Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ੩. ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā

    ੧੩੧. ਪੂਜਨੀਯਭਾવਤੋ , ਬੁਦ੍ਧਸਮ੍ਪਦਞ੍ਚ ਪਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਤਾ ਮਹਨ੍ਤਞ੍ਚ ਤਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ; ਸવਾਸਨਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ; ਮਹਤਾ ਕਾਲੇਨ ਮਹਤਾ વਾ ਗੁਣਰਾਸਿਨਾ ਸਾਧਿਤਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ; ਮਹਨ੍ਤਭਾવਾਯ, ਧਾਤੂਨਂ ਬਹੁਭਾવਾਯ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ; ਮਹਤੋ ਲੋਕਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ; ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਮਹਤੋ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ; ਮਹਤਿ ਸਾਸਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤਂ। ਗਿਜ੍ਝਾ ਏਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤੀਤਿ ਗਿਜ੍ਝਂ, ਗਿਜ੍ਝਂ ਕੂਟਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੋ, ਗਿਜ੍ਝਂ વਿਯ વਾ ਗਿਜ੍ਝਂ, ਕੂਟਂ, ਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੋ, ਪਬ੍ਬਤੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਿਜ੍ਝਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਭਿਯਾਤੁਕਾਮੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਿਭવਨਤ੍ਥੋ, ‘‘ਅਭਿવਿਜਾਨਾਤੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੪; ੩.੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੬) વਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭਿਭવਨਤ੍ਥਾਯ ਯਾਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ। વਜ੍ਜਿਰਾਜਾਨੋਤਿ ‘‘વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ ਇਮੇ’’ਤਿਆਦਿਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ વਚਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘વਜ੍ਜੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ ਰਾਜਾਨੋ, વਜ੍ਜੀਰਟ੍ਠਸ੍ਸ વਾ ਰਾਜਾਨੋ વਜ੍ਜਿਰਾਜਾਨੋ। વਜ੍ਜਿਰਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਨ વਜ੍ਜਿਸਮਞ੍ਞਾ ਤਨ੍ਨਿવਾਸਿਰਾਜਕੁਮਾਰવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਰਾਜਿਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਰਾਜਭਾવਾਨੁਗਤੇਨ ਸਭਾવੇਨ। ਸੋ ਪਨ ਸਭਾવੋ ਨੇਸਂ ਗਣਰਾਜੂਨਂ ਮਿਥੋ ਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟੋ, ਚਿਰਟ੍ਠਾਯੀ ਚ ਅਹੋਸੀਤਿ ‘‘ਸਮਗ੍ਗਭਾવਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੁ ਅਨੁ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਭਾવੇਤਿ વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਅਨੁਭਾવੋ, ਅਨੁਭਾવੋ ਏવ ਆਨੁਭਾવੋ, ਪਤਾਪੋ, ਸੋ ਪਨ ਨੇਸਂ ਪਤਾਪੋ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦਿવਾਹਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਸੁਸਿਕ੍ਖਿਤਭਾવੇਨ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟੋ ਜਾਤੋਤਿ ‘‘ਏਤੇਨ…ਪੇ॰… ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਲ਼ਚ੍ਛਿਗ੍ਗਲੇਨਾਤਿ ਕੁਞ੍ਚਿਕਾਛਿਦ੍ਦੇਨ। ਅਸਨਨ੍ਤਿ ਸਰਂ। ਅਤਿਪਾਤਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ। ਪੋਙ੍ਖਾਨੁਪੋਙ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪੋਙ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨੁਪੋਙ੍ਖਂ, ਪੁਰਿਮਸਰਸ੍ਸ ਪੋਙ੍ਖਪਦਾਨੁਗਤਪੋਙ੍ਖਂ ਇਤਰਂ ਸਰਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਰਾਧਿਤਨ੍ਤਿ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤਂ। ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਉਮ੍ਮੂਲਨવਸੇਨ ਕੁਲਸਨ੍ਤਤਿਂ ਛਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਅਯਨਂ વਡ੍ਢਨਂ ਅਯੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਨਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਡ੍ਢਿਯਾ ਏਤਂ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਕ੍ਖਿਪਤੀਤਿ વਿਦੂਰਤੋ ਖਿਪਤਿ, ਅਪਨੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    131. Pūjanīyabhāvato , buddhasampadañca pahāya pavattatā mahantañca taṃ parinibbānañcāti mahāparinibbānaṃ; savāsanappahānato mahantaṃ kilesakkhayaṃ nissāya pavattaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahatā kālena mahatā vā guṇarāsinā sādhitaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahantabhāvāya, dhātūnaṃ bahubhāvāya parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahato lokato nissaṭaṃ parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; sabbalokāsādhāraṇattā buddhānaṃ sīlādiguṇehi mahato buddhassa bhagavato parinibbānantipi mahāparinibbānaṃ; mahati sāsane patiṭṭhite parinibbānantipi mahāparinibbānanti buddhassa bhagavato parinibbānaṃ vuccati, tappaṭisaṃyuttaṃ suttaṃ mahāparinibbānasuttaṃ. Gijjhā ettha vasantīti gijjhaṃ, gijjhaṃ kūṭaṃ etassāti gijjhakūṭo, gijjhaṃ viya vā gijjhaṃ, kūṭaṃ, taṃ etassāti gijjhakūṭo, pabbato, tasmiṃ gijjhakūṭe. Tenāha ‘‘gijjhā’’tiādi. Abhiyātukāmoti ettha abhi-saddo abhibhavanattho, ‘‘abhivijānātū’’tiādīsu (dī. ni. 2.244; 3.85; ma. ni. 3.256) viyāti āha ‘‘abhibhavanatthāya yātukāmo’’ti. Vajjirājānoti ‘‘vajjetabbā ime’’tiādito pavattaṃ vacanaṃ upādāya ‘‘vajjī’’ti laddhanāmā rājāno, vajjīraṭṭhassa vā rājāno vajjirājāno. Vajjiraṭṭhassa pana vajjisamaññā tannivāsirājakumāravasena veditabbā. Rājiddhiyāti rājabhāvānugatena sabhāvena. So pana sabhāvo nesaṃ gaṇarājūnaṃ mitho sāmaggiyā loke pākaṭo, ciraṭṭhāyī ca ahosīti ‘‘samaggabhāvaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. Anu anu taṃsamaṅgino bhāveti vaḍḍhetīti anubhāvo, anubhāvo eva ānubhāvo, patāpo, so pana nesaṃ patāpo hatthiassādivāhanasampattiyā, tattha ca susikkhitabhāvena loke pākaṭo jātoti ‘‘etena…pe… kathesī’’ti vuttaṃ. Tāḷacchiggalenāti kuñcikāchiddena. Asananti saraṃ. Atipātayissantīti atikkāmenti. Poṅkhānupoṅkhanti poṅkhassa anupoṅkhaṃ, purimasarassa poṅkhapadānugatapoṅkhaṃ itaraṃ saraṃ katvāti attho. Avirādhitanti avirajjhitaṃ. Ucchindissāmīti ummūlanavasena kulasantatiṃ chindissāmi. Ayanaṃ vaḍḍhanaṃ ayo, tappaṭikkhepena anayoti āha ‘‘avaḍḍhiyā etaṃ nāma’’nti. Vikkhipatīti vidūrato khipati, apanetīti attho.

    ਗਙ੍ਗਾਯਨ੍ਤਿ ਗਙ੍ਗਾਸਮੀਪੇ। ਪਟ੍ਟਨਗਾਮਨ੍ਤਿ ਸਕਟਪਟ੍ਟਨਗਾਮਂ। ਆਣਾਤਿ ਆਣਾ વਤ੍ਤਤਿ। ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਨ੍ਤਿ ਚ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟ੍ਟਨੇ ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਟ੍ਠਾਨવਾਸਿਨੋ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟ੍ਟਨੇ। ਬਲવਾਘਾਤਜਾਤੋਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਬਲવਕੋਧੋ।

    Gaṅgāyanti gaṅgāsamīpe. Paṭṭanagāmanti sakaṭapaṭṭanagāmaṃ. Āṇāti āṇā vattati. Aḍḍhayojananti ca tasmiṃ paṭṭane aḍḍhayojanaṭṭhānavāsino sandhāya vuttaṃ. Tatrāti tasmiṃ paṭṭane. Balavāghātajātoti uppannabalavakodho.

    ਮੇਤਿ ਮਯ੍ਹਂ। ਗਤੇਨਾਤਿ ਗਮਨੇਨ।

    Meti mayhaṃ. Gatenāti gamanena.

    ਰਾਜਅਪਰਿਹਾਨਿਯਧਮ੍ਮવਣ੍ਣਨਾ

    Rājaaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ੧੩੪. ਸੀਤਂ વਾ ਉਣ੍ਹਂ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਾਯਂ વੇਲਾਯਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਸਮਸੀਤੁਣ੍ਹਾવ ਉਤੁ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ, ਤਂ ਪਨ ਨਿਚ੍ਚਸਨ੍ਨਿਪਾਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦਿવਸਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਬਹੁਲਾਤਿ ਪਚੁਰਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ। વੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਕੋਚਂ। ‘‘ਯਾવਕੀવ’’ਨ੍ਤਿ ਏਕਮੇવੇਤਂ ਪਦਂ ਅਨਿਯਮਤੋ ਪਰਿਮਾਣવਾਚੀ, ਕਾਲੋ ਚੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘વੁਦ੍ਧਿਯੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਅਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਕੁਲਾਤਿ ਖੁਭਿਤਾ, ਨ ਪਸਨ੍ਨਾ। ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ વਗ੍ਗਬਨ੍ਧਤੋ વਿਭਜ੍ਜ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਹੁਤ੍વਾ।

    134.Sītaṃ vā uṇhaṃ vā natthi, tāyaṃ velāyaṃ puññānubhāvena buddhānaṃ sabbakālaṃ samasītuṇhāva utu hoti, taṃ sandhāya tathā vuttaṃ. Abhiṇhaṃ sannipātāti niccasannipātā, taṃ pana niccasannipātataṃ dassetuṃ ‘‘divasassā’’tiādi vuttaṃ. Sannipātabahulāti pacurasannipātā. Vosānanti saṅkocaṃ. ‘‘Yāvakīva’’nti ekamevetaṃ padaṃ aniyamato parimāṇavācī, kālo cettha adhippetoti āha ‘‘yattakaṃ kāla’’nti. ‘‘Vuddhiyevā’’tiādinā vuttamatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘abhiṇhaṃ asannipatantā hī’’tiādi vuttaṃ. Ākulāti khubhitā, na pasannā. Bhijjitvāti vaggabandhato vibhajja visuṃ visuṃ hutvā.

    ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਭੇਰਿਯਾਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਰੋਚਨਭੇਰਿਯਾ। ਅਡ੍ਢਭੁਤ੍ਤਾ વਾਤਿ ਸਾਮਿਭੁਤ੍ਤਾ ਚ। ਓਸੀਦਮਾਨੇਤਿ ਹਾਯਮਾਨੇ।

    Sannipātabheriyāti sannipātārocanabheriyā. Aḍḍhabhuttā vāti sāmibhuttā ca. Osīdamāneti hāyamāne.

    ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਕਤਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ। ਸੁਙ੍ਕਨ੍ਤਿ ਭਣ੍ਡਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਹਿ ਪਬ੍ਬਤਖਣ੍ਡ ਨਦੀਤਿਤ੍ਥਗਾਮਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਰਾਜਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਾਤਬ੍ਬਭਾਗਂ। ਬਲਿਨ੍ਤਿ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਸਸ੍ਸਾਦਿਤੋ ਛਭਾਗਂ, ਸਤ੍ਤਭਾਗਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਲਦ੍ਧਕਰਂ। ਦਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਦਸવੀਸਤਿਕਹਾਪਣਾਦਿਕਂ ਅਪਰਾਧਾਨੁਰੂਪਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਧਨਦਣ੍ਡਂ। વਜ੍ਜਿਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਜ੍ਜਿਰਾਜਧਮ੍ਮਂ। ਇਦਾਨਿ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਪਨਾਦੀਸੁ ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪ ਆਦੀਨવਾਨਿਸਂਸੇ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਸਂ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਾਰਿਚਰਿਯਕ੍ਖਮਾਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਕ੍ਖਮਾ।

    Pubbe akatanti pubbe anibbattaṃ. Suṅkanti bhaṇḍaṃ gahetvā gacchantehi pabbatakhaṇḍa nadītitthagāmadvārādīsu rājapurisānaṃ dātabbabhāgaṃ. Balinti nipphannasassādito chabhāgaṃ, sattabhāgantiādinā laddhakaraṃ. Daṇḍanti dasavīsatikahāpaṇādikaṃ aparādhānurūpaṃ gahetabbadhanadaṇḍaṃ. Vajjidhammanti vajjirājadhammaṃ. Idāni apaññattapaññāpanādīsu tappaṭikkhepa ādīnavānisaṃse vitthārato dassetuṃ ‘‘tesaṃ apaññatta’’ntiādi vuttaṃ. Pāricariyakkhamāti upaṭṭhānakkhamā.

    ਕੁਲਭੋਗਇਸ੍ਸਰਿਯਾਦਿવਸੇਨ ਮਹਤੀ ਮਤ੍ਤਾ ਪਮਾਣਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਹਾਮਤ੍ਤਾ, ਨੀਤਿਸਤ੍ਥવਿਹਿਤੇ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਪਿਤਾ ਮਹਾਮਤ੍ਤਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਮਹਾਮਤ੍ਤਾ, ਤੇਸਂ। ਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਨ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਚੋਰੋਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞਿਨੋ ਸਚੇ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਾਪਭੀਰੁਤਾਯ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅવਤ੍વਾ। ਦਣ੍ਡਨੀਤਿਸਞ੍ਞਿਤੇ વੋਹਾਰੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વੋਹਾਰਿਕਾ, ਯੇ ‘‘ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਧਰਾ ਨੀਤਿਸੁਤ੍ਤਧਰਾ , ਈਦਿਸੇ વੋਹਾਰવਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ। ਪਰਮ੍ਪਰਾਭਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਕੁਲੇਸੁ ਜਾਤਾ ਅਗਤਿਗਮਨવਿਰਤਾ ਅਟ੍ਠਮਹਲ੍ਲਕਪੁਰਿਸਾ ਅਟ੍ਠਕੁਲਿਕਾ।

    Kulabhogaissariyādivasena mahatī mattā pamāṇaṃ etesanti mahāmattā, nītisatthavihite vinicchaye ṭhapitā mahāmattā vinicchayamahāmattā, tesaṃ. Dentīti niyyātenti. Sace coroti evaṃsaññino sace honti. Pāpabhīrutāya attanā kiñci avatvā. Daṇḍanītisaññite vohāre niyuttāti vohārikā, ye ‘‘dhammaṭṭhā’’ti vuccanti. Suttadharā nītisuttadharā , īdise vohāravinicchaye niyametvā ṭhapitā. Paramparābhatesu aṭṭhasu kulesu jātā agatigamanaviratā aṭṭhamahallakapurisā aṭṭhakulikā.

    ਸਕ੍ਕਾਰਨ੍ਤਿ ਉਪਕਾਰਂ। ਗਰੁਭਾવਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਗਰੁਨੋ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਗਰੁਭਾવਂ ਪਤਿ ਪਤਿ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ। ਮਾਨੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਨੇਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਨਨਂ ਤੇਸੁ ਨੇਸਂ ਅਤ੍ਤਮਨਤਾਪੁਬ੍ਬਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਨੇਨ ਪਿਯਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰਨ੍ਤਿ ਪਣਿਪਾਤਂ। ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਿਤਾਮਹਾ , ਮਾਤਾਮਹਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨੀਚਚਿਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਗਰੁਚਿਤ੍ਤਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਅવਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਘਟੇਤੁਂ।

    Sakkāranti upakāraṃ. Garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvāti ‘‘ime amhākaṃ garuno’’ti tattha garubhāvaṃ pati pati upaṭṭhapetvā. Mānentīti sammānenti, taṃ pana sammānanaṃ tesu nesaṃ attamanatāpubbakanti āha ‘‘manena piyāyantī’’ti. Nipaccakāranti paṇipātaṃ. Dassentīti ‘‘ime amhākaṃ pitāmahā , mātāmahā’’tiādinā nīcacittā hutvā garucittākāraṃ dassenti. Sandhāretunti sambandhaṃ avicchinnaṃ katvā ghaṭetuṃ.

    ਪਸਯ੍ਹਾਕਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਬਲਕ੍ਕਾਰਸ੍ਸ। ਕਾਮਂ વੁਦ੍ਧਿਯਾ ਪੂਜਨੀਯਤਾਯ ‘‘વੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ, ਪਾਲ਼ਿਯਂ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ‘‘વੁਦ੍ਧਿਯੇવ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ, ਨੋ ਪਰਿਹਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ‘‘વੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Pasayhākārassāti balakkārassa. Kāmaṃ vuddhiyā pūjanīyatāya ‘‘vuddhihāniyo’’ti vuttaṃ, attho pana vuttānukkameneva yojetabbo, pāḷiyaṃ vā yasmā ‘‘vuddhiyeva pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti vuttaṃ, tasmā tadanukkamena ‘‘vuddhihāniyo’’ti vuttaṃ.

    વਿਪਚ੍ਚਿਤੁਂ ਅਲਦ੍ਧੋਕਾਸੇ ਪਾਪਕਮ੍ਮੇ, ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕੇ વਾ ਅਨવਸਰੋવ ਦੇવਤੋਪਸਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸੇ ਸਿਯਾ ਦੇવਤੋਪਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅવਸਰੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਬਲਕਾਯਸ੍ਸ ਦਿਗੁਣਤਿਗੁਣਤਾਦਸ੍ਸਨਂ, ਪਟਿਭਯਭਾવਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਆਦਿਨਾ ਦੇવਤਾਨਂ ਸਙ੍ਗਾਮਸੀਸੇ ਸਹਾਯਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Vipaccituṃ aladdhokāse pāpakamme, tassa kammassa vipāke vā anavasarova devatopasaggo, tasmiṃ pana laddhokāse siyā devatopasaggassa avasaroti āha ‘‘anuppannaṃ…pe… vaḍḍhentī’’ti. Eteneva anuppannaṃ sukhanti etthāpi attho veditabbo. ‘‘Balakāyassa diguṇatiguṇatādassanaṃ, paṭibhayabhāvadassana’’nti evaṃ ādinā devatānaṃ saṅgāmasīse sahāyatā veditabbā.

    ਅਨਿਚ੍ਛਿਤਨ੍ਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਂ। ਆવਰਣਤੋਤਿ ਨਿਸੇਧਨਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਨਪੇਤਾ ਧਮ੍ਮਿਯਾਤਿ ਇਧ ‘‘ਧਮ੍ਮਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਮਿਗਸੂਕਰਾਦਿਘਾਤਾਯ ਸੁਨਖਾਦੀਨਂ ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ વਨਚਰਣਂ વਾਜੋ, ਮਿਗવਾ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ વਾ વਾਜੇਨ੍ਤਿ ਨੇਨ੍ਤੀਤਿ વਾਜਿਕਾ, ਮਿਗવਧਚਾਰਿਨੋ। ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕਪਯੋਗੇਨ ਹਿ ਸਾ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟਾ ਪਕਾਸਭੂਤਾਤਿ।

    Anicchitanti aniṭṭhaṃ. Āvaraṇatoti nisedhanato. Yassa dhammato anapetā dhammiyāti idha ‘‘dhammikā’’ti vuttā. Migasūkarādighātāya sunakhādīnaṃ kaḍḍhitvā vanacaraṇaṃ vājo, migavā, tattha niyuttā, te vā vājenti nentīti vājikā, migavadhacārino. Cittappavattiṃ pucchati. Kāyikavācasikapayogena hi sā loke pākaṭā pakāsabhūtāti.

    ੧੩੫. ਦੇવਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਚਿਤਤ੍ਤਾ, ਲੋਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਚ ਚੇਤਿਯਂ ਅਹੋਸਿ।

    135. Devāyatanabhāvena citattā, lokassa cittīkāraṭṭhānattā ca cetiyaṃ ahosi.

    ਕਾਮਂਕਾਰવਸੇਨ ਕਿਞ੍ਚਿਪਿ ਨ ਕਰਣੀਯਾਤਿ ਅਕਰਣੀਯਾ। ਕਾਮਂਕਾਰੋ ਪਨ ਹਤ੍ਥਗਤਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਅਭਿਮੁਖਯੁਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਅਭਿਮੁਖਂ ਉਜੁਕਮੇવ ਸਙ੍ਗਾਮਕਰਣੇਨ। ਉਪਲਾਪਨਂ ਸਾਮਂ ਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭੇਦੋਪਿ ਇਧ ਉਪਾਯੋ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮਿਥੁਭੇਦਾਯਾ’’ਤਿ। ਯੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁਪਾਯਤਾ ਪਗੇવ ਪਕਾਸਿਤਾ। ਇਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਉਪਲਾਪਨਾਯ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮਿਥੁਭੇਦਾ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ વਚਨਂ। ਕਥਾਯ ਨਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਯਾવਕੀવਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਨੋ ਪਰਿਹਾਨੀ’’ਤਿ ਇਮਾਯ ਭਗવਤੋ ਕਥਾਯ ਨਯਂ ਉਪਾਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ।

    Kāmaṃkāravasena kiñcipi na karaṇīyāti akaraṇīyā. Kāmaṃkāro pana hatthagatakaraṇavasenāti āha ‘‘aggahetabbāti attho’’ti. Abhimukhayuddhenāti abhimukhaṃ ujukameva saṅgāmakaraṇena. Upalāpanaṃ sāmaṃ dānañcāti dassetuṃ ‘‘ala’’ntiādi vuttaṃ. Bhedopi idha upāyo evāti vuttaṃ ‘‘aññatra mithubhedāyā’’ti. Yuddhassa pana anupāyatā pageva pakāsitā. Idanti ‘‘aññatra upalāpanāya, aññatra mithubhedā’’ti ca idaṃ vacanaṃ. Kathāya nayaṃ labhitvāti ‘‘yāvakīvañca…pe… no parihānī’’ti imāya bhagavato kathāya nayaṃ upāyaṃ labhitvā.

    ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯਾਤਿ વਜ੍ਜਿਰਾਜੇਸੁ ਅਨੁਗ੍ਗਹੇਨ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭਗવਤੋ।

    Anukampāyāti vajjirājesu anuggahena. Assāti bhagavato.

    ਕਥਨ੍ਤਿ વਜ੍ਜੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬਯੁਦ੍ਧਕਥਂ। ਉਜੁਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਟਿਰਾਜਾਨੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਪਰਿਖਾਨਂ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવਾਪਾਦਨੇਨ ਉਜੁਭਾવਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ।

    Kathanti vajjīhi saddhiṃ kātabbayuddhakathaṃ. Ujuṃ karissāmīti paṭirājāno ānetvā pākāraparikhānaṃ aññathābhāvāpādanena ujubhāvaṃ karissāmi.

    ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਗੁਣੋਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਚਰਿਯਗੁਣੋ। ਇਸ੍ਸਰਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤੁ, ਮਯਂ ਅਨਿਸ੍ਸਰਾ, ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਲਿਚ੍ਛવਿਨੋ ਨ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਂਸੂਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸੂਰਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤੂਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Patiṭṭhitaguṇoti patiṭṭhitācariyaguṇo. Issarā sannipatantu, mayaṃ anissarā, tattha gantvā kiṃ karissāmāti licchavino na sannipatiṃsūti yojanā. Sūrā sannipatantūti etthāpi eseva nayo.

    ਬਲਭੇਰਿਨ੍ਤਿ ਯੁਦ੍ਧਾਯ ਬਲਕਾਯਸ੍ਸ ਉਟ੍ਠਾਨਭੇਰਿਂ।

    Balabherinti yuddhāya balakāyassa uṭṭhānabheriṃ.

    ਭਿਕ੍ਖੁਅਪਰਿਹਾਨਿਯਧਮ੍ਮવਣ੍ਣਨਾ

    Bhikkhuaparihāniyadhammavaṇṇanā

    ੧੩੬. ਅਪਰਿਹਾਨਾਯ ਹਿਤਾਤਿ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਾ, ਨ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ વਾ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਾ, ਤੇ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਾ ਕਾਰਕਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪਰਿਹਾਨਿਕਰੇ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੇ ਪਰਿਹਾਨਿਕਰਾਨਂ ਉਜੁਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘વੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਭੂਤੇ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ ਉਪਰੂਪਰਿ ਞਾਣਾਲੋਕਂ ਪਸਾਦੇਨ੍ਤੀ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਦਯਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਤਿ, ਪਕਾਸੇਤਬ੍ਬੇ ਚ ਅਤ੍ਥੇ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਆਮਲਕਂ વਿਯ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਪਾਕਟੇ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਨ੍ਦਸਹਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।

    136. Aparihānāya hitāti aparihāniyā, na parihāyanti etehīti vā aparihāniyā, te pana yasmā aparihāniyā kārakā nāma honti, tasmā vuttaṃ ‘‘aparihānikare’’ti. Yasmā pana te parihānikarānaṃ ujupaṭipakkhabhūtā, tasmā āha ‘‘vuddhihetubhūte’’ti. Yasmā bhagavato desanā uparūpari ñāṇālokaṃ pasādentī sattānaṃ hadayandhakāraṃ vidhamati, pakāsetabbe ca atthe hatthatale āmalakaṃ viya suṭṭhutaraṃ pākaṭe katvā dasseti, tasmā vuttaṃ ‘‘candasahassaṃ…pe… kathayissāmī’’ti.

    ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ વਜ੍ਜੀਨਂ ਅਭਿਣ੍ਹਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਦਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋਯੇવ ਅਯਂ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਕਥਾ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ વਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਮਯ੍ਹਂ ਪਨ ਸਾਸਨੇ ਤਥਾਰੂਪੀ ਕਥਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ, ਸਾ ਹੋਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ વਿવਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਯਾਯ ਸਾਸਨਂ ਮਯ੍ਹਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਨਿਯਂ ਅਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯੇ ਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਤੇਨੇવ ਨਿਯਾਮੇਨ ਦੇਸੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਦਂ વਜ੍ਜਿਸਤ੍ਤਕੇ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਧਾਪਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਤਤੋ’’ਤਿਆਦਿ ਦਿਸਾਸੁ ਆਗਤਸਾਸਨੇ વੁਤ੍ਤਂ ਤਂ ਕਥਨਂ। વਿਹਾਰਸੀਮਾ ਆਕੁਲਾ ਯਸ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪੋਸਥਪવਾਰਣਾ ਠਿਤਾ।

    Yasmā bhagavā ‘‘tassa brāhmaṇassa sammukhā vajjīnaṃ abhiṇhasannipātādipaṭipattiṃ kathentoyeva ayaṃ aparihāniyakathā aniyyānikā vaṭṭanissitā, mayhaṃ pana sāsane tathārūpī kathā kathetabbā, sā hoti niyyānikā vivaṭṭanissitā, yāya sāsanaṃ mayhaṃ parinibbānato parampi addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitika’’nti cintesi, tasmā bhikkhū sannipātāpetvā tesaṃ aparihāniye dhamme desento teneva niyāmena desesi. Tena vuttaṃ ‘‘idaṃ vajjisattake vuttasadisamevā’’ti. Evaṃ saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘idhāpi cā’’tiādimāha. Tattha ‘‘tato’’tiādi disāsu āgatasāsane vuttaṃ taṃ kathanaṃ. Vihārasīmā ākulā yasmā, tasmā uposathapavāraṇā ṭhitā.

    ਓਲੀਯਮਾਨਕੋਤਿ ਪਾਲ਼ਿਤੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ વਿਨਸ੍ਸਮਾਨੋ। ਉਕ੍ਖਿਪਾਪੇਨ੍ਤਾਤਿ ਪਗੁਣਭਾવਕਰਣੇਨ, ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨੇਨ ਚ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾ।

    Olīyamānakoti pāḷito, atthato ca vinassamāno. Ukkhipāpentāti paguṇabhāvakaraṇena, atthasaṃvaṇṇanena ca paggaṇhantā.

    ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖੂ વਿਯ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਂ ਦੇਸਾਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੬੫ વਿਤ੍ਥਾਰવਤ੍ਥੁ)। વਜ੍ਜਿਪੁਤ੍ਤਕਾ વਿਯ ਦਸવਤ੍ਥੁਦੀਪਨੇਨ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੪੬ વਿਤ੍ਥਾਰવਤ੍ਥੁ)। ‘‘ਗਿਹਿਗਤਾਨੀਤਿ ਗਿਹਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਗਿਹੀਸੁ ਗਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਞਾਤਾਨਿ ਗਿਹਿਗਤਾਨਿ। ਧੂਮਕਾਲੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਧੂਮਕਾਲਿਕਂ ਚਿਤਕਧੂਮવੂਪਸਮਤੋ ਪਰਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ।

    Sāvatthiyaṃ bhikkhū viya pācittiyaṃ desāpetabboti (pārā. 565 vitthāravatthu). Vajjiputtakā viya dasavatthudīpanena (cūḷava. 446 vitthāravatthu). ‘‘Gihigatānīti gihipaṭisaṃyuttānī’’ti vadanti. Gihīsu gatāni, tehi ñātāni gihigatāni. Dhūmakālo etassāti dhūmakālikaṃ citakadhūmavūpasamato paraṃ appavattanato.

    ਥਿਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਸਾਸਨੇ ਥਿਰਭਾવਂ ਅਨਿવਤ੍ਤਿਤਭਾવਂ ਉਪਗਤਾ। ਥੇਰਕਾਰਕੇਹੀਤਿ ਥੇਰਭਾવਸਾਧਕੇਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਅਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ। ਬਹੂ ਰਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੂ ਰਤ੍ਤਿਯੋ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਮੇવ ਸਾਸਨੇ ਪਰਿਣਾਯਕਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੀਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸੁ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।

    Thirabhāvappattāti sāsane thirabhāvaṃ anivattitabhāvaṃ upagatā. Therakārakehīti therabhāvasādhakehi sīlādiguṇehi asekkhadhammehi. Bahū rattiyoti pabbajitā hutvā bahū rattiyo jānanti. Sīlādiguṇesu patiṭṭhāpanameva sāsane pariṇāyakatāti āha ‘‘tīsu sikkhāsu pavattentī’’ti.

    ਓવਾਦਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ ਅਭਾਜਨਭਾવਤੋ। ਪવੇਣੀਕਥਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾਭਤਂ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ। ਸਾਰਭੂਤਂ ਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਸਮ੍ਪਾਪਨੇਨ ਸਾਰਭੂਤਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਕੋਸਲ੍ਲਅਨੁਤ੍ਤਰਸੀਤੀਭਾવਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਦਿਧਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿਂ।

    Ovādaṃ na denti abhājanabhāvato. Paveṇīkathanti ācariyaparamparābhataṃ sammāpaṭipattidīpanaṃ dhammakathaṃ. Sārabhūtaṃ dhammapariyāyanti samathavipassanāmaggaphalasampāpanena sārabhūtaṃ bojjhaṅgakosallaanuttarasītībhāvaadhicittasuttādidhammatantiṃ.

    ਪੁਨਬ੍ਭવਦਾਨਂ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ। ਇਤਰੇਤਿ ਯੇ ਨ ਪਚ੍ਚਯવਸਿਕਾ ਨ ਆਮਿਸਚਕ੍ਖੁਕਾ, ਤੇ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ વਸਂ।

    Punabbhavadānaṃ punabbhavo uttarapadalopena. Itareti ye na paccayavasikā na āmisacakkhukā, te na gacchanti taṇhāya vasaṃ.

    ਆਰਞ੍ਞਕੇਸੂਤਿ ਅਰਞ੍ਞਭਾਗੇਸੁ ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਸੁ। ਨਨੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਸਾવਜ੍ਜਾ ਏવਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਗਾਮਨ੍ਤਸੇਨਾਸਨੇਸੁ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ, ਤੇਨ ‘‘ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਸੁ વਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਪਿਹਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪਯਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਸਿਨੇਹਾਦਯੋ વਿਯ ਆਰਞ੍ਞਕੇਸੁ ਸੇਨਾਸਨੇਸੁ ਸਾਲਯਤਾ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਪਕ੍ਖਿਯਾ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Āraññakesūti araññabhāgesu araññapariyāpannesu. Nanu yattha katthacipi taṇhā sāvajjā evāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘gāmantasenāsanesu hī’’tiādi, tena ‘‘anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato’’ti ettha vuttasinehādayo viya āraññakesu senāsanesu sālayatā sevitabbapakkhiyā evāti dasseti.

    ਅਤ੍ਤਨਾવਾਤਿ ਸਯਮੇવ, ਤੇਨ ਪਰੇਹਿ ਅਨੁਸ੍ਸਾਹਿਤਾਨਂ ਸਰਸੇਨੇવ ਅਨਾਗਤਾਨਂ ਪੇਸਲਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਆਗਮਨਂ, ਆਗਤਾਨਞ੍ਚ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਂ ਪਚ੍ਚਾਸਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨਾਤਿ ਇਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਧਮ੍ਮਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹਣਂ। ਗਹਿਤਸਜ੍ਝਾਯਕਰਣਨ੍ਤਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਤ੍ਥਚਿਨ੍ਤਨਂ। ਚਿਨ੍ਤਨਤ੍ਥੋ ਹਿ ਸਜ੍ਝਾਯਸਦ੍ਦੋ।

    Attanāvāti sayameva, tena parehi anussāhitānaṃ saraseneva anāgatānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanaṃ, āgatānañca phāsuvihāraṃ paccāsisantīti dasseti. Iminā nīhārenāti imāya paṭipattiyā. Aggahitadhammaggahaṇanti aggahitassa pariyattidhammassa uggahaṇaṃ. Gahitasajjhāyakaraṇanti uggahitassa suṭṭhu atthacintanaṃ. Cintanattho hi sajjhāyasaddo.

    ਏਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ ਆਸਨਪਞ੍ਞਾਪਨਾਦਿਨਾ।

    Entīti upagacchanti. Nisīdanti āsanapaññāpanādinā.

    ੧੩੭. ਆਰਮਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਆਰਾਮੋ। ਕਮ੍ਮੇ ਰਤਾ, ਨ ਗਨ੍ਥਧੁਰੇ, વਾਸਧੁਰੇ વਾਤਿ ਕਮ੍ਮਰਤਾ, ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਪ੍ਪਰਭਾવੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਸੁਤਾ। ਇਤਿ ਕਾਤਬ੍ਬਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਉਚ੍ਚਾવਚਕਮ੍ਮਂ ਚੀવਰવਿਚਾਰਣਾਦਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਿਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਨ੍ਤਿ ਦੁਪਟ੍ਟਤਿਪਟ੍ਟਾਦਿਕਰਣਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਠਮਪਟਲਾਦੀਨਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਅਯਂ ਕਮ੍ਮਰਾਮਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਚ੍ਚੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    137. Āramitabbaṭṭhena kammaṃ ārāmo. Kamme ratā, na ganthadhure, vāsadhure vāti kammaratā, anuyuttāti tapparabhāvena punappunaṃ pasutā. Iti kātabbakammanti taṃ taṃ bhikkhūnaṃ kātabbaṃ uccāvacakammaṃ cīvaravicāraṇādi. Tenāha ‘‘seyyathida’’ntiādi. Upatthambhananti dupaṭṭatipaṭṭādikaraṇaṃ. Tañhi paṭhamapaṭalādīnaṃ upatthambhanakāraṇattā tathā vuttaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ ayaṃ kammarāmatā paṭikkhittāti āha ‘‘ekacco hī’’tiādi.

    ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਯੇવਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋਯੇવ। ਅਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾਭਾવੇਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਪ੍ਪਰਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅવਧਾਰਣવਚਨਂ। ਪਰਿਯਨ੍ਤਕਾਰੀਤਿ ਸਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤਾ। ‘‘ਪਰਿਯਨ੍ਤવਤਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੯, ੧੯੪) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਭਸ੍ਸੋ વਾਤਿ ਪਰਿਮਿਤਕਥੋਯੇવ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਕਥਨਤੋ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਾਪਜ੍ਜਨਂ ਅਰਿਯੋ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੋ।

    Karonto yevāti yathāvuttatiracchānakathaṃ kathentoyeva. Atiracchānakathābhāvepi tassa tattha tapparabhāvadassanatthaṃ avadhāraṇavacanaṃ. Pariyantakārīti sapariyantaṃ katvā vattā. ‘‘Pariyantavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti (dī. ni. 1.9, 194) hi vuttaṃ. Appabhasso vāti parimitakathoyeva ekantena kathetabbasseva kathanato. Samāpattisamāpajjanaṃ ariyo tuṇhībhāvo.

    ਨਿਦ੍ਦਾਯਤਿਯੇવਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੋਕ੍ਕਮਨੇ ਅਨਾਦੀਨવਦਸ੍ਸੀ ਨਿਦ੍ਦਾਯਤਿਯੇવ। ਇਰਿਯਾਪਥਪਰਿવਤ੍ਤਨਾਦਿਨਾ ਨ ਨਂ વਿਨੋਦੇਤਿ।

    Niddāyatiyevāti niddokkamane anādīnavadassī niddāyatiyeva. Iriyāpathaparivattanādinā na naṃ vinodeti.

    ਏવਂ ਸਂਸਟ੍ਠੋ વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਣਸਙ੍ਗਣਿਕਾਯ ਸਂਸਟ੍ਠੋ ਏવ વਿਹਰਤਿ।

    Evaṃ saṃsaṭṭho vāti vuttanayena gaṇasaṅgaṇikāya saṃsaṭṭho eva viharati.

    ਦੁਸ੍ਸੀਲਾ ਪਾਪਿਚ੍ਛਾ ਨਾਮਾਤਿ ਸਯਂ ਨਿਸ੍ਸੀਲਾ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਿਚ੍ਛਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਪਾਪਾ ਲਾਮਕਾ ਇਚ੍ਛਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਾਪਿਚ੍ਛਾ।

    Dussīlā pāpicchā nāmāti sayaṃ nissīlā asantaguṇasambhāvanicchāya samannāgatattā pāpā lāmakā icchā etesanti pāpicchā.

    ਪਾਪਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ ਮੇਤ੍ਤਿਕਰਣਤੋ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਾ। ਤੇਹਿ ਸਦਾ ਸਹ ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਪਾਪਸਹਾਯਾ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਨ੍ਨਤਾਦਿਨਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਪਾਪਸਮ੍ਪવਙ੍ਕਾ।

    Pāpapuggalehi mettikaraṇato pāpamittā. Tehi sadā saha pavattanena pāpasahāyā. Tattha ninnatādinā tadadhimuttatāya pāpasampavaṅkā.

    ੧੩੮. ਸਦ੍ਧਾ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਆਗਮਨੀਯਪਟਿਪਦਾਯ ਆਗਤਸਦ੍ਧਾ ਆਗਮਨੀਯਸਦ੍ਧਾ, ਸਾ ਸਾਤਿਸਯਾ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰੋਪਦੇਸੇਨ વਿਨਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਂ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਤੋ ਆਗਤਸਦ੍ਧਾ ਅਧਿਗਮਸਦ੍ਧਾ ਸੁਰਬਨ੍ਧਾਦੀਨਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੧੮; ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਸੁਪ੍ਪਬੁਦ੍ਧਕੁਟ੍ਠਿવਤ੍ਥੁ; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੩) વਿਯ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਪਸਾਦੋ ਪਸਾਦਸਦ੍ਧਾ ਮਹਾਕਪ੍ਪਿਨਰਾਜਾਦੀਨਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੩੧; ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਮਹਾਕਪ੍ਪਿਨਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁ; ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਮਹਾਕਪ੍ਪਿਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ) વਿਯ। ‘‘ਏવਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਹਨવਸੇਨ ਕਪ੍ਪਨਂ ਓਕਪ੍ਪਨਂ। ਦੁવਿਧਾਪੀਤਿ ਪਸਾਦਸਦ੍ਧਾਪਿ ਓਕਪ੍ਪਨਸਦ੍ਧਾਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਸਾਦਸਦ੍ਧਾ ਅਪਰਨੇਯ੍ਯਰੂਪਾ ਹੋਤਿ ਸવਨਮਤ੍ਤੇਨ ਪਸੀਦਨਤੋ। ਓਕਪ੍ਪਨਸਦ੍ਧਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਂ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਏવਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰਸਦਿਸੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਹੀਤਿ ਓਕਪ੍ਪਨਸਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ। ਹਿਰੀ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਹਿਰਿ, ਹਿਰਿ ਮਨੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਹਿਰਿਮਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਾਪ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਪਾਪਤੋ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪੇਨ੍ਤਿ ਉਬ੍ਬਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਭਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪੀ।

    138. Saddhā etesaṃ atthīti saddhāti āha ‘‘saddhāsampannā’’ti. Āgamanīyapaṭipadāya āgatasaddhā āgamanīyasaddhā, sā sātisayā mahābodhisattānaṃ paropadesena vinā saddheyyavatthuṃ aviparītato ogāhetvā adhimuccanatoti āha ‘‘sabbaññubodhisattānaṃ hotī’’ti. Saccapaṭivedhato āgatasaddhā adhigamasaddhā surabandhādīnaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.118; dha. pa. aṭṭha. 1.suppabuddhakuṭṭhivatthu; udā. aṭṭha. 43) viya. ‘‘Sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā buddhādīsu uppajjanakapasādo pasādasaddhā mahākappinarājādīnaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.231; dha. pa. aṭṭha. 1.mahākappinattheravatthu; theragā. aṭṭha. 2.mahākappinattheragāthāvaṇṇanā, vitthāro) viya. ‘‘Evameta’’nti okkantitvā pakkhanditvā saddahanavasena kappanaṃ okappanaṃ. Duvidhāpīti pasādasaddhāpi okappanasaddhāpi. Tattha pasādasaddhā aparaneyyarūpā hoti savanamattena pasīdanato. Okappanasaddhā saddheyyavatthuṃ ogāhetvā anupavisitvā ‘‘evameta’’nti paccakkhaṃ karontī viya pavattati. Tenāha ‘‘saddhādhimutto vakkalittherasadiso hotī’’ti. Tassa hīti okappanasaddhāya samannāgatassa. Hirī etassa atthīti hiri, hiri mano etesanti hirimanāti āha ‘‘pāpa…pe… cittā’’ti. Pāpato ottappenti ubbijjanti bhāyantīti ottappī.

    ਬਹੁ ਸੁਤਂ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ, ਸੁਤਗ੍ਗਹਣਂ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਧਾਰਣਪਰਿਚਯਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਨੁਪੇਕ੍ਖਨਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਾਨਂ ਪੇਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਸવਨਮੂਲਕਤ੍ਤਾ વਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਤਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਤ੍ਥਕਾਮੇਨ ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਤੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਪੁਰਿਸਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ, ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ। ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ। ਤਦਪਿ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਬਾਹੁਸਚ੍ਚਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਤੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਾવਹੇਨ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚੇਨ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવਸ੍ਸ ਇਧ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਸੋਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਹੋਤਿ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਸ ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯਮੁਚ੍ਚਨਕਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਦਯੋ વਿਯ ਪਦੇਸਿਕੋ ਅਹੁਤ੍વਾ ਪਿਟਕਤ੍ਤਯੇ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਾਯਨਤੋ ਕਥਨਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ। ਤੇ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਭੂਤੇ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਤੋ।

    Bahu sutaṃ suttageyyādi etenāti bahussuto, sutaggahaṇaṃ cettha nidassanamattaṃ dhāraṇaparicayaparipucchānupekkhanadiṭṭhinijjhānānaṃ pettha icchitabbattā. Savanamūlakattā vā tesampi taggahaṇeneva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato, diṭṭhadhammikādipurisatthasiddhiyā pariyattabhāvato ca pariyatti, tīṇi piṭakāni. Saccappaṭivedho saccānaṃ paṭivijjhanaṃ. Tadapi bāhusaccaṃ yathāvuttabāhusaccakiccanipphattito. Pariyatti adhippetā saccapaṭivedhāvahena bāhusaccena bahussutabhāvassa idha icchitattā. Soti pariyattibahussuto. Catubbidho hoti pañcamassa pakārassa abhāvato. Sabbatthakabahussutoti nissayamuccanakabahussutādayo viya padesiko ahutvā piṭakattaye sabbatthakameva bāhusaccasabbhāvato sabbassa atthassa kāyanato kathanato sabbatthakabahussuto. Te idha adhippetā paṭipattipaṭivedhasaddhammānaṃ mūlabhūte pariyattisaddhamme suppatiṭṭhitabhāvato.

    ਆਰਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ। ਤਂ ਪਨ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭવਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਕਾਤਿ ਏਕਾਕਿਨੋ, વੂਪਕਟ੍ਠવਿਹਾਰਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Āraddhanti paggahitaṃ. Taṃ pana duvidhampi vīriyārambhavibhāgena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekakāti ekākino, vūpakaṭṭhavihārinoti attho.

    ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾਤਿ ਪਰਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ‘‘ਤ੍વਂ ਅਸੁਕਨਾਮੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ‘‘ਆਮਾ’’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਚਿਰਕਤਾਦਿਅਨੁਸ੍ਸਰਣਸਮਤ੍ਥਸਤਿਨੇਪਕ੍ਕਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਏવਰੂਪੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਨ੍ਧਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Pucchitvāti parato pucchitvā. Sampaṭicchāpetunti ‘‘tvaṃ asukanāmo’’ti vatvā tehi ‘‘āmā’’ti paṭijānāpetunti attho. Evaṃ cirakatādianussaraṇasamatthasatinepakkānaṃ appakasireneva satisambojjhaṅgabhāvanāpāripūriṃ gacchatīti dassanatthaṃ ‘‘evarūpe bhikkhū sandhāyā’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘apicā’’tiādi.

    ੧੩੯. ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ‘‘ਬੋਧੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਅਙ੍ਗੋਤਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਪਸਤ੍ਥੋ, ਸੁਨ੍ਦਰੋ વਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸੁਭਦੁਕ੍ਖਾਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤਭਾવਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੋ। ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪੀਲ਼ਨਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰਤੋ વਿਚਯੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪવਿਚਯਲਕ੍ਖਣੋ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹੋ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੋ। ਫਰਣਂ વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਫਰਣਲਕ੍ਖਣੋ। ਉਪਸਮੋ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਪਰਿਲ਼ਾਹਾਨਂ વੂਪਸਮਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਸਮਲਕ੍ਖਣੋ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ વਿਕ੍ਖੇਪવਿਦ੍ਧਂਸਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣੋ। ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਰਹਿਤੇ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਅਬ੍ਯਾવਟਤ੍ਤਾ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਲਕ੍ਖਣੋ।

    139. Bujjhati etāyāti ‘‘bodhī’’ti laddhanāmāya sammādiṭṭhiādidhammasāmaggiyā aṅgoti bojjhaṅgo, pasattho, sundaro vā bojjhaṅgo sambojjhaṅgo. Upaṭṭhānalakkhaṇoti kāyavedanācittadhammānaṃ asubhadukkhāniccānattabhāvasallakkhaṇasaṅkhātaṃ ārammaṇe upaṭṭhānaṃ lakkhaṇaṃ etassāti upaṭṭhānalakkhaṇo. Catunnaṃ ariyasaccānaṃ pīḷanādippakārato vicayo upaparikkhā lakkhaṇaṃ etassāti pavicayalakkhaṇo. Anuppannā kusalānuppādanādivasena cittassa paggaho paggaṇhanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti paggahalakkhaṇo. Pharaṇaṃ vipphārikatā lakkhaṇaṃ etassāti pharaṇalakkhaṇo. Upasamo kāyacittapariḷāhānaṃ vūpasamanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti upasamalakkhaṇo. Avikkhepo vikkhepaviddhaṃsanaṃ lakkhaṇaṃ etassāti avikkhepalakkhaṇo. Līnuddhaccarahite adhicitte pavattamāne paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭattā ajjhupekkhanaṃ paṭisaṅkhānaṃ lakkhaṇaṃ etassāti paṭisaṅkhānalakkhaṇo.

    ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ, ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਛਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾ, વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾ, ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ, ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਛਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਸਤ੍ਤਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀ’’ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੮) વਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਤਿ ਇਮਂ ਕਾਰਣਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨવਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ ਅਪਾਯਭਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਗਮਨવੀਥਿਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸ੍ਸ ਅਪਚਾਯਨਤਾ, ਦਾਯਜ੍ਜਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਸਤ੍ਥੁਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਕੁਸੀਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਨવਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੮) ਪਨ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਾવਿਤਾ, ਜਾਤਿਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਏਕਾਦਸਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਦਸਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਸਙ੍ਘਸੀਲਚਾਗਦੇવਤਾਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਲੂਖਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ, ਸਿਨਿਦ੍ਧਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਦਸਹਿ। ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੮) ਪਨ ਪਸਾਦਨਿਯਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਏਕਾਦਸਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਸਤ੍ਤਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ ਪਣੀਤਭੋਜਨਸੇવਨਤਾ , ਉਤੁਸੁਖਸੇવਨਤਾ, ਇਰਿਯਾਪਥਸੁਖਸੇવਨਤਾ, ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪਯੋਗਤਾ, ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ , ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਤਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ। ਦਸਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਸਲਤਾ, ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਂ, ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਂ, ਅਸਮਾਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਂ, ਸਮਾਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਂ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਦਸਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੮) ਪਨ ‘‘ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਏਕਾਦਸਹੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀਤਿ ਸਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ, ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕੇਲਾਯਨਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ, ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੮) ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਾਮਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਏવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવਤੋ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾ ਨਾਮ ਪਰਿਯਾਯਕਥਾਤਿ ‘‘ਇਮਿਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ…ਪੇ॰… ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Catūhi kāraṇehīti satisampajaññaṃ, muṭṭhassatipuggalaparivajjanā, upaṭṭhitassatipuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi catūhi kāraṇehi. Chahi kāraṇehīti paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi chahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ pana ‘‘sattahi kāraṇehī’’ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) vakkhati, taṃ gambhīrañāṇacariyāpaccavekkhaṇāti imaṃ kāraṇaṃ pakkhipitvā veditabbaṃ. Navahi kāraṇehīti apāyabhayapaccavekkhaṇā, gamanavīthipaccavekkhaṇā, piṇḍapātassa apacāyanatā, dāyajjamahattapaccavekkhaṇā, satthumahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇā, kusītapuggalaparivajjanā, āraddhavīriyapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi navahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana ānisaṃsadassāvitā, jātimahattapaccavekkhaṇāti imehi saddhiṃ ‘‘ekādasā’’ti vakkhati. Dasahi kāraṇehīti buddhānussati, dhammānussati, saṅghasīlacāgadevatāupasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanā, siniddhapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi dasahi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana pasādaniyasuttantapaccavekkhaṇāya saddhiṃ ‘‘ekādasā’’ti vakkhati. Sattahi kāraṇehīti paṇītabhojanasevanatā , utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattapayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā , passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti imehi sattahi. Dasahi kāraṇehīti vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, nimittakusalatā, samaye cittassa paggahaṇaṃ, samaye cittassa niggahaṇaṃ, samaye cittassa sampahaṃsanaṃ, samaye cittassa ajjhupekkhanaṃ, asamāhitapuggalaparivajjanaṃ, samāhitapuggalasevanaṃ, tadadhimuttatāti imehi dasahi kāraṇehi. Mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) pana ‘‘jhānavimokkhapaccavekkhaṇā’’ti iminā saddhiṃ ‘‘ekādasahī’’ti vakkhati. Pañcahi kāraṇehīti sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanā, tadadhimuttatāti imehi pañcahi kāraṇehi. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118) āgamissati. Kāmaṃ bodhipakkhiyadhammā nāma nippariyāyato ariyamaggasampayuttā eva niyyānikabhāvato. Suttantadesanā nāma pariyāyakathāti ‘‘iminā vipassanā…pe… kathesī’’ti vuttaṃ.

    ੧੪੦. ਤੇਭੂਮਕੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਸਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹਗਤਸਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ વਿਭਾવਿਤਾ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ વਾਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏવ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਲੋਕਿਯવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ। ਲੋਕਿਯવਿਪਸ੍ਸਨਾਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਿਸ੍ਸਕਾਪੇਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਆਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਮਤ੍ਥਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਗਤવਸੇਨਾਤਿ ਤਥਾ ਆਗਤਪਾਲ਼ਿવਸੇਨ ‘‘વਿਰਾਗੋ ਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਧ ‘‘વਿਰਾਗਸਞ੍ਞਾ, ਨਿਰੋਧਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾਪਿ ਸਿਯੁਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦ੍વੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।

    140. Tebhūmake saṅkhāre ‘‘aniccā’’ti anupassati etāyāti aniccānupassanā, tathā pavattā vipassanā, sā pana yasmā attanā sahagatasaññāya bhāvitāya vibhāvitā eva hotīti vuttaṃ ‘‘aniccānupassanāya saddhiṃ uppannasaññā’’ti. Saññāsīsena vāyaṃ vipassanāya eva niddeso. Anattasaññādīsupi eseva nayo. Lokiyavipassanāpi honti, yasmā ‘‘anicca’’ntiādinā tā pavattantīti. Lokiyavipassanāpīti pi-saddena missakāpettha santīti atthato āpannanti atthāpattisiddhamatthaṃ niddhāretvā sarūpato dassetuṃ ‘‘virāgo’’tiādi vuttaṃ. Tattha āgatavasenāti tathā āgatapāḷivasena ‘‘virāgo nirodho’’ti hi tattha nibbānaṃ vuttanti idha ‘‘virāgasaññā, nirodhasaññā’’ti vuttasaññā nibbānārammaṇāpi siyuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘dve lokuttarāpi hontī’’ti.

