Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൬. മഹാസച്ചകസുത്തവണ്ണനാ
6. Mahāsaccakasuttavaṇṇanā
൩൬൪. ഏകം സമയം ഭഗവാ വേസാലിയം വിഹരതീതി ഇമിനാ തദാ ഭഗവതോ വേസാലിയം നിവാസപരിച്ഛിന്നോ പുബ്ബണ്ഹാദിഭേദോ സബ്ബോ സമയോ സാധാരണതോ ഗഹിതോ, തഥാ തേന ഖോ പന സമയേനാതി ച ഇമിനാ. പുബ്ബണ്ഹസമയന്തി പന ഇമിനാ തബ്ബിസേസോ, യോ ഭിക്ഖാചാരത്ഥായ പച്ചവേക്ഖണകാലോ. അട്ഠകഥായം പന ‘‘തീഹി പദേഹി ഏകോവ സമയോ വുത്തോ’’തി വുത്തം വിസേസസ്സ സാമഞ്ഞന്തോഗധത്താ. മുഖധോവനസ്സ പുബ്ബകാലകിരിയാഭാവസാമഞ്ഞതോ വുത്തം ‘‘മുഖം ധോവിത്വാ’’തി. മുഖം ധോവിത്വാ ഏവ ഹി വാസധുരോ ചേ, വേലം സല്ലക്ഖേത്വാ യഥാചിണ്ണം ഭാവനാനുയോഗം, ഗന്ഥധുരോ ചേ, ഗന്ഥപരിചയേ കതിപയേ നിസജ്ജവാരേ അനുയുഞ്ജിത്വാ പത്തചീവരം ആദായ വിതക്കമാളം ഉപഗച്ഛതി.
364.Ekaṃsamayaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharatīti iminā tadā bhagavato vesāliyaṃ nivāsaparicchinno pubbaṇhādibhedo sabbo samayo sādhāraṇato gahito, tathā tena kho pana samayenāti ca iminā. Pubbaṇhasamayanti pana iminā tabbiseso, yo bhikkhācāratthāya paccavekkhaṇakālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘tīhi padehi ekova samayo vutto’’ti vuttaṃ visesassa sāmaññantogadhattā. Mukhadhovanassa pubbakālakiriyābhāvasāmaññato vuttaṃ ‘‘mukhaṃ dhovitvā’’ti. Mukhaṃ dhovitvā eva hi vāsadhuro ce, velaṃ sallakkhetvā yathāciṇṇaṃ bhāvanānuyogaṃ, ganthadhuro ce, ganthaparicaye katipaye nisajjavāre anuyuñjitvā pattacīvaraṃ ādāya vitakkamāḷaṃ upagacchati.
കാരണം യുത്തം, അനുച്ഛവികന്തി അത്ഥോ. പുബ്ബേ യഥാചിന്തിതം പഞ്ഹം അപുച്ഛിത്വാ അഞ്ഞം പുച്ഛന്തോ മഗ്ഗം ഠപേത്വാ ഉമ്മഗ്ഗതോ പരിവത്തേന്തോ വിയ ഹോതീതി ആഹ ‘‘പസ്സേന താവ പരിഹരന്തോ’’തി.
Kāraṇaṃ yuttaṃ, anucchavikanti attho. Pubbe yathācintitaṃ pañhaṃ apucchitvā aññaṃ pucchanto maggaṃ ṭhapetvā ummaggato parivattento viya hotīti āha ‘‘passena tāva pariharanto’’ti.
൩൬൫. ഊരുക്ഖമ്ഭോപി നാമ ഭവിസ്സതീതി ഏത്ഥ നാമ-സദ്ദോ വിമ്ഹയത്ഥോതി കത്വാ വുത്തം ‘‘വിമ്ഹയത്ഥവസേനാ’’തിആദി. ‘‘അന്ധോ നാമ പബ്ബതം അഭിരുഹിസ്സതീ’’തിആദീസു വിയ വിമ്ഹയവാചീസദ്ദയോഗേന ഹി ‘‘ഭവിസ്സതീ’’തി അനാഗതവചനം. കായന്വയന്തി കായാനുഗതം. ‘‘അയമ്പി ഖോ കായോ ഏവംധമ്മോ ഏവംഭാവീ ഏവംഅനതീതോ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൯; മ॰ നി॰ ൧.൧൧൨; മ॰ നി॰ ൩.൧൫൪) കായസ്സ അസുഭാനിച്ചാദിതായ അനുപസ്സനാ കായഭാവനാതി ആഹ ‘‘കായഭാവനാതി പന വിപസ്സനാ വുച്ചതീ’’തി. അനാഗതരൂപന്തി അഭീതേ അത്ഥേ അനാഗതസദ്ദാരോപനം അനാഗതപ്പയോഗോ ന സമേതി. അത്ഥോപീതി ‘‘ഊരുക്ഖമ്ഭോപി നാമ ഭവിസ്സതീ’’തി വുത്തഅത്ഥോപി ന സമേതി. അയന്തി അത്തകിലമഥാനുയോഗോ. തേസന്തി നിഗണ്ഠാനം.
365.Ūrukkhambhopi nāma bhavissatīti ettha nāma-saddo vimhayatthoti katvā vuttaṃ ‘‘vimhayatthavasenā’’tiādi. ‘‘Andho nāma pabbataṃ abhiruhissatī’’tiādīsu viya vimhayavācīsaddayogena hi ‘‘bhavissatī’’ti anāgatavacanaṃ. Kāyanvayanti kāyānugataṃ. ‘‘Ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’’tiādinā (dī. ni. 2.379; ma. ni. 1.112; ma. ni. 3.154) kāyassa asubhāniccāditāya anupassanā kāyabhāvanāti āha ‘‘kāyabhāvanāti pana vipassanā vuccatī’’ti. Anāgatarūpanti abhīte atthe anāgatasaddāropanaṃ anāgatappayogo na sameti. Atthopīti ‘‘ūrukkhambhopi nāma bhavissatī’’ti vuttaatthopi na sameti. Ayanti attakilamathānuyogo. Tesanti nigaṇṭhānaṃ.
൩൬൬. അത്തനോ അധിപ്പേതകായഭാവനം വിത്ഥാരേന്തോ വിത്ഥാരതോ ദസ്സേന്തോ യേ തം അനുയുത്താ, തേ നാമഗോത്തതോ വിഭാവേന്തോ ‘‘നന്ദോ വച്ഛോ’’തിആദിമാഹ. കിലിട്ഠതപാനന്തി കായസ്സ കിലേസനതപാനം പുഗ്ഗലാനം. ജാതമേദന്തി മേദഭാവാപത്തിവസേന ഉപ്പന്നമേദം. പുരിമം പഹായാതി കാലപരിച്ഛേദേന അനാഹാരഅപ്പാഹാരതാദിവസേന കായസ്സ അപചിനനം ഖേദനം പരിച്ചജിത്വാ. കായഭാവനാ പന ന പഞ്ഞായതീതി നിയമം പരമത്ഥതോ കായഭാവനാപി തവ ഞാണേന ന ഞായതി, സേസതോപി ന ദിസ്സതി.
366. Attano adhippetakāyabhāvanaṃ vitthārento vitthārato dassento ye taṃ anuyuttā, te nāmagottato vibhāvento ‘‘nando vaccho’’tiādimāha. Kiliṭṭhatapānanti kāyassa kilesanatapānaṃ puggalānaṃ. Jātamedanti medabhāvāpattivasena uppannamedaṃ. Purimaṃ pahāyāti kālaparicchedena anāhāraappāhāratādivasena kāyassa apacinanaṃ khedanaṃ pariccajitvā. Kāyabhāvanāpana na paññāyatīti niyamaṃ paramatthato kāyabhāvanāpi tava ñāṇena na ñāyati, sesatopi na dissati.
൩൬൭. ഇമസ്മിം പന ഠാനേതി ‘‘കായഭാവനമ്പി ഖോ ത്വം, അഗ്ഗിവേസ്സന, ന അഞ്ഞാസി, കുതോ പന ത്വം ചിത്തഭാവനം ജാനിസ്സസീ’’തി ഇമസ്മിം ഠാനേ. തഥാ ‘‘യോ ത്വം ഏവം ഓളാരികം ദുബ്ബലം കായഭാവനം ന ജാനാസി, സോ ത്വം കുതോ സന്തസുഖുമം ചിത്തഭാവനം ജാനിസ്സസീ’’തി ഏതസ്മിം അത്ഥവണ്ണനാഠാനേ. അബുദ്ധവചനം നാമേതം പദന്തി കായഭാവനാസഞ്ഞിതവിപസ്സനാതോ ചിത്തഭാവനാ സന്താ, വിപസ്സനാ പന പാദകജ്ഝാനതോ ഓളാരികാ ചേവ ദുബ്ബലാ ചാതി അയഞ്ച ഏതസ്സ പദസ്സ അത്ഥോ. ‘‘അബുദ്ധവചനം നാമേതം വചനം സിയാ’’തി വത്വാ ഥേരോ പക്കമിതും ആരഭതി. അഥ നം മഹാസീവത്ഥേരോ ‘‘വിപസ്സനാ നാമേസാ ന ആദിതോ സുബ്രൂഹിതാ ബലവതീ തിക്ഖാ വിസദാ ഹോതി, തസ്മാ തരുണവസേനായമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ’’തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ദിസ്സതി, ഭിക്ഖവേ’’തി സുത്തപദം (സം॰ നി॰ ൨.൬൨) ആഹരി. തത്ഥ ആദാനന്തി പടിസന്ധി. നിക്ഖേപനന്തി ചുതി. ഓളാരികന്തി അരൂപധമ്മേഹി ദുട്ഠുല്ലഭാവത്താ ഓളാരികം. കായന്തി ചതുസന്തതിരൂപസമൂഹഭൂതം കായം. ഓളാരികന്തി ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോ, ഓളാരികാകാരേനാതി അത്ഥോ. തേനേവ വുത്തം ‘‘ആദാനമ്പി നിക്ഖേപനമ്പീ’’തി.
367.Imasmiṃ pana ṭhāneti ‘‘kāyabhāvanampi kho tvaṃ, aggivessana, na aññāsi, kuto pana tvaṃ cittabhāvanaṃ jānissasī’’ti imasmiṃ ṭhāne. Tathā ‘‘yo tvaṃ evaṃ oḷārikaṃ dubbalaṃ kāyabhāvanaṃ na jānāsi, so tvaṃ kuto santasukhumaṃ cittabhāvanaṃ jānissasī’’ti etasmiṃ atthavaṇṇanāṭhāne. Abuddhavacanaṃ nāmetaṃ padanti kāyabhāvanāsaññitavipassanāto cittabhāvanā santā, vipassanā pana pādakajjhānato oḷārikā ceva dubbalā cāti ayañca etassa padassa attho. ‘‘Abuddhavacanaṃ nāmetaṃ vacanaṃ siyā’’ti vatvā thero pakkamituṃ ārabhati. Atha naṃ mahāsīvatthero ‘‘vipassanā nāmesā na ādito subrūhitā balavatī tikkhā visadā hoti, tasmā taruṇavasenāyamattho veditabbo’’ti dassento ‘‘dissati, bhikkhave’’ti suttapadaṃ (saṃ. ni. 2.62) āhari. Tattha ādānanti paṭisandhi. Nikkhepananti cuti. Oḷārikanti arūpadhammehi duṭṭhullabhāvattā oḷārikaṃ. Kāyanti catusantatirūpasamūhabhūtaṃ kāyaṃ. Oḷārikanti bhāvanapuṃsakaniddeso, oḷārikākārenāti attho. Teneva vuttaṃ ‘‘ādānampi nikkhepanampī’’ti.
൩൬൮. സുഖസാരാഗേന സമന്നാഗതോതി സുഖവേദനായ ബലവതരരാഗേന സമങ്ഗീഭൂതോ. പട്ഠാനേ പടിസിദ്ധാ അവചനേനേവ. തസ്മാതി സുഖേ ഠിതേ ഏവ ദുക്ഖസ്സാനുപ്പജ്ജനതോ. ഏവം വുത്തന്തി ‘‘സുഖായ വേദനായ നിരോധാ ഉപ്പജ്ജതി ദുക്ഖാ വേദനാ’’തി ഏവം വുത്തം, ന അനന്തരാവ ഉപ്പജ്ജനതോ. ഖേപേത്വാതി കുസലാനി ഖേപേത്വാ. ഗണ്ഹിത്വാ അത്തനോ ഏവ ഓകാസം ഗഹേത്വാ. ഉഭതോപക്ഖം ഹുത്വാതി ‘‘കദാചി സുഖവേദനാ, കദാചി ദുക്ഖവേദനാ’’തി പക്ഖദ്വയവസേനപി വേദനാ ചിത്തസ്സ പരിയാദായ ഹോതി യഥാക്കമം അഭാവിതകായസ്സ അഭാവിതചിത്തസ്സ.
368.Sukhasārāgena samannāgatoti sukhavedanāya balavatararāgena samaṅgībhūto. Paṭṭhāne paṭisiddhā avacaneneva. Tasmāti sukhe ṭhite eva dukkhassānuppajjanato. Evaṃ vuttanti ‘‘sukhāya vedanāya nirodhā uppajjati dukkhā vedanā’’ti evaṃ vuttaṃ, na anantarāva uppajjanato. Khepetvāti kusalāni khepetvā. Gaṇhitvā attano eva okāsaṃ gahetvā. Ubhatopakkhaṃ hutvāti ‘‘kadāci sukhavedanā, kadāci dukkhavedanā’’ti pakkhadvayavasenapi vedanā cittassa pariyādāya hoti yathākkamaṃ abhāvitakāyassa abhāvitacittassa.
൩൬൯. വിപസ്സനാ ച സുഖസ്സ പച്ചനീകാതി സുക്ഖവിപസ്സകസ്സആദികമ്മികസ്സ മഹാഭൂതപരിഗ്ഗഹാദികാലേ ബഹി ചിത്തചാരം നിസേധേത്വാ കമ്മട്ഠാനേ ഏവ സതിം സംഹരന്തസ്സ അലദ്ധസ്സാദം കായസുഖം ന വിന്ദതി, സമ്ബാധേ വജേ സന്നിരുദ്ധോ ഗോഗണോ വിയ വിഹഞ്ഞതി വിപ്ഫന്ദതി, അച്ചാസന്നഹേതുകഞ്ച സരീരേ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജതേവ. തേന വുത്തം ‘‘ദുക്ഖസ്സ ആസന്നാ’’തി. തേനാഹ ‘‘വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ’’തിആദി. അദ്ധാനേ ഗച്ഛന്തേ ഗച്ഛന്തേതി മഹാഭൂതപരിഗ്ഗഹാദിവസേന കാലേ ഗച്ഛന്തേ. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം തസ്മിം സരീരപദേസേ. ദുക്ഖം ദൂരാപഗതം ഹോതി സമാപത്തിബലേന വിക്ഖമ്ഭിതത്താ അപ്പനാഭാവതോ. അനപ്പകം വിപുലം. സുഖന്തി ഝാനസുഖം . ഓക്കമതീതി ഝാനസമുട്ഠാനപണീതരൂപവസേന രൂപകായം അനുപവിസതി, നാമകായോക്കമനേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. കായപസ്സദ്ധികമ്മികസ്സപി സമ്മസനഭാവനാ പട്ഠപേത്വാ നിസിന്നസ്സ കസ്സചി ആദിതോവ കായകിലമഥചിത്തുപഘാതാപി സമ്ഭവന്തി, സമാധിസ്സ പന അപച്ചനീകത്താ സിനിദ്ധഭാവതോ ച ന സുക്ഖവിപസ്സനാ വിയ സുഖസ്സ വിപച്ചനീകോ, അനുക്കമേന ച ദുക്ഖം വിക്ഖമ്ഭേതീതി ആഹ ‘‘യഥാ സമാധീ’’തി. യഥാ സമാധി, വിപസ്സനായ പനേതം നത്ഥീതി ആഹ ‘‘ന ച തഥാ വിപസ്സനാ’’തി. തേന വുത്തന്തി യസ്മാ വിപസ്സനാ സുഖസ്സ പച്ചനീകാ, സാ ച കായഭാവനാ, തേന വുത്തം ‘‘ഉപ്പന്നാപി സുഖാ വേദനാ ചിത്തം ന പരിയാദായ തിട്ഠതി, ഭാവിതത്താ കായസ്സാ’’തി. തഥാ യസ്മാ സമാധി ദുക്ഖസ്സ പച്ചനീകോ, സോ ച ചിത്തഭാവനാ, തേന വുത്തം ‘‘ഉപ്പന്നാപി ദുക്ഖാ വേദനാ ചിത്തം ന പരിയാദായ തിട്ഠതി, ഭാവിതത്താ ചിത്തസ്സാ’’തി യോജനാ.
369.Vipassanā ca sukhassa paccanīkāti sukkhavipassakassaādikammikassa mahābhūtapariggahādikāle bahi cittacāraṃ nisedhetvā kammaṭṭhāne eva satiṃ saṃharantassa aladdhassādaṃ kāyasukhaṃ na vindati, sambādhe vaje sanniruddho gogaṇo viya vihaññati vipphandati, accāsannahetukañca sarīre dukkhaṃ uppajjateva. Tena vuttaṃ ‘‘dukkhassa āsannā’’ti. Tenāha ‘‘vipassanaṃ paṭṭhapetvā’’tiādi. Addhāne gacchante gacchanteti mahābhūtapariggahādivasena kāle gacchante. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sarīrapadese. Dukkhaṃ dūrāpagataṃ hoti samāpattibalena vikkhambhitattā appanābhāvato. Anappakaṃ vipulaṃ. Sukhanti jhānasukhaṃ . Okkamatīti jhānasamuṭṭhānapaṇītarūpavasena rūpakāyaṃ anupavisati, nāmakāyokkamane vattabbameva natthi. Kāyapassaddhikammikassapi sammasanabhāvanā paṭṭhapetvā nisinnassa kassaci āditova kāyakilamathacittupaghātāpi sambhavanti, samādhissa pana apaccanīkattā siniddhabhāvato ca na sukkhavipassanā viya sukhassa vipaccanīko, anukkamena ca dukkhaṃ vikkhambhetīti āha ‘‘yathā samādhī’’ti. Yathā samādhi, vipassanāya panetaṃ natthīti āha ‘‘na ca tathā vipassanā’’ti. Tena vuttanti yasmā vipassanā sukhassa paccanīkā, sā ca kāyabhāvanā, tena vuttaṃ ‘‘uppannāpi sukhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā kāyassā’’ti. Tathā yasmā samādhi dukkhassa paccanīko, so ca cittabhāvanā, tena vuttaṃ ‘‘uppannāpi dukkhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā cittassā’’ti yojanā.
൩൭൦. ഗുണേ ഘട്ടേത്വാതി അപദേസേന വിനാ സമീപമേവ നേത്വാ. തം വത മമ ചിത്തം ഉപ്പന്നാ സുഖാ വേദനാ പരിയാദായ ഠസ്സതീതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതീതി യോജനാ.
370.Guṇe ghaṭṭetvāti apadesena vinā samīpameva netvā. Taṃ vata mama cittaṃ uppannā sukhā vedanā pariyādāya ṭhassatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti yojanā.
൩൭൧. കിം ന ഭവിസ്സതി, സുഖാപി ദുക്ഖാപി വേദനാ യഥാപച്ചയം ഉപ്പജ്ജതേവാതി അത്ഥോ. തമത്ഥന്തി സുഖദുക്ഖവേദനാനം ഉപ്പത്തിയാ അത്തനോ ചിത്തസ്സ അനഭിഭവനീയതാസങ്ഖാതം അത്ഥം. തത്ഥ താവ പാസരാസിസുത്തേ ബോധിപല്ലങ്കേ നിസജ്ജാ ‘‘തത്ഥേവ നിസീദി’’ന്തി വുത്താ. ഇധ മഹാസച്ചകസുത്തേ ദുക്കരകാരികായ ദുക്കരചരണേ നിസജ്ജാ ‘‘തത്ഥേവ നിസീദി’’ന്തി വുത്താ.
371.Kiṃ na bhavissati, sukhāpi dukkhāpi vedanā yathāpaccayaṃ uppajjatevāti attho. Tamatthanti sukhadukkhavedanānaṃ uppattiyā attano cittassa anabhibhavanīyatāsaṅkhātaṃ atthaṃ. Tattha tāva pāsarāsisutte bodhipallaṅke nisajjā ‘‘tattheva nisīdi’’nti vuttā. Idha mahāsaccakasutte dukkarakārikāya dukkaracaraṇe nisajjā ‘‘tattheva nisīdi’’nti vuttā.
൩൭൪. ഛന്ദകരണവസേനാതി തണ്ഹായനവസേനാതി അത്ഥോ. സിനേഹകരണവസേനാതി സിനേഹനവസേന. മുച്ഛാകരണവസേനാതി മോഹനവസേന പമാദാപാദനേന. വിപാസാകരണവസേനാതി പാതുകമ്യതാവസേന. അനുദഹനവസേനാതി രാഗഗ്ഗിനാ അനുദഹനവസേന. ലോകുത്തരമഗ്ഗവേവചനമേവ വട്ടനിസ്സരണസ്സ അധിപ്പേതത്താ.
374.Chandakaraṇavasenāti taṇhāyanavasenāti attho. Sinehakaraṇavasenāti sinehanavasena. Mucchākaraṇavasenāti mohanavasena pamādāpādanena. Vipāsākaraṇavasenāti pātukamyatāvasena. Anudahanavasenāti rāgagginā anudahanavasena. Lokuttaramaggavevacanameva vaṭṭanissaraṇassa adhippetattā.
അല്ലഗ്ഗഹണേന കിലേസാനം അസമുച്ഛിന്നഭാവം ദസ്സേതി, സസ്നേഹഗ്ഗഹണേന അവിക്ഖമ്ഭിതഭാവം, ഉദകേ പക്ഖിത്തഭാവഗ്ഗഹണേന സമുദാചാരാവത്ഥം, ഉദുമ്ബരകട്ഠഗ്ഗഹണേന അത്തഭാവസ്സ അസാരകത്തം. ഇമിനാവ നയേനാതി ‘‘അല്ലം ഉദുമ്ബരകട്ഠ’’ന്തിആദിനാ വുത്തനയേന. സപുത്തഭരിയപബ്ബജ്ജായാതി പുത്തഭരിയേഹി സദ്ധിം കതപരിബ്ബാജകപബ്ബജ്ജാവസേന വേദിതബ്ബാ. കുടീചകബഹൂദകഹംസ-പരമഹംസാദിഭേദാ ബ്രാഹ്മണപബ്ബജ്ജാ.
Allaggahaṇena kilesānaṃ asamucchinnabhāvaṃ dasseti, sasnehaggahaṇena avikkhambhitabhāvaṃ, udake pakkhittabhāvaggahaṇena samudācārāvatthaṃ, udumbarakaṭṭhaggahaṇena attabhāvassa asārakattaṃ. Imināva nayenāti ‘‘allaṃ udumbarakaṭṭha’’ntiādinā vuttanayena. Saputtabhariyapabbajjāyāti puttabhariyehi saddhiṃ kataparibbājakapabbajjāvasena veditabbā. Kuṭīcakabahūdakahaṃsa-paramahaṃsādibhedā brāhmaṇapabbajjā.
൩൭൬. കുതോപി ഇമസ്സ ആപോസിനേഹോ നത്ഥീതി കോളാപം. തേനാഹ ‘‘ഛിന്നസിനേഹം നിരാപ’’ന്തി. കോളന്തി വാ സുക്ഖകലിങ്ഗരം വുച്ചതി, കോളം കോളഭാവം ആപന്നന്തി കോളാപം. പടിപന്നസ്സ ഉപക്കമമഹത്തനിസ്സിതതാ പകതിയാ കിലേസേഹി അനഭിഭൂതതായ. അതിന്തതാ പടിപക്ഖഭാവനായ. തഥാ ഹി സുക്ഖകോളാപഭാവോ, ആരകാ ഉദകാ ഥലേ നിക്ഖിത്തഭാവോ ച നിദസ്സിതോ. ഓപക്കമികാഹീതി കിലേസഅതിനിഗ്ഗണ്ഹനുപക്കമപ്പഭവാഹി. വേദനാഹീതി പടിപത്തിവേദനാഹി. ദുക്ഖാ പടിപദാ ഹി ഇധാധിപ്പേതാ.
376. Kutopi imassa āposineho natthīti koḷāpaṃ. Tenāha ‘‘chinnasinehaṃ nirāpa’’nti. Koḷanti vā sukkhakaliṅgaraṃ vuccati, koḷaṃ koḷabhāvaṃ āpannanti koḷāpaṃ. Paṭipannassa upakkamamahattanissitatā pakatiyā kilesehi anabhibhūtatāya. Atintatā paṭipakkhabhāvanāya. Tathā hi sukkhakoḷāpabhāvo, ārakā udakā thale nikkhittabhāvo ca nidassito. Opakkamikāhīti kilesaatiniggaṇhanupakkamappabhavāhi. Vedanāhīti paṭipattivedanāhi. Dukkhā paṭipadā hi idhādhippetā.
൩൭൭. കിം പന ന സമത്ഥോ, യതോ ഏവം പരേഹി ചിന്തിതുമ്പി അസക്കുണേയ്യം ദുക്കരചരിയം ഛബ്ബസ്സാനി അകാസീതി അധിപ്പായോ. കത്വാപി അകത്വാപി സമത്ഥോവ കാരണസ്സ നിപ്ഫന്നത്താ. ‘‘യഥാപി സബ്ബേസമ്പി ഖോ ബോധിസത്താനം ചരിമഭവേ അന്തമസോ സത്താഹമത്തമ്പി ധമ്മതാവസേന ദുക്കരചരിയാ ഹോതിയേവ, ഏവം ഭഗവാ സമത്ഥോ ദുക്കരചരിയം കാതും, ഏവഞ്ച നം അകാസി, ന പന തായ ബുദ്ധോ ജാതോ, അഥ ഖോ മജ്ഝിമായ ഏവ പടിപത്തിയാ’’തി തസ്സാ ബ്യതിരേകമുഖേന സദേവകസ്സ ലോകസ്സ ബോധായ അമഗ്ഗഭാവദീപനത്ഥം, ഇമസ്സ പന ഭഗവതോ കമ്മവിപാകവസേന ഛബ്ബസ്സാനി ദുക്കരചരിയാ അഹോസി. വുത്തഞ്ഹേതം –
377.Kiṃ pana na samattho, yato evaṃ parehi cintitumpi asakkuṇeyyaṃ dukkaracariyaṃ chabbassāni akāsīti adhippāyo. Katvāpi akatvāpi samatthova kāraṇassa nipphannattā. ‘‘Yathāpi sabbesampi kho bodhisattānaṃ carimabhave antamaso sattāhamattampi dhammatāvasena dukkaracariyā hotiyeva, evaṃ bhagavā samattho dukkaracariyaṃ kātuṃ, evañca naṃ akāsi, na pana tāya buddho jāto, atha kho majjhimāya eva paṭipattiyā’’ti tassā byatirekamukhena sadevakassa lokassa bodhāya amaggabhāvadīpanatthaṃ, imassa pana bhagavato kammavipākavasena chabbassāni dukkaracariyā ahosi. Vuttañhetaṃ –
‘‘അവചാഹം ജോതിപാലോ, കസ്സപം സുഗതം തദാ;
‘‘Avacāhaṃ jotipālo, kassapaṃ sugataṃ tadā;
കുതോ നു ബോധി മുണ്ഡസ്സ, ബോധി പരമദുല്ലഭാ.
Kuto nu bodhi muṇḍassa, bodhi paramadullabhā.
തേന കമ്മവിപാകേന, അചരിം ദുക്കരം ബഹും;
Tena kammavipākena, acariṃ dukkaraṃ bahuṃ;
ഛബ്ബസ്സാനുരുവേലായം, തതോ ബോധിമപാപുണിം.
Chabbassānuruvelāyaṃ, tato bodhimapāpuṇiṃ.
നാഹം ഏതേന മഗ്ഗേന, പാപുണിം ബോധിമുത്തമം;
Nāhaṃ etena maggena, pāpuṇiṃ bodhimuttamaṃ;
കുമഗ്ഗേന ഗവേസിസ്സം, പുബ്ബകമ്മേന വാരിതോ’’തി.
Kumaggena gavesissaṃ, pubbakammena vārito’’ti.
ദുക്കരചരിയായ ബോധായ അമഗ്ഗഭാവദസ്സനത്ഥം ദുക്കരചരിയം അകാസീതി കേചി. അഥ വാ ലോകനാഥസ്സ അത്തനോ പരക്കമസമ്പത്തിദസ്സനത്ഥായ ദുക്കരചരിയാ. പണീതാധിമുത്തിയാ ഹി പരമുക്കംസഗതഭാവതോ അഭിനീഹാരാനുരൂപം സമ്ബോധിയം തിബ്ബഛന്ദതായ സിഖാപ്പത്തിയാ തദത്ഥം ഈദിസമ്പി നാമ ദുക്കരചരിയം അകാസീതി ലോകേ അത്തനോ വീരിയാനുഭാവം വിഭാവേതും – ‘‘സോ ച മേ പച്ഛാ പീതിസോമനസ്സാവഹോ ഭവിസ്സതീ’’തി ലോകനാഥോ ദുക്കരചരിയം അകാസി. തേനാഹ ‘‘സദേവകസ്സ ലോകസ്സാ’’തിആദി. തത്ഥ വീരിയനിമ്മഥനഗുണോതി വീരിയസ്സ സംവഡ്ഢനസമ്പാദനഗുണോ. യഥാവുത്തമത്ഥം ഉപമായ വിഭാവേതും ‘‘പാസാദേ’’തിആദി വുത്തം. സങ്ഗാമേ ദ്വേ തയോ സമ്പഹാരേതി ദ്വിക്ഖത്തും തിക്ഖത്തും വാ പരസേനായ പഹാരപയോഗേ. പധാനവീരിയന്തി സമ്മപ്പധാനേഹി ആസേവനവീരിയം, സബ്ബം വാ പുബ്ബഭാഗവീരിയം.
Dukkaracariyāya bodhāya amaggabhāvadassanatthaṃ dukkaracariyaṃ akāsīti keci. Atha vā lokanāthassa attano parakkamasampattidassanatthāya dukkaracariyā. Paṇītādhimuttiyā hi paramukkaṃsagatabhāvato abhinīhārānurūpaṃ sambodhiyaṃ tibbachandatāya sikhāppattiyā tadatthaṃ īdisampi nāma dukkaracariyaṃ akāsīti loke attano vīriyānubhāvaṃ vibhāvetuṃ – ‘‘so ca me pacchā pītisomanassāvaho bhavissatī’’ti lokanātho dukkaracariyaṃ akāsi. Tenāha ‘‘sadevakassa lokassā’’tiādi. Tattha vīriyanimmathanaguṇoti vīriyassa saṃvaḍḍhanasampādanaguṇo. Yathāvuttamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘pāsāde’’tiādi vuttaṃ. Saṅgāme dve tayo sampahāreti dvikkhattuṃ tikkhattuṃ vā parasenāya pahārapayoge. Padhānavīriyanti sammappadhānehi āsevanavīriyaṃ, sabbaṃ vā pubbabhāgavīriyaṃ.
അഭിദന്തന്തി അഭിഭവനദന്തം, ഉപരിദന്തന്തി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ഉപരിദന്ത’’ന്തി. സോ ഹി ഇതരം മുസലം വിയ ഉദുക്ഖലം വിസേസതോ കസ്സചി ഖാദനകാലേ അഭിഭുയ്യ വത്തതി. കുസലചിത്തേനാതി ബലവസമ്മാസങ്കപ്പയുത്തേന കുസലചിത്തേന. അകുസലചിത്തന്തി കാമവിതക്കാദിസഹിതം അകുസലചിത്തം. അകുസലചിത്തസ്സ പവത്തിതും അപ്പദാനം നിഗ്ഗഹോ. തംതംപടിക്ഖേപവസേന വിനോദനം അഭിനിപ്പീളനം. വീരിയതാപേന വിക്ഖമ്ഭനം അഭിസന്താപനം. സദരഥോതി സപരിളാഹോ. പധാനേനാതി പദഹനേന, കായസ്സ കിലമഥുപ്പാദകേന വീരിയേനാതി അത്ഥോ. വിദ്ധസ്സാതി തുദസ്സ. സതോതി സമാനസ്സ.
Abhidantanti abhibhavanadantaṃ, uparidantanti attho. Tenāha ‘‘uparidanta’’nti. So hi itaraṃ musalaṃ viya udukkhalaṃ visesato kassaci khādanakāle abhibhuyya vattati. Kusalacittenāti balavasammāsaṅkappayuttena kusalacittena. Akusalacittanti kāmavitakkādisahitaṃ akusalacittaṃ. Akusalacittassa pavattituṃ appadānaṃ niggaho. Taṃtaṃpaṭikkhepavasena vinodanaṃ abhinippīḷanaṃ. Vīriyatāpena vikkhambhanaṃ abhisantāpanaṃ. Sadarathoti sapariḷāho. Padhānenāti padahanena, kāyassa kilamathuppādakena vīriyenāti attho. Viddhassāti tudassa. Satoti samānassa.
൩൭൮. സീസവേഠനന്തി സീസം രജ്ജുയാ ബന്ധിത്വാ ദണ്ഡകേന പരിവത്തകവേഠനം. അരഹന്തോ നാമ ഏവരൂപാ ഹോന്തീതി ഇമിനാ യഥായം, ഏവം വിസഞ്ഞീഭൂതാപി ഹുത്വാ വിഹരന്തീതി ദസ്സേതി. തേനാഹ ‘‘മതകസദിസാ’’തി, വേദനാപ്പത്താ വിയ ഹോന്തീതി അത്ഥോ. സുപിനപ്പടിഗ്ഗഹണതോ പട്ഠായാതി പടിസന്ധിഗ്ഗഹണേ സേതവാരണസുപിനം പസ്സിത്വാ ബ്രാഹ്മണേഹി ബ്യാകതകാലതോ പട്ഠായ.
378.Sīsaveṭhananti sīsaṃ rajjuyā bandhitvā daṇḍakena parivattakaveṭhanaṃ. Arahanto nāma evarūpā hontīti iminā yathāyaṃ, evaṃ visaññībhūtāpi hutvā viharantīti dasseti. Tenāha ‘‘matakasadisā’’ti, vedanāppattā viya hontīti attho. Supinappaṭiggahaṇato paṭṭhāyāti paṭisandhiggahaṇe setavāraṇasupinaṃ passitvā brāhmaṇehi byākatakālato paṭṭhāya.
൩൭൯. ധമ്മസരീരസ്സ അരോഗഭാവേന സാധൂതി മരിസനിയോതി മാരിസോ, പിയായനവചനമേതം. തേനാഹ ‘‘സമ്പിയായമാനാ’’തിആദി. അജജ്ജിതന്തി ഏവം അഭുഞ്ജിതം ഭകാരസ്സ ജകാരാദേസം കത്വാ. തേനാഹ ‘‘അഭോജന’’ന്തി. ഏവം മാ കരിത്ഥാതി ‘‘ലോമകൂപേഹി അജ്ഝോഹാരേസ്സാമ അനുപ്പവേസേസ്സാമാ’’തി യഥാ തുമ്ഹേഹി വുത്തം, ഏവം മാ കരിത്ഥ. കസ്മാ? യാപേസ്സാമഹന്തി അഹഞ്ച യാവദത്ഥം ആഹാരമത്തം ഭുഞ്ജന്തോ യഥാ യാപേസ്സാമി, ഏവം ആഹാരം പടിസേവിസ്സാമി.
379. Dhammasarīrassa arogabhāvena sādhūti marisaniyoti māriso, piyāyanavacanametaṃ. Tenāha ‘‘sampiyāyamānā’’tiādi. Ajajjitanti evaṃ abhuñjitaṃ bhakārassa jakārādesaṃ katvā. Tenāha ‘‘abhojana’’nti. Evaṃ mā karitthāti ‘‘lomakūpehi ajjhohāressāma anuppavesessāmā’’ti yathā tumhehi vuttaṃ, evaṃ mā karittha. Kasmā? Yāpessāmahanti ahañca yāvadatthaṃ āhāramattaṃ bhuñjanto yathā yāpessāmi, evaṃ āhāraṃ paṭisevissāmi.
൩൮൦-൮൧. ഏതാവ പരമന്തി ഏത്തകം പരമം, ന ഇതോ പരം ഓപക്കമികദുക്ഖവേദനാവേദിയനം അത്ഥീതി അത്ഥോ. രഞ്ഞോ ഗഹേതബ്ബനങ്ഗലതോ അഞ്ഞാനി സന്ധായ ‘‘ഏകേന ഊന’’ന്തി വുത്തം. തം സുവണ്ണപരിക്ഖതം, ഇതരാനി രജതപരിക്ഖതാനി. തേനാഹ ‘‘അമച്ചാ ഏകേനൂനഅട്ഠസതരജതനങ്ഗലാനീ’’തി. ആളാരുദകസമാഗമേ ലദ്ധജ്ഝാനാനി വട്ടപാദകാനി, ആനാപാനസമാധി പന കായഗതാസതിപരിയാപന്നത്താ സബ്ബേസഞ്ച ബോധിസത്താനം വിപസ്സനാപാദകത്താ ‘‘ബോധായ മഗ്ഗോ’’തി വുത്തോ. ബുജ്ഝനത്ഥായാതി ചതുന്നം അരിയസച്ചാനം, സബ്ബസ്സേവ വാ ഞേയ്യധമ്മസ്സ അഭിസമ്ബുജ്ഝനായ . സതിയാ അനുസ്സരണകവിഞ്ഞാണം സതാനുസാരിവിഞ്ഞാണം. കസ്സാ പന സതിയാതി തം ദസ്സേതും ‘‘നയിദ’’ന്തിആദി വുത്തം.
380-81.Etāva paramanti ettakaṃ paramaṃ, na ito paraṃ opakkamikadukkhavedanāvediyanaṃ atthīti attho. Rañño gahetabbanaṅgalato aññāni sandhāya ‘‘ekena ūna’’nti vuttaṃ. Taṃ suvaṇṇaparikkhataṃ, itarāni rajataparikkhatāni. Tenāha ‘‘amaccā ekenūnaaṭṭhasatarajatanaṅgalānī’’ti. Āḷārudakasamāgame laddhajjhānāni vaṭṭapādakāni, ānāpānasamādhi pana kāyagatāsatipariyāpannattā sabbesañca bodhisattānaṃ vipassanāpādakattā ‘‘bodhāya maggo’’ti vutto. Bujjhanatthāyāti catunnaṃ ariyasaccānaṃ, sabbasseva vā ñeyyadhammassa abhisambujjhanāya . Satiyā anussaraṇakaviññāṇaṃ satānusāriviññāṇaṃ. Kassā pana satiyāti taṃ dassetuṃ ‘‘nayida’’ntiādi vuttaṃ.
൩൮൨. പച്ചുപട്ഠിതാതി തംതംവത്തകരണവസേന പതിഉപട്ഠിതാ ഉപട്ഠായകാ. തേനാഹ ‘‘പണ്ണസാലാ’’തിആദി. പച്ചയബാഹുല്ലികോതി പച്ചയാനം ബാഹുല്ലായ പടിപന്നോ. ആവത്തോതി പുബ്ബേ പച്ചയഗേധപ്പഹാനായ പടിപന്നോ, ഇദാനി തതോ പടിനിവത്തോ. തേനാഹ ‘‘രസഗിദ്ധോ…പേ॰… ആവത്തോ’’തി. ധമ്മനിയാമേനാതി ധമ്മതായ. തമേവ ധമ്മതം ദസ്സേതും ‘‘ബോധിസത്തസ്സാ’’തിആദിമാഹ. ബാരാണസിമേവ തത്ഥാപി ച സബ്ബബുദ്ധാനം അവിജഹിതധമ്മചക്കപവത്തനട്ഠാനമേവ അഗമംസു. പഞ്ചവഗ്ഗിയാ കിര വിസാഖമാസസ്സ അദ്ധമാസിയം ഗതാ. തേനാഹ ‘‘തേസു ഗതേസു അഡ്ഢമാസം കായവിവേകം ലഭിത്വാ’’തി.
382.Paccupaṭṭhitāti taṃtaṃvattakaraṇavasena patiupaṭṭhitā upaṭṭhāyakā. Tenāha ‘‘paṇṇasālā’’tiādi. Paccayabāhullikoti paccayānaṃ bāhullāya paṭipanno. Āvattoti pubbe paccayagedhappahānāya paṭipanno, idāni tato paṭinivatto. Tenāha ‘‘rasagiddho…pe… āvatto’’ti. Dhammaniyāmenāti dhammatāya. Tameva dhammataṃ dassetuṃ ‘‘bodhisattassā’’tiādimāha. Bārāṇasimeva tatthāpi ca sabbabuddhānaṃ avijahitadhammacakkapavattanaṭṭhānameva agamaṃsu. Pañcavaggiyā kira visākhamāsassa addhamāsiyaṃ gatā. Tenāha ‘‘tesu gatesu aḍḍhamāsaṃ kāyavivekaṃ labhitvā’’ti.
൩൮൭. ‘‘അദ്ധാഭോതോ ഗോതമസ്സ സാവകാചിത്തഭാവനാനുയോഗമനുയുത്താ വിഹരന്തി, നോ കായഭാവന’’ന്തി ഇമം സന്ധായാഹ ‘‘ഏകം പഞ്ഹം പുച്ഛി’’ന്തി. ഇമം ധമ്മദേസനന്തി ‘‘അഭിജാനാമി ഖോ പനാഹ’’ന്തിആദികം ധമ്മദേസനം. അസല്ലീനോ തണ്ഹാദിട്ഠികിലേസാനം സമുച്ഛിന്നത്താ തേഹി സബ്ബസോ ന ലിത്തോ. അനുപലിത്തോതി തസ്സേവ വേവചനം തണ്ഹാനന്ദിയാ അഭാവേന. ഗോചരജ്ഝത്തമേവാതി ഗോചരജ്ഝത്തസഞ്ഞിതേ ഫലസമാപത്തിയാ ആരമ്മണേ, നിബ്ബാനേതി അത്ഥോ. യം സന്ധായ പാളിയം ‘‘പുരിമസ്മിം സമാധിനിമിത്തേ’’തി വുത്തം സന്നിസീദാപേമീതി ഫലസമാപത്തിസമാധിനാ അച്ചന്തസമാദാനവസേന ചിത്തം സമ്മദേവ നിസീദാപേമി. പുബ്ബാഭോഗേനാതി സമാപജ്ജനതോ പുബ്ബേ പവത്തആഭോഗേന. പരിച്ഛിന്ദിത്വാതി സമാപജ്ജനക്ഖണം പരിച്ഛിന്ദിത്വാ. തേനാഹ ‘‘സാധുകാര…പേ॰… അവിച്ഛിന്നേയേവാ’’തി. ഏവമസ്സ പരിച്ഛിന്നകാലസമാപജ്ജനം യഥാപരിച്ഛിന്നകാലം വുട്ഠാനഞ്ച ബുദ്ധാനം ന ഭാരിയം വസീഭാവസ്സ തഥാസുപ്പഗുണഭാവതോതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ബുദ്ധാനം ഹീ’’തിആദി. ധമ്മസമ്പടിഗ്ഗാഹകാനം അസ്സാസവാരേ വാ. തദാ ഹി ദേസിയമാനം ധമ്മം ഉപധാരേതും ന സക്കോന്തി, തസ്മാ തസ്മിം ഖണേ ദേസിതദേസനാ നിരത്ഥകാ സിയാ. ന ഹി ബുദ്ധാനം നിരത്ഥകാ കിരിയാ അത്ഥി.
387. ‘‘Addhābhoto gotamassa sāvakācittabhāvanānuyogamanuyuttā viharanti, no kāyabhāvana’’nti imaṃ sandhāyāha ‘‘ekaṃ pañhaṃ pucchi’’nti. Imaṃ dhammadesananti ‘‘abhijānāmi kho panāha’’ntiādikaṃ dhammadesanaṃ. Asallīno taṇhādiṭṭhikilesānaṃ samucchinnattā tehi sabbaso na litto. Anupalittoti tasseva vevacanaṃ taṇhānandiyā abhāvena. Gocarajjhattamevāti gocarajjhattasaññite phalasamāpattiyā ārammaṇe, nibbāneti attho. Yaṃ sandhāya pāḷiyaṃ ‘‘purimasmiṃ samādhinimitte’’ti vuttaṃ sannisīdāpemīti phalasamāpattisamādhinā accantasamādānavasena cittaṃ sammadeva nisīdāpemi. Pubbābhogenāti samāpajjanato pubbe pavattaābhogena. Paricchinditvāti samāpajjanakkhaṇaṃ paricchinditvā. Tenāha ‘‘sādhukāra…pe… avicchinneyevā’’ti. Evamassa paricchinnakālasamāpajjanaṃ yathāparicchinnakālaṃ vuṭṭhānañca buddhānaṃ na bhāriyaṃ vasībhāvassa tathāsuppaguṇabhāvatoti dassento āha ‘‘buddhānaṃ hī’’tiādi. Dhammasampaṭiggāhakānaṃ assāsavāre vā. Tadā hi desiyamānaṃ dhammaṃ upadhāretuṃ na sakkonti, tasmā tasmiṃ khaṇe desitadesanā niratthakā siyā. Na hi buddhānaṃ niratthakā kiriyā atthi.
ഓകപ്പനീയമേതന്തി ‘‘തസ്സാ ഏവ കഥായാ’’തിആദിനാ വുത്തം അതിവിയ അച്ഛരിയഗതം അട്ഠുപ്പത്തിം സുത്വാ ഈദിസീ പടിപത്തി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സേവ ഹോതീതി ഉപവാദവസേന വദതി, ന സഭാവേന. തേനാഹ ‘‘സത്ഥരി പസാദമത്തമ്പി ന ഉപ്പന്ന’’ന്തി. കായദരഥോതി പച്ചയവിസേസവസേന രൂപകായസ്സ പരിസ്സമാകാരോ. ഉപാദിന്നകേതി ഇന്ദ്രിയബദ്ധേ. അനുപാദിന്നകേതി അനിന്ദ്രിയബദ്ധേ. വികസന്തി സൂരിയരസ്മിസമ്ഫസ്സേന. തദഭാവേന മകുലാനി ഹോന്തി. കേസഞ്ചി തിന്തിനികാദിരുക്ഖാനം . പതിലീയന്തി നിസ്സയരൂപധമ്മഅവിപ്ഫാരികതായ. അരൂപധമ്മതായ പഞ്ചവിഞ്ഞാണാനഞ്ചേവ കിരിയാമയവിഞ്ഞാണാനഞ്ച അപ്പവത്തിസഞ്ഞിതാ അവിപ്ഫാരികതാ ഹോതി, യത്ഥ നിദ്ദാസമഞ്ഞാ. തേനാഹ ‘‘ദരഥവസേന ഭവങ്ഗസോതഞ്ച ഇധ നിദ്ദാതി അധിപ്പേത’’ന്തി. തത്ഥ ദരഥവസേനാതി ദരഥവസേനേവ, ന ഥിനമിദ്ധവസേനാതി അവധാരണം അവധാരണഫലഞ്ച നിദ്ധാരേതബ്ബം. തം സന്ധായാതി കായസ്സ ദരഥസങ്ഖാതസരീരഗിലാനഹേതുകം നിദ്ദം സന്ധായ. സരീരഗിലാനഞ്ച ഭഗവതോ നത്ഥീതി ന സക്കാ വത്തും ‘‘പിട്ഠി മേ ആഗിലായതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൦൦; മ॰ നി॰ ൨.൨൨; ചൂളവ॰ ൩൪൫) വചനതോ. സമ്മോഹവിഹാരസ്മിന്തി പച്ചത്തേ ഏതം ഭുമ്മവചനന്തി ആഹ ‘‘സമ്മോഹവിഹാരോതി വദന്തീ’’തി, സമ്മോഹവിഹാരസ്മിം വാ പരിയാപന്നം ഏതം വദന്തി, യദിദം ദിവാ നിദ്ദോക്കമനന്തി യോജനാ.
Okappanīyametanti ‘‘tassā eva kathāyā’’tiādinā vuttaṃ ativiya acchariyagataṃ aṭṭhuppattiṃ sutvā īdisī paṭipatti sammāsambuddhasseva hotīti upavādavasena vadati, na sabhāvena. Tenāha ‘‘satthari pasādamattampi na uppanna’’nti. Kāyadarathoti paccayavisesavasena rūpakāyassa parissamākāro. Upādinnaketi indriyabaddhe. Anupādinnaketi anindriyabaddhe. Vikasanti sūriyarasmisamphassena. Tadabhāvena makulāni honti. Kesañci tintinikādirukkhānaṃ . Patilīyanti nissayarūpadhammaavipphārikatāya. Arūpadhammatāya pañcaviññāṇānañceva kiriyāmayaviññāṇānañca appavattisaññitā avipphārikatā hoti, yattha niddāsamaññā. Tenāha ‘‘darathavasena bhavaṅgasotañca idha niddāti adhippeta’’nti. Tattha darathavasenāti darathavaseneva, na thinamiddhavasenāti avadhāraṇaṃ avadhāraṇaphalañca niddhāretabbaṃ. Taṃ sandhāyāti kāyassa darathasaṅkhātasarīragilānahetukaṃ niddaṃ sandhāya. Sarīragilānañca bhagavato natthīti na sakkā vattuṃ ‘‘piṭṭhi me āgilāyatī’’ti (dī. ni. 3.300; ma. ni. 2.22; cūḷava. 345) vacanato. Sammohavihārasminti paccatte etaṃ bhummavacananti āha ‘‘sammohavihāroti vadantī’’ti, sammohavihārasmiṃ vā pariyāpannaṃ etaṃ vadanti, yadidaṃ divā niddokkamananti yojanā.
൩൮൯. ഉപനീതേഹീതി ദോസമഗ്ഗം നിന്ദാപഥം ഉപനീതേഹി. അഭിനന്ദിത്വാതി സമ്പിയായിത്വാ. തേനാഹ ‘‘ചിത്തേന സമ്പടിച്ഛന്തോ’’തി. അനുമോദിത്വാതി ‘‘സാധു സാധൂ’’തി ദേസനായ ഥോമനവസേന അനുമോദിത്വാ. തേനാഹ ‘‘വാചായപി പസംസന്തോ’’തി. സമ്പത്തേ കാലേതി പബ്ബജ്ജായോഗ്ഗേ കാലേ അനുപ്പത്തേ.
389.Upanītehīti dosamaggaṃ nindāpathaṃ upanītehi. Abhinanditvāti sampiyāyitvā. Tenāha ‘‘cittena sampaṭicchanto’’ti. Anumoditvāti ‘‘sādhu sādhū’’ti desanāya thomanavasena anumoditvā. Tenāha ‘‘vācāyapi pasaṃsanto’’ti. Sampatte kāleti pabbajjāyogge kāle anuppatte.
ഗണം വിനോദേത്വാതി ഗണം അപനേത്വാ ഗണപലിബോധം ഛിന്ദിത്വാ. പപഞ്ചന്തി അവസേസകിലേസം. ‘‘പുഞ്ഞവാ രാജപൂജിതോ’’തി വുത്തമത്ഥം വിവരിതും ‘‘തസ്മിഞ്ഹി കാലേ’’തിആദി വുത്തം. ഛന്ദവാസഹരണേന ഉപോസഥകമ്മം കരോന്തോ.
Gaṇaṃ vinodetvāti gaṇaṃ apanetvā gaṇapalibodhaṃ chinditvā. Papañcanti avasesakilesaṃ. ‘‘Puññavā rājapūjito’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tasmiñhi kāle’’tiādi vuttaṃ. Chandavāsaharaṇena uposathakammaṃ karonto.
സകലം രത്തിം ബുദ്ധഗുണാനംയേവ കഥിതത്താ ഥേരസ്സ ഞാണം ദേസനാവിഭവഞ്ച വിഭാവേന്തോ ആഹ ‘‘ഏത്തകാവ, ഭന്തേ, ബുദ്ധഗുണാ’’തി. ഇമായ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം ധമ്മകഥായ അനവസേസതോ ബുദ്ധഗുണാ കഥിതാ വിയ ജായന്തി, ഏവം സന്തേപി അനന്താപരിമേയ്യാവ തേ, കിം ഇതോ പരേപി വിജ്ജന്തേവാതി ഥേരം തത്ഥ സീഹനാദം നദാപേതുകാമോ ആഹ ‘‘ഉദാഹു അഞ്ഞേപി അത്ഥീ’’തിആദി. രജ്ജസ്സ പദേസികത്താ, യഥാവുത്തസുഭാസിതസ്സ ച അനഗ്ഘത്താ വുത്തം ‘‘അയം മേ ദുഗ്ഗതപണ്ണാകാരോ’’തി. തിയോജനസതികന്തി ഇദം പരിക്ഖേപവസേന വുത്തം, തഞ്ച ഖോ മനുസ്സാനം പരിഭോഗവസേനാതി ദട്ഠബ്ബം.
Sakalaṃ rattiṃ buddhaguṇānaṃyeva kathitattā therassa ñāṇaṃ desanāvibhavañca vibhāvento āha ‘‘ettakāva, bhante, buddhaguṇā’’ti. Imāya, bhante, tumhākaṃ dhammakathāya anavasesato buddhaguṇā kathitā viya jāyanti, evaṃ santepi anantāparimeyyāva te, kiṃ ito parepi vijjantevāti theraṃ tattha sīhanādaṃ nadāpetukāmo āha ‘‘udāhu aññepi atthī’’tiādi. Rajjassa padesikattā, yathāvuttasubhāsitassa ca anagghattā vuttaṃ ‘‘ayaṃ me duggatapaṇṇākāro’’ti. Tiyojanasatikanti idaṃ parikkhepavasena vuttaṃ, tañca kho manussānaṃ paribhogavasenāti daṭṭhabbaṃ.
മഹാസച്ചകസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Mahāsaccakasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൬. മഹാസച്ചകസുത്തം • 6. Mahāsaccakasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൬. മഹാസച്ചകസുതവണ്ണനാ • 6. Mahāsaccakasutavaṇṇanā