Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിമാനവത്ഥു-അട്ഠകഥാ • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
൧൪. മഹാരഥവിമാനവണ്ണനാ
14. Mahārathavimānavaṇṇanā
സഹസ്സയുത്തം ഹയവാഹനം സുഭന്തി മഹാരഥവിമാനം. തസ്സ കാ ഉപ്പത്തി? ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ. തേന ച സമയേന ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന ദേവചാരികം ചരന്തോ താവതിംസഭവനേ ഗോപാലസ്സ നാമ ദേവപുത്തസ്സ അത്തനോ വിമാനതോ നിക്ഖമിത്വാ സഹസ്സയുത്തം മഹന്തം ദിബ്ബരഥം അഭിരുയ്ഹ മഹന്തേന പരിവാരേന മഹതിയാ ദേവിദ്ധിയാ ഉയ്യാനകീളനത്ഥം ഗച്ഛന്തസ്സ അവിദൂരേ പാതുരഹോസി. തം ദിസ്വാ ദേവപുത്തോ സഞ്ജാതഗാരവബഹുമാനോ സഹസാ രഥതോ ഓരുയ്ഹ ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ അഞ്ജലിം സിരസി പഗ്ഗയ്ഹ അട്ഠാസി.
Sahassayuttaṃ hayavāhanaṃ subhanti mahārathavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena ca samayena āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayena devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavane gopālassa nāma devaputtassa attano vimānato nikkhamitvā sahassayuttaṃ mahantaṃ dibbarathaṃ abhiruyha mahantena parivārena mahatiyā deviddhiyā uyyānakīḷanatthaṃ gacchantassa avidūre pāturahosi. Taṃ disvā devaputto sañjātagāravabahumāno sahasā rathato oruyha upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ sirasi paggayha aṭṭhāsi.
തസ്സിദം പുബ്ബകമ്മം – സോ കിര വിപസ്സിം ഭഗവന്തം സുവണ്ണമാലായ പൂജേത്വാ ‘‘ഇമസ്സ പുഞ്ഞസ്സ ആനുഭാവേന മയ്ഹം ഭവേ ഭവേ സോവണ്ണമയാ ഉരച്ഛദമാലാ നിബ്ബത്തതൂ’’തി കതപണിധാനായ അനേകകപ്പേസു സുഗതീസുയേവ സംസരന്തിയാ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കികിസ്സ കാസിരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തായ യഥാപണിധാനം സുവണ്ണമാലാലാഭേന ‘‘ഉരച്ഛദമാലാ’’തി ലദ്ധനാമായ ദേവകഞ്ഞാസദിസായ രാജധീതായ ആചരിയോ ഗോപാലോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ ഹുത്വാ സസാവകസങ്ഘസ്സ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ അസദിസദാനാദീനി മഹാദാനാനി പവത്തേത്വാ ഇന്ദ്രിയാനം അപരിപക്കഭാവേന അത്താനം രാജധീതരഞ്ച ഉദ്ദിസ്സ സത്ഥാരാ ദേസിതം ധമ്മം സുത്വാപി വിസേസം നിബ്ബത്തേതും അസക്കോന്തോ പുഥുജ്ജനകാലകിരിയമേവ കത്വാ യഥൂപചിതപുഞ്ഞാനുഭാവേന താവതിംസേസു യോജനസതികേ കനകവിമാനേ നിബ്ബത്തി, അനേകകോടിഅച്ഛരാപരിവാരോ അഹോസി, സത്തരതനമയോ ചസ്സ സഹസ്സയുത്തോ സുവിഭത്തഭിത്തിവിചിത്തോ സിനിദ്ധമധുരനിഗ്ഘോസോ അത്തനോ പഭാസമുദയേന അവഹസന്തോ വിയ ദിവങ്കരമണ്ഡലം ദിബ്ബോ ആജഞ്ഞരഥോ നിബ്ബത്തി.
Tassidaṃ pubbakammaṃ – so kira vipassiṃ bhagavantaṃ suvaṇṇamālāya pūjetvā ‘‘imassa puññassa ānubhāvena mayhaṃ bhave bhave sovaṇṇamayā uracchadamālā nibbattatū’’ti katapaṇidhānāya anekakappesu sugatīsuyeva saṃsarantiyā kassapassa bhagavato kāle kikissa kāsirañño aggamahesiyā kucchimhi nibbattāya yathāpaṇidhānaṃ suvaṇṇamālālābhena ‘‘uracchadamālā’’ti laddhanāmāya devakaññāsadisāya rājadhītāya ācariyo gopālo nāma brāhmaṇo hutvā sasāvakasaṅghassa kassapassa bhagavato asadisadānādīni mahādānāni pavattetvā indriyānaṃ aparipakkabhāvena attānaṃ rājadhītarañca uddissa satthārā desitaṃ dhammaṃ sutvāpi visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto puthujjanakālakiriyameva katvā yathūpacitapuññānubhāvena tāvatiṃsesu yojanasatike kanakavimāne nibbatti, anekakoṭiaccharāparivāro ahosi, sattaratanamayo cassa sahassayutto suvibhattabhittivicitto siniddhamadhuranigghoso attano pabhāsamudayena avahasanto viya divaṅkaramaṇḍalaṃ dibbo ājaññaratho nibbatti.
സോ തത്ഥ യാവതായുകം ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ അപരാപരം ദേവേസുയേവ സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ തസ്സേവ കമ്മസ്സ വിപാകാവസേസേന യഥാവുത്തസമ്പത്തിവിഭവോ ഗോപാലോ ഏവ നാമ ദേവപുത്തോ ഹുത്വാ താവതിംസേസുയേവ നിബ്ബത്തി. തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘തേന ച സമയേന ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ…പേ॰… അഞ്ജലിം സിരസി പഗ്ഗയ്ഹ അട്ഠാസീ’’തി.
So tattha yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā aparāparaṃ devesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde tasseva kammassa vipākāvasesena yathāvuttasampattivibhavo gopālo eva nāma devaputto hutvā tāvatiṃsesuyeva nibbatti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tena ca samayena āyasmā mahāmoggallāno…pe… añjaliṃ sirasi paggayha aṭṭhāsī’’ti.
ഏവം പന ഉപസങ്കമിത്വാ ഠിതം തം ദേവപുത്തം ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ഇമാഹി ഗാഥാഹി പുച്ഛി –
Evaṃ pana upasaṅkamitvā ṭhitaṃ taṃ devaputtaṃ āyasmā mahāmoggallāno imāhi gāthāhi pucchi –
൧൦൧൫.
1015.
‘‘സഹസ്സയുത്തം ഹയവാഹനം സുഭം, ആരുയ്ഹിമം സന്ദനം നേകചിത്തം;
‘‘Sahassayuttaṃ hayavāhanaṃ subhaṃ, āruyhimaṃ sandanaṃ nekacittaṃ;
ഉയ്യാനഭൂമിം അഭിതോ അനുക്കമം, പുരിന്ദദോ ഭൂതപതീവ വാസവോ.
Uyyānabhūmiṃ abhito anukkamaṃ, purindado bhūtapatīva vāsavo.
൧൦൧൬.
1016.
‘‘സോവണ്ണമയാ തേ രഥകുബ്ബരാ ഉഭോ, ഫലേഹി അംസേഹി അതീവ സങ്ഗതാ;
‘‘Sovaṇṇamayā te rathakubbarā ubho, phalehi aṃsehi atīva saṅgatā;
സുജാതഗുമ്ബാ നരവീരനിട്ഠിതാ, വിരോചതി പന്നരസേവ ചന്ദോ.
Sujātagumbā naravīraniṭṭhitā, virocati pannaraseva cando.
൧൦൧൭.
1017.
‘‘സുവണ്ണജാലാവതതോ രഥോ അയം, ബഹൂഹി നാനാരതനേഹി ചിത്തിതോ;
‘‘Suvaṇṇajālāvatato ratho ayaṃ, bahūhi nānāratanehi cittito;
സുനന്ദിഘോസോ ച സുഭസ്സരോ ച, വിരോചതീ ചാമരഹത്ഥബാഹുഭി.
Sunandighoso ca subhassaro ca, virocatī cāmarahatthabāhubhi.
൧൦൧൮.
1018.
‘‘ഇമാ ച നാഭ്യോ മനസാഭിനിമ്മിതാ, രഥസ്സ പാദന്തരമജ്ഝഭൂസിതാ;
‘‘Imā ca nābhyo manasābhinimmitā, rathassa pādantaramajjhabhūsitā;
ഇമാ ച നാഭ്യോ സതരാജിചിത്തിതാ, സതേരതാ വിജ്ജുരിവപ്പഭാസരേ.
Imā ca nābhyo satarājicittitā, sateratā vijjurivappabhāsare.
൧൦൧൯.
1019.
‘‘അനേകചിത്താവതതോ രഥോ അയം, പുഥൂ ച നേമീ ച സഹസ്സരംസികോ;
‘‘Anekacittāvatato ratho ayaṃ, puthū ca nemī ca sahassaraṃsiko;
തേസം സരോ സുയ്യതി വഗ്ഗുരൂപോ, പഞ്ചങ്ഗികം തൂരിയമിവപ്പവാദിതം.
Tesaṃ saro suyyati vaggurūpo, pañcaṅgikaṃ tūriyamivappavāditaṃ.
൧൦൨൦.
1020.
‘‘സിരസ്മിം ചിത്തം മണിചന്ദകപ്പിതം, സദാ വിസുദ്ധം രുചിരം പഭസ്സരം;
‘‘Sirasmiṃ cittaṃ maṇicandakappitaṃ, sadā visuddhaṃ ruciraṃ pabhassaraṃ;
സുവണ്ണരാജീഹി അതീവ സങ്ഗതം, വേളുരിയരാജീവ അതീവ സോഭതി.
Suvaṇṇarājīhi atīva saṅgataṃ, veḷuriyarājīva atīva sobhati.
൧൦൨൧.
1021.
‘‘ഇമേ ച വാളീ മണിചന്ദകപ്പിതാ, ആരോഹകമ്ബൂ സുജവാ ബ്രഹൂപമാ;
‘‘Ime ca vāḷī maṇicandakappitā, ārohakambū sujavā brahūpamā;
ബ്രഹാ മഹന്താ ബലിനോ മഹാജവാ, മനോ തവഞ്ഞായ തഥേവ സിംസരേ.
Brahā mahantā balino mahājavā, mano tavaññāya tatheva siṃsare.
൧൦൨൨.
1022.