    ੧੪੧. ਮੇਤ੍ਤਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂ, ਚਿਤ੍ਤਂ। ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਦ੍વਯੇਪਿ। ਇਮਾਨਿਪਿ ਮੇਤ੍ਤਾਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ વਸੇਨ ਆਗਤਾਨਿ ਤੇਸਂ ਸੇਟ੍ਠਪਰਿਸਭਾવਤੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਗਿਹੀਸੁਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ ਚਤੁਪਰਿਸਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੂਨਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਮਂ ਆਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਕਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨਪਿ ਮੇਤ੍ਤਾਕਾਯਕਮ੍ਮਾਨਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਨ ਚਾਰਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਧਮ੍ਮਪੂਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤੇਪਿਟਕਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਅਤ੍ਥਕਥਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਂ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਤੋ।

    141. Mettā etassa atthīti mettaṃ, cittaṃ. Taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ mettaṃ kāyakammaṃ. Esa nayo sesadvayepi. Imānipi mettākāyakammādīni bhikkhūnaṃ vasena āgatāni tesaṃ seṭṭhaparisabhāvato. Yathā pana bhikkhūsupi labbhanti, evaṃ gihīsupi labbhanti catuparisasādhāraṇattāti taṃ dassento ‘‘bhikkhūnañhī’’tiādimāha. Kāmaṃ ādibrahmacariyakadhammassavanenapi mettākāyakammāni labbhanti, nippariyāyato pana cārittadhammassavanena ayamattho icchitoti dassento ‘‘ābhisamācārikadhammapūraṇa’’nti āha. Tepiṭakampi buddhavacanaṃ paripucchanaatthakathanavasena pavattiyamānaṃ hitajjhāsayena pavattitabbato.

    ਆવੀਤਿ ਪਕਾਸਂ, ਪਕਾਸਭਾવੋ ਚੇਤ੍ਥ ਯਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਕਰੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ’’ਤਿ। ਰਹੋਤਿ ਅਪ੍ਪਕਾਸਂ, ਅਪ੍ਪਕਾਸਤਾ ਚ ਯਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਕਰੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ’’ਤਿ। ਸਹਾਯਭਾવਗਮਨਂ ਤੇਸਂ ਪੁਰਤੋ। ਉਭਯੇਹੀਤਿ ਨવਕੇਹਿ, ਥੇਰੇਹਿ ਚ।

    Āvīti pakāsaṃ, pakāsabhāvo cettha yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa sammukhabhāvatoti āha ‘‘sammukhā’’ti. Rahoti appakāsaṃ, appakāsatā ca yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa paccakkhābhāvatoti āha ‘‘parammukhā’’ti. Sahāyabhāvagamanaṃ tesaṃ purato. Ubhayehīti navakehi, therehi ca.

    ਪਗ੍ਗਯ੍ਹਾਤਿ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਉਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ।

    Paggayhāti paggaṇhitvā uccaṃ katvā.

    ਕਾਮਂ ਮੇਤ੍ਤਾਸਿਨੇਹਸਿਨਿਦ੍ਧਾਨਂ ਨਯਨਾਨਂ ਉਮ੍ਮੀਲਨਾ, ਪਸਨ੍ਨੇਨ ਮੁਖੇਨ ਓਲੋਕਨਞ੍ਚ ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਮੇવ, ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਨਯਨਾਨਂ ਮੇਤ੍ਤਾਸਿਨੇਹਸਿਨਿਦ੍ਧਤਾ, ਮੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਸਨ੍ਨਤਾ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ।

    Kāmaṃ mettāsinehasiniddhānaṃ nayanānaṃ ummīlanā, pasannena mukhena olokanañca mettaṃ kāyakammameva, yassa pana cittassa vasena nayanānaṃ mettāsinehasiniddhatā, mukhassa ca pasannatā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mettaṃ manokammaṃ nāmā’’ti.

    ਲਾਭਸਦ੍ਦੋ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨੋ ‘‘ਲਾਭਾવਤ, ਲਾਭੋ ਲਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ, ਸੋ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਧਮ੍ਮਲਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਅਤੀਤਕਾਲਿਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚੀવਰਾਦਯੋ ਲਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਆਗਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮਿਕਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਧਮ੍ਮਲਦ੍ਧਾ’’ਤਿ। ਇਮਮੇવ ਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੁਹਨਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਿਭਜਨਪੁਬ੍ਬਕਂ ਕਾਯੇਨ વਿਭਜਨਨ੍ਤਿ ਮੂਲਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਿਭਜਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਪਟਿવਿਭਾਗੋ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਪ੍ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਅਪ੍ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਂ વਾ ਲਾਭਂ ਭੁਞ੍ਜਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਏવ।

    Lābhasaddo kammasādhano ‘‘lābhāvata, lābho laddho’’tiādīsu viya, so cettha ‘‘dhammaladdhā’’ti vacanato atītakālikoti āha ‘‘cīvarādayo laddhapaccayā’’ti. Dhammato āgatāti dhammikā. Tenāha ‘‘dhammaladdhā’’ti. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘kuhanādī’’tiādi vuttaṃ. Cittena vibhajanapubbakaṃ kāyena vibhajananti mūlameva dassetuṃ ‘‘evaṃ cittena vibhajana’’nti vuttaṃ, tena cittuppādamattenapi paṭivibhāgo na kātabboti dasseti. Appaṭivibhattanti bhāvanapuṃsakaniddeso, appaṭivibhattaṃ vā lābhaṃ bhuñjatīti kammaniddeso eva.

    ਤਂ ਤਂ ਨੇવ ਗਿਹੀਨਂ ਦੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਜੀવਸੋਧਨਤ੍ਥਂ। ਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਭੁਞ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਅਸਾਧਾਰਣਭੋਗਿਤਾ ਮਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ‘‘ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਚ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਲਾਭਸ੍ਸ ਤੀਸੁਪਿ ਕਾਲੇਸੁ ਸਾਧਾਰਣਤੋ ਠਪਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ‘‘ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਚ ਸਙ੍ਘੇਨ ਸਾਧਾਰਣਂ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਕਾਲੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ‘‘ਗਹੇਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੋ, ਤਦੁਭਯਂ ਪਨ ਤਾਦਿਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬਾਭੋਗੇਨ વਿਨਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੋ ਪੁਰਿਮਕਾਲੋ। ਤਯਿਦਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਘੇਨ ਸਾਧਾਰਣਂ ਹੋਤੂਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਘੇਨ ਸਾਧਾਰਣਂ ਹੋਤੂਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ। ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਹੋਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਘੇਨ ਸਾਧਾਰਣਂ ਹੋਤੂਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਮਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਤਿਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਲਾਭਂ ਓਸਾਨਲਕ੍ਖਣਂ ਅવਿਕੋਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਸਾਧਾਰਣਭੋਗੀ, ਅਪ੍ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਭੋਗੀ ਚ ਹੋਤਿ।

    Taṃtaṃ neva gihīnaṃ deti attano ājīvasodhanatthaṃ. Na attanā bhuñjatīti attanāva na paribhuñjati ‘‘mayhaṃ asādhāraṇabhogitā mā hotū’’ti. ‘‘Paṭiggaṇhanto ca…pe… passatī’’ti iminā tassa lābhassa tīsupi kālesu sādhāraṇato ṭhapanaṃ dassitaṃ. ‘‘Paṭiggaṇhanto ca saṅghena sādhāraṇaṃ hotū’’ti iminā paṭiggahaṇakālo dassito, ‘‘gahetvā…pe… passatī’’ti iminā paṭiggahitakālo, tadubhayaṃ pana tādisena pubbābhogena vinā na hotīti atthasiddho purimakālo. Tayidaṃ paṭiggahaṇato pubbe vassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggahessāmī’’ti. Paṭiggaṇhantassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggaṇhāmī’’ti. Paṭiggahetvā hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggahitaṃ mayā’’ti evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ katvā laddhalābhaṃ osānalakkhaṇaṃ avikopetvā paribhuñjanto sādhāraṇabhogī, appaṭivibhattabhogī ca hoti.

    ਇਮਂ ਪਨ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਸਰਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਂ। ਨ ਹਿ…ਪੇ॰… ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਧਾਰਣਭੋਗਿਤਾ ਏવ ਦੁਸ੍ਸੀਲਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਰਮ੍ਭੋਪਿ ਤਾવ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਕੁਤੋ ਪੂਰਣਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਲਾਭਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਿਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘વਤ੍ਤਂ ਅਖਣ੍ਡੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਭੋਗਿਤਂ, ਸਾਧਾਰਣਭੋਗਿਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਤਿ ਪਨ ਤਦੁਭਯੇ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮੋ ਪੂਰਿਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੂਰੇਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਓਦਿਸ੍ਸਕਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪਿਤੁਨੋ, ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਾਦੀਨਂ વਾ ਥੇਰਾਸਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮੋਯੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮੋ ਪਨਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਪਟਿਜਗ੍ਗਨਟ੍ਠਾਨੇ ਓਦਿਸ੍ਸਕਂ ਕਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਲਿਬੋਧਜਗ੍ਗਨਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮਪੂਰਕਸ੍ਸ ਓਦਿਸ੍ਸਕਦਾਨਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ? ਨੋ ਨ વਟ੍ਟਤਿ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਗਿਲਾਨਾਦੀਨਂ ਓਦਿਸ੍ਸਕਂ ਕਤ੍વਾ ਦਾਨਂ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਭਾਗਪਕ੍ਖਿਕਂ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਪ੍ਪਧਾਨੋ ਹਿ ਪਟਿવਿਭਾਗੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਸੇਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਦਾਤੁਮ੍ਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਦਾਤੁਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਕਰੁਣਾਯਨવਸੇਨ, ਨ વਤ੍ਤਪੂਰਣવਸੇਨ।

    Imaṃ pana sāraṇīyadhammanti imaṃ catutthaṃ saritabbayuttadhammaṃ. Na hi…pe… gaṇhanti, tasmā sādhāraṇabhogitā eva dussīlassa natthīti ārambhopi tāva na sambhavati, kuto pūraṇanti adhippāyo. ‘‘Parisuddhasīlo’’ti iminā lābhassa dhammikabhāvaṃ dasseti. ‘‘Vattaṃ akhaṇḍento’’ti iminā appaṭivibhattabhogitaṃ, sādhāraṇabhogitañca dasseti. Sati pana tadubhaye sāraṇīyadhammo pūrito eva hotīti āha ‘‘pūretī’’ti. ‘‘Odissakaṃkatvā’’ti etena anodissakaṃ katvā pituno, ācariyupajjhāyādīnaṃ vā therāsanato paṭṭhāya dentassa sāraṇīyadhammoyeva hotīti. Sāraṇīyadhammo panassa na hotīti paṭijagganaṭṭhāne odissakaṃ katvā dinnattā. Tenāha ‘‘palibodhajagganaṃ nāma hotī’’tiādi. Yadi evaṃ sabbena sabbaṃ sāraṇīyadhammapūrakassa odissakadānaṃ na vaṭṭatīti? No na vaṭṭati yuttaṭṭhāneti dassento ‘‘tena panā’’tiādimāha. Gilānādīnaṃ odissakaṃ katvā dānaṃ appaṭivibhāgapakkhikaṃ ‘‘asukassa na dassāmī’’ti paṭikkhepassa abhāvato. Byatirekappadhāno hi paṭivibhāgo. Tenāha ‘‘avasesa’’ntiādi. Adātumpīti pi-saddena dātumpi vaṭṭatīti dasseti, tañca kho karuṇāyanavasena, na vattapūraṇavasena.

    ਸੁਸਿਕ੍ਖਿਤਾਯਾਤਿ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮਪੂਰਣવਿਧਿਮ੍ਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਿਕ੍ਖਿਤਾਯ, ਸੁਕੁਸਲਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਕੋਸਲ੍ਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਸਿਕ੍ਖਿਤਾਯ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਦ੍વਾਦਸਹਿ વਸ੍ਸੇਹਿ ਪੂਰਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਓਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਦੁਪ੍ਪੂਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਮਹਪ੍ਫਲੋ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੇਹਿਪਿ ਤਾવ ਗਰੁਤਰੇਹਿ ਫਲਾਨਿਸਂਸੇਹਿ ਚ ਅਨੁਗਤੋ। ਤਂਸਮਙ੍ਗੀ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਸੇਸਲਾਭੀ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਯ ਲੋਕੇ ਅਚ੍ਛਰਿਯਬ੍ਭੁਤਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਦੁਪ੍ਪਜਹਂ ਦਾਨਮਯਸ੍ਸ, ਸੀਲਮਯਸ੍ਸ ਚ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮਂ ਸੁਦੂਰੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਚੇਤਸਾ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟੋ ਪਞ੍ਞਾਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ, ਤਸ੍ਸਿਮਮਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ, ਅਨ੍વਯਤੋ ਚ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਸਚੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    Susikkhitāyāti sāraṇīyadhammapūraṇavidhimhi suṭṭhu sikkhitāya, sukusalāyāti attho. Idāni tassā kosallaṃ dassetuṃ ‘‘susikkhitāya hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dvādasahi vassehi pūrati, na tato ora’’nti iminā tassa duppūraṇaṃ dasseti. Tathā hi so mahapphalo mahānisaṃso, diṭṭhadhammikehipi tāva garutarehi phalānisaṃsehi ca anugato. Taṃsamaṅgī ca puggalo visesalābhī ariyapuggalo viya loke acchariyabbhutadhammasamannāgato hoti. Tathā hi so duppajahaṃ dānamayassa, sīlamayassa ca puññassa paṭipakkhadhammaṃ sudūre vikkhambhitaṃ katvā suvisuddhena cetasā loke pākaṭo paññāto hutvā viharati, tassimamatthaṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੇ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੇ ਚ ਆਨਿਸਂਸੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨੇવ ਇਸ੍ਸਾ, ਨ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਹੋਤਿ ਚਿਰਕਾਲਭਾવਨਾਯ વਿਧੁਤਭਾવਤੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸੀਲਤਾਯ વਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਦਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ ਭਜਨ੍ਤਿ ਨਂ ਬਹੂ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੪)। ਸੁਲਭਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ ਦਾਨવਸੇਨ ਉਲ਼ਾਰਜ੍ਝਾਸਯਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਲਾਭਸ੍ਸ ਇਧਾਨਿਸਂਸਭਾવਤੋ ਦਾਨਸ੍ਸ। ਪਤ੍ਤਗਤਂ ਅਸ੍ਸ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨਂ ਨ ਖੀਯਤਿ ਪਤ੍ਤਗਤવਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸવਸ੍ਸਿਕਸ੍ਸ ਮਹਾਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਪੂਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਅਗ੍ਗਭਣ੍ਡਂ ਲਭਤਿ ਦੇવਸਿਕਂ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਗ੍ਗਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦਾਨਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਭਯੇવਾ…ਪੇ॰… ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਦੇਯ੍ਯਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕવਿਕਪ੍ਪਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਿ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚਿਰਕਾਲਂ ਦਾਨਪੂਰਤਾਯ ਪਸਾਦਿਤਚਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ।

    Idāni ye samparāyike, diṭṭhadhammike ca ānisaṃse dassetuṃ ‘‘eva’’ntiādi vuttaṃ. Neva issā, na macchariyaṃ hoti cirakālabhāvanāya vidhutabhāvato. Manussānaṃ piyo hoti pariccāgasīlatāya visuddhattā. Tenāha ‘‘dadaṃ piyo hoti bhajanti naṃ bahū’’tiādi (a. ni. 5.34). Sulabhapaccayo hoti dānavasena uḷārajjhāsayānaṃ paccayalābhassa idhānisaṃsabhāvato dānassa. Pattagataṃ assa diyyamānaṃna khīyati pattagatavasena dvādasavassikassa mahāpattassa avicchedena pūritattā. Aggabhaṇḍaṃ labhati devasikaṃ dakkhiṇeyyānaṃ aggato paṭṭhāya dānassa dinnattā. Bhayevā…pe… āpajjanti deyyapaṭiggāhakavikappaṃ akatvā attani nirapekkhacittena cirakālaṃ dānapūratāya pasāditacittattā.

    ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤੇਸੁ ਆਨਿਸਂਸੇਸੁ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬੇਸੁ। ਇਮਾਨਿ ਤਂ ਦੀਪਨਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ। ਅਲਭਨ੍ਤਾਪੀਤਿ ਅਮਹਾਪੁਞ੍ਞਤਾਯ ਨ ਲਾਭਿਨੋ ਸਮਾਨਾਪਿ। ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਮਗ੍ਗਸਭਾਗਨ੍ਤਿ ਸਭਾਗਂ ਤਬ੍ਭਾਗਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਮਗ੍ਗਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ।

    Tatrāti tesu ānisaṃsesu vibhāvetabbesu. Imāni taṃ dīpanāni vatthūni kāraṇāni. Alabhantāpīti amahāpuññatāya na lābhino samānāpi. Bhikkhācāramaggasabhāganti sabhāgaṃ tabbhāgiyaṃ bhikkhācāramaggaṃ jānanti.

    ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ, ਥੇਰਾਨਂ ਸਂਸਯવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ‘‘ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮੋ ਮੇ ਭਨ੍ਤੇ ਪੂਰਿਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਥਾ ਹਿ ਦੁਤਿਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਥੇਰੇਨ ਅਤ੍ਤਾ ਪਕਾਸਿਤੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਿਯਤਾਯ, ਸੁਲਭਪਚ੍ਚਯਤਾਯਪਿ ਇਦਂ વਤ੍ਥੁਮੇવ। ਪਤ੍ਤਗਤਾਖੀਯਨਸ੍ਸ ਪਨ વਿਸੇਸਂ વਿਭਾવਨਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਤਾવ…ਪੇ॰… ਏਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Anuttarimanussadhammattā, therānaṃ saṃsayavinodanatthañca ‘‘sāraṇīyadhammo me bhante pūrito’’ti āha. Tathā hi dutiyavatthusmimpi therena attā pakāsito. Manussānaṃ piyatāya, sulabhapaccayatāyapi idaṃ vatthumeva. Pattagatākhīyanassa pana visesaṃ vibhāvanato ‘‘idaṃ tāva…pe… ettha vatthu’’nti vuttaṃ.

    ਗਿਰਿਭਣ੍ਡਮਹਾਪੂਜਾਯਾਤਿ ਚੇਤਿਯਗਿਰਿਮ੍ਹਿ ਸਕਲਲਙ੍ਕਾਦੀਪੇ, ਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣੇ ਸਮੁਦ੍ਦੇ ਚ ਨਾવਾਸਙ੍ਘਾਟਾਦਿਕੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਦੀਪਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਕਰਿਯਮਾਨਮਹਾਪੂਜਾਯਂ। ਪਰਿਯਾਯੇਨਪੀਤਿ ਲੇਸੇਨਪਿ। ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਨ੍ਤਿ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮਪੂਰਣਤੋਪਿ ਇਦਂ ਯਥਾਭੂਤਪ੍ਪવੇਦਨਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Giribhaṇḍamahāpūjāyāti cetiyagirimhi sakalalaṅkādīpe, yojanappamāṇe samudde ca nāvāsaṅghāṭādike ṭhapetvā dīpapupphagandhādīhi kariyamānamahāpūjāyaṃ. Pariyāyenapīti lesenapi. Anucchavikanti sāraṇīyadhammapūraṇatopi idaṃ yathābhūtappavedanaṃ tumhākaṃ anucchavikanti attho.

    ਅਨਾਰੋਚੇਤ੍વਾવ ਪਲਾਯਿਂਸੁ ਚੋਰਭਯੇਨ। ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਜ੍ਜੀવਿਕਾਯਾ’’ਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ।

    Anārocetvāva palāyiṃsu corabhayena. ‘‘Attano dujjīvikāyā’’ti ca vadanti.

    વਟ੍ਟਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਕਪ੍ਪਿਸ੍ਸਤਿ। ਥੇਰੀ ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮਪੂਰਿਕਾ ਅਹੋਸਿ, ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਨ ਸੀਲਤੇਜੇਨੇવ ਦੇવਤਾ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਆਪਜ੍ਜਿ।

    Vaṭṭissatīti kappissati. Therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi, therassa pana sīlatejeneva devatā ussukkaṃ āpajji.

    ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਖਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਅਖਣ੍ਡਾਨਿ। ਤਂ ਪਨ ਨੇਸਂ ਖਣ੍ਡਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾਨਂ ਉਦ੍ਦੇਸਕ੍ਕਮੇਨ ਆਦਿ ਅਨ੍ਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਸੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾਨਂ ਪਨ ਸਮਾਦਾਨਕ੍ਕਮੇਨਪਿ ਆਦਿ ਅਨ੍ਤਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਛਿਨ੍ਨਸਾਟਕੋ વਿਯਾਤਿ વਤ੍ਥਨ੍ਤੇ, ਦਸਨ੍ਤੇ વਾ ਛਿਨ੍ਨવਤ੍ਥਂ વਿਯ, વਿਸਦਿਸੂਦਾਹਰਣਂ ਚੇਤਂ ‘‘ਅਖਣ੍ਡਾਨੀ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਸੇਸਾਨਿਪਿ ਉਦਾਹਰਣਾਨਿ। ਖਣ੍ਡਿਤਭਿਨ੍ਨਤਾ ਖਣ੍ਡਂ, ਤਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਖਣ੍ਡਂ, ਸੀਲਂ। ‘‘ਛਿਦ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વੇਮਜ੍ਝੇ ਭਿਨ੍ਨਂ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਨવਸੇਨ વਿਸਭਾਗવਣ੍ਣੇਨ ਗਾવੀ વਿਯਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਬਲਰਹਿਤਾਨਿ ਅਸਬਲਾਨਿ। ਤਥਾ ਅਕਮ੍ਮਾਸਾਨਿ। ਸੀਲਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਦਾਸਬ੍ਯਤੋ ਮੋਚਨਂ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਾਪਾਦਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸੇਰੀ ਸਯਂવਸੀ ਭੁਜਿਸ੍ਸੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭੁਜਿਸ੍ਸਾਨਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਭੁਜਿਸ੍ਸਭਾવਕਾਰਣਤੋ ਭੁਜਿਸ੍ਸਾਨੀ’’ਤਿ। ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવੇਨ ਪਾਸਂਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞੁਪਸਤ੍ਥਾਨਿ। ਇਮਿਨਾਹਂ ਸੀਲੇਨ ਦੇવੋ વਾ ਭવੇਯ੍ਯਂ, ਦੇવਞ੍ਞਤਰੋ વਾ, ਤਤ੍ਥ ‘‘ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ, ‘‘ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਚ ਏવਂ ਆਦਿਨਾ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਅਪਰਾਮਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਯਂ ਤੇ ਸੀਲੇਸੁ ਦੋਸੋ’’ਤਿ ਚਤੂਸੁਪਿ વਿਪਤ੍ਤੀਸੁ ਯਾਯ ਕਾਯਚਿ વਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਰਾਮਟ੍ਠੁਂ ਅਨੁਦ੍ਧਂਸੇਤੁਂ। ਸਮਾਧਿਸਂવਤ੍ਤਨਪ੍ਪਯੋਜਨਾਨਿ ਸਮਾਧਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾਨਿ।

    Natthi etesaṃ khaṇḍanti akhaṇḍāni. Taṃ pana nesaṃ khaṇḍaṃ dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upasampannasīlānaṃ uddesakkamena ādi antā veditabbā. Tenāha ‘‘sattasū’’tiādi. Anupasampannasīlānaṃ pana samādānakkamenapi ādi antā labbhanti. Pariyante chinnasāṭako viyāti vatthante, dasante vā chinnavatthaṃ viya, visadisūdāharaṇaṃ cetaṃ ‘‘akhaṇḍānī’’ti imassa adhigatattā. Evaṃ sesānipi udāharaṇāni. Khaṇḍitabhinnatā khaṇḍaṃ, taṃ etassa atthīti khaṇḍaṃ, sīlaṃ. ‘‘Chidda’’ntiādīsupi eseva nayo. Vemajjhe bhinnaṃ vinivijjhanavasena visabhāgavaṇṇena gāvī viyāti sambandho. Sabalarahitāni asabalāni. Tathā akammāsāni. Sīlassa taṇhādāsabyato mocanaṃ vivaṭṭūpanissayabhāvāpādanaṃ. Yasmā ca taṃsamaṅgīpuggalo serī sayaṃvasī bhujisso nāma hoti, tasmāpi bhujissāni. Tenevāha ‘‘bhujissabhāvakāraṇatobhujissānī’’ti. Suparisuddhabhāvena pāsaṃsattā viññupasatthāni. Imināhaṃ sīlena devo vā bhaveyyaṃ, devaññataro vā, tattha ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti, ‘‘sīlena suddhī’’ti ca evaṃ ādinā taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattā. ‘‘Ayaṃ te sīlesu doso’’ti catūsupi vipattīsu yāya kāyaci vipattiyā dassanena parāmaṭṭhuṃ anuddhaṃsetuṃ. Samādhisaṃvattanappayojanāni samādhisaṃvattanikāni.

    ਸਮਾਨਭਾવੂਪਗਤਸੀਲਾਤਿ ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਾਨਭਾવਂ ਉਪਗਤਸੀਲਾ ਸਭਾਗવੁਤ੍ਤਿਕਾ। ਕਾਮਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਞ੍ਚ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲੇ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਪਨ ਨ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ, ਇਦਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ ਨਿਯਤਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਮਗ੍ਗਸੀਲੇ ਨਾਨਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸੀਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏਤਂ ‘‘ਯਾਨਿ ਤਾਨਿ ਸੀਲਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Samānabhāvūpagatasīlāti sīlasampattiyā samānabhāvaṃ upagatasīlā sabhāgavuttikā. Kāmaṃ puthujjanānañca catupārisuddhisīle nānattaṃ na siyā, taṃ pana na ekantikaṃ, idaṃ ekantikaṃ niyatabhāvatoti āha ‘‘natthi maggasīle nānatta’’nti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti maggasīlaṃ sandhāya etaṃ ‘‘yāni tāni sīlānī’’tiādi vuttaṃ.

    ਯਾਯਨ੍ਤਿ ਯਾ ਅਯਂ ਮਯ੍ਹਞ੍ਚੇવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤਾ । ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਨਿਦ੍ਦੋਸਾਤਿ ਨਿਧੁਤਦੋਸਾ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰਾਗਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਤੀਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਤਿ ਨਿਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਯਂ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਹਿ ‘‘ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਪੇਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਾ ਸਤ੍ਥੁ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿ, ਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤਕ੍ਕਰੋ, ਤਸ੍ਸ, ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਦਿਸਦਿਟ੍ਠਿਭਾવਂ ਸਚ੍ਚਸਮ੍ਪਟਿવੇਧੇਨ ਅਭਿਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਭਾવਂ। વੁਦ੍ਧਿਯੇવਾਤਿ ਅਰਿਯવਿਨਯੇ ਗੁਣੇਹਿ વੁਡ੍ਢਿਯੇવ, ਨੋ ਪਰਿਹਾਨੀਤਿ ਅਯਂ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋਪਿ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਅਦ੍ਧਨਿਯਤਂ ਆਕਙ੍ਖਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਇਧ ਦੇਸਿਤਾ।

    Yāyanti yā ayaṃ mayhañceva tumhākañca paccakkhabhūtā . Diṭṭhīti maggasammādiṭṭhi. Niddosāti nidhutadosā, samucchinnarāgādipāpadhammāti attho. Niyyātīti vaṭṭadukkhato nissarati nigacchati. Sayaṃ niyyantasseva hi ‘‘taṃsamaṅgīpuggalaṃ vaṭṭadukkhato niyyāpetī’’ti vuccati. Yā satthu anusiṭṭhi, taṃ karotīti takkaro, tassa, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanakassāti attho. Samānadiṭṭhibhāvanti sadisadiṭṭhibhāvaṃ saccasampaṭivedhena abhinnadiṭṭhibhāvaṃ. Vuddhiyevāti ariyavinaye guṇehi vuḍḍhiyeva, no parihānīti ayaṃ aparihāniyadhammadesanā attanopi sāsanassa addhaniyataṃ ākaṅkhantena bhagavatā idha desitā.

    ੧੪੨. ਆਸਨ੍ਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਕਤਿਪਯਮਾਸਾਧਿਕੇਨ ਸਂવਚ੍ਛਰਮਤ੍ਤੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤਂਯੇવਾਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂਯੇવ ਇਤਿ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ, ਪਰਿਮਾਣਤ੍ਥੋ ਚ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਗਹਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਸੀਲਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਭੇਦਂ ਸੀਲਂ। ਏਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਪਰਮਂ, ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋ। ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭਾਰਭੂਤਂ ਲੋਕਿਯਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ। ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਸਮਾਧੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲੇ ਠਤ੍વਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇવ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਆਜੀવੋ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੩੧; ਕਥਾ॰ ੮੭੪) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ। ਏਸੋਤਿ ਮਗ੍ਗਫਲਸਮਾਧਿ। ਪਰਿਭਾવਿਤੋਤਿ ਤੇਨ ਸੀਲੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਭਾવਿਤੋ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੋ। ਮਹਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿ ਤਾવ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲੇਹਿ ਮਹਪ੍ਫਲੋ, વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖવੂਪਸਮੇਨ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ। ਇਤਰੋ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਮਹਪ੍ਫਲੋ, ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਸੁਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ। ਯਮ੍ਹਿ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਠਤ੍વਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਚੇવ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਚ ਠਤ੍વਾ। ਸਾਤਿ ਮਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਾ। ਤੇਨ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਤਿ ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਨਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਭਾવਿਤਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਾ। ਮਹਪ੍ਫਲਮਹਾਨਿਸਂਸਤਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿ ਚ ਤੇ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗਝਾਨਙ੍ਗਪ੍ਪਭੇਦਹੇਤੁਤਾਯ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਸਤ੍ਤਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗਹੇਤੁਤਾਯ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਠਤ੍વਾਤਿ ਯਾਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯਂ, ਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯਂ વਾ ਠਤ੍વਾ। ਸਮਥਯਾਨਿਕਸ੍ਸ ਹਿ ਸਮਾਧਿਸਹਗਤਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿਯੇવ। ਸਮ੍ਮਦੇવਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁਯੇવ ਯਥਾ ਆਸવਾਨਂ ਲੇਸੋਪਿ ਨਾવਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਸવੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    142.Āsannaparinibbānattāti katipayamāsādhikena saṃvaccharamattena parinibbānaṃ bhavissatīti katvā vuttaṃ. Etaṃyevāti ‘‘iti sīla’’ntiādikaṃyeva iti sīlanti ettha iti-saddo pakārattho, parimāṇattho ca ekajjhaṃ katvā gahitoti āha ‘‘evaṃ sīlaṃ ettakaṃ sīla’’nti. Evaṃ sīlanti evaṃ pabhedaṃ sīlaṃ. Ettakanti etaṃ paramaṃ, na ito bhiyyo. Catupārisuddhisīlanti maggassa sambhārabhūtaṃ lokiyacatupārisuddhisīlaṃ. Cittekaggatā samādhīti etthāpi eseva nayo. Yasmiṃ sīle ṭhatvāti yasmiṃ lokuttarakusalassa padaṭṭhānabhūte ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti (ma. ni. 3.431; kathā. 874) evaṃ vuttasīle patiṭṭhāya. Esoti maggaphalasamādhi. Paribhāvitoti tena sīlena sabbaso bhāvito sambhāvito. Mahapphalo hoti mahānisaṃsoti maggasamādhi tāva sāmaññaphalehi mahapphalo, vaṭṭadukkhavūpasamena mahānisaṃso. Itaro paṭippassaddhippahānena mahapphalo, nibbutisukhuppattiyā mahānisaṃso. Yamhi samādhimhiṭhatvāti yasmiṃ lokuttarakusalassa padaṭṭhānabhūte pādakajjhānasamādhimhi ceva vuṭṭhānagāminisamādhimhi ca ṭhatvā. Sāti maggaphalapaññā. Tena paribhāvitāti tena yathāvuttasamādhinā sabbaso bhāvitā paribhāvitā. Mahapphalamahānisaṃsatā samādhimhi vuttanayena veditabbā. Api ca te bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgappabhedahetutāya mahapphalā sattadakkhiṇeyyapuggalavibhāgahetutāya mahānisaṃsāti veditabbā. Yāya paññāya ṭhatvāti yāyaṃ vipassanāpaññāyaṃ, samādhivipassanāpaññāyaṃ vā ṭhatvā. Samathayānikassa hi samādhisahagatāpi paññā maggādhigamāya visesapaccayo hotiyeva. Sammadevāti suṭṭhuyeva yathā āsavānaṃ lesopi nāvasissati, evaṃ sabbaso āsavehi vimuccati. Aggamaggakkhaṇañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    ੧੪੩. ਲੋਕਿਯਤ੍ਥਸਦ੍ਦਾਨਂ વਿਯ ਅਭਿਰਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਭਿਰਨ੍ਤਂ ਅਭਿਰਤਂ ਅਭਿਰਤੀਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ਅਭਿਰਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਚਾਯਂ ਅਭਿਰੁਚਿਪਰਿਯਾਯੋ, ਨ ਅਸ੍ਸਾਦਪਰਿਯਾਯੋ। ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ વਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦવਤ੍ਥੁવਿਗਮੇਨ ਸਿਯਾ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਨਭਿਰਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਗੇવ ਬੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ…ਪੇ॰… ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਕਤ੍ਥਚਿ વਸਿਤ੍વਾ ਤਦਭਾવਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਗਮਨਂ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। વੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਤ੍ਥਂ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ વਸਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਦ੍ਧੇ વੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਤ੍ਥਮੇવ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਯਥਾਰੁਚਿ। ਆਯਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਆਗਚ੍ਛਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਹਿ ਯਾਮਾ’’ਤਿ। ਅਯਾਮਾਤਿ ਪਨ ਪਾਠੇ ਅ-ਕਾਰੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਸਨ੍ਤਿਕਾવਚਰਤ੍ਤਾ ਥੇਰਂ ਆਲਪਤਿ, ਨ ਪਨ ਤਦਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਭਾવਤੋ। ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਗਣਨੋ ਹਿ ਤਦਾ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਹਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਸਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਮ੍ਬਲਟ੍ਠਿਕਾਗਮਨਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਬਲਟ੍ਠਿਕਾਗਮਨਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਪਾਠਮਾਹ। ਪਾਟਲਿਗਮਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ ਅਨਨ੍ਤਰਂ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਚ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਰੂਪਤ੍ਤਾ।

    143. Lokiyatthasaddānaṃ viya abhiranta-saddassa siddhi daṭṭhabbā. Abhirantaṃ abhirataṃ abhiratīti hi atthato ekaṃ. Abhiranta-saddo cāyaṃ abhirucipariyāyo, na assādapariyāyo. Assādavasena hi katthaci vasantassa assādavatthuvigamena siyā tassa tattha anabhirati, yadidaṃ khīṇāsavānaṃ natthi, pageva buddhānanti āha ‘‘buddhānaṃ…pe… natthī’’ti. Abhirativasena katthaci vasitvā tadabhāvato aññattha gamanaṃ nāma buddhānaṃ natthi. Veneyyavinayanatthaṃ pana katthaci vasitvā tasmiṃ siddhe veneyyavinayanatthameva tato aññattha gacchanti, ayamettha yathāruci. Āyāmāti ettha ā-saddo ‘‘āgacchā’’ti iminā samānatthoti āha ‘‘ehi yāmā’’ti. Ayāmāti pana pāṭhe a-kāro nipātamattaṃ. Santikāvacarattā theraṃ ālapati, na pana tadā satthu santike vasantānaṃ bhikkhūnaṃ abhāvato. Aparicchinnagaṇano hi tadā bhagavato santike bhikkhusaṅgho . Tenāha ‘‘mahatā bhikkhusaṅghena saddhi’’nti. Ambalaṭṭhikāgamananti ambalaṭṭhikāgamanapaṭisaṃyuttapāṭhamāha. Pāṭaligamaneti etthāpi eseva nayo. Uttānameva anantaraṃ, heṭṭhā ca saṃvaṇṇitarūpattā.

    ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸੀਹਨਾਦવਣ੍ਣਨਾ

    Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

    ੧੪੫. ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿ ਪਾਠਜਾਤਂ। ਸਮ੍ਪਸਾਦਨੀਯੇਤਿ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨੀਯਸੁਤ੍ਤੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੪੧) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਯਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਯਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਯਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    145.‘‘Āyasmā sāriputto’’tiādi pāṭhajātaṃ. Sampasādanīyeti sampasādanīyasutte (dī. ni. 3.141) vitthāritaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ, tasmā mayampi tattheva naṃ atthato vitthārayissāmāti adhippāyo.

    ਦੁਸ੍ਸੀਲਆਦੀਨવવਣ੍ਣਨਾ

    Dussīlaādīnavavaṇṇanā

    ੧੪੮. ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ વਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਤਿ ਆવਸਥੋ, ਤਦੇવ ਅਗਾਰਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਆવਸਥਾਗਾਰਨ੍ਤਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਨਂ ਆવਸਥਗੇਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਰਾਜੂਨਨ੍ਤਿ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਮਗਧਰਾਜੂਨਂ। ਸਹਾਯਕਾਤਿ ਸੇવਕਾ। ਕੁਲਾਨੀਤਿ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੇ। ਸਨ੍ਥਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਥਰਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਸਨ੍ਥਰਿ ਸਬ੍ਬਸਨ੍ਥਰਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਸਨ੍ਥਰਿਂ। ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਚਾਯਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਸਨ੍ਥਤਂ ਹੋਤਿ, ਏવ’’ਨ੍ਤਿ।

    148. Āgantvā vasanti ettha āgantukāti āvasatho, tadeva agāranti āha ‘‘āvasathāgāranti āgantukānaṃ āvasathageha’’nti. Dvinnaṃrājūnanti licchavirājamagadharājūnaṃ. Sahāyakāti sevakā. Kulānīti kuṭumbike. Santhatanti santhari, sabbaṃ santhari sabbasanthari, taṃ sabbasanthariṃ. Bhāvanapuṃsakaniddeso cāyaṃ. Tenāha ‘‘yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, eva’’nti.

    ੧੪੯. ਦੁਸ੍ਸੀਲੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਾવਤ੍ਥੋ ‘‘ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦) વਿਯ, ਨ ਗਰਹਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸੀਲੋ ਨਿਸ੍ਸੀਲੋ’’ਤਿ। ਭਿਨ੍ਨਸਂવਰੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੋ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਸੀਲੋ ਕੇਨਚਿ ਕਾਰਣੇਨ ਸੀਲਭੇਦਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਤਾવ ਭਿਨ੍ਨਸਂવਰੋ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਸਮਾਦਿਨ੍ਨਸੀਲੋ ਆਚਾਰਹੀਨੋ, ਸੋ ਕਥਂ ਭਿਨ੍ਨਸਂવਰੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ? ਸੋਪਿ ਸਾਧੁਸਮਾਚਾਰਸ੍ਸ ਪਰਿਹਾਨਿਯਸ੍ਸ ਭੇਦਿਤਤ੍ਤਾ ਭਿਨ੍ਨਸਂવਰੋ ਏવ ਨਾਮ। વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਸਂવਰੋ ਸਂવਰਰਹਿਤੋਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    149.Dussīloti ettha du-saddo abhāvattho ‘‘duppañño’’tiādīsu (ma. ni. 1.449; a. ni. 5.10) viya, na garahatthoti āha ‘‘asīlo nissīlo’’ti. Bhinnasaṃvaroti ettha yo samādinnasīlo kenaci kāraṇena sīlabhedaṃ patto, so tāva bhinnasaṃvaro hoti. Yo pana sabbena sabbaṃ asamādinnasīlo ācārahīno, so kathaṃ bhinnasaṃvaro nāma hotīti? Sopi sādhusamācārassa parihāniyassa bheditattā bhinnasaṃvaro eva nāma. Vissaṭṭhasaṃvaro saṃvararahitoti hi vuttaṃ hoti.

    ਤਂ ਤਂ ਸਿਪ੍ਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਮਾਘਾਤਕਾਲੇਤਿ ‘‘ਮਾ ਘਾਤੇਥ ਪਾਣਿਨੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਮਾਘਾਤਾਤਿ ਘੋਸਨਂ ਘੋਸਿਤਦਿવਸੇ।

    Taṃ taṃ sippaṭṭhānaṃ. Māghātakāleti ‘‘mā ghātetha pāṇino’’ti evaṃ māghātāti ghosanaṃ ghositadivase.

    ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ ਪਾਪਕੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ।

    Abbhuggacchati pāpako kittisaddo.

    ਅਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਮਙ੍ਕੁ ਹੋਤਿਯੇવ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਿਭਾવਤੋ।

    Ajjhāsayena maṅku hotiyeva vippaṭisāribhāvato.

    ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਸ੍ਸੀਲਸ੍ਸ। ਸਮਾਦਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯ ਕਤਕਾਰਣਂ। ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਤਂ ਮਨਸੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਉਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾ ਇਧਲੋਕਨ੍ਤਿ ਉਮ੍ਮੀਲਨਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਦਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਇਧ ਲੋਕਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਨਿਮੀਲੇਤ੍વਾ ਪਰਲੋਕਨ੍ਤਿ ਨਿਮੀਲਨਕਾਲੇ ਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪਰਲੋਕਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਪਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਞ੍ਚਮਪਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚਮੋ ਆਦੀਨવਕੋਟ੍ਠਾਸੋ।

    Tassāti dussīlassa. Samādāya pavattiṭṭhānanti uṭṭhāya samuṭṭhāya katakāraṇaṃ. Āpāthaṃ āgacchatīti taṃ manaso upaṭṭhāti. Ummīletvā idhalokanti ummīlanakāle attano puttadārādidassanavasena idha lokaṃ passati. Nimīletvā paralokanti nimīlanakāle gatinimittupaṭṭhānavasena paralokaṃ passati. Tenāha ‘‘cattāro apāyā’’tiādi. Pañcamapadanti ‘‘kāyassa bhedā’’tiādinā vutto pañcamo ādīnavakoṭṭhāso.

    ਸੀਲવਨ੍ਤਆਨਿਸਂਸવਣ੍ਣਨਾ

    Sīlavantaānisaṃsavaṇṇanā

    ੧੫੦. વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਯ ਆਦੀਨવਕਥਾਯ વਿਪਰਿਯਾਯੇਨ। ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਤਂ ਤਂ ਕਸਿવਾਣਿਜ੍ਜਾਦਿਂ ਯਥਾਕਾਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਪਾਸਂਸਂ ਸੀਲਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸੀਲવਾ। ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਸੀਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ ਸੁਕਰਨ੍ਤਿ ਅਨਾਮਟ੍ਠਂ।

    150.Vuttavipariyāyenāti vuttāya ādīnavakathāya vipariyāyena. ‘‘Appamatto taṃ taṃ kasivāṇijjādiṃ yathākālaṃ sampādetuṃ sakkotī’’tiādinā ‘‘pāsaṃsaṃ sīlamassa atthīti sīlavā. Sīlasampannoti sīlena samannāgato. Sampannasīlo’’ti evamādikaṃ pana atthavacanaṃ sukaranti anāmaṭṭhaṃ.

    ੧੫੧. ਪਾਲ਼ਿਮੁਤ੍ਤਕਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਅਨਾਰੁਲ਼੍ਹਾਯ ਧਮ੍ਮਿਕਥਾਯ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਆવਸਥਾਗਾਰੇ ਏવ।

    151.Pāḷimuttakāyāti saṅgītianāruḷhāya dhammikathāya. Tatthevāti āvasathāgāre eva.

    ਪਾਟਲਿਪੁਤ੍ਤਨਗਰਮਾਪਨવਣ੍ਣਨਾ

    Pāṭaliputtanagaramāpanavaṇṇanā

    ੧੫੨. ਇਸ੍ਸਰਿਯਮਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਪ੍ਪਮਾਣੇਨ, ਇਸ੍ਸਰਿਯੇਨ ਚੇવ વਿਤ੍ਤੂਪਕਰਣੇਨ ਚਾਤਿ ਏવਂ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਉਪਭੋਗੂਪਕਰਣਾਨਿਪਿ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਪਾਟਲਿਗਾਮਂ ਨਗਰਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਪਾਟਲਿਗਾਮੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਠਾਨਂ ਇਦਾਨਿ ਨਗਰਂ ਕਤ੍વਾ। ਮਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਆਯਮੁਖਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਆਯਦ੍વਾਰਾਨਂ ਉਪਚ੍ਛੇਦਨਾਯ। ‘‘ਸਹਸ੍ਸਸੇવਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਸਹਸ੍ਸਸੋ ਏવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕੇਕવਗ੍ਗવਸੇਨ ਸਹਸ੍ਸਂ ਸਹਸ੍ਸਂ ਹੁਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਘਰવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਘਰਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਨਮਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂਤਂਦੇવਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਨਮਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁવਿਜ੍ਜਾਪਾਠਕਾਨਂ, ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਤਾਹਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾਨਿ। ਸਿਪ੍ਪਾਨੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਸਿਪ੍ਪਾਨੁਗਤવਿਜ੍ਜਾਨੁਭਾવੇਨ। ਨਾਗਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਨਾਗਾਨਂ ਨਿવਾਸਪ੍ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ। ਸੇਸਦ੍વਯੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਾਸਾਣੋਤਿ ਅਪ੍ਪਲਕ੍ਖਣਪਾਸਾਣੋ। ਖਾਣੁਕੋਤਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਖਾਣੁਕੋ । ਸਿਪ੍ਪਂ ਜਪ੍ਪਿਤ੍વਾ ਤਾਦਿਸਂ ਸਾਰਮ੍ਭਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਅਨਾਰਮ੍ਭੇ ਠਾਨੇ ਤਾਹਿ વਤ੍ਥੁਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਹਿ ਦੇવਤਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤਯਮਾਨਾ વਿਯ ਤਂਤਂਗੇਹਾਨਿ ਮਾਪੇਨ੍ਤਿ ਉਪਦੇਸਦਾਨવਸੇਨ। ਨੇਸਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁવਿਜ੍ਜਾਪਾਠਕਾਨਂ, ਸਬ੍ਬਾਸਂ ਦੇવਤਾਨਂ। ਮਙ੍ਗਲਂ વਡ੍ਢਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਮਙ੍ਗਲਂ ਬ੍ਰੂਹੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਦਸ੍ਸਨਾਦੀਨਿ ਹਿ ਉਤ੍ਤਮਮਙ੍ਗਲਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਥ ਮਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    152.Issariyamattāyāti issariyappamāṇena, issariyena ceva vittūpakaraṇena cāti evaṃ vā attho daṭṭhabbo. Upabhogūpakaraṇānipi hi loke ‘‘mattā’’ti vuccanti. Pāṭaligāmaṃ nagaraṃ katvāti pubbe ‘‘pāṭaligāmo’’ti laddhanāmaṃ ṭhānaṃ idāni nagaraṃ katvā. Māpentīti patiṭṭhāpenti. Āyamukhapacchindanatthanti āyadvārānaṃ upacchedanāya. ‘‘Sahassasevā’’ti vā pāṭho, sahassaso eva. Tenāha ‘‘ekekavaggavasena sahassaṃ sahassaṃ hutvā’’ti. Gharavatthūnīti gharapatiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Cittāni namantīti taṃtaṃdevatānubhāvena tattha tattheva cittāni namanti vatthuvijjāpāṭhakānaṃ, yattha yattha tāhi vatthūni pariggahitāni. Sippānubhāvenāti sippānugatavijjānubhāvena. Nāgaggāhoti nāgānaṃ nivāsappariggaho. Sesadvayesupi eseva nayo. Pāsāṇoti appalakkhaṇapāsāṇo. Khāṇukoti yo koci khāṇuko . Sippaṃ jappitvā tādisaṃ sārambhaṭṭhānaṃ pariharitvā anārambhe ṭhāne tāhi vatthupariggāhikāhi devatāhi saddhiṃ mantayamānāviya taṃtaṃgehāni māpenti upadesadānavasena. Nesanti vatthuvijjāpāṭhakānaṃ, sabbāsaṃ devatānaṃ. Maṅgalaṃ vaḍḍhāpessantīti maṅgalaṃ brūhessanti. Paṇḍitadassanādīni hi uttamamaṅgalāni. Tenāha ‘‘atha maya’’ntiādi.

    ਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ ਅવਯવਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਅਲਙ੍ਕਤੋ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।

    Saddo abbhuggacchati avayavadhammena samudāyassa apadisitabbato yathā ‘‘alaṅkato devadatto’’ti.

    ਅਰਿਯਕਮਨੁਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਦੇਸવਾਸਿਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ। ਰਾਸਿવਸੇਨੇવਾਤਿ ‘‘ਸਹਸ੍ਸਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਰਾਸਿવਸੇਨੇવ, ਅਪ੍ਪਕਸ੍ਸ ਪਨ ਭਣ੍ਡਸ੍ਸ ਕਯવਿਕ੍ਕਯੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ ‘‘ਰਾਸਿવਸੇਨੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਾਣਿਜਾਯ ਪਥੋ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વਣਿਪ੍ਪਥੋਤਿ ਪੁਰਿਮવਿਕਪ੍ਪੇ ਅਤ੍ਥੋ ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਨ વਾਣਿਜਾਨਂ ਪਥੋ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ, વਣਿਪ੍ਪਥੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਾਣਿਜਾਨਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਭਣ੍ਡਪੁਟੇ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਮੋਚੇਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪੁਟਭੇਦਨਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਣ੍ਡਪੁਟੇ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Ariyakamanussānanti ariyadesavāsimanussānaṃ. Rāsivasenevāti ‘‘sahassaṃ satasahassa’’ntiādinā rāsivaseneva, appakassa pana bhaṇḍassa kayavikkayo aññatthāpi labbhatevāti ‘‘rāsivasenevā’’ti vuttaṃ. Vāṇijāya patho pavattiṭṭhānanti vaṇippathoti purimavikappe attho dutiyavikappe pana vāṇijānaṃ patho pavattiṭṭhānanti, vaṇippathoti imamatthaṃ dassento ‘‘vāṇijānaṃ vasanaṭṭhāna’’nti āha. Bhaṇḍapuṭe bhindanti mocenti etthāti puṭabhedananti ayamettha atthoti āha ‘‘bhaṇḍapuṭe…pe… vuttaṃ hotī’’ti.

    ਚ-ਕਾਰਤ੍ਥੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ।

    Ca-kārattho samuccayattho vā-saddo.

    ੧੫੩. ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਣ੍ਹਧਮ੍ਮਬਹੁਲਤਾਯ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਕਣ੍ਹવਿਪਾਕਾਨਤ੍ਥਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ ‘‘ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ ਪਰੂਪਦ੍ਦવਕਰਾ ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖਸਤ੍ਤਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ। ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇ ਏਕਂ ਸਮਯਂ। ਗਾਮਪ੍ਪવਿਸਨਨੀਹਾਰੇਨਾਤਿ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨ ਨਿવਸਨਾਕਾਰੇਨ। ਕਾਯਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    153.Kāḷakaṇṇī sattāti attanā kaṇhadhammabahulatāya paresañca kaṇhavipākānatthanibbattinimittatāya ‘‘kāḷakaṇṇī’’ti laddhanāmā parūpaddavakarā appesakkhasattā. Tanti bhagavantaṃ. Pubbaṇhasamayanti pubbaṇhe ekaṃ samayaṃ. Gāmappavisananīhārenāti gāmappavesana nivasanākārena. Kāyapaṭibaddhaṃ katvāti cīvaraṃ pārupitvā, pattaṃ hatthena gahetvāti attho.

    ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਸਕਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਦੇਸੇ। ਸਞ੍ਞਤੇਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਞ੍ਞਤੇ ਸੁਸਂવੁਤਕਾਯવਾਚਾਚਿਤ੍ਤੇ।

    Etthāti etasmiṃ vā sakappitappadese. Saññateti sammadeva saññate susaṃvutakāyavācācitte.

    ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਸੁਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਤਾਸਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਦਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ‘‘ਪੂਜਿਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਤਦੇવ ਪਤ੍ਤਿਦਾਨਂ ਪੂਜਾ, ਅਨਾਗਤੇ ਏવ ਉਪਦ੍ਦવੇ ਆਰਕ੍ਖਸਂવਿਧਾਨਂ ਪਟਿਪੂਜਾ। ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਞਾਤਿਮਨੁਸ੍ਸਾ ਞਾਤਿਪੇਤਾਨਂ ਪਤ੍ਤਿਦਾਨਾਦਿਨਾ ਪੂਜਨਮਾਨਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਪਨ ਅਞ੍ਞਾਤਕਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨੇਸਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਆਰਕ੍ਖਾ ਸਂવਿਧਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮ੍ਪવਾਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਤਾ ਤਤ੍ਥ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਮੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਬਲਿਕਮ੍ਮਕਰਣਂ ਮਾਨਨਂ, ਸਮ੍ਪਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪਰਿਸ੍ਸਯਹਰਣਂ ਪਟਿਮਾਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਤੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Pattiṃ dadeyyāti attanā pasutaṃ puññaṃ tāsaṃ devatānaṃ anuppadajjeyya. ‘‘Pūjitā’’tiādīsu tadeva pattidānaṃ pūjā, anāgate eva upaddave ārakkhasaṃvidhānaṃ paṭipūjā. ‘‘Yebhuyyena ñātimanussā ñātipetānaṃ pattidānādinā pūjanamānanādīni karonti ime pana aññātakāpi samānā tathā karonti, tasmā nesaṃ sakkaccaṃ ārakkhā saṃvidhātabbā’’ti aññamaññaṃ sampavāretvā devatā tattha ussukkaṃ āpajjantīti dassento ‘‘ime’’tiādimāha. Balikammakaraṇaṃ mānanaṃ, sampati uppannaparissayaharaṇaṃ paṭimānanti dassetuṃ ‘‘ete’’tiādi vuttaṃ.

    ਸੁਨ੍ਦਰਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਾਨਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿ ਏવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਅਨਿਟ੍ਠਾਨਿ।

    Sundarāni passatīti sundarāni iṭṭhāni eva passati, na aniṭṭhāni.

    ੧੫੪. ਆਣਿਯੋ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾਤਿ ਲਹੁਕੇ ਦਾਰੁਦਣ੍ਡੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕવਾਟਫਲਕੇ વਿਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਕਾਤੁਂ ਆਣਿਯੋ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ। ਨਾવਾਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਕਤਂ ਉਲ਼ੁਮ੍ਪਂ, વੇਲ਼ੁਨਲ਼ਾਦਿਕੇ ਸਙ੍ਘਰਿਤ੍વਾ વਲ੍ਲਿਆਦੀਹਿ ਕਲਾਪવਸੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕੁਲ੍ਲਂ।

    154.Āṇiyo koṭṭetvāti lahuke dārudaṇḍe gahetvā kavāṭaphalake viya aññamaññaṃ sambandhe kātuṃ āṇiyo koṭṭetvā. Nāvāsaṅkhepena kataṃ uḷumpaṃ, veḷunaḷādike saṅgharitvā valliādīhi kalāpavasena bandhitvā kattabbaṃ kullaṃ.

    ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਏਤਂ ‘‘ਅਣ੍ਣવ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿવਚਨਂ, ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਰਨ੍ਤਿ ਇਧ ਨਦੀ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਰਤਿ ਸਨ੍ਦਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਗਮ੍ਭੀਰવਿਤ੍ਥਤਨ੍ਤਿ ਅਗਾਧਟ੍ਠੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਂ, ਸਕਲਲੋਕਤ੍ਤਯਬ੍ਯਾਪਿਤਾਯ વਿਤ੍ਥਤਂ। વਿਸਜ੍ਜਾਤਿ ਅਨਾਸਜ੍ਜ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ। ਪਲ੍ਲਲਾਨਿ ਤੇਸਂ ਅਤਰਣਤੋ। વਿਨਾਯੇવ ਕੁਲ੍ਲੇਨਾਤਿ ਈਦਿਸਂ ਉਦਕਂ ਕੁਲ੍ਲੇਨ ਈਦਿਸੇਨ વਿਨਾ ਏવ ਤਿਣ੍ਣਾ ਮੇਧਾવਿਨੋ ਜਨਾ, ਤਣ੍ਹਾਸਰਂ ਪਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੇਤੁਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਤ੍ਤਿਣ੍ਣਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Udakaṭṭhānassetaṃ adhivacananti yathāvuttassa yassa kassaci udakaṭṭhānassa etaṃ ‘‘aṇṇava’’nti adhivacanaṃ, samuddassevāti adhippāyo. Saranti idha nadī adhippetā sarati sandatīti katvā. Gambhīravitthatanti agādhaṭṭhena gambhīraṃ, sakalalokattayabyāpitāya vitthataṃ. Visajjāti anāsajja appatvā. Pallalāni tesaṃ ataraṇato. Vināyeva kullenāti īdisaṃ udakaṃ kullena īdisena vinā eva tiṇṇā medhāvino janā, taṇhāsaraṃ pana ariyamaggasaṅkhātaṃ setuṃ katvā nittiṇṇāti yojanā.

    ਪਠਮਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ariyasaccakathāvaṇṇanā

    ੧੫੫. ਮਹਾਪਨਾਦਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ। ਪਾਸਾਦਕੋਟਿਯਂ ਕਤਗਾਮੋਤਿ ਪਾਸਾਦਸ੍ਸ ਪਤਿਤਥੁਪਿਕਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਗਾਮੋ। ਅਰਿਯਭਾવਕਰਾਨਨ੍ਤਿ ਯੇ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਾਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਭਾવੂਪਚਾਰવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਚ੍ਛਾવਿਪਲ੍ਲਾਸਭੂਤਭਾવੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਂ। ਅਨੁਬੋਧੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯਂ ਞਾਣਂ, ਪਟਿવੇਧੋ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਬੋਧਪੁਬ੍ਬਕੋ ਪਟਿવੇਧੋ ਅਨੁਬੋਧੇਨ વਿਨਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਨੁਬੋਧੋਪਿ ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਟਿવੇਧੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਤਦੁਭਯਾਭਾવਹੇਤੁਕਞ੍ਚ વਟ੍ਟੇવ ਸਂਸਰਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਅਨਨੁਬੋਧਾ…ਪੇ॰… ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਭવਤੋ ਭવਨ੍ਤਰੂਪਗਮਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ, ਅਪਰਾਪਰਂ ਚવਨੁਪਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਸਞ੍ਚਰਣਂ ਸਂਸਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਭવਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਨ੍ਧਾવਿਤਸਂਸਰਿਤਪਦਾਨਂ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਮਯਾ ਚ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਚਾ’’ਤਿ ਪਠਮવਿਕਪ੍ਪੇ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਨ ਭਾવਸਾਧਨਤਂ ਹਦਯੇ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਮਞ੍ਚੇવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਯਨਸਮਤ੍ਥਾਤਿ ਪਾਪਨਸਮਤ੍ਥਾ, ਦੀਘਰਜ੍ਜੁਨਾ ਬਦ੍ਧਸਕੁਣਂ વਿਯ ਰਜ੍ਜੁਹਤ੍ਥੋ ਪੁਰਿਸੋ ਦੇਸਨ੍ਤਰਂ ਤਣ੍ਹਾਰਜ੍ਜੁਨਾ ਬਦ੍ਧਂ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਭવਨ੍ਤਰਂ ਨੇਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਭવਨੇਤ੍ਤਿ, ਤਣ੍ਹਾ, ਸਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਤ੍ਥੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਹਤਾ ਛਿਨ੍ਨਾਤਿ ਭવਨੇਤ੍ਤਿਸਮੂਹਤਾ।

    155.Mahāpanādassa rañño. Pāsādakoṭiyaṃkatagāmoti pāsādassa patitathupikāya patiṭṭhitaṭṭhāne niviṭṭhagāmo. Ariyabhāvakarānanti ye paṭivijjhanti, tesaṃ ariyabhāvakarānaṃ nimittassa kattubhāvūpacāravaseneva vuttaṃ. Tacchāvipallāsabhūtabhāvena saccānaṃ. Anubodho pubbabhāgiyaṃ ñāṇaṃ, paṭivedho maggañāṇena abhisamayo, tattha yasmā anubodhapubbako paṭivedho anubodhena vinā na hoti, anubodhopi ekacco paṭivedhena sambandho, tadubhayābhāvahetukañca vaṭṭeva saṃsaraṇaṃ, tasmā vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘ananubodhā…pe… tumhākañcā’’ti. Paṭisandhiggahaṇavasena bhavato bhavantarūpagamanaṃ sandhāvanaṃ, aparāparaṃ cavanupapajjanavasena sañcaraṇaṃ saṃsaraṇanti āha ‘‘bhavato’’tiādi. Sandhāvitasaṃsaritapadānaṃ kammasādhanataṃ sandhāyāha ‘‘mayā ca tumhehi cā’’ti paṭhamavikappe. Dutiyavikappe pana bhāvasādhanataṃ hadaye katvā ‘‘mamañceva tumhākañcā’’ti yathārutavaseneva vuttaṃ. Nayanasamatthāti pāpanasamatthā, dīgharajjunā baddhasakuṇaṃ viya rajjuhattho puriso desantaraṃ taṇhārajjunā baddhaṃ sattasantānaṃ abhisaṅkhāro bhavantaraṃ neti etāyāti bhavanetti, taṇhā, sā ariyamaggasatthena suṭṭhu hatā chinnāti bhavanettisamūhatā.

    ਅਨਾવਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਣવਣ੍ਣਨਾ

    Anāvattidhammasambodhiparāyaṇavaṇṇanā

    ੧੫੬. ਦ੍વੇ ਗਾਮਾ ‘‘ਨਾਤਿਕਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ, ਞ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਚਾਯਂ ਨ-ਕਾਰਾਦੇਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਨ ਨਾਯਰੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੭੪; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੩੪) વਿਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਞਾਤਿਗਾਮਕੇ’’ਤਿ । ਗਿਞ੍ਜਕਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਕਾ, ਗਿਞ੍ਜਕਾਹਿ ਏવ ਕਤੋ ਆવਸਥੋਤਿ ਗਿਞ੍ਜਕਾવਸਥੋ । ਸੋ ਕਿਰ ਆવਾਸੋ ਯਥਾ ਸੁਧਾਪਰਿਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਜਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਇਟ੍ਠਕਾਹਿ ਏવ ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਕਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਟ੍ਠਕਾਮਯੇ ਆવਸਥੇ’’ਤਿ। ਤੁਲਾਦਣ੍ਡਕવਾਟਫਲਕਾਨਿ ਪਨ ਦਾਰੁਮਯਾਨੇવ।

    156.Dve gāmā ‘‘nātikā’’ti evaṃ laddhanāmo, ña-kārassa cāyaṃ na-kārādesena niddeso ‘‘animittā na nāyare’’tiādīsu (visuddhi. 1.174; jā. aṭṭha. 2.2.34) viya. Tenāha ‘‘ñātigāmake’’ti . Giñjakā vuccanti iṭṭhakā, giñjakāhi eva kato āvasathoti giñjakāvasatho. So kira āvāso yathā sudhāparikammena sampayojanaṃ natthi, evaṃ iṭṭhakāhi eva cinitvā chādetvā kato. Tena vuttaṃ ‘‘iṭṭhakāmaye āvasathe’’ti. Tulādaṇḍakavāṭaphalakāni pana dārumayāneva.

    ੧੫੭. ਓਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁ, ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਤਂ ਓਰਂ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ, ਓਰਮ੍ਭਾਗਸ੍ਸ વਾ ਹਿਤਾਨਿ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਾਭਾਗਿਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤੀਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹੀਤਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ। ਤੇਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾਯ ਹਿ ਨੇਸਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਤਾ। ਓਰਮ੍ਭਞ੍ਜਿਯਾਨਿ વਾ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ। ਇਦਾਨਿ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਨੇਸਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਭਾવਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਨਿ ਸਮਤ੍ਥਤਾવਿਘਾਤੇਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਨਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਭਾવੇਨ ਅਰਿਯਾਨਂ ਰੂਪਾਰੂਪਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਬਨ੍ਧਾਯ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਨਿ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਨੀ’’ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ। ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਗਾਮਿਕਮ੍ਮਾਯੂਹਨਸ੍ਸ વਿਨਿਬਨ੍ਧਨਤੋ। ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਬ੍ਯਾਪਾਦਾ વਿਯ ਮਹਗ੍ਗਤੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਨਿਬਨ੍ਧਭੂਤਾਨਿਪਿ ਕਾਮਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਮਹਗ੍ਗਤਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਨ੍ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਕਮ੍ਮਪਰਿਕ੍ਖਯੇ ਕਾਮਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਮਹਗ੍ਗਤਭવਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਇਧੇવ ਕਾਮਭવੇ ਏવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਪਞ੍ਚਪਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਏવ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਅਨਾਗਮਨਸਭਾવਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਇਧ ਨ ਆਗਮਨਸਭਾવਾ। ਬੁਦ੍ਧਦਸ੍ਸਨਥੇਰਦਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਨਂ ਪਨਤ੍ਥਾਯਸ੍ਸ ਆਗਮਨਂ ਅਨਿવਾਰਿਤਂ।

    157.Oraṃ vuccati kāmadhātu, paccayabhāvena taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni, orambhāgassa vā hitāni orambhāgiyāni. Tenāha ‘‘heṭṭhābhāgiyāna’’ntiādi. Tīhi maggehīti heṭṭhimehi tīhi maggehi. Tehi pahātabbatāya hi nesaṃ saṃyojanānaṃ orambhāgiyatā. Orambhañjiyāni vā orambhāgiyāni vuttāni niruttinayena. Idāni byatirekamukhena nesaṃ orambhāgiyabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Vikkhambhitāni samatthatāvighātena puthujjanānaṃ, samucchinnāni sabbaso abhāvena ariyānaṃ rūpārūpabhavūpapattiyā vibandhāya na hontīti vuttaṃ ‘‘avikkhambhitāni asamucchinnānī’’ti. Nibbattavasenāti paṭisandhiggahaṇavasena. Gantuṃ na denti mahaggatagāmikammāyūhanassa vinibandhanato. Sakkāyadiṭṭhiādīni tīṇi saṃyojanāni kāmacchandabyāpādā viya mahaggatūpapattiyā avinibandhabhūtānipi kāmabhavūpapattiyā visesapaccayattā tattha mahaggatabhave nibbattampi tannibbattihetukammaparikkhaye kāmabhavūpapattipaccayatāya mahaggatabhavato ānetvā puna idheva kāmabhave eva nibbattāpenti, tasmā sabbānipi pañcapi saṃyojanāni orambhāgiyāni eva. Paṭisandhivasena anāgamanasabhāvāti paṭisandhiggahaṇavasena tasmā lokā idha na āgamanasabhāvā. Buddhadassanatheradassanadhammassavanānaṃ panatthāyassa āgamanaṃ anivāritaṃ.

    ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸવਿਰਲ਼ਾਕਾਰਤਾ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਮਨ੍ਦਤਾਯ ਅਬਹਲਤਾਤਿ ਦ੍વੇਧਾਪਿ ਤਨੁਭਾવੋ। ਅਭਿਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਬਹੁਸੋ। ਬਹਲਬਹਲਾਤਿ ਤਿਬ੍ਬਤਿਬ੍ਬਾ। ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਾ, ਫਰਨ੍ਤਾ, ਸਾਧੇਨ੍ਤਾ, ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਦ੍વੀਹਿ ਪਨ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਤਨੁਕਤਨੁਕਾ ਮਨ੍ਦਮਨ੍ਦਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ‘‘ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਰੋ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਕਾਰਣਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਪਰਾਮਸਨਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਇਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਾਨਂ ਤਨੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ। ਭવਤਨੁਕવਸੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਕਭવવਸੇਨ। ਤਨ੍ਤਿ ਮਹਾਸਿવਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਯੇ ਭવਾ ਅਰਿਯਾਨਂ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਲਕ੍ਖਣਭવਾ ਏવ। ਯੇ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕੀਦਿਸਂ ਤਂ ਭવਤਨੁਕਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਭਯਥਾਪਿ ਭવਤਨੁਕਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਮੇ ਭવੇ ਭવਤਨੁਕਂ ਨਤ੍ਥਿ ਅਟ੍ਠਮਸ੍ਸੇવ ਭવਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Kadāci karahaci uppattiyā saviraḷākāratā pariyuṭṭhānamandatāya abahalatāti dvedhāpi tanubhāvo. Abhiṇhanti bahuso. Bahalabahalāti tibbatibbā. Yattha uppajjanti, taṃ santānaṃ maddantā, pharantā, sādhentā, andhakāraṃ karontā uppajjanti, dvīhi pana maggehi pahīnattā tanukatanukā mandamandā uppajjanti. ‘‘Puttadhītaro hontī’’ti idaṃ akāraṇaṃ. Tathā hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi te honti. Idanti ‘‘rāgadosamohānaṃ tanuttā’’ti idaṃ vacanaṃ. Bhavatanukavasenāti appakabhavavasena. Tanti mahāsivattherassa vacanaṃ paṭikkhittanti sambandho. Ye bhavā ariyānaṃ labbhanti, te paripuṇṇalakkhaṇabhavā eva. Ye na labbhanti, tattha kīdisaṃ taṃ bhavatanukaṃ, tasmā ubhayathāpi bhavatanukassa asambhavo evāti dassetuṃ ‘‘sotāpannassā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhame bhave bhavatanukaṃ natthi aṭṭhamasseva bhavassa sabbasseva abhāvato. Sesesupi eseva nayo.

    ਕਾਮਾવਚਰਲੋਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ਇਤਰਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤਥਾ વਤ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਯੋ ਹਿ ਸਕਦਾਗਾਮੀ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇਸੁ વੋਮਿਸ੍ਸਕવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਸੋਪਿ ਕਾਮਭવવਸੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਭਗવਤਾ ਚ ਕਾਮਲੋਕੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਸਕਿਦੇવ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ ਚ ਇਮਿਨਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸਕਦਾਗਾਮੀਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਏਕੋવ ਗਹਿਤੋ। ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਇਧ ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲਂ ਪਤ੍વਾ ਇਧੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਇਧ ਪਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਦੇવਲੋਕੇ ਪਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਦੇવਲੋਕੇ ਪਤ੍વਾ ਇਧੂਪਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਧ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਇਧ ਪਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ વਸਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਇਧੂਪਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਇਮਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਕਾਮਭવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਸਚੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਞ੍ਞਂਯੇવ ਚਤੁਕ੍ਕਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ।

    Kāmāvacaralokaṃsandhāya vuttaṃ itarassa lokassa vasena tathā vattuṃ asakkuṇeyyattā. Yo hi sakadāgāmī devamanussalokesu vomissakavasena nibbattati, sopi kāmabhavavaseneva paricchinditabbo. Bhagavatā ca kāmaloke ṭhatvā ‘‘sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti vuttaṃ, ‘‘imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti ca iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito. Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati, ime cattāro idha na labbhanti. Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyati, ayaṃ idha adhippeto. Aṭṭhakathāyaṃ pana imaṃ lokanti kāmabhavo adhippetoti imamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādinā aññaṃyeva catukkaṃ dassitaṃ.

    ਚਤੂਸੁ …ਪੇ॰… ਸਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਾਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮੇਨ। ਨਿਯਤੋ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਅવਸ੍ਸਂਭਾવਿਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਣੋ’’ਤਿ।

    Catūsu…pe… sabhāvoti attho apāyagamanīyānaṃ pāpadhammānaṃ sabbaso pahīnattā. Dhammaniyāmenāti maggadhammaniyāmena. Niyato uparimaggādhigamassa avassaṃbhāvibhāvato. Tenāha ‘‘sambodhiparāyaṇo’’ti.

    ਧਮ੍ਮਾਦਾਸਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯવਣ੍ਣਨਾ

    Dhammādāsadhammapariyāyavaṇṇanā

    ੧੫੮. ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਞਾਣਗਤਿਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ‘‘ਅਸੁਕੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ, ਅਸੁਕੋ ਸਕਦਾਗਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਂਤਂਞਾਣਾਧਿਗਮਨਂ। ਞਾਣੂਪਪਤ੍ਤਿਂ ਞਾਣਾਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ‘‘ਨਿਯਤੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਣੋ, ਸਕਿਦੇવ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਞਾਣਸਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ। ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯਕਿਲਮਥੋવ, ਨ ਤੇਨ ਕਾਚਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਿਤ੍ਤવਿਹੇਸਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਖੇਦੋ, ਸਾ ਕਿਲੇਸੂਪਸਂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਆਦੀਯਤਿ ਆਲੋਕੀਯਤਿ ਅਤ੍ਤਾ ਏਤੇਨਾਤਿ ਆਦਾਸਂ, ਧਮ੍ਮਭੂਤਂ ਆਦਾਸਂ ਧਮ੍ਮਾਦਾਸਂ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤੇਨ ਅਰਿਯਸਾવਕਾ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤਸਮ੍ਮੋਹਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਞਤ੍વਾ ਯਾਥਾવਤੋ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯ, ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਤੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਦਾਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੇਨ ਧਮ੍ਮਾਦਾਸੇਨਾਤਿ ਇਧ ਪਨ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਮੇવ વਦਤਿ।

    158.Tesaṃ tesaṃ ñāṇagatinti tesaṃ tesaṃ sattānaṃ ‘‘asuko sotāpanno, asuko sakadāgāmī’’tiādinā taṃtaṃñāṇādhigamanaṃ. Ñāṇūpapattiṃ ñāṇābhisamparāyanti tato parampi ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo, sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissatī’’tiādinā ca ñāṇasahitaṃ uppattipaccayabhāvaṃ. Olokentassa ñāṇacakkhunā pekkhantassa kāyakilamathova, na tena kāci veneyyānaṃ atthasiddhīti adhippāyo. Cittavihesāti cittakhedo, sā kilesūpasaṃhitattā buddhānaṃ natthi. Ādīyati ālokīyati attā etenāti ādāsaṃ, dhammabhūtaṃ ādāsaṃ dhammādāsaṃ, ariyamaggañāṇassetaṃ adhivacanaṃ, tena ariyasāvakā catūsu ariyasaccesu viddhastasammohattā attānampi yāthāvato ñatvā yāthāvato byākareyya, tappakāsanato pana dhammapariyāyassa suttassa dhammādāsatā veditabbā. Yena dhammādāsenāti idha pana maggadhammameva vadati.

    ਅવੇਚ੍ਚ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪਸਾਦੋ ਅવੇਚ੍ਚਪਸਾਦੋ, ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪਸਾਦੋ , ਸੋ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਪਾਸਾਣਪਬ੍ਬਤੋ વਿਯ ਨਿਚ੍ਚਲੋ, ਨ ਚ ਕੇਨਚਿ ਕਾਰਣੇਨ વਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਚਲੇਨ ਅਚ੍ਚੁਤੇਨਾ’’ਤਿ।

    Avecca yāthāvato jānitvā tannimittauppannapasādo aveccapasādo, maggādhigamena uppannapasādo , so pana yasmā pāsāṇapabbato viya niccalo, na ca kenaci kāraṇena vigacchati, tasmā vuttaṃ ‘‘acalena accutenā’’ti.

    ‘‘ਪਞ੍ਚਸੀਲਾਨੀ’’ਤਿ ਗਹਟ੍ਠવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਤੇਹਿ ਏਕਨ੍ਤਪਰਿਹਰਣੀਯਤੋ। ਅਰਿਯਾਨਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸੀਲਾਨਿ ਕਨ੍ਤਾਨੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਂવਰੋ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ।

    ‘‘Pañcasīlānī’’ti gahaṭṭhavasenetaṃ vuttaṃ tehi ekantapariharaṇīyato. Ariyānaṃ pana sabbāni sīlāni kantāneva. Tenāha ‘‘sabbopi panettha saṃvaro labbhatiyevā’’ti.

    ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਰਿਯਾਨਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾવਿਰੋਧੇਨਾਤਿ ਯਥਾ ਭੂਤਰੋਚਨਾਪਤ੍ਤਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ। ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਕਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ।

    Sabbesanti sabbesaṃ ariyānaṃ. Sikkhāpadāvirodhenāti yathā bhūtarocanāpatti na hoti, evaṃ. Yuttaṭṭhāneti kātuṃ yuttaṭṭhāne.

    ਅਮ੍ਬਪਾਲੀਗਣਿਕਾવਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਨਾ

    Ambapālīgaṇikāvatthuvaṇṇanā

    ੧੬੧. ਤਦਾ ਕਿਰ વੇਸਾਲੀ ਇਦ੍ਧਾ ਫੀਤਾ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਹੋਸਿ વੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਸਾਲਿਯਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਪਞ੍ਚਸਤਮਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨવਾ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਹੇਸੁਂ ਓਸਨ੍ਨવੀਰਿਯਾ ਚ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਿਰ ਏਕਚ੍ਚੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਓਸਨ੍ਨવੀਰਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੬੫)। ਸਤਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਤਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਪਨਤ੍ਥਂ। ਸਰਤੀਤਿ ਕਾਯਾਦਿਕੇ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਉਪਧਾਰੇਤਿ। ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਮਂ ਪਕਾਰੇਹਿ ਜਾਨਾਤਿ ਅવਬੁਜ੍ਝਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਪਰਤੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੭੩; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੦੬) ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ।

    161. Tadā kira vesālī iddhā phītā sabbaṅgasampannā ahosi vepullappattā, taṃ sandhāyāha ‘‘khandhake vuttanayena vesāliyā sampannabhāvo veditabbo’’ti. Tasmiṃ kira bhikkhusaṅghe pañcasatamattā bhikkhū navā acirapabbajitā ahesuṃ osannavīriyā ca. Tathā hi vakkhati ‘‘tattha kira ekacce bhikkhū osannavīriyā’’tiādi (dī. ni. aṭṭha. 2.165). Satipaccupaṭṭhānatthanti tesaṃ satipaccupaṭṭhāpanatthaṃ. Saratīti kāyādike yathāsabhāvato ñāṇasampayuttāya satiyā anussarati upadhāreti. Sampajānātīti samaṃ pakārehi jānāti avabujjhati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana parato satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106) āgamissati.

    ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰਗਤਸ੍ਸ ਚੇવ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਗਤਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨੀਲਭਾવਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਾਹਕਂ વਚਨਂ। ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਨੀਲਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ। વਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਪਭੇਦਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਾਨੋ ਅਪੀਤਾਦਿવਣ੍ਣਾ ਏવ ਕੇਚਿ વਿਲੇਪਨવਸੇਨ ਪੀਤਾਦਿવਣ੍ਣਾ ਖਾਯਿਂਸੁ, ਏવਂ ਅਨੀਲਾਦਿવਣ੍ਣਾ ਏવ ਕੇਚਿ વਿਲੇਪਨવਸੇਨ ਨੀਲਾਦਿવਣ੍ਣਾ ਖਾਯਿਂਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਤੇਸਂ ਪਕਤਿવਣ੍ਣੋ ਨੀਲੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਨੀਲੋ ਮਣਿ ਏਤੇਸੂਤਿ ਨੀਲਮਣਿ, ਇਨ੍ਦਨੀਲਮਹਾਨੀਲਾਦਿਨੀਲਰਤਨવਿਨਦ੍ਧਾ ਅਲਙ੍ਕਾਰਾ। ਤੇ ਕਿਰ ਸੁવਣ੍ਣવਿਰਚਿਤੇ ਹਿ ਮਣਿਓਭਾਸੇਹਿ ਏਕਨੀਲਾ વਿਯ ਖਾਯਨ੍ਤਿ। ਨੀਲਮਣਿਖਚਿਤਾਤਿ ਨੀਲਰਤਨਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ। ਨੀਲવਤ੍ਥਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਨੀਲવਤ੍ਥਨੀਲਕਮ੍ਪਲਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾ। ਨੀਲવਮ੍ਮਿਕੇਹੀਤਿ ਨੀਲਕਘਟਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੇਹਿ। ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਪੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ। ਪਰਿવਟ੍ਟੇਸੀਤਿ ਪਟਿਘਟ੍ਟੇਸਿ। ਆਹਰਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਾ ਰਾਜਪੁਰਿਸਾ ਬਲਿਨ੍ਤਿ ਆਹਾਰੋ, ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਜਨਪਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਹਾਰਨ੍ਤਿ ਸਜਨਪਦ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਙ੍ਗੁਲਿਫੋਟੋਪਿ ਅਙ੍ਗੁਲਿਯਾ ਚਾਲਨવਸੇਨੇવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਙ੍ਗੁਲਿਂ ਚਾਲੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਮ੍ਬਕਾਯਾਤਿ ਮਾਤੁਗਾਮੇਨ। ਉਪਚਾਰવਚਨਂ ਹੇਤਂ ਇਤ੍ਥੀਸੁ, ਯਦਿਦਂ ‘‘ਅਮ੍ਬਕਾ ਮਾਤੁਗਾਮੋ ਜਨਨਿਕਾ’’ਤਿ।

    Sabbasaṅgāhakanti sarīragatassa ceva vatthālaṅkāragatassa cāti sabbassa nīlabhāvassa saṅgāhakaṃ vacanaṃ. Tassevāti nīlāti sabbasaṅgāhakavasena vuttaatthasseva. Vibhāgadassananti pabhedadassanaṃ. Yathā te licchavirājāno apītādivaṇṇā eva keci vilepanavasena pītādivaṇṇā khāyiṃsu, evaṃ anīlādivaṇṇā eva keci vilepanavasena nīlādivaṇṇā khāyiṃsūti vuttaṃ ‘‘na tesaṃ pakativaṇṇo nīlo’’tiādi. Nīlo maṇi etesūti nīlamaṇi, indanīlamahānīlādinīlaratanavinaddhā alaṅkārā. Te kira suvaṇṇaviracite hi maṇiobhāsehi ekanīlā viya khāyanti. Nīlamaṇikhacitāti nīlaratanaparikkhittā. Nīlavatthaparikkhittāti nīlavatthanīlakampalaparikkhepā. Nīlavammikehīti nīlakaghaṭaparikkhittehi. Sabbapadesūti ‘‘pītā hontī’’tiādisabbapadesu. Parivaṭṭesīti paṭighaṭṭesi. Āharanti imasmā rājapurisā balinti āhāro, tappattajanapadoti āha ‘‘sāhāranti sajanapada’’nti. Aṅguliphoṭopi aṅguliyā cālanavaseneva hotīti vuttaṃ ‘‘aṅguliṃ cālesu’’nti. Ambakāyāti mātugāmena. Upacāravacanaṃ hetaṃ itthīsu, yadidaṃ ‘‘ambakā mātugāmo jananikā’’ti.

    ਅવਲੋਕੇਥਾਤਿ ਅਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕਨਂ ਓਲੋਕੇਥ। ਤਂ ਪਨ ਅਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕਨਂ ਅਨੁ ਅਨੁ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ। ਉਪਨੇਥਾਤਿ ‘‘ਯਥਾਯਂ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਪਰਿਸਾ ਸੋਭਾਤਿਸਯੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਤਾવਤਿਂਸਪਰਿਸਾ’’ਤਿ ਉਪਨਯਂ ਕਰੋਥ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਾવਤਿਂਸੇਹਿ ਸਮਕੇ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ।

    Avalokethāti apavattitvā olokanaṃ oloketha. Taṃ pana apavattitvā olokanaṃ anu anu dassanaṃ hotīti āha ‘‘punappunaṃ passathā’’ti. Upanethāti ‘‘yathāyaṃ licchavirājaparisā sobhātisayena yuttā, evaṃ tāvatiṃsaparisā’’ti upanayaṃ karotha. Tenāha ‘‘tāvatiṃsehi samake katvā passathā’’ti.

    ‘‘ਉਪਸਂਹਰਥ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਲਿਚ੍ਛવਿਪਰਿਸਂ ਤਾવਤਿਂਸਸਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿ ਨਯਿਦਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੇ ਨਿਯੋਜਨਂ, ਕੇવਲਂ ਪਨ ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਦਿਸਾ ਏਤੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਿਕਥਾਯ ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਥਨਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਸੁ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋਪਿ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੇ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤੀ’’ਤਿ। ਹਿਤਕਾਮਤਾਯ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਯਥਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਹਿਤਕਾਮਤਾਯ ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਓਸਨ੍ਨવੀਰਿਯਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਅવਸਨ੍ਨવੀਰਿਯਾ, ਓਸ੍ਸਟ੍ਠવੀਰਿਯਾ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ વਸੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣવਿਭੂਤਭਾવਤ੍ਥਂ।

    ‘‘Upasaṃharatha bhikkhave licchaviparisaṃ tāvatiṃsasadisa’’nti nayidaṃ nimittaggāhe niyojanaṃ, kevalaṃ pana dibbasampattisadisā etesaṃ rājūnaṃ issariyasampattīti anupubbikathāya saggasampattikathanaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Tesu pana bhikkhūsu ekaccānaṃ tattha nimittaggāhopi siyā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘nimittaggāhe uyyojetī’’ti. Hitakāmatāya tesaṃ bhikkhūnaṃ yathā āyasmato nandassa hitakāmatāya saggasampattidassanaṃ. Tenāha ‘‘tatra kirā’’tiādi. Osannavīriyāti sammāpaṭipattiyaṃ avasannavīriyā, ossaṭṭhavīriyā vāti attho. Aniccalakkhaṇavibhāvanatthanti tesaṃ rājūnaṃ vasena bhikkhūnaṃ aniccalakkhaṇavibhūtabhāvatthaṃ.

    વੇਲ਼ੁવਗਾਮવਸ੍ਸੂਪਗਮਨવਣ੍ਣਨਾ

    Veḷuvagāmavassūpagamanavaṇṇanā

    ੧੬੩. ਸਮੀਪੇ વੇਲ਼ੁવਗਾਮੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਂ વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਂ વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਨਯੋਗ੍ਯੇ ਆਸਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਪਰਿવਾਰਗਾਮੋ। ਸਙ੍ਗਮ੍ਮਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭਗવਤੋ।

    163.Samīpe veḷuvagāmoti pubbaṇhaṃ vā sāyanhaṃ vā gantvā nivattanayogye āsannaṭṭhāne niviṭṭhā parivāragāmo. Saṅgammāti sammā gantvā. Assāti bhagavato.

    ੧੬੪. ਫਰੁਸੋਤਿ ਕਕ੍ਖਲ਼ੋ, ਗਰੁਤਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸਭਾਗਰੋਗੋਤਿ ਧਾਤੁવਿਸਭਾਗਤਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ ਬਹਲਤਰਰੋਗੋ, ਨ ਆਬਾਧਮਤ੍ਤਂ। ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ વੇਦਨਾਨਂ ਖਣਿਕਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਤਂ, ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਞ੍ਚ ਯਾਥਾવਤੋ ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਪਰਿਤੁਲੇਤ੍વਾ। ਅਧਿવਾਸੇਸੀਤਿ ਤਾ ਅਭਿਭવਨ੍ਤੋ ਯਥਾਪਰਿਮਦ੍ਦਿਤਾਕਾਰਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ વਾਸੇਸਿ, ਨ ਤਾਹਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਮਾਨੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਹਞ੍ਞਮਾਨੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਦੁਕ੍ਖਿਯਮਾਨੋਤਿ ਚੇਤੋਦੁਕ੍ਖવਸੇਨ ਅਦੁਕ੍ਖਿਯਮਾਨੋ , ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਪਨ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਅਸਤਿ ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿવਾਸਨਾਯ ਏવ ਅਸਮ੍ਭવੋਤਿ। ਅਨਾਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾਤਿ ਅਨਾਲਪਿਤ੍વਾ। ਅਨਪਲੋਕੇਤ੍વਾਤਿ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਓવਾਦਾਨੁਸਾਸਨਿਂ ਅਦਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવੀਰਿਯੇਨਾਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਕਮ੍ਮવੀਰਿਯੇਨ। ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવੀਰਿਯੇਨਾਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવੀਰਿਯੇਨ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾਤਿ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਪੁਪ੍ਫਨਸਮਯੇ ਚਮ੍ਪਕਾਦਿਰੁਕ੍ਖੇ વੇਖੇ ਦਿਨ੍ਨੇ ਯਾવ ਸੋ વੇਖੋ ਨਾਪਨੀਯਤਿ, ਤਾવਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਨਸਮਤ੍ਥਤਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾ વਿਨੋਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવੀਰਿਯવੇਖਦਾਨੇਨ ਤਾ વੇਦਨਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਰੀਰੇ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਾਲਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾ વਿਨੋਦਿਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾਤਿ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਜੀવਿਤਮ੍ਪਿ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਸਙ੍ਖਰੀਯਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਛਿਜ੍ਜਮਾਨਂ વਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਮਾਯੋਗੇਨ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਘਟੇਤ੍વਾ ਠਪੀਯਤਿ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਸਮਾਸੇ ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜੀ’’ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ‘‘ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪવਤ੍ਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਧਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ’’ਤਿ।

    164.Pharusoti kakkhaḷo, garutaroti attho. Visabhāgarogoti dhātuvisabhāgatāya samuṭṭhito bahalatararogo, na ābādhamattaṃ. Ñāṇena paricchinditvāti vedanānaṃ khaṇikataṃ, dukkhataṃ, attasuññatañca yāthāvato ñāṇena paricchijja parituletvā. Adhivāsesīti tā abhibhavanto yathāparimadditākārasallakkhaṇena attani āropetvā vāsesi, na tāhi abhibhuyyamāno. Tenāha ‘‘avihaññamāno’’tiādi. Adukkhiyamānoti cetodukkhavasena adukkhiyamāno , kāyadukkhaṃ pana ‘‘natthī’’ti na sakkā vattuṃ. Asati hi tasmiṃ adhivāsanāya eva asambhavoti. Anāmantetvāti anālapitvā. Anapaloketvāti avissajjitvā. Tenāha ‘‘ovādānusāsaniṃ adatvāti vuttaṃ hotī’’ti. Pubbabhāgavīriyenāti phalasamāpattiyā parikammavīriyena. Phalasamāpattivīriyenāti phalasamāpattisampayuttavīriyena. Vikkhambhetvāti vinodetvā. Yathā nāma pupphanasamaye campakādirukkhe vekhe dinne yāva so vekho nāpanīyati, tāvassa pupphanasamatthatā vikkhambhitā vinoditā hoti, evameva yathāvuttavīriyavekhadānena tā vedanā satthu sarīre yathāparicchinnaṃ kālaṃ vikkhambhitā vinoditā ahesuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘vikkhambhetvāti vinodetvā’’ti. Jīvitampi jīvitasaṅkhāro kammunā saṅkharīyatīti katvā. Chijjamānaṃ virodhipaccayasamāyogena payogasampattiyā ghaṭetvā ṭhapīyati. Adhiṭṭhāyāti adhiṭṭhānaṃ katvā. Tenāha ‘‘dasamāse mā uppajjitthāti samāpattiṃ samāpajjī’’ti. Taṃ pana ‘‘adhiṭṭhānaṃ, pavattana’’nti ca vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘adhiṭṭhahitvā pavattetvā’’ti.

    ਖਣਿਕਸਮਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਤਾਦਿਸਂ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਕਤ੍વਾ ਠਾਨਸੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤਿ। ਪੁਨ ਸਰੀਰਂ વੇਦਨਾ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤਿ ਸવਿਸੇਸਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਅਕਤਤ੍ਤਾ। ਰੂਪਸਤ੍ਤਕਅਰੂਪਸਤ੍ਤਕਾਨਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੭੦੬, ੭੧੭) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹੋਤਿ ਅਪਨੀਤੋ। ਚੁਦ੍ਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਨ੍ਨੇਤ੍વਾਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਰੂਪਸਤ੍ਤਕਅਰੂਪਸਤ੍ਤਕਾਨਂ વਸੇਨ ਚੁਦ੍ਦਸਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਂ, ਸਕਲਮੇવ વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ વਿਸਭਾਗਰੋਗਸਞ੍ਜਨਿਤਲੂਖਭਾવਨਿਰੋਗਕਰਣਾਯ ਸਿਨੇਹੇਤ੍વਾ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਯੇવ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਸਾਤਿਸਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿવੇਗੇਨ ਸੁવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਾ।

    Khaṇikasamāpattīti tādisaṃ pubbābhisaṅkhāraṃ akatvā ṭhānaso samāpajjitabbasamāpatti. Puna sarīraṃ vedanā ajjhottharati savisesapubbābhisaṅkhārassa akatattā. Rūpasattakaarūpasattakāni visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. ṭī. 2.706, 717) vitthāritanayena veditabbāni. Suṭṭhu vikkhambheti pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā. Idāni tamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Apabyūḷhoti apanīto. Cuddasahākārehi sannetvāti tesaṃyeva rūpasattakaarūpasattakānaṃ vasena cuddasahi pakārehi vipassanācittaṃ, sakalameva vā attabhāvaṃ visabhāgarogasañjanitalūkhabhāvanirogakaraṇāya sinehetvā na uppajjiyeva sammāsambuddhena sātisayasamāpattivegena suvikkhambhitattā.

    ਗਿਲਾਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨ વੁਟ੍ਠਿਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਗਿਲਾਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਤੋ ਗਿਲਾਨਭਾવਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤੋ। ਮਧੁਰਕਭਾવੋ ਨਾਮ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਥਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਗਰੁਭਾવਪੁਬ੍ਬਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਞ੍ਜਾਤਗਰੁਭਾવੋ ਸਞ੍ਜਾਤਥਦ੍ਧਭਾવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਨਾਨਾਕਾਰਤੋ ਨ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਦਿਸਾਸਮ੍ਮੋਹੋਪਿ ਮੇ ਅਹੋਸਿ ਸੋਕਬਲੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਧਮ੍ਮਾਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਯੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਭੂਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਾਪਿ ਇਦਾਨਿ ਮਯ੍ਹਂ ਪਾਕਟਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Gilāno hutvā puna vuṭṭhitoti pubbe gilāno hutvā puna tato gilānabhāvato vuṭṭhito. Madhurakabhāvo nāma sarīrassa thambhitattaṃ, taṃ pana garubhāvapubbakanti āha ‘‘sañjātagarubhāvo sañjātathaddhabhāvo’’ti. ‘‘Nānākārato na upaṭṭhahantī’’ti iminā disāsammohopi me ahosi sokabalenāti dasseti. Satipaṭṭhānādidhammāti kāyānupassanādayo anupassanādhammā pubbe vibhūtā hutvā upaṭṭhahantāpi idāni mayhaṃ pākaṭā na honti.

    ੧੬੫. ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇવ ਠਪਨਤੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ ਸਮਾਨਤ੍ਤਤਾવਸੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਤੋ। ਦਹਰਕਾਲੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਹਰਕਾਲੇ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਕਥੇਤ੍વਾਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਸ੍ਸ ਉਪਨਿਗੂਹਭੂਤਂ ਗਨ੍ਥਂ ਅਕਥੇਤ੍વਾ। ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਮੁਟ੍ਠਿਗਤਂ વਿਯ ਰਹਸਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਯਸ੍ਮਿਂ વਾ ਨਟ੍ਠੇ ਸਬ੍ਬੋ ਤਂਮੂਲਕੋ ਧਮ੍ਮੋ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਆਦਿਤੋ ਮੂਲਭੂਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਮੁਸ੍ਸਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਧਮ੍ਮੋ ਏਤੇਨ ਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਮੁਟ੍ਠਿ, ਤਂ ਤਥਾਰੂਪਂ ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    165.Abbhantaraṃ karoti nāma attaniyeva ṭhapanato. Puggalaṃ abbhantaraṃ karoti nāma samānattatāvasena dhammena pubbe tassa saṅgaṇhato. Daharakāleti attano daharakāle. Kassaci akathetvāti kassaci attano antevāsikassa upanigūhabhūtaṃ ganthaṃ akathetvā. Muṭṭhiṃ katvāti muṭṭhigataṃ viya rahasibhūtaṃ katvā. Yasmiṃ vā naṭṭhe sabbo taṃmūlako dhammo vinassati, so ādito mūlabhūto dhammo, mussati vinassati dhammo etena naṭṭhenāti muṭṭhi, taṃ tathārūpaṃ muṭṭhiṃ katvā pariharitvā ṭhapitaṃ kiñci natthīti dasseti.

    ਅਹਮੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿਹਰਣਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਅવਧਾਰਣੇਨ ਪਨ વਿਨਾ ‘‘ਅਹਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿਹਰਣੇ ਅਹਂਕਾਰਮਮਂਕਾਰਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ਮਾ વਾ ਅਹੇਸੁਂ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਮਾ વਾ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਏવਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਪਰਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਨ ਹੋਤਿ। ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮવਯਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਭਾવਦੀਪਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਯੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯੋਸਿਤਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਸਕਟਸ੍ਸ ਬਾਹਪ੍ਪਦੇਸੇ ਦਲ਼੍ਹੀਭਾવਾਯ વੇਠਦਾਨਂ ਬਾਹਬਨ੍ਧੋ। ਚਕ੍ਕਨੇਮਿਸਨ੍ਧੀਨਂ ਦਲ਼੍ਹੀਭਾવਾਯ વੇਠਦਾਨਂ ਚਕ੍ਕਬਨ੍ਧੋ।

    Ahamevāti avadhāraṇaṃ bhikkhusaṅghapariharaṇassa aññasādhāraṇicchādassanatthaṃ, avadhāraṇena pana vinā ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅgha’’ntiādi bhikkhusaṅghapariharaṇe ahaṃkāramamaṃkārābhāvadassananti daṭṭhabbaṃ. Uddisitabbaṭṭhenāti ‘‘satthā’’ti uddisitabbaṭṭhena. Mā vāahesuṃ bhikkhūti adhippāyo. ‘‘Mā vā ahosī’’ti vā pāṭho. Evaṃ na hotīti ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’tiādi ākārena cittappavatti na hoti. ‘‘Pacchimavayaanuppattabhāvadīpanatthaṃ vutta’’nti iminā vayo viya buddhakiccampi pariyositakammanti dīpeti. Sakaṭassa bāhappadese daḷhībhāvāya veṭhadānaṃ bāhabandho. Cakkanemisandhīnaṃ daḷhībhāvāya veṭhadānaṃ cakkabandho.

    ਤਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੇਠਮਿਸ੍ਸਕੇਨ ਮਞ੍ਞੇਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ। ਰੂਪਾਦਯੋ ਏવ ਧਮ੍ਮਾ ਸવਿਗ੍ਗਹੋ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਯੋ, ਤੇਸਂ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ। ਲੋਕਿਯਾਨਂ વੇਦਨਾਨਨ੍ਤਿ ਯਾਸਂ ਨਿਰੋਧਨੇਨ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਾਸਂ ਨਿਰੋਧਾ ਫਾਸੁ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਬਾਲ਼੍ਹવੇਦਨਾਭਿਤੁਨ੍ਨਸਰੀਰਸ੍ਸਾਪਿ। ਤਦਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਹਾਰਤ੍ਥਾਯ। ਦ੍વੀਹਿ ਭਾਗੇਹਿ ਆਪੋ ਗਤੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਦੀਪੋ, ਓਘੇਨ ਪਰਿਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ, ਇਧ ਪਨ ਚਤੂਹਿਪਿ ਓਘੇਹਿ, ਸਂਸਾਰਮਹੋਘੇਨੇવ વਾ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ ਅਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੀਪੋ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਗਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਤ੍ਤਸ੍ਸਰਣਾਤਿ ਅਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਸਰਣਾ। ਅਤ੍ਤਗਤਿਕਾ વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਪਰਾਯਣਾવ । ਮਾ ਅਞ੍ਞਗਤਿਕਾਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਗਤਿਂ ਪਟਿਸਰਣਂ ਪਰਾਯਣਂ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਤ੍ਤਾ ਨਾਮੇਤ੍ਥ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨ, ਸੋ ਏવਂ ਸਮ੍ਪਾਦਿਤੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦੀਪਂ ਤਾਣਂ ਗਤਿ ਪਰਾਯਣਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧਮ੍ਮਦੀਪਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਥੋ, ਕੋ ਹਿ ਨਾਥੋ ਪਰੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੬੦, ੩੮੦) ਉਪਦੇਸਮਤ੍ਤਮੇવ ਹਿ ਪਰਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਬਦ੍ਧਂ, ਅਞ੍ਞਾ ਸਬ੍ਬਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਧੀਨਾ ਏવ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਕਿਚ੍ਚਂ ਆਤਪ੍ਪਂ, ਅਕ੍ਖਾਤਾਰੋ ਤਥਾਗਤਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੬)। ਤਮਗ੍ਗੇਤਿ ਤਮਯੋਗਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗੇ ਤਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਮੇ ਅਗ੍ਗਤਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਮਮਾਤਿ ਮਮ ਸਾਸਨੇ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਚਤੁਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਗੋਚਰਾ વਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰੂਹੇਤ੍વਾ ਤਦੇવ ਗੋਚਰਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਏવ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਗ੍ਗੇ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।

    Tamatthanti veṭhamissakena maññeti vuttamatthaṃ. Rūpādayo eva dhammā saviggaho viya upaṭṭhānato rūpanimittādayo, tesaṃ rūpanimittādīnaṃ. Lokiyānaṃ vedanānanti yāsaṃ nirodhanena phalasamāpatti samāpajjitabbā, tāsaṃ nirodhā phāsu hoti, tathā bāḷhavedanābhitunnasarīrassāpi. Tadatthāyāti phalasamāpattivihāratthāya. Dvīhi bhāgehi āpo gato etthāti dīpo, oghena parigato hutvā anajjhotthaṭo bhūmibhāgo, idha pana catūhipi oghehi, saṃsāramahogheneva vā anajjhotthaṭo attā ‘‘dīpo’’ti adhippeto. Tenāha ‘‘mahāsamuddagatā’’tiādi. Attassaraṇāti attappaṭisaraṇā. Attagatikā vāti attaparāyaṇāva . Mā aññagatikāti aññaṃ kiñci gatiṃ paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ mā cintayittha. Kasmā? Attā nāmettha paramatthato dhammo abbhantaraṭṭhena, so evaṃ sampādito tumhākaṃ dīpaṃ tāṇaṃ gati parāyaṇanti. Tena vuttaṃ ‘‘dhammadīpā’’tiādi. Tathā cāha ‘‘attā hi attano nātho, ko hi nātho paro siyā’’ti (dha. pa. 160, 380) upadesamattameva hi parasmiṃ paṭibaddhaṃ, aññā sabbā sampatti purisassa attādhīnā eva. Tenāha bhagavā ‘‘tumhehi kiccaṃ ātappaṃ, akkhātāro tathāgatā’’ti (dha. pa. 276). Tamaggeti tamayogassa agge tassa atikkantābhāvato. Tenevāha ‘‘ime aggatamā’’tiādi. Mamāti mama sāsane. Sabbepi te catusatipaṭṭhānagocarā vāti catubbidhaṃ satipaṭṭhānaṃ bhāvetvā brūhetvā tadeva gocaraṃ attano pavattiṭṭhānaṃ katvā ṭhitā eva bhikkhū agge bhavissanti.

    ਦੁਤਿਯਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨਿਮਿਤ੍ਤੋਭਾਸਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Nimittobhāsakathāvaṇṇanā

    ੧੬੬. ਅਨੇਕવਾਰਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਂ વੇਸਾਲਿਪ੍ਪવੇਸਨਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਦਾ ਪਾવਿਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਆਗਮਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਭਗવਾ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਆਗਤਮਗ੍ਗੇਨੇવਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਾવ વੇਲ਼ੁવਗਾਮਕਾ ਆਗਤਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ। ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨਾਤਿ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲੇਨ। ਤਤੋਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਕਾਰੋ। ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨੋਲੋਕਨਾਦਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਓਸ੍ਸਟ੍ਠੋਤਿ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠੋ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋ ‘‘ਸਤ੍ਤਾਹਮੇવ ਮਯਾ ਜੀવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।

    166. Anekavāraṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati, tasmā imaṃ vesālippavesanaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘kadā pāvisī’’ti pucchitvā āgamanato paṭṭhāya taṃ dassento ‘‘bhagavā kirā’’tiādimāha. Āgatamaggenevāti pubbe yāva veḷuvagāmakā āgatamaggeneva paṭinivattento. Yathāparicchedenāti yathāparicchinnakālena. Tatoti phalasamāpattito. Ayanti idāni vuccamānākāro. Divāṭṭhānolokanādi parinibbānassa ekantikabhāvadassanaṃ. Ossaṭṭhoti vissaṭṭho āyusaṅkhāro ‘‘sattāhameva mayā jīvitabba’’nti.

    ਜੇਟ੍ਠਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇવ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।

    Jeṭṭhakaniṭṭhabhātikānanti sabbeva sabrahmacārino sandhāya vadati.

    ਪਟਿਪਾਦੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਯੋਜੇਸ੍ਸਾਮਿ। ਮਣਿਫਲਕੇਤਿ ਮਣਿਖਚਿਤੇ ਪਮੁਖੇ ਅਤ੍ਥਤਫਲਕੇ। ਤਂ ਪਠਮਂ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਯਂ વੇਲ਼ੁવਨੇ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਰੂਪੇਨ ਆਗਤਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸਨਂ, ਤਂ ਪਠਮਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਂ વਾ ਅਨੋਮਦਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੇਨ ਤਦਾ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕਾਲੇ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ વਿਯ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਤਂ ਪਠਮਦਸ੍ਸਨਂ। ਪਚ੍ਚਾਗਮਨਚਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਾਗਮਨਤ੍ਥਂ ਚਾਰਿਕਂ।

    Paṭipādessāmīti maggapaṭipattiyā niyojessāmi. Maṇiphalaketi maṇikhacite pamukhe atthataphalake. Taṃ paṭhamaṃdassananti yaṃ veḷuvane paribbājakarūpena āgatassa siddhaṃ dassanaṃ, taṃ paṭhamadassanaṃ. Yaṃ vā anomadassissa bhagavato vacanaṃ saddahantena tadā abhinīhārakāle paccakkhato viya tumhākaṃ dassanaṃ siddhaṃ, taṃ paṭhamadassanaṃ. Paccāgamanacārikanti paccāgamanatthaṃ cārikaṃ.

    ਸਤ੍ਤਾਹਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਥੇਰਸ੍ਸ ਜਾਤੋવਰਕਗੇਹਂ ਕਿਰ ਇਤਰਗੇਹਤੋ વਿવੇਕਟ੍ਠਂ, વਿવਟਙ੍ਗਣਞ੍ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੇવਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਯੋਗ੍ਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਜਾਤੋવਰਕਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਤਿ ਉਪਰੇવਤੋ। ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ વਸਿਤੁਕਾਮਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ਤਂ।

    Sattāhanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Therassa jātovarakagehaṃ kira itaragehato vivekaṭṭhaṃ, vivaṭaṅgaṇañca, tasmā devabrahmānaṃ upasaṅkamanayogyanti ‘‘jātovarakaṃ paṭijaggathā’’ti vuttaṃ. Soti uparevato. Taṃ pavattinti tattha vasitukāmatāya vuttaṃ taṃ.

    ‘‘ਜਾਨਨ੍ਤਾਪਿ ਤਥਾਗਤਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੬, ੧੬੫) ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਥੇਰੋ ‘‘ਕੇ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਤ੍વਂ ਚਤੂਹਿ ਮਹਾਰਾਜੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤਤਰੋ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਹਤ੍ਤਂ ਸਤ੍ਥੁ ਉਪਰਿ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਰਾਮਿਕਸਦਿਸਾ ਏਤੇ ਉਪਾਸਿਕੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਤ੍ਥੁਨੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾવਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਿਤ੍ਤਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ।

    ‘‘Jānantāpi tathāgatā pucchantī’’ti (pārā. 16, 165) iminā nīhārena thero ‘‘ke tumhe’’ti pucchi. ‘‘Tvaṃ catūhi mahārājehi mahantataro’’ti puṭṭho attano mahattaṃ satthu upari pakkhipanto ‘‘ārāmikasadisā ete upāsike amhākaṃ satthuno’’ti āha. Sāvakasampattikittanampi hi atthato satthu sampattiṃyeva vibhāveti.

    ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਨੁਭਾવੇਨ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਰਿਪਕ੍ਕਤ੍ਤਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ।

    Sotāpattiphale patiṭṭhāyāti therassa desanānubhāvena, attano ca upanissayasampattiyā ñāṇassa paripakkattā sotāpattiphale patiṭṭhahitvā.

    ਅਯਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘વੇਸਾਲਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ વੇਸਾਲੀਪવੇਸੇ। ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀਕਥਾਤਿ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਦੀਪਨੀ ਕਥਾ।

    Ayanti yathāvuttā. Etthāti ‘‘vesāliṃ piṇḍāya pāvisī’’ti etasmiṃ vesālīpavese. Anupubbīkathāti anupubbadīpanī kathā.

    ੧੬੭. ਉਦੇਨਯਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚੇਤਿਯਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਉਦੇਨਸ੍ਸ ਨਾਮ ਯਕ੍ਖਸ੍ਸ ਆਯਤਨਭਾવੇਨ ਇਟ੍ਠਕਾਹਿ ਚਿਤੇ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਟ੍ਠਾਨੇ। ਕਤવਿਹਾਰੋਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਕਤવਿਹਾਰੋ। વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪੁਰਿਮવੋਹਾਰੇਨ ‘‘ਉਦੇਨਚੇਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਗੋਤਮਕਾਦੀਸੁਪੀਤਿ ‘‘ਗੋਤਮਕਚੇਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਆਦੀਸੁਪਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਚੇਤਿਯਟ੍ਠਾਨੇ ਕਤવਿਹਾਰਭਾવਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ। વਡ੍ਢਿਤਾਤਿ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿવਸੇਨ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਿਤਾ। ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਤਾਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਬਹੁਲੀਕਰਣੇਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ। ਯੁਤ੍ਤਯਾਨਂ વਿਯ ਕਤਾਤਿ ਯਥਾ ਯੁਤ੍ਤਂ ਆਜਞ੍ਞਯਾਨਂ ਛੇਕੇਨ ਸਾਰਥਿਨਾ ਅਧਿਟ੍ਠਿਤਂ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਯਥਾਰੁਚਿਪવਤ੍ਤਿਰਹਤਂ ਗਮਿਤਾ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ। વਤ੍ਥੁ વਿਯ ਕਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਸੋਧਨੇਨ ਇਦ੍ਧਿવਿਸਯਤਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਸੁવਿਸੋਧਿਤਪਰਿਸ੍ਸਯવਤ੍ਥੁ વਿਯ ਕਤਾ। ਅਧਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਦੂਰੀਭਾવਤੋ ਸੁਭਾવਿਤਭਾવੇਨ ਤਂਤਂਅਧਿਟ੍ਠਾਨਯੋਗ੍ਯਤਾਯ ਠਪਿਤਾ । ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਚਿਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਭਾવਨੁਪਚਯਂ ਗਮਿਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੁવਡ੍ਢਿਤਾ’’ਤਿ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਾਰਦ੍ਧਾਤਿ ਇਦ੍ਧਿਭਾવਨਾਯ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਂਸੇવਿਤਾ।

    167.Udenayakkhassa cetiyaṭṭhāneti udenassa nāma yakkhassa āyatanabhāvena iṭṭhakāhi cite mahājanassa cittīkataṭṭhāne. Katavihāroti bhagavantaṃ uddissa katavihāro. Vuccatīti purimavohārena ‘‘udenacetiya’’nti vuccati. Gotamakādīsupīti ‘‘gotamakacetiya’’nti evaṃ ādīsupi. Eseva nayoti cetiyaṭṭhāne katavihārabhāvaṃ atidisati. Vaḍḍhitāti bhāvanāpāripūrivasena paribrūhitā. Punappunaṃ katāti bhāvanāya bahulīkaraṇena aparāparaṃ pavattitā. Yuttayānaṃ viya katāti yathā yuttaṃ ājaññayānaṃ chekena sārathinā adhiṭṭhitaṃ yathāruci pavattati, evaṃ yathārucipavattirahataṃ gamitā. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Vatthu viya katāti sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisayatāya pavattiṭṭhānabhāvato suvisodhitaparissayavatthu viya katā. Adhiṭṭhitāti paṭipakkhadūrībhāvato subhāvitabhāvena taṃtaṃadhiṭṭhānayogyatāya ṭhapitā . Samantato citāti sabbabhāgena bhāvanupacayaṃ gamitā. Tenāha ‘‘suvaḍḍhitā’’ti. Suṭṭhu samāraddhāti iddhibhāvanāya sikhāppattiyā sammadeva saṃsevitā.

    ਅਨਿਯਮੇਨਾਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚੀ’’ਤਿ ਅਨਿਯਮવਚਨੇਨ। ਨਿਯਮੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ। ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਪਰਮਾਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ વਦਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવ ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੦; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੪੦) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਹਾਸਿવਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨ ‘‘ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚਰਿਮਭવੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਯਿਨੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਯੁਕਤਾਸਂવਤ੍ਤਨਸਮਤ੍ਥਤਂ ਹਦਯੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਾ ਏવਾਤਿ ਇਮਂ ਭਦ੍ਦਕਪ੍ਪਮੇવ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਅવੋਚ। ‘‘ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦੀਹਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਯਥਾ ਇਦ੍ਧਿਬਲੇਨ ਜਰਾਯ ਨ ਪਟਿਘਾਤੋ, ਏવਂ ਤੇਨ ਮਰਣਸ੍ਸਪਿ ਨ ਪਟਿਘਾਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਆਪਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ। ‘‘ਕ੍વ ਸਰੋ ਖਿਤ੍ਤੋ, ਕ੍વ ਚ ਨਿਪਤਿਤੋ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਟ੍ਠਿਤੇਨਾਪਿ ਥੇਰવਾਦੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਮੇવ ਸਮਤ੍ਥਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੋ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ…ਪੇ॰… ਨਿਯਮਿਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    Aniyamenāti ‘‘yassa kassacī’’ti aniyamavacanena. Niyametvāti ‘‘tathāgatassā’’ti sarūpadassanena niyametvā. Āyuppamāṇanti paramāyuppamāṇaṃ vadati, tasseva gahaṇe kāraṇaṃ brahmajālasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.40; dī. ni. ṭī. 1.40) vuttanayeneva veditabbaṃ. Mahāsivatthero pana ‘‘mahābodhisattānaṃ carimabhave paṭisandhidāyino kammassa asaṅkhyeyyāyukatāsaṃvattanasamatthataṃ hadaye ṭhapetvā buddhānaṃ āyusaṅkhārassa parissayavikkhambhanasamatthatā pāḷiyaṃ āgatā evāti imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyyā’’ti avoca. ‘‘Khaṇḍiccādīhi abhibhuyyatī’’ti etena yathā iddhibalena jarāya na paṭighāto, evaṃ tena maraṇassapi na paṭighātoti atthato āpannamevāti. ‘‘Kva saro khitto, kva ca nipatito’’ti aññathā vuṭṭhitenāpi theravādena aṭṭhakathāvacanameva samatthitanti daṭṭhabbaṃ . Tenāha ‘‘so na ruccati…pe… niyamita’’nti.

    ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਂ ਅਭਿਭੂਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਪਨ ਅਭਿਭવੋ ਮਹਤਾ ਉਦਕੋਘੇਨ ਅਪ੍ਪਕਸ੍ਸ ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣਂ વਿਯ ਅਹੋਸੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞੋਪੀਤਿ ਥੇਰਤੋ, ਅਰਿਯੇਹਿ વਾ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਮਾਰੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਏવਂ ਥੇਰੋ ਭਗવਤਾ ਕਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੋਭਾਸਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਾਰੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਤਿ ਅਸੁਭੇ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ਦੁਕ੍ਖੇ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋਤਿ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਯਦਿਪਿ ਇਤਰੇ ਅਟ੍ਠ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਪਹੀਨਾ, ਤਥਾਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ। ਮਦ੍ਦਤੀਤਿ ਫੁਸਨਮਤ੍ਤੇਨ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਤੇਨ ਮਦ੍ਦਿਤੇ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮਰਣਮੇવ ਸਿਯਾ। ਕਿਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਨੁ ਏਸ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਸ੍ਸ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪવਿਟ੍ਠੋਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਨੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਨ વਿਬਾਧਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ। વਿਬਾਧਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਪਨ ਇਧ ‘‘ਕਿਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹਦਯਮਦ੍ਦਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੋਭਾਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਭਗવਾ ਕਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿ ਸਕਲਕਪ੍ਪਂ ਅવਟ੍ਠਾਨਯਾਚਨਾਯ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਆਨਨ੍ਦ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਞ੍ਞਾਪਦੇਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਤੁਰਿਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਕਪ੍ਪਂ ਅવਟ੍ਠਾਨਸਮਤ੍ਥਤਾવਸੇਨ ਸਞ੍ਞੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਪਨ ਪਰਿਯਾਯਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਉਜੁਕਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਿਭਾવਨਂ ਓਭਾਸੋ। ਜਾਨਨ੍ਤੋਯੇવ વਾਤਿ ਮਾਰੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਭਾવਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਏવ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਪਰਾਧਹੇਤੁਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਕੋ ਤਨੁਕੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਬਲવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੋਸਾਰੋਪਨੇਨ ਸੋਕਤਨੁਕਰਣਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਪਨ ਥੇਰੋ ਮਾਰੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤਕਾਲੇ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪਚ੍ਛਾ ਜਾਨਾਤੀਤਿ? ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਸਭਾવੇਨ, ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਨ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ।

    Pariyuṭṭhitacittoti yathā kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkā, evaṃ abhibhūtacitto. So pana abhibhavo mahatā udakoghena appakassa udakassa ajjhottharaṇaṃ viya ahosīti vuttaṃ ‘‘ajjhotthaṭacitto’’ti. Aññopīti therato, ariyehi vā aññopi yo koci puthujjano. Puthujjanaggahaṇañcettha yathā sabbena sabbaṃ appahīnavipallāso mārena pariyuṭṭhitacitto kiñci atthaṃ sallakkhetuṃ na sakkoti, evaṃ thero bhagavatā kataṃ nimittobhāsaṃ sabbaso na sallakkhesīti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘māro hī’’tiādi. Cattāro vipallāsāti asubhe ‘‘subha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāso, dukkhe ‘‘sukha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāsoti ime cattāro vipallāsā. Tenāti yadipi itare aṭṭha vipallāsā pahīnā, tathāpi yathāvuttānaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ appahīnabhāvena. Assāti therassa. Maddatīti phusanamattena maddanto viya hoti, aññathā tena maddite sattānaṃ maraṇameva siyā. Kiṃ sakkhissati, na sakkhissatīti adhippāyo. Kasmā na sakkhissati, nanu esa aggasāvakassa kucchiṃ paviṭṭhoti? Saccaṃ paviṭṭho, tañca kho attano ānubhāvadassanatthaṃ, na vibādhanādhippāyena. Vibādhanādhippāyena pana idha ‘‘kiṃ sakkhissatī’’ti vuttaṃ hadayamaddanassa adhigatattā. Nimittobhāsanti ettha ‘‘tiṭṭhatu bhagavā kappa’’nti sakalakappaṃ avaṭṭhānayācanāya ‘‘yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā’’tiādinā aññāpadesena attano caturiddhipādabhāvanānubhāvena kappaṃ avaṭṭhānasamatthatāvasena saññuppādanaṃ nimittaṃ, tathā pana pariyāyaṃ muñcitvā ujukaṃyeva attano adhippāyavibhāvanaṃ obhāso. Jānantoyeva vāti mārena pariyuṭṭhitabhāvaṃ jānanto eva. Attano aparādhahetuto sattānaṃ soko tanuko hoti, na balavāti āha ‘‘dosāropanena sokatanukaraṇattha’’nti. Kiṃ pana thero mārena pariyuṭṭhitacittakāle pavattiṃ pacchā jānātīti? Na jānāti sabhāvena, buddhānubhāvena pana anujānāti.

    ਮਾਰਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Mārayācanakathāvaṇṇanā

    ੧੬੮. ਅਨਤ੍ਥੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਗੁਣਮਾਰਣੇਨ ਮਾਰੇਤਿ, વਿਰਾਗવਿਬਨ੍ਧਨੇਨ વਾ ਜਾਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਂ ਜਾਤਂ ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਮਾਰੇਤੀਤਿ ਮਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤਿવਿਯ ਪਾਪਤਾਯ ਪਾਪਿਮਾ। ਕਣ੍ਹਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਕਣ੍ਹੋ। વਿਰਾਗਾਦਿਗੁਣਾਨਂ ਅਨ੍ਤਕਰਣਤੋ ਅਨ੍ਤਕੋ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨਤ੍ਥਾવਹਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਨਮੁਚਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਾਰਪਾਸੇਨ ਪਮਤ੍ਤੇ ਬਨ੍ਧਤਿ, ਪਮਤ੍ਤਾ વਾ ਬਨ੍ਧੂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਮਤ੍ਤਬਨ੍ਧੁ। ਸਤ੍ਤਮਸਤ੍ਤਾਹਤੋ ਪਰਂ ਸਤ੍ਤ ਅਹਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅਟ੍ਠਮੇ ਸਤ੍ਤਾਹੇ’’ਤਿ ਨ ਪਨ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸਤ੍ਤਾਹਾਦਿ વਿਯ ਨਿਯਤਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਮਸਤ੍ਤਾਹਸ੍ਸ ਨਾਮ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਸਤ੍ਤਮਸਤ੍ਤਾਹਸ੍ਸ ਹਿ ਪਰਤੋ ਅਜਪਾਲਨਿਗ੍ਰੋਧਮੂਲੇ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ, ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਚ ਦੇવਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਸਤ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਮਮ વਿਸਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਾਪੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਦੋਮਨਸ੍ਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਹਨ੍ਦ ਦਾਨਾਹਂ ਨਂ ਉਪਾਯੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਮਸ੍ਸ ਮਨੋਰਥੋ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਮ ਚ ਮਨੋਰਥੋ ਇਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ । ਏવਂ ਪਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏਕਂ ਅਨ੍ਤਂ ਠਿਤੋ ‘‘ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਯਾਚਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਮੇ ਸਤ੍ਤਾਹੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਜ੍ਜਾਤਿ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨਦਿવਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਭਗવਾ ਚਸ੍ਸ ਅਭਿਸਨ੍ਧਿਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਤਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅਕਾਲਭਾવਮੇવ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਯਾਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਤਾવਾਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    168.Anatthe niyojento guṇamāraṇena māreti, virāgavibandhanena vā jātinimittatāya tattha tattha jātaṃ jātaṃ mārento viya hotīti ‘‘māretīti māro’’ti vuttaṃ. Ativiya pāpatāya pāpimā. Kaṇhadhammehi samannāgato kaṇho. Virāgādiguṇānaṃ antakaraṇato antako. Sattānaṃ anatthāvahapaṭipattiṃ na muccatīti namuci. Attano mārapāsena pamatte bandhati, pamattā vā bandhū etassāti pamattabandhu. Sattamasattāhato paraṃ satta ahāni sandhāyāha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti na pana pallaṅkasattāhādi viya niyatakiccassa aṭṭhamasattāhassa nāma labbhanato. Sattamasattāhassa hi parato ajapālanigrodhamūle mahābrahmuno, sakkassa ca devarañño paṭiññātadhammadesanaṃ bhagavantaṃ ñatvā ‘‘idāni satte dhammadesanāya mama visayaṃ atikkamāpessatī’’ti sañjātadomanasso hutvā ṭhito cintesi ‘‘handa dānāhaṃ naṃ upāyena parinibbāpessāmi, evamassa manoratho aññathattaṃ gamissati, mama ca manoratho ijjhissatī’’ti . Evaṃ pana cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekaṃ antaṃ ṭhito ‘‘parinibbātu dāni bhante bhagavā’’tiādinā parinibbānaṃ yāci, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhame sattāhe’’tiādi. Tattha ajjāti āyusaṅkhārossajjanadivasaṃ sandhāyāha. Bhagavā cassa abhisandhiṃ jānantopi taṃ anāvikatvā parinibbānassa akālabhāvameva pakāsento yācanaṃ paṭikkhipi. Tenāha ‘‘na tāvāha’’ntiādi.

    ਮਗ੍ਗવਸੇਨ વਿਯਤ੍ਤਾਤਿ ਸਚ੍ਚਸਮ੍ਪਟਿવੇਧવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨ ਬ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਤਥੇવ વਿਨੀਤਾਤਿ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਨਯਨੇਨ વਿਨੀਤਾ। ਤਥਾ વਿਸਾਰਦਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨੇવ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਸਾਰਦਾ , ਸਾਰਜ੍ਜਕਰਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਗਮੇਨ વਿਸਾਰਦਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਸ ਸੁਤਸ੍ਸ વਸੇਨ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਂ ਇਧ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ‘‘ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇਪਿਟਕવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਿਟਕਾਨਂ ਸਮੂਹੋ ਤੇਪਿਟਕਂ, ਤੀਣਿ વਾ ਪਿਟਕਾਨਿ ਤਿਪਿਟਕਂ, ਤਿਪਿਟਕਮੇવ ਤੇਪਿਟਕਂ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਤਮੇવਾਤਿ ਯਂ ਤਂ ਤੇਪਿਟਕਂ ਸੋਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ‘‘ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮੇવ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ। ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਭਾਜਨੇ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸੀਹવਸਂ વਿਯ ਅવਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁਪ੍ਪਗੁਣਸੁਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿ ਹਦਯੇ ਠਪੇਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਧਮ੍ਮਧਰਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਟਿવੇਧਧਮ੍ਮવਸੇਨਪਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਨવવਿਧਸ੍ਸਾਪਿ વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਅਨੁਧਮ੍ਮਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਨੁਰੂਪਧਮ੍ਮਭੂਤਂ। ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਚ ਤਮੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮਮਾਹ, ਛਬ੍ਬਿਧਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯੋ વਾ। ਅਨੁਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਟਿਪਦਾਯ ਅਨੁਰੂਪਂ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਤਂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਧਮ੍ਮਂ। ਚਰਣਸੀਲਾਤਿ ਸਮਾਦਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਸੀਲਾ। ਅਨੁ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਾ, વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਚਰਣਸੀਲਾ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਚਰਿਯવਾਦਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਾਦਂ। ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਆਚਾਰਸਿਕ੍ਖਾਪਨੇਨ ਆਚਰਿਯੋ, ਭਗવਾ। ਤਸ੍ਸ વਾਦੋ, ਚਤੁਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾ।

    Maggavasena viyattāti saccasampaṭivedhaveyyattiyena byattā. Tatheva vinītāti maggavasena kilesānaṃ samucchedavinayanena vinītā. Tathā visāradāti ariyamaggādhigameneva satthusāsane vesārajjappattiyā visāradā , sārajjakarānaṃ diṭṭhivicikicchādipāpadhammānaṃ vigamena visāradabhāvaṃ pattāti attho. Yassa sutassa vasena vaṭṭadukkhato nissaraṇaṃ sambhavati, taṃ idha ukkaṭṭhaniddesena ‘‘suta’’nti adhippetanti āha ‘‘tepiṭakavasenā’’ti. Tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samūho tepiṭakaṃ, tīṇi vā piṭakāni tipiṭakaṃ, tipiṭakameva tepiṭakaṃ, tassa vasena. Tamevāti yaṃ taṃ tepiṭakaṃ sotabbabhāvena ‘‘suta’’nti vuttaṃ, tameva. Dhammanti pariyattidhammaṃ. Dhārentīti suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantaṃ katvā suppaguṇasuppavattibhāvena dhārenti hadaye ṭhapenti. Iti pariyattidhammavasena bahussutadhammadharabhāvaṃ dassetvā idāni paṭivedhadhammavasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Ariyadhammassāti maggaphaladhammassa, navavidhassāpi vā lokuttaradhammassa. Anudhammabhūtanti adhigamāya anurūpadhammabhūtaṃ. Anucchavikapaṭipadanti ca tameva vipassanādhammamāha, chabbidhā visuddhiyo vā. Anudhammanti tassā yathāvuttapaṭipadāya anurūpaṃ abhisallekhitaṃ appicchatādidhammaṃ. Caraṇasīlāti samādāya pavattanasīlā. Anu maggaphaladhammo etissāti vā anudhammā, vuṭṭhānagāminivipassanā, tassā caraṇasīlā. Attano ācariyavādanti attano ācariyassa sammāsambuddhassa vādaṃ. Sadevakassa lokassa ācārasikkhāpanena ācariyo, bhagavā. Tassa vādo, catusaccadesanā.

    ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਆਦਿਤੋ ਕਥੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨ ਪਰੇ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ વਾਚੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਾਲ਼ਿਂ ਸਮ੍ਮਾ ਪਬੋਧੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਜਾਨਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਕਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟ੍ਠਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਠਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਕਾਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ વਿવਟਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। વਿਭਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ વਿਭਤ੍ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਉਤ੍ਤਾਨਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਂ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਉਤ੍ਤਾਨਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਪਰਿਯਾਯੋ ‘‘ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੨੭੦) વਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹੇਤੁਕੇਨ ਸਕਾਰਣੇਨ વਚਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਸਨਿਸ੍ਸਰਣਂ , ਯਥਾ ਪਰવਾਦਂ ਭਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਕવਾਦੋ ਪਤਿਟ੍ਠਹਤਿ, ਏવਂ ਹੇਤੁਦਾਹਰਣੇਹਿ ਯਥਾਧਿਗਤਮਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਨવવਿਧਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਪਬੋਧੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਛਹਿ ਪਦੇਹਿ ਛ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ, ਆਦਿਤੋ ਪਨ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਛ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਤੇਪਿਟਕਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਯੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਯਂ ‘‘ਦ੍વਾਦਸਪਦਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਚਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਸਙ੍ਖਾਰੇ)।

    Ācikkhissantīti ādito kathessanti, attanā uggahitaniyāmena pare uggaṇhāpessantīti attho. Desessantīti vācessanti, pāḷiṃ sammā pabodhessantīti attho. Paññāpessantīti pajānāpessanti, saṅkāpessantīti attho. Paṭṭhapessantīti pakārehi ṭhapessanti, pakāsessantīti attho. Vivarissantīti vivaṭaṃ karissanti. Vibhajissantīti vibhattaṃ karissanti. Uttāniṃ karissantīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karissanti. Saha dhammenāti ettha dhamma-saddo kāraṇapariyāyo ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 270) viyāti āha ‘‘sahetukena sakāraṇena vacanenā’’ti. Sappāṭihāriyanti sanissaraṇaṃ , yathā paravādaṃ bhañjitvā sakavādo patiṭṭhahati, evaṃ hetudāharaṇehi yathādhigatamatthaṃ sampādetvā dhammaṃ kathessanti. Tenāha ‘‘niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessantī’’ti, navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ pabodhessantīti attho. Ettha ca ‘‘paññāpessantī’’tiādīhi chahi padehi cha atthapadāni dassitāni, ādito pana dvīhi padehi cha byañjanapadāni. Ettāvatā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṃvaṇṇanānayena saṅgahetvā dassitaṃ hoti. Vuttañhetaṃ nettiyaṃ ‘‘dvādasapadāni suttaṃ, taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti (netti. saṅkhāre).

    ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦਿਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਣਂ। ਸਕਲਂ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨવਸੇਸਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਭੂਤਂ ਸੇਟ੍ਠਚਰਿਯਂ। ਸਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਝਾਨਸ੍ਸਾਦવਸੇਨਾਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਮਧਿਗਤਝਾਨਸੁਖવਸੇਨ। વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਲ਼ਾਰਪਣੀਤਭਾવਗਮਨੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਰਿવੁਦ੍ਧਿਂ ਉਪਗਤਂ। ਸਬ੍ਬਪਾਲਿਫੁਲ੍ਲਂ વਿਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਦਾਹਿ ਸਾਸਨਾਭਿવੁਦ੍ਧਿਯਾ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਪਤਿਟ੍ਠਿਤવਸੇਨਾਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ, ਪਤਿਟ੍ਠਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ ਹਿਤਨ੍ਤਿ ਬਾਹੁਜਞ੍ਞਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਬਹੁਜਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਪੁਥੁ ਪੁਥੁਲਂ ਭੂਤਂ ਜਾਤਂ, ਪੁਥੁ વਾ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਭੂਤਂ ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਭੂਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਕਾਰ…ਪੇ॰… ਪਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾਦਿਭਾવੇਨ ਪવੇਦਿਤਂ।

    Sikkhattayasaṅgahitanti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahaṇaṃ. Sakalaṃ sāsanabrahmacariyanti anavasesaṃ satthusāsanabhūtaṃ seṭṭhacariyaṃ. Samiddhanti sammadeva vaḍḍhitaṃ. Jhānassādavasenāti tehi tehi bhikkhūhi samadhigatajhānasukhavasena. Vuddhippattanti uḷārapaṇītabhāvagamanena sabbaso parivuddhiṃ upagataṃ. Sabbapāliphullaṃ viya abhiññāsampattivasena abhiññāsampadāhi sāsanābhivuddhiyā matthakappattito. Patiṭṭhitavasenāti patiṭṭhānavasena, patiṭṭhappattiyāti attho. Paṭivedhavasena bahuno janassa hitanti bāhujaññaṃ. Tenāha ‘‘bahujanābhisamayavasenā’’ti. Puthu puthulaṃ bhūtaṃ jātaṃ, puthu vā puthuttaṃ bhūtaṃ pattanti puthubhūtaṃ. Tenāha ‘‘sabbākāra…pe… patta’’nti. Suṭṭhu pakāsitanti suṭṭhu sammadeva ādikalyāṇādibhāvena paveditaṃ.

    ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਓਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਣ੍ਣਨਾ

    Āyusaṅkhāraossajjanavaṇṇanā

    ੧੬੯. ਸਤਿਂ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਯਂ ਕਾਯਾਦਿવਿਭਾਗੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਞ੍ਞਿਤੋ ਦੁਕ੍ਖਭਾਰੋ ਮਯਾ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ વਹਿਤੋ, ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਨ વਹਿਤਬ੍ਬੋ, ਏਤਸ੍ਸ ਅવਹਨਤ੍ਥਂ ਚਿਰਤਰਂ ਕਾਲਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮ੍ਭਾਰੋ ਸਮ੍ਭਤੋ, ਸ੍વਾਯਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ, ਯਤੋ ਇਮੇ ਕਾਯਾਦਯੋ ਅਸੁਭਾਦਿਤੋ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਂ ਯਥਾਤਥਂ વਿਸਯੇ ਸੁਟ੍ਠੁ ਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਞ੍ਞਿਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਭਾਰਸ੍ਸ વਹਨੇ ਪਯੋਜਨਭੂਤਂ ਅਤ੍ਤਹਿਤਂ ਤਾવ ਮਹਾਬੋਧਿਮੂਲੇ ਏવ ਪਰਿਸਮਾਪਿਤਂ, ਪਰਹਿਤਂ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧવੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਂ ਪਰਿਸਮਾਪਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਇਦਾਨਿ ਮਾਸਤ੍ਤਯੇਨੇવ ਪਰਿਸਮਾਪਨਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਾਸਿ ‘‘વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ, ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਨਿਚ੍ਛਯਂ ਕਤ੍વਾ। ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੀਤਿ ਆਯੁਨੋ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਕਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ‘‘ਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿ ਤਂવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨੇવ ਤੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਯਮਾਨਂ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਾਰਂ ‘‘ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਠਾਨਮਹਨ੍ਤਤਾਯਪਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਮਹਨ੍ਤਤਾਯਪਿ ਮਹਨ੍ਤੋ ਪਥવੀਕਮ੍ਪੋ। ਤਤ੍ਥ ਠਾਨਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਭੂਮਿਚਾਲਸ੍ਸ ਮਹਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਦਾ ਕਿਰ…ਪੇ॰… ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾ ਪਨ ਜਾਤਿਕ੍ਖੇਤ੍ਤਭੂਤਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਲੋਕਧਾਤੁ ਏવ, ਨ ਯਾ ਕਾਚਿ, ਯਾ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਮਹਾਜਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ। ਤਦਾਪਿ ਤਤ੍ਤਿਕਾਯ ਏવ ਕਮ੍ਪਨੇ ਕਿਂ ਕਾਰਣਂ ? ਜਾਤਿਕ੍ਖੇਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸੇવ ਆਦਿਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ। ਪਰਿਗ੍ਗਹਕਰਣਂ ਚਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਤਾવਤਕਮੇવ ਜਾਤਿਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਅਹੋਸਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਲੋਕਧਾਤੂ, ਨਿਸ੍ਸਦ੍ਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਿਰਾਕੁਲਾ…ਪੇ॰… ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਆਭੁਜਤਿ, ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਪਕਮ੍ਪਤੀ’’ਤਿ ਚ ਆਦਿ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੮੪-੯੧)। ਉਦਕਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਛਪ੍ਪਕਾਰਪવੇਧਨੇਨ ਅવੀਤਰਾਗੇ ਭਿਂਸੇਤੀਤਿ ਭਿਂਸਨੋ, ਸੋ ਏવ ਭਿਂਸਨਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਯਜਨਕੋ’’ਤਿ। ਦੇવਭੇਰਿਯੋਤਿ ਦੇવਦੁਨ੍ਦੁਭਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਮਤ੍ਤਂ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਕਾਚਿ ਭੇਰੀ ‘‘ਦੇવਦੁਨ੍ਦੁਭੀ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਉਪ੍ਪਾਤਭਾવੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਆਕਾਸਗਤੋ ਨਿਗ੍ਘੋਸਸਦ੍ਦੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੇવੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਦੇવੋਤਿ ਮੇਘੋ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਅਚ੍ਛਭਾવੇਨ ਆਕਾਸਸ੍ਸ વਸ੍ਸਾਭਾવੇਨ ਸੁਕ੍ਖਗਜ੍ਜਿਤਸਞ੍ਞਿਤੇ ਸਦ੍ਦੇ ਨਿਚ੍ਛਰਨ੍ਤੇ ਦੇવਦੁਨ੍ਦੁਭਿਸਮਞ੍ਞਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੇવੋ ਸੁਕ੍ਖਗਜ੍ਜਿਤਂ ਗਜ੍ਜੀ’’ਤਿ।

    169.Satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvāti ayaṃ kāyādivibhāgo attabhāvasaññito dukkhabhāro mayā ettakaṃ kālaṃ vahito, idāni pana na vahitabbo, etassa avahanatthaṃ cirataraṃ kālaṃ ariyamaggasambhāro sambhato, svāyaṃ ariyamaggo paṭividdho, yato ime kāyādayo asubhādito sammadeva pariññātā, catubbidhampi sammāsatiṃ yathātathaṃ visaye suṭṭhu upaṭṭhitaṃ katvā. Ñāṇena paricchinditvāti yasmā imassa attabhāvasaññitassa dukkhabhārassa vahane payojanabhūtaṃ attahitaṃ tāva mahābodhimūle eva parisamāpitaṃ, parahitaṃ pana buddhaveneyyavinayanaṃ parisamāpitabbaṃ, taṃ idāni māsattayeneva parisamāpanaṃ pāpuṇissati, tasmā abhāsi ‘‘visākhapuṇṇamāyaṃ parinibbāyissāmī’’ti, evaṃ buddhañāṇena paricchinditvā sabbabhāgena nicchayaṃ katvā. Āyusaṅkhāraṃ vissajjīti āyuno jīvitassa abhisaṅkhārakaṃ phalasamāpattidhammaṃ ‘‘na samāpajjissāmī’’ti vissajji taṃvissajjaneneva tena abhisaṅkhariyamānaṃ jīvitasaṅkhāraṃ ‘‘nappavattessāmī’’ti vissajji. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Ṭhānamahantatāyapi pavattiākāramahantatāyapi mahanto pathavīkampo. Tattha ṭhānamahantatāya bhūmicālassa mahattaṃ dassetuṃ ‘‘tadā kira…pe… kampitthā’’ti vuttaṃ. Sā pana jātikkhettabhūtā dasasahassī lokadhātu eva, na yā kāci, yā mahābhinīhāramahājātiādīsupi kampittha. Tadāpi tattikāya eva kampane kiṃ kāraṇaṃ ? Jātikkhettabhāvena tasseva ādito pariggahassa katattā. Pariggahakaraṇaṃ cassa dhammatāvasena veditabbaṃ. Tathā hi purimabuddhānampi tāvatakameva jātikkhettaṃ ahosi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā…pe… mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampatī’’ti ca ādi (bu. vaṃ. 84-91). Udakapariyantaṃ katvā chappakārapavedhanena avītarāge bhiṃsetīti bhiṃsano, so eva bhiṃsanakoti āha ‘‘bhayajanako’’ti. Devabheriyoti devadundubhisaddassa pariyāyavacanamattaṃ. Na cettha kāci bherī ‘‘devadundubhī’’ti adhippetā, atha kho uppātabhāvena labbhamāno ākāsagato nigghosasaddo. Tenāha ‘‘devo’’tiādi. Devoti megho. Tassa hi acchabhāvena ākāsassa vassābhāvena sukkhagajjitasaññite sadde niccharante devadundubhisamaññā. Tenāha ‘‘devo sukkhagajjitaṃ gajjī’’ti.

    ਪੀਤਿવੇਗવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ‘‘ਏવਂ ਚਿਰਤਰਂ ਕਾਲਂ વਹਿਤੋ ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਞ੍ਞਿਤੋ ਦੁਕ੍ਖਭਾਰੋ, ਇਦਾਨਿ ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਸੋਮਨਸ੍ਸੋ ਭਗવਾ ਸਭਾવੇਨੇવ ਪੀਤਿવੇਗવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ। ਏવਂ ਪਨ ਉਦਾਨੇਨ੍ਤੇਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਸਾਧਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Pītivegavissaṭṭhanti ‘‘evaṃ cirataraṃ kālaṃ vahito ayaṃ attabhāvasaññito dukkhabhāro, idāni na cirasseva nikkhipissatī’’ti sañjātasomanasso bhagavā sabhāveneva pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi. Evaṃ pana udānentena ayampi attho sādhito hotīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.

    ਤੁਲੀਯਤੀਤਿ ਤੁਲਨ੍ਤਿ ਤੁਲ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੁਲਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਾਨੁਭਾવਤਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ਪਰਿਤੋ ਖਣ੍ਡਿਤਭਾવੇਨ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤੋ ਦੀਘਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ, વਿਪੁਲਫਲਤਾਯ ਚ ਨ ਤੁਲਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। ਯੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਮਹਗ੍ਗਤਂ ‘‘ਅਤੁਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਾਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ ਰੂਪਾવਚਰਤੋ ਆਰੁਪ੍ਪਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਾਨਿ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਅਰੂਪਾવਚਰਂ ਅਤੁਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਤਰਞ੍ਚ ‘‘ਤੁਲ’’ਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪવਿਪਾਕਂ ਤੀਸੁਪਿ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਯਂ ਤਨੁવਿਪਾਕਂ ਹੀਨਂ, ਤਂ ਤੁਲਂ। ਬਹੁવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਯਂ ਮਹਾવਿਪਾਕਂ ਪਣੀਤਂ, ਤਂ ਅਤੁਲਂ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਮਜ੍ਝਿਮਂ, ਤਂ ਹੀਨਂ, ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦ੍વੀਸੁ ਭਾਗੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਂ। ਹੀਨਤ੍ਤਿਕવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਪ੍ਪਬਹੁવਿਪਾਕਤਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤੁਲਾਤੁਲਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮ੍ਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋਤਿ ਸਸਨ੍ਤਾਨਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ, ਗੋਚਰਾਸੇવਨਾਯ ਚ ਨਿਰਤੋ। ਸવਿਪਾਕਂ ਸਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਮਤ੍ਤਦਾਯਿਕਮ੍ਮਂ ਸવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨ ਸਮ੍ਭવਂ। ਨ ਚ ਤਂ ਕਾਮਾਦਿਭવਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਕਨ੍ਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਭવਸਙ੍ਖਾਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਓਸ੍ਸਜ੍ਜੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅવਸ੍ਸਜ੍ਜਿ । ਕવਚਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਂ ਕਿਲੇਸਞ੍ਚ ਅਭਿਨ੍ਦੀਤਿ ਕਿਲੇਸਭੇਦਸਹਭਾવਿਕਮ੍ਮੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਦੁਭਯਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਅવੋਚ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ ਸਮਾਹਿਤੋ’’ਤਿ।

    Tulīyatīti tulanti tula-saddo kammasādhanoti dassetuṃ ‘‘tulita’’nti vuttaṃ. Appānubhāvatāya paricchinnaṃ. Tathā hi taṃ parito khaṇḍitabhāvena ‘‘paritta’’nti vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato dīghasantānatāya, vipulaphalatāya ca na tulaṃ na paricchinnaṃ. Yehi kāraṇehi pubbe avisesato mahaggataṃ ‘‘atula’’nti vuttaṃ, tāni kāraṇāni rūpāvacarato āruppassa sātisayāni vijjantīti ‘‘arūpāvacaraṃ atula’’nti vuttaṃ, itarañca ‘‘tula’’nti, appavipākaṃ tīsupi kammesu yaṃ tanuvipākaṃ hīnaṃ, taṃ tulaṃ. Bahuvipākanti yaṃ mahāvipākaṃ paṇītaṃ, taṃ atulaṃ. Yaṃ panettha majjhimaṃ, taṃ hīnaṃ, ukkaṭṭhanti dvidhā bhinditvā dvīsu bhāgesu pakkhipitabbaṃ. Hīnattikavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva appabahuvipākataṃ niddhāretvā tassa vasena tulātulabhāvo veditabbo. Sambhavati etasmāti sambhavoti āha ‘‘sambhavassa hetubhūta’’nti. Niyakajjhattaratoti sasantānadhammesu vipassanāvasena, gocarāsevanāya ca nirato. Savipākaṃ samānaṃ pavattivipākamattadāyikammaṃ savipākaṭṭhena sambhavaṃ. Na ca taṃ kāmādibhavābhisaṅkhārakanti tato visesanatthaṃ ‘‘sambhava’’nti vatvā ‘‘bhavasaṅkhāra’’nti vuttaṃ. Ossajjīti ariyamaggena avassajji . Kavacaṃ viya attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhūtattā attasambhavaṃ kilesañca abhindīti kilesabhedasahabhāvikammossajjanaṃ dassento tadubhayassa kāraṇaṃ avoca ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti.

    ਤੀਰੇਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਭਯਂ, ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਖੇਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ। ‘‘ਤੁਲੇਨ੍ਤੋ ਤੀਰੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਭવਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਅવਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਕਾਰਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਉਦਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਸਿ।

    Tīrentoti ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā vīmaṃsanto. ‘‘Tulento tīrento’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhā’’ti ādiṃ vatvā bhavasaṅkhārassa avassajjanākāraṃ sarūpato dassesi. ‘‘Eva’’ntiādinā pana udānavaṇṇanāyaṃ ādito vuttamatthaṃ nigamanavasena dassesi.

    ਮਹਾਭੂਮਿਚਾਲવਣ੍ਣਨਾ

    Mahābhūmicālavaṇṇanā

    ੧੭੧. ਯਨ੍ਤਿ ਕਰਣੇ વਾ ਅਧਿਕਰਣੇ વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਆਹ ‘‘ਯੇਨ ਸਮਯੇਨ, ਯਸ੍ਮਿਂ વਾ ਸਮਯੇ’’ਤਿ। ਉਕ੍ਖੇਪਕવਾਤਾਤਿ ਉਦਕਸਨ੍ਧਾਰਕવਾਤਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਖੇਪਕવਾਤਾ। ‘‘ਸਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਬਹਲ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤਸ੍ਸ વਾਤਸ੍ਸ ਉਬ੍ਬੇਧਪ੍ਪਮਾਣਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਆਯਾਮવਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪ੍ਪਮਾਣਮ੍ਪਿ ਉਦਕਸਨ੍ਧਾਰਕવਾਤਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿਯੇવ। ਆਕਾਸੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વਾਤੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋਕਾਸੇ। ਪੁਨ વਾਤੋਤਿ ਉਕ੍ਖੇਪਕવਾਤੇ ਤਥਾਕਤ੍વਾ વਿਗਤੇ ਉਦਕਸਨ੍ਧਾਰਕવਾਤੋ ਪੁਨ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਉਦਕਂ ਨ ਭਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਉਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ੍ਤਂ ਆਬਨ੍ਧਨવਿਤਾਨવਸੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਤੋ ਉਦਕਂ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਤਤੋ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਹਣਤੋ ਤੇਨ વਾਤੇਨ ਉਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਂ ਉਦਕਂ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ ਉਪਰਿ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਹੋਤਿਯੇવ। ਬਹਲਭਾવੇਨਾਤਿ ਮਹਾਪਥવਿਯਾ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੇਨ। ਸਕਲਾ ਹਿ ਮਹਾਪਥવੀ ਤਦਾ ਓਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਪਨਂ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ।

    171. Yanti karaṇe vā adhikaraṇe vā paccattavacananti adhippāyena āha ‘‘yena samayena, yasmiṃ vā samaye’’ti. Ukkhepakavātāti udakasandhārakavātaṃ upacchinditvā ṭhitaṭṭhānato khepakavātā. ‘‘Saṭṭhi…pe… bahala’’nti idaṃ tassa vātassa ubbedhappamāṇameva gahetvā vuttaṃ, āyāmavitthārato pana dasasahassacakkavāḷappamāṇampi udakasandhārakavātaṃ upacchindatiyeva. Ākāseti pubbe vātena patiṭṭhitokāse. Puna vātoti ukkhepakavāte tathākatvā vigate udakasandhārakavāto puna ābandhitvāgaṇhāti yathā taṃ udakaṃ na bhassati, evaṃ utthambhentaṃ ābandhanavitānavasena bandhitvā gaṇhāti. Tato udakaṃ uggacchatīti tato ābandhitvā gahaṇato tena vātena utthambhitaṃ udakaṃ uggacchati upari gacchati. Hotiyevāti antarantarā hotiyeva. Bahalabhāvenāti mahāpathaviyā mahantabhāvena. Sakalā hi mahāpathavī tadā oggacchati, uggacchati ca, tasmā kampanaṃ na paññāyati.

    ਇਜ੍ਝਨਸ੍ਸਾਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਸਿਜ੍ਝਨਸ੍ਸ। ਅਨੁਭવਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸਇਸ੍ਸਰਿਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ। ਪਰਿਤ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਤ੍ਤਾ ਨਾਤਿਸੁਭਾવਿਤਾ। ਤਥਾ ਚ ਭਾવਨਾ ਬਲવਤੀ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੁਬ੍ਬਲਾ’’ਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਹਿ ਭਾવਨਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਤਿ ਪਗੁਣਾ ਸੁਭਾવਿਤਾ। ਸਾ ਹਿ ਥਿਰਾ ਦਲ਼੍ਹਤਰਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਲવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾ ਪਥવੀਸਞ੍ਞਾ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਾ ਆਪੋਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਦੇਸਨਾਮਤ੍ਤਮੇવ, ਆਪੋਸਞ੍ਞਾਯ ਪਨ ਸੁਭਾવਿਤਾਯ ਪਥવੀਕਮ੍ਪੋ ਸੁਖੇਨੇવ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਂવੇਜੇਨ੍ਤੋ ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਮਤ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਂ ਦੇવਰਾਜਾਨਂ। વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ વਾ ਤਾવਦੇવ ਸਮਧਿਗਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਦ੍ਧਿਬਲਂ। ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਾਸਾਦਕਮ੍ਪਨਂ ਪਾਕਟਨ੍ਤਿ ਤਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਘਰਕ੍ਖਿਤਸਾਮਣੇਰਸ੍ਸ ਪਾਸਾਦਕਮ੍ਪਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋ ਕਿਰਾਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੂਤਿਮਿਸ੍ਸੋ ਗਨ੍ਧੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪੂਤਿਗਨ੍ਧੋ, ਤੇਨ ਪੂਤਿਗਨ੍ਧੇਨੇવ ਅਧਿਗਤਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸਮ੍ਭવਂ વਿਯ ਗਨ੍ਧੇਨੇવ ਸੀਸੇਨ, ਅਤਿવਿਯ ਦਾਰਕੋ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Ijjhanassāti icchitatthasijjhanassa. Anubhavitabbassaissariyasampattiādikassa. Parittāti paṭiladdhamattā nātisubhāvitā. Tathā ca bhāvanā balavatī na hotīti āha ‘‘dubbalā’’ti. Saññāsīsena hi bhāvanā vuttā. Appamāṇāti paguṇā subhāvitā. Sā hi thirā daḷhatarā hotīti āha ‘‘balavā’’ti. ‘‘Parittā pathavīsaññā, appamāṇā āposaññā’’ti desanāmattameva, āposaññāya pana subhāvitāya pathavīkampo sukheneva ijjhatīti ayamettha adhippāyo veditabbo. Saṃvejento dibbasampattiyā pamattaṃ sakkaṃ devarājānaṃ. Vīmaṃsanto vā tāvadeva samadhigataṃ attano iddhibalaṃ. Mahāmoggallānattherassa pāsādakampanaṃ pākaṭanti taṃ anāmasitvā saṅgharakkhitasāmaṇerassa pāsādakampanaṃ dassetuṃ ‘‘so kirāyasmā’’tiādi vuttaṃ. Pūtimisso gandho etassāti pūtigandho, tena pūtigandheneva adhigatamātukucchisambhavaṃ viya gandheneva sīsena, ativiya dārako evāti attho.

    ਆਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯੂਪਦੇਸਂ। ਇਦ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਾਮ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਦੀਭਾવੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਚ ਉਪਾਯੇ ਕੋਸਲ੍ਲਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਾ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਉਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਤਾવ ਸਿਕ੍ਖਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾવ ਯੁਦ੍ਧਂ ਪવਿਟ੍ਠੋਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪਿਲવਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਕਲਮੇવ ਪਾਸਾਦવਤ੍ਥੁਂ ਉਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬਪਾਸਾਦੋવ ਤਤ੍ਥ ਪਿਲવਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਕ੍ਕਮਂ ਪਨ ਉਪਮਾਯ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਾਤ…ਪੇ॰… ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਕਪਲ੍ਲਕਪੂવਨ੍ਤਿ ਆਸਿਤ੍ਤਕਪੂવਂ, ਤਂ ਪਚਨ੍ਤਾ ਕਪਾਲੇ ਪਠਮਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਿਟ੍ਠਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪੂવਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਆਪੋਕਸਿਣવਸੇਨ ‘ਪਾਸਾਦੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਉਦਕਂ ਹੋਤੂ’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਾਸਾਦਸ੍ਸ ਯਾવ ਪਰਿਯਨ੍ਤਾ ਯਥਾ ਉਦਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਮਾਯ ਉਪਦਿਸਤਿ।

    Ācariyanti ācariyūpadesaṃ. Iddhābhisaṅkhāro nāma iddhividhappaṭipakkhādībhāvena icchitabbo, so ca upāye kosallassa attanā na sammā uggahitattā na tāva sikkhitoti āha ‘‘asikkhitvāva yuddhaṃ paviṭṭhosī’’ti. ‘‘Pilavanta’’nti iminā sakalameva pāsādavatthuṃ udakaṃ katvā adhiṭṭhātabbapāsādova tattha pilavatīti dasseti. Adhiṭṭhānakkamaṃ pana upamāya dassento ‘‘tāta…pe… jānāhī’’ti āha. Tattha kapallakapūvanti āsittakapūvaṃ, taṃ pacantā kapāle paṭhamaṃ kiñci piṭṭhaṃ ṭhapetvā anukkamena vaḍḍhetvā antantena paricchindanti pūvaṃ samantato paricchinnaṃ katvā ṭhapenti, evaṃ ‘‘āpokasiṇavasena ‘pāsādena patiṭṭhitaṭṭhānaṃ udakaṃ hotū’ti adhiṭṭhahanto samantato pāsādassa yāva pariyantā yathā udakaṃ hoti, tathā adhiṭṭhātabba’’nti upamāya upadisati.

    ਮਹਾਪਦਾਨੇ વੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਤਾ ਏਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਦਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤੁਸਿਤਾ ਕਾਯਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮) વਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਞ੍ਚ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਲੋਕਧਾਤੁ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਤਿ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਤਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮), ਤਥਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਤਾ ਏਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਦਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਾ ਨਿਕ੍ਖਮਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੦) વਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਞ੍ਚ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਲੋਕਧਾਤੁ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਤਿ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਤਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੨) ਚ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਯਂ, ਅਭਿਜਾਤਿਯਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਮਹਾਪਦਾਨੇਪਥવੀਕਮ੍ਪਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਸੁਪਿ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਥવੀਕਮ੍ਪੋ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨੇવਾਤਿ ਮਹਾਪਦਾਨੇਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ਏવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Mahāpadānevuttamevāti ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamatī’’ti (dī. ni. 2.18) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’ti (dī. ni. 2.18), tathā ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamatī’’ti (dī. ni. 2.30) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’ti (dī. ni. 2.32) ca mahābodhisattassa gabbhokkantiyaṃ, abhijātiyañca dhammatāvasena mahāpadānepathavīkampassa vuttattā itaresupi catūsu ṭhānesu pathavīkampo dhammatāvasenevāti mahāpadāneatthato vuttaṃ evāti adhippāyo.

    ਇਦਾਨਿ ਨੇਸਂ ਪਥવੀਕਮ੍ਪਨਂ ਕਾਰਣਤੋ, ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਤੋ ਚ વਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਤਿ ਇਮੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਾਤੁਕੋਪੇਨਾਤਿ ਉਕ੍ਖੇਪਕਧਾਤੁਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ਪਕੋਪੇਨ। ਇਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਞਾਣਿਦ੍ਧਿਯਾ વਾ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਿਦ੍ਧਿਯਾ વਾ ਪਭਾવੇਨ, ਤੇਜੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਞ੍ਞਤੇਜੇਨਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ, ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਬਲੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਣਤੇਜੇਨਾਤਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ। ਸਾਧੁਕਾਰਦਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਯਥਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇਨ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਭਿਹਤਾ ਮਹਾਪਥવੀ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਂ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਏવਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇਨ ਦੇਸਨਾਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਭਿਹਤਾ ਮਹਾਪਥવੀ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਤਂ ਪਨਸ੍ਸਾ ਸਾਧੁਕਾਰਦਾਨਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਸਾਧੁਕਾਰਦਾਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Idāni nesaṃ pathavīkampanaṃ kāraṇato, pavattiākārato ca vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘iti imesū’’tiādi vuttaṃ. Dhātukopenāti ukkhepakadhātusaṅkhātāya vāyodhātuyā pakopena. Iddhānubhāvenāti ñāṇiddhiyā vā kammavipākajiddhiyā vā pabhāvena, tejenāti attho. Puññatejenāti puññānubhāvena, mahābodhisattassa puññabalenāti attho. Ñāṇatejenāti paṭivedhañāṇānubhāvena. Sādhukāradānavasenāti yathā anaññasādhāraṇena paṭivedhañāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī abhisambodhiyaṃ akampittha, evaṃ anaññasādhāraṇena desanāñāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī akampittha, taṃ panassā sādhukāradānaṃ viya hotīti ‘‘sādhukāradānavasenā’’ti vuttaṃ.

    ਯੇਨ ਪਨ ਭਗવਾ ਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣ- (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩; ੩.੧੯੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੫) વਿਚਿਤ੍ਰਰੂਪਕਾਯੋ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਗੁਣਰਤਨਸਮਿਦ੍ਧਿਧਮ੍ਮਕਾਯੋ ਪੁਞ੍ਞਮਹਤ੍ਤਥਾਮਮਹਤ੍ਤਯਸਮਹਆਇਦ੍ਧਿਮਹਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਮਹਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤੋ ਅਸਮੋ ਅਸਮਸਮੋ ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਞ੍ਞਿਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਕਪ੍ਪਂ વਾ ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ વਾ ਠਪੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋਪਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਜਿਗੁਚ੍ਛਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਞਾਣવਿਸੇਸੇਨ ਤਿਣਾਯਪਿ ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਧਿਨਾ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ਓਸ੍ਸਜ੍ਜਿ। ਤਦਨੁਭਾવਾਭਿਹਤਾ ਮਹਾਪਥવੀ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਤਂ ਪਨਸ੍ਸਾ ਕਾਰੁਞ੍ਞਸਭਾવਸਣ੍ਠਿਤਾ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਾਰੁਞ੍ਞਸਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ । ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮਯੇ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖ੍ਯਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਾਪਜ੍ਜਨੇਨ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਾਤਿਸਯਂ ਤਿਕ੍ਖਂ ਸੂਰਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤੇਸਿ, ‘‘ਯਦਤ੍ਥਞ੍ਚ ਮਯਾ ਏવਂ ਸੁਚਿਰਕਾਲਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੋ ਸਮ੍ਭਤੋ, ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਸਮਧਿਗਤੋ, ਤਸ੍ਸ વਤ ਮੇ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਫਲਭੂਤਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਨਿਟ੍ਠਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ ਅਜ੍ਜ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਭਿਯ੍ਯੋ ਅਤਿવਿਯ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪੀਤਿવਿਪ੍ਫਾਰਾਦਿਗੁਣવਿਪੁਲਤਰਾਨੁਭਾવੋ ਪਰੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਤਿਸਯੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਯਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਬਲਸਮੁਪਬ੍ਰੂਹਿਤਸ੍ਸ ਞਾਣਾਤਿਸਯਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦ੍વੇਮੇ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾ ਸਮਸਮਫਲਾ ਸਮਸਮવਿਪਾਕਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਉਦਾ॰ ੭੫), ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਸਮਭਿਹਤਾ ਮਹਾਪਥવੀ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ। ਤਂ ਪਨਸ੍ਸਾ ਤਸ੍ਸਂ વੇਲਾਯਂ ਆਰੋਦਨਾਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਅਟ੍ਠਮੋ ਆਰੋਦਨੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Yena pana bhagavā asītianubyañjanapaṭimaṇḍitadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- (dī. ni. 2.33; 3.198; ma. ni. 2.385) vicitrarūpakāyo sabbākāraparisuddhasīlakkhandhādiguṇaratanasamiddhidhammakāyo puññamahattathāmamahattayasamahaāiddhimahattapaññāmahattānaṃ paramukkaṃsagato asamo asamasamo appaṭipuggalo arahaṃ sammāsambuddho attano attabhāvasaññitaṃ khandhapañcakaṃ kappaṃ vā kappāvasesaṃ vā ṭhapetuṃ samatthopi saṅkhatadhammaṃ paṭijigucchanākārappavattena ñāṇavisesena tiṇāyapi amaññamāno āyusaṅkhārossajjanavidhinā nirapekkho ossajji. Tadanubhāvābhihatā mahāpathavī āyusaṅkhārossajjane akampittha, taṃ panassā kāruññasabhāvasaṇṭhitā viya hotīti vuttaṃ ‘‘kāruññasabhāvenā’’ti . Yasmā bhagavā parinibbānasamaye catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo samāpajji antarantarā phalasamāpattisamāpajjanena, tassa pubbabhāge sātisayaṃ tikkhaṃ sūraṃ vipassanāñāṇañca pavattesi, ‘‘yadatthañca mayā evaṃ sucirakālaṃ anaññasādhāraṇo paramukkaṃsagato ñāṇasambhāro sambhato, anuttaro ca vimokkho samadhigato, tassa vata me sikhāppattaphalabhūtā accantaniṭṭhā anupādisesanibbānadhātu ajja samijjhatī’’ti bhiyyo ativiya somanassappattassa bhagavato pītivipphārādiguṇavipulatarānubhāvo parehi asādhāraṇañāṇātisayo udapādi, yassa samāpattibalasamupabrūhitassa ñāṇātisayassa ānubhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘dveme piṇḍapātā samasamaphalā samasamavipākā’’tiādi (udā. 75), tasmā tassa ānubhāvena samabhihatā mahāpathavī akampittha. Taṃ panassā tassaṃ velāyaṃ ārodanākārappatti viya hotīti ‘‘aṭṭhamo ārodanenā’’ti vuttaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਸਾਧੁਕਾਰਦਾਨવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਥવੀਦੇવਤਾਯ વਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮੁਦ੍ਦਦੇવਤਾ વਿਯ ਮਹਾਪਥવਿਯਾ ਅਧਿਦੇવਤਾ ਕਿਰ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਾਦਿਸੇ ਕਾਰਣੇ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਯਂ ਮਹਾਪਥવੀ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਤਿ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਤਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਤਿ, ਯਥਾ વਾਤવਲਾਹਕਦੇવਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ વਾਤਾ વਾਯਨ੍ਤਿ, ਸੀਤੁਣ੍ਹਅਬ੍ਭવਸ੍ਸવਲਾਹਕਦੇવਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਸੀਤਾਦਯੋ ਭવਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਅਤ੍ਥਂ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਣਤ੍ਥਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਮਾਰਬਲਂ વਿਧਮਿਤੁਂ –

    Idāni saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘mātukucchiṃ okkamante’’tiādimāha. Ayaṃ panatthoti ‘‘sādhukāradānavasenā’’tiādinā vutto attho. Pathavīdevatāya vasenāti ettha samuddadevatā viya mahāpathaviyā adhidevatā kira nāma atthi. Tādise kāraṇe sati tassā cittavasena ayaṃ mahāpathavī saṅkampati sampakampati sampavedhati, yathā vātavalāhakadevatānaṃ cittavasena vātā vāyanti, sītuṇhaabbhavassavalāhakadevatānaṃ cittavasena sītādayo bhavanti. Tathā hi visākhapuṇṇamāyaṃ abhisambodhiatthaṃ bodhirukkhamūle nisinnassa lokanāthassa antarāyakaraṇatthaṃ upaṭṭhitaṃ mārabalaṃ vidhamituṃ –

    ‘‘ਅਚੇਤਨਾਯਂ ਪਥવੀ, ਅવਿਞ੍ਞਾਯ ਸੁਖਂ ਦੁਖਂ।

    ‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;

    ਸਾਪਿ ਦਾਨਬਲਾ ਮਯ੍ਹਂ, ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਕਮ੍ਪਥਾ’’ਤਿ॥ (ਚਰਿਯਾ॰ ੧.੧੨੪) –

    Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124) –

    વਚਨਸਮਨਨ੍ਤਰਂ ਮਹਾਪਥવੀ ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਪਰਿਸਂ ਮਾਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਸਿ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਸਾਧੁਕਾਰਦਾਨਾਦਿ। ਯਦਿਪਿ ਨਤ੍ਥਿ ਅਚੇਤਨਤ੍ਤਾ, ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਪਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਿਯਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਧਮ੍ਮਤਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਧਮ੍ਮਸਭਾવੋ, ਸੋ ਪੁਞ੍ਞਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਞਾਣਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਆਨੁਭਾવਸਭਾવੋਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਸਬ੍ਬਂ વਿਚਾਰਿਤਮੇવ, ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ –

    Vacanasamanantaraṃ mahāpathavī bhijjitvā saparisaṃ māraṃ parivattesi. Etanti sādhukāradānādi. Yadipi natthi acetanattā, dhammatāvasena pana vuttanayena siyāti sakkā vattuṃ. Dhammatā pana atthato dhammasabhāvo, so puññadhammassa vā ñāṇadhammassa vā ānubhāvasabhāvoti. Tayidaṃ sabbaṃ vicāritameva, evañca katvā –

    ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਸਤੋ, ਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣੇ।

    ‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;

    ਧਮ੍ਮਤੇਜੇਨ વਸੁਧਾ, ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਪਕਮ੍ਪਥਾ’’ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੧.੧੬੬)।

    Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampathā’’ti. (bu. vaṃ. 1.166);

    ਆਦਿ વਚਨਞ੍ਚ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ।

    Ādi vacanañca samatthitaṃ hoti.

    ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ, ਨਿਗਮਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ਪਥવੀਕਮ੍ਪਾਦਿਉਪ੍ਪਾਦਜਨਨੇਨ ਚੇવ ਪਥવੀਕਮ੍ਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਹੇਤੁਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚ। ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਅਜ੍ਜ ਭਗવਤਾ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋ ਓਸ੍ਸਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸਿ ਪਾਰਿਸੇਸਞਾਯੇਨ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤਦਾ ਥੇਰੋ ਤਮਤ੍ਥਂ વੀਮਂਸੇਯ੍ਯ ਨਾਯਂ ਭੂਮਿਕਮ੍ਪੋ ਧਾਤੁਪ੍ਪਕੋਪਹੇਤੁਕੋ ਤਸ੍ਸ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਰੂਪਤ੍ਤਾ, ਬਾਹਿਰਕੋਪਿ ਇਸਿ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਾਸਨਿਕੋਪਿ ਸਤ੍ਥੁ ਅਨਾਰੋਚੇਤ੍વਾ ਏવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੇਸਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਦਾਨਿ ਅਸਮ੍ਭવੋ, ਏવਂ ਭੂਮਿਕਮ੍ਪੋ ਚਾਯਂ ਮਹਾਭਿਂਸਨਕੋ ਸਲੋਮਹਂਸੋ ਅਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਰਿਸੇਸਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਭਗવਤਾ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋ ਓਸ੍ਸਟ੍ਠੋਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸੀ’’ਤਿ।

    Niddiṭṭhanidassananti niddiṭṭhassa atthassa niyyātanaṃ, nigamananti attho. Ettāvatāti pathavīkampādiuppādajananena ceva pathavīkampassa bhagavato hetunidassanena ca. ‘‘Addhā ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭho’’ti sallakkhesi pārisesañāyena. Evañhi tadā thero tamatthaṃ vīmaṃseyya nāyaṃ bhūmikampo dhātuppakopahetuko tassa apaññāyamānarūpattā, bāhirakopi isi evaṃ mahānubhāvo buddhakāle natthi, sāsanikopi satthu anārocetvā evaṃ karonto nāma natthi, sesānaṃ pañcannaṃ idāni asambhavo, evaṃ bhūmikampo cāyaṃ mahābhiṃsanako salomahaṃso ahosi, tasmā pārisesato āha ‘‘ajja bhagavatā āyusaṅkhāro ossaṭṭhoti sallakkhesī’’ti.

    ਅਟ੍ਠਪਰਿਸવਣ੍ਣਨਾ

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā

    ੧੭੨. ਓਕਾਸਂ ਅਦਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ ਕਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੭੮) ਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਯ ਥੇਰਸ੍ਸ ਆਯਾਚਨਾਯ ਅવਸਰਂ ਅਦਤ੍વਾ। ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਅਟ੍ਠਕਾਨਿ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਨ੍ਤੋ ਹੇਤੁਅਟ੍ਠਕਤੋ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਪਰਿਸਾਭਿਭਾਯਤਨવਿਮੋਕ੍ਖવਸੇਨ ਤੀਣਿ ਅਟ੍ਠਕਾਨਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਟ੍ਠ ਖੋ ਇਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ‘‘ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਸੋਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਕੇਚਿ ਸਹਸਾ ਭਣਿਤੇ ਬਲવਸੋਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ।

    172.Okāsaṃ adatvāti ‘‘tiṭṭhatu bhante bhagavā kappa’’ntiādi (dī. ni. 2.178) nayappavattāya therassa āyācanāya avasaraṃ adatvā. Aññānipi aṭṭhakāni sampiṇḍento hetuaṭṭhakato aññāni parisābhibhāyatanavimokkhavasena tīṇi aṭṭhakāni saṅgahetvā dassento ‘‘aṭṭha kho imā’’tiādimāha. ‘‘Āyasmato ānandassa sokuppattiṃ pariharanto vikkhepaṃ karonto’’ti keci sahasā bhaṇite balavasoko uppajjeyyāti.

    ਸਮਾਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਸਮਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વਾ ਸਮਾਗਮੋ, ਪਰਿਸਾ। ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਪਮੁਖੋ ਸਮਾਗਮੋ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮੋ। ਸੇਸਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰ…ਪੇ॰… ਸਮਾਗਮਾਦਿਸਦਿਸਂ ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇਯੇવ ਸਤ੍ਥੁ ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਾਦਿਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ। ਆਦਿਤੋ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਤ੍ਥੁ ਭਾਸਨਂ ਆਲਾਪੋ। ਕਥਨਪਟਿਕਥਨਂ ਸਲ੍ਲਾਪੋ। ਧਮ੍ਮੁਪਸਞ੍ਹਿਤਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਾ ਧਮ੍ਮਸਾਕਚ੍ਛਾ। ਸਣ੍ਠਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕਥਨਂ ਸਣ੍ਠਾਨਪਰਿਯਾਯਤ੍ਤਾ વਣ੍ਣ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ‘‘ਮਹਨ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਿਰਾਜવਣ੍ਣਂ ਅਭਿਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੮) વਿਯ। ‘‘ਤੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਉਭਯਪਦਾਪੇਕ੍ਖਂ ‘‘ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਲਕ੍ਖਣਸਣ੍ਠਾਨਂ વਿਯ ਸਤ੍ਥੁ ਸਰੀਰਸਣ੍ਠਾਨਂ, ਤੇਸਂ ਕੇવਲਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਏવਾ’’ਤਿ। ਨਾਪਿ ਆਮੁਕ੍ਕਮਣਿਕੁਣ੍ਡਲੋ ਭਗવਾ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸਰਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾਭੂਤਸ੍ਸਰਾ। ਗਗ੍ਗਰਸ੍ਸਰਾਤਿ ਜਜ੍ਜਰਿਤਸ੍ਸਰਾ। ਭਾਸਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਾਸਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਭਾਸਂ। વੀਮਂਸਾਤਿ ਚਿਨ੍ਤਨਾ। ‘‘ਕਿਮਤ੍ਥਂ…ਪੇ॰… ਦੇਸੇਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨਨੁ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇ ਕਥਿਤੇ ਤੇਸਂ ਸਾਤਿਸਯੋ ਪਸਾਦੋ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ? ਯੇਸਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾવ ਧਮ੍ਮੇ ਕਥਿਤੇ ਪਸਾਦੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ, ਤਾਦਿਸੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸਤ੍ਥਾ ਤਥਾ ਕਰੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਯੋਜਨਮਾਹ ‘‘વਾਸਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਸੁਤੋਪੀਤਿ ਏવਂ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਦੇਸਕੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਾਗਮਨੋਪਿ ਸੁਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਾਯੇવ ਅਨਾਗਤੇ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ।

    Samāgantabbato, samāgacchatīti vā samāgamo, parisā. Bimbisārapamukho samāgamo bimbisārasamāgamo. Sesadvayepi eseva nayo. Bimbisāra…pe… samāgamādisadisaṃ khattiyaparisanti yojanā. Aññesu cakkavāḷesupi labbhateyeva satthu khattiyaparisādiupasaṅkamanaṃ. Ādito tehi saddhiṃ satthu bhāsanaṃ ālāpo. Kathanapaṭikathanaṃ sallāpo. Dhammupasañhitā pucchā paṭipucchā dhammasākacchā. Saṇṭhānaṃ paṭicca kathanaṃ saṇṭhānapariyāyattā vaṇṇa-saddassa ‘‘mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.138) viya. ‘‘Tesa’’nti padaṃ ubhayapadāpekkhaṃ ‘‘tesampi lakkhaṇasaṇṭhānaṃ viya satthu sarīrasaṇṭhānaṃ, tesaṃ kevalaṃ paññāyati evā’’ti. Nāpi āmukkamaṇikuṇḍalo bhagavā hotīti yojanā. Chinnassarāti dvidhābhūtassarā. Gaggarassarāti jajjaritassarā. Bhāsantaranti tesaṃ sattānaṃ bhāsato aññaṃ bhāsaṃ. Vīmaṃsāti cintanā. ‘‘Kimatthaṃ…pe… desetī’’ti idaṃ nanu attānaṃ jānāpetvā dhamme kathite tesaṃ sātisayo pasādo hotīti iminā adhippāyena vuttaṃ? Yesaṃ attānaṃ ajānāpetvāva dhamme kathite pasādo hoti, na jānāpetvā, tādise sandhāya satthā tathā karoti. Tattha payojanamāha ‘‘vāsanatthāyā’’ti. Evaṃ sutopīti evaṃ aviññātadesako aviññātāgamanopi suto dhammo attano dhammasudhammatāyeva anāgate paccayo hoti suṇantassa.

    ‘‘ਆਨਨ੍ਦਾ’’ਤਿਆਦਿਕੋ ਸਙ੍ਗੀਤਿਅਨਾਰੁਲ਼੍ਹੋ ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਤਥਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ।

    ‘‘Ānandā’’tiādiko saṅgītianāruḷho pāḷidhammo eva tathā dassito. Esa nayo ito paresupi evarūpesu ṭhānesu.

    ਅਟ੍ਠਅਭਿਭਾਯਤਨવਣ੍ਣਨਾ

    Aṭṭhaabhibhāyatanavaṇṇanā

    ੧੭੩. ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਅਭਿਭੁ, ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ, ਞਾਣਂ વਾ। ਅਭਿਭੁ ਆਯਤਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ, ਝਾਨਂ। ਅਭਿਭવਿਤਬ੍ਬਂ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਯਤਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਭવਨਤੋ ਅਭਿਭੁ ਚ ਤਂ ਆਯਤਨਞ੍ਚ ਯੋਗਿਨੋ ਸੁਖવਿਸੇਸਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਮਨਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨਭਾવਤੋ વਾਤਿਪਿ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਝਾਨਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਭવਨਕਾਰਣਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਾਨਿ ਹੀਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ। ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਯਤਾਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ? ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਯਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਿ। ਞਾਣਬਲੇਨੇવ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਭવਨਂ વਿਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਭਿਭવੋ ਪੀਤਿ।

    173. Abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato, manāyatanadhammāyatanabhāvato vātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tāni hīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. ‘‘Puggalassa ñāṇuttariyatāyā’’ti idaṃ ubhayatthāpi yojetabbaṃ. Kathaṃ? Paṭipakkhabhāvena paccanīkadhamme abhibhavanti puggalassa ñāṇuttariyatāya ārammaṇāni abhibhavanti. Ñāṇabaleneva hi ārammaṇābhibhavanaṃ viya paṭipakkhābhibhavo pīti.

    ਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਨ ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ। ਨ ਹਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਪ੍ਪਨਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવਿਸਯਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਂ ਪਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਂ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਸੁਦ੍ਧਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਂ વਿਯ વਿਸੁਦ੍ਧਂ।

    Parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati, taṃ pana ajjhattaparikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ avisuddhameva hoti, na bahiddhāparikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.

    ਪਰਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਯਥਾਲਦ੍ਧਾਨਿ ਸੁਪ੍ਪਸਰਾવਮਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਡ੍ਢਿਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਪਰਿਤ੍ਤવਸੇਨੇવਾਤਿ વਣ੍ਣવਸੇਨ ਆਭੋਗੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਪਰਿਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਇਦਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਤ੍ਤਤਾ ਹੇਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ। વਣ੍ਣਾਭੋਗੇ ਸਤਿਪਿ ਅਸਤਿਪਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਭਾવਨਾ ਨਾਮ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਸ੍ਸੇવ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਕੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ। ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨਂ, ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਞ੍ਚ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਅਪ੍ਪਨਾਝਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨਾਤਿ ਚ ਅਪ੍ਪਨਾਪਰਿવਾਸਾਭਾવਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਂ વਚਨਮੇਤਂ। ਯੋ ‘‘ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਤੋਪਿ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸੇવ ਅਭਿਭਾਯਤਨਭਾવਨਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀਤਿ ਭਾવਨਂ ਅਪ੍ਪਨਂ ਨੇਤਿ।

    Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti āha ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ, samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇaṃ vacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati, tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanaṃ appanaṃ neti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਕੇਚਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨੇ ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਯੇ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨ੍ਤੇਨ ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਜવਨવਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਾ ਏવ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਭવਙ੍ਗਪਰਿવਾਸੇਨ, ਉਪਚਾਰਾਸੇવਨਾਯ ਚ વਿਨਾ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ, ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਪਰਿવਾਸਿਤਪਰਿਕਮ੍ਮੇਨ ਅਪ੍ਪਨਾવਾਰੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਨਾਪਿ ਮਹਗ੍ਗਤਪ੍ਪਮਾਣਜ੍ਝਾਨੇਸੁ વਿਯ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨੇ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਨਤੋ ਪਰਂ ਕਤਿਪਯਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾવਸਾਨੇ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવਾਤਿ ਚ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਿਕਮਿਦਂ વਚਨਂ, ਨ ਨੀਤਤ੍ਥਂ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਤਦਾ ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਆਭੋਗਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਆਭੋਗੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਭਾવਨਾਯવਸੇਨ ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਭਿਭવਨਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਾਭੋਗੋ ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੦੪) વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਤਥਾ ਆਭੋਗਾਭਾવੇ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਝਾਨਸਞ੍ਞਾਯਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭਿਭવਨ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ।

    Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhānapakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena, upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi parivāsitaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamanato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. Saha nimittuppādenevāti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, adhippāyo vuttanayeneva veditabbo, na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāyavasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘iminā tassa pubbābhogo kathito’’ti (dha. sa. aṭṭha. 204) vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhavana…pe… atthī’’ti.

    વਡ੍ਢਿਤਪ੍ਪਮਾਣਾਨੀਤਿ વਿਪੁਲਪ੍ਪਮਾਣਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਏਕਙ੍ਗੁਲਦ੍વਙ੍ਗੁਲਾਦਿવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਂ ਪਾਪਿਤਾਨੀਤਿ ਤਥਾ વਡ੍ਢਨਸ੍ਸੇવੇਤ੍ਥ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਹਨ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਭਤ੍ਤવਡ੍ਢਿਤਕਨ੍ਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨਭਾਜਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਭਤ੍ਤਂ, ਏਕਾਸਨੇ ਪੁਰਿਸੇਨ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਭਤ੍ਤਤੋ ਉਪਡ੍ਢਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhiṃ pāpitānīti tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti. Bhattavaḍḍhitakanti bhuñjanabhājanaṃ vaḍḍhetvā dinnabhattaṃ, ekāsane purisena bhuñjitabbabhattato upaḍḍhabhattanti attho.

    ਰੂਪੇ ਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਨ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਝਾਨਂ વਦਤਿ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਏવੇਤ੍ਥ ਅਲਾਭਿਤਾ।

    Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī, saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanaṃ evettha alābhitā.

    ਬਹਿਦ੍ਧਾવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਨ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ…ਪੇ॰… ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੨੦) ਏવਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੦੪) ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘ਯਥਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਅવਤ੍વਾ ਇਧ ਚਤੂਸੁਪਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞਿਤਾવ વੁਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਕਤ੍વਾ ‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਨਂ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤੋ’ਤਿ ਕਾਰਣਂ વਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ વਾ ਹਿ ਇਧ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨੇવ ਅਭਿਭવਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿ ਨਿਯਮਤੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਇਧਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਸਤ੍ਥੁ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਣ੍ਣਾਭੋਗਰਹਿਤਾਨਿ, ਸਹਿਤਾਨਿ ਚ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਥਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਸੋ ਪਰਿਯਾਯੋ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਤਾਨਿ ਚੇ ਕਦਾਚਿ વਣ੍ਣવਸੇਨ ਆਭੁਜਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਾਤਿ। ਪਰਿਯਾਯਕਥਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਤਿ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੨੨) ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ વਣ੍ਣਾਭੋਗਰਹਿਤਾਨਿ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਥਾ ਸਹਿਤਾਨਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਉਭਯਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨવਿਸੇਸੋਤਿ। ਤਥਾ ਇਧ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਮ੍ਪਿ ਅਭਿਭવਨਪਰਿਯਾਯੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਠਮਦੁਤਿਯਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਪਠਮવਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਦੁਤਿਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ, વਣ੍ਣਾਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਤਤਿਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ ਚ ਅਭਿਭવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖਾਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વਿਮੋਕ੍ਖੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ ਕਥਿਤਾਨਿ ; ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ વਿਮੋਕ੍ਖਦੇਸਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਦੇਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’’ਤਿ ਆਗਤਸ੍ਸ ਅਭਿਭਾਯਤਨਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਅવਚਨਤੋ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬવਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਸਾਧਾਰਣવਚਨਭਾવਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਨਂ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣવਚਨਂ, ਤੇਨ ਯਂ ਅਞ੍ਞਹੇਤੁਕਂ, ਤਂ ਤੇਨ ਹੇਤੁਨਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਹੇਤੁਕਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ਏવ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੨੩) વਚਨਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਮਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਨਂ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤਾ ਚ ਤੇਸਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਂ વਿਯ ਅਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવવਤ੍ਥਾਨવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਰਿਯਾਯਕਥਾਭਾવਤੋ। ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨ ਨੀਲਾਦਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਚੇ? ਤਂ ਨ, ਨੀਲਾਦੀਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾਨਂ ਨੀਲਾਦਿਭਾવਸ੍ਸੇવ ਅਭਿਭવਨਕਾਰਣਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧવਣ੍ਣਾਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤਤਾ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਤਾ વਾ ਅਭਿਭવਨਕਾਰਣਂ, ਅਥ ਖੋ ਨੀਲਾਦਿਭਾવੋ ਏવਾਤਿ। ਏਤੇਸੁ ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਕਸਿਣਰੂਪੇਸੁ ਯਂ ਯਂ ਚਰਿਤਸ੍ਸ ਇਮਾਨਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Bahiddhāvauppannanti bahiddhā vatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni…pe… appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti (dha. sa. 220) evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) ‘‘kasmā pana ‘yathā suttante ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānītiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’ti codanaṃ katvā ‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’ti kāraṇaṃ vatvā, tattha vā hi idha vā bahiddhā rūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni. ‘Ajjhattaṃ rūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ. Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni, sahitāni ca sabbāni parittāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā appamāṇāni ‘‘appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti. Atthi hi so pariyāyo parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti, suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyāti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme (dha. sa. 222) pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti. Tathā idha pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni ; sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati. ‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ, tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme (dha. sa. 223) vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhā rūpānaṃ viya abhūtattā. Desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathābhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā na nīlādi abhibhāyatanāni vattabbānīti ce? Taṃ na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā, appamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.

    ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨਾਤਿ ਸਕਲਨੀਲવਣ੍ਣਨੀਲਨਿਦਸ੍ਸਨਨੀਲਨਿਭਾਸਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ। વਣ੍ਣવਸੇਨਾਤਿ ਸਭਾવવਣ੍ਣવਸੇਨ। ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤਾવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਾવਸੇਨ। ਓਭਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਸਪ੍ਪਭਾਸਤਾਯ ਅવਭਾਸਨવਸੇਨ। ਉਮਾਪੁਪ੍ਫਨ੍ਤਿ ਅਤਸਿਪੁਪ੍ਫਂ। ਨੀਲਮੇવ ਹੋਤਿ વਣ੍ਣਸਙ੍ਕਰਾਭਾવਤੋ। ਬਾਰਾਣਸਿਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ।

    Sabbasaṅgāhakavasenāti sakalanīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena cakkhuviññāṇādiviññāṇavīthiyā gahetabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Umāpupphanti atasipupphaṃ. Nīlameva hoti vaṇṇasaṅkarābhāvato. Bārāṇasisambhavanti bārāṇasiyaṃ samuṭṭhitaṃ.

    ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਇਤੋ ਬਾਹਿਰਕਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਅਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਭਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ ਸਕਲਂ ਲੋਕਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਨ ਤਾਦਿਸਂ ਭਯਂ વਾ ਸਾਰਜ੍ਜਂ વਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਭੀਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਆਨੀਤਾਨਿ।

    Ekaccassa ito bāhirakassa appamāṇaṃ ativitthāritaṃ kasiṇanimittaṃ olokentassa bhayaṃ uppajjeyya ‘‘kiṃ nu kho idaṃ sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ajjhottharitvā gaṇhātī’’ti, tathāgatassa pana tādisaṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthīti abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.

    ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖવਣ੍ਣਨਾ

    Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

    ੧੭੪. ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਾਯੇવ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਘੋਸੋਪਿ ਭਯਾવਹੋ વਟ੍ਟਾਭਿਰਤਭਾવਤੋ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਨ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੋਪਿ ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਭੀਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਆਨੀਤਾਨਿ।

    174.Uttānatthāyeva heṭṭhā atthato vibhattattā. Ekaccassa vimokkhoti ghosopi bhayāvaho vaṭṭābhiratabhāvato, tathāgatassa pana vimokkhe upasampajja viharatopi taṃ natthīti abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.

    ਆਨਨ੍ਦਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ānandayācanakathāvaṇṇanā

    ੧੭੮. ਬੋਧੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਚਤੁਮਗ੍ਗਞਾਣਪਟਿવੇਧ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਤਂਮੂਲਕਤ੍ਤਾ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤਭਾવਨ੍ਤਿ ‘‘ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਆਨਨ੍ਦ ਤਥਾਗਤੋ ਕਪ੍ਪਂ વਾ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੬੬) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਭਾવਂ।

    178.Bodhīti sabbaññutaññāṇaṃ. Tañhi ‘‘catumaggañāṇapaṭivedha’’ntveva vuttaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa taṃmūlakattā. Evaṃ vuttabhāvanti ‘‘ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyyā’’ti (dī. ni. 2.166) evaṃ vuttabhāvaṃ.

    ੧੭੯. ਤਮ੍ਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤਂ ਤਸ੍ਸ ਮਾਰੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚੇਤਸੋ ਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ ਨ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਿਤਂ।

    179.Tampi oḷārikanimittaṃ kataṃ tassa mārena pariyuṭṭhitacetaso na paṭividdhaṃ na sallakkhitaṃ.

    ੧੮੩. ਆਦਿਕੇਹੀਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਮਿਤ੍ਤਾਮਚ੍ਚਸੁਹਜ੍ਜਾਹਿ। ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬਤੋ ਪਿਯੇਹਿ। ਮਨવਡ੍ਢਨਤੋ ਮਨਾਪੇਹਿ। ਜਾਤਿਯਾਤਿ ਜਾਤਿਅਨੁਰੂਪਗਮਨੇਨ। ਨਾਨਾਭਾવੋ વਿਸੁਂਭਾવੋ ਅਸਮ੍ਬਦ੍ਧਭਾવੋ। ਮਰਣੇਨ વਿਨਾਭਾવੋਤਿ ਚੁਤਿਯਾ ਤੇਨਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਅਪੁਨਰਾવਤ੍ਤਨਤੋ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਭવੇਨ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋਤਿ ਭવਨ੍ਤਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪੁਰਿਮਾਕਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞਾਕਾਰਤਾ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਸਤ੍ਤੋ ਰੂਪਾવਚਰੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਦੇવੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਕੁਤੇਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਾਤਿ ਕੁਤੋ ਕੁਹਿਂ ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਠਾਨੇ ਏਤ੍ਥ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਖਨ੍ਧਪ੍ਪવਤ੍ਤੇ ‘‘ਯਂ ਤਂ ਜਾਤਂ…ਪੇ॰… ਮਾ ਪਲੁਜ੍ਜੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧੁਂ ਸਕ੍ਕਾ। ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਏવ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਬ੍ਭੁਤਧਮ੍ਮਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਰੀਰਂ, ਕਿਮਙ੍ਗਂ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਸਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਪਚ੍ਚਾવਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ ਸਤਿਂ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਓਸ੍ਸਟ੍ਠਤ੍ਤਾ, ਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿਯੋਸਾਪਿਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਮਾਸਤ੍ਤਯਤੋ ਪਰਂ ਬੁਦ੍ਧવੇਨੇਯ੍ਯਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ।

    183.Ādikehīti evamādīhi mittāmaccasuhajjāhi. Piyāyitabbato piyehi. Manavaḍḍhanato manāpehi. Jātiyāti jātianurūpagamanena. Nānābhāvo visuṃbhāvo asambaddhabhāvo. Maraṇena vinābhāvoti cutiyā tenattabhāvena apunarāvattanato vippayogo. Bhavena aññathābhāvoti bhavantaraggahaṇena purimākārato aññākāratā ‘‘kāmāvacarasatto rūpāvacaro hotī’’tiādinā, tatthāpi ‘‘manusso devo hotī’’tiādināpi yojetabbo. Kutettha labbhāti kuto kuhiṃ kismiṃ nāma ṭhāne ettha etasmiṃ khandhappavatte ‘‘yaṃ taṃ jātaṃ…pe… mā palujjī’’ti laddhuṃ sakkā. Na sakkā eva tādisassa kāraṇassa abhāvatoti āha ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Evaṃ acchariyabbhutadhammaṃ tathāgatassāpi sarīraṃ, kimaṅgaṃ pana aññesanti adhippāyo. ‘‘Paccāvamissatī’’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjati satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā āyusaṅkhārānaṃ ossaṭṭhattā, buddhakiccassa ca pariyosāpitattā. Na hettha māsattayato paraṃ buddhaveneyyā labbhantīti.

    ੧੮੪. ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿ ਨਾਮ ਸਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੇਹਿ ਕੇવਲੇਹੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਸੇਨੇવ ਕਥਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਾਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਹਿ વਿਨਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸਮਧਿਗਮਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ।

    184. Sāsanassa ciraṭṭhiti nāma sasambhārehi ariyamaggadhammehi kevalehīti āha ‘‘sabbaṃ lokiyalokuttaravaseneva kathita’’nti lokiyāhi sīlasamādhipaññāhi vinā lokuttaradhammasamadhigamassa asambhavato.

    ਤਤਿਯਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Tatiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨਾਗਾਪਲੋਕਿਤવਣ੍ਣਨਾ

    Nāgāpalokitavaṇṇanā

    ੧੮੬. ਨਾਗਾਪਲੋਕਿਤਨ੍ਤਿ ਨਾਗਸ੍ਸ વਿਯ ਅਪਲੋਕਿਤਂ, ਹਤ੍ਥਿਨਾਗਸ੍ਸ ਅਪਲੋਕਨਸਦਿਸਂ ਅਪਲੋਕਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਹਚ੍ਚਾਤਿ ਫੁਸਿਤ੍વਾ। ਅਙ੍ਕੁਸਕਲਗ੍ਗਾਨਿ વਿਯਾਤਿ ਅਙ੍ਕੁਸਕਾਨਿ વਿਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਲਗ੍ਗਾਨਿ ਆਸਤ੍ਤਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਿ। ਏਕਾਬਦ੍ਧਾਨੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਏਕਤੋ ਆਬਦ੍ਧਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਗੀવਟ੍ਠੀਨਂ ਏਕਗ੍ਘਨਾਨਂ વਿਯ ਏਕਾਬਦ੍ਧਭਾવੇਨ, ਨ ਕੇવਲਂ ਗੀવਟ੍ਠੀਨਂਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਤਾਨਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਬਾਹੁਸਨ੍ਧਿਆਦਿਕਾ ਦ੍વਾਦਸ ਮਹਾਸਨ੍ਧਿਯੋ, ਅਙ੍ਗੁਲਿਸਨ੍ਧਿਯੋ ਚ ਇਤਰਸਨ੍ਧੀਸੁ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਿ, ਯਤੋ ਨੇਸਂ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥੀਨਂ ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਬਲਪ੍ਪਮਾਣਂ ਕਾਯਬਲਂ ਹੋਤਿ। વੇਸਾਲਿਨਗਰਾਭਿਮੁਖਂ ਅਕਾਸਿ ਕਣ੍ਟਕਪਰਿવਤ੍ਤਨੇ વਿਯ ਕਪਿਲਨਗਰਾਭਿਮੁਖਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਤਂ ਨਾਗਾਪਲੋਕਿਤਂ ਨਾਮ ਜਾਤਂ? ਤਦਜ੍ਝਾਸਯਂ ਉਪਾਦਾਯ। ਭਗવਾ ਹਿ ਨਾਗਾਪਲੋਕਿਤવਸੇਨੇવ ਅਪਲੋਕੇਤੁਕਾਮੋ ਜਾਤੋ, ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਤਂ ‘‘ਨਾਗਾਪਲੋਕਿਤਂ’’ ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    186.Nāgāpalokitanti nāgassa viya apalokitaṃ, hatthināgassa apalokanasadisaṃ apalokananti attho. Āhaccāti phusitvā. Aṅkusakalaggāni viyāti aṅkusakāni viya aññamaññasmiṃ laggāni āsattāni hutvā ṭhitāni. Ekābaddhānīti aññamaññaṃ ekato ābaddhāni. Tasmāti gīvaṭṭhīnaṃ ekagghanānaṃ viya ekābaddhabhāvena, na kevalaṃ gīvaṭṭhīnaṃyeva, atha kho sabbānipi tāni buddhānaṃ ṭhapetvā bāhusandhiādikā dvādasa mahāsandhiyo, aṅgulisandhiyo ca itarasandhīsu ekābaddhāni hutvā ṭhitāni, yato nesaṃ pakatihatthīnaṃ koṭisahassabalappamāṇaṃ kāyabalaṃ hoti. Vesālinagarābhimukhaṃ akāsi kaṇṭakaparivattane viya kapilanagarābhimukhaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ taṃ nāgāpalokitaṃ nāma jātaṃ? Tadajjhāsayaṃ upādāya. Bhagavā hi nāgāpalokitavaseneva apaloketukāmo jāto, puññānubhāvena panassa patiṭṭhitaṭṭhānaṃ parivatti, tena taṃ ‘‘nāgāpalokitaṃ’’ tveva vuccati.

    ‘‘ਇਦਂ ਪਚ੍ਛਿਮਕਂ ਆਨਨ੍ਦ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વੇਸਾਲਿਯਾ ਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨਯਿਦਂ વੇਸਾਲਿਯਾ ਅਪਲੋਕਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣવਚਨਂ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ, ਭੂਤਕਥਨਮਤ੍ਤਂ ਪਨੇਤਂ। ਮਗ੍ਗਸੋਧਨવਸੇਨ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਦੇવੇਤ੍ਥ ਅਪਲੋਕਨਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਨਨੁ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਚ੍ਛਿਮਦਸ੍ਸਨਮੇવ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਕੁਸਿਨਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁਕਾਮਤਾਯ ਤਤੋ ਤਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਂ ਪਰਿਹਰਤਿ, ਤਯਿਦਂ ਸੋਧਨਮਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਸਾਪੇਕ੍ਖੋ વੇਸਾਲਿਂ ਅਪਲੋਕੇਸਿ, ‘‘ਇਦਂ ਪਨ ਮੇ ਗਮਨਂ ਅਪੁਨਰਾਗਮਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯ ਬਹੁਜਨਸੁਖਾਯ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਅਪਲੋਕੇਸਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਪਿਚ વੇਸਾਲਿਰਾਜਾਨੋ’’ਤਿਆਦਿ।

    ‘‘Idaṃ pacchimakaṃ ānanda tathāgatassa vesāliyā dassana’’nti nayidaṃ vesāliyā apalokanassa kāraṇavacanaṃ anekantikattā, bhūtakathanamattaṃ panetaṃ. Maggasodhanavasena taṃ dassetvā aññadevettha apalokanakāraṇaṃ dassetukāmo ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Taṃ taṃ sabbaṃ pacchimadassanameva anukkamena kusināraṃ gantvā parinibbātukāmatāya tato tato nikkhantattā. ‘‘Anacchariyattā’’ti iminā yathāvuttaṃ anekantikattaṃ pariharati, tayidaṃ sodhanamattaṃ. Idaṃ panettha aviparītaṃ kāraṇanti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Na hi bhagavā sāpekkho vesāliṃ apalokesi, ‘‘idaṃ pana me gamanaṃ apunarāgamana’’nti dassanamukhena bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya apalokesi. Tenāha ‘‘apica vesālirājāno’’tiādi.

    ਅਨ੍ਤਕਰੋਤਿ ਸਕਲવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ, ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਚ વਿਨਾਸਕਰੋ ਅਭਾવਕਰੋ। ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਮਂਸਚਕ੍ਖੁਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ। ਸવਾਸਨਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਸਾਤਿਸਯਂ ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ।

    Antakaroti sakalavaṭṭadukkhassa sakasantāne, parasantāne ca vināsakaro abhāvakaro. Buddhacakkhudhammacakkhudibbacakkhumaṃsacakkhusamantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Savāsanānaṃ kilesānaṃ samucchinnattā sātisayaṃ kilesaparinibbānena parinibbuto.

    ਚਤੁਮਹਾਪਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Catumahāpadesavaṇṇanā

    ੧੮੭. ਮਹਾਓਕਾਸੇਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਓਕਾਸੇ। ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਯੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨਿਚ੍ਛੀਯਤਿ ਅਸਨ੍ਦੇਹਤੋ, ਕਾਨਿ ਪਨ ਤਾਨਿ? ਆਗਮਨવਿਸਿਟ੍ਠਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤੋਤਰਣਾਦੀਨਿ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਅਪਦਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਪਦੇਸਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਮੇਤਂ ਆવੁਸੋ ਭਗવਤੋ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕੇਨਚਿ ਆਭਤਸ੍ਸ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਨੇ ਕਾਰਣਂ। ਕਿਂ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਭਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤੋਤਰਣਾਦਿ ਏવ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ? ਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਸਮ੍ਪਰਾਯਾ ਸਤ੍ਥਾ, ਸਾવਕਾ ਚ, ਤੇਸੁ ਚ ਸਾવਕਾ ਸਙ੍ਘਗਣਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਤਿવਿਧਾ , ਏવਂ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਯਾ ਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਭੇਦੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਮੇ ਤਂ ਆવੁਸੋ ਭਗવਤੋ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਥਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਯਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਦੇਸਾ ਬੁਦ੍ਧਾਪਦੇਸੋ ਸਙ੍ਘਾਪਦੇਸੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਤ੍ਥੇਰਾਪਦੇਸੋ ਏਕਤ੍ਥੇਰਾਪਦੇਸੋ। ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਦੇਸਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੮) ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਪਦੇਸੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਪਦੇਸੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ…ਪੇ॰… ਮਹਾਕਾਰਣਾਨੀ’’ਤਿ।

    187.Mahāokāseti mahante okāse. Mahantāni dhammassa patiṭṭhāpanaṭṭhānāni. Yesu patiṭṭhāpito dhammo nicchīyati asandehato, kāni pana tāni? Āgamanavisiṭṭhāni suttotaraṇādīni. Dutiyavikappe apadisantīti apadesā, ‘‘sammukhā metaṃ āvuso bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa ‘‘dhammo’’ti vinicchinane kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva. Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti? Yasmā dhammassa dve samparāyā satthā, sāvakā ca, tesu ca sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā , evaṃ ‘‘tumhākaṃ mayā yaṃ dhammo paṭiggahito’’ti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro. Tenāha ‘‘sammukhā me taṃ āvuso bhagavato suta’’ntiādi. Tathā ca vuttaṃ nettiyaṃ ‘‘cattāro mahāpadesā buddhāpadeso saṅghāpadeso sambahulattherāpadeso ekattherāpadeso. Ime cattāro mahāpadesā’’ti (netti. 18) buddho apadeso etassāti buddhāpadeso. Esa nayo sesesupi. Tenāha ‘‘buddhādayo…pe… mahākāraṇānī’’ti.

    ੧੮੮. ਨੇવ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ। ਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਂ ਨਾਮ ਸવਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਸੋਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨੀਤਿ ਪਦਾਨਿ ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਚ, ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਿ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਏਤੇਹੀਤਿ ਪਦਾਨਿ, ਅਕ੍ਖਰਾਦੀਨਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਿ। ਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਪਦਾਨਿ, ਸਙ੍ਕਾਸਨਾਦੀਨਿ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂਪਨ ‘‘‘ਪਦਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨੀ’ਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ ਕੇਚਿ, ਤਂ ਨ, ਅਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜੇਨ੍ਤੀਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ, ਅਤ੍ਥਪਦਾਨੀਤਿ ਉਭਯਸਙ੍ਗਹਤੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇਤਿ ਤੇਨਾਭਤਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ। ਪਾਲ਼ਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਕੇવਲੋ ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮੋ ਪવਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥੋ ਪવਤ੍ਤੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ ਕਥਿਤੋਤਿ ਯਥਾਰਦ੍ਧਦੇਸਨਾਯ, ਉਪਰਿ ਦੇਸਨਾਯ ਚ ਅਨੁਸਨ੍ਧਾਨਂ ਕਥਿਤਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਕਥਿਤੋ । ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਂ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਨਞ੍ਚੇવ વਿਸੇਸਾਧਾਨਞ੍ਚ ਕਥਿਤਂ ਪਕਾਸਿਤਂ। ਏવਂ ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਗਹਣਂ ਸਾਧੁਕਂ ਉਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਟ੍ਠੁ ਗਹੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਸੁਤ੍ਤੇ ਓਤਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਸੁਤ੍ਤੇ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਤਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਂ ਪਨ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਤਰਣਂ ਤਤ੍ਥ ਓਤਰਣਂ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੁਤ੍ਤੇ ਓਤਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ। ਸਂਸਨ੍ਦੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਨਯੇ ਸਂਸਨ੍ਦੇਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ।

    188.Nevaabhinanditabbanti na sampaṭicchitabbaṃ. Ganthassa sampaṭicchanaṃ nāma savananti āha ‘‘na sotabba’’nti. Padabyañjanānīti padāni ca byañjanāni ca, atthapadāni, byañjanapadāni cāti attho. Pajjati attho etehīti padāni, akkharādīni byañjanapadāni. Pajjitabbato padāni, saṅkāsanādīni atthapadāni. Aṭṭhakathāyaṃpana ‘‘‘padasaṅkhātāni byañjanānī’ti byañjanapadāneva vuttānī’’ti keci, taṃ na, atthaṃ byañjentīti byañjanāni, byañjanapadāni, tehi byañjitabbato byañjanāni, atthapadānīti ubhayasaṅgahato. Imasmiṃ ṭhāneti tenābhatasuttassa imasmiṃ padese. Pāḷi vuttāti kevalo pāḷidhammo pavatto. Attho vuttoti pāḷiyā attho pavatto niddiṭṭho. Anusandhi kathitoti yathāraddhadesanāya, upari desanāya ca anusandhānaṃ kathitaṃ sambandho kathito . Pubbāparaṃ kathitanti pubbenāparaṃ avirujjhanañceva visesādhānañca kathitaṃ pakāsitaṃ. Evaṃ pāḷidhammādīni sammadeva sallakkhetvā gahaṇaṃ sādhukaṃ uggahaṇanti āha ‘‘suṭṭhu gahetvā’’ti. Sutte otāretabbānīti ñāṇena sutte ogāhetvā tāretabbāni, taṃ pana ogāhetvā taraṇaṃ tattha otaraṇaṃ anuppavesanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sutte otāretabbānī’’ti. Saṃsandetvā dassanaṃ sandassananti āha ‘‘vinaye saṃsandetabbānī’’ti.

    ਕਿਂ ਪਨ ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਕੋ વਾ વਿਨਯੋਤਿ વਿਚਾਰਣਾਯ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਮਤਿਭੇਦਮੁਖੇਨ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਨਯੋਤਿ વਿਭਙ੍ਗਪਾਠਮਾਹ। ਸੋ ਹਿ ਮਾਤਿਕਾਸਞ੍ਞਿਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸੂਚਨਤੋ ‘‘ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ। વਿવਿਧਨਯਤ੍ਤਾ, વਿਸਿਟ੍ਠਨਯਤ੍ਤਾ ਚ વਿਨਯੋ, ਖਨ੍ਧਕਪਾਠੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸੁਤ੍ਤવਿਨਯੇਸੁ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨੇਸੁ વਿਨਯਪਿਟਕਮ੍ਪਿ ਨ ਪਰਿਯਾਦੀਯਤਿ ਪਰਿવਾਰਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਾਨਿ વਾ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਸੂਚਨਾਦਿਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ। ਏવਮ੍ਪੀਤਿ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਂ, વਿਨਯਪਿਟਕਂ વਿਨਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਸੁਤ੍ਤવਿਨਯવਿਭਾਗੇ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਪਿ। ਨ ਤਾવ ਪਰਿਯਾਦੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਤਾવ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸੁਤ੍ਤਨਾਮਕਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਨਾਮਂ ਅਨਾਰੋਪੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗੀਤਮ੍ਪਿ ਜਾਤਕਾਦਿਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ ਨ ਪਰਿਯਾਦਿਣ੍ਣਾਨੀਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤਉਦਾਨਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਾਦੀਨਿ ਦੀਘਨਿਕਾਯਾਦਯੋ વਿਯ ਸੁਤ੍ਤਨਾਮਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਅਸਙ੍ਗੀਤਾਨੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਜਾਤਕਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਾਨਿਪਿ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਬੁਦ੍ਧવਂਸਚਰਿਯਾਪਿਟਕਾਨਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ ਮਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਂ, ਕਿਂ વਾ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗਨੇਨ? ਸਬ੍ਬੋਪਾਯਂ વਣ੍ਣਨਾਨਯੋ ਥੇਰવਾਦਂ ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਾਤਿ।

    Kiṃ pana taṃ suttaṃ, ko vā vinayoti vicāraṇāya ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Vinayoti vibhaṅgapāṭhamāha. So hi mātikāsaññitassa suttassa atthasūcanato ‘‘sutta’’nti vattabbataṃ arahati. Vividhanayattā, visiṭṭhanayattā ca vinayo, khandhakapāṭho. Evanti evaṃ suttavinayesu pariggayhamānesu vinayapiṭakampi na pariyādīyati parivārapāḷiyā asaṅgahitattā. Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ atthasūcanādiatthasambhavato. Evampīti ‘‘suttantābhidhammapiṭakāni suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayo’’ti evaṃ suttavinayavibhāge vuccamānepi. Na tāva pariyādīyantīti na tāva anavasesato pariggayhanti, kasmāti āha ‘‘asuttanāmakañhī’’tiādi. Yasmā ‘‘sutta’’nti imaṃ nāmaṃ anāropetvā saṅgītampi jātakādibuddhavacanaṃ atthi, tasmā vuttanayena tīṇi piṭakāni na pariyādiṇṇānīti. Suttanipātaudānaitivuttakādīni dīghanikāyādayo viya suttanāmaṃ āropetvā asaṅgītānīti adhippāye panettha jātakādīhi saddhiṃ tānipi gahitāni. Buddhavaṃsacariyāpiṭakānaṃ panettha aggahaṇe kāraṇaṃ maggitabbaṃ, kiṃ vā tena magganena? Sabbopāyaṃ vaṇṇanānayo theravādaṃ dassanamukhena paṭikkhitto evāti.

    ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕਿਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਸੁਤ੍ਤਨਾਮਕਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ; ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਅਮ੍ਹੇਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਧਿ, વਿਸੇਸવਿਧਯੋ ਪਰੇ’’ਤਿ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਨਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਯਂ ‘‘ਨਾਯਮਤ੍ਥੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ’’ਤਿ ਪਟਿਸੋਧੇਤ੍વਾ। વਿਨੇਤਿ ਏਤੇਨ ਕਿਲੇਸੇਤਿ વਿਨਯੋ, ਕਿਲੇਸવਿਨਯਨੂਪਾਯੋ, ਸੋ ਏવ ਚ ਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਨਯੋ ਪਨ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ।

    Atthīti kiṃ atthi, asuttanāmakaṃ buddhavacanaṃ natthi evāti dasseti. Tathā hi nidānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) amhehi vuttaṃ ‘‘suttanti sāmaññavidhi, visesavidhayo pare’’ti. Taṃ sabbaṃ paṭikkhipitvā ‘‘suttanti vinayo’’tiādinā vuttaṃ saṃvaṇṇanānayaṃ ‘‘nāyamattho idhādhippeto’’ti paṭisodhetvā. Vineti etena kileseti vinayo, kilesavinayanūpāyo, so eva ca naṃ karotīti kāraṇanti āha ‘‘vinayo pana kāraṇa’’nti.

    ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇ। ਸਰਾਗਾਯਾਤਿ ਸਰਾਗਭਾવਾਯ ਕਾਮਰਾਗਭવਰਾਗਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਾਯ। ਸਞ੍ਞੋਗਾਯਾਤਿ ਭવਸਂਯੋਜਨਾਯ। ਆਚਯਾਯਾਤਿ વਟ੍ਟਸ੍ਸ વਡ੍ਢਨਤ੍ਥਾਯ। ਮਹਿਚ੍ਛਤਾਯਾਤਿ ਮਹਿਚ੍ਛਭਾવਾਯ। ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾਤਿ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਭਾવਾਯ। ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਯਾਤਿ ਕਿਲੇਸਸਙ੍ਗਣਗਣਸਙ੍ਗਣવਿਹਾਰਾਯ। ਕੋਸਜ੍ਜਾਯਾਤਿ ਕੁਸੀਤਭਾવਾਯ। ਦੁਬ੍ਭਰਤਾਯਾਤਿ ਦੁਪ੍ਪੋਸਤਾਯ। વਿਰਾਗਾਯਾਤਿ ਸਕਲવਟ੍ਟਤੋ વਿਰਜ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯ। વਿਸਞ੍ਞੋਗਾਯਾਤਿ ਕਾਮਭવਾਦੀਹਿ વਿਸਂਯੁਜ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਪਚਯਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਅਪਚਯਨਾਯ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਇਚ੍ਛਾਪਗਮਾਯ। ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾਤਿ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਭਾવਾਯ। ਪવਿવੇਕਾਯਾਤਿ ਪવਿવਿਤ੍ਤਭਾવਾਯ, ਕਾਯવਿવੇਕਾਦਿਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਾਦਿવਿવੇਕਸਿਦ੍ਧਿਯਾ। વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਾਯਾਤਿ ਕਾਯਿਕਸ੍ਸ ਚੇવ, ਚੇਤਸਿਕਸ੍ਸ ਚ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਾਯ। ਸੁਭਰਤਾਯਾਤਿ ਸੁਖਪੋਸਨਤ੍ਥਾਯ। ਏવਂ ਯੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ ਉਗ੍ਗਹਣਧਾਰਣਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਮਨਸਿਕਾਰવਸੇਨ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਰਾਗਾਦਿਭਾવਪਰਿવਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਹੁਤ੍વਾ વਿਰਾਗਾਦਿਭਾવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਏਕਂਸਤੋ ਏਸੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਏਸੋ વਿਨਯੋ, ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਪਾਯਾਦੀਸੁ ਅਪਤਨવਸੇਨ ਧਾਰਣਤੋ, ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਨਯਨਤੋ, ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਓવਾਦਾਨੁਸਿਟ੍ਠਿਭਾવਤੋ ਏਤਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਧਾਰੇਯ੍ਯਾਸਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਅવਬੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸੂਚਨਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਤ੍ਤੇਤਿ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ’’ਤਿ। ਤੇਪਿਟਕਞ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਸਚ੍ਚવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਰਾਗਾਦਿવਿਨਯਨਕਾਰਣਂ ਤਥਾਗਤੇਨ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਨ ਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਨਯੇਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਰਾਗਾਦਿવਿਨਯਕਾਰਣੇ’’ਤਿ।

    Dhammeti pariyattidhamme. Sarāgāyāti sarāgabhāvāya kāmarāgabhavarāgaparibrūhanāya. Saññogāyāti bhavasaṃyojanāya. Ācayāyāti vaṭṭassa vaḍḍhanatthāya. Mahicchatāyāti mahicchabhāvāya. Asantuṭṭhiyāti asantuṭṭhibhāvāya. Saṅgaṇikāyāti kilesasaṅgaṇagaṇasaṅgaṇavihārāya. Kosajjāyāti kusītabhāvāya. Dubbharatāyāti dupposatāya. Virāgāyāti sakalavaṭṭato virajjanatthāya. Visaññogāyāti kāmabhavādīhi visaṃyujjanatthāya. Apacayāyāti sabbassāpi vaṭṭassa apacayanāya, nibbānāyāti attho. Appicchatāyāti paccayappicchatādivasena sabbaso icchāpagamāya. Santuṭṭhiyāti dvādasavidhasantuṭṭhibhāvāya. Pavivekāyāti pavivittabhāvāya, kāyavivekāditadaṅgavivekādivivekasiddhiyā. Vīriyārambhāyāti kāyikassa ceva, cetasikassa ca vīriyassa paggahaṇatthāya. Subharatāyāti sukhaposanatthāya. Evaṃ yo pariyattidhammo uggahaṇadhāraṇaparipucchāmanasikāravasena yoniso paṭipajjantassa sarāgādibhāvaparivajjanassa kāraṇaṃ hutvā virāgādibhāvāya saṃvattati, ekaṃsato eso dhammo. Eso vinayo, sammadeva apāyādīsu apatanavasena dhāraṇato, kilesānaṃ vinayanato, satthu sammāsambuddhassa ovādānusiṭṭhibhāvato etaṃ satthusāsananti dhāreyyāsi jāneyyāsi, avabujjheyyāsīti attho. Catusaccassa sūcanaṃ suttanti āha ‘‘sutteti tepiṭake buddhavacane’’ti. Tepiṭakañhi buddhavacanaṃ saccavinimuttaṃ natthi. Rāgādivinayanakāraṇaṃ tathāgatena suttapadena pakāsitanti āha ‘‘vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe’’ti.

    ਸੁਤ੍ਤੇ ਓਸਰਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਛਲ੍ਲਿਂ ਉਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਰੋਗਸ੍ਸ ਮਹਤੋ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਉਪਕ੍ਕਮੇਨ ਛਲ੍ਲਿਯਾ ਸਕਲਿਕਾਯ, ਪਪਟਿਕਾਯ વਾ ਉਟ੍ਠਪਨਂ વਿਯ ਅਰੋਗਸ੍ਸ ਸਾਸਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮਤ੍ਤੇਨ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਛਲ੍ਲਿਸਦਿਸਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਰੁਦ੍ਧਤਾਦਿਦੋਸਂ ਉਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿਦੀਪੇਤ੍વਾ, ਤਾਦਿਸਾਨਿ ਪਨ ਏਕਂਸਤੋ ਗੁਲ਼੍ਹવੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਾਦਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗੁਲ਼੍ਹવੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰ…ਪੇ॰…ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ । ਰਾਗਾਦਿવਿਨਯੇਤਿ ਰਾਗਾਦੀਨਂ વਿਨਯਨਤ੍ਥੇ। ਤਦਾਕਾਰਤਾਯ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਾਨਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਾਨਿ ਛਡ੍ਡੇਤਬ੍ਬਾਨਿ વਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬવਾਰੇਸੁ।

    Sutte osaraṇañcettha tepiṭake buddhavacane pariyāpannatāvaseneva veditabbaṃ, na aññathāti āha ‘‘suttapaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā’’ti. Challiṃ uṭṭhapetvāti arogassa mahato rukkhassa tiṭṭhato upakkamena challiyā sakalikāya, papaṭikāya vā uṭṭhapanaṃ viya arogassa sāsanadhammassa tiṭṭhato byañjanamattena tappariyāpannaṃ viya hutvā challisadisaṃ pubbāparaviruddhatādidosaṃ uṭṭhapetvā paridīpetvā, tādisāni pana ekaṃsato guḷhavessantarādipariyāpannāni hontīti āha ‘‘guḷhavessantara…pe…paññāyantīti attho’’ti . Rāgādivinayeti rāgādīnaṃ vinayanatthe. Tadākāratāya na paññāyamānāni na dissamānāni chaḍḍetabbāni vajjitabbāni na gahetabbāni. Sabbatthāti sabbavāresu.

    ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਹਾਪਦੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਾਨੇ। ‘‘ਸੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਦੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅવੁਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾਯ ਮਾਤਿਕਂ ਉਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਞ੍ਹੋ, ਤਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਪਞ੍ਹਾਬ੍ਯਾਕਰਣਾਨਿ, ਅਤ੍ਥਸੂਚਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਪਾਲ਼ਿ, ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅਨੁਲੋਮੇਤਿ ਅਨੁਕੂਲੇਤੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਂ, ਮਹਾਪਦੇਸੋ। ਆਚਰਿਯਾ વਦਨ੍ਤਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਆਚਰਿਯવਾਦੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવ ਮਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿ। ਧਮ੍ਮવਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਧਮ੍ਮੇ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਿਤਬ੍ਬੇ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇ। ਇਮੇਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਦੇਸਾ। ਪਮੀਯਤਿ ਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਮਾਣਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਂ ਏਤ੍ਥ ਸਮੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਤਰਨ੍ਤਿ ਮਹਾਪਦੇਸੇਸੁ ਅਸਮੇਨ੍ਤਂ। ਪੁਨ ਇਤਰਨ੍ਤਿ ਅਕਪ੍ਪਿਯਂ ਅਨੁਲੋਮੇਨ੍ਤਂ ਕਪ੍ਪਿਯਂ ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ।

    Imasmiṃpana ṭhāneti imasmiṃ mahāpadesaniddesaṭṭhāne. ‘‘Sutte cattāro mahāpadesā’’tiādinā vuttampi avuttena saddhiṃ gahetvā pakiṇṇakakathāya mātikaṃ uddisati. Ñātuṃ icchito attho pañho, tassa vissajjanāni pañhābyākaraṇāni, atthasūcanādiatthena suttaṃ, pāḷi, taṃ suttaṃ anulometi anukūletīti suttānulomaṃ, mahāpadeso. Ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenāti ācariyavādo aṭṭhakathā. Tassa tassa therassa attano eva mati adhippāyoti attanomati. Dhammavinicchaye patteti dhamme vinicchinitabbe upaṭṭhite. Imeti anantaraṃ vuttā cattāro mahāpadesā. Pamīyati dhammo paricchijjati vinicchīyati etenāti pamāṇaṃ. Tenāha ‘‘yaṃ ettha sametī’’tiādi. Itaranti mahāpadesesu asamentaṃ. Puna itaranti akappiyaṃ anulomentaṃ kappiyaṃ paṭibāhantaṃ sandhāyāha.

    ਏਕਂਸੇਨੇવ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਏਕਂਸਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯੋ। વਿਭਜ੍ਜਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਮਤ੍ਥਂ ਅવਧਾਰਣਾਦਿਭੇਦੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ। ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ। ਠਪਨੀਯੋਤਿ ਤਿਧਾਪਿ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯਤ੍ਤਾ ਠਪਨੀਯੋ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਅਕਤ੍વਾ ਠਪੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ਉਤ੍ਤਰਪਦਾવਧਾਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਏਕਂਸੇਨੇવ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਲੇਸਸ੍ਸਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਅਭਾવਤੋ। ਪੁਰਿਮਪਦਾવਧਾਰਣੇ ਪਨ વਿਭਜ੍ਜਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯਤਾ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤੇਸੁ વਿਸੇਸਤ੍ਥਸਾਮਞ੍ਞਤ੍ਥਾਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਭਾવਤੋ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਤੇਸਂ ਸਦਿਸਤਾਚੋਦਨਾ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਨਮੁਖੇਨੇવ ਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ, ਅਨੁਞ੍ਞਾਤવਸੇਨ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁ, ਤਥਾ ਸੋਤਂ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਾਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ। ਤਂ ਜੀવਂ ਤਂ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਜੀવਸਰੀਰਾਨਂ ਅਨਞ੍ਞਤਾਪਞ੍ਹੋ। ਯਸ੍ਸ ਯੇਨ ਅਨਞ੍ਞਤਾਚੋਦਿਤਾ, ਸੋ ਏવ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વਞ੍ਝਾਤਨਯਸ੍ਸ ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਕਿਤ੍ਤਨਸਦਿਸੋਤਿ ਅਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬਤਾਯ ਠਪਨੀਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਞ੍ਹਬ੍ਯਾਕਰਣਾਨਿ ਪਮਾਣਂ ਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬਤੋ।

    Ekaṃseneva byākātabbo vissajjetabboti ekaṃsabyākaraṇīyo. Vibhajjāti pucchitamatthaṃ avadhāraṇādibhedena vibhajitvā. Paṭipucchāti pucchantaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā. Ṭhapanīyoti tidhāpi avissajjanīyattā ṭhapanīyo byākaraṇaṃ akatvā ṭhapetabbo. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti pañhe uttarapadāvadhāraṇaṃ sandhāya ‘‘ekaṃseneva byākātabba’’nti vuttaṃ niccatāya lesassāpi tattha abhāvato. Purimapadāvadhāraṇe pana vibhajjabyākaraṇīyatā cakkhusotesu visesatthasāmaññatthānaṃ asādhāraṇabhāvato. Dvinnaṃ tesaṃ sadisatācodanā paṭipucchanamukheneva byākaraṇīyā paṭikkhepavasena, anuññātavasena ca vissajjitabbatoti āha ‘‘yathā cakkhu, tathā sotaṃ…pe… ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho’’ti. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvasarīrānaṃ anaññatāpañho. Yassa yena anaññatācoditā, so eva paramatthato nupalabbhatīti vañjhātanayassa matteyyatākittanasadisoti abyākātabbatāya ṭhapanīyo vuttoti. Imāni cattāri pañhabyākaraṇāni pamāṇaṃ teneva nayena tesaṃ pañhānaṃ byākātabbato.

    વਿਨਯਮਹਾਪਦੇਸੋ ਕਪ੍ਪਿਯਾਨੁਲੋਮવਿਧਾਨਤੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਅਨੁਲੋਮਕਪ੍ਪਿਯਂ ਨਾਮ, ਮਹਾਪਦੇਸਭਾવੇਨ ਪਨ ਤਂਸਦਿਸਤਾਯ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਮਹਾਪਦੇਸੇਸੁਪਿ ‘‘ਅਨੁਲੋਮਕਪ੍ਪਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾવੋਹਾਰੋ। ਯਦਿਪਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭਗવਤਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਪਕਿਣ੍ਣਕਦੇਸਨਾવ ਅਟ੍ਠਕਥਾ, ਸਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕੇਹਿ ਪਠਮਂ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ ਸਙ੍ਗਾਯਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਨੁਰੂਪੇਨੇવ વਾਚਨਾਮਗ੍ਗਂ ਆਰੋਪਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਆਚਰਿਯવਾਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਆਚਰਿਯਾ વਦਨ੍ਤਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਂ ਏਤੇਨਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਚਰਿਯવਾਦੋ ਨਾਮ ਅਟ੍ਠਕਥਾ’’ਤਿ। ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਆਰੁਲ਼੍ਹੋ ਏવ ਚ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਭੂਤੋ ਕਥਾਮਗ੍ਗੋ ਮਹਿਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੇਨ ਤਮ੍ਬਪਣ੍ਣਿਦੀਪਂ ਆਭਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਤਮ੍ਬਪਣ੍ਣਿਯੇਹਿ ਮਹਾਥੇਰੇਹਿ ਸੀਹਲ਼ਭਾਸਾਯ ਠਪਿਤੋ ਨਿਕਾਯਨ੍ਤਰਲਦ੍ਧਿਸਙ੍ਕਰਪਰਿਹਰਣਤ੍ਥਂ। ਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿ ਨਾਮ ਥੇਰવਾਦੋ। ਨਯਗ੍ਗਾਹੇਨਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਾਦਿਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਨਯਗ੍ਗਹਣੇਨ। ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਿਯੇવ ਅਨੁਗਤਬੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਭਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਅਤ੍ਥਾ ਏવ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਮੇਨ੍ਤਮੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ, ਏવਂ ਮਹਾਪਦੇਸਤੋ ਅਤ੍ਥਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਮਾਦਪਾਠવਸੇਨ ਆਚਰਿਯવਾਦਸ੍ਸ ਕਦਾਚਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਸਂਸਨ੍ਦਨਾਪਿ ਸਿਯਾ, ਸੋ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਆਚਰਿਯવਾਦੋਪਿ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮੇਨ੍ਤੋਯੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਦੁਬ੍ਬਲਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਯਂ ਪਟਿਭਾਨਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਚ ਸਾਪਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, ਕੀਦਿਸੀ? ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮੇਨ੍ਤਾ ਯੇવਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਾਸੂਤਿ ਤੀਸੁ ਸਙ੍ਗੀਤੀਸੁ। ‘‘ਆਗਤਮੇવ ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਾਦੀਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਮੇવ ‘‘ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਤਦਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਭਾવਮੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਤਦਤ੍ਥਾ ਏવ ਹਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਗਾਰਯ੍ਹਸੁਤ੍ਤੇ। ਨ ਚੇવ ਸੁਤ੍ਤੇ ਓਸਰਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ વਿਨਯੇ ਸਨ੍ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਅਸੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਤੇਨ ‘‘ਅਨੁਲੋਮਕਪ੍ਪਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮੇਨ੍ਤਮੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਏવਤ੍ਥਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ‘‘ਨ ਇਤਰ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗਹਿਤਾવਧਾਰਣਫਲਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Vinayamahāpadeso kappiyānulomavidhānato nippariyāyato anulomakappiyaṃ nāma, mahāpadesabhāvena pana taṃsadisatāya suttantamahāpadesesupi ‘‘anulomakappiya’’nti ayaṃ aṭṭhakathāvohāro. Yadipi tattha tattha bhagavatā pavattitapakiṇṇakadesanāva aṭṭhakathā, sā pana dhammasaṅgāhakehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā ‘‘ācariyavādo’’ti vuccati ācariyā vadanti saṃvaṇṇenti pāḷiṃ etenāti. Tenāha ‘‘ācariyavādo nāma aṭṭhakathā’’ti. Tisso saṅgītiyo āruḷho eva ca buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo mahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi sīhaḷabhāsāya ṭhapito nikāyantaraladdhisaṅkarapariharaṇatthaṃ. Attanomati nāma theravādo. Nayaggāhenāti suttādito labbhamānanayaggahaṇena. Anubuddhiyāti suttādīniyeva anugatabuddhiyā. Attano paṭibhānanti attano eva tassa atthassa vuttanayena upaṭṭhānaṃ, yathāupaṭṭhitā atthā eva tathā vuttā. Samentameva gahetabbanti yathā suttena saṃsandati, evaṃ mahāpadesato atthā uddharitabbāti dasseti. Pamādapāṭhavasena ācariyavādassa kadāci pāḷiyā asaṃsandanāpi siyā, so na gahetabboti dassento āha ‘‘ācariyavādopi suttena samentoyevagahetabbo’’ti. Sabbadubbalā puggalassa sayaṃ paṭibhānabhāvato. Tathā ca sāpi gahetabbā, kīdisī? Suttena samentā yevāti yojanā. Tāsūti tīsu saṅgītīsu. ‘‘Āgatameva pamāṇa’’nti iminā mahākassapādīhi saṅgītameva ‘‘sutta’’nti idhādhippetanti tadaññassa suttabhāvameva paṭikkhipati. Tadatthā eva hi tisso saṅgītiyo. Tatthāti gārayhasutte. Na ceva sutte osaranti, na ca vinaye sandissantīti veditabbāni tassa asuttabhāvato tena ‘‘anulomakappiyaṃ suttena samentameva gahetabba’’nti vuttaṃ evatthaṃ nigamanavasena nidasseti. Sabbattha ‘‘na itara’’nti vacanaṃ tattha tattha gahitāvadhāraṇaphaladassanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਕਮ੍ਮਾਰਪੁਤ੍ਤਚੁਨ੍ਦવਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਨਾ

    Kammāraputtacundavatthuvaṇṇanā

    ੧੮੯. ਸੂਕਰਮਦ੍ਦવਨ੍ਤਿ વਨવਰਾਹਸ੍ਸ ਮੁਦੁਮਂਸਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੁਨ੍ਦੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ, ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਭਗવਤੋ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਚ ਆਹਾਰਂ ਪਟਿਯਾਦੇਨ੍ਤਾ ਅਨવਜ੍ਜਮੇવ ਪਟਿਯਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪવਤ੍ਤਮਂਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਕਿਰਾਤਿ ‘‘ਨਾਤਿਤਰੁਣਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤવਿਸੇਸਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ‘‘ਮੁਦੁ ਚੇવ ਸਿਨਿਦ੍ਧਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮੁਦੁਮਂਸਭਾવਤੋ ਹਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣવਿਸੇਸੇਨ ਚ ‘‘ਮਦ੍ਦવ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਓਜਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਂਸੁ ‘‘ਅਯਂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਆਹਾਰੋ’’ਤਿ ਪੁਞ੍ਞવਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖਾਯ, ਤਂ ਪਨ ਤਥਾਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਦਿਬ੍ਬੋਜਤਾਯ ਗਰੁਤਰਂ ਜਾਤਂ।

    189.Sūkaramaddavanti vanavarāhassa mudumaṃsaṃ. Yasmā cundo ariyasāvako sotāpanno, aññe ca bhagavato, bhikkhusaṅghassa ca āhāraṃ paṭiyādentā anavajjameva paṭiyādenti, tasmā vuttaṃ ‘‘pavattamaṃsa’’nti. Taṃ kirāti ‘‘nātitaruṇassā’’tiādinā vuttavisesaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘mudu ceva siniddhañcā’’ti vuttaṃ. Mudumaṃsabhāvato hi abhisaṅkharaṇavisesena ca ‘‘maddava’’nti vuttaṃ. Ojaṃ pakkhipiṃsu ‘‘ayaṃ bhagavato pacchimako āhāro’’ti puññavisesāpekkhāya, taṃ pana tathāpakkhittadibbojatāya garutaraṃ jātaṃ.

    ਅਞ੍ਞੇ ਯਂ ਦੁਜ੍ਜੀਰਂ, ਤਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਦਤ੍વਾ વਿਨਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪવਦੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਪਰੂਪવਾਦਮੋਚਨਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ‘‘ਨਾਹਂ ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ।

    Aññe yaṃ dujjīraṃ, taṃ ajānantā ‘‘kassaci adatvā vināsita’’nti upavadeyyunti parūpavādamocanatthaṃ bhagavā ‘‘nāhaṃ ta’’ntiādinā sīhanādaṃ nadati.

    ੧੯੦. ਕਥਂ ਪਨਾਯਂ ਸੀਹਨਾਦੋ ਨਨੁ ਤਂ ਭਗવਤੋਪਿ ਸਮ੍ਮਾਪਰਿਣਾਮਂ ਨ ਗਤਨ੍ਤਿ? ਨਯਿਦਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਮ੍ਮਦੇવ ਤਂ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਣਾਮਂ ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਅਰਹਤਿ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ, ਅਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਚ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਮੁਦੁਭਾવਂ ਆਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਪਨ ਭੁਤ੍ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ, ਅਞ੍ਞੇ વਾ ਪਨ ਖੀਣਾਸવਾ ਨવવੇਦਨੁਪ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਆਹਾਰਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਉਪਭੁਞ੍ਜਨਤੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਭਤ੍ਤਂ ਭੁਤ੍ਤਾવਿਸ੍ਸ ਖਰੋ ਆਬਾਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ? ਤਂ ਭੋਜਨੁਤ੍ਤਰਕਾਲਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਨ ਪਨ ਭੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਕਤੁਪਚਿਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਬਲવਤਿਪਿ ਰੋਗੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਗਰੁਸਿਨਿਦ੍ਧਭੋਜਨਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਨਿਗ੍ਗਹੋ ਜਾਤੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਦਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਤ੍ਥਿਤਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨੇ, ਇਚ੍ਛਾ ਚਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਨੇਤਬ੍ਬવੇਨੇਯ੍ਯਾਪੇਕ੍ਖਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਗਾਥਾਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੁਤਮਤ੍ਤਂ, ਪਰੇਸਂ વਚਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਨ ਪਨ ਭੋਜਨਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਆਬਾਧਂ ਫੁਸਿ ਧੀਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    190. Kathaṃ panāyaṃ sīhanādo nanu taṃ bhagavatopi sammāpariṇāmaṃ na gatanti? Nayidaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, yasmā ‘‘sammadeva taṃ bhagavato pariṇāmaṃ gata’’nti vattuṃ arahati tappaccayā uppannassa vikārassa abhāvato, aññapaccayassa ca vikārassa mudubhāvaṃ āpāditattā. Tenāha ‘‘na pana bhuttappaccayā’’tiādi. Na hi bhagavā, aññe vā pana khīṇāsavā navavedanuppādanavasena āhāraṃ paribhuñjanti aṭṭhaṅgasamannāgatameva katvā āhārassa upabhuñjanato. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ‘‘bhattaṃ bhuttāvissa kharo ābādho uppajjī’’tiādi vuttaṃ? Taṃ bhojanuttarakālaṃ uppannattā vuttaṃ. ‘‘Na pana bhuttapaccayā’’ti vutto vāyamattho aṭṭhakathāyaṃ. Katupacitassa laddhokāsassa kammassa vasena balavatipi roge uppanne garusiniddhabhojanappaccayā vedanāniggaho jāto, tenāha ‘‘yadi hī’’tiādi. Patthitaṭṭhāneti icchitaṭṭhāne, icchā cassa tattha gantvā vinetabbaveneyyāpekkhā daṭṭhabbā. Gāthāyampi ‘‘suta’’nti iminā sutamattaṃ, paresaṃ vacanamattametaṃ, na pana bhojanappaccayā ābādhaṃ phusi dhīroti dasseti.

    ਪਾਨੀਯਾਹਰਣવਣ੍ਣਨਾ

    Pānīyāharaṇavaṇṇanā

    ੧੯੧. ਪਸਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਚ੍ਛਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਚ੍ਛੋਦਕਾਤਿ ਪਸਨ੍ਨੋਦਕਾ’’ਤਿ। ਸਾਦੁਰਸਤ੍ਤਾ ਸਾਤਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਧੁਰੋਦਕਾ’’ਤਿ। ਤਨੁਕਮੇવ ਸਲਿਲਂ વਿਸੇਸਤੋ ਸੀਤਲਂ, ਨ ਬਹਲਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਨੁਸੀਤਲਸਲਿਲਾ’’ਤਿ। ਨਿਕ੍ਕਦ੍ਦਮਾਤਿ ਸੇਤਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਮਾਹ। ਪਙ੍ਕਚਿਕ੍ਖਲ੍ਲਾਦਿવਸੇਨ ਹਿ ਉਦਕਸ੍ਸ વਿવਣ੍ਣਤਾ, ਸਭਾવਤੋ ਪਨ ਤਂ ਸੇਤવਣ੍ਣਂ ਏવਾਤਿ।

    191. Pasannabhāvena udakassa acchabhāvo veditabboti āha ‘‘acchodakāti pasannodakā’’ti. Sādurasattā sātatāti āha ‘‘madhurodakā’’ti. Tanukameva salilaṃ visesato sītalaṃ, na bahalanti āha ‘‘tanusītalasalilā’’ti. Nikkaddamāti setabhāvassa kāraṇamāha. Paṅkacikkhallādivasena hi udakassa vivaṇṇatā, sabhāvato pana taṃ setavaṇṇaṃ evāti.

    ਪੁਕ੍ਕੁਸਮਲ੍ਲਪੁਤ੍ਤવਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਨਾ

    Pukkusamallaputtavatthuvaṇṇanā

    ੧੯੨. ਧੁਰવਾਤੇਤਿ ਪਟਿਮੁਖવਾਤੇ। ਦੀਘਪਿਙ੍ਗਲੋਤਿ ਦੀਘੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਿਙ੍ਗਲਚਕ੍ਖੁਕੋ। ਪਿਙ੍ਗਲਕ੍ਖਿਕੋ ਹਿ ਸੋ ‘‘ਆਲ਼ਾਰੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਏવਰੂਪਨ੍ਤਿ ਦਕ੍ਖਤਿ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਈਦਿਸਂ। ਈਦਿਸੇਸੂਤਿ ਯਤ੍ਰ ਯਂਚਾਤਿ ਏવਰੂਪਨਿਪਾਤਸਦ੍ਦਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਸੁ।

    192.Dhuravāteti paṭimukhavāte. Dīghapiṅgaloti dīgho hutvā piṅgalacakkhuko. Piṅgalakkhiko hi so ‘‘āḷāro’’ti paññāyittha. Evarūpanti dakkhati karissati bhavissatīti īdisaṃ. Īdisesūti yatra yaṃcāti evarūpanipātasaddayuttaṭṭhānesu.

    ੧੯੩. વਿਚਰਨ੍ਤਿਯੋ ਮੇਘਗਬ੍ਭਤੋ ਨਿਚ੍ਛਰਨ੍ਤਿਯੋ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਚ੍ਛਰਨ੍ਤੀਸੂਤਿ વਿਚਰਨ੍ਤੀਸੂ’’ਤਿ। ਨવવਿਧਾਯਾਤਿ ਨવਪ੍ਪਕਾਰਾਯ। ਨવਸੁ ਹਿ ਪਕਾਰੇਸੁ ਏਕવਿਧਾਪਿ ਅਸਨਿ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ‘‘ਨવવਿਧਾ’’ ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਈਦਿਸੀ ਹਿ ਏਸਾ ਰੁਲ਼੍ਹਿ ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖਪਤ੍ਤਿਪਿ ਸਮਞ੍ਞਾ વਿਯ। ਅਸਞ੍ਞਂ ਕਰੋਤਿ, ਯੋ ਤਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਦੇਨ , ਤੇਜਸਾ ਚ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ। ਏਕਂ ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਮਣ੍ਡਲਂ। ਸਙ੍ਕਾਰਂ ਤੀਰੇਨ੍ਤੀ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀ વਿਯ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਸਤੇਰਾ। ਗਗ੍ਗਰਾਯਮਾਨਾਤਿ ਗਗ੍ਗਰਾਤਿਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ, ਅਨੁਰવਦਸ੍ਸਨਞ੍ਹੇਤਂ। ਕਪਿਸੀਸਾਤਿ ਕਪਿਸੀਸਾਕਾਰવਤੀ। ਮਚ੍ਛવਿਲੋਲਿਕਾਤਿ ਉਦਕੇ ਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਮਾਨਮਚ੍ਛੋ વਿਯ વਿਲੁਲ਼ਿਤਾਕਾਰਾ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਸਦਿਸਾਤਿ ਪਸਾਰਿਤਪਕ੍ਖਕੁਕ੍ਕੁਟਾਕਾਰਾ। ਨਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਨਕਾਲੇ ਕਸ੍ਸਕਾਨਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇ ਮਣਿਕਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਨਙ੍ਗਲਂ ‘‘ਦਣ੍ਡਮਣਿਕਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਦਣ੍ਡਮਣਿਕਾਕਾਰਾ ਦਣ੍ਡਮਣਿਕਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਙ੍ਗਲਸਦਿਸਾ’’ਤਿ। ਦੇવੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਸਜੋਤਿਭੂਤਤਾਯ ਉਦਕੇਨ ਅਤੇਮੇਤਬ੍ਬਤੋ ਮਹਾਸਨਿ ‘‘ਸੁਕ੍ਖਾਸਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਤਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਟੇਤੀ’’ਤਿ।

    193. Vicarantiyo meghagabbhato niccharantiyo viya hontīti vuttaṃ ‘‘niccharantīsūti vicarantīsū’’ti. Navavidhāyāti navappakārāya. Navasu hi pakāresu ekavidhāpi asani tappariyāpannatāya ‘‘navavidhā’’ tveva vuccati. Īdisī hi esā ruḷhi aṭṭhavimokkhapattipi samaññā viya. Asaññaṃ karoti, yo tassā saddena , tejasā ca ajjhotthaṭo. Ekaṃ cakkanti ekaṃ maṇḍalaṃ. Saṅkāraṃ tīrentī paricchijjantī viya dassetīti saterā. Gaggarāyamānāti gaggarātisaddaṃ karontī, anuravadassanañhetaṃ. Kapisīsāti kapisīsākāravatī. Macchavilolikāti udake paripphandamānamaccho viya viluḷitākārā. Kukkuṭasadisāti pasāritapakkhakukkuṭākārā. Naṅgalassa kassanakāle kassakānaṃ hatthena gahetabbaṭṭhāne maṇikā hoti, taṃ upādāya naṅgalaṃ ‘‘daṇḍamaṇikā’’ti vuccati, tasmā daṇḍamaṇikākārā daṇḍamaṇikā. Tenāha ‘‘naṅgalasadisā’’ti. Deve vassantepi sajotibhūtatāya udakena atemetabbato mahāsani ‘‘sukkhāsanī’’ti vuttā. Tenāha ‘‘patitaṭṭhānaṃ samugghāṭetī’’ti.

    ਭੁਸਾਗਾਰਕੇਤਿ ਭੁਸਮਯੇ ਅਗਾਰਕੇ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਰ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਲਾਲਪੁਞ੍ਜਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਤੋ ਪਲਾਲਂ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਸਾਲਾਸਦਿਸਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ વਸਨਯੋਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤਂ, ਤਦਾ ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ વਸਿ, ਤਂ ਪਨ ਖਲਮਣ੍ਡਲਂ ਸਾਲਾਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਲਸਾਲਾਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਰਣੇ’’ਤਿ, ਅਸਨਿਪਾਤੇਨ ਛਨ੍ਨਂ ਜਨਾਨਂ ਹਤਕਾਰਣੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਤ੍વਂ ਭਨ੍ਤੇਤਿ ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ।

    Bhusāgāraketi bhusamaye agārake. Tattha kira mahantaṃ palālapuñjaṃ abbhantarato palālaṃ nikkaḍḍhitvā sālāsadisaṃ pabbajitānaṃ vasanayoggaṭṭhānaṃ kataṃ, tadā bhagavā tattha vasi, taṃ pana khalamaṇḍalaṃ sālāsadisanti āha ‘‘khalasālāya’’nti. Etthāti hetumhi bhummavacananti āha ‘‘etasmiṃ kāraṇe’’ti, asanipātena channaṃ janānaṃ hatakāraṇeti attho. So tvaṃ bhanteti ayameva vā pāṭho.

    ੧੯੪. ਸਿਙ੍ਗੀ ਨਾਮ ਕਿਰ ਉਤ੍ਤਮਂ ਅਤਿવਿਯ ਪਭਸ੍ਸਰਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਛવਿવਣ੍ਣੋਭਾਸਂ ਦੇવਲੋਕਤੋ ਆਗਤਸੁવਣ੍ਣਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਿਙ੍ਗੀਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਥੇਰੋ ਤਂ ਗਣ੍ਹੀ’’ਤਿ ਸਯਮੇવ ਪੁਚ੍ਛਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਪਰੇਸਂ વਚਨੋਕਾਸਪਚ੍ਛੇਦਨਂ, ਤੇਨ વਤ੍ਥੇਨ ਸਤ੍ਥੁ ਪੂਜਨਂ, ਸਤ੍ਥੁ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤੇਨੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇਨ ਕਾਰਣੇਨ।

    194. Siṅgī nāma kira uttamaṃ ativiya pabhassaraṃ buddhānaṃ chavivaṇṇobhāsaṃ devalokato āgatasuvaṇṇaṃ. Tenevāha ‘‘siṅgīsuvaṇṇavaṇṇa’’nti. ‘‘Kiṃ pana thero taṃ gaṇhī’’ti sayameva pucchaṃ samuṭṭhāpetvā tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘kiñcāpī’’tiādimāha. Teneva kāraṇenāti upaṭṭhākaṭṭhānassa matthakappatti, paresaṃ vacanokāsapacchedanaṃ, tena vatthena satthu pūjanaṃ, satthu ajjhāsayānuvattananti iminā teneva yathāvuttena catubbidhena kāraṇena.

    ੧੯੫. ਥੇਰੋ ਚ ਤਾવਦੇવ ਤਂ ਸਿਙ੍ਗੀવਣ੍ਣਂ ਮਟ੍ਠਦੁਸ੍ਸਂ ਭਗવਤੋ ਉਪਨਾਮੇਸਿ ‘‘ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੁ ਮੇ ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਮਟ੍ਠਦੁਸ੍ਸਂ, ਤਂ ਮਮਸ੍ਸ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯਾ’’ਤਿ। ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਸਿ ਭਗવਾ, ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾવ ਨਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿ । ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭਗવਾਪਿ ਤਤੋ ਏਕਂ ਨਿવਾਸੇਸਿ, ਏਕਂ ਪਾਰੁਪੀ’’ਤਿ। ਤਾવਦੇવ ਕਿਰ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਓવਟ੍ਟਿਕਰਣਮਤ੍ਤੇਨ ਤੁਨ੍ਨਕਮ੍ਮਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਥੇਰਸ੍ਸ ਉਪਨੇਸੁਂ, ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਉਪਨਾਮੇਸਿ। ਹਤਚ੍ਚਿਕਂ વਿਯਾਤਿ ਪਟਿਹਤਪ੍ਪਭਂ, વਿਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾਹਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਮਾਨਾ ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥਯੁਗਸ੍ਸ ਪਭਸ੍ਸਰਤਾ ਨਾਹੋਸਿ। ਅਨ੍ਤਨ੍ਤੇਨੇવਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤੋ ਏવ, ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਤੋ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਬਹਿਪਨਸ੍ਸ ਪਭਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ।

    195. Thero ca tāvadeva taṃ siṅgīvaṇṇaṃ maṭṭhadussaṃ bhagavato upanāmesi ‘‘paṭiggaṇhatu me bhante bhagavā imaṃ maṭṭhadussaṃ, taṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti. Paṭiggahesi bhagavā, paṭiggahetvāva naṃ paribhuñji . Tena vuttaṃ ‘‘bhagavāpi tato ekaṃ nivāsesi, ekaṃ pārupī’’ti. Tāvadeva kira taṃ bhikkhū ovaṭṭikaraṇamattena tunnakammaṃ niṭṭhāpetvā therassa upanesuṃ, thero bhagavato upanāmesi. Hataccikaṃ viyāti paṭihatappabhaṃ, viya-saddo nipātamattaṃ. Bhagavato hi sarīrappabhāhi abhibhuyyamānā tassa vatthayugassa pabhassaratā nāhosi. Antantenevāti anto anto eva, abbhantarato evāti attho. Tenāha ‘‘bahipanassa pabhā natthī’’ti.

    ‘‘ਪਸਨ੍ਨਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨੇਤਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਭੁਤ੍ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਸੋ ਰੋਗੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦੀਪਿਤੋ। ਦ੍વੀਸੁ ਕਾਲੇਸੁ ਏવਂ ਹੋਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੂਨਂ ਸਮਧਿਗਮਸਮਯਭਾવਤੋ। ਉਪવਤ੍ਤਨੇ ਅਨ੍ਤਰੇਨ ਯਮਕਸਾਲਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪਰਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ।

    ‘‘Pasannarūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti etenetassa āhārassa bhuttappaccayā na so rogoti ayamattho dīpito. Dvīsu kālesu evaṃ hoti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ samadhigamasamayabhāvato. Upavattane antarena yamakasālānanti ettha vattabbaṃ parato āgamissati.

    ੧੯੬. ਸਬ੍ਬਂ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਮੇવ ਅਹੋਸਿ ਅਤਿવਿਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਪਭਸ੍ਸਰਾਯ ਏਕਗ੍ਘਨਾਯ ਭਗવਤੋ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾਯ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ।

    196.Sabbaṃsuvaṇṇavaṇṇameva ahosi ativiya parisuddhāya pabhassarāya ekagghanāya bhagavato sarīrappabhāya nirantaraṃ abhibhūtattā.

    ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇ। ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਦੇਸੇਤਾ। ਪੁਰਤੋવ ਨਿਸੀਦਿ ਓવਾਦਪ੍ਪਟਿਕਰਣਭਾવਤੋ।

    Dhammeti pariyattidhamme. Pavattāti pāvacanabhāvena desetā. Puratova nisīdi ovādappaṭikaraṇabhāvato.

    ੧੯੭. ਦਾਨਾਨਿਸਂਸਸਙ੍ਖਾਤਾ ਲਾਭਾਤਿ વਣ੍ਣਦਾਨਬਲਦਾਨਾਦਿਭੇਦਾ ਦਾਨਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਸਞ੍ਞਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾ ਚ ਲਾਭਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਅਲਾਭਾਤਿ ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਤੁਯ੍ਹਂ ਅਲਾਭਾ, ਲਾਭਾ ਏવ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਭવਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾ। ਸਮ੍ਪਰੇਤਬ੍ਬਤੋ ਪੇਚ੍ਚ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਪਰਾਯੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇ ਪਰਲੋਕੇ ਭવਾ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾ ਚ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾ। ਦਾਨਾਨਿਸਂਸਸਙ੍ਖਾਤਾ ਲਾਭਾਤਿ ਦਾਨਾਨਿਸਂਸਭੂਤਾ ਲਾਭਾ। ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਮਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਸਮਂ ਫਲਂ ਏਤੇਸਂ ਨ ਏਕਦੇਸੇਨਾਤਿ ਸਮਸਮਫਲਾ। ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਤਿ ਤਬ੍ਬਿਸਯਂ ਦਾਨਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਮਾਹ।

    197.Dānānisaṃsasaṅkhātālābhāti vaṇṇadānabaladānādibhedā dānassa ānisaṃsasaññitā diṭṭhadhammikā, samparāyikā ca lābhā icchitabbā. Te alābhāti te sabbe tuyhaṃ alābhā, lābhā eva na honti. Diṭṭheva dhamme paccakkhabhūte imasmiṃyeva attabhāve bhavā diṭṭhadhammikā. Samparetabbato pecca gantabbato ‘‘samparāyo’’ti laddhanāme paraloke bhavā samparāyikā. Diṭṭhadhammikā ca samparāyikā ca diṭṭhadhammikasamparāyikā. Dānānisaṃsasaṅkhātā lābhāti dānānisaṃsabhūtā lābhā. Sabbathā samameva hutvā samaṃ phalaṃ etesaṃ na ekadesenāti samasamaphalā. Piṇḍapātāti tabbisayaṃ dānamayaṃ puññamāha.

    ਯਦਿ ਖੇਤ੍ਤવਸੇਨ ਨੇਸਂ ਸਮਫਲਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਸਤਿਪਿ ਏਕਸਨ੍ਤਾਨਭਾવੇ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਅਰਹਨ੍ਤਭਾવਸਿਦ੍ਧਂ ਨਨੁ ਤੇਸਂ ਖੇਤ੍ਤਂ વਿਸਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਨੁ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮਤਾਯਾਤਿ ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਖਨ੍ਧਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਭਾવੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮਤਾਯ। ‘‘ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਯਥਾ ਪਣੀਤਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਰਿਭੋਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਰੂਪਕਾਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਧਮ੍ਮਕਾਯੋ ਸੁਖੇਨੇવ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿ, ਭੋਜਨਸਪ੍ਪਾਯਸਂਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਏવਂ ਸੁਖੇਨੇવ ਖਨ੍ਧੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜੀਤਿ ਏવਂ ਕਿਲੇਸਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸ੍ਸ, ਖਨ੍ਧਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸ੍ਸ ਚ ਸੁਖਸਿਦ੍ਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਨਂ ਸਮਫਲਤਾ ਜੋਤਿਤਾ। ‘‘ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੀਸੇਨ ਚ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਦਾਨਂ ਜੋਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਸੁਜਾਤਾਯ ‘‘ਇਮਂ ਆਹਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਯ੍ਹਂ ਦੇવਤਾਯ વਣ੍ਣਸੁਖਬਲਾਦਿਗੁਣਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਉਲ਼ਾਰੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਤਦਾ ਅਹੋਸਿ, ਏવਂ ਚੁਨ੍ਦਸ੍ਸਪਿ ਕਮ੍ਮਾਰਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਂ ਆਹਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਭਗવਤੋ વਣ੍ਣਸੁਖਬਲਾਦਿਗੁਣਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਉਲ਼ਾਰੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਨੇਸਂ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਸਮਫਲਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਤਿਪਿ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਦੇવਸਿਕਂ વਲ਼ਞ੍ਜਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾવੇ ਯਥਾ ਪਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਨਦਿવਸੇ ਅਭਿਨવવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਰੂਪਸਤ੍ਤਕਾਦਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੭੦੭ વਿਤ੍ਥਾਰੋ) વਸੇਨ ਚੁਦ੍ਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਨ੍ਨੇਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾਮੁਖੇਨ ਤਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿ, ਏવਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਦਿવਸੇਪਿ ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜੀਤਿ ਏવਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਤਾਯਪਿ ਤੇਸਂ ਸਮਫਲਤਾ। ਚੁਨ੍ਦਸ੍ਸ ਤਾવ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਂ ਉਲ਼ਾਰਤਰਂ ਹੋਤੁ ਭਗવਤੋ ਦਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ, ਸੁਜਾਤਾਯ ਪਨ ਕਥਂ ਦੇવਤਾਯ ਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ? ਏવਂਸਞ੍ਞਿਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਜਾਤਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਪਰਭਾਗੇਤਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ। ਪੁਨ ਅਪਰਭਾਗੇਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਪਰਤੋ। ਧਮ੍ਮਸੀਸਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਮੇ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਮਮ વਸੇਨ ਗਹਿਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Yadi khettavasena nesaṃ samaphalatā adhippetā, satipi ekasantānabhāve puthujjanaarahantabhāvasiddhaṃ nanu tesaṃ khettaṃ visiṭṭhanti dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Parinibbānasamatāyāti kilesaparinibbānakhandhaparinibbānabhāvena parinibbānasamatāya. ‘‘Paribhuñjitvā parinibbuto’’ti etena yathā paṇītapiṇḍapātaparibhogūpatthambhitarūpakāyasannissayo dhammakāyo sukheneva kilese pariccaji, bhojanasappāyasaṃsiddhiyā evaṃ sukheneva khandhe pariccajīti evaṃ kilesapariccāgassa, khandhapariccāgassa ca sukhasiddhinimittatāya ubhinnaṃ piṇḍapātānaṃ samaphalatā jotitā. ‘‘Piṇḍapātasīsena ca piṇḍapātadānaṃ jotita’’nti vutto vāyamattho. Yathā hi sujātāya ‘‘imaṃ āhāraṃ nissāya mayhaṃ devatāya vaṇṇasukhabalādiguṇā sammadeva sampajjeyyu’’nti uḷāro ajjhāsayo tadā ahosi, evaṃ cundassapi kammāraputtassa ‘‘imaṃ āhāraṃ nissāya bhagavato vaṇṇasukhabalādiguṇā sammadeva sampajjeyyu’’nti uḷāro ajjhāsayoti evampi nesaṃ ubhinnaṃ samaphalatā veditabbā. Satipi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattīnaṃ devasikaṃ vaḷañjanasamāpattibhāve yathā pana abhisambujjhanadivase abhinavavipassanaṃ paṭṭhapento rūpasattakādi (visuddhi. ṭī. 2.707 vitthāro) vasena cuddasahākārehi sannetvā mahāvipassanāmukhena tā samāpattiyo samāpajji, evaṃ parinibbānadivasepi sabbā tā samāpajjīti evaṃ samāpattisamatāyapi tesaṃ samaphalatā. Cundassa tāva anussaraṇaṃ uḷārataraṃ hotu bhagavato dinnabhāvena aññathattābhāvato, sujātāya pana kathaṃ devatāya dinnanti? Evaṃsaññibhāvatoti āha ‘‘sujātā cā’’tiādi. Aparabhāgeti abhisambodhito aparabhāge. Puna aparabhāgeti parinibbānato parato. Dhammasīsanti dhammānaṃ matthakabhūtaṃ nibbānaṃ. Me gahitanti mama vasena gahitaṃ. Tenāha ‘‘mayhaṃ kirā’’tiādi.

    ਅਧਿਪਤਿਭਾવੋ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਜੇਟ੍ਠਭਾવਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਕ’’ਨ੍ਤਿ।

    Adhipatibhāvo ādhipateyyanti āha ‘‘jeṭṭhabhāvasaṃvattaniyaka’’nti.

    ਸਂવਰੇਤਿ ਸੀਲਸਂવਰੇ। વੇਰਨ੍ਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਪਞ੍ਚવਿਧਂ વੇਰਂ। ਤਞ੍ਹਿ વੇਰਿਧਮ੍ਮਭਾવਤੋ, વੇਰਹੇਤੁਤਾਯ ਚ ‘‘વੇਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੋਸਲ੍ਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਞਾਣਂ, ਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਸਲੋ ਪਨ ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ। ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਾ ਨਾਮ ਞਾਣਪਾਰਿਪੂਰੀ, ਸਾ ਚ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੋ ਚ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ…ਪੇ॰… ਜਹਾਤੀ’’ਤਿ। ਇਮਂ ਪਾਪਕਂ ਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਦਾਨੇਨ ਤਾવ ਲੋਭਮਚ੍ਛਰਿਯਾਦਿਪਾਪਕਂ, ਸੀਲੇਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਪਾਪਕਂ ਜਹਿਤ੍વਾ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਹਾਯ ਤਤੋ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ, ਤਤੋ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਅਨવਸੇਸਂ ਪਾਪਕਂ ਪਹਾਯ। ਤਥਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਏવ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਖਯਾ ਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਦੇਸਨਾਯ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਚੁਨ੍ਦਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸੀ’’ਤਿ।

    Saṃvareti sīlasaṃvare. Veranti pāṇātipātādipañcavidhaṃ veraṃ. Tañhi veridhammabhāvato, verahetutāya ca ‘‘vera’’nti vuccati. Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena yutto kusaloti āha ‘‘kusalo pana ñāṇasampanno’’ti. Ñāṇasampadā nāma ñāṇapāripūrī, sā ca aggamaggavasena veditabbā, aggamaggo ca niravasesato kilese pajahatīti āha ‘‘ariyamaggena…pe… jahātī’’ti. Imaṃ pāpakaṃ jahitvāti dānena tāva lobhamacchariyādipāpakaṃ, sīlena pāṇātipātādipāpakaṃ jahitvā tadaṅgavasena pahāya tato samathavipassanādhammehi vikkhambhanavasena, tato maggapaṭipāṭiyā samucchedavasena anavasesaṃ pāpakaṃ pahāya. Tathā pahīnattā eva rāgādīnaṃ khayā kilesanibbānena sabbaso kilesavūpasamena nibbuto parinibbutoti saupādisesāya nibbānadhātuyā desanāya kūṭaṃ gaṇhanto ‘‘iti cundassa…pe… sampassamāno udānaṃ udānesī’’ti.

    ਚਤੁਤ੍ਥਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Catutthabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਯਮਕਸਾਲવਣ੍ਣਨਾ

    Yamakasālavaṇṇanā

    ੧੯੮. ਏવਂ ਤਂ ਕੁਸਿਨਾਰਾਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯਥਾ ਅਨੁਰਾਧਪੁਰਸ੍ਸ ਥੂਪਾਰਾਮੋ ਦਕ੍ਖਿਣਪਚ੍ਛਿਮਦਿਸਾਯਂ, ਏવਂ ਤਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਕੁਸਿਨਾਰਾਯ ਦਕ੍ਖਿਣਪਚ੍ਛਿਮਦਿਸਾਯਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤੁਕਾਮਾ ਉਯ੍ਯਾਨਤੋ ਉਪੇਚ੍ਚ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਉਪવਤ੍ਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਸਾਲਪਨ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਠਿਤਂ ਸਾਲવਨਂ। ਅਨ੍ਤਰੇਨਾਤਿ વੇਮਜ੍ਝੇ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਮਞ੍ਚਕਸ੍ਸਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਪਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਮਞ੍ਚਕਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ…ਪੇ॰… ਏਕੋ ਪਾਦਭਾਗਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨ੍ਤਰੇਨ ਯਮਕਸਾਲਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤ੍વਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਆਸਤ੍ਤવਿਟਪਸਾਖਤਾਯ ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤ੍વਾ વਿਯ। ‘‘ਠਿਤਸਾਖਾ’’ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਯਂ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਉਤ੍ਤਰਸੀਸਕਂ ਮਞ੍ਚਕਂ ਪਞ੍ਞਪੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਚ੍ਛਿਮਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠੁਂ ਆਗਤਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਦਟ੍ਠੁਂ ਯੋਗ੍ਯਤਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਉਤ੍ਤਰਦਿਸਾવਿਲੋਕਨਮੁਖਂ ਪੁਬ੍ਬਦਿਸਾਸੀਸਕਂ ਕਤ੍વਾ ਮਞ੍ਚਕਂ ਪਞ੍ਞਪੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ।

    198.Evaṃtaṃ kusinārāyaṃ hotīti yathā anurādhapurassa thūpārāmo dakkhiṇapacchimadisāyaṃ, evaṃ taṃ uyyānaṃ kusinārāya dakkhiṇapacchimadisāyaṃ hoti. Tasmāti yasmā nagaraṃ pavisitukāmā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti vuccati, taṃ sālapantibhāvena ṭhitaṃ sālavanaṃ. Antarenāti vemajjhe. Tassa kira mañcakassāti tattha paññapiyamānassa tassa mañcakassa. Tatrāpi…pe… eko pādabhāgassa, tasmā ‘‘antarena yamakasālāna’’nti vuttaṃ. Saṃsibbitvāti aññamaññaāsattaviṭapasākhatāya saṃsibbitvā viya. ‘‘Ṭhitasākhā’’tipi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘uttarasīsakaṃ mañcakaṃ paññapehī’’ti vuttaṃ, taṃ pacchimadassanaṃ daṭṭhuṃ āgatānaṃ devatānaṃ daṭṭhuṃ yogyatāvasena vuttaṃ. Keci pana ‘‘uttaradisāvilokanamukhaṃ pubbadisāsīsakaṃ katvā mañcakaṃ paññapehīti attho’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ.

    ਏਤੇ ਨਾਗਾਨਮੁਤ੍ਤਮਾਤਿ ਏਤੇ ਗੋਤ੍ਤਤੋ ਗੋਚਰਿਆਦਿਨਾਮਕਾ ਹਤ੍ਥਿਨਾਗੇਸੁ ਬਲੇਨ ਸੇਟ੍ਠਤਮਾ। ਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੮) ਪਨ ਕੇਚਿ ਹਤ੍ਥਿਨੋ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਆਗਤਾ, ਸੋ ਪਨ ਨੇਸਂ ਨਾਮਮਤ੍ਤਕਤੋ ਭੇਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Ete nāgānamuttamāti ete gottato gocariādināmakā hatthināgesu balena seṭṭhatamā. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.148) pana keci hatthino ito aññathā āgatā, so pana nesaṃ nāmamattakato bhedo daṭṭhabbo.

    ਪਰਿਭੁਤ੍ਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ…ਪੇ॰… ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਗਤਂ, ‘‘ਨ ਪਨ ਪਰਿਭੁਤ੍ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਚਙ੍ਗવਾਰੇਤਿ ਊਮਿਯਂ। ਕਤੋਕਾਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯਥਾਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ ਰੋਗੋ ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਅਭਿਮਦ੍ਦਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਕਪ੍ਪਂ, ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ વਾ ਠਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਏવ, ਤਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਠਾਨੇ ਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੇ ਓਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਅਦਾਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਯਾ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿਯੇવ।

    Paribhuttakālato paṭṭhāya…pe… parikkhayaṃ gataṃ, ‘‘na pana paribhuttappaccayā’’ti heṭṭhā vuttanayeneva attho daṭṭhabbo. Caṅgavāreti ūmiyaṃ. Katokāsassa kammassa vasena yathāsamuṭṭhito rogo ārogyaṃ abhimaddatīti katvā etamatthaṃ dassento ‘‘viyā’’ti vuttaṃ. Yasmā bhagavā heṭṭhā vuttanayena kappaṃ, kappāvasesaṃ vā ṭhātuṃ samattho eva, tattakaṃ kālaṃ ṭhāne payojanābhāvato āyusaṅkhāre ossajjitvā tādisassa kammassa okāsaṃ adāsi, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘viyā’’tipi vattuṃ yujjatiyeva.

    ਕੁਸਲਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਏવਂ ਮਹਪ੍ਫਲਂ, ਏવਂ ਮਹਾਨਿਸਂਸਂ, ਮਹਾਨੁਭਾવਞ੍ਚ ਤਂ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ।

    Kusalaṃ kātabbaṃ maññissanti ‘‘evaṃ mahapphalaṃ, evaṃ mahānisaṃsaṃ, mahānubhāvañca taṃ kusala’’nti.

    ਏਕਸ੍ਸਾਪਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖવੂਪਸਮੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਗਰੁਤਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ ਅਤਿਦੁਲ੍ਲਭਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਮਾਗਣ੍ਡਿਯਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੪੧) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ।

    Ekassāpi sattassa vaṭṭadukkhavūpasamo buddhānaṃ garutaro hutvā upaṭṭhāti atidullabhabhāvato, tasmā ‘‘aparampi passatī’’tiādi vuttaṃ, svāyamattho māgaṇḍiyasuttena (su. ni. 841) dīpetabbo.

    ਤਤਿਯਂ ਪਨ ਕਾਰਣਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਅਨਤ੍ਥਪਰਿਹਰਣਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ‘‘ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Tatiyaṃ pana kāraṇaṃ sattānaṃ uppajjanakaanatthapariharaṇanti taṃ dassento puna ‘‘aparampi passatī’’tiādimāha.

    ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਸਯਨਂ ਸੇਯ੍ਯਾ, ਸੀਹਸ੍ਸ વਿਯ ਸੇਯ੍ਯਾ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾ, ਤਂ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਂ। ਅਥ વਾ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਸੇਯ੍ਯਂ, ਯਦਿਦਂ ਅਤ੍ਥਦ੍વਯਂ ਪਰਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ।

    Sīhaseyyanti. Ettha sayanaṃ seyyā, sīhassa viya seyyā sīhaseyyā, taṃ sīhaseyyaṃ. Atha vā sīhaseyyanti seṭṭhaseyyaṃ, yadidaṃ atthadvayaṃ parato āgamissati.

    ‘‘વਾਮੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ ਕਾਮਭੋਗਿਸੇਯ੍ਯਾ, ਦਕ੍ਖਿਣਪਸ੍ਸੇਨ ਸਯਾਨੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ਦਕ੍ਖਿਣਹਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਰੀਰਗ੍ਗਹਣਾਦਿਯੋਗਕ੍ਖਮਤੋ, ਪੁਰਿਸવਸੇਨ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Vāmena passena sentī’’ti evaṃ vuttā kāmabhogiseyyā,dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi dakkhiṇahatthassa sarīraggahaṇādiyogakkhamato, purisavasena cetaṃ vuttaṃ.

    ਏਕੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸਯਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ।

    Ekenapassena sayituṃ na sakkonti dukkhuppattito.

    ਅਯਂ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਯਂ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾ। ‘‘ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੀਹਸ੍ਸ ਅਭੀਰੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਭੀਰੁਕਾ ਹਿ ਸੇਸਮਿਗਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਸਯਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਾਸਪੁਬ੍ਬਕਂ ਯਥਾ ਤਥਾ ਸਯਨ੍ਤਿ, ਸੀਹੋ ਪਨ ਅਭੀਰੁਭਾવਤੋ ਸਤੋਕਾਰੀ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਯ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾવ ਸਯਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਰਿਮਪਾਦੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਦਕ੍ਖਿਣੇ ਪੁਰਿਮਪਾਦੇ વਾਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਪਾਦਸ੍ਸ ਠਪਨવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਪੁਰਿਮਪਾਦੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਪਚ੍ਛਿਮਪਾਦੇਤਿ ਦ੍વੇ ਪਚ੍ਛਿਮਪਾਦੇ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਇਧਾਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਪਾਦਟ੍ਠਪਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਠਿਤੋਕਾਸਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਂ ਅਭੀਰੁਭਾવੇਨੇવ। ‘‘ਸੀਸਂ ਪਨ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸੀਹਕਿਰਿਯਾ ਅਨੁਤ੍ਰਾਸਪਬੁਜ੍ਝਨਂ વਿਯ ਅਭੀਰੁਭਾવਸਿਦ੍ਧਾ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੀਹવਿਜਮ੍ਭਿਤવਿਜਮ੍ਭਨਂ ਅਤਿવੇਲਂ ਏਕਾਕਾਰੇਨ ਠਪਿਤਾਨਂ ਸਰੀਰਾવਯવਾਨਂ ਗਮਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾਸੁ ਯੋਗ੍ਯਭਾવਾਪਾਦਨਤ੍ਥਂ। ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸੀਹਨਾਦਨਦਨਂ ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖਮਿਗਜਾਤਪਰਿਹਰਣਤ੍ਥਂ।

    Ayaṃ sīhaseyyāti ayaṃ evaṃ vuttā sīhaseyyā. ‘‘Tejussadattā’’ti iminā sīhassa abhīrubhāvaṃ dasseti. Bhīrukā hi sesamigā attano āsayaṃ pavisitvā santāsapubbakaṃ yathā tathā sayanti, sīho pana abhīrubhāvato satokārī bhikkhu viya satiṃ upaṭṭhāpetvāva sayati. Tenāha ‘‘purimapāde’’tiādi. Dakkhiṇe purimapāde vāmassa purimapādassa ṭhapanavasena dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā. Pacchimapādeti dve pacchimapāde. Vuttanayeneva idhāpi ekasmiṃ ṭhāne pādaṭṭhapanaṃ veditabbaṃ, ṭhitokāsasallakkhaṇaṃ abhīrubhāveneva. ‘‘Sīsaṃ pana ukkhipitvā’’tiādinā vuttā sīhakiriyā anutrāsapabujjhanaṃ viya abhīrubhāvasiddhā dhammatāvasenevāti veditabbā. Sīhavijambhitavijambhanaṃ ativelaṃ ekākārena ṭhapitānaṃ sarīrāvayavānaṃ gamanādikiriyāsu yogyabhāvāpādanatthaṃ. Tikkhattuṃ sīhanādanadanaṃ appesakkhamigajātapariharaṇatthaṃ.

    ਸੇਤਿ ਅਬ੍ਯਾવਟਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸੇਯ੍ਯਾ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਸੇਯ੍ਯਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸੇਯ੍ਯਾ। ਕਿਂ ਪਨ ਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ? ਆਨਾਪਾਨਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ, ਤਤੋ ਹਿ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੋ ਜਾਤੋਤਿ। ‘‘ਤਯਿਦਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ, ਨ ਸੇਯ੍ਯਾ, ਤਥਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ‘ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਾ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾ ਭਗવਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੯) વਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕਿਯਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਤਥਾਗਤਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲਿਕਾવ ਤਥਾਗਤਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਚ ਭਗવਾ ਲੋਕਿਯਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਜ੍ਜਨਬਹੁਲੋ વਿਹਾਸਿ। ਅਗ੍ਗਫਲવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦੁਪਗਮਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸੇਯ੍ਯਾ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਹੋਤਿ, ਸਾ ਚ ਨੇਸਂ ਪਠਮਜਾਤਿਸਮਨ੍વਯਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯવੁਤ੍ਤਿਕਾ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਅਰਿਯਜਾਤਿਸਮਨ੍વਯਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯવੁਤ੍ਤਿਕਂ ਅਗ੍ਗਫਲਭੂਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ‘‘ਤਥਾਗਤਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾ ਨਾਮ ਸੇਟ੍ਠਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।

    Seti abyāvaṭabhāvena pavattati etthāti seyyā, catutthajjhānameva seyyā catutthajjhānaseyyā. Kiṃ pana taṃ catutthajjhānanti? Ānāpānacatutthajjhānaṃ, tato hi vuṭṭhahitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā bhagavā anukkamena aggamaggaṃ adhigantvā tathāgato jātoti. ‘‘Tayidaṃ padaṭṭhānaṃ nāma, na seyyā, tathāpi yasmā ‘catutthajjhānā vuṭṭhahitvā samanantarā bhagavā parinibbāyī’ti (dī. ni. 2.219) vakkhati, tasmā lokiyacatutthajjhānasamāpatti eva tathāgataseyyā’’ti keci, evaṃ sati parinibbānakālikāva tathāgataseyyāti āpajjati, na ca bhagavā lokiyacatutthajjhānasamāpajjanabahulo vihāsi. Aggaphalavasena pavattaṃ panettha catutthajjhānaṃ veditabbaṃ. Tattha yathā sattānaṃ niddupagamanalakkhaṇā seyyā bhavaṅgacittavasena hoti, sā ca nesaṃ paṭhamajātisamanvayā yebhuyyavuttikā, evaṃ bhagavato ariyajātisamanvayaṃ yebhuyyavuttikaṃ aggaphalabhūtaṃ catutthajjhānaṃ ‘‘tathāgataseyyā’’ti veditabbaṃ. Sīhaseyyā nāma seṭṭhaseyyāti āha ‘‘uttamaseyyā’’ti.

    ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਉਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨੁਟ੍ਠਾਨਾ, ਸੇਯ੍ਯਾ, ਤਂ ਅਨੁਟ੍ਠਾਨਸੇਯ੍ਯਂ। ‘‘ਇਤੋ ਉਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਉਟ੍ਠਾਨਸਞ੍ਞਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਟ੍ਠਾਨਸੇਯ੍ਯੁਪਗਮਨੇ। ਕਾਯવਸੇਨ ਅਨੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਨ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ, ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਚ ਅਨੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਨਿਦ੍ਦੁਪਗਮਨਨ੍ਤਿ ਤਦਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਿਦ੍ਦਾવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੁਪਗਮਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ।

    Natthi etissā uṭṭhānanti anuṭṭhānā, seyyā, taṃ anuṭṭhānaseyyaṃ. ‘‘Ito uṭṭhahissāmī’’ti manasikārassa abhāvato ‘‘uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā’’ti na vuttaṃ.Etthāti etasmiṃ anuṭṭhānaseyyupagamane. Kāyavasena anuṭṭhānaṃ, na cittavasena, cittavasena ca anuṭṭhānaṃ nāma niddupagamananti tadabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niddāvasenā’’tiādi vuttaṃ. Bhavaṅgassāti niddupagamanalakkhaṇassa bhavaṅgassa.

    ਸਬ੍ਬਪਾਲਿਫੁਲ੍ਲਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ વਿਕਸਨવਸੇਨ ਫੁਲ੍ਲਾ, ਨ ਏਕਦੇਸવਿਕਸਨવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪੁਪ੍ਫਿਤਾ’’ਤਿ। ਏਕਚ੍ਛਨ੍ਨਾਤਿ ਸਮ੍ਫੁਲ੍ਲਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਏਕਾਕਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥੇવ ਛਾਦਿਤਾ। ਉਲ੍ਲੋਕਪਦੁਮਾਨੀਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾਨਿ વਿਯ ਤਿਟ੍ਠਨਪਦੁਮਾਨਿ। ਮੋਰਪਿਞ੍ਛਕਲਾਪੋ વਿਯ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਪੁਪ੍ਫਸਞ੍ਛਾਦਿਤਤ੍ਤਾ।

    Sabbapāliphullāti sabbatthakameva vikasanavasena phullā, na ekadesavikasanavasena. Tenāha ‘‘sabbe samantato pupphitā’’ti. Ekacchannāti samphullapupphehi ekākārena sabbattheva chāditā. Ullokapadumānīti heṭṭhā olokentāni viya tiṭṭhanapadumāni. Morapiñchakalāpo viya pañcavaṇṇapupphasañchāditattā.

    ਨਨ੍ਦਪੋਕ੍ਖਰਣੀਸਮ੍ਭવਾਨੀਤਿ ਨਨ੍ਦਪੋਕ੍ਖਰਣੀਤੀਰਸਮ੍ਭવਾਨਿ। ਮਹਾਤੁਮ੍ਬਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਲ਼੍ਹਕਮਤ੍ਤਂ। ਪવਿਟ੍ਠਾਨੀਤਿ ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਸਰੀਰਮੇવ ਓਕਿਰਨ੍ਤੀਤਿ ਸਰੀਰਮੇવ ਅਜ੍ਝੋਕਿਰਨ੍ਤਿ।

    Nandapokkharaṇīsambhavānīti nandapokkharaṇītīrasambhavāni. Mahātumbamattanti āḷhakamattaṃ. Paviṭṭhānīti khittāni. Sarīrameva okirantīti sarīrameva ajjhokiranti.

    ਦੇવਤਾਨਂ ਉਪਕਪ੍ਪਨਚਨ੍ਦਨਚੁਣ੍ਣਾਨੀਤਿ ਸਟ੍ਠਿਪਿ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਿ ਯੋਜਨਾਨਿ વਾਯਨਕਸੇਤવਣ੍ਣਚਨ੍ਦਨਚੁਣ੍ਣਾਨਿ। ਦਿਬ੍ਬਗਨ੍ਧਜਾਲਚੁਣ੍ਣਾਨੀਤਿ ਦਿਬ੍ਬਗਨ੍ਧਦਿਬ੍ਬਚੁਣ੍ਣਾਨਿ। ਹਰਿਤਾਲਅਞ੍ਜਨਚੁਣ੍ਣਾਦੀਨਿਪਿ ਦਿਬ੍ਬਾਨਿ ਪਰਮਸੁਗਨ੍ਧਾਨਿ ਏવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਦਿਬ੍ਬਗਨ੍ਧવਾਸવਿਕਤਿਯੋ’’ਤਿ।

    Devatānaṃupakappanacandanacuṇṇānīti saṭṭhipi paññāsampi yojanāni vāyanakasetavaṇṇacandanacuṇṇāni. Dibbagandhajālacuṇṇānīti dibbagandhadibbacuṇṇāni. Haritālaañjanacuṇṇādīnipi dibbāni paramasugandhāni evāti veditabbāni. Tenevāha ‘‘sabbadibbagandhavāsavikatiyo’’ti.

    ਏਕਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ વਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਮਹਾਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਕਾਲੇ વਿਯ।

    Ekacakkavāḷe sannipatitvā antalikkhe vajjanti mahābhinikkhamanakāle viya.

    ਤਾਤਿ ਦੇવਤਾ। ਗਨ੍ਥਮਾਨਾ વਾਤਿ ਮਾਲਂ ਰਚਨ੍ਤਿਯੋ ਏવ। ਅਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਾ વਾਤਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਪਰਿਯੋਸਿਤਾ ਏવ। ਹਤ੍ਥੇਨ ਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਰਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਂ। ਗੀવਾਯ ਗੀવਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਠਗਾਹવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੀવਾਯ ਪਰਸ੍ਸ ਗੀવਂ। ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਆਮਸਿਤ੍વਾ। ਮਹਾਯਸੋ ਮਹਾਯਸੋਤਿ ਆਮੇਡਿਤવਸੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਆਲਾਪવਚਨਂ।

    Tāti devatā. Ganthamānā vāti mālaṃ racantiyo eva. Apariniṭṭhitā vāti yathādhippāyaṃ pariyositā eva. Hatthena hatthanti attano hatthena parassa hatthaṃ. Gīvāya gīvanti kaṇṭhagāhavasena attano gīvāya parassa gīvaṃ. Gahetvāti āmasitvā. Mahāyaso mahāyasoti āmeḍitavasena aññamaññaṃ ālāpavacanaṃ.

    ੧੯੯. ਮਹਨ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਹਨ੍ਤਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪੂਜਾਸਕ੍ਕਾਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਦਿਸ੍વਾ।

    199.Mahantaṃ ussāhanti tathāgatassa pūjāsakkāravasena pavattiyamānaṃ mahantaṃ ussāhaṃ disvā.

    ਸਾਯੇવ ਪਨ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾ ਏવ। ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨવવਿਧਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਤ੍ਤਾ।

    Sāyevapana paṭipadāti pubbabhāgapaṭipadā eva. Anucchavikattāti adhigantabbassa navavidhalokuttaradhammassa anurūpattā.

    ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਚਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਮਾਹ। ਆਚਾਰਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਚਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਂ। ਯਾવ ਗੋਤ੍ਰਭੁਤੋਤਿ ਯਾવ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ, ਤਾવ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਦਾ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਦਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ, ਅਨ੍વਯਤੋ ਚ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਿਨਕਾਲ਼ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਜਿਨਮਹਾવਡ੍ਢਕਿਨਾ ਠਪਿਤਂ વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਗਹੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਕਾਲ਼ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਮਰਿਯਾਦਂ, ਉਪਾਸਕੋਪਾਸਿਕਾવਾਰੇਸੁ ‘‘ਗਨ੍ਧਪੂਜਂ ਮਾਲਾਪੂਜਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਚਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਪਕ੍ਖੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਮ੍ਪਿ ਤਥਾਕਰਣਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਮੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Sīlanti cārittasīlamāha. Ācārapaññattīti cārittasīlaṃ. Yāva gotrabhutoti yāva gotrabhuñāṇaṃ, tāva pavattetabbā samathavipassanā sammāpaṭipadā. Idāni taṃ sammāpaṭipadaṃ byatirekato, anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Jinakāḷasuttanti jinamahāvaḍḍhakinā ṭhapitaṃ vajjetabbagahetabbadhammasandassanakāḷasuttaṃ sikkhāpadamariyādaṃ, upāsakopāsikāvāresu ‘‘gandhapūjaṃ mālāpūjaṃ karotī’’ti vacanaṃ cārittasīlapakkhe ṭhapetvā karaṇaṃ sandhāya vuttaṃ, tena bhikkhubhikkhunīnampi tathākaraṇaṃ anuññātamevāti daṭṭhabbaṃ.

    ਅਯਞ੍ਹੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।

    Ayañhīti dhammānudhammapaṭipadaṃ sandhāya vadati.

    ਉਪવਾਣਤ੍ਥੇਰવਣ੍ਣਨਾ

    Upavāṇattheravaṇṇanā

    ੨੦੦. ਅਪਨੇਸੀਤਿ ਠਿਤਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਯਥਾ ਅਪਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮਕਾਸਿ, ਨ ਪਨ ਨਿਬ੍ਭਚ੍ਛਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਨਨ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿ। વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਾ વਾਤਿ ਸਮਚਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾਯਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭) વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਾ ਏવ। ਆવਾਰੇਨ੍ਤੋਤਿ ਛਾਦੇਨ੍ਤੋ।

    200.Apanesīti ṭhitappadesato yathā apagacchati, evamakāsi, na pana nibbhacchi. Tenāha ‘‘ānando’’tiādi. Vuttasadisā vāti samacittapariyāyadesanāyaṃ (a. ni. 2.37) vuttasadisā eva. Āvārentoti chādento.

    ਯਸ੍ਮਾ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚੇਤਿਯੇ ਆਰਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਥੇਰੋવ ਤੇਜੁਸ੍ਸਦੋ, ਨ ਅਞ੍ਞੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜਨਾ।

    Yasmā kassapassabuddhassa cetiye ārakkhadevatā ahosi, tasmā therova tejussado, na aññe arahantoti ānetvā yojanā.

    ਇਦਾਨਿ ਆਗਮਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਿਮ੍ਹਿ ਕਿਰ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ‘‘ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾ ਦੇવਤਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਗੋਬਲੀਬਦ੍ਦਞਾਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਤਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ।

    Idāni āgamanato paṭṭhāya tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘vipassimhi kira sammāsambuddhe’’tiādi āraddhaṃ. ‘‘Cātumahārājikā devatā’’ti idaṃ gobalībaddañāyena gahetabbaṃ bhummadevatādīnampi tappariyāpannattā. Tesaṃ manussānaṃ.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਚੇਤਿਯੇ।

    Tatthāti kassapassa bhagavato cetiye.

    ੨੦੧. ਅਧਿવਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਰੋਚੇਨ੍ਤਿ।

    201.Adhivāsentīti rocenti.

    ਛਿਨ੍ਨਪਾਤੋ વਿਯ ਛਿਨ੍ਨਪਾਤੋ, ਤਂ ਛਿਨ੍ਨਪਾਤਂ, ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਯਂ। ਆવਟ੍ਟਨ੍ਤੀਤਿ ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਤਾ, ਤਤੋ ਕਤਿਪਯਰਤਨਟ੍ਠਾਨਂ વਟ੍ਟਨવਸੇਨੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਨ ਯਥਾਪਤਿਤਮੇવ ਠਾਨਂ વਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆવਟ੍ਟਨ੍ਤਿਯੋ ਪਤਿਤਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। વਿવਟ੍ਟਨ੍ਤੀਤਿ ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਤਾ, ਤਤੋ વਿਨਿવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਤਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਰਭਾਗਂ વਟ੍ਟਮਾਨਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਪੁਰਤੋ વਟ੍ਟਨਂ ਆવਟ੍ਟਨਂ, ਇਤਰਂ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ વਿવਟ੍ਟਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੇવਤਾ ਧਾਰੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਉਦਕਂ વਿਯ ਓਸੀਦਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਪਕਤਿਪਥવਿਯਂ। ਦੇવਤਾ ਓਸੀਦਨ੍ਤਿ ਧਾਤੂਨਂ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਾਲਭਾવਤੋ। ਪਥવਿਯਂ ਪਥવਿਂ ਮਾਪੇਸੁਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਪਥવਿਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਂ ਧਾਰੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਇਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਥવਿਂ ਮਾਪੇਸੁਂ।

    Chinnapāto viya chinnapāto, taṃ chinnapātaṃ, bhāvanapuṃsakaniddeso yaṃ. Āvaṭṭantīti abhimukhabhāvena vaṭṭanti. Yattha patitā, tato katipayaratanaṭṭhānaṃ vaṭṭanavaseneva gantvā puna yathāpatitameva ṭhānaṃ vaṭṭanavasena āgacchanti. Tenāha ‘‘āvaṭṭantiyopatitaṭṭhānameva āgacchantī’’ti. Vivaṭṭantīti yattha patitā, tato vinivaṭṭanti. Tenāha ‘‘patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchantī’’ti. Purato vaṭṭanaṃ āvaṭṭanaṃ, itaraṃ tividhampi vivaṭṭananti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Devatā dhāretuṃ na sakkoti udakaṃ viya osīdanato. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Tatthāti pakatipathaviyaṃ. Devatā osīdanti dhātūnaṃ saṇhasukhumālabhāvato. Pathaviyaṃpathaviṃ māpesunti pakatipathaviyaṃ attano sarīraṃ dhāretuṃ samatthaṃ iddhānubhāvena pathaviṃ māpesuṃ.

    ਕਾਮਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇ ਅਸਤਿਪਿ ਏਕਚ੍ਚੋ ਰਾਗੋ ਹੋਤਿਯੇવ, ਰਾਗੇ ਪਨ ਅਸਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏવਾਤਿ ਤਦੇਕਟ੍ਠਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘વੀਤਰਾਗਾਤਿ ਪਹੀਨਦੋਮਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਸਿਲਾਥਮ੍ਭਸਦਿਸਾ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਤਾਯ।

    Kāmaṃ domanasse asatipi ekacco rāgo hotiyeva, rāge pana asati domanassassa asambhavo evāti tadekaṭṭhabhāvatoti āha ‘‘vītarāgāti pahīnadomanassā’’ti. Silāthambhasadisā iṭṭhāniṭṭhesu nibbikāratāya.

    ਚਤੁਸਂવੇਜਨੀਯਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾ

    Catusaṃvejanīyaṭṭhānavaṇṇanā

    ੨੦੨. ਅਪਾਰਗਙ੍ਗਾਯਾਤਿ ਗਙ੍ਗਾਯ ਓਰਮ੍ਭਾਗੇ। ‘‘ਸਙ੍ਕਾਰਛਡ੍ਡਕਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਿਯੋ ਗਹੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨੇ વਤ੍ਤਕਰਣਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ‘‘ਏવਂ ਦ੍વੀਸੁ ਕਾਲੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਧਿਗਤਂ।

    202.Apāragaṅgāyāti gaṅgāya orambhāge. ‘‘Saṅkārachaḍḍakasammajjaniyo gahetvā’’tiādi attano attano vasanaṭṭhāne vattakaraṇākāradassanaṃ. ‘‘Evaṃ dvīsu kālesū’’tiādi nidassanatthaṃ paccāmasanaṃ, taṃ heṭṭhā adhigataṃ.

    ਕਮ੍ਮਸਾਧਨੋ ਸਮ੍ਭਾવਨਤ੍ਥੋ ਭਾવਨੀਯ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਨਸਾ ਭਾવਿਤੇ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੇ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਨ ਭਾવਨਂ, વਡ੍ਢਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪਹਾਨਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੇ વਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Kammasādhano sambhāvanattho bhāvanīya-saddoti āha ‘‘manasā bhāvite sambhāvite’’ti. Dutiyavikappe pana bhāvanaṃ, vaḍḍhanañca paṭipakkhapahānatoti āha ‘‘ye vā’’tiādi.

    ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਨ ਕਮ੍ਮਫਲਸਦ੍ਧਾਮਤ੍ਤੇਨ। ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਦਾ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਫਲੇਨ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਤ੍ਤਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਂવੇਗੋ ਨਾਮ ਸਹੋਤ੍ਤਪ੍ਪਞਾਣਂ, ਅਭਿਜਾਤਿਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿਪਿ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੂਨਿ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਂવੇਗਜਨਕਾਨੀ’’ਤਿ।

    Buddhādīsu tīsu vatthūsu pasannacittassa, na kammaphalasaddhāmattena. Sā cassa saddhāsampadā evaṃ veditabbāti phalena hetuṃ dassento ‘‘vattasampannassā’’ti āha. Saṃvego nāma sahottappañāṇaṃ, abhijātiṭṭhānādīnipi tassa uppattihetūni bhavantīti āha ‘‘saṃvegajanakānī’’ti.

    ਚੇਤਿਯਪੂਜਨਤ੍ਥਂ ਚਾਰਿਕਾ ਚੇਤਿਯਚਾਰਿਕਾ। ਸਗ੍ਗੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯੇવ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਕੁਸਲਚੇਤਨਾਯ ਸਗ੍ਗਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਭਾવਤੋ।

    Cetiyapūjanatthaṃ cārikā cetiyacārikā. Sagge patiṭṭhahissantiyeva buddhaguṇārammaṇāya kusalacetanāya saggasaṃvattaniyabhāvato.

    ਆਨਨ੍ਦਪੁਚ੍ਛਾਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ānandapucchākathāvaṇṇanā

    ੨੦੩. ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਮਾਤੁਗਾਮੇ। ਅਯਂ ਉਤ੍ਤਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ, ਦਸ੍ਸਨਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਾਨਂ। ਲੋਭੋਤਿ ਕਾਮਰਾਗੋ। ਚਿਤ੍ਤਚਲਨਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰੋ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖੋਭੋ। ਮੁਰੁਮੁਰਾਪੇਤ੍વਾਤਿ ਸਅਟ੍ਠਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਖਾਦਨੇ ਅਨੁਰવਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਪਰਿਮਿਤਂ ਕਾਲਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਭવਨਂ ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਾਨੁਭવਨਂ। વਿਸ੍ਸਾਸੋਤਿ વਿਸਙ੍ਗੋ ਘਟ੍ਟਨਾਭਾવੋ। ਓਤਾਰੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ। ਅਸਿਹਤ੍ਥੇਨ વੇਰੀਪੁਰਿਸੇਨ, ਪਿਸਾਚੇਨਾਪਿ ਖਾਦਿਤੁਕਾਮੇਨ। ਆਸੀਦੇਤਿ ਅਕ੍ਕਮਨਾਦਿવਸੇਨ ਬਾਧੇਯ੍ਯ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ। ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਹਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਆਮਿਸਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਦਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਸਤੀਤਿ વਾ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਬ੍ਬਾ।

    203.Etthāti mātugāme. Ayaṃ uttamā paṭipatti,yadidaṃ adassanaṃ, dassanamūlakattā tappaccayānaṃ sabbānatthānaṃ. Lobhoti kāmarāgo. Cittacalanā paṭipattiantarāyakaro cittakkhobho. Murumurāpetvāti saaṭṭhikaṃ katvā khādane anuravadassanaṃ. Aparimitaṃ kālaṃ dukkhānubhavanaṃ aparicchinnadukkhānubhavanaṃ. Vissāsoti visaṅgo ghaṭṭanābhāvo. Otāroti tattha cittassa anuppaveso. Asihatthena verīpurisena, pisācenāpi khāditukāmena. Āsīdeti akkamanādivasena bādheyya. Assāti mātugāmassa. Pabbajitehi kattabbakammanti āmisapaṭiggahaṇādi pabbajitehi kātabbaṃ kammaṃ. Satīti vā kāyagatāsati upaṭṭhāpetabbā.

    ੨੦੪. ਅਤਨ੍ਤਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਅਭਾਰવਹਾ। ਪੇਸਿਤਚਿਤ੍ਤਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤਿ ਪੇਸਿਤਚਿਤ੍ਤਾ।

    204.Atantibaddhāti abhāravahā. Pesitacittāti nibbānaṃ pati pesitacittā.

    ੨੦੫. વਿਹਤੇਨਾਤਿ ਕਪ੍ਪਾਸવਿਹਨਨਧਨੁਨਾ ਪਬ੍ਬਜਟਾਨਂ વਿਜਟਨવਸੇਨ ਹਤੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੁਪੋਥਿਤੇਨਾ’’ਤਿ, ਅਸਙ੍ਕਰਣવਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪੋਥਿਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਦਸ੍ਸਨੀਯਸਂવੇਜਨੀਯਟ੍ਠਾਨਕਿਤ੍ਤਨੇਨ ਚ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥਿਤਂ।

    205.Vihatenāti kappāsavihananadhanunā pabbajaṭānaṃ vijaṭanavasena hatena. Tenāha ‘‘supothitenā’’ti, asaṅkaraṇavasena suṭṭhu pothitenāti attho, dassanīyasaṃvejanīyaṭṭhānakittanena ca vasanaṭṭhānaṃ kathitaṃ.

    ਆਨਨ੍ਦਅਚ੍ਛਰਿਯਧਮ੍ਮવਣ੍ਣਨਾ

    Ānandaacchariyadhammavaṇṇanā

    ੨੦੭. ਥੇਰਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਆਮਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਅਦਿਸ੍વਾ ਆવਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਥੇਰਸ੍ਸ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਂ, ਪવਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਞਤ੍વਾ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ।

    207.Theraṃ adisvā āmantesīti tattha adisvā āvajjanto therassa ṭhitaṭṭhānaṃ, pavattiñca ñatvā āmantesi.

    ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹਿਤਭਾવੋ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਹਿਤવੁਦ੍ਧਿਯਾ ਕਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਸੁਖਭਾવੋ ਕਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਾਭਾવੋ, ਚੇਤਸਿਕਸੁਖਭਾવੋ ਚੇਤਸਿਕਸੁਖਸਮੁਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੁਖਸੋਮਨਸ੍ਸੇਨੇવ ਕਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਆવਿਰਹੋવਿਭਾਗਤੋ ਅਦ੍વਯਭਾવਤੋ ਅਦ੍વਯੇਨਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਥੁ ਖੇਤ੍ਤਭਾવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਮਿਦ’’ਨ੍ਤਿ ਪਮਾਣਂ ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਪਮਾਣવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Kāyakammassa hitabhāvo hitajjhāsayena pavattitattāti āha ‘‘hitavuddhiyā katenā’’ti. Sukhabhāvo kāyikadukkhābhāvo, cetasikasukhabhāvo cetasikasukhasamuṭṭhitattā cāti vuttaṃ ‘‘sukhasomanasseneva katenā’’ti. Āvirahovibhāgato advayabhāvato advayenāti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Satthu khettabhāvasampattiyā, therassa ajjhāsayasampattiyā ca ‘‘ettakamida’’nti pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyatāya pamāṇavirahitattā tassa kammassāti āha ‘‘cakkavāḷampī’’tiādi.

    ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਓਦਿਸ੍ਸਕਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਯ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇਨ। વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਂ ਕਤਂ ਉਪਚਿਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਤਪੁਞ੍ਞੋ, ਅਰਹਤ੍ਤਾਧਿਗਮਾਯ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਨੀਹਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਸੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ।

    Evaṃ pavattitenāti evaṃ odissakamettābhāvanāya vasena pavattitena. Vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ kataṃ upacitaṃ puññaṃ etenāti katapuñño, arahattādhigamāya katādhikāroti attho. Tenāha ‘‘abhinīhārasampannosīti dassetī’’ti.

    ੨੦੮. ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਙ੍ਕੁਚਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਮਹਾਪਥવਿਂ ਪਤ੍ਥਰਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਪਟਿਸਂਹਟਂ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਆਕਾਸਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਚਤੁਸਟ੍ਠਾਧਿਕਯੋਜਨਸਤਸਹਸ੍ਸੁਬ੍ਬੇਧਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਗਿਰਿਂ ਅਧੋ ਓਸਾਰੇਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਾਧਿਕਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨਸਤਸਹਸ੍ਸੁਬ੍ਬੇਧਂ ਸਿਨੇਰੁਂ ਉਕ੍ਖਿਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਸਤਯੋਜਨਾਯਾਮવਿਤ੍ਥਾਰਂ ਮਹਾਜਮ੍ਬੁਂ ਖਨ੍ਧੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਾਲੇਨ੍ਤੋ વਿਯਾਤਿ ਪਞ੍ਚ ਹਿ ਉਪਮਾ ਹਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਗੁਣਕਥਾ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚੇવ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਦੁਕ੍ਕਟਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਆਗਤਾવ। ਏਤੇਨੇવ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਅਹਂ ਏਤਰਹਿ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪), ‘‘ਸਦੇવਕਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫; ੨.੩੪੧; ਮਹਾવ॰ ੧੧; ਕਥਾ॰ ੪੦੫; ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੧੧) ਚ ਏવਂ ਆਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਬ੍ਯਤ੍ਤੋਤਿ ਖਨ੍ਧਕੋਸਲ੍ਲਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਮੇਧਾવੀਤਿ ਮੇਧਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਭਾવਿਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ।

    208. Katthaci saṅkucitaṃ hutvā ṭhitaṃ mahāpathaviṃ pattharanto viya, paṭisaṃhaṭaṃ hutvā ṭhitaṃ ākāsaṃ vitthārento viya, catusaṭṭhādhikayojanasatasahassubbedhaṃ cakkavāḷagiriṃ adho osārento viya, aṭṭhasaṭṭhādhikasahassayojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ ukkhipento viya, satayojanāyāmavitthāraṃ mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viyāti pañca hi upamā hi therassa guṇakathā mahantabhāvadassanatthañceva aññesaṃ dukkaṭabhāvadassanatthañca āgatāva. Eteneva cāti ca-saddena ‘‘ahaṃ etarahi arahaṃ sammāsambuddho’’ (dī. ni. 2.4), ‘‘sadevakasmiṃ lokasmiṃ natthi me paṭipuggalo’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 5.11) ca evaṃ ādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Byattoti khandhakosallādisaṅkhātena veyyattiyena samannāgato. Medhāvīti medhāsaṅkhātāya sammābhāvitāya paññāya samannāgato.

    ੨੦੯. ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਚਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਉਪਗਤਾਨਂ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਞ੍ਚ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਚੇવ ਚਿਤ੍ਤਰੁਚਿવਸੇਨ ਚ ਯਥਾਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿਯੇવ, ਉਪਾਸਕੋਪਾਸਿਕਾਨਂ ਪਨ ਉਪਨਿਸਿਨ੍ਨਕਥਾવਸੇਨ।

    209.Paṭisanthāradhammanti pakaticārittavasena vuttaṃ, upagatānaṃ pana bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca pucchāvissajjanavasena ceva cittarucivasena ca yathākālaṃ dhammaṃ desetiyeva, upāsakopāsikānaṃ pana upanisinnakathāvasena.

    ਮਹਾਸੁਦਸ੍ਸਨਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Mahāsudassanasuttadesanāvaṇṇanā

    ੨੧੦. ਖੁਦ੍ਦਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਤਿਰੂਪવਾਚੀ, ਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਪ੍ਪਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖੁਦ੍ਦਕਨਗਰਕੇਤਿ ਨਗਰਪਤਿਰੂਪਕੇ ਸਮ੍ਬਾਧੇ ਖੁਦ੍ਦਕਨਗਰਕੇ’’ਤਿ। ਧੁਪਰવਿਸਾਲਸਣ੍ਠਾਨਤਾਯ ਤਂ ‘‘ਉਜ੍ਜਙ੍ਗਲਨਗਰਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਸਮਨਗਰਕੇ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਮਹਾਨਗਰਾਨਂ ਏਕਦੇਸਪ੍ਪਮਾਣਤਾਯ ਸਾਖਾਸਦਿਸੇ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਖੁਦ੍ਦਕਨਗਰਕੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਕਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਉਜ੍ਜਙ੍ਗਲਨਗਰਕੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭੂਮਿવਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਹੀਨਭਾવੋ, ‘‘ਸਾਖਾਨਗਰਕੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪ੍ਪਧਾਨਭਾવੋ। ਸਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ વਿਭવਸਾਰਾਦਿਨਾ ਸਾਰਮਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤਾ।

    210.Khuddaka-saddo patirūpavācī, ka-saddo appatthoti āha ‘‘khuddakanagaraketi nagarapatirūpake sambādhe khuddakanagarake’’ti. Dhuparavisālasaṇṭhānatāya taṃ ‘‘ujjaṅgalanagaraka’’nti vuttanti āha ‘‘visamanagarake’’ti. Aññesaṃ mahānagarānaṃ ekadesappamāṇatāya sākhāsadise. Ettha ca ‘‘khuddakanagarake’’ti iminā tassa nagarassa appakabhāvo vutto, ‘‘ujjaṅgalanagarake’’ti iminā bhūmivipattiyā nihīnabhāvo, ‘‘sākhānagarake’’ti iminā appadhānabhāvo. Sārappattāti vibhavasārādinā sāramahattaṃ pattā.

    ਕਹਾਪਣਸਕਟਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਦ੍વਿਕੁਮ੍ਭਂ ਸਕਟਂ। ਕੁਮ੍ਭੋ ਪਨ ਦਸਮ੍ਬਣੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਦ੍વੇ ਪવਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦ੍વੇ ਕਹਾਪਣਸਕਟਾਨਿ ਦ੍વੇ ਆਯવਸੇਨ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ।

    Kahāpaṇasakaṭanti ettha ‘‘dvikumbhaṃ sakaṭaṃ. Kumbho pana dasambaṇo’’ti vadanti. Dve pavisantīti dve kahāpaṇasakaṭāni dve āyavasena pavisanti.

    ਸੁਭਿਕ੍ਖਾਤਿ ਸੁਲਭਾਹਾਰਾ, ਸੁਨ੍ਦਰਾਹਾਰਾ ਚ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਤਿ ਰવਸਾਰਿਨਾ ਤੁਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਕੋਞ੍ਚਨਾਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇ। ਅવਿવਿਤ੍ਤਾਤਿ ਅਸੁਞ੍ਞਾ, ਕਦਾਚਿ ਰਥੋ ਪਠਮਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਂ ਅਞ੍ਞੋ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਦੁਤਿਯਂ વੁਤ੍ਤਰਥੋ ਪਠਮਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਇਤਰੋ ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਤਿ ਏવਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕੁਸਾવਤੀਨਗਰੇ। ਤਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਤੋ ਚੇવ ਇਦ੍ਧਾਦਿਭਾવਤੋ ਚ ਨਿਚ੍ਚਂ ਪਯੋਜਿਤਾਨੇવ ਭੇਰਿਆਦੀਨਿ ਤੂਰਿਯਾਨਿ, ਸਮ੍ਮ ਸਮ੍ਮਾਤਿ વਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਿਯਾਲਾਪਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ। ਕਂਸਤਾਲ਼ਾਦਿਸਬ੍ਬਤਾਲ਼ਾવਚਰਸਦ੍ਦੋ ਤਾਲ਼-ਸਦ੍ਦੋ, ਕੂਟਭੇਰਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕੁਮ੍ਭਥੂਣਸਦ੍ਦੋ।

    Subhikkhāti sulabhāhārā, sundarāhārā ca. Tenāha ‘‘khajjabhojjasampannā’’ti. Saddaṃ karonteti ravasārinā tuṭṭhabhāvena koñcanādaṃ karonte. Avivittāti asuññā, kadāci ratho paṭhamaṃ gacchati, taṃ añño anubandhanto gacchati, kadāci dutiyaṃ vuttaratho paṭhamaṃ gacchati, itaro taṃ anubandhati evaṃ aññamaññaṃ anubandhamānā. Etthāti kusāvatīnagare. Tassa mahantabhāvato ceva iddhādibhāvato ca niccaṃ payojitāneva bheriādīni tūriyāni, samma sammāti vā aññamaññaṃ piyālāpasaddo samma-saddo. Kaṃsatāḷādisabbatāḷāvacarasaddo tāḷa-saddo, kūṭabheri-saddo kumbhathūṇasaddo.

    ਏવਰੂਪਾ ਸਦ੍ਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਚવਰਾਕਿਣ੍ਣવੀਥਿਤਾਯ, ਅਰਞ੍ਞੇ ਕਨ੍ਦਮੂਲਪਣ੍ਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣਾਯ, ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਜੀવਿਕਤਾਯ ਚਾਤਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਧ ਨ ਏવਂ ਅਹੋਸਿ ਦੇવਲੋਕੇ વਿਯ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਤਾਯ।

    Evarūpāsaddā honti kacavarākiṇṇavīthitāya, araññe kandamūlapaṇṇādiggahaṇāya, tattha dukkhajīvikatāya cāti yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Idha na evaṃ ahosi devaloke viya sabbaso paripuṇṇasampattikatāya.

    ਮਹਨ੍ਤਂ ਕੋਲਾਹਲਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ, ਉਪਾਸਕਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਪੁਰਤੋ ਪੁਰਤੋ ਮਹਤੀ ਉਗ੍ਘੋਸਨਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਕਤਸ੍ਸ વਿਹਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਚ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਤੋ ਤੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਪੇਸੇਸਿ। ਪੇਸੇਨ੍ਤੋ ਚ ‘‘ਕਥਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਭਗવਾ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਾਰੋਚੇਸਿ, ਨੇਸਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਖੋ વਾਸੇਟ੍ਠਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ।

    Mahantaṃ kolāhalanti saddhāsampannānaṃ devatānaṃ, upāsakānañca vasena purato purato mahatī ugghosanā hoti. Tattha bhagavantaṃ uddissa katassa vihārassa abhāvato, bhikkhusaṅghassa ca mahantabhāvato te āgantvā…pe… pesesi. Pesento ca ‘‘kathañhi nāma bhagavā pacchime kāle attano pavattiṃ amhākaṃ nārocesi, nesaṃ domanassaṃ mā ahosī’’ti ‘‘ajja kho vāseṭṭhā’’tiādinā sāsanaṃ pesesi.

    ਮਲ੍ਲਾਨਂ વਨ੍ਦਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Mallānaṃ vandanāvaṇṇanā

    ੨੧੧. ਅਘਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਆવੇਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਘਾવਿਨੋ, ਪਾਕਟੀਭੂਤਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ। ਞਾਤਿਸਾਲੋਹਿਤਭਾવੇਨ ਕੁਲਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕੁਲਪਰਿવਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਤਂਕੁਲੀਨਭਾਗੇਨ ਠਿਤੋ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ ‘‘ਕੁਲਪਰਿવਤ੍ਤਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਲਪਰਿવਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਤਂਤਂਕੁਲਪਰਿવਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਮਲ੍ਲਰਾਜਾਨੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ વੀਥਿਆਦਿਸਭਾਗੇਨ વਸਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੀਥਿਸਭਾਗੇਨ ਚੇવ ਰਚ੍ਛਾਸਭਾਗੇਨ ਚਾ’’ਤਿ।

    211. Aghaṃ dukkhaṃ āventi pakāsentīti aghāvino, pākaṭībhūtadukkhāti āha ‘‘uppannadukkhā’’ti. Ñātisālohitabhāvena kulaṃ parivattati etthāti kulaparivattaṃ. Taṃ taṃkulīnabhāgena ṭhito sattanikāyo ‘‘kulaparivattaso’’ti vuttanti āha ‘‘kulaparivatta’’nti. Te pana taṃtaṃkulaparivattaparicchinnā mallarājāno tasmiṃ nagare vīthiādisabhāgena vasantīti vuttaṃ ‘‘vīthisabhāgena ceva racchāsabhāgena cā’’ti.

    ਸੁਭਦ੍ਦਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕવਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਨਾ

    Subhaddaparibbājakavatthuvaṇṇanā

    ੨੧੨. ਕਙ੍ਖਾ ਏવ ਕਙ੍ਖਾਧਮ੍ਮੋ। ਏਕਤੋ વਾਤਿ ਭੂਮਿਂ ਅવਿਭਜਿਤ੍વਾ ਸਾਧਾਰਣਤੋવ। ਬੀਜਤੋ ਚ ਅਗ੍ਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਹਾਰਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਦਾਨਂ ਬੀਜਗ੍ਗਂ। ਗਬ੍ਭਕਾਲੇਤਿ ਗਬ੍ਭਧਾਰਣਤੋ ਪਰਂ ਖੀਰਗ੍ਗਹਣਕਾਲੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਬ੍ਭਂ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਖੀਰਂ ਨਿਹਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪੁਥੁਕਕਾਲੇਤਿ ਸਸ੍ਸਾਨਂ ਨਾਤਿਪਕ੍ਕੇ ਪੁਥੁਕਯੋਗ੍ਯਫਲਕਾਲੇ। ਲਾਯਨਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਪਕ੍ਕਸ੍ਸ ਸਸ੍ਸਸ੍ਸ ਲવਨੇ ਲવਨਾਰਮ੍ਭੇ ਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਲੁਨਸ੍ਸ ਸਸ੍ਸਸ੍ਸ વੇਣਿવਸੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਪਨਂ વੇਣਿਕਰਣਂ। ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਭੇ ਦਾਨਂ વੇਣਗ੍ਗਂ। વੇਣਿਯੋ ਪਨ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਰਾਸਿਕਰਣਂ ਕਲਾਪੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਦਾਨਂ ਕਲਾਪਗ੍ਗਂ। ਕਲਾਪਤੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਮਦ੍ਦਨੇ ਅਗ੍ਗਦਾਨਂ ਖਲਗ੍ਗਂ। ਮਦ੍ਦਿਤਂ ਓਫੁਣਿਤ੍વਾ ਧਞ੍ਞਸ੍ਸ ਰਾਸਿਕਰਣੇ ਅਗ੍ਗਦਾਨਂ ਖਲਭਣ੍ਡਗ੍ਗਂ। ਧਞ੍ਞਸ੍ਸ ਖਲਤੋ ਕੋਟ੍ਠੇ ਪਕ੍ਖਿਪਨੇ ਅਗ੍ਗਦਾਨਂ ਕੋਟ੍ਠਗ੍ਗਂ। ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾਤਿ ਕੋਟ੍ਠਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ।

    212. Kaṅkhā eva kaṅkhādhammo. Ekato vāti bhūmiṃ avibhajitvā sādhāraṇatova. Bījato ca aggaṃ gahetvā āhāraṃ sampādetvā dānaṃ bījaggaṃ. Gabbhakāleti gabbhadhāraṇato paraṃ khīraggahaṇakāle. Tenāha ‘‘gabbhaṃ phāletvā khīraṃ niharitvā’’tiādi. Puthukakāleti sassānaṃ nātipakke puthukayogyaphalakāle. Lāyanagganti pakkassa sassassa lavane lavanārambhe dānaṃ adāsi. Lunassa sassassa veṇivasena bandhitvā ṭhapanaṃ veṇikaraṇaṃ. Tassa ārambhe dānaṃ veṇaggaṃ. Veṇiyo pana ekato katvā rāsikaraṇaṃ kalāpo. Tattha aggadānaṃ kalāpaggaṃ. Kalāpato nīharitvā maddane aggadānaṃ khalaggaṃ. Madditaṃ ophuṇitvā dhaññassa rāsikaraṇe aggadānaṃ khalabhaṇḍaggaṃ. Dhaññassa khalato koṭṭhe pakkhipane aggadānaṃ koṭṭhaggaṃ. Uddharitvāti koṭṭhato uddharitvā.

    ‘‘ਨવ ਅਗ੍ਗਦਾਨਾਨਿ ਅਦਾਸੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਗ੍ਗਤੋવ ਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਗ੍ਗਦਾਨવਸੇਨ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਤੂਪਚਿਤਤ੍ਤਾ, ਞਾਣਸ੍ਸ ਚ ਤਥਾ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਤਸ੍ਸ ਭਾਜਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਂ ਅਗ੍ਗਧਮ੍ਮਂ ਤਸ੍ਸ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਓਹੀਯਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਕੋਚਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ।

    ‘‘Navaaggadānāni adāsī’’ti iminā ‘‘kathaṃ nu kho ahaṃ satthu santike aggatova mucceyya’’nti aggaggadānavasena vivaṭṭūpanissayassa kusalassa katūpacitattā, ñāṇassa ca tathā paripākaṃ gatattā aggadhammadesanāya tassa bhājanabhāvaṃ dasseti. Tenāha ‘‘imaṃ aggadhammaṃ tassa desessāmī’’tiādi. Ohīyitvā saṅkocaṃ āpajjitvā.

    ੨੧੩. ਅਞ੍ਞਾਤੁਕਾਮੋવ ਨ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਰਾਮਾਸੀ। ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੂਤਿ ਸਨ੍ਦੇਹਜਾਤਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਜਾਨਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਮਾਹ। ਤੇਨਾਹ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇવ ਨ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੂ’’ਤਿ। ਨੇਸਨ੍ਤਿ ਪੂਰਣਾਦੀਨਂ। ਸਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਿ ‘‘ਕਰੋਤੋ ਖੋ ਮਹਾਰਾਜ ਕਾਰਯਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੬) ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਾ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਪਟਿਞ੍ਞਾ ਏવ વਾ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾਤਿ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਾ, ਤੇਸਂ વਾ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾ વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾਤਿ। ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਚ ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਤ੍ਥਾਭਾવਤੋਤਿ ਸੁਭਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਅਤ੍ਥਾਭਾવਤੋ। ਓਕਾਸਾਭਾવਤੋਤਿ ਤਥਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਅવਸਰਾਭਾવਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਓਕਾਸਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਠਮਯਾਮਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    213.Aññātukāmova na sandiṭṭhiṃ parāmāsī. Abbhaññiṃsūti sandehajātassa pucchāvacananti katvā jāniṃsūti atthamāha. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘sabbeva na abbhaññiṃsū’’ti. Nesanti pūraṇādīnaṃ. Sā paṭiññāti ‘‘karoto kho mahārāja kārayato’’tiādinā (dī. ni. 1.166) paṭiññātā, sabbaññupaṭiññā eva vā. Niyyānikāti sappāṭihāriyā, tesaṃ vā siddhantasaṅkhātā paṭiññā vaṭṭato nissaraṇaṭṭhena niyyānikāti. Sāsanassa sampattiyā tesaṃ sabbaññutaṃ, tabbipariyāyato ca asabbaññutaṃ gacchatīti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Atthābhāvatoti subhaddassa sādhetabbaatthābhāvato. Okāsābhāvatoti tathā vitthāritaṃ katvā dhammaṃ desetuṃ avasarābhāvato. Idāni tameva okāsābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘paṭhamayāmasmi’’ntiādi vuttaṃ.

    ੨੧੪. ਯੇਸਂ ਸਮਣਭਾવਕਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ ਸਮਣੋ, ਤੇ ਪਨ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾਤਿ ਚਤੁਮਗ੍ਗਸਂਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮਣਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇ ਬਾਹਿਰਸਮਯੇ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਠਮੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸਮਣੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪੁਰਿਮਦੇਸਨਾਯਾਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ। ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ, ਅਨ੍વਯਤੋ ਚ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਅਤ੍ਥੋ વਿਭਾવੀਯਤੀਤਿ ਪਠਮਨਯੋਪੇਤ੍ਥ ‘‘ਪੁਰਿਮਦੇਸਨਾਯਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ વਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾਸਨਂ ਨਿਯਮੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਖੋ’’ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੇਹੀਤਿ ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕવਿਪਸ੍ਸਕੇਹਿ, ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਕੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਟ੍ਠਪਿਤવਿਪਸ੍ਸਨੇ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਬਾਹਿਰਕਸਮਯੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਰਮ੍ਭਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥੋਪਿ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅવਿਸੇਸવਚਨਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਗਤਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਗਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ, ਤਦਤ੍ਥਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਯੇਨ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ ਅਧਿਗਤੋ, ਨ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗੋ, ਸੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇ ਠਿਤੋ ਅਕੁਪ੍ਪਧਮ੍ਮਤਾਯ ਤਸ੍ਸ, ਤਤ੍ਥ વਾ ਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਠਿਤਪੁਬ੍ਬੋ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਗਤਿਯਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ, ਨ ਸੇਸਅਰਿਯਾ ਭੂਮਨ੍ਤਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਥੇਤ੍વਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠਂ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਨ ਅਟ੍ਠਮਕੋ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਮਗ੍ਗਟ੍ਠੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਗੁਣਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਗੁਣਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਤੇਨੇવ ‘‘ਅવਿਸੇਸવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વਾਦੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    214. Yesaṃ samaṇabhāvakarānaṃ dhammānaṃ sampādanena samaṇo, te pana ukkaṭṭhaniddesena ariyamaggadhammāti catumaggasaṃsiddhiyā pāḷiyaṃ cattāro samaṇā vuttāti te bāhirasamaye sabbena sabbaṃ natthīti dassento ‘‘paṭhamo sotāpannasamaṇo’’tiādimāha. Purimadesanāyāti ‘‘yasmiñca kho, subhadda, dhammavinaye’’tiādinā vuttāya desanāya. Byatirekato, anvayato ca adhippeto attho vibhāvīyatīti paṭhamanayopettha ‘‘purimadesanāyā’’ti padena saṅgahito vāti daṭṭhabbo. Attano sāsanaṃ niyamento āha ‘‘imasmiṃ kho’’ti yojanā. Āraddhavipassakehīti samādhikammikavipassakehi, sikhāppattavipassake sandhāya vuttaṃ, na paṭṭhapitavipassane. Apare pana ‘‘bāhirakasamaye vipassanārambhassa ganthopi natthevāti avisesavacanameta’’nti vadanti. Adhigataṭṭhānanti adhigatassa kāraṇaṃ, tadatthaṃ pubbabhāgapaṭipadanti attho, yena sotāpattimaggo adhigato, na uparimaggo, so sotāpattimagge ṭhito akuppadhammatāya tassa, tattha vā siddhito ṭhitapubbo bhūtapubbagatiyāti sotāpattimaggaṭṭho sotāpanno, na sesaariyā bhūmantaruppattito. Sotāpanno hi attanā adhigataṭṭhānaṃ sotāpattimaggaṃ aññassa kathetvā sotāpattimaggaṭṭhaṃ kareyya, na aṭṭhamako asambhavato. Esa nayo sesamaggaṭṭhesūti etthāpi imināva nayena attho veditabbo. Paguṇaṃ kammaṭṭhānanti attano paguṇaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ, eteneva ‘‘avisesavacana’’nti vādo paṭikkhittoti daṭṭhabbo.

    ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਾવਬੋਧਨੇ ‘‘ਕੁਸਲਂ ਛੇਕਂ ਨਿਪੁਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਤ੍ਥ ਅਸਙ੍ਗਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਸਮਧਿਕਾਨਿ ਏਕੇਨ વਸ੍ਸੇਨ। ਞਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਞਾਯੋ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਪਦਿਸ੍ਸਤਿ ਏਤੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪਦੇਸੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਦੇਸੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗੇ’’ਤਿ। ਸਮਣੋਪੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਪਦੇਸવਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਦੇਸવਤ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Sabbaññutaññāṇaṃadhippetaṃ. Tañhi sabbañeyyadhammāvabodhane ‘‘kusalaṃ chekaṃ nipuṇa’’nti vuccati tattha asaṅgaappaṭihataṃ pavattatīti katvā. Samadhikāni ekena vassena. Ñāyanti etena catusaccadhammaṃ yāthāvato paṭivijjhantīti ñāyo, lokuttaramaggoti āha ‘‘ariyamaggadhammassā’’ti. Padissati etena ariyamaggo paccakkhato dissatīti padeso, vipassanāti vuttaṃ ‘‘padese vipassanāmagge’’ti. Samaṇopīti ettha pi-saddo ‘‘padesavattī’’ti etthāpi ānetvā sambandhitabboti āha ‘‘padesavatti…pe… natthīti vuttaṃ hotī’’ti.

    ੨੧੫. ਸੋਤਿ ਤਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤੇવਾਸੀ। ਤੇਨਾਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਠਾਨੇ ਠਪਿਤੋ ਹੋਤਿ ਪਰਪਬ੍ਬਾਜਨਾਦੀਸੁ ਨਿਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ।

    215.Soti tathāvutto antevāsī. Tenāti ācariyena. Attano ṭhāne ṭhapito hoti parapabbājanādīsu niyuttattā.

    ਸਕ੍ਖਿਸਾવਕੋਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਸਾવਕੋ, ਸਮ੍ਮੁਖਸਾવਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਤਿ ਧਰਮਾਨੇਤਿ ਧਰਮਾਨਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ। ਸੇਸਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸੋਤਿ ਸਬ੍ਬੋ ਸੋ ਤਿવਿਧੋਪਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਗਤਾਯ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮੋ ਸਕ੍ਖਿਸਾવਕੋਤਿ।

    Sakkhisāvakoti paccakkhasāvako, sammukhasāvakoti attho. Bhagavati dharamāneti dharamānassa bhagavato santike. Sesadvayepi eseva nayo. Sabbopi soti sabbo so tividhopi. Ayaṃ pana arahattaṃ patto, tasmā paripuṇṇagatāya matthakappatto pacchimo sakkhisāvakoti.

    ਪਞ੍ਚਮਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Pañcamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਤਥਾਗਤਪਚ੍ਛਿਮવਾਚਾવਣ੍ਣਨਾ

    Tathāgatapacchimavācāvaṇṇanā

    ੨੧੬. ਤਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਓવਾਦਕਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕੇਹੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸੁਤ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤਿਸਜ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਬੋਧਨਂ ਦੇਸਨਾ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਕਾਰਤੋ ਞਾਪਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਠਪਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮੋਪਿ ਦੇਸਿਤੋ ਚੇવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ વਿਨਯਤਨ੍ਤਿਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਕਾਯવਾਚਾਨਂ વਿਨਯਨਤੋ ‘‘વਿਨਯੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਾਧਿવਚਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਤਿਸਜ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਬੋਧਨਂ ਦੇਸਨਾ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਕਾਰਤੋ ਞਾਪਨਂ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਠਪਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਨ੍ਤਿ ‘‘વਿਨਯੋਪਿ ਦੇਸਿਤੋ ਚੇવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਨਿਦ੍ਦੇਸਭਾવੇਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਮੂਲਭੂਤਤ੍ਤਾ વਿਨਯੋ ਪਠਮਂ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਤਂ ਤਾવ ਅਯਮੁਦ੍ਦੇਸਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਯਾ ਹਿ વੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨਾਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯਤਾવਸੇਨ । ਸਤ੍ਥੁਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਇਦਂ વੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਂ વੋ ਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਾਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ વਿਭਾਗੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨਤੋ।

    216.Tanti bhikkhusaṅghassa ovādakaṅgaṃ dassetuṃ…pe… vuttaṃ dhammasaṅgāhakehīti adhippāyo. Suttābhidhammasaṅgahitassa dhammassa atisajjanaṃ sambodhanaṃ desanā, tasseva pakārato ñāpanaṃ veneyyasantāne ṭhapanaṃ paññāpananti ‘‘dhammopi desito cevapaññatto cā’’ti vuttaṃ. Tathā vinayatantisaṅgahitassa kāyavācānaṃ vinayanato ‘‘vinayo’’ti laddhādhivacanassa atthassa atisajjanaṃ sambodhanaṃ desanā, tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpananti ‘‘vinayopi desito ceva paññatto cā’’ti vuttaṃ. Adhisīlasikkhāniddesabhāvena sāsanassa mūlabhūtattā vinayo paṭhamaṃ sikkhitabboti taṃ tāva ayamuddesaṃ sarūpato dassento ‘‘mayā hi vo’’tiādimāha. Tattha sattāpattikkhandhavasenāti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamanīyatāvasena . Satthukiccaṃ sādhessati ‘‘idaṃ vo kattabbaṃ, idaṃ vo na kattabba’’nti kattabbākattabbassa vibhāgena anusāsanato.

    ਤੇਨ ਤੇਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪੇਨ ਪਕਾਰੇਨ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇ। ਤਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਯ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਂ ਦੇਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਥੁਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਸ੍ਸਤਿ ਤਂਤਂਚਰਿਯਾਨੁਰੂਪਂ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਸਾਸਨਤੋ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤવਸੇਨ ਨવ ਹੇਤੂ। ‘‘ਸਤ੍ਤ ਫਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ ਸਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮੇ ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਛ, ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਨੀਯੇ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਯੇ, ਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮੇਤਿ ਚਤੁવੀਸਤਿ ਸਮਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁવੀਸਤਿਸਮਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਂ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮਾਦਿવਸੇਨ વਿਭਜਿਯਮਾਨਂ ਅਪਰਿਮਾਣਨਯਂ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਨ੍ਤਨਯਮਹਾਪਟ੍ਠਾਨਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਤ੍ਥੁਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਞਾਯਮਾਨਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਸਮ੍ਬੋਧਾવਹਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸ੍ਸਤਿ।

    Tenatenākārenāti tena tena veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpena pakārena. Ime dhammeti ime sattatiṃsabodhipakkhiyadhamme. Tappadhānattā suttantadesanāya ‘‘suttantapiṭakaṃ desita’’nti vuttaṃ. Satthukiccaṃ sādhessati taṃtaṃcariyānurūpaṃ sammāpaṭipattiyā anusāsanato. Kusalākusalābyākatavasena nava hetū. ‘‘Satta phassā’’tiādi sattaviññāṇadhātusampayogavasena vuttaṃ. Dhammānulome tikapaṭṭhānādayo cha, tathā dhammapaccanīye, dhammānulomapaccanīye, dhammapaccanīyānulometi catuvīsati samantapaṭṭhānāni etassāti catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ, taṃ pana paccayānulomādivasena vibhajiyamānaṃ aparimāṇanayaṃ evāti āha ‘‘anantanayamahāpaṭṭhānapaṭimaṇḍita’’nti. Satthukiccaṃ sādhessatīti khandhādivibhāgena ñāyamānaṃ catusaccasambodhāvahattā satthārā sammāsambuddhena kātabbakiccaṃ nipphādessati.

    ਓવਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਨੁਸਾਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਓવਾਦਾਨੁਸਾਸਨੀਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ।

    Ovadissanti anusāsissanti ovādānusāsanīkiccanipphādanato.

    ਚਾਰਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦਾਚਾਰਾ, ਨવੇਸੁ ਪਿਯਾਲਾਪਂ વੁਡ੍ਢੇਸੁ ਗਾਰવਾਲਾਪਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭਨ੍ਤੇਤਿ વਾ ਆਯਸ੍ਮਾਤਿ વਾ’’ਤਿ। ਗਾਰવવਚਨਂ ਹੇਤਂ ਯਦਿਦਂ ਭਨ੍ਤੇਤਿ વਾ ਆਯਸ੍ਮਾਤਿ વਾ, ਲੋਕੇ ਪਨ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਭવ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਪਿਯਾ’’ਤਿ ਚ ਗਾਰવવਚਨਮੇવ।

    Cārittanti samudācārā, navesu piyālāpaṃ vuḍḍhesu gāravālāpanti attho. Tenāha ‘‘bhanteti vā āyasmāti vā’’ti. Gāravavacanaṃ hetaṃ yadidaṃ bhanteti vā āyasmāti vā, loke pana ‘‘tatra bhava’’nti, ‘‘devānaṃ piyā’’ti ca gāravavacanameva.

    ‘‘ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਸਮੂਹਨਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਨ ਸਮੂਹਨਤੂ’’ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਕਪ੍ਪવਚਨੇਨੇવ ਠਪੇਸੀ’’ਤਿ। ਬਲਨ੍ਤਿ ਞਾਣਬਲਂ। ਯਦਿ ਅਸਮੂਹਨਨਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਤਦੇવ ਚ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ‘‘ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਸਮੂਹਨਤੂ’’ਤਿ ਅવੋਚਾਤਿ? ਤਥਾਰੂਪਪੁਗ੍ਗਲਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ। ਸਨ੍ਤਿ ਹਿ ਕੇਚਿ ਖੁਦ੍ਦਾਨੁਖੁਦ੍ਦਕਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਸਮਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਿਤੁਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਾ, ਤੇਸਂ ਤਥਾ ਅવੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਭਗવਤਿ વਿਘਾਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ, ਤਥਾ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇਸਂ વਿਘਾਤੋ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਾਯਂ ਦੋਸੋ, ਯਤੋ ਅਮ੍ਹੇਸੁ ਏવ ਕੇਚਿ ਸਮੂਹਨਨਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਸਕਲਸ੍ਸ ਪਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਾਯਤ੍ਤਭਾવਕਰਣਤ੍ਥਂ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਞ੍ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਮਣਾ ਸਕ੍ਯਪੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸਿਰਸਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਂ વਿਯ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ‘‘ਖੁਦ੍ਦਾਨੁਖੁਦ੍ਦਕਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਸਙ੍ਘੋ ਸਮੂਹਨਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਨ ਸਮੂਹਨਿਂਸੁ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ‘‘ਪੁਰਤੋ વਿਯ ਤਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਯੇਪਿ ਰਕ੍ਖਿਂਸੁ ਏવਾ’’ਤਿ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਸ੍ਸ , ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਚ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਅਞ੍ਞੇਪਿ વਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ‘‘ਕਤਮਂ ਪਨ ਭਨ੍ਤੇ ਖੁਦ੍ਦਕਂ, ਕਤਮਂ ਅਨੁਖੁਦ੍ਦਕ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ ਸਮੂਹਨਜ੍ਝਾਸਯਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ।

    ‘‘Ākaṅkhamāno samūhanatū’’ti vutte ‘‘na ākaṅkhamāno na samūhanatū’’tipi vuttameva hotīti āha ‘‘vikappavacaneneva ṭhapesī’’ti. Balanti ñāṇabalaṃ. Yadi asamūhananaṃ diṭṭhaṃ, tadeva ca icchitaṃ, atha kasmā bhagavā ‘‘ākaṅkhamāno samūhanatū’’ti avocāti? Tathārūpapuggalajjhāsayavasena. Santi hi keci khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samādāya saṃvattituṃ anicchantā, tesaṃ tathā avuccamāne bhagavati vighāto uppajjeyya, taṃ tesaṃ bhavissati dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya, tathā pana vutte tesaṃ vighāto na uppajjeyya ‘‘amhākaṃ evāyaṃ doso, yato amhesu eva keci samūhananaṃ na icchantī’’ti. Keci ‘‘sakalassa pana sāsanassa saṅghāyattabhāvakaraṇatthaṃ tathā vutta’’nti vadanti. Yañca kiñci satthārā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ samaṇā sakyaputtiyā sirasā sampaṭicchitvā jīvitaṃ viya rakkhanti. Tathā hi te ‘‘khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni ākaṅkhamāno saṅgho samūhanatū’’ti vuttepi na samūhaniṃsu, aññadatthu ‘‘purato viya tassa accayepi rakkhiṃsu evā’’ti satthusāsanassa , saṅghassa ca mahantabhāvadassanatthampi tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi āyasmā ānando, aññepi vā bhikkhū ‘‘katamaṃ pana bhante khuddakaṃ, katamaṃ anukhuddaka’’nti na pucchiṃsu samūhanajjhāsayasseva abhāvato.

    ਨ ਤਂ ਏવਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਨਾਗਸੇਨਤ੍ਥੇਰੋ ਖੁਦ੍ਦਾਨੁਖੁਦ੍ਦਕਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਤਂ ਨੇਸਂ વਚਨਂ ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਅવਿਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਨਾਗਸੇਨਤ੍ਥੇਰੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਨਾਗਸੇਨਤ੍ਥੇਰੋ (ਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹੇ ਅਭੇਜ੍ਜવਗ੍ਗੇ વਿਤ੍ਥਾਰੋ) ਪਰੇਸਂ વਾਦਪਥੋਪਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਮਹਾਥੇਰੇਹਿ ਗਹਿਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਚ ਅਨ੍ਤਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਿਲਿਨ੍ਦਰਾਜਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸਿ। ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨ ਏਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਮ੍ਪਿ ਅਸਮੂਹਨਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਤਥਾ ਕਮ੍ਮવਾਚਂ ਸਾવੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤੇਸਂ વਚਨਂ ਤਥਾ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।

    Na taṃ evaṃ gahetabbanti ‘‘nāgasenatthero khuddānukhuddakaṃ jānātī’’tiādinā vuttaṃ taṃ nesaṃ vacanaṃ iminā vuttākārena na gahetabbaṃ adhippāyassa aviditattā. Idāni taṃ adhippāyaṃ vibhāvetuṃ ‘‘nāgasenattherohī’’tiādi vuttaṃ. Yasmā nāgasenatthero (milindapañhe abhejjavagge vitthāro) paresaṃ vādapathopacchedanatthaṃ saṅgītikāle dhammasaṅgāhakamahātherehi gahitakoṭṭhāsesu ca antimakoṭṭhāsameva gahetvā milindarājānaṃ paññāpesi. Mahākassapatthero pana ekasikkhāpadampi asamūhanitukāmatāya tathā kammavācaṃ sāveti, tasmā taṃ tesaṃ vacanaṃ tathā na gahetabbaṃ.

    ੨੧੭. ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਧਾਗਾਹੋ, ਅਨੇਕਂਸਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਮਤੀਤਿ ਸਂਸਯਾਪਤ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਨਿਚ੍ਛਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾ’’ਤਿ। ਤਂ વੋ વਦਾਮੀਤਿ ਤਂ ਸਂਸਯવਨ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੋ ਤੁਮ੍ਹੇ વਦਾਮਿ।

    217.Dveḷhakanti dvidhāgāho, anekaṃsaggāhoti attho. Vimatīti saṃsayāpatti. Tenāha ‘‘vinicchituṃ asamatthatā’’ti. Taṃ vo vadāmīti taṃ saṃsayavantaṃ bhikkhuṃ sandhāya vo tumhe vadāmi.

    ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖਭਾવਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਞਾਣਂ ਯੇવਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖਭਾવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਾਰਿਯਾਭਾવਤੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਮੇવ। ਏਤ੍ਥ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ।

    Nikkaṅkhabhāvapaccakkhakaraṇañāṇaṃ yevāti buddhādīsu tesaṃ bhikkhūnaṃ nikkaṅkhabhāvassa paccakkhakāriyābhāvato tamatthaṃ paṭivijjhitvā ṭhitaṃ sabbaññutaññāṇameva. Ettha etasmiṃ atthe.

    ੨੧੮. ਅਪ੍ਪਮਜ੍ਜਨਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ, ਸੋ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਞਾਣੂਪਸਞ੍ਹਿਤਾ ਸਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ ਸਾਤਿਸਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤਿਅવਿਪ੍ਪવਾਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਮਾਦਪਦੇਯੇવ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ ਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਕਲਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ ਚ।

    218. Appamajjanaṃ appamādo, so pana atthato ñāṇūpasañhitā sati. Yasmā tattha satiyā byāpāro sātisayo, tasmā ‘‘satiavippavāsenā’’ti vuttaṃ. Appamādapadeyeva pakkhipitvā adāsi taṃ atthato, tassa sakalassa buddhavacanassa saṅgaṇhanato ca.

    ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Parinibbutakathāvaṇṇanā

    ੨੧੯. ਝਾਨਾਦੀਸੁ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਚ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤવਸੀਭਾવਤਾਯ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇ ਕਾਲੇ ਏਤ੍ਤਕਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਂ ‘‘ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਥੇਰੋਤਿ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਤ੍ਥੇਰੋ।

    219. Jhānādīsu, citte ca paramukkaṃsagatavasībhāvatāya ‘‘ettake kāle ettakā samāpattiyo samāpajjitvā parinibbāyissāmī’’ti kālaparicchedaṃ katvā samāpatti samāpajjanaṃ ‘‘parinibbānaparikamma’’nti adhippetaṃ. Theroti anuruddhatthero.

    ਅਯਮ੍ਪਿ ਚਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਞ੍ਚਸਟ੍ਠਿਯਾ ਝਾਨਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਭਾવਕਥਾਪਿ ਸਙ੍ਖੇਪਕਥਾ ਏવ, ਕਸ੍ਮਾ ? ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਤਦਾਪਿ ਦੇવਸਿਕਂ વਲ਼ਞ੍ਜਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਅਪਰਿਹਾਪੇਤ੍વਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਪੁਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Ayampicāti yathāvuttapañcasaṭṭhiyā jhānānaṃ samāpannabhāvakathāpi saṅkhepakathā eva, kasmā ? Yasmā bhagavā tadāpi devasikaṃ vaḷañjanasamāpattiyo sabbāpi aparihāpetvā samāpajji evāti dassento ‘‘nibbānapuraṃ pavisanto’’tiādimāha.

    ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇਪਿ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾਨੇવ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯਪਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨਾਨਨ੍ਤਰਿਯਕਤਾਯ ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਭਾવਤੋ, ਯਸ੍ਮਾ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮਂ, ਤਤੋ ਭવਤੋ ਚવਨਤੋ ‘‘ਚੁਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਕੇવਲਂ ਅਯਮੇવ ਭਗવਾ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਤ੍ਤਾ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਚવਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Imāni dvepi samanantarāneva paccavekkhaṇāyapi yebhuyyenānantariyakatāya jhānapakkhikabhāvato, yasmā bhavaṅgacittaṃ sabbapacchimaṃ, tato bhavato cavanato ‘‘cutī’’ti vuccati, tasmā na kevalaṃ ayameva bhagavā, atha kho sabbepi sattā bhavaṅgacitteneva cavantīti dassetuṃ ‘‘ye hi kecī’’tiādi vuttaṃ.

    ੨੨੦. ਪਟਿਭਾਗਪੁਗ੍ਗਲવਿਰਹਿਤੋਤਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਅਸਦਿਸਤਾਯ ਸਦਿਸਪੁਗ੍ਗਲਰਹਿਤੋ।

    220.Paṭibhāgapuggalavirahitoti sīlādiguṇehi asadisatāya sadisapuggalarahito.

    ੨੨੧. ਸਙ੍ਖਾਰਾ વੂਪਸਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વੂਪਸਮੋਤਿ ਏવਂਸਙ੍ਖਾਤਂ ਞਾਤਂ ਕਥਿਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ।

    221. Saṅkhārā vūpasamanti etthāti vūpasamoti evaṃsaṅkhātaṃ ñātaṃ kathitaṃ nibbānaṃ.

    ੨੨੨. ਯਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੋ ਕਾਲਂ ਅਕਰੀ’’ਤਿ।

    222.Yanti paccatte upayogavacananti āha ‘‘yo kālaṃ akarī’’ti.

    ਸੁવਿਕਸਿਤੇਨੇવਾਤਿ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਯੋਗਤੋ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਕਸਿਤੇਨ ਮੁਦਿਤੇਨ। વੇਦਨਂ ਅਧਿવਾਸੇਸਿ ਅਭਾવਸਮੁਦਯੋ ਕਤੋ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ। ਅਨਾવਰਣવਿਮੋਕ੍ਖੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤਭਾવਤੋ।

    Suvikasitenevāti pītisomanassayogato suṭṭhu vikasitena muditena. Vedanaṃ adhivāsesi abhāvasamudayo kato suṭṭhu pariññātattā. Anāvaraṇavimokkho sabbaso nibbutabhāvato.

    ੨੨੩. ਆਕਰੋਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਾਨਿ ਸਮਾਨਾਕਾਰੇ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਕਾਰਾ, ਕਾਰਣਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰવਰੂਪੇਤੇਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਆਕਾਰવਰੇਹਿ ਉਤ੍ਤਮਕਾਰਣੇਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    223. Ākaronti attano phalāni samānākāre karontīti ākārā, kāraṇāni. Sabbākāravarūpeteti sabbehi ākāravarehi uttamakāraṇehi sīlādiguṇehi samannāgateti attho.

    ੨੨੫. ਕਥਂਭੂਤਾਤਿ ਕੀਦਿਸਾਭੂਤਾ।

    225.Kathaṃbhūtāti kīdisābhūtā.

    ਚੁਲ੍ਲਕਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਕਾਲਂ ਦ੍વਤ੍ਤਿਨਾਡਿਕਾਮਤ੍ਤਂ વੇਲਂ।

    Cullakaddhānanti parittaṃ kālaṃ dvattināḍikāmattaṃ velaṃ.

    ਬੁਦ੍ਧਸਰੀਰਪੂਜਾવਣ੍ਣਨਾ

    Buddhasarīrapūjāvaṇṇanā

    ੨੨੭. ਕਂਸਤਾਲ਼ਾਦਿ ਤਾਲ਼ਂ ਅવਚਰਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਤਾਲ਼ਾવਚਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਆਤਤਾਦਿਤੂਰਿਯਭਣ੍ਡਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਤੂਰਿਯਭਣ੍ਡ’’ਨ੍ਤਿ।

    227. Kaṃsatāḷādi tāḷaṃ avacarati etthāti ‘‘tāḷāvacara’’nti vuccati ātatāditūriyabhaṇḍaṃ. Tenāha ‘‘sabbaṃ tūriyabhaṇḍa’’nti.

    ਦਕ੍ਖਿਣਦਿਸਾਭਾਗੇਨੇવਾਤਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਅਨਾਹਰਿਤ੍વਾ ਯਮਕਸਾਲਾਨਂ ਠਾਨਤੋ ਦਕ੍ਖਿਣਦਿਸਾਭਾਗੇਨੇવ, ਤਤੋਪਿ ਦਕ੍ਖਿਣਦਿਸਾਭਾਗਂ ਹਰਿਤ੍વਾ ਨੇਤ੍વਾ।

    Dakkhiṇadisābhāgenevāti aññena disābhāgena anāharitvā yamakasālānaṃ ṭhānato dakkhiṇadisābhāgeneva, tatopi dakkhiṇadisābhāgaṃ haritvā netvā.

    ਜੇਤવਨਸਦਿਸੇਤਿ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਾ ਜੇਤવਨਸਦਿਸੇ ਠਾਨੇ, ‘‘ਜੇਤવਨਸਦਿਸੇ ਠਾਨੇ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ।

    Jetavanasadiseti sāvatthiyā jetavanasadise ṭhāne, ‘‘jetavanasadise ṭhāne’’tipi pāṭho.

    ੨੨੮. ਪਸਾਧਨਮਙ੍ਗਲਸਾਲਾਯਾਤਿ ਅਭਿਸੇਕਕਾਲੇ ਅਲਙ੍ਕਰਣਮਙ੍ਗਲਸਾਲਾਯ।

    228.Pasādhanamaṅgalasālāyāti abhisekakāle alaṅkaraṇamaṅgalasālāya.

    ੨੨੯. ਦੇવਦਾਨਿਯੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚੋਰਸ੍ਸ ਨਾਮਂ।

    229.Devadāniyoti tassa corassa nāmaṃ.

    ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਨਾ

    Mahākassapattheravatthuvaṇṇanā

    ੨੩੧. ਪਾવਾਯਾਤਿ ਪਾવਾ ਨਗਰਤੋ। ਆવਜ੍ਜਨਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਜਾਨਨਸ੍ਸ ਅਨਾવਜ੍ਜਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਥੁ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਦਸਬਲਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਥੇਰੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਸਤ੍ਥੁ ਸਰੀਰੇ વਾ ਸਤ੍ਥੁਸਞ੍ਞਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਤਥਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਥ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ‘‘ਧੁવਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ਪਾਰਿਸੇਸਞਾਯੇਨ। ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਥੇਰੋ ਆਜੀવਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿਯੇવ, ਪੁਚ੍ਛਨੇ ਪਨ ਕਾਰਣਂ ਸਯਮੇવ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ।

    231.Pāvāyāti pāvā nagarato. Āvajjanapaṭibaddhattā jānanassa anāvajjitattā satthu parinibbānaṃ ajānanto ‘‘dasabalaṃ passissāmī’’ti thero cintesi, satthu sarīre vā satthusaññaṃ uppādento tathā cintesi. Tenevāha ‘‘atha bhagavantaṃ ukkhipitvā’’ti. ‘‘Dhuvaṃ parinibbuto bhavissatī’’ti cintesi pārisesañāyena. Jānantopi thero ājīvakaṃ pucchiyeva, pucchane pana kāraṇaṃ sayameva pakāsetuṃ ‘‘kiṃ panā’’tiādi āraddhaṃ.

    ਅਜ੍ਜ ਸਤ੍ਤਾਹਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਅਜ੍ਜ ਦਿવਸਤੋ ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਸਤ੍ਤਮੇ ਅਹਨਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ।

    Ajja sattāhaparinibbutoti ajja divasato paṭilomato sattame ahani parinibbuto.

    ੨੩੨. ਨਾਲ਼ਿਯਾ વਾਪਕੇਨਾਤਿ ਨਾਲ਼ਿਯਾ ਚੇવ ਥવਿਕਾਯ ਚ।

    232.Nāḷiyā vāpakenāti nāḷiyā ceva thavikāya ca.

    ਮਞ੍ਜੁਕੇਤਿ ਮਞ੍ਜੁਭਾਣਿਨੇ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰੇ। ਪਟਿਭਾਨੇਯ੍ਯਕੇਤਿ ਪਟਿਭਾਨવਨ੍ਤੇ। ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਾਤਬ੍ਬਯਾਗੂਤਿ ਪਠਮਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਿવਿਤਬ੍ਬਯਾਗੁ।

    Mañjuketi mañjubhāṇine madhurassare. Paṭibhāneyyaketi paṭibhānavante. Bhuñjitvā pātabbayāgūti paṭhamaṃ bhuñjitvā pivitabbayāgu.

    ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਭਦ੍ਦਸ੍ਸ વੁਡ੍ਢਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ।

    Tassāti subhaddassa vuḍḍhapabbajitassa.

    ਆਰਾਧਿਤਸਾਸਨੇਤਿ ਸਮਾਹਿਤਸਾਸਨੇ। ਅਲਨ੍ਤਿ ਸਮਤ੍ਥੋ। ਪਾਪੋਤਿ ਪਾਪਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਓਸਕ੍ਕਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਹਾਪੇਤੁਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤੁਂ।

    Ārādhitasāsaneti samāhitasāsane. Alanti samattho. Pāpoti pāpapuggalo. Osakkāpetunti hāpetuṃ antaradhāpetuṃ.

    ਪਞ੍ਹવਾਰਾਤਿ ਪਞ੍ਹਾ વਿਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, (ਧ॰ ਸ॰ ੧.੧) ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧.੨੫੧) ਚ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਭੂਮਨ੍ਤਰਾਨਿ। ਮੂਲੇ ਨਟ੍ਠੇ ਪਿਸਾਚਸਦਿਸਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਯਥਾ ਰੁਕ੍ਖੇ ਅਧਿવਤ੍ਥੋ ਪਿਸਾਚੋ ਤਸ੍ਸ ਸਾਖਾਪਰਿવਾਰੇ ਨਟ੍ਠੇ ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਸਤਿ, ਖਨ੍ਧੇ ਨਟ੍ਠੇ ਮੂਲਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਸਤਿ, ਮੂਲੇ ਪਨ ਨਟ੍ਠੇ ਅਨਿਸ੍ਸਯੋવ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਮੂਲੇ ਨਟ੍ਠੇਤਿ ਪਿਸਾਚੇਨ ਕਿਰ ਰੁਕ੍ਖਗਚ੍ਛਾਦੀਨਂ ਕਞ੍ਚਿਦੇવ ਮੂਲਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਂ, ਯਾવ ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਨ વਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવ ਸੋ ਤਂ ਪਦੇਸਂ ਅਦਿਸ੍ਸਮਾਨਰੂਪੋ વਿਚਰਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੇਨਚਿ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ વਾ ਸਤਿવਿਪ੍ਪવਾਸવਸੇਨ વਾ ਨਟ੍ਠੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਰੂਪੋ વਿਚਰਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਮੂਲੇ ਨਟ੍ਠੇ ਪਿਸਾਚਸਦਿਸਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ।

    Pañhavārāti pañhā viya vissajjanāni ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādinā, (dha. sa. 1.1) ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’tiādinā (dha. sa. 1.251) ca pavattāni ekaṃ dve bhūmantarāni.Mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāmāti yathā rukkhe adhivattho pisāco tassa sākhāparivāre naṭṭhe khandhaṃ nissāya vasati, khandhe naṭṭhe mūlaṃ nissāya vasati, mūle pana naṭṭhe anissayova hoti, tathā bhavissāmāti attho. Atha vā mūle naṭṭheti pisācena kira rukkhagacchādīnaṃ kañcideva mūlaṃ chinditvā attano puttassa dinnaṃ, yāva taṃ tassa hatthato na vigacchati, tāva so taṃ padesaṃ adissamānarūpo vicarati. Yadā pana tasmiṃ kenaci acchinnabhāvena vā sativippavāsavasena vā naṭṭhe manussānampi dissamānarūpo vicarati, taṃ sandhāyāha ‘‘mūle naṭṭhe pisācasadisā bhavissāmā’’ti.

    ਮਂ ਕਾਯਸਕ੍ਖਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਪਟਿਪਦਂ ਕਾਯੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਤવਨ੍ਤਂ ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਸਕ੍ਖਿਭੂਤਂ ਮਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸਿ ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪਨਂ ਕਸ੍ਸਪਸੁਤ੍ਤੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਂ।

    Maṃ kāyasakkhiṃ katvāti taṃ paṭipadaṃ kāyena sacchikatavantaṃ tasmā tassā desanāya sakkhibhūtaṃ maṃ katvā. Paṭicchāpesi taṃ paṭicchāpanaṃ kassapasuttena dīpetabbaṃ.

    ੨੩੩. ਚਨ੍ਦਨਘਟਿਕਾਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ ਚਨ੍ਦਨਚਿਤਕਾ।

    233. Candanaghaṭikābāhullato candanacitakā.

    ਤਂ ਸੁਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਤ੍ਥੇਰੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਸੁਤ੍વਾ।

    Taṃ sutvāti taṃ āyasmatā anuruddhattherena vuttaṃ devatānaṃ adhippāyaṃ sutvā.

    ੨੩੪. ਦਸਿਕਤਨ੍ਤਂ વਾਤਿ ਪਲਿવੇਠਿਤਅਹਤਕਾਸਿਕવਤ੍ਥਾਨਂ ਦਸਠਾਨੇਨ ਤਨ੍ਤੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વਾ। ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧਂ વਾਤਿ ਚਨ੍ਦਨਾਦਿਚਿਤਕਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧਂ વਾ।

    234.Dasikatantaṃ vāti paliveṭhitaahatakāsikavatthānaṃ dasaṭhānena tantumattampi vā. Dārukkhandhaṃ vāti candanādicitakadārukkhandhaṃ vā.

    ੨੩੫. ਸਮੁਦਾਯੇਸੁ ਪવਤ੍ਤવੋਹਾਰਾਨਂ ਅવਯવੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਨਤੋ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਅવਯવਭੂਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ‘‘ਸਰੀਰਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।

    235. Samudāyesu pavattavohārānaṃ avayavesu dissanato sarīrassa avayavabhūtāni aṭṭhīni ‘‘sarīrānī’’ti vuttāni.

    ਨ વਿਪ੍ਪਕਿਰਿਂਸੂਤਿ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਠਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੇਸਾ વਿਪ੍ਪਕਿਰਿਂਸੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਯਥਾ ਪਨ ਤਾ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Na vippakiriṃsūti sarūpeneva ṭhitāti attho. ‘‘Sesā vippakiriṃsū’’ti vatvā yathā pana tā vippakiṇṇā ahesuṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ.

    ਉਦਕਧਾਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਸੁਨ੍ਤਿ ਦੇવਤਾਨੁਭਾવੇਨ। ਏવਂ ਮਹਤਿਯੋ ਬਹੂ ਉਦਕਧਾਰਾ ਕਿਮਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਗવਤੋ ਚਿਤਕੋ ਮਹਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਮਹਾ ਹਿ ਸੋ વੀਸਰਤਨਸਤਿਕੋ। ਅਟ੍ਠਦਨ੍ਤਕੇਹੀਤਿ ਨਙ੍ਗਲੇਹਿ ਅਟ੍ਠੇવ ਹਿ ਨੇਸਂ ਦਨ੍ਤਸਦਿਸਾਨਿ ਪੋਤ੍ਥਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਟ੍ਠਦਨ੍ਤਕਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Udakadhārā nikkhamitvā nibbāpesunti devatānubhāvena. Evaṃ mahatiyo bahū udakadhārā kimatthāyāti āha ‘‘bhagavato citako mahanto’’ti. Mahā hi so vīsaratanasatiko. Aṭṭhadantakehīti naṅgalehi aṭṭheva hi nesaṃ dantasadisāni potthāni honti, tasmā ‘‘aṭṭhadantakānī’’ti vuccati.

    ਧਮ੍ਮਕਥਾવ ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਅਚ੍ਛਰਿਯਬ੍ਭੁਤਭਾવਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ, ਸੁਣਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਸਾਤਿਸਯਂ ਪਸਾਦਾવਹਭਾવਤੋ, ਸવਿਸੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਏવਰੂਪੋ ਆਨੁਭਾવੋਤਿ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਕਥੇਨ੍ਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਬਲਾਨੁਰੂਪਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਾ ਧਮ੍ਮਕਥਾ ਏવੇਤ੍ਥ ਪਮਾਣਂ વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਮਹਾવਿਸਯਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વਣ੍ਣਨਾਭੂਮਿ ਨਾਮੇਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਤੁਜ੍ਜਾਤਿਯਗਨ੍ਧਪਰਿਭਣ੍ਡਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਤਗਰਕੁਙ੍ਕੁਮਯવਨਪੁਪ੍ਫਤਮਾਲਪਤ੍ਤਾਨਿ ਪਿਸਿਤ੍વਾ ਕਤਗਨ੍ਧੇਨ ਪਰਿਭਣ੍ਡਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ। ਖਚਿਤ੍વਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਓਲਮ੍ਬਨવਸੇਨ ਰਚੇਤ੍વਾ, ਗਨ੍ਧવਤ੍ਥੂਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਥਿਤਮਾਲਾ ਗਨ੍ਧਦਾਮਾਨਿ ਰਤਨਾવਲ਼ਿਯੋ ਰਤਨਦਾਮਾਨਿ। ਬਹਿਕਿਲਞ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ, ਅਨ੍ਤੋਸਾਣਿਪਰਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਕਰਣੇਨ ਸਾਣਿਕਿਲਞ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ। વਾਤਗ੍ਗਾਹਿਨਿਯੋ ਪਟਾਕਾ વਾਤਪਟਾਕਾ। ਸਰਭਰੂਪਪਾਦਕੋ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੋ ਸਰਭਮਯਪਲ੍ਲਙ੍ਕੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਰਭਮਯਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ।

    Dhammakathāvapamāṇanti ativiya acchariyabbhutabhāvato passantānaṃ, suṇantānañca sātisayaṃ pasādāvahabhāvato, savisesaṃ buddhānubhāvadīpanato. Parinibbutassa hi buddhassa bhagavato evarūpo ānubhāvoti taṃ pavattiṃ kathentānaṃ dhammakathikānaṃ attano ñāṇabalānurūpaṃ pavattiyamānā dhammakathā evettha pamāṇaṃ vaṇṇetabbassa atthassa mahāvisayattā, tasmā vaṇṇanābhūmi nāmesāti adhippāyo. Catujjātiyagandhaparibhaṇḍaṃ kāretvāti tagarakuṅkumayavanapupphatamālapattāni pisitvā katagandhena paribhaṇḍaṃ kāretvā. Khacitvāti tattha tattha olambanavasena racetvā, gandhavatthūni gahetvā ganthitamālā gandhadāmāni ratanāvaḷiyo ratanadāmāni. Bahikilañjaparikkhepassa, antosāṇiparikkhepassa karaṇena sāṇikilañjaparikkhepaṃ kāretvā. Vātaggāhiniyo paṭākā vātapaṭākā. Sarabharūpapādako pallaṅko sarabhamayapallaṅko, tasmiṃ sarabhamayapallaṅke.

    ਸਤ੍ਤਿਹਤ੍ਥਾ ਪੁਰਿਸਾ ਸਤ੍ਤਿਯੋ ਤਂਸਹਚਰਣਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਕੁਨ੍ਤਾ ਪਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਰਕ੍ਖਾਪਨਂ ਪਞ੍ਚਕਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਿਹਤ੍ਥੇਹਿ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਧਨੂਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਨ੍ਨਾਹਗવਚ੍ਛਿਕਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਾવਟ੍ਠਿਤਆਰਕ੍ਖਸਨ੍ਨਾਹੇਨ ਗવਚ੍ਛਿਜਾਲਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ।

    Sattihatthā purisā sattiyo taṃsahacaraṇato yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti, tehi samantato rakkhāpanaṃ pañcakaraṇanti āha ‘‘sattihatthehi purisehi parikkhipāpetvā’’ti. Dhanūhīti etthāpi eseva nayo. Sannāhagavacchikaṃviya katvā nirantarāvaṭṭhitaārakkhasannāhena gavacchijālaṃ viya katvā.

    ਸਾਧੁਕੀਲ਼ਿਤਨ੍ਤਿ ਸਪਰਹਿਤਂ ਸਾਧਨਟ੍ਠੇਨ ਸਾਧੂ, ਤੇਸਂ ਕੀਲ਼ਿਤਂ ਉਲ਼ਾਰਪੁਞ੍ਞਪਸવਨਤੋ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਤ੍ਥਾવਿਰੋਧਿਕਂ ਕੀਲ਼ਾવਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Sādhukīḷitanti saparahitaṃ sādhanaṭṭhena sādhū, tesaṃ kīḷitaṃ uḷārapuññapasavanato, samparāyikatthāvirodhikaṃ kīḷāvihāranti attho.

    ਸਰੀਰਧਾਤੁવਿਭਜਨવਣ੍ਣਨਾ

    Sarīradhātuvibhajanavaṇṇanā

    ੨੩੬. ਇਮਿਨਾવ ਨਿਯਾਮੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਨੀਹਾਰੇਨ ਮਹਾਤਲੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਕਞ੍ਚਿ ਪਰਿਹਾਰਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕੇવਲਂ ਇਮਿਨਾ ਨਿਯਾਮੇਨੇવ। ਸੁਪਿਨਕੋਤਿ ਦੁਸ੍ਸੁਪਿਨਕੋ। ਦੁਕੂਲਦੁਪਟ੍ਟਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾਤਿ ਦ੍વੇ ਦੁਕੂਲવਤ੍ਥਾਨਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤਾਨਿ ਸੋਕਸਮਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸਾਪਿ ਅਭਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ।

    236.Imināva niyāmenāti yena nīhārena mahātale nisinno kañci parihāraṃ akatvā kevalaṃ iminā niyāmeneva. Supinakoti dussupinako. Dukūladupaṭṭaṃ nivāsetvāti dve dukūlavatthāni ekajjhaṃ katvā nivāsetvā. Evañhi tāni sokasamappitassāpi abhassitvā tiṭṭhanti.

    ਅਭਿਸੇਕਸਿਞ੍ਚਕੋਤਿ ਰਜ੍ਜਾਭਿਸੇਕੇ ਅਭਿਸੇਕਮਙ੍ਗਲਸਿਞ੍ਚਕੋ ਉਤ੍ਤਮਮਙ੍ਗਲਭਾવਤੋ। વਿਸਞ੍ਞੀ ਜਾਤੋ ਯਥਾ ਤਂ ਭਗવਤੋ ਗੁਣવਿਸੇਸਾਮਤਰਸਞ੍ਞੁਤਾਯ ਅવਟ੍ਠਿਤਪੇਮੋ ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕਸਦ੍ਧਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਸਾਦੋ ਕਤੂਪਕਾਰਤਾਯ ਸਞ੍ਜਨਿਤਚਿਤ੍ਤਮਦ੍ਦવੋ।

    Abhisekasiñcakoti rajjābhiseke abhisekamaṅgalasiñcako uttamamaṅgalabhāvato. Visaññī jāto yathā taṃ bhagavato guṇavisesāmatarasaññutāya avaṭṭhitapemo pothujjanikasaddhāya patiṭṭhitapasādo katūpakāratāya sañjanitacittamaddavo.

    ਸੁવਣ੍ਣਬਿਮ੍ਬਿਸਕવਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਸੁવਿਰਚਿਤ ਅਪਸ੍ਸੇਨਸਦਿਸਂ।

    Suvaṇṇabimbisakavaṇṇanti suviracita apassenasadisaṃ.

    ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਾવੇਯ੍ਯਕਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਤੋ ਗਹਿਤਾ, ਕਿਂ ਤੇ ਕੁਸਿਨਾਰਾਯ ਆਸਨ੍ਨਤਰਾਪਿ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਤੋ ਉਟ੍ਠਿਤਾ? ਆਮ, ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਤੋ ਉਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਪਾવੇਯ੍ਯਕਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Kasmā panettha pāveyyakā pāḷiyaṃ sabbapacchato gahitā, kiṃ te kusinārāya āsannatarāpi sabbapacchato uṭṭhitā? Āma, sabbapacchato uṭṭhitāti dassetuṃ ‘‘tattha pāveyyakā’’tiādi vuttaṃ.

    ਧਾਤੁਪਾਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਧਾਤੂਨਂ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨਾਯ। ਨੇਸਂ ਪਕ੍ਖਾ ਅਹੇਸੁਂ ‘‘ਞਾਯੇਨ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਕਾ ਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ।

    Dhātupāsanatthanti satthu dhātūnaṃ payirupāsanāya. Nesaṃ pakkhā ahesuṃ ‘‘ñāyena tesaṃ santakā dhātuyo’’ti.

    ੨੩੭. ਦੋਣਗਜ੍ਜਿਤਂ ਨਾਮ ਅવੋਚ ਸਤ੍ਥੁ ਅવਤ੍ਥਤ੍ਤਯੂਪਸਂਹਿਤਂ। ਏਤਦਤ੍ਥਮੇવ ਹਿ ਭਗવਾ ਮਗ੍ਗਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਦੋਣੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯਾવ ਮੇ ਪਦવਲ਼ਞ੍ਜਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਾવ ਮਾ વਿਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਦੋਣੋਪਿ ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਦਾਨੀ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੋ ਪਦਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਪਗਚ੍ਛਿ, ਸਤ੍ਥਾਪਿਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ, ਤੇਨਪਿ ਸੋ ਭਗવਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸਿ। ਏਤਦવੋਚ, ਕਿਂ ਅવੋਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ…ਪੇ॰… ਅવੋਚਾ’’ਤਿ।

    237.Doṇagajjitaṃ nāma avoca satthu avatthattayūpasaṃhitaṃ. Etadatthameva hi bhagavā maggaṃ gacchanto ‘‘pacchato āgacchanto doṇo brāhmaṇo yāva me padavaḷañjaṃ passati, tāva mā vigacchatū’’ti adhiṭṭhāya aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Doṇopi kho brāhmaṇo ‘‘imāni sadevake loke aggapuggalassa padānī’’ti sallakkhento padānusārena satthu santikaṃ upagacchi, satthāpissa dhammaṃ desesi, tenapi so bhagavati niviṭṭhasaddho ahosi. Etadavoca, kiṃ avocāti āha ‘‘suṇantu…pe… avocā’’ti.

    ਕਾਯੇਨ ਏਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ વਾਚਾਯ ਏਕવਚਨਾ ਅਭਿਨ੍ਨવਚਨਾ ਏવਂ ਸਮਗ੍ਗਾ ਹੋਥ। ਤਸ੍ਸ ਪਨਿਦਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ਹੋਥਾ’’ਤਿ।

    Kāyena ekasannipātā vācāya ekavacanā abhinnavacanā evaṃ samaggā hotha. Tassa panidaṃ kāraṇanti āha ‘‘sammodamānā’’ti. Tenāha ‘‘cittenāpi aññamaññaṃ sammodamānā hothā’’ti.

    ੨੩੮. ਤਤੋ ਤਤੋ ਸਮਾਗਤਸਙ੍ਘਾਨਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਤੋ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਭਾવੇਨ ਸਮਾਗਤਸਙ੍ਘਾਨਂ। ਤਥਾ ਸਮਾਪਤਿਤਸਮੂਹਭਾવੇਨ ਸਮਾਗਤਗਣਾਨਂ। વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨੇਨ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਿਤ੍વਾ।

    238.Tato tato samāgatasaṅghānanti tato tato attano vasanaṭṭhānato samāgantvā sannipatitabhāvena samāgatasaṅghānaṃ. Tathā samāpatitasamūhabhāvena samāgatagaṇānaṃ. Vacanasampaṭicchanena paṭissuṇitvā.

    ਧਾਤੁਥੂਪਪੂਜਾવਣ੍ਣਨਾ

    Dhātuthūpapūjāvaṇṇanā

    ੨੩੯. ਯਕ੍ਖਗ੍ਗਾਹੋ ਦੇવਤਾવੇਸੋ। ਖਿਪਿਤਕਂ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਖਿਪਿਤਕਰੋਗੋ। ਅਰੋਚਕੋ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਅਰੁਚ੍ਚਨਰੋਗੋ।

    239.Yakkhaggāho devatāveso. Khipitakaṃ dhātukkhobhaṃ uppādetvā khipitakarogo. Arocako āhārassa aruccanarogo.

    ਸਤ੍ਤਮਦਿવਸੇਤਿ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਸਤ੍ਤਮਾਸਤੋ ਪਰਤੋ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ। ਬਲਾਨੁਰੂਪੇਨਾਤਿ વਿਭવਬਲਾਨੁਰੂਪੇਨ।

    Sattamadivaseti sattavassasattamāsato parato sattame divase. Balānurūpenāti vibhavabalānurūpena.

    ਪਚ੍ਛਾ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਕਾਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਤਤਿਯਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਕਾ। ਧਾਤੂਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਚੇਤਿਯੇ ਯਥਾਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤਭਾવੇਨੇવ ਠਿਤਾਨਂ ਧਾਤੂਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਮਹਾਧਾਤੁਨਿਧਾਨੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਰਕ੍ਖਿਤਾਨਂ ਅਨਾਗਤੇ ਅਸੋਕੇਨ ਧਮ੍ਮਰਞ੍ਞਾ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਭਾવੇ ਕਤੇ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਭਾવਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਰਿਚਰਣਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿਚਰਿਤਬ੍ਬਧਾਤੁਮਤ੍ਤਮੇવ। ਰਾਜੂਨਂ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਚੇਤਿਯੇਸੁ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਚ੍ਛਾ ਅਸੋਕਮਹਾਰਾਜਾ ਚੇਤਿਯੇਸੁ ਧਾਤੂਨਂ ਨ ਲਭਤਿ।

    Pacchā saṅgītikārakāti dutiyaṃ tatiyaṃ saṅgītikārakā. Dhātūnaṃ antarāyaṃ disvāti tattha tattha cetiye yathāpatiṭṭhāpitabhāveneva ṭhitānaṃ dhātūnaṃ micchādiṭṭhikānaṃ vasena antarāyaṃ disvā, mahādhātunidhānena sammadeva rakkhitānaṃ anāgate asokena dhammaraññā tato uddharitvā vitthāritabhāve kate sadevakassa lokassa hitasukhāvahabhāvañca disvāti adhippāyo. Paricaraṇamattamevāti gahetvā paricaritabbadhātumattameva. Rājūnaṃ hatthe ṭhapetvā, na cetiyesu. Tathā hi pacchā asokamahārājā cetiyesu dhātūnaṃ na labhati.

    ਪੁਰਿਮਂ ਪੁਰਿਮਂ ਕਤਸ੍ਸ ਗਣ੍ਹਨਯੋਗ੍ਯਂ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠ ਅਟ੍ਠ ਹਰਿਚਨ੍ਦਨਾਦਿਮਯੇ ਕਰਣ੍ਡੇ ਚ ਥੂਪੇ ਚ ਕਾਰੇਸਿ। ਲੋਹਿਤਚਨ੍ਦਨਮਯਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਮਣਿਕਰਣ੍ਡੇਸੂਤਿ ਲੋਹਿਤਙ੍ਕਮਸਾਰਗਲ੍ਲਫਲਿਕਮਯੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਮਣਿવਿਚਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਕਰਣ੍ਡੇਸੁ।

    Purimaṃ purimaṃ katassa gaṇhanayogyaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ kārento aṭṭha aṭṭha haricandanādimaye karaṇḍe ca thūpe ca kāresi. Lohitacandanamayādīsupi eseva nayo. Maṇikaraṇḍesūti lohitaṅkamasāragallaphalikamaye ṭhapetvā avasesamaṇivicittakesu karaṇḍesu.

    ਥੂਪਾਰਾਮਚੇਤਿਯਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਦੇવਾਨਂਪਿਯਤਿਸ੍ਸਮਹਾਰਾਜੇਨ ਕਾਰਿਤਚੇਤਿਯਪ੍ਪਮਾਣਂ।

    Thūpārāmacetiyappamāṇanti devānaṃpiyatissamahārājena kāritacetiyappamāṇaṃ.

    ਮਾਲਾ ਮਾ ਮਿਲਾਯਨ੍ਤੂਤਿ ‘‘ਯਾવ ਅਸੋਕੋ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਬਹਿ ਚੇਤਿਯਾਨਿ ਕਾਰੇਤੁਂ ਇਤੋ ਧਾਤੁਯੋ ਉਦ੍ਧਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਾવ ਮਾਲਾ ਮਾ ਮਿਲਾਯਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ। ਆવਿਞ੍ਛਨਰਜ੍ਜੁਯਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਲ਼ਾવਿਞ੍ਛਨਰਜ੍ਜੁਯਂ। ਕੁਞ੍ਚਿਕਮੁਦ੍ਦਿਕਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਰવਿવਰਣਤ੍ਥਂ ਕੁਞ੍ਚਿਕਞ੍ਚੇવ ਮੁਦ੍ਦਿਕਞ੍ਚ।

    Mālā mā milāyantūti ‘‘yāva asoko dhammarājā bahi cetiyāni kāretuṃ ito dhātuyo uddharissati, tāva mālā mā milāyantū’’ti adhiṭṭhahitvā. Āviñchanarajjuyanti aggaḷāviñchanarajjuyaṃ. Kuñcikamuddikanti dvāravivaraṇatthaṃ kuñcikañceva muddikañca.

    વਾਲ਼ਸਙ੍ਘਾਤਯਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕੁਕ੍ਕੁਲਂ ਪਟਿਭਯਦਸ੍ਸਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਟਿਬਦ੍ਧਗਮਨਾਦਿਤਾਯ ਸਙ੍ਘਾਟਿਤਰੂਪਕਯਨ੍ਤਂ ਯੋਜੇਸਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਟ੍ਠਰੂਪਕਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਣਿਯਾ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨੇਕਕਟ੍ਠਰੂਪવਿਚਿਤ੍ਤਯਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੇવਾਨੁਭਾવੇਨ ਏਕਾਯ ਏવ ਆਣਿਯਾ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਕਮ੍ਮੋ ਦੇવਲੋਕਮੇવ ਗਤੋ। ‘‘ਸਮਨ੍ਤਤੋ’’ਤਿਆਦਿ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਾਤੁਨਿਦਾਨੇ ਅਜਾਤਸਤ੍ਤੁਨੋ ਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਾਨੁਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨਂ।

    Vāḷasaṅghātayantanti kukkulaṃ paṭibhayadassanaṃ aññamaññapaṭibaddhagamanāditāya saṅghāṭitarūpakayantaṃ yojesi. Tenāha ‘‘kaṭṭharūpakānī’’tiādi. Āṇiyā bandhitvāti anekakaṭṭharūpavicittayantaṃ attano devānubhāvena ekāya eva āṇiyā bandhitvā vissakammo devalokameva gato. ‘‘Samantato’’tiādi pana tasmiṃ dhātunidāne ajātasattuno kiccavisesānuṭṭhānadassanaṃ.

    ‘‘ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਾਮ ਧਾਤੁਨਿਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਰਞ੍ਞਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ વਿਸੇਸਲਾਭਿਨੋ ਨਾਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ। ‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਗੂਹਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વੁਡ੍ਢਤਰਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨ ਕਥੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ ਅਪਰੇ। ਯਕ੍ਖਦਾਸਕੇਤਿ ਉਪਹਾਰਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਦੇવਤਾવੇਸਨਕੇ ਭੂਤਾવਿਗ੍ਗਾਹਕੇ।

    ‘‘Asukaṭṭhāne nāma dhātunidhāna’’nti raññā pucchite ‘‘tasmiṃ sannipāte visesalābhino nāhesu’’nti keci. ‘‘Attānaṃ nigūhitvā tassa vuḍḍhatarassa vacanaṃ nissāya vīmaṃsanto jānissatīti na kathesu’’nti apare. Yakkhadāsaketi upahārādividhinā devatāvesanake bhūtāviggāhake.

    ਇਮਂ ਪਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਏવਮੇਤਂ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰੇਹਿ ਠਪਿਤਂ ਇਮਂ ਪਦਂ। ਮਹਾਧਾਤੁਨਿਧਾਨਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਾਪਿ ਠਪਯਿਂਸੁ।

    Imaṃpadanti ‘‘evametaṃ bhūtapubba’’nti dutiyasaṅgītikārehi ṭhapitaṃ imaṃ padaṃ. Mahādhātunidhānampi tassa atthaṃ katvā tatiyasaṅgītikārāpi ṭhapayiṃsu.

    ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।

    Mahāparinibbānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ੪. ਮਹਾਸੁਦਸ੍ਸਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੩. ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Mahāparinibbānasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੩. ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact