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಧುವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ। ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಥೇರೋ ಆಜೀವಕಂ ಪುಚ್ಛಿಯೇವ, ಪುಚ್ಛನೇ ಪನ ಕಾರಣಂ ಸಯಮೇವ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।

    231.Pāvāyāti pāvā nagarato. Āvajjanapaṭibaddhattā jānanassa anāvajjitattā satthu parinibbānaṃ ajānanto ‘‘dasabalaṃ passissāmī’’ti thero cintesi, satthu sarīre vā satthusaññaṃ uppādento tathā cintesi. Tenevāha ‘‘atha bhagavantaṃ ukkhipitvā’’ti. ‘‘Dhuvaṃ parinibbuto bhavissatī’’ti cintesi pārisesañāyena. Jānantopi thero ājīvakaṃ pucchiyeva, pucchane pana kāraṇaṃ sayameva pakāsetuṃ ‘‘kiṃ panā’’tiādi āraddhaṃ.

    ಅಜ್ಜ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಅಜ್ಜ ದಿವಸತೋ ಪಟಿಲೋಮತೋ ಸತ್ತಮೇ ಅಹನಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ।

    Ajja sattāhaparinibbutoti ajja divasato paṭilomato sattame ahani parinibbuto.

    ೨೩೨. ನಾಳಿಯಾ ವಾಪಕೇನಾತಿ ನಾಳಿಯಾ ಚೇವ ಥವಿಕಾಯ ಚ।

    232.Nāḷiyā vāpakenāti nāḷiyā ceva thavikāya ca.

    ಮಞ್ಜುಕೇತಿ ಮಞ್ಜುಭಾಣಿನೇ ಮಧುರಸ್ಸರೇ। ಪಟಿಭಾನೇಯ್ಯಕೇತಿ ಪಟಿಭಾನವನ್ತೇ। ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಾತಬ್ಬಯಾಗೂತಿ ಪಠಮಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಿವಿತಬ್ಬಯಾಗು।

    Mañjuketi mañjubhāṇine madhurassare. Paṭibhāneyyaketi paṭibhānavante. Bhuñjitvā pātabbayāgūti paṭhamaṃ bhuñjitvā pivitabbayāgu.

    ತಸ್ಸಾತಿ ಸುಭದ್ದಸ್ಸ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ।

    Tassāti subhaddassa vuḍḍhapabbajitassa.

    ಆರಾಧಿತಸಾಸನೇತಿ ಸಮಾಹಿತಸಾಸನೇ। ಅಲನ್ತಿ ಸಮತ್ಥೋ। ಪಾಪೋತಿ ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೋ। ಓಸಕ್ಕಾಪೇತುನ್ತಿ ಹಾಪೇತುಂ ಅನ್ತರಧಾಪೇತುಂ।

    Ārādhitasāsaneti samāhitasāsane. Alanti samattho. Pāpoti pāpapuggalo. Osakkāpetunti hāpetuṃ antaradhāpetuṃ.

    ಪಞ್ಹವಾರಾತಿ ಪಞ್ಹಾ ವಿಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, (ಧ॰ ಸ॰ ೧.೧) ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧.೨೫೧) ಚ ಪವತ್ತಾನಿ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಭೂಮನ್ತರಾನಿ। ಮೂಲೇ ನಟ್ಠೇ ಪಿಸಾಚಸದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಯಥಾ ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥೋ ಪಿಸಾಚೋ ತಸ್ಸ ಸಾಖಾಪರಿವಾರೇ ನಟ್ಠೇ ಖನ್ಧಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸತಿ, ಖನ್ಧೇ ನಟ್ಠೇ ಮೂಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಸತಿ, ಮೂಲೇ ಪನ ನಟ್ಠೇ ಅನಿಸ್ಸಯೋವ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಮೂಲೇ ನಟ್ಠೇತಿ ಪಿಸಾಚೇನ ಕಿರ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದೀನಂ ಕಞ್ಚಿದೇವ ಮೂಲಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಸ್ಸ ದಿನ್ನಂ, ಯಾವ ತಂ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ಸೋ ತಂ ಪದೇಸಂ ಅದಿಸ್ಸಮಾನರೂಪೋ ವಿಚರತಿ। ಯದಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಕೇನಚಿ ಅಚ್ಛಿನ್ನಭಾವೇನ ವಾ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸವಸೇನ ವಾ ನಟ್ಠೇ ಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ದಿಸ್ಸಮಾನರೂಪೋ ವಿಚರತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮೂಲೇ ನಟ್ಠೇ ಪಿಸಾಚಸದಿಸಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ।