‘‘ഇമേ ച സബ്ബേ സഹിതാ ചതുക്കമാ, മനോ തവഞ്ഞായ തഥേവ സിംസരേ;
‘‘Ime ca sabbe sahitā catukkamā, mano tavaññāya tatheva siṃsare;
സമം വഹന്തീ മുദുകാ അനുദ്ധതാ, ആമോദമാനാ തുരഗാനമുത്തമാ.
Samaṃ vahantī mudukā anuddhatā, āmodamānā turagānamuttamā.
൧൦൨൩.
1023.
‘‘ധുനന്തി വഗ്ഗന്തി പതന്തി ചമ്ബരേ, അബ്ഭുദ്ധുനന്താ സുകതേ പിളന്ധനേ;
‘‘Dhunanti vagganti patanti cambare, abbhuddhunantā sukate piḷandhane;
തേസം സരോ സുയ്യതി വഗ്ഗുരൂപോ, പഞ്ചങ്ഗികം തൂരിയമിവപ്പവാദിതം.
Tesaṃ saro suyyati vaggurūpo, pañcaṅgikaṃ tūriyamivappavāditaṃ.
൧൦൨൪.
1024.
‘‘രഥസ്സ ഘോസോ അപിളന്ധനാന ച, ഖുരസ്സ നാദോ അഭിഹിംസനായ ച;
‘‘Rathassa ghoso apiḷandhanāna ca, khurassa nādo abhihiṃsanāya ca;
ഘോസോ സുവഗ്ഗൂ സമിതസ്സ സുയ്യതി, ഗന്ധബ്ബതൂരിയാനി വിചിത്രസംവനേ.
Ghoso suvaggū samitassa suyyati, gandhabbatūriyāni vicitrasaṃvane.
൧൦൨൫.
1025.
‘‘രഥേ ഠിതാതാ മിഗമന്ദലോചനാ, ആളാരപമ്ഹാ ഹസിതാ പിയംവദാ;
‘‘Rathe ṭhitātā migamandalocanā, āḷārapamhā hasitā piyaṃvadā;
വേളുരിയജാലാവതതാ തനുച്ഛവാ, സദേവ ഗന്ധബ്ബസൂരഗ്ഗപൂജിതാ.
Veḷuriyajālāvatatā tanucchavā, sadeva gandhabbasūraggapūjitā.
൧൦൨൬.
1026.
‘‘താ രത്തരത്തമ്ബരപീതവാസസാ, വിസാലനേത്താ അഭിരത്തലോചനാ;
‘‘Tā rattarattambarapītavāsasā, visālanettā abhirattalocanā;
കുലേ സുജാതാ സുതനൂ സുചിമ്ഹിതാ, രഥേ ഠിതാ പഞ്ജലികാ ഉപട്ഠിതാ.
Kule sujātā sutanū sucimhitā, rathe ṭhitā pañjalikā upaṭṭhitā.
൧൦൨൭.
1027.
‘‘താ കമ്ബുകേയൂരധരാ സുവാസസാ, സുമജ്ഝിമാ ഊരുഥനൂപപന്നാ;
‘‘Tā kambukeyūradharā suvāsasā, sumajjhimā ūruthanūpapannā;
വട്ടങ്ഗുലിയോ സുമുഖാ സുദസ്സനാ, രഥേ ഠിതാ പഞ്ജലികാ ഉപട്ഠിതാ.
Vaṭṭaṅguliyo sumukhā sudassanā, rathe ṭhitā pañjalikā upaṭṭhitā.
൧൦൨൮.
1028.
‘‘അഞ്ഞാ സുവേണീ സുസു മിസ്സകേസിയോ, സമം വിഭത്താഹി പഭസ്സരാഹി ച;
‘‘Aññā suveṇī susu missakesiyo, samaṃ vibhattāhi pabhassarāhi ca;
അനുബ്ബതാ താ തവ മാനസേ രതാ, രഥേ ഠിതാ പഞ്ജലികാ ഉപട്ഠിതാ.
Anubbatā tā tava mānase ratā, rathe ṭhitā pañjalikā upaṭṭhitā.
൧൦൨൯.
1029.
‘‘ആവേളിനിയോ പദുമുപ്പലച്ഛദാ, അലങ്കതാ ചന്ദനസാരവാസിതാ;
‘‘Āveḷiniyo padumuppalacchadā, alaṅkatā candanasāravāsitā;
അനുബ്ബതാ താ തവ മാനസേ രതാ, രഥേ ഠിതാ പഞ്ജലികാ ഉപട്ഠിതാ.
Anubbatā tā tava mānase ratā, rathe ṭhitā pañjalikā upaṭṭhitā.
൧൦൩൦.
1030.
‘‘താ മാലിനിയോ പദുമുപ്പലച്ഛദാ, അലങ്കതാ ചന്ദനസാരവാസിതാ;
‘‘Tā māliniyo padumuppalacchadā, alaṅkatā candanasāravāsitā;
അനുബ്ബതാ താ തവ മാനസേ രതാ, രഥേ ഠിതാ പഞ്ജലികാ ഉപട്ഠിതാ.
Anubbatā tā tava mānase ratā, rathe ṭhitā pañjalikā upaṭṭhitā.
൧൦൩൧.
1031.
‘‘കണ്ഠേസു തേ യാനി പിളന്ധനാനി, ഹത്ഥേസു പാദേസു തഥേവ സീസേ;
‘‘Kaṇṭhesu te yāni piḷandhanāni, hatthesu pādesu tatheva sīse;
ഓഭാസയന്തീ ദസ സബ്ബസോ ദിസാ, അബ്ഭുദ്ദയം സാരദികോവ ഭാണുമാ.
Obhāsayantī dasa sabbaso disā, abbhuddayaṃ sāradikova bhāṇumā.
൧൦൩൨.
1032.
‘‘വാതസ്സ വേഗേന ച സമ്പകമ്പിതാ, ഭുജേസു മാലാ അപിളന്ധനാനി ച;
‘‘Vātassa vegena ca sampakampitā, bhujesu mālā apiḷandhanāni ca;
മുഞ്ചന്തി ഘോസം രുചിരം സുചിം സുഭം, സബ്ബേഹി വിഞ്ഞൂഹി സുതബ്ബരൂപം.
Muñcanti ghosaṃ ruciraṃ suciṃ subhaṃ, sabbehi viññūhi sutabbarūpaṃ.
൧൦൩൩.
1033.
‘‘ഉയ്യാനഭൂമ്യാ ച ദുവദ്ധതോ ഠിതാ, രഥാ ച നാഗാ തൂരിയാനി ച സരോ;
‘‘Uyyānabhūmyā ca duvaddhato ṭhitā, rathā ca nāgā tūriyāni ca saro;
തമേവ ദേവിന്ദ പമോദയന്തി, വീണാ യഥാ പോക്ഖരപത്തബാഹുഭി.
Tameva devinda pamodayanti, vīṇā yathā pokkharapattabāhubhi.
൧൦൩൪.
1034.
‘‘ഇമാസു വീണാസു ബഹൂസു വഗ്ഗൂസു, മനുഞ്ഞരൂപാസു ഹദയേരിതം പീതിം;
‘‘Imāsu vīṇāsu bahūsu vaggūsu, manuññarūpāsu hadayeritaṃ pītiṃ;
പവജ്ജമാനാസു അതീവ അച്ഛരാ, ഭമന്തി കഞ്ഞാ പദുമേസു സിക്ഖിതാ.
Pavajjamānāsu atīva accharā, bhamanti kaññā padumesu sikkhitā.
൧൦൩൫.
1035.
‘‘യദാ ച ഗീതാനി ച വാദിതാനി ച, നച്ചാനി ചിമാനി സമേന്തി ഏകതോ;
‘‘Yadā ca gītāni ca vāditāni ca, naccāni cimāni samenti ekato;
അഥേത്ഥ നച്ചന്തി അഥേത്ഥ അച്ഛരാ, ഓഭാസയന്തീ ഉഭതോ വരിത്ഥിയോ.
Athettha naccanti athettha accharā, obhāsayantī ubhato varitthiyo.
൧൦൩൬.
1036.
‘‘സോ മോദസി തൂരിയഗണപ്പബോധനോ, മഹീയമാനോ വജിരാവുധോരിവ;
‘‘So modasi tūriyagaṇappabodhano, mahīyamāno vajirāvudhoriva;
ഇമാസു വീണാസു ബഹൂസു വഗ്ഗൂസു, മനുഞ്ഞരൂപാസു ഹദയേരിതം പീതിം.
Imāsu vīṇāsu bahūsu vaggūsu, manuññarūpāsu hadayeritaṃ pītiṃ.
൧൦൩൭.
1037.
‘‘കിം ത്വം പുരേ കമ്മമകാസി അത്തനാ, മനുസ്സഭൂതോ പുരിമായ ജാതിയാ;
‘‘Kiṃ tvaṃ pure kammamakāsi attanā, manussabhūto purimāya jātiyā;
ഉപോസഥം കം വാ തുവം ഉപാവസി, കം ധമ്മചരിയം വതമാഭിരോചയി.
Uposathaṃ kaṃ vā tuvaṃ upāvasi, kaṃ dhammacariyaṃ vatamābhirocayi.
൧൦൩൮.
1038.
‘‘നയീദമപ്പസ്സ കതസ്സ കമ്മുനോ, പുബ്ബേ സുചിണ്ണസ്സ ഉപോസഥസ്സ വാ;
‘‘Nayīdamappassa katassa kammuno, pubbe suciṇṇassa uposathassa vā;
ഇദ്ധാനുഭാവോ വിപുലോ അയം തവ, യം ദേവസങ്ഘം അഭിരോചസേ ഭുസം.
Iddhānubhāvo vipulo ayaṃ tava, yaṃ devasaṅghaṃ abhirocase bhusaṃ.
൧൦൩൯.
1039.
‘‘ദാനസ്സ തേ ഇദം ഫലം, അഥോ സീലസ്സ വാ പന;
‘‘Dānassa te idaṃ phalaṃ, atho sīlassa vā pana;
അഥോ അഞ്ജലികമ്മസ്സ, തം മേ അക്ഖാഹി പുച്ഛിതോ’’തി.
Atho añjalikammassa, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
൧൦൧൫. തത്ഥ സഹസ്സയുത്തന്തി സഹസ്സേന യുത്തം, സഹസ്സം വാ യുത്തം യോജിതം ഏതസ്മിന്തി സഹസ്സയുത്തം. കസ്സ പനേതം സഹസ്സന്തി? ‘‘ഹയവാഹന’’ന്തി അനന്തരം വുച്ചമാനത്താ ഹയാനന്തി അയമത്ഥോ വിഞ്ഞായതേവ. ഹയാ വാഹനം ഏതസ്സാതി ഹയവാഹനം. കേചി പന ‘‘സഹസ്സയുത്തഹയവാഹന’’ന്തി അനുനാസികലോപം ഏകമേവ സമാസപദം കത്വാ വണ്ണേന്തി, ഏതസ്മിം പക്ഖേ ഹയവാഹനം വിയ വാഹനന്തി അത്ഥോ യുജ്ജതി. ഹയവാഹനസഹസ്സയുത്തം യുത്തഹയവാഹനസഹസ്സന്തി ഹി അത്ഥോ. അപരേ പന ‘‘സഹസ്സയുത്തന്തി സഹസ്സദിബ്ബാജഞ്ഞയുത്ത’’ന്തി വദന്തി. സന്ദനന്തി രഥം. നേകചിത്തന്തി അനേകചിത്തം നാനാവിധവിചിത്തവന്തം. ഉയ്യാനഭൂമിം അഭിതോതി ഉയ്യാനഭൂമിയാ സമീപേ. ‘‘അഭിതോ’’തി ഹി പദം അപേക്ഖിത്വാ സാമിഅത്ഥേ ഏതം ഉപയോഗവചനം. കേചി പന ‘‘ഉയ്യാനഭൂമ്യാ’’തിപി പഠന്തി, തേ സദ്ദനയമ്പി അനുപധാരേന്താ പഠന്തി. അനുക്കമന്തി ഗച്ഛന്തോ പുരിന്ദദോ ഭൂതപതീവ വാസവോ വിരോചസീതി സമ്ബന്ധോ.
1015. Tattha sahassayuttanti sahassena yuttaṃ, sahassaṃ vā yuttaṃ yojitaṃ etasminti sahassayuttaṃ. Kassa panetaṃ sahassanti? ‘‘Hayavāhana’’nti anantaraṃ vuccamānattā hayānanti ayamattho viññāyateva. Hayā vāhanaṃ etassāti hayavāhanaṃ. Keci pana ‘‘sahassayuttahayavāhana’’nti anunāsikalopaṃ ekameva samāsapadaṃ katvā vaṇṇenti, etasmiṃ pakkhe hayavāhanaṃ viya vāhananti attho yujjati. Hayavāhanasahassayuttaṃ yuttahayavāhanasahassanti hi attho. Apare pana ‘‘sahassayuttanti sahassadibbājaññayutta’’nti vadanti. Sandananti rathaṃ. Nekacittanti anekacittaṃ nānāvidhavicittavantaṃ. Uyyānabhūmiṃ abhitoti uyyānabhūmiyā samīpe. ‘‘Abhito’’ti hi padaṃ apekkhitvā sāmiatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Keci pana ‘‘uyyānabhūmyā’’tipi paṭhanti, te saddanayampi anupadhārentā paṭhanti. Anukkamanti gacchanto purindado bhūtapatīva vāsavo virocasīti sambandho.
൧൦൧൬. സോവണ്ണമയാതി സുവണ്ണമയാ. തേതി തവ. രഥകുബ്ബരാ ഉഭോതി രഥസ്സ ഉഭോസു പസ്സേസു വേദികാ. യോ ഹി രഥസ്സ സോഭനത്ഥഞ്ചേവ ഉപരി ഠിതാനം ഗുത്തത്ഥഞ്ച ഉഭോസു പസ്സേസു വേദികാകാരേന പരിക്ഖേപോ കരീയതി, തസ്സ പുരിമഭാഗേ ഉഭോസു പസ്സേസു യാവ രഥീസാ, താവ ഹത്ഥേഹി ഗഹണയോഗ്ഗോ രഥസ്സ അവയവവിസേസോ, ഇധ സോ ഏവ കുബ്ബരോതി അധിപ്പേതോ. തേനേവാഹ ‘‘ഉഭോ’’തി. അഞ്ഞത്ഥ പന രഥീസാ കുബ്ബരോതി വുച്ചതി. ഫലേഹീതി രഥൂപത്ഥമ്ഭസ്സ ദക്ഖിണവാമഭേദേഹി ദ്വീഹി ഫലേഹി, പരിയന്താവേത്ഥ ഫലാതി വുത്താ. അംസേഹീതി കുബ്ബരഫലേ പതിട്ഠിതേഹി ഹേട്ഠിമഅംസേഹി. അതീവ സങ്ഗതാതി അതിവിയ സുട്ഠു സങ്ഗതാ സുഫസ്സിതാ നിബ്ബിവരാ. ഇദഞ്ച സിപ്പിവിരചിതേ കിത്തിമരഥേ ലബ്ഭമാനവിസേസം തത്ഥ ആരോപേത്വാ വുത്തം. സോ പന അപോരിസതായ അകിത്തിമോ സയംജാതോ കേനചി അഘടിതോയേവ. സുജാതഗുമ്ബാതി സുസണ്ഠിതഥമ്ഭകസമുദായാ. യേ ഹി വേദികായ നിരന്തരം ഠിതാ സുസണ്ഠിതഘടകാദിഅവയവവിസേസവന്തോ ഥമ്ഭകസമുദായാ, തേസം വസേനേവം വുത്തം ‘‘സുജാതഗുമ്ബാ’’തി. നരവീരനിട്ഠിതാതി സിപ്പാചരിയേഹി നിട്ഠാപിതസദിസാ. സിപ്പാചരിയാ ഹി അത്തനോ സരീരഖേദം അചിന്തേത്വാ വീരിയബലേന സിപ്പസ്സ സുട്ഠു വിചാരണതോ നരേസു വീരിയവന്തോതി ഇധ ‘‘നരവീരാ’’തി വുത്താ. നരവീരാതി വാ ദേവപുത്തസ്സ ആലപനം. നിട്ഠിതാതി പരിയോസിതാ പരിപുണ്ണസോഭാതിസയാ. ‘‘നരവീരനിമ്മിതാ’’തി വാ പാഠോ, നരേസു ധിതിസമ്പന്നേഹി നിമ്മിതസദിസാതി അത്ഥോ. ഏവംവിധകുബ്ബരതായ അയം തവ രഥോ വിരോചതി. കിം വിയ? പന്നരസേവ ചന്ദോ, സുക്കപക്ഖേ പന്നരസിയം പരിപുണ്ണകാലേ ചന്ദിമാ വിയ.
1016.Sovaṇṇamayāti suvaṇṇamayā. Teti tava. Rathakubbarā ubhoti rathassa ubhosu passesu vedikā. Yo hi rathassa sobhanatthañceva upari ṭhitānaṃ guttatthañca ubhosu passesu vedikākārena parikkhepo karīyati, tassa purimabhāge ubhosu passesu yāva rathīsā, tāva hatthehi gahaṇayoggo rathassa avayavaviseso, idha so eva kubbaroti adhippeto. Tenevāha ‘‘ubho’’ti. Aññattha pana rathīsā kubbaroti vuccati. Phalehīti rathūpatthambhassa dakkhiṇavāmabhedehi dvīhi phalehi, pariyantāvettha phalāti vuttā. Aṃsehīti kubbaraphale patiṭṭhitehi heṭṭhimaaṃsehi. Atīva saṅgatāti ativiya suṭṭhu saṅgatā suphassitā nibbivarā. Idañca sippiviracite kittimarathe labbhamānavisesaṃ tattha āropetvā vuttaṃ. So pana aporisatāya akittimo sayaṃjāto kenaci aghaṭitoyeva. Sujātagumbāti susaṇṭhitathambhakasamudāyā. Ye hi vedikāya nirantaraṃ ṭhitā susaṇṭhitaghaṭakādiavayavavisesavanto thambhakasamudāyā, tesaṃ vasenevaṃ vuttaṃ ‘‘sujātagumbā’’ti. Naravīraniṭṭhitāti sippācariyehi niṭṭhāpitasadisā. Sippācariyā hi attano sarīrakhedaṃ acintetvā vīriyabalena sippassa suṭṭhu vicāraṇato naresu vīriyavantoti idha ‘‘naravīrā’’ti vuttā. Naravīrāti vā devaputtassa ālapanaṃ. Niṭṭhitāti pariyositā paripuṇṇasobhātisayā. ‘‘Naravīranimmitā’’ti vā pāṭho, naresu dhitisampannehi nimmitasadisāti attho. Evaṃvidhakubbaratāya ayaṃ tava ratho virocati. Kiṃ viya? Pannaraseva cando, sukkapakkhe pannarasiyaṃ paripuṇṇakāle candimā viya.
൧൦൧൭. സുവണ്ണജാലാവതതോതി സുവണ്ണജാലകേഹി അവതതോ ഛാദിതോ. ‘‘സുവണ്ണജാലാവിതതോ’’തിപി പാഠോ, ഗവച്ഛിതോതി അത്ഥോ. ബഹൂഹീതി അനേകേഹി. നാനാരതനേഹീതി പദുമരാഗഫുസ്സരാഗാദിനാനാവിധരതനേഹി. സുനന്ദിഘോസോതി സുട്ഠു നന്ദിതബ്ബഘോസോ, സവനീയമധുരനിന്നാദോതി അത്ഥോ. സുനന്ദിഘോസോതി വാ സുട്ഠു കതനന്ദിഘോസോ, നച്ചനാദീനം ദസ്സനാദീസു പവത്തിതസാധുകാരസദ്ദാദിവസേന കതപമോദനിന്നാദോതി അത്ഥോ, ‘‘കാലേന കാലം ആസീവാദനവസേന സുട്ഠു പയുത്തനന്ദിഘോസോ’’തി ച വദന്തി. സുഭസ്സരോതി സുട്ഠു അതിവിയ ഓഭാസനസഭാവോ, തത്ഥ വാ പവത്തമാനാനം ദേവതാനം സോഭനേന ഗീതവാദിതസ്സരേന സുഭസ്സരോ. ചാമരഹത്ഥബാഹുഭീതി ചാമരഹത്ഥയുത്തബാഹൂഹി ഇതോ ചിതോ ച ബീജയമാന ചാമരകലാപേഹി ദേവതാനം ഭുജേഹി, തഥാഭൂതാഹി ദേവതാഹി വാ വിരോചതി.
1017.Suvaṇṇajālāvatatoti suvaṇṇajālakehi avatato chādito. ‘‘Suvaṇṇajālāvitato’’tipi pāṭho, gavacchitoti attho. Bahūhīti anekehi. Nānāratanehīti padumarāgaphussarāgādinānāvidharatanehi. Sunandighosoti suṭṭhu nanditabbaghoso, savanīyamadhuraninnādoti attho. Sunandighosoti vā suṭṭhu katanandighoso, naccanādīnaṃ dassanādīsu pavattitasādhukārasaddādivasena katapamodaninnādoti attho, ‘‘kālena kālaṃ āsīvādanavasena suṭṭhu payuttanandighoso’’ti ca vadanti. Subhassaroti suṭṭhu ativiya obhāsanasabhāvo, tattha vā pavattamānānaṃ devatānaṃ sobhanena gītavāditassarena subhassaro. Cāmarahatthabāhubhīti cāmarahatthayuttabāhūhi ito cito ca bījayamāna cāmarakalāpehi devatānaṃ bhujehi, tathābhūtāhi devatāhi vā virocati.
൧൦൧൮. നാഭ്യോതി രഥചക്കാനം നാഭിയോ. മനസാഭിനിമ്മിതാതി ‘‘ഇമേ ഈദിസാ ഹോന്തൂ’’തി ചിത്തേന നിമ്മിതസദിസാ. രഥസ്സ പാദന്തരമജ്ഝഭൂസിതാതി രഥസ്സ പാദാനം രഥചക്കാനം അന്തേന നേമിനാ നാനാരതനസമുജ്ജലേന അരാനം വേമജ്ഝേന ച മണ്ഡിതാ. സതരാജിചിത്തിതാതി അനേകവണ്ണാഹി അനേകസതാഹി രാജീഹി ലേഖാഹി ചിത്തിതാ വിചിത്തഭാവം ഗതാ. സതേരതാ വിജ്ജുരിവാതി സതേരതസങ്ഖാതവിജ്ജുലതാ വിയ പഭാസരേ വിജ്ജോതന്തി.
1018.Nābhyoti rathacakkānaṃ nābhiyo. Manasābhinimmitāti ‘‘ime īdisā hontū’’ti cittena nimmitasadisā. Rathassapādantaramajjhabhūsitāti rathassa pādānaṃ rathacakkānaṃ antena neminā nānāratanasamujjalena arānaṃ vemajjhena ca maṇḍitā. Satarājicittitāti anekavaṇṇāhi anekasatāhi rājīhi lekhāhi cittitā vicittabhāvaṃ gatā. Sateratā vijjurivāti sateratasaṅkhātavijjulatā viya pabhāsare vijjotanti.
൧൦൧൯. അനേകചിത്താവതതോതി അനേകേഹി മാലാകമ്മാദിചിത്തേഹി അവതതോ സമോകിണ്ണോ. ‘‘അനേകചിത്താവിതതോ’’തിപി പഠന്തി, സോയേവ അത്ഥോ, ഗാഥാസുഖത്ഥം പന ദീഘകരണം. പുഥൂ ച നേമീ ചാതി പുഥുലനേമി ച, ഏകോ ച-കാരോ നിപാതമത്തം. സഹസ്സരംസികോതി അനേകസഹസ്സരംസികോ. ‘‘സഹസ്സരംസിയോ’’തിപി പാളി. അപരേ പന ‘‘നതാ രംസിയോ’’തി ച പഠന്തി, തത്ഥ നതാതി അജിയധനുദണ്ഡകോ വിയ ഓണതാ നേമിപ്പദേസാ. സഹസ്സരംസിയോതി സൂരിയമണ്ഡലം വിയ വിപ്ഫുരന്തകിരണജാലാ. തേസന്തി ഓലമ്ബമാനകിങ്കിണികജാലാനം നേമിപ്പദേസാനം.
1019.Anekacittāvatatoti anekehi mālākammādicittehi avatato samokiṇṇo. ‘‘Anekacittāvitato’’tipi paṭhanti, soyeva attho, gāthāsukhatthaṃ pana dīghakaraṇaṃ. Puthū ca nemī cāti puthulanemi ca, eko ca-kāro nipātamattaṃ. Sahassaraṃsikoti anekasahassaraṃsiko. ‘‘Sahassaraṃsiyo’’tipi pāḷi. Apare pana ‘‘natā raṃsiyo’’ti ca paṭhanti, tattha natāti ajiyadhanudaṇḍako viya oṇatā nemippadesā. Sahassaraṃsiyoti sūriyamaṇḍalaṃ viya vipphurantakiraṇajālā. Tesanti olambamānakiṅkiṇikajālānaṃ nemippadesānaṃ.
൧൦൨൦. സിരസ്മിന്തി സീസേ, രഥസ്സ സീസേതി അത്ഥോ. സിരോ വാ അസ്മിം രഥേ. ചിത്തന്തി വിചിത്തം. മണിചന്ദകപ്പിതന്തി മണിമയമണ്ഡലാനുവിദ്ധം ചന്ദമണ്ഡലസദിസേന മണിനാ അനുവിദ്ധം. രുചിരം പഭസ്സരന്തി ഇമിനാ തസ്സ ചന്ദമണ്ഡലസദിസതംയേവ വിഭാവേതി, സദാ വിസുദ്ധന്തി ഇമിനാ പനസ്സ ചന്ദമണ്ഡലതോപി വിസേസം ദസ്സേതി. സുവണ്ണരാജീഹീതി അന്തരന്തരാ വട്ടാകാരേന സണ്ഠിതാഹി സുവണ്ണലേഖാഹി. സങ്ഗതന്തി സഹിതം. വേളുരിയരാജീവാതി അന്തരന്തരാ സുവണ്ണരാജീഹി ഖചിതമണിമണ്ഡലത്താ വേളുരിയരാജീഹി വിയ സോഭതി. ‘‘വേളുരിയരാജീഹീ’’തി ച പഠന്തി.
1020.Sirasminti sīse, rathassa sīseti attho. Siro vā asmiṃ rathe. Cittanti vicittaṃ. Maṇicandakappitanti maṇimayamaṇḍalānuviddhaṃ candamaṇḍalasadisena maṇinā anuviddhaṃ. Ruciraṃ pabhassaranti iminā tassa candamaṇḍalasadisataṃyeva vibhāveti, sadā visuddhanti iminā panassa candamaṇḍalatopi visesaṃ dasseti. Suvaṇṇarājīhīti antarantarā vaṭṭākārena saṇṭhitāhi suvaṇṇalekhāhi. Saṅgatanti sahitaṃ. Veḷuriyarājīvāti antarantarā suvaṇṇarājīhi khacitamaṇimaṇḍalattā veḷuriyarājīhi viya sobhati. ‘‘Veḷuriyarājīhī’’ti ca paṭhanti.
൧൦൨൧. വാളീതി വാളവന്തോ സമ്പന്നവാളധിനോ, അസ്സേ സന്ധായ വദതി . ‘‘വാജീ’’തി വാ പാഠോ. മണിചന്ദകപ്പിതാതി ചാമരോലമ്ബനട്ഠാനേസു മണിമയചന്ദകാനുവിദ്ധാ. ആരോഹകമ്ബൂതി ഉച്ചാ ചേവ തദനുരൂപപരിണാഹാ ച, ആരോഹപരിണാഹസമ്പന്നാതി അത്ഥോ. സുജവാതി സുന്ദരജവാ ജവവന്തോ മഹാജവാ, സോഭനഗതികാതി അത്ഥോ. ബ്രഹൂപമാതി ബ്രഹാ വിയ പമിനിതബ്ബാ, അത്തനോ പമാണതോ അധികാ വിയ പഞ്ഞായന്താതി അത്ഥോ. ബ്രഹാതി വുഡ്ഢാ പവഡ്ഢസബ്ബങ്ഗപച്ചങ്ഗാ. മഹന്താതി മഹാനുഭാവാ മഹിദ്ധികാ. ബലിനോതി സരീരബലേന ച ഉസ്സാഹബലേന ച ബലവന്തോ. മഹാജവാതി സീഘവേഗാ. മനോ തവഞ്ഞായാതി തവ ചിത്തം ഞത്വാ. തഥേവാതി ചിത്താനുരൂപമേവ. സിംസരേതി സംസപ്പരേ, പവത്തരേതി അത്ഥോ.
1021.Vāḷīti vāḷavanto sampannavāḷadhino, asse sandhāya vadati . ‘‘Vājī’’ti vā pāṭho. Maṇicandakappitāti cāmarolambanaṭṭhānesu maṇimayacandakānuviddhā. Ārohakambūti uccā ceva tadanurūpapariṇāhā ca, ārohapariṇāhasampannāti attho. Sujavāti sundarajavā javavanto mahājavā, sobhanagatikāti attho. Brahūpamāti brahā viya paminitabbā, attano pamāṇato adhikā viya paññāyantāti attho. Brahāti vuḍḍhā pavaḍḍhasabbaṅgapaccaṅgā. Mahantāti mahānubhāvā mahiddhikā. Balinoti sarīrabalena ca ussāhabalena ca balavanto. Mahājavāti sīghavegā. Mano tavaññāyāti tava cittaṃ ñatvā. Tathevāti cittānurūpameva. Siṃsareti saṃsappare, pavattareti attho.
൧൦൨൨. ഇമേതി യഥാവുത്തഅസ്സേ സന്ധായാഹ. സബ്ബേതി സഹസ്സമത്താപി. സഹിതാതി സമാനജവതായ സമാനഗമനതായ ച ഗതിയം സഹിതാ, അഞ്ഞമഞ്ഞം അനൂനാധികഗമനാതി അത്ഥോ. ചതൂഹി പാദേഹി കമന്തി ഗച്ഛന്തീതി ചതുക്കമാ. സമം വഹന്തീതി ‘‘സഹിതാ’’തി പദേന വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കരോതി. മുദുകാതി മുദുസഭാവാ, ഭദ്രാ ആജാനീയാതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘അനുദ്ധതാ’’തി, ഉദ്ധതരഹിതാ ഖോഭം അകരോന്താതി അത്ഥോ. ആമോദമാനാതി പമോദമാനാ, അഖളുങ്കതായ അഞ്ഞമഞ്ഞം രഥികാദീനഞ്ച തുട്ഠിം പവേദയന്താതി അത്ഥോ.
1022.Imeti yathāvuttaasse sandhāyāha. Sabbeti sahassamattāpi. Sahitāti samānajavatāya samānagamanatāya ca gatiyaṃ sahitā, aññamaññaṃ anūnādhikagamanāti attho. Catūhi pādehi kamanti gacchantīti catukkamā. Samaṃ vahantīti ‘‘sahitā’’ti padena vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Mudukāti mudusabhāvā, bhadrā ājānīyāti attho. Tenāha ‘‘anuddhatā’’ti, uddhatarahitā khobhaṃ akarontāti attho. Āmodamānāti pamodamānā, akhaḷuṅkatāya aññamaññaṃ rathikādīnañca tuṭṭhiṃ pavedayantāti attho.
൧൦൨൩. ധുനന്തീതി ചാമരഭാരം കേസരഭാരം വാലധിഞ്ച വിധുനന്തി. വഗ്ഗന്തീതി കദാചി പദേ പദം നിക്ഖിപന്താ വഗ്ഗനേന ഗമനേന ഗച്ഛന്തി. പതന്തീതി കദാചി പവത്തന്തി, ലങ്ഘന്തീതി അത്ഥോ. ‘‘പ്ലവന്തീ’’തി ച കേചി പഠന്തി, സോയേവത്ഥോ. അബ്ഭുദ്ധുനന്താതി കമ്മസിപ്പിനാ സുകതേ സുട്ഠു നിമ്മിതേ ഖുദ്ദകഘണ്ടാദിഅസ്സാലങ്കാരേ അഭിഉദ്ധുനന്താ അധികം ഉദ്ധുനന്താ. തേസന്തി തേസം പിളന്ധനാനം.
1023.Dhunantīti cāmarabhāraṃ kesarabhāraṃ vāladhiñca vidhunanti. Vaggantīti kadāci pade padaṃ nikkhipantā vagganena gamanena gacchanti. Patantīti kadāci pavattanti, laṅghantīti attho. ‘‘Plavantī’’ti ca keci paṭhanti, soyevattho. Abbhuddhunantāti kammasippinā sukate suṭṭhu nimmite khuddakaghaṇṭādiassālaṅkāre abhiuddhunantā adhikaṃ uddhunantā. Tesanti tesaṃ piḷandhanānaṃ.
൧൦൨൪. രഥസ്സ ഘോസോതി യഥാവുത്തോ രഥനിഗ്ഘോസോ. അപിളന്ധനാന ചാതി അ-കാരോ നിപാതമത്തം . പിളന്ധനാനം ആഭരണാനം. അപിളന്ധനന്തി ച ആഭരണപരിയായോതി വാ വദന്തി, രഥസ്സാനം ആഭരണാനഞ്ചഘോസോതി അത്ഥോ. ഖുരസ്സനാദോതി തുരങ്ഗാനം ഖുരനിപാതസദ്ദോ. കിഞ്ചാപി അസ്സാ ആകാസേന ഗച്ഛന്തി, മധുരസ്സ പന ഖുരനിപാതസദ്ദസ്സ ഉപലദ്ധിഹേതുഭൂതേന കമ്മുനാ തേസം ഖുരനിക്ഖേപേ ഖുരനിക്ഖേപേ പടിഘാതോ ലബ്ഭതീതി വദന്തി. അഭിഹിംസനായ ചാതി അസ്സാനം അധികഹിംസനേന ച, അന്തരന്തരാ അസ്സേഹി പവത്തിതഹേസനേന ചാതി അത്ഥോ. ‘‘അഭിഹേസനായ ചാ’’തി കേചി പഠന്തി. സമിതസ്സാതി സമുദിതസ്സ ദിബ്ബജനസ്സ ഘോസോ ച സുവഗ്ഗു സുമധുരം സുയ്യതി. കിം വിയാതി ആഹ ‘‘ഗന്ധബ്ബതൂരിയാനി വിചിത്രസംവനേ’’തി, ചിത്രലതാവനേ ഗന്ധബ്ബദേവപുത്താനം പഞ്ചങ്ഗികതൂരിയാനി വിയ. തൂരിയസന്നിസ്സിതോ ഹി സദ്ദോ ‘‘തൂരിയാനീ’’തി വുത്തോ നിസ്സയവോഹാരേന. ‘‘ഗന്ധബ്ബതൂരിയാന ച വിചിത്രസംവനേ’’തി ച പാഠോ, ‘‘തൂരിയാനഞ്ച’’ഇതി അനുനാസികം ആനേത്വാ യോജേതബ്ബം. അപരേ ‘‘ഗന്ധബ്ബതൂരിയാനി വിചിത്രപവനേ’’തി പഠന്തി.
1024.Rathassa ghosoti yathāvutto rathanigghoso. Apiḷandhanāna cāti a-kāro nipātamattaṃ . Piḷandhanānaṃ ābharaṇānaṃ. Apiḷandhananti ca ābharaṇapariyāyoti vā vadanti, rathassānaṃ ābharaṇānañcaghosoti attho. Khurassanādoti turaṅgānaṃ khuranipātasaddo. Kiñcāpi assā ākāsena gacchanti, madhurassa pana khuranipātasaddassa upaladdhihetubhūtena kammunā tesaṃ khuranikkhepe khuranikkhepe paṭighāto labbhatīti vadanti. Abhihiṃsanāya cāti assānaṃ adhikahiṃsanena ca, antarantarā assehi pavattitahesanena cāti attho. ‘‘Abhihesanāya cā’’ti keci paṭhanti. Samitassāti samuditassa dibbajanassa ghoso ca suvaggu sumadhuraṃ suyyati. Kiṃ viyāti āha ‘‘gandhabbatūriyāni vicitrasaṃvane’’ti, citralatāvane gandhabbadevaputtānaṃ pañcaṅgikatūriyāni viya. Tūriyasannissito hi saddo ‘‘tūriyānī’’ti vutto nissayavohārena. ‘‘Gandhabbatūriyāna ca vicitrasaṃvane’’ti ca pāṭho, ‘‘tūriyānañca’’iti anunāsikaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Apare ‘‘gandhabbatūriyāni vicitrapavane’’ti paṭhanti.
൧൦൨൫. രഥേ ഠിതാതാതി രഥേ ഠിതാ ഏതാ. മിഗമന്ദലോചനാതി മിഗച്ഛാപികാനം വിയ മുദുസിനിദ്ധദിട്ഠിനിപാതാ. ആളാരപമ്ഹാതി ബഹലസങ്ഗതപഖുമാ, ഗോപഖുമാതി അത്ഥോ. ഹസിതാതി പഹസിതാ, പഹംസിതമുഖാതി അത്ഥോ . പിയംവദാതി പിയവാദിനിയോ. വേളുരിയജാലാവതതാതി വേളുരിയമണിമയേന ജാലേന ഛാദിതസരീരാ. തനുച്ഛവാതി സുഖുമച്ഛവിയോ. സദേവാതി സദാ ഏവ സബ്ബകാലമേവ. ഗന്ധബ്ബസൂരഗ്ഗപൂജിതാതി ഗന്ധബ്ബദേവതാഹി ചേവ അപരാഹി ച അഗ്ഗദേവതാഹി ലദ്ധപൂജാ.
1025.Rathe ṭhitātāti rathe ṭhitā etā. Migamandalocanāti migacchāpikānaṃ viya mudusiniddhadiṭṭhinipātā. Āḷārapamhāti bahalasaṅgatapakhumā, gopakhumāti attho. Hasitāti pahasitā, pahaṃsitamukhāti attho . Piyaṃvadāti piyavādiniyo. Veḷuriyajālāvatatāti veḷuriyamaṇimayena jālena chāditasarīrā. Tanucchavāti sukhumacchaviyo. Sadevāti sadā eva sabbakālameva. Gandhabbasūraggapūjitāti gandhabbadevatāhi ceva aparāhi ca aggadevatāhi laddhapūjā.
൧൦൨൬. താ രത്തരത്തമ്ബരപീതവാസസാതി രജനീയരൂപാ ച രത്തപീതവത്ഥാ ച. അഭിരത്തലോചനാതി വിസേസതോ രത്തരാജീഹി ഉപസോഭിതനയനാ. കുലേ സുജാതാതി സിന്ധവകുലേ സുജാതാ വിസിട്ഠദേവനികായേ സമ്ഭവാ. സുതനൂതി സുന്ദരസരീരാ. സുചിമ്ഹിതാതി സുദ്ധസിതകരണാ.
1026.Tā rattarattambarapītavāsasāti rajanīyarūpā ca rattapītavatthā ca. Abhirattalocanāti visesato rattarājīhi upasobhitanayanā. Kule sujātāti sindhavakule sujātā visiṭṭhadevanikāye sambhavā. Sutanūti sundarasarīrā. Sucimhitāti suddhasitakaraṇā.
൧൦൨൭. താ കമ്ബുകേയൂരധരാതി സുവണ്ണമയകേയൂരധരാ. സുമജ്ഝിമാതി വിലഗ്ഗമജ്ഝാ. ഊരുഥനൂപപന്നാതി സമ്പന്നഊരുഥനാ, കദലിക്ഖന്ധസദിസഊരു ചേവ സമുഗ്ഗസദിസഥനാ ച. വട്ടങ്ഗുലിയോതി അനുപുബ്ബതോ വട്ടങ്ഗുലിയോ. സുമുഖാതി സുന്ദരമുഖാ, പമുദിതമുഖാ വാ. സുദസ്സനാതി ദസ്സനീയാ.
1027.Tā kambukeyūradharāti suvaṇṇamayakeyūradharā. Sumajjhimāti vilaggamajjhā. Ūruthanūpapannāti sampannaūruthanā, kadalikkhandhasadisaūru ceva samuggasadisathanā ca. Vaṭṭaṅguliyoti anupubbato vaṭṭaṅguliyo. Sumukhāti sundaramukhā, pamuditamukhā vā. Sudassanāti dassanīyā.
൧൦൨൮. അഞ്ഞാതി ഏകച്ചാ. സുവേണീതി സുന്ദരകേസവേണിയോ. സുസൂതി ദഹരാ. മിസ്സകേസിയോതി രത്തമാലാദീഹി മിസ്സിതകേസവട്ടിയോ. കഥം? സമം വിഭത്താഹി പഭസ്സരാഹി ചാതി, സമം അഞ്ഞമഞ്ഞസദിസം നാനാവിഭത്തിവസേന വിഭത്താഹി സുവണ്ണചീരാദിഖചിതാഹി ഇന്ദനീലമണിആദയോ വിയ പഭസ്സരാഹി കേസവട്ടീഹി മിസ്സിതകേസിയോതി യോജനാ. അനുബ്ബതാതി അനുകൂലകിരിയാ. താതി അച്ഛരായോ.
1028.Aññāti ekaccā. Suveṇīti sundarakesaveṇiyo. Susūti daharā. Missakesiyoti rattamālādīhi missitakesavaṭṭiyo. Kathaṃ? Samaṃ vibhattāhi pabhassarāhi cāti, samaṃ aññamaññasadisaṃ nānāvibhattivasena vibhattāhi suvaṇṇacīrādikhacitāhi indanīlamaṇiādayo viya pabhassarāhi kesavaṭṭīhi missitakesiyoti yojanā. Anubbatāti anukūlakiriyā. Tāti accharāyo.
൧൦൨൯. ചന്ദനസാരവോസിതാതി സാരഭൂതേന ദിബ്ബചന്ദനേന ഉല്ലിത്താ വിച്ഛുരിതാ.
1029.Candanasāravositāti sārabhūtena dibbacandanena ullittā vicchuritā.
൧൦൩൧. കണ്ഠേസൂതിആദിനാ ഗീവൂപഗഹത്ഥൂപഗപാദൂപഗസീസൂപഗാദിആഭരണാനി ദസ്സേതി. ഓഭാസയന്തീതി കണ്ഠേസു യാനി പിളന്ധനാനി, തേഹി ഓഭാസയന്തീതി യോജനാ. ഏവം സേസേസുപി. അബ്ഭുദ്ദയന്തി അഭിഉഗ്ഗച്ഛന്തോ, ‘‘അബ്ഭുദ്ദസ’’ന്തിപി പാഠോ, സോയേവത്ഥോ. സാരദികോതി സരദകാലികോ. ഭാണുമാതി സൂരിയോ. സോ ഹി അബ്ഭാദിദോസവിരഹേന ദസപി ദിസാ സുട്ഠു ഓഭാസേതി.
1031.Kaṇṭhesūtiādinā gīvūpagahatthūpagapādūpagasīsūpagādiābharaṇāni dasseti. Obhāsayantīti kaṇṭhesu yāni piḷandhanāni, tehi obhāsayantīti yojanā. Evaṃ sesesupi. Abbhuddayanti abhiuggacchanto, ‘‘abbhuddasa’’ntipi pāṭho, soyevattho. Sāradikoti saradakāliko. Bhāṇumāti sūriyo. So hi abbhādidosavirahena dasapi disā suṭṭhu obhāseti.
൧൦൩൨. വാതസ്സ വേഗേന ചാതി മനുഞ്ഞഗന്ധൂപഹാരം സദ്ദൂപഹാരഞ്ച കരോന്തേന ഉപഹരന്തേന വിയ വായന്തേന വാതസ്സ വേഗേന രഥതുരങ്ഗവേഗേന ച. മുഞ്ചന്തീതി വിസ്സജ്ജേന്തി. രുചിരന്തി പഞ്ചങ്ഗികതൂരിയാനി വിയ ഉപരൂപരി രുചിദായകം. സുചിന്തി സുദ്ധം അസംസട്ഠം. സുഭന്തി മനുഞ്ഞം. സബ്ബേഹി വിഞ്ഞൂഹി സുതബ്ബരൂപന്തി സബ്ബേഹിപി വിഞ്ഞുജാതികേഹി ഗന്ധബ്ബസമയഞ്ഞൂഹി സോതബ്ബം സവനീയം ഉത്തമസഭാവം ഘോസം മുഞ്ചന്തീതി യോജനാ.
1032.Vātassa vegena cāti manuññagandhūpahāraṃ saddūpahārañca karontena upaharantena viya vāyantena vātassa vegena rathaturaṅgavegena ca. Muñcantīti vissajjenti. Ruciranti pañcaṅgikatūriyāni viya uparūpari rucidāyakaṃ. Sucinti suddhaṃ asaṃsaṭṭhaṃ. Subhanti manuññaṃ. Sabbehi viññūhi sutabbarūpanti sabbehipi viññujātikehi gandhabbasamayaññūhi sotabbaṃ savanīyaṃ uttamasabhāvaṃ ghosaṃ muñcantīti yojanā.
൧൦൩൩. ഉയ്യാനഭൂമ്യാതി ഉയ്യാനഭൂമിയം. ദുവദ്ധതോതി ദ്വീഹി അദ്ധപസ്സേഹി. ‘‘ദുഭതോ ച ഠിതാ’’തിപി പഠന്തി, സോയേവത്ഥോ. രഥാതി രഥേ. നാഗാതി നാഗേ. ഉപയോഗത്ഥേ ഹി ഏതം പച്ചത്തവചനം. സരോതി രഥനാഗതൂരിയാനി പടിച്ച നിബ്ബത്തോ സരോ. ദേവിന്ദാതി ദേവപുത്തം ആലപതി. വീണാ യഥാ പോക്ഖരപത്തബാഹുഭീതി യഥാ വീണാ സമ്മദേവ യോജിതേഹി ദോണിപത്തബാഹുദണ്ഡേഹി തംതംമുച്ഛനാനുരൂപം അവട്ഠിതേഹി വാദിയമാനാ സുണന്തം ജനം പമോദേതി, ഏവം തം രഥാദയോ അത്തനോ സരേന പമോദയന്തി. സുസിക്ഖിതഭാവേന പോക്ഖരഭാവം സുന്ദരഭാവം പത്തേഹി വീണാവാദകസ്സ ഹത്ഥേഹി പവാദിതാ വീണാ യഥാ മഹാജനം പമോദേതി, ഏവം തം രഥാദയോ അത്തനോ സരേന പമോദയന്തീതി.
1033.Uyyānabhūmyāti uyyānabhūmiyaṃ. Duvaddhatoti dvīhi addhapassehi. ‘‘Dubhato ca ṭhitā’’tipi paṭhanti, soyevattho. Rathāti rathe. Nāgāti nāge. Upayogatthe hi etaṃ paccattavacanaṃ. Saroti rathanāgatūriyāni paṭicca nibbatto saro. Devindāti devaputtaṃ ālapati. Vīṇā yathā pokkharapattabāhubhīti yathā vīṇā sammadeva yojitehi doṇipattabāhudaṇḍehi taṃtaṃmucchanānurūpaṃ avaṭṭhitehi vādiyamānā suṇantaṃ janaṃ pamodeti, evaṃ taṃ rathādayo attano sarena pamodayanti. Susikkhitabhāvena pokkharabhāvaṃ sundarabhāvaṃ pattehi vīṇāvādakassa hatthehi pavāditā vīṇā yathā mahājanaṃ pamodeti, evaṃ taṃ rathādayo attano sarena pamodayantīti.
൧൦൩൪. ഇമാസു വീണാസൂതി ഗാഥായ അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – ഇമാസു ഉജുകോടിവങ്കബ്രഹതീനന്ദിനീതിസരആദിഭേദാസു ബഹൂസു വീണാസു സിനിദ്ധമധുരസ്സരതായ വഗ്ഗൂസു തതോ ഏവ മനുഞ്ഞരൂപാസു ഹദയേരിതം ഹദയങ്ഗമം ഹദയഹാരിനിം പീതിം പീതിനിമിത്തം പവജ്ജമാനാസു പവാദിയമാനാസു അച്ഛരാ ദേവകഞ്ഞാ പീതിവേഗുക്ഖിത്തതായ അത്തനോ സുസിക്ഖിതതായ ച ദിബ്ബപദുമേസു ഭമന്തി നച്ചം ദസ്സേന്തിയോ സഞ്ചരന്തി.
1034.Imāsu vīṇāsūti gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – imāsu ujukoṭivaṅkabrahatīnandinītisaraādibhedāsu bahūsu vīṇāsu siniddhamadhurassaratāya vaggūsu tato eva manuññarūpāsu hadayeritaṃ hadayaṅgamaṃ hadayahāriniṃ pītiṃ pītinimittaṃ pavajjamānāsu pavādiyamānāsu accharā devakaññā pītivegukkhittatāya attano susikkhitatāya ca dibbapadumesu bhamanti naccaṃ dassentiyo sañcaranti.
൧൦൩൫. ഇമാനീതി ഇദം പച്ചേകം യോജേതബ്ബം ‘‘ഇമാനി ഗീതാനി, ഇമാനി വാദിതാനി, ഇമാനി നച്ചാനി ചാ’’തി. സമേന്തി ഏകതോതി ഏകജ്ഝം സമരസാനി ഹോന്തി. അഥ വാ സമേന്തി ഏകതോതി ഏകതോ ഏകജ്ഝം സമാനി സമരസാനി കരോന്തി, തന്തിസ്സരം ഗീതസ്സരേന, ഗീതസ്സരഞ്ച തന്തിസ്സരേന സംസന്ദന്തിയോ നച്ചനേന യഥാധിഗതേ ഹസ്സാദിരസേ അപരിഹാപേന്തിയോ സമേന്തി സമാനേന്തീതി അത്ഥോ. അത്ഥേത്ഥ നച്ചന്തി അഥേത്ഥ അച്ഛരാ ഓഭാസയന്തീതി ഏവം ഗീതാദീനി സമരസേ കരോന്തിയോ അഥ അഞ്ഞാ ഏകച്ചാ അച്ഛരാ ഏത്ഥ ഏതസ്മിം തവ രഥേ നച്ചന്തി, അഥ അഞ്ഞാ വരിത്ഥിയോ ഉത്തമിത്ഥിയോ നച്ചം പസ്സന്തിയോ അത്തനോ സരീരോഭാസേന ചേവ വത്ഥാഭരണഓഭാസേന ച ഏത്ഥ ഏതസ്മിം പദേസേ ഉഭതോ ദ്വീസു പസ്സേസു ദസപി ദിസാ കേവലം ഓഭാസയന്തി വിജ്ജോതയന്തീതി അത്ഥോ.
1035.Imānīti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ ‘‘imāni gītāni, imāni vāditāni, imāni naccāni cā’’ti. Samenti ekatoti ekajjhaṃ samarasāni honti. Atha vā samenti ekatoti ekato ekajjhaṃ samāni samarasāni karonti, tantissaraṃ gītassarena, gītassarañca tantissarena saṃsandantiyo naccanena yathādhigate hassādirase aparihāpentiyo samenti samānentīti attho. Atthettha naccanti athettha accharā obhāsayantīti evaṃ gītādīni samarase karontiyo atha aññā ekaccā accharā ettha etasmiṃ tava rathe naccanti, atha aññā varitthiyo uttamitthiyo naccaṃ passantiyo attano sarīrobhāsena ceva vatthābharaṇaobhāsena ca ettha etasmiṃ padese ubhato dvīsu passesu dasapi disā kevalaṃ obhāsayanti vijjotayantīti attho.
൧൦൩൬. സോതി സോ ത്വം ഏവംഭൂതോ. തൂരിയഗണപ്പബോധനോതി ദിബ്ബതൂരിയസമൂഹേന കതപീതിപബോധനോ. മഹീയമാനോതി പൂജീയമാനോ. വജിരാവുധോരിവാതി ഇന്ദോ വിയ.
1036.Soti so tvaṃ evaṃbhūto. Tūriyagaṇappabodhanoti dibbatūriyasamūhena katapītipabodhano. Mahīyamānoti pūjīyamāno. Vajirāvudhorivāti indo viya.
൧൦൩൭. ഉപോസഥം കം വാ തുവം ഉപാവസീതി അഞ്ഞേഹിപി ഉപോസഥോ ഉപവസീയതി, ത്വം കം വാ കീദിസം നാമ ഉപോസഥം ഉപവസീതി പുച്ഛതി. ധമ്മചരിയന്തി ദാനാദിപുഞ്ഞപടിപത്തിം. വതന്തി വതസമാദാനം. അഭിരോചയീതി അഭിരോചേസി, രുച്ചിത്വാ പൂരേസീതി അത്ഥോ. ‘‘അഭിരാധയീ’’തിപി പാഠോ, സാധേസി നിപ്ഫാദേസീതി അത്ഥോ.
1037.Uposathaṃ kaṃ vā tuvaṃ upāvasīti aññehipi uposatho upavasīyati, tvaṃ kaṃ vā kīdisaṃ nāma uposathaṃ upavasīti pucchati. Dhammacariyanti dānādipuññapaṭipattiṃ. Vatanti vatasamādānaṃ. Abhirocayīti abhirocesi, ruccitvā pūresīti attho. ‘‘Abhirādhayī’’tipi pāṭho, sādhesi nipphādesīti attho.
൧൦൩൮. ഇദന്തി നിപാതമത്തം, ഇദം വാ ഫലന്തി അധിപ്പായോ. അഭിരോചസേതി അഭിഭവിത്വാ വിജ്ജോതസി.
1038.Idanti nipātamattaṃ, idaṃ vā phalanti adhippāyo. Abhirocaseti abhibhavitvā vijjotasi.
ഏവം മഹാഥേരേന പുട്ഠോ ദേവപുത്തോ തമത്ഥം ആചിക്ഖി. തേന വുത്തം –
Evaṃ mahātherena puṭṭho devaputto tamatthaṃ ācikkhi. Tena vuttaṃ –
൧൦൪൦.
1040.
‘‘സോ ദേവപുത്തോ അത്തമനോ, മോഗ്ഗല്ലാനേന പുച്ഛിതോ;
‘‘So devaputto attamano, moggallānena pucchito;
പഞ്ഹം പുട്ഠോ വിയാകാസി, യസ്സ കമ്മസ്സിദം ഫല’’ന്തി.
Pañhaṃ puṭṭho viyākāsi, yassa kammassidaṃ phala’’nti.
൧൦൪൧.
1041.
‘‘ജിതിന്ദ്രിയം ബുദ്ധമനോമനിക്കമം, നരുത്തമം കസ്സപമഗ്ഗപുഗ്ഗലം;
‘‘Jitindriyaṃ buddhamanomanikkamaṃ, naruttamaṃ kassapamaggapuggalaṃ;
അവാപുരന്തം അമതസ്സ ദ്വാരം, ദേവാതിദേവം സതപുഞ്ഞലക്ഖണം.
Avāpurantaṃ amatassa dvāraṃ, devātidevaṃ satapuññalakkhaṇaṃ.
൧൦൪൨.
1042.
‘‘തമദ്ദസം കുഞ്ജരമോഘതിണ്ണം, സുവണ്ണസിങ്ഗീനദബിമ്ബസാദിസം;
‘‘Tamaddasaṃ kuñjaramoghatiṇṇaṃ, suvaṇṇasiṅgīnadabimbasādisaṃ;
ദിസ്വാന തം ഖിപ്പമഹും സുചീമനോ, തമേവ ദിസ്വാന സുഭാസിതദ്ധജം.
Disvāna taṃ khippamahuṃ sucīmano, tameva disvāna subhāsitaddhajaṃ.
൧൦൪൩.
1043.
‘‘തമന്നപാനം അഥവാപി ചീവരം, സുചിം പണീതം രസസാ ഉപേതം;
‘‘Tamannapānaṃ athavāpi cīvaraṃ, suciṃ paṇītaṃ rasasā upetaṃ;
പുപ്ഫാഭികിണ്ണമ്ഹി സകേ നിവേസനേ, പതിട്ഠപേസിം സ അസങ്ഗമാനസോ.
Pupphābhikiṇṇamhi sake nivesane, patiṭṭhapesiṃ sa asaṅgamānaso.
൧൦൪൪.
1044.
‘‘തമന്നപാനേന ച ചീവരേന ച, ഖജ്ജേന ഭോജ്ജേന ച സായനേന ച;
‘‘Tamannapānena ca cīvarena ca, khajjena bhojjena ca sāyanena ca;
സന്തപ്പയിത്വാ ദ്വിപദാനമുത്തമം, സോ സഗ്ഗസോ ദേവപുരേ രമാമഹം.
Santappayitvā dvipadānamuttamaṃ, so saggaso devapure ramāmahaṃ.
൧൦൪൫.
1045.
‘‘ഏതേനുപായേന ഇമം നിരഗ്ഗളം, യഞ്ഞം യജിത്വാ തിവിധം വിസുദ്ധം;
‘‘Etenupāyena imaṃ niraggaḷaṃ, yaññaṃ yajitvā tividhaṃ visuddhaṃ;
പഹായഹം മാനുസകം സമുസ്സയം, ഇന്ദൂപമോ ദേവപുരേ രമാമഹം.
Pahāyahaṃ mānusakaṃ samussayaṃ, indūpamo devapure ramāmahaṃ.
൧൦൪൬.
1046.
‘‘ആയുഞ്ച വണ്ണഞ്ച സുഖം ബലഞ്ച, പണീതരൂപം അതികങ്ഖതാ മുനി;
‘‘Āyuñca vaṇṇañca sukhaṃ balañca, paṇītarūpaṃ atikaṅkhatā muni;
അന്നഞ്ച പാനഞ്ച ബഹും സുസങ്ഖതം, പതിട്ഠപേതബ്ബമസങ്ഗമാനസേ.
Annañca pānañca bahuṃ susaṅkhataṃ, patiṭṭhapetabbamasaṅgamānase.
൧൦൪൭.
1047.
‘‘നയിമസ്മിം ലോകേ പരസ്മിം വാ പന, ബുദ്ധേന സേട്ഠോ വ സമോ വ വിജ്ജതി;
‘‘Nayimasmiṃ loke parasmiṃ vā pana, buddhena seṭṭho va samo va vijjati;
ആഹുനേയ്യാനം പരമാഹുതിം ഗതോ, പുഞ്ഞത്ഥികാനം വിപുലപ്ഫലേസിന’’ന്തി.
Āhuneyyānaṃ paramāhutiṃ gato, puññatthikānaṃ vipulapphalesina’’nti.
൧൦൪൧. തത്ഥ ജിതിന്ദ്രിയന്തി മനച്ഛട്ഠാനം ഇന്ദ്രിയാനം ബോധിമൂലേയേവ അഗ്ഗമഗ്ഗേന ജിതത്താ നിബ്ബിസേവനഭാവസ്സ കതത്താ ജിതിന്ദ്രിയം. അഭിഞ്ഞേയ്യാദീനം അഭിഞ്ഞേയ്യാദിഭാവതോ അനവസേസതോ അഭിസമ്ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധം. പുരിപുണ്ണവീരിയതായ അനോമനിക്കമം ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതസ്സ വീരിയസ്സ ചതുബ്ബിധസമ്മപ്പധാനസ്സ ച പാരിപൂരിയാതി അത്ഥോ. നരുത്തമന്തി നരാനം ഉത്തമം ദ്വിപദുത്തമം. കസ്സപന്തി ഭഗവന്തം ഗോത്തേന വദതി. അവാപുരന്തം അമതസ്സ ദ്വാരന്തി കോണാഗമനസ്സ ഭഗവതോ സാസനന്തരധാനതോ പഭുതി പിഹിതം നിബ്ബാനമഹാനഗരസ്സ ദ്വാരം അരിയമഗ്ഗം വിവരന്തം. ദേവാതിദേവന്തി സബ്ബേസമ്പി ദേവാനം അതിദേവം. സതപുഞ്ഞലക്ഖണന്തി അനേകസതപുഞ്ഞവസേന നിബ്ബത്തമഹാപുരിസലക്ഖണം.
1041. Tattha jitindriyanti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ bodhimūleyeva aggamaggena jitattā nibbisevanabhāvassa katattā jitindriyaṃ. Abhiññeyyādīnaṃ abhiññeyyādibhāvato anavasesato abhisambuddhattā buddhaṃ. Puripuṇṇavīriyatāya anomanikkamaṃ caturaṅgasamannāgatassa vīriyassa catubbidhasammappadhānassa ca pāripūriyāti attho. Naruttamanti narānaṃ uttamaṃ dvipaduttamaṃ. Kassapanti bhagavantaṃ gottena vadati. Avāpurantaṃ amatassa dvāranti koṇāgamanassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānamahānagarassa dvāraṃ ariyamaggaṃ vivarantaṃ. Devātidevanti sabbesampi devānaṃ atidevaṃ. Satapuññalakkhaṇanti anekasatapuññavasena nibbattamahāpurisalakkhaṇaṃ.
൧൦൪൨. കുഞ്ജരന്തി കിലേസപടിസത്തുനിമ്മദ്ദനേന കുഞ്ജരസദിസം, മഹാനാഗന്തി അത്ഥോ. ചതുന്നം ഓഘാനം സംസാരമഹോഘസ്സ തരിതത്താ ഓഘതിണ്ണം. സുവണ്ണസിങ്ഗീനദബിമ്ബസാദിസന്തി സിങ്ഗീസുവണ്ണജമ്ബുനദസുവണ്ണരൂപസദിസം, കഞ്ചനസന്നിഭത്തചന്തി അത്ഥോ. ദിസ്വാന തം ഖിപ്പമഹും സുചീമനോതി തം കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധം ദിസ്വാ ഖിപ്പം താവദേവ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ’’തി പസാദവസേന കിലേസമലാപഗമനേന സുചിമനോ വിസുദ്ധമനോ അഹോസിം, തഞ്ച ഖോ തമേവ ദിസ്വാന തം ദിസ്വാ ഏവ. സുഭാസിതദ്ധജന്തി ധമ്മദ്ധജം.
1042.Kuñjaranti kilesapaṭisattunimmaddanena kuñjarasadisaṃ, mahānāganti attho. Catunnaṃ oghānaṃ saṃsāramahoghassa taritattā oghatiṇṇaṃ. Suvaṇṇasiṅgīnadabimbasādisanti siṅgīsuvaṇṇajambunadasuvaṇṇarūpasadisaṃ, kañcanasannibhattacanti attho. Disvāna taṃ khippamahuṃ sucīmanoti taṃ kassapasammāsambuddhaṃ disvā khippaṃ tāvadeva ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’ti pasādavasena kilesamalāpagamanena sucimano visuddhamano ahosiṃ, tañca kho tameva disvāna taṃ disvā eva. Subhāsitaddhajanti dhammaddhajaṃ.
൧൦൪൩. തമന്നപാനന്തി തമ്ഹി ഭഗവതി അന്നഞ്ച പാനഞ്ച. അഥവാപി ചീവരന്തി അഥ ചീവരമ്പി. രസസാ ഉപേതന്തി രസേന ഉപേതം സാദുരസം, ഉളാരന്തി അത്ഥോ . പുപ്ഫാഭികിണ്ണമ്ഹീതി ഗന്ഥിതേഹി ച അഗന്ഥികേഹി ച പുപ്ഫേഹി ഓലമ്ബനവസേന സന്ഥരണവസേന ച അഭികിണ്ണേ. പതിട്ഠപേസിന്തി പടിപാദേസിം അദാസിം. അസങ്ഗമാനസോതി കത്ഥചി അലഗ്ഗചിത്തോ സോ അഹന്തി യോജനാ.
1043.Tamannapānanti tamhi bhagavati annañca pānañca. Athavāpi cīvaranti atha cīvarampi. Rasasā upetanti rasena upetaṃ sādurasaṃ, uḷāranti attho . Pupphābhikiṇṇamhīti ganthitehi ca aganthikehi ca pupphehi olambanavasena santharaṇavasena ca abhikiṇṇe. Patiṭṭhapesinti paṭipādesiṃ adāsiṃ. Asaṅgamānasoti katthaci alaggacitto so ahanti yojanā.
൧൦൪൪. സഗ്ഗസോതി അപരാപരൂപപത്തിവസേന സഗ്ഗേ സഗ്ഗേ, തത്ഥാപി ച ദേവപുരേ സുദസ്സനമഹാനഗരേ. രമാമീതി കീളാമി മോദാമി.
1044.Saggasoti aparāparūpapattivasena sagge sagge, tatthāpi ca devapure sudassanamahānagare. Ramāmīti kīḷāmi modāmi.
൧൦൪൫. ഏതേനുപായേനാതി ഗോപാലബ്രാഹ്മണകാലേ സസാവകസങ്ഘസ്സ കസ്സപഭഗവതോ യഥാ അസദിസദാനം അദാസിം, ഏതേന ഉപായേന. ഇമം നിരഗ്ഗളം യഞ്ഞം യജിത്വാ തിവിധം വിസുദ്ധന്തി അനാവടദ്വാരതായ മുത്തചാഗതായ ച നിരഗ്ഗളം, തീസുപി കാലേസു തീഹി ദ്വാരേഹി കരണകാരാപനാനുസ്സരണവിധീഹി സമ്പന്നതായ തിവിധം, തത്ഥ സംകിലേസാഭാവേന വിസുദ്ധം അപരിമിതധനപരിച്ചാഗഭാവേന മഹാചാഗതായ യഞ്ഞം യജിത്വാ, മഹാദാനം ദത്വാതി അത്ഥോ. തം പന ദാനം ചിരകതമ്പി ഖേത്തവത്ഥുചിത്താനം ഉളാരതായ അന്തരന്തരാ അനുസ്സരണേന അത്തനോ പാകടം ആസന്നം പച്ചക്ഖം വിയ ഉപട്ഠിതം ഗഹേത്വാ ആഹ ‘‘ഇമ’’ന്തി.
1045.Etenupāyenāti gopālabrāhmaṇakāle sasāvakasaṅghassa kassapabhagavato yathā asadisadānaṃ adāsiṃ, etena upāyena. Imaṃ niraggaḷaṃ yaññaṃ yajitvā tividhaṃ visuddhanti anāvaṭadvāratāya muttacāgatāya ca niraggaḷaṃ, tīsupi kālesu tīhi dvārehi karaṇakārāpanānussaraṇavidhīhi sampannatāya tividhaṃ, tattha saṃkilesābhāvena visuddhaṃ aparimitadhanapariccāgabhāvena mahācāgatāya yaññaṃ yajitvā, mahādānaṃ datvāti attho. Taṃ pana dānaṃ cirakatampi khettavatthucittānaṃ uḷāratāya antarantarā anussaraṇena attano pākaṭaṃ āsannaṃ paccakkhaṃ viya upaṭṭhitaṃ gahetvā āha ‘‘ima’’nti.
൧൦൪൬. ഏവം ദേവപുത്തോ അത്തനാ കതകമ്മം ഥേരസ്സ കഥേത്വാ ഇദാനി താദിസായ സമ്പത്തിയാ പരേപി പതിട്ഠാപേതുകാമതം തഥാഗതേ ച ഉത്തമം അത്തനോ പസാദബഹുമാനം പവേദേന്തോ ‘‘ആയുഞ്ച വണ്ണഞ്ചാ’’തിആദിനാ ഗാഥാദ്വയമാഹ. തത്ഥ അഭികങ്ഖതാതി ഇച്ഛന്തേന. മുനീതി ഥേരം ആലപതി.
1046. Evaṃ devaputto attanā katakammaṃ therassa kathetvā idāni tādisāya sampattiyā parepi patiṭṭhāpetukāmataṃ tathāgate ca uttamaṃ attano pasādabahumānaṃ pavedento ‘‘āyuñca vaṇṇañcā’’tiādinā gāthādvayamāha. Tattha abhikaṅkhatāti icchantena. Munīti theraṃ ālapati.
൧൦൪൭. നയിമസ്മിം ലോകേതി ദേവപുത്തോ അത്തനോ പച്ചക്ഖഭൂതം ലോകം വദതി. പരസ്മിന്തി തതോ അഞ്ഞസ്മിം. ഏതേന സബ്ബേപി സദേവകേ ലോകേ ദസ്സേതി. സമോ ച വിജ്ജതീതി സേട്ഠോ താവ തിട്ഠതു , സമോ ഏവ ന വിജ്ജതീതി അത്ഥോ. ആഹുനേയ്യാനം പരമാഹുതിം ഗതോതി ഇമസ്മിം ലോകേ യത്തകാ ആഹുനേയ്യാ നാമ, തേസു സബ്ബേസു പരമാഹുതിം പരമം ആഹുനേയ്യഭാവം ഗതോ. ‘‘ദക്ഖിണേയ്യാനം പരമഗ്ഗതം ഗതോ’’തി വാ പാഠോ, തത്ഥ പരമഗ്ഗതന്തി പരമം അഗ്ഗഭാവം, അഗ്ഗദക്ഖിണേയ്യഭാവന്തി അത്ഥോ. കേസന്തി ആഹ ‘‘പുഞ്ഞത്ഥികാനം വിപുലപ്ഫലേസിന’’ന്തി, പുഞ്ഞേന അത്ഥികാനം വിപുലം മഹന്തം പുഞ്ഞഫലം ഇച്ഛന്താനം, തഥാഗതോ ഏവ ലോകസ്സ പുഞ്ഞക്ഖേത്തന്തി ദസ്സേതി. കേചി പന ‘‘ആഹുനേയ്യാനം പരമഗ്ഗതം ഗതോ’’തി പഠന്തി, സോയേവത്ഥോ.
1047.Nayimasmiṃ loketi devaputto attano paccakkhabhūtaṃ lokaṃ vadati. Parasminti tato aññasmiṃ. Etena sabbepi sadevake loke dasseti. Samo ca vijjatīti seṭṭho tāva tiṭṭhatu , samo eva na vijjatīti attho. Āhuneyyānaṃ paramāhutiṃ gatoti imasmiṃ loke yattakā āhuneyyā nāma, tesu sabbesu paramāhutiṃ paramaṃ āhuneyyabhāvaṃ gato. ‘‘Dakkhiṇeyyānaṃ paramaggataṃ gato’’ti vā pāṭho, tattha paramaggatanti paramaṃ aggabhāvaṃ, aggadakkhiṇeyyabhāvanti attho. Kesanti āha ‘‘puññatthikānaṃ vipulapphalesina’’nti, puññena atthikānaṃ vipulaṃ mahantaṃ puññaphalaṃ icchantānaṃ, tathāgato eva lokassa puññakkhettanti dasseti. Keci pana ‘‘āhuneyyānaṃ paramaggataṃ gato’’ti paṭhanti, soyevattho.
ഏവം കഥേന്തമേവ തം ഥേരോ കല്ലചിത്തം മുദുചിത്തം വിനീവരണചിത്തം ഉദഗ്ഗചിത്തം പസന്നചിത്തഞ്ച ഞത്വാ സച്ചാനി പകാസേസി. സോ സച്ചപരിയോസാനേ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. അഥ ഥേരോ മനുസ്സലോകം ആഗന്ത്വാ ഭഗവതോ തമത്ഥം അത്തനാ ച ദേവപുത്തേന ച കഥിതനിയാമേനേവ ആരോചേസി. സത്ഥാ തമത്ഥം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ സമ്പത്തപരിയായ ധമ്മം ദേസേസി. സാ ദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ അഹോസീതി.
Evaṃ kathentameva taṃ thero kallacittaṃ muducittaṃ vinīvaraṇacittaṃ udaggacittaṃ pasannacittañca ñatvā saccāni pakāsesi. So saccapariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi. Atha thero manussalokaṃ āgantvā bhagavato tamatthaṃ attanā ca devaputtena ca kathitaniyāmeneva ārocesi. Satthā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattapariyāya dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
മഹാരഥവിമാനവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mahārathavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
ഇതി പരമത്ഥദീപനിയാ ഖുദ്ദകട്ഠകഥായ വിമാനവത്ഥുസ്മിം
Iti paramatthadīpaniyā khuddakaṭṭhakathāya vimānavatthusmiṃ
ചുദ്ദസവത്ഥുപടിമണ്ഡിതസ്സ പഞ്ചമസ്സ മഹാരഥവഗ്ഗസ്സ
Cuddasavatthupaṭimaṇḍitassa pañcamassa mahārathavaggassa
അത്ഥവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Atthavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / വിമാനവത്ഥുപാളി • Vimānavatthupāḷi / ൧൪. മഹാരഥവിമാനവത്ഥു • 14. Mahārathavimānavatthu