| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२४०] १०. महापिङ्गलजातकवण्णना
[240] 10. Mahāpiṅgalajātakavaṇṇanā
सब्बो जनोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। देवदत्ते सत्थरि आघातं बन्धित्वा नवमासच्चयेन जेतवनद्वारकोट्ठके पथवियं निमुग्गे जेतवनवासिनो च सकलरट्ठवासिनो च ‘‘बुद्धपटिकण्टको देवदत्तो पथविया गिलितो, निहतपच्चामित्तो दानि सम्मासम्बुद्धो जातो’’ति तुट्ठहट्ठा अहेसुं। तेसं कथं सुत्वा परम्परघोसेन सकलजम्बुदीपवासिनो यक्खभूतदेवगणा च तुट्ठहट्ठा एव अहेसुं। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, देवदत्ते पथवियं निमुग्गे ‘बुद्धपटिकण्टको देवदत्तो पथविया गिलितो’ति महाजनो अत्तमनो जातो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव देवदत्ते मते महाजनो तुस्सति चेव हसति च, पुब्बेपि तुस्सि चेव हसि चा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sabbo janoti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Devadatte satthari āghātaṃ bandhitvā navamāsaccayena jetavanadvārakoṭṭhake pathaviyaṃ nimugge jetavanavāsino ca sakalaraṭṭhavāsino ca ‘‘buddhapaṭikaṇṭako devadatto pathaviyā gilito, nihatapaccāmitto dāni sammāsambuddho jāto’’ti tuṭṭhahaṭṭhā ahesuṃ. Tesaṃ kathaṃ sutvā paramparaghosena sakalajambudīpavāsino yakkhabhūtadevagaṇā ca tuṭṭhahaṭṭhā eva ahesuṃ. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatte pathaviyaṃ nimugge ‘buddhapaṭikaṇṭako devadatto pathaviyā gilito’ti mahājano attamano jāto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatte mate mahājano tussati ceva hasati ca, pubbepi tussi ceva hasi cā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं महापिङ्गलो नाम राजा अधम्मेन विसमेन रज्जं कारेसि, छन्दादिवसेन पापकम्मानि करोन्तो दण्डबलिजङ्घकहापणादिग्गहणेन उच्छुयन्ते उच्छुं विय महाजनं पीळेसि कक्खळो फरुसो साहसिको, परेसु अनुद्दयामत्तम्पि नामस्स नत्थि, गेहे इत्थीनम्पि पुत्तधीतानम्पि अमच्चब्राह्मणगहपतिकादीनम्पि अप्पियो अमनापो, अक्खिम्हि पतितरजं विय, भत्तपिण्डे सक्खरा विय, पण्हिं विज्झित्वा पविट्ठकण्टको विय च अहोसि । तदा बोधिसत्तो महापिङ्गलस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति। महापिङ्गलो दीघरत्तं रज्जं कारेत्वा कालमकासि। तस्मिं कालकते सकलबाराणसिवासिनो हट्ठतुट्ठा महाहसितं हसित्वा दारूनं सकटसहस्सेन महापिङ्गलं झापेत्वा अनेकेहि घटसहस्सेहि आळाहनं निब्बापेत्वा बोधिसत्तं रज्जे अभिसिञ्चित्वा ‘‘धम्मिको नो राजा लद्धो’’ति हट्ठतुट्ठा नगरे उस्सवभेरिं चरापेत्वा समुस्सितधजपटाकं नगरं अलङ्करित्वा द्वारे द्वारे मण्डपं कारेत्वा विप्पकिण्णलाजकुसुममण्डिततलेसु अलङ्कतमण्डपेसु निसीदित्वा खादिंसु चेव पिविंसु च।
Atīte bārāṇasiyaṃ mahāpiṅgalo nāma rājā adhammena visamena rajjaṃ kāresi, chandādivasena pāpakammāni karonto daṇḍabalijaṅghakahāpaṇādiggahaṇena ucchuyante ucchuṃ viya mahājanaṃ pīḷesi kakkhaḷo pharuso sāhasiko, paresu anuddayāmattampi nāmassa natthi, gehe itthīnampi puttadhītānampi amaccabrāhmaṇagahapatikādīnampi appiyo amanāpo, akkhimhi patitarajaṃ viya, bhattapiṇḍe sakkharā viya, paṇhiṃ vijjhitvā paviṭṭhakaṇṭako viya ca ahosi . Tadā bodhisatto mahāpiṅgalassa putto hutvā nibbatti. Mahāpiṅgalo dīgharattaṃ rajjaṃ kāretvā kālamakāsi. Tasmiṃ kālakate sakalabārāṇasivāsino haṭṭhatuṭṭhā mahāhasitaṃ hasitvā dārūnaṃ sakaṭasahassena mahāpiṅgalaṃ jhāpetvā anekehi ghaṭasahassehi āḷāhanaṃ nibbāpetvā bodhisattaṃ rajje abhisiñcitvā ‘‘dhammiko no rājā laddho’’ti haṭṭhatuṭṭhā nagare ussavabheriṃ carāpetvā samussitadhajapaṭākaṃ nagaraṃ alaṅkaritvā dvāre dvāre maṇḍapaṃ kāretvā vippakiṇṇalājakusumamaṇḍitatalesu alaṅkatamaṇḍapesu nisīditvā khādiṃsu ceva piviṃsu ca.
बोधिसत्तोपि अलङ्कते महातले समुस्सितसेतच्छत्तस्स पल्लङ्कवरस्स मज्झे महायसं अनुभवन्तो निसीदि। अमच्चा च ब्राह्मणगहपतिरट्ठिकदोवारिकादयो च राजानं परिवारेत्वा अट्ठंसु। अथेको दोवारिको नातिदूरे ठत्वा अस्ससन्तो पस्ससन्तो परोदि। बोधिसत्तो तं दिस्वा ‘‘सम्म दोवारिक, मम पितरि कालकते सब्बे तुट्ठपहट्ठा उस्सवं कीळन्ता विचरन्ति, त्वं पन रोदमानो ठितो , किं नु खो मम पिता तवेव पियो अहोसि मनापो’’ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Bodhisattopi alaṅkate mahātale samussitasetacchattassa pallaṅkavarassa majjhe mahāyasaṃ anubhavanto nisīdi. Amaccā ca brāhmaṇagahapatiraṭṭhikadovārikādayo ca rājānaṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu. Atheko dovāriko nātidūre ṭhatvā assasanto passasanto parodi. Bodhisatto taṃ disvā ‘‘samma dovārika, mama pitari kālakate sabbe tuṭṭhapahaṭṭhā ussavaṃ kīḷantā vicaranti, tvaṃ pana rodamāno ṭhito , kiṃ nu kho mama pitā taveva piyo ahosi manāpo’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
१७९.
179.
‘‘सब्बो जनो हिंसितो पिङ्गलेन, तस्मिं मते पच्चया वेदयन्ति।
‘‘Sabbo jano hiṃsito piṅgalena, tasmiṃ mate paccayā vedayanti;
पियो नु ते आसि अकण्हनेत्तो, कस्मा नु त्वं रोदसि द्वारपाला’’ति॥
Piyo nu te āsi akaṇhanetto, kasmā nu tvaṃ rodasi dvārapālā’’ti.
तत्थ हिंसितोति नानप्पकारेहि दण्डबलिआदीहि पीळितो। पिङ्गलेनाति पिङ्गलक्खेन। तस्स किर द्वेपि अक्खीनि निब्बिद्धपिङ्गलानि बिळारक्खिवण्णानि अहेसुं, तेनेवस्स ‘‘पिङ्गलो’’ति नामं अकंसु। पच्चया वेदयन्तीति पीतियो पवेदयन्ति। अकण्हनेत्तोति पिङ्गलनेत्तो। कस्मा नु त्वन्ति केन नु कारणेन त्वं रोदसि। अट्ठकथायं पन ‘‘कस्मा तुव’’न्ति पाठो।
Tattha hiṃsitoti nānappakārehi daṇḍabaliādīhi pīḷito. Piṅgalenāti piṅgalakkhena. Tassa kira dvepi akkhīni nibbiddhapiṅgalāni biḷārakkhivaṇṇāni ahesuṃ, tenevassa ‘‘piṅgalo’’ti nāmaṃ akaṃsu. Paccayā vedayantīti pītiyo pavedayanti. Akaṇhanettoti piṅgalanetto. Kasmā nu tvanti kena nu kāraṇena tvaṃ rodasi. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kasmā tuva’’nti pāṭho.
सो तस्स वचनं सुत्वा ‘‘नाहं, महाराज, ‘महापिङ्गलो मतो’ति सोकेन रोदामि, सीसस्स मे सुखं जातं। पिङ्गलराजा हि पासादा ओतरन्तो च आरोहन्तो च कम्मारमुट्ठिकाय पहरन्तो विय मय्हं सीसे अट्ठट्ठ खटके देति, सो परलोकं गन्त्वापि मम सीसे ददमानो विय निरयपालानम्पि यमस्सपि सीले खटके दस्सति, अथ नं ते ‘अतिविय अयं अम्हे बाधती’ति पुन इधेव आनेत्वा विस्सज्जेय्युं, अथ मे सो पुनपि सीसे खटके ददेय्याति भयेनाहं रोदामी’’ति इममत्थं पकासेन्तो दुतियं गाथमाह –
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘nāhaṃ, mahārāja, ‘mahāpiṅgalo mato’ti sokena rodāmi, sīsassa me sukhaṃ jātaṃ. Piṅgalarājā hi pāsādā otaranto ca ārohanto ca kammāramuṭṭhikāya paharanto viya mayhaṃ sīse aṭṭhaṭṭha khaṭake deti, so paralokaṃ gantvāpi mama sīse dadamāno viya nirayapālānampi yamassapi sīle khaṭake dassati, atha naṃ te ‘ativiya ayaṃ amhe bādhatī’ti puna idheva ānetvā vissajjeyyuṃ, atha me so punapi sīse khaṭake dadeyyāti bhayenāhaṃ rodāmī’’ti imamatthaṃ pakāsento dutiyaṃ gāthamāha –
१८०.
180.
‘‘न मे पियो आसि अकण्हनेत्तो, भायामि पच्चागमनाय तस्स।
‘‘Na me piyo āsi akaṇhanetto, bhāyāmi paccāgamanāya tassa;
इतो गतो हिंसेय्य मच्चुराजं, सो हिंसितो आनेय्य पुन इधा’’ति॥
Ito gato hiṃseyya maccurājaṃ, so hiṃsito āneyya puna idhā’’ti.
अथ नं बोधिसत्तो ‘‘सो राजा दारूनं वाहसहस्सेन दड्ढो उदकघटसतेहि सित्तो, सापिस्स आळाहनभूमि समन्ततो खता, पकतियापि च परलोकं गता नाम अञ्ञत्थ गतिवसा पुन तेनेव सरीरेन नागच्छन्ति, मा त्वं भायी’’ति तं समस्सासेन्तो इमं गाथमाह –
Atha naṃ bodhisatto ‘‘so rājā dārūnaṃ vāhasahassena daḍḍho udakaghaṭasatehi sitto, sāpissa āḷāhanabhūmi samantato khatā, pakatiyāpi ca paralokaṃ gatā nāma aññattha gativasā puna teneva sarīrena nāgacchanti, mā tvaṃ bhāyī’’ti taṃ samassāsento imaṃ gāthamāha –
१८१.
181.
‘‘दड्ढो वाहसहस्सेहि, सित्तो घटसतेहि सो।
‘‘Daḍḍho vāhasahassehi, sitto ghaṭasatehi so;
परिक्खता च सा भूमि, मा भायि नागमिस्सती’’ति॥
Parikkhatā ca sā bhūmi, mā bhāyi nāgamissatī’’ti.
ततो पट्ठाय दोवारिको अस्सासं पटिलभि। बोधिसत्तो धम्मेन रज्जं कारेत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।
Tato paṭṭhāya dovāriko assāsaṃ paṭilabhi. Bodhisatto dhammena rajjaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा महापिङ्गलो देवदत्तो अहोसि, पुत्तो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mahāpiṅgalo devadatto ahosi, putto pana ahameva ahosi’’nti.
महापिङ्गलजातकवण्णना दसमा।
Mahāpiṅgalajātakavaṇṇanā dasamā.
उपाहनवग्गो नवमो।
Upāhanavaggo navamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
उपाहनं वीणाथूणं, विकण्णकं असिताभु।
Upāhanaṃ vīṇāthūṇaṃ, vikaṇṇakaṃ asitābhu;
वच्छनखं बकञ्चेव, साकेतञ्च एकपदं।
Vacchanakhaṃ bakañceva, sāketañca ekapadaṃ;
हरितमातु पिङ्गलं॥
Haritamātu piṅgalaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २४०. महापिङ्गलजातकं • 240. Mahāpiṅgalajātakaṃ