    Pañhavārāti pañhā viya vissajjanāni ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādinā, (dha. sa. 1.1) ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’tiādinā (dha. sa. 1.251) ca pavattāni ekaṃ dve bhūmantarāni.Mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāmāti yathā rukkhe adhivattho pisāco tassa sākhāparivāre naṭṭhe khandhaṃ nissāya vasati, khandhe naṭṭhe mūlaṃ nissāya vasati, mūle pana naṭṭhe anissayova hoti, tathā bhavissāmāti attho. Atha vā mūle naṭṭheti pisācena kira rukkhagacchādīnaṃ kañcideva mūlaṃ chinditvā attano puttassa dinnaṃ, yāva taṃ tassa hatthato na vigacchati, tāva so taṃ padesaṃ adissamānarūpo vicarati. Yadā pana tasmiṃ kenaci acchinnabhāvena vā sativippavāsavasena vā naṭṭhe manussānampi dissamānarūpo vicarati, taṃ sandhāyāha ‘‘mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāmā’’ti.

    ಮಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತವನ್ತಂ ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಸಕ್ಖಿಭೂತಂ ಮಂ ಕತ್ವಾ। ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇಸಿ ತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾಪನಂ ಕಸ್ಸಪಸುತ್ತೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ।

    Maṃ kāyasakkhiṃ katvāti taṃ paṭipadaṃ kāyena sacchikatavantaṃ tasmā tassā desanāya sakkhibhūtaṃ maṃ katvā. Paṭicchāpesi taṃ paṭicchāpanaṃ kassapasuttena dīpetabbaṃ.

    ೨೩೩. ಚನ್ದನಘಟಿಕಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಚನ್ದನಚಿತಕಾ।

    233. Candanaghaṭikābāhullato candanacitakā.

    ತಂ ಸುತ್ವಾತಿ ತಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ದೇವತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸುತ್ವಾ।

    Taṃ sutvāti taṃ āyasmatā anuruddhattherena vuttaṃ devatānaṃ adhippāyaṃ sutvā.

    ೨೩೪. ದಸಿಕತನ್ತಂ ವಾತಿ ಪಲಿವೇಠಿತಅಹತಕಾಸಿಕವತ್ಥಾನಂ ದಸಠಾನೇನ ತನ್ತುಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಾ। ದಾರುಕ್ಖನ್ಧಂ ವಾತಿ ಚನ್ದನಾದಿಚಿತಕದಾರುಕ್ಖನ್ಧಂ ವಾ।

    234.Dasikatantaṃ vāti paliveṭhitaahatakāsikavatthānaṃ dasaṭhānena tantumattampi vā. Dārukkhandhaṃ vāti candanādicitakadārukkhandhaṃ vā.

    ೨೩೫. ಸಮುದಾಯೇಸು ಪವತ್ತವೋಹಾರಾನಂ ಅವಯವೇಸು ದಿಸ್ಸನತೋ ಸರೀರಸ್ಸ ಅವಯವಭೂತಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ‘‘ಸರೀರಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ।

    235. Samudāyesu pavattavohārānaṃ avayavesu dissanato sarīrassa avayavabhūtāni aṭṭhīni ‘‘sarīrānī’’ti vuttāni.

    ನ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಂಸೂತಿ ಸರೂಪೇನೇವ ಠಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸೇಸಾ ವಿಪ್ಪಕಿರಿಂಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಪನ ತಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Na vippakiriṃsūti sarūpeneva ṭhitāti attho. ‘‘Sesā vippakiriṃsū’’ti vatvā yathā pana tā vippakiṇṇā ahesuṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ.

    ಉದಕಧಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸುನ್ತಿ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ। ಏವಂ ಮಹತಿಯೋ ಬಹೂ ಉದಕಧಾರಾ ಕಿಮತ್ಥಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವತೋ ಚಿತಕೋ ಮಹನ್ತೋ’’ತಿ। ಮಹಾ ಹಿ ಸೋ ವೀಸರತನಸತಿಕೋ। ಅಟ್ಠದನ್ತಕೇಹೀತಿ ನಙ್ಗಲೇಹಿ ಅಟ್ಠೇವ ಹಿ ನೇಸಂ ದನ್ತಸದಿಸಾನಿ ಪೋತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಟ್ಠದನ್ತಕಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Udakadhārā nikkhamitvā nibbāpesunti devatānubhāvena. Evaṃ mahatiyo bahū udakadhārā kimatthāyāti āha ‘‘bhagavato citako mahanto’’ti. Mahā hi so vīsaratanasatiko. Aṭṭhadantakehīti naṅgalehi aṭṭheva hi nesaṃ dantasadisāni potthāni honti, tasmā ‘‘aṭṭhadantakānī’’ti vuccati.

    ಧಮ್ಮಕಥಾವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಭಾವತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ, ಸುಣನ್ತಾನಞ್ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಸಾದಾವಹಭಾವತೋ, ಸವಿಸೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವದೀಪನತೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಹಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಏವರೂಪೋ ಆನುಭಾವೋತಿ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಏವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವಣ್ಣನಾಭೂಮಿ ನಾಮೇಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚತುಜ್ಜಾತಿಯಗನ್ಧಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕಾರೇತ್ವಾತಿ ತಗರಕುಙ್ಕುಮಯವನಪುಪ್ಫತಮಾಲಪತ್ತಾನಿ ಪಿಸಿತ್ವಾ ಕತಗನ್ಧೇನ ಪರಿಭಣ್ಡಂ ಕಾರೇತ್ವಾ। ಖಚಿತ್ವಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಓಲಮ್ಬನವಸೇನ ರಚೇತ್ವಾ, ಗನ್ಧವತ್ಥೂನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗನ್ಥಿತಮಾಲಾ ಗನ್ಧದಾಮಾನಿ ರತನಾವಳಿಯೋ ರತನದಾಮಾನಿ। ಬಹಿಕಿಲಞ್ಜಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ, ಅನ್ತೋಸಾಣಿಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕರಣೇನ ಸಾಣಿಕಿಲಞ್ಜಪರಿಕ್ಖೇಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ। ವಾತಗ್ಗಾಹಿನಿಯೋ ಪಟಾಕಾ ವಾತಪಟಾಕಾ। ಸರಭರೂಪಪಾದಕೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ಸರಭಮಯಪಲ್ಲಙ್ಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸರಭಮಯಪಲ್ಲಙ್ಕೇ।

    Dhammakathāvapamāṇanti ativiya acchariyabbhutabhāvato passantānaṃ, suṇantānañca sātisayaṃ pasādāvahabhāvato, savisesaṃ buddhānubhāvadīpanato. Parinibbutassa hi buddhassa bhagavato evarūpo ānubhāvoti taṃ pavattiṃ kathentānaṃ dhammakathikānaṃ attano ñāṇabalānurūpaṃ pavattiyamānā dhammakathā evettha pamāṇaṃ vaṇṇetabbassa atthassa mahāvisayattā, tasmā vaṇṇanābhūmi nāmesāti adhippāyo. Catujjātiyagandhaparibhaṇḍaṃ kāretvāti tagarakuṅkumayavanapupphatamālapattāni pisitvā katagandhena paribhaṇḍaṃ kāretvā. Khacitvāti tattha tattha olambanavasena racetvā, gandhavatthūni gahetvā ganthitamālā gandhadāmāni ratanāvaḷiyo ratanadāmāni. Bahikilañjaparikkhepassa, antosāṇiparikkhepassa karaṇena sāṇikilañjaparikkhepaṃ kāretvā. Vātaggāhiniyo paṭākā vātapaṭākā. Sarabharūpapādako pallaṅko sarabhamayapallaṅko, tasmiṃ sarabhamayapallaṅke.

    ಸತ್ತಿಹತ್ಥಾ ಪುರಿಸಾ ಸತ್ತಿಯೋ ತಂಸಹಚರಣತೋ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ, ತೇಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ರಕ್ಖಾಪನಂ ಪಞ್ಚಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಿಹತ್ಥೇಹಿ ಪುರಿಸೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಧನೂಹೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸನ್ನಾಹಗವಚ್ಛಿಕಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ನಿರನ್ತರಾವಟ್ಠಿತಆರಕ್ಖಸನ್ನಾಹೇನ ಗವಚ್ಛಿಜಾಲಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ।

    Sattihatthā purisā sattiyo taṃsahacaraṇato yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti, tehi samantato rakkhāpanaṃ pañcakaraṇanti āha ‘‘sattihatthehi purisehi parikkhipāpetvā’’ti. Dhanūhīti etthāpi eseva nayo. Sannāhagavacchikaṃviya katvā nirantarāvaṭṭhitaārakkhasannāhena gavacchijālaṃ viya katvā.

    ಸಾಧುಕೀಳಿತನ್ತಿ ಸಪರಹಿತಂ ಸಾಧನಟ್ಠೇನ ಸಾಧೂ, ತೇಸಂ ಕೀಳಿತಂ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಪಸವನತೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥಾವಿರೋಧಿಕಂ ಕೀಳಾವಿಹಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Sādhukīḷitanti saparahitaṃ sādhanaṭṭhena sādhū, tesaṃ kīḷitaṃ uḷārapuññapasavanato, samparāyikatthāvirodhikaṃ kīḷāvihāranti attho.

    ಸರೀರಧಾತುವಿಭಜನವಣ್ಣನಾ

    Sarīradhātuvibhajanavaṇṇanā

    ೨೩೬. ಇಮಿನಾವ ನಿಯಾಮೇನಾತಿ ಯೇನ ನೀಹಾರೇನ ಮಹಾತಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಞ್ಚಿ ಪರಿಹಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನೇವ। ಸುಪಿನಕೋತಿ ದುಸ್ಸುಪಿನಕೋ। ದುಕೂಲದುಪಟ್ಟಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ದ್ವೇ ದುಕೂಲವತ್ಥಾನಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ। ಏವಞ್ಹಿ ತಾನಿ ಸೋಕಸಮಪ್ಪಿತಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ।

    236.Imināva niyāmenāti yena nīhārena mahātale nisinno kañci parihāraṃ akatvā kevalaṃ iminā niyāmeneva. Supinakoti dussupinako. Dukūladupaṭṭaṃ nivāsetvāti dve dukūlavatthāni ekajjhaṃ katvā nivāsetvā. Evañhi tāni sokasamappitassāpi abhassitvā tiṭṭhanti.

    ಅಭಿಸೇಕಸಿಞ್ಚಕೋತಿ ರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕೇ ಅಭಿಸೇಕಮಙ್ಗಲಸಿಞ್ಚಕೋ ಉತ್ತಮಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ। ವಿಸಞ್ಞೀ ಜಾತೋ ಯಥಾ ತಂ ಭಗವತೋ ಗುಣವಿಸೇಸಾಮತರಸಞ್ಞುತಾಯ ಅವಟ್ಠಿತಪೇಮೋ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಸಾದೋ ಕತೂಪಕಾರತಾಯ ಸಞ್ಜನಿತಚಿತ್ತಮದ್ದವೋ।

    Abhisekasiñcakoti rajjābhiseke abhisekamaṅgalasiñcako uttamamaṅgalabhāvato. Visaññī jāto yathā taṃ bhagavato guṇavisesāmatarasaññutāya avaṭṭhitapemo pothujjanikasaddhāya patiṭṭhitapasādo katūpakāratāya sañjanitacittamaddavo.

    ಸುವಣ್ಣಬಿಮ್ಬಿಸಕವಣ್ಣನ್ತಿ ಸುವಿರಚಿತ ಅಪಸ್ಸೇನಸದಿಸಂ।

    Suvaṇṇabimbisakavaṇṇanti suviracita apassenasadisaṃ.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಾವೇಯ್ಯಕಾ ಪಾಳಿಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಗಹಿತಾ, ಕಿಂ ತೇ ಕುಸಿನಾರಾಯ ಆಸನ್ನತರಾಪಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಉಟ್ಠಿತಾ? ಆಮ, ಸಬ್ಬಪಚ್ಛತೋ ಉಟ್ಠಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಾವೇಯ್ಯಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Kasmā panettha pāveyyakā pāḷiyaṃ sabbapacchato gahitā, kiṃ te kusinārāya āsannatarāpi sabbapacchato uṭṭhitā? Āma, sabbapacchato uṭṭhitāti dassetuṃ ‘‘tattha pāveyyakā’’tiādi vuttaṃ.

    ಧಾತುಪಾಸನತ್ಥನ್ತಿ ಸತ್ಥು ಧಾತೂನಂ ಪಯಿರುಪಾಸನಾಯ। ನೇಸಂ ಪಕ್ಖಾ ಅಹೇಸುಂ ‘‘ಞಾಯೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತಕಾ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ।

    Dhātupāsanatthanti satthu dhātūnaṃ payirupāsanāya. Nesaṃ pakkhā ahesuṃ ‘‘ñāyena tesaṃ santakā dhātuyo’’ti.

    ೨೩೭. ದೋಣಗಜ್ಜಿತಂ ನಾಮ ಅವೋಚ ಸತ್ಥು ಅವತ್ಥತ್ತಯೂಪಸಂಹಿತಂ। ಏತದತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಮಗ್ಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ದೋಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಯಾವ ಮೇ ಪದವಳಞ್ಜಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಾವ ಮಾ ವಿಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ। ದೋಣೋಪಿ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ‘‘ಇಮಾನಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪದಾನೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಪದಾನುಸಾರೇನ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗಚ್ಛಿ, ಸತ್ಥಾಪಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತೇನಪಿ ಸೋ ಭಗವತಿ ನಿವಿಟ್ಠಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ। ಏತದವೋಚ, ಕಿಂ ಅವೋಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಣನ್ತು…ಪೇ॰… ಅವೋಚಾ’’ತಿ।

    237.Doṇagajjitaṃ nāma avoca satthu avatthattayūpasaṃhitaṃ. Etadatthameva hi bhagavā maggaṃ gacchanto ‘‘pacchato āgacchanto doṇo brāhmaṇo yāva me padavaḷañjaṃ passati, tāva mā vigacchatū’’ti adhiṭṭhāya aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Doṇopi kho brāhmaṇo ‘‘imāni sadevake loke aggapuggalassa padānī’’ti sallakkhento padānusārena satthu santikaṃ upagacchi, satthāpissa dhammaṃ desesi, tenapi so bhagavati niviṭṭhasaddho ahosi. Etadavoca, kiṃ avocāti āha ‘‘suṇantu…pe… avocā’’ti.

    ಕಾಯೇನ ಏಕಸನ್ನಿಪಾತಾ ವಾಚಾಯ ಏಕವಚನಾ ಅಭಿನ್ನವಚನಾ ಏವಂ ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋಥ। ತಸ್ಸ ಪನಿದಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತೇನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ ಹೋಥಾ’’ತಿ।

    Kāyena ekasannipātā vācāya ekavacanā abhinnavacanā evaṃ samaggā hotha. Tassa panidaṃ kāraṇanti āha ‘‘sammodamānā’’ti. Tenāha ‘‘cittenāpi aññamaññaṃ sammodamānā hothā’’ti.

    ೨೩೮. ತತೋ ತತೋ ಸಮಾಗತಸಙ್ಘಾನನ್ತಿ ತತೋ ತತೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಾವೇನ ಸಮಾಗತಸಙ್ಘಾನಂ। ತಥಾ ಸಮಾಪತಿತಸಮೂಹಭಾವೇನ ಸಮಾಗತಗಣಾನಂ। ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ।

    238.Tato tato samāgatasaṅghānanti tato tato attano vasanaṭṭhānato samāgantvā sannipatitabhāvena samāgatasaṅghānaṃ. Tathā samāpatitasamūhabhāvena samāgatagaṇānaṃ. Vacanasampaṭicchanena paṭissuṇitvā.

    ಧಾತುಥೂಪಪೂಜಾವಣ್ಣನಾ

    Dhātuthūpapūjāvaṇṇanā

    ೨೩೯. ಯಕ್ಖಗ್ಗಾಹೋ ದೇವತಾವೇಸೋ। ಖಿಪಿತಕಂ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಖಿಪಿತಕರೋಗೋ। ಅರೋಚಕೋ ಆಹಾರಸ್ಸ ಅರುಚ್ಚನರೋಗೋ।

    239.Yakkhaggāho devatāveso. Khipitakaṃ dhātukkhobhaṃ uppādetvā khipitakarogo. Arocako āhārassa aruccanarogo.

    ಸತ್ತಮದಿವಸೇತಿ ಸತ್ತವಸ್ಸಸತ್ತಮಾಸತೋ ಪರತೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ। ಬಲಾನುರೂಪೇನಾತಿ ವಿಭವಬಲಾನುರೂಪೇನ।

    Sattamadivaseti sattavassasattamāsato parato sattame divase. Balānurūpenāti vibhavabalānurūpena.

    ಪಚ್ಛಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾತಿ ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ। ಧಾತೂನಂ ಅನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚೇತಿಯೇ ಯಥಾಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಭಾವೇನೇವ ಠಿತಾನಂ ಧಾತೂನಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಅನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಮಹಾಧಾತುನಿಧಾನೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ರಕ್ಖಿತಾನಂ ಅನಾಗತೇ ಅಸೋಕೇನ ಧಮ್ಮರಞ್ಞಾ ತತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಭಾವೇ ಕತೇ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಾವಹಭಾವಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪರಿಚರಣಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಚರಿತಬ್ಬಧಾತುಮತ್ತಮೇವ। ರಾಜೂನಂ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ, ನ ಚೇತಿಯೇಸು। ತಥಾ ಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾ ಚೇತಿಯೇಸು ಧಾತೂನಂ ನ ಲಭತಿ।

    Pacchā saṅgītikārakāti dutiyaṃ tatiyaṃ saṅgītikārakā. Dhātūnaṃ antarāyaṃ disvāti tattha tattha cetiye yathāpatiṭṭhāpitabhāveneva ṭhitānaṃ dhātūnaṃ micchādiṭṭhikānaṃ vasena antarāyaṃ disvā, mahādhātunidhānena sammadeva rakkhitānaṃ anāgate asokena dhammaraññā tato uddharitvā vitthāritabhāve kate sadevakassa lokassa hitasukhāvahabhāvañca disvāti adhippāyo. Paricaraṇamattamevāti gahetvā paricaritabbadhātumattameva. Rājūnaṃ hatthe ṭhapetvā, na cetiyesu. Tathā hi pacchā asokamahārājā cetiyesu dhātūnaṃ na labhati.

    ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಕತಸ್ಸ ಗಣ್ಹನಯೋಗ್ಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ಹರಿಚನ್ದನಾದಿಮಯೇ ಕರಣ್ಡೇ ಚ ಥೂಪೇ ಚ ಕಾರೇಸಿ। ಲೋಹಿತಚನ್ದನಮಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಮಣಿಕರಣ್ಡೇಸೂತಿ ಲೋಹಿತಙ್ಕಮಸಾರಗಲ್ಲಫಲಿಕಮಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಮಣಿವಿಚಿತ್ತಕೇಸು ಕರಣ್ಡೇಸು।

    Purimaṃ purimaṃ katassa gaṇhanayogyaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ kārento aṭṭha aṭṭha haricandanādimaye karaṇḍe ca thūpe ca kāresi. Lohitacandanamayādīsupi eseva nayo. Maṇikaraṇḍesūti lohitaṅkamasāragallaphalikamaye ṭhapetvā avasesamaṇivicittakesu karaṇḍesu.

    ಥೂಪಾರಾಮಚೇತಿಯಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸಮಹಾರಾಜೇನ ಕಾರಿತಚೇತಿಯಪ್ಪಮಾಣಂ।

    Thūpārāmacetiyappamāṇanti devānaṃpiyatissamahārājena kāritacetiyappamāṇaṃ.

    ಮಾಲಾ ಮಾ ಮಿಲಾಯನ್ತೂತಿ ‘‘ಯಾವ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಬಹಿ ಚೇತಿಯಾನಿ ಕಾರೇತುಂ ಇತೋ ಧಾತುಯೋ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತಿ, ತಾವ ಮಾಲಾ ಮಾ ಮಿಲಾಯನ್ತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಆವಿಞ್ಛನರಜ್ಜುಯನ್ತಿ ಅಗ್ಗಳಾವಿಞ್ಛನರಜ್ಜುಯಂ। ಕುಞ್ಚಿಕಮುದ್ದಿಕನ್ತಿ ದ್ವಾರವಿವರಣತ್ಥಂ ಕುಞ್ಚಿಕಞ್ಚೇವ ಮುದ್ದಿಕಞ್ಚ।

    Mālā mā milāyantūti ‘‘yāva asoko dhammarājā bahi cetiyāni kāretuṃ ito dhātuyo uddharissati, tāva mālā mā milāyantū’’ti adhiṭṭhahitvā. Āviñchanarajjuyanti aggaḷāviñchanarajjuyaṃ. Kuñcikamuddikanti dvāravivaraṇatthaṃ kuñcikañceva muddikañca.

    ವಾಳಸಙ್ಘಾತಯನ್ತನ್ತಿ ಕುಕ್ಕುಲಂ ಪಟಿಭಯದಸ್ಸನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಬದ್ಧಗಮನಾದಿತಾಯ ಸಙ್ಘಾಟಿತರೂಪಕಯನ್ತಂ ಯೋಜೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಟ್ಠರೂಪಕಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ಆಣಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಅನೇಕಕಟ್ಠರೂಪವಿಚಿತ್ತಯನ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ದೇವಾನುಭಾವೇನ ಏಕಾಯ ಏವ ಆಣಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮೋ ದೇವಲೋಕಮೇವ ಗತೋ। ‘‘ಸಮನ್ತತೋ’’ತಿಆದಿ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಧಾತುನಿದಾನೇ ಅಜಾತಸತ್ತುನೋ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಾನುಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಂ।

    Vāḷasaṅghātayantanti kukkulaṃ paṭibhayadassanaṃ aññamaññapaṭibaddhagamanāditāya saṅghāṭitarūpakayantaṃ yojesi. Tenāha ‘‘kaṭṭharūpakānī’’tiādi. Āṇiyā bandhitvāti anekakaṭṭharūpavicittayantaṃ attano devānubhāvena ekāya eva āṇiyā bandhitvā vissakammo devalokameva gato. ‘‘Samantato’’tiādi pana tasmiṃ dhātunidāne ajātasattuno kiccavisesānuṭṭhānadassanaṃ.

    ‘‘ಅಸುಕಟ್ಠಾನೇ ನಾಮ ಧಾತುನಿಧಾನ’’ನ್ತಿ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸೇಸಲಾಭಿನೋ ನಾಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ನಿಗೂಹಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವುಡ್ಢತರಸ್ಸ ವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಜಾನಿಸ್ಸತೀತಿ ನ ಕಥೇಸು’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ। ಯಕ್ಖದಾಸಕೇತಿ ಉಪಹಾರಾದಿವಿಧಿನಾ ದೇವತಾವೇಸನಕೇ ಭೂತಾವಿಗ್ಗಾಹಕೇ।

    ‘‘Asukaṭṭhāne nāma dhātunidhāna’’nti raññā pucchite ‘‘tasmiṃ sannipāte visesalābhino nāhesu’’nti keci. ‘‘Attānaṃ nigūhitvā tassa vuḍḍhatarassa vacanaṃ nissāya vīmaṃsanto jānissatīti na kathesu’’nti apare. Yakkhadāsaketi upahārādividhinā devatāvesanake bhūtāviggāhake.

    ಇಮಂ ಪದನ್ತಿ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭೂತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಠಪಿತಂ ಇಮಂ ಪದಂ। ಮಹಾಧಾತುನಿಧಾನಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾಪಿ ಠಪಯಿಂಸು।

    Imaṃpadanti ‘‘evametaṃ bhūtapubba’’nti dutiyasaṅgītikārehi ṭhapitaṃ imaṃ padaṃ. Mahādhātunidhānampi tassa atthaṃ katvā tatiyasaṅgītikārāpi ṭhapayiṃsu.

    ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।

    Mahāparinibbānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ೪. ಮಹಾಸುದಸ್ಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೩. ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಂ • 3. Mahāparinibbānasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact