| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೭. ಮಹಾಸಕುಲುದಾಯಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
7. Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanā
೨೩೭. ಅಭಿಞ್ಞಾತಾತಿ ಏದಿಸೋ ಏದಿಸೋ ಚಾತಿ ಅಭಿಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಞಾತಾ। ಅಪ್ಪಸದ್ದಸ್ಸ ವಿನೀತೋ, ಅಪ್ಪಸದ್ದತಾಯ ಮನ್ದಭಾಣಿತಾಯ ವಿನೀತೋತಿ ಚ ಅಪ್ಪಸದ್ದವಿನೀತೋತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಞ್ಞೇನ ವಿನೀತಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ, ಭಗವಾ ಪನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಯಮೇವ ವಿನೀತೋ। ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದವಿನೀತೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಿನೀತೋ’’ತಿ।
237.Abhiññātāti ediso ediso cāti abhilakkhaṇavasena ñātā. Appasaddassa vinīto, appasaddatāya mandabhāṇitāya vinītoti ca appasaddavinītoti vuccamāne aññena vinītabhāvo dīpito hoti, bhagavā pana sayambhuñāṇena sayameva vinīto. Tasmā pāḷiyaṃ ‘‘appasaddavinīto’’ti na vuttaṃ. Tenāha ‘‘na hi bhagavā aññena vinīto’’ti.
೨೩೮. ಹಿಯ್ಯೋದಿವಸಂ ಉಪಾದಾಯ ತತೋ ಆಸನ್ನಾನಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ದಿವಸಾನಿ ಪುರಿಮಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಪುರಿಮಾನೀತಿ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾನಿ, ಅತೀತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಯಥಾ ವುತ್ತಅತೀತದಿವಸತೋ ಅನನ್ತರಂ ಪರಂ ಪುರಿಮತರಂ ಅತಿಸಯೇನ ಪುರಿಮತ್ತಾ। ಇತಿ ಇಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಪವತ್ತಿತೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪುರಿಮಪುರಿಮತರಭಾವೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯದೇತ್ಥ ‘‘ಪುರಿಮತರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತೋ ಪಭುತಿ ಯಂ ಯಂ ಓರಂ, ತಂ ತಂ ಪರಂ, ಯಂ ಯಂ ಪರಂ, ತಂ ತಂ ‘‘ಪುರಿಮತರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕುತೂಹಲಯುತ್ತಾ ಸಾಲಾ ಕುತೂಹಲಸಾಲಾ ಯಥಾ ‘‘ಆಜಞ್ಞರಥೋ’’ತಿ। ಇಮೇ ದಸ್ಸನಾದಯೋ।
238.Hiyyodivasaṃupādāya tato āsannāni katipayāni divasāni purimāni nāma honti, purimānīti ca pubbakāni, atītānīti attho. Tato paranti yathā vuttaatītadivasato anantaraṃ paraṃ purimataraṃ atisayena purimattā. Iti imesu dvīsu pavattito yathākkamaṃ purimapurimatarabhāvo, evaṃ santepi yadettha ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ, tato pabhuti yaṃ yaṃ oraṃ, taṃ taṃ paraṃ, yaṃ yaṃ paraṃ, taṃ taṃ ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ hoti. Kutūhalayuttā sālā kutūhalasālā yathā ‘‘ājaññaratho’’ti. Ime dassanādayo.
ಅಯಥಾಭೂತಗುಣೇಹೀತಿ ಅಯಥಾಭೂತಂ ಮಿಚ್ಛಾದೀಪಿತಅತ್ಥಮತ್ತೇನೇವ ಉಗ್ಘೋಸಿತಗುಣೇಹಿ ಸಮುಗ್ಗತೋ ಘೋಸಿತೋ। ತರನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ತಿತ್ಥಂ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಮಗ್ಗೋ ಪನ ಅಯಥಾಭೂತೋಪಿ ತೇಸಂ ತಥಾ ವಿತರಣಂ ಉಪಾದಾಯ ತಿತ್ಥನ್ತಿ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ತಂ ಕರೋನ್ತಾ ತಿತ್ಥಕರಾ। ಓಸರತೀತಿ ಪವಿಸತಿ।
Ayathābhūtaguṇehīti ayathābhūtaṃ micchādīpitaatthamatteneva ugghositaguṇehi samuggato ghosito. Taranti atikkamanti etenāti titthaṃ, aggamaggo. Diṭṭhigatikamaggo pana ayathābhūtopi tesaṃ tathā vitaraṇaṃ upādāya titthanti voharīyatīti taṃ karontā titthakarā. Osaratīti pavisati.
೨೩೯. ಸಹಿತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಂ। ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾತನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾದೋಸಹೇತುದೋಸಉದಾಹರಣದೋಸದುಟ್ಠದೋಸತಾಯ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರೋಪಿತೋ ತೇ ವಾದೋ’’ತಿ। ವದನ್ತಿ ತೇನ ಪರಿಭಾಸನ್ತೀತಿ ವಾದೋ ದೋಸೋ। ಸಭಾವಕ್ಕೋಸೇನಾತಿ ಸಭಾವತೋ ಪವತ್ತಕೋಟ್ಠಾಸೇನ।
239.Sahitanti pubbāparāviruddhaṃ. Na kiñci jātanti paṭiññādosahetudosaudāharaṇadosaduṭṭhadosatāya na kiñci jātaṃ. Tenāha ‘‘āropito te vādo’’ti. Vadanti tena paribhāsantīti vādo doso. Sabhāvakkosenāti sabhāvato pavattakoṭṭhāsena.
೨೪೦. ಪೀಳೇಯ್ಯಾತಿ ಮಧುಭಣ್ಡೇನ ಸಹ ಭಾಜನೇ ಪೀಳೇತ್ವಾ ದದೇಯ್ಯ। ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ವಿಹೇಠನಪಯೋಗಂ ಕತ್ವಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ವಿವಾದಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ।
240.Pīḷeyyāti madhubhaṇḍena saha bhājane pīḷetvā dadeyya. Sabrahmacārīhi sampayojetvāti sahadhammikehi viheṭhanapayogaṃ katvā, tenāha ‘‘vivādaṃ katvā’’ti.
೨೪೧. ಇತರೀತರೇನಾತಿ ಪಣೀತತೋ ಇತರೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲಾಮಕಲಾಮಕೇನಾ’’ತಿ।
241.Itarītarenāti paṇītato itarena. Tenāha ‘‘lāmakalāmakenā’’ti.
೨೪೨. ಭತ್ತಕೋಸಕೇನಾತಿ ಕೋಸಕಭತ್ತೇನ, ಖುದ್ದಕಸರಾವಭತ್ತಕೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬೇಲುವಮತ್ತಭತ್ತಾಹಾರಾತಿ ಬಿಲ್ಲಪಮಾಣಭತ್ತಭೋಜನಾ। ಓಟ್ಠವಟ್ಟಿಯಾತಿ ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನೇವಾತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನೇವ। ಅನಪ್ಪಾಹಾರೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಕದಾಚಿ ಅಪ್ಪಾಹಾರೋತಿ ಕತ್ವಾ। ತತ್ಥ ಅತಿವಿಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅವಿಸಯ್ಹಂ ಅಪ್ಪಾಹಾರತಂ ಭಗವತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಧಾನಭೂಮಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಮಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ। ವಿಸೇಸತರಾತಿ ತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ವಿಸೇಸವನ್ತತರಾ।
242.Bhattakosakenāti kosakabhattena, khuddakasarāvabhattakenāti attho. Beluvamattabhattāhārāti billapamāṇabhattabhojanā. Oṭṭhavaṭṭiyāti mukhavaṭṭiyā. Sabbākārenevāti sabbappakāreneva. Anappāhāroti na vattabbo kadāci appāhāroti katvā. Tattha ativiya aññehi avisayhaṃ appāhārataṃ bhagavato dassetuṃ ‘‘padhānabhūmiya’’ntiādi vuttaṃ. Mayāti nissakkavacanaṃ. Visesatarāti tena dhammena visesavantatarā.
ವತಸಮಾದಾನವಸೇನೇವ ಪಂಸುಕೂಲಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮಾದಿನ್ನಪಂಸುಕೂಲಿಕಙ್ಗಾ’’ತಿ, ಸದ್ದತ್ಥೋ ಪನ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ’’ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೪) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾ ಸಪದಾನಚಾರಿನೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸತ್ಥೇನ ಛಿನ್ದಿತತ್ತಾ ಸತ್ಥಲೂಖಾನಿ। ಯಂ ಯಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ, ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಉಚ್ಚಿನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಥಿರಟ್ಠಾನಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಲಾಬುಲೋಮಸಾನೀತಿ ಅಲಾಬುಲೋಮಾನಿ ವಿಯ ಸುಖುಮತರಾನಿ ಚೀವರಸುತ್ತಂಸೂನಿ ಏತೇಸಂ ಸನ್ತೀತಿ ಅಲಾಬುಲೋಮಸಾನಿ। ಪಾತಿತಸಾಣಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಕಳೇವರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಛಡ್ಡಿತಸಾಣಮಯಂ ಪಂಸುಕೂಲಂ, ಯಂ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಪುಳವೇ ಓಧುನಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ ಗಣ್ಹಿ।
Vatasamādānavaseneva paṃsukūlaṃ dhārentīti paṃsukūlikāti āha – ‘‘samādinnapaṃsukūlikaṅgā’’ti, saddattho pana ‘‘visuddhimagge’’ (visuddhi. 1.24) vuttanayena veditabbo. Piṇḍapātikā sapadānacārinotiādīsupi eseva nayo. Tattha tattha satthena chinditattā satthalūkhāni. Yaṃ yaṃ sappāyaṃ, tasseva gahaṇaṃ uccinanti āha ‘‘uccinitvā…pe… thiraṭṭhānameva gahetvā’’ti. Alābulomasānīti alābulomāni viya sukhumatarāni cīvarasuttaṃsūni etesaṃ santīti alābulomasāni. Pātitasāṇapaṃsukūlanti kaḷevarena saddhiṃ chaḍḍitasāṇamayaṃ paṃsukūlaṃ, yaṃ tumbamatte puḷave odhunitvā satthā gaṇhi.
‘‘ಯಥಾಪಿ ಭಮರೋ ಪುಪ್ಫ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೯) ವುತ್ತಂ ಮಧುಕರಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತಂ ‘‘ಪಿಣ್ಡಿಯಾಲೋಪಭೋಜನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೭೩, ೧೨೮) ವಚನತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಕತಿಭೂತಂ ವತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಞ್ಛಾಸಕೇ ವತೇ ರತಾ’’ತಿ। ವತ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಪಕತಿವತಸಙ್ಖಾತಂ ಸಕವತಂ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಞ್ಛಾಚರಿಯಸಙ್ಖಾತೇ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಕತಿವತೇ’’ತಿ। ಉಚ್ಚನೀಚಘರದ್ವಾರಟ್ಠಾಯಿನೋತಿ ಮಹನ್ತಖುದ್ದಕಗೇಹಾನಂ ಬಹಿದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಟ್ಠಾಯಿನೋ। ಕಬರಮಿಸ್ಸಕಂ ಭತ್ತಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾತಿ ಕಣಾಜಕಮಿಸ್ಸಕಂ ಭತ್ತಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತ್ವಾ। ಉಮ್ಮಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಘರುಮ್ಮಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ।
‘‘Yathāpi bhamaro puppha’’ntiādinā (dha. pa. 49) vuttaṃ madhukarabhikkhācāravataṃ ‘‘piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjā’’ti (mahāva. 73, 128) vacanato bhikkhūnaṃ pakatibhūtaṃ vatanti vuttaṃ ‘‘uñchāsake vate ratā’’ti. Vata-saddo cettha pakativatasaṅkhātaṃ sakavataṃ vadati. Tenāha ‘‘uñchācariyasaṅkhāte bhikkhūnaṃ pakativate’’ti. Uccanīcagharadvāraṭṭhāyinoti mahantakhuddakagehānaṃ bahidvārakoṭṭhakaṭṭhāyino. Kabaramissakaṃ bhattaṃ saṃharitvāti kaṇājakamissakaṃ bhattaṃ sampiṇḍitvā. Ummārato paṭṭhāyāti gharummārato paṭṭhāya.
ಚೀವರಾನುಗ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ ಚೀವರಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತತಾ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾನಂ ತಾದಿಸಂ ಉಪಕಾರಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ತೇ ಚ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಗಹಪತಿಚೀವರಂ ಸಾದಿಯನ್ತಿ, ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇ ಪನ ನೇ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Cīvarānuggahatthanti cīvarānurakkhaṇatthaṃ. Ettha ca yasmā buddhā nāma sadevake loke anuttaraṃ puññakkhettaṃ, sā cassa puññakkhettatā paramukkaṃsagatā, tasmā sattānaṃ tādisaṃ upakāraṃ ācikkhitvā te ca anuggaṇhantā gahapaticīvaraṃ sādiyanti, catupaccayasantose pana ne paramukkaṃsagatā evāti daṭṭhabbaṃ.
೨೪೪. ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಹೇತುಕಂ ಸಕಾರಣಂ ಹುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಚೋದಕೋ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇತರೋ ‘‘ನೋ ನ ದೇಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ। ನಿದಾನನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಞಾಪಕಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಞ್ಚ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ‘‘ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮಸ್ಸೇವೇತಂ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ। ರಾಗಾದೀನಂ ವಾ ಪಟಿಹರಣಂ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ತದೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಸಹ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ರಾಗಾದಿಪಟಿಸೇಧವಸೇನೇವ ಹಿ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ।
244.Sappaccayanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ hutvā dhammaṃ desetīti ayamettha attho. Codako pana adhippāyaṃ ajānanto ‘‘kiṃ panā’’tiādimāha. Itaro ‘‘no na desetī’’tiādinā adhippāyaṃ vivarati. Nidānanti cettha ñāpakaṃ uppattikāraṇaṃ adhippetaṃ, tañca tassa tassa anuppattiyuttassa atthassa paṭipakkhaharaṇato ‘‘sappāṭihāriya’’nti vuccatīti āha ‘‘purimassevetaṃvevacana’’nti. Rāgādīnaṃ vā paṭiharaṇaṃ paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ, saha pāṭihāriyenāti sappāṭihāriyaṃ. Rāgādipaṭisedhavaseneva hi satthā dhammaṃ deseti.
೨೪೫. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಯಂ ಪಞ್ಹಂ ಪರೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ। ಉಪರಿ ಆಗಮನವಾದಪಥನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಕತೇ ತತೋ ಉಪರಿ ಆಗಚ್ಛನಕಂ ವಾದಮಗ್ಗಂ। ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವದನ್ತೋತಿ ವತ್ತತಿ, ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ವತ್ತುಮರಹತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾದಭೇದನತ್ಥಂ ಆಹತಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ತನೋ ಮಾರಣತ್ಥಂ ಆವುಧಂ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವದನ್ತೋ ಪಹಾರಕೇನ ವಚನೇನ। ಅನ್ತರನ್ತರೇತಿ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಕಥಾಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಅನ್ತರನ್ತರೇ। ದದೇಯ್ಯ ವದೇಯ್ಯ। ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಪರವಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಾದಪಟಿವಾದಟ್ಠಾನೇಸು। ತೇ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಮಯಾ ದೇಸಿತಂ ಸುತ್ತಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಮಮಯೇವ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಓವಾದಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಿ।
245.Tassatassa pañhassāti yaṃ yaṃ pañhaṃ paro abhisaṅkharitvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchati, tassa tassa pañhassa. Upari āgamanavādapathanti vissajjane kate tato upari āgacchanakaṃ vādamaggaṃ. Visesetvā vadantoti vattati, ‘‘bho gotama, vattumarahatī’’ti attano vādabhedanatthaṃ āhataṃ kāraṇaṃ attano māraṇatthaṃ āvudhaṃ nidassento viya visesetvā vadanto pahārakena vacanena. Antarantareti mayā vuccamānakathāpabandhassa antarantare. Dadeyya vadeyya. Evarūpesu ṭhānesūti paravādīhi saddhiṃ vādapaṭivādaṭṭhānesu. Te niggahetuṃ mayā desitaṃ suttapadaṃ ānetvā mamayeva anusāsaniṃ ovādaṃ paccāsīsanti.
೨೪೬. ಸಮ್ಪಾದೇಮೀತಿ ಮನೋರಥಂ ಸಮ್ಪಾದೇಮಿ। ಪರಿಪೂರೇಮೀತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಪರಿಪೂರೇಮಿ। ಅಧಿಸೀಲೇತಿ ಅಧಿಕೇ ಉತ್ತಮಸೀಲೇ। ಸಾವಕಸೀಲತೋ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸೀಲತೋ ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸೀಲಂ ಅಧಿಕಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ಪರಮುಕ್ಕಂಸತೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಸೀಲಂ ನಾಮ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ। ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಞ್ಞಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಠಾನಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಅವಸೇಸಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಅನಾಗತಾ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಞಾಣದ್ವಯವಿನಿಮುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ।
246.Sampādemīti manorathaṃ sampādemi. Paripūremīti ajjhāsayaṃ paripūremi. Adhisīleti adhike uttamasīle. Sāvakasīlato ca paccekabuddhasīlato ca buddhānaṃ sīlaṃ adhikaṃ ukkaṭṭhaṃ paramukkaṃsato anaññasādhāraṇabhāvato. Tenāha ‘‘buddhasīlaṃ nāma kathita’’nti. Ṭhānuppattikapaññāti tattha tattha ṭhānaso uppannapaññā. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Avasesā paññāti idha pāḷiyaṃ āgatā anāgatā ca yathāvuttañāṇadvayavinimuttā paññā.
೨೪೭. ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗನ್ಧಬ್ಬವಿಸೇಸಾನಂ। ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ತಾಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಛಳಭಿಞ್ಞಾರಹತೋವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಇಧ ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಸ ವೋಸಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಾರಮೀ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಾತಿ ಅವಕಂಸಾತಿ ಚ ಅಗ್ಗಫಲಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ’’ತಿ।
247.Visesādhigamānanti satipaṭṭhānādīnaṃ adhigandhabbavisesānaṃ. Abhiññā nāma cha abhiññā, tāsu ukkaṭṭhaniddesena chaḷabhiññārahatova aggamaggapaññā idha abhiññāti adhippetā, tassa vosānaṃ pariyosānaṃ pāramī paramukkaṃsāti avakaṃsāti ca aggaphalaṃ vuccatīti āha ‘‘abhiññā…pe… arahattaṃ pattā’’ti.
ಉಪಾಯಪಧಾನೇತಿ ಅರಿಯಫಲಾಧಿಗಮನಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತೇ ಪಧಾನೇ। ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಾಪಕಾನುಪ್ಪಾದಾದಿಅತ್ಥಾ’’ತಿ ಗಹಿತಾ ತಥೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪಕೋ ಸಮ್ಮಾ-ಸದ್ದೋತಿ ಯಥಾಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪಾಪಕಾನುಪ್ಪಾದಾದಿನೋ ಉಪಾಯಭೂತೇ, ಪಧಾನಉಪಾಯಭೂತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಮಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಾ ಯೋನಿಸೋ ಅತ್ಥದೀಪಕತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಪಧಾನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಛನ್ದಂ ಜನೇತೀತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಪವತ್ತೇತಿ ವಾ। ವಾಯಮತೀತಿ ಪಯೋಗಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ। ವೀರಿಯಂ ಆರಭತೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪತೀತಿ ತೇನೇವ ಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖತೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪತಿ। ಪದಹತೀತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಭೂತಂ ವೀರಿಯಂ ಪವತ್ತೇತಿ। ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನೇತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ಆಸೇವನಾಭಾವನಾಬಹುಲೀಕಮ್ಮಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ‘‘ಪದಹತೀ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ ಆಸೇವನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿಖಾಪತ್ತಂ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹಿವೀರಿಯಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಡ್ಢಿಯಾ ಪರಿಪೂರಣತ್ಥನ್ತಿ ಯಾವತಾ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪರಿಪೂರಣತ್ಥಂ। ಯಾ ಠಿತೀತಿ ಯಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮೇನ ಅವಟ್ಠಿತಿ। ಸೋ ಅಸಮ್ಮೋಸೋತಿ ಸೋ ಅವಿನಾಸೋ। ಯಂ ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ಯೋ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಪುಲಭಾವೋ ಮಹನ್ತತಾ। ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀತಿ ಭಾವನಾಯ ಪರಿಪೂರಿತಾ। ಅತ್ಥೋತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಪದಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥಭಾವತೋ।
Upāyapadhāneti ariyaphalādhigamanassa upāyabhūte padhāne. ‘‘Anuppannapāpakānuppādādiatthā’’ti gahitā tatheva honti, taṃ atthaṃ sādhentiyevāti etassa atthassa dīpako sammā-saddoti yathāadhippetatthassa anuppannapāpakānuppādādino upāyabhūte, padhānaupāyabhūteti attho. Sammā-saddassa vā yoniso atthadīpakataṃ sandhāya ‘‘yoniso padhāne’’ti vuttaṃ. Chandaṃ janetīti kattukamyatākusalacchandaṃ uppādeti pavatteti vā. Vāyamatīti payogaparakkamaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ karoti. Cittaṃ ukkhipatīti teneva sahajātavīriyena kosajjapakkhato cittaṃ ukkhipati. Padahatīti sammappadhānabhūtaṃ vīriyaṃ pavatteti. Paṭipāṭiyā panetāni cattāri padāni āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni. ‘‘Padahatī’’ti vā iminā āsevanādīhi saddhiṃ sikhāpattaṃ ussoḷhivīriyaṃ yojetabbaṃ. Vaḍḍhiyā paripūraṇatthanti yāvatā bhāvanāpāripūriyā paripūraṇatthaṃ. Yā ṭhitīti yā kusalānaṃ dhammānaṃ paṭipakkhavigamena avaṭṭhiti. So asammosoti so avināso. Yaṃ vepullanti yo sabbaso vipulabhāvo mahantatā. Bhāvanāpāripūrīti bhāvanāya paripūritā. Atthotipi veditabbaṃ purimapacchimapadānaṃ samānatthabhāvato.
ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾತಂತಂವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾವಿಭಾವನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ। ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನೇನ ಅನತ್ಥಾವಹತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ರಾಸನ್ತರಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತಥಾ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ – ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ವಚನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ರಾಸನ್ತರಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮಾಯೋಗೇನ ವಿನಸ್ಸಮಾನಾ, ನ ಖಣನಿರೋಧವಸೇನ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾ।
Pubbabhāgapaṭipadā kathitātaṃtaṃvisesādhigamassa paṭipadāvibhāvanāya āraddhattā. Akusalānaṃ dhammānaṃ anuppajjanena anatthāvahatā nāma natthīti vuttaṃ – ‘‘uppajjamānā’’ti vacanaṃ uppannānaṃ rāsantarabhāvena gahitattā. Tathā kusalānaṃ dhammānaṃ uppajjanenāti vuttaṃ – anuppajjamānāti vacanaṃ uppannānaṃ rāsantarabhāvena gahitattā. Nirujjhamānāti paṭipakkhasamāyogena vinassamānā, na khaṇanirodhavasena nirujjhamānā.
ಲೋಭಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಯೇ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ। ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಸಭಾವಕಥನಮತ್ತಮೇತಂ। ಏಕವಾರಮೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನಿರುಜ್ಝಮಾನೋತಿ ಸರಸೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝಮಾನೋ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮಾಯೋಗೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಫಲಸ್ಸಾತಿ ಅನನ್ತರಕಾಲೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಫಲಸ್ಸ। ಪಚ್ಚಯಂ ದತ್ವಾವ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅತ್ಥಾವಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಮೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯವಾರೇಪಿ। ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ತಂ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನತಾಯ ಸಬ್ಭಾವತೋ, ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ವಟ್ಟಾನತ್ಥಸಬ್ಭಾವತೋತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸಪಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯದಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಮ್ಪಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಅನತ್ಥಾವಹಾ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ।
Lobhādayo veditabbā, ye āraddhavipassakānaṃ uppajjanārahā. Sakiṃ uppajjitvāti sabhāvakathanamattametaṃ. Ekavārameva hi maggo uppajjati. Nirujjhamānoti saraseneva nirujjhamāno. Na hi tassa paṭipakkhasamāyogo nāma atthi. Phalassāti anantarakāleva uppajjanakaphalassa. Paccayaṃ datvāva nirujjhatīti iminā maggo sampati āyatiñca ekanteneva atthāvahoti dasseti. Purimasmimpīti ‘‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’’nti etasmiṃ tatiyavārepi. ‘‘Samathavipassanā gahetabbā’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ, taṃ pana maggassa anuppannatāya sabbhāvato, anuppajjamāne ca tasmiṃ vaṭṭānatthasabbhāvatoti maggassapi sādhāraṇabhāvato na yuttanti paṭikkhipati. Yadi samathavipassanānampi anuppatti anatthāvahā, maggassa anuppattiyā vattabbaṃ natthīti.
ಮಹನ್ತಂ , ಗಾರವಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಙ್ಘಗಾರವೇನ ಯಥಾರುಚಿ ವನ್ದಿತುಂ ನ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಸಹ ನ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಏತ್ತಕಂ ಧಾತೂನಂ ನಿಧಾನಂ ನಾಮ ಅಞ್ಞತ್ರ ನತ್ಥಿ, ಮಹಾಧಾತುನಿಧಾನತೋ ಹಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕತಿಪಯಾ ಧಾತುಯೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚೇತಿಯೇ ಉಪನೀತಾ, ಇಧ ಪನ ರಾಮಗಾಮಥೂಪೇ ವಿನಟ್ಠೇ ನಾಗಭವನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ದೋಣಮತ್ತಾ ಧಾತುಯೋ ಉಪನೀತಾ। ಅತಿಮನ್ದಾನಿ ನೋತಿ ನನು ಅತಿವಿಯ ಮನ್ದಾನಿ।
Mahantaṃ, gāravaṃ hoti, tasmā ‘‘saṅghagāravena yathāruci vandituṃ na labhāmī’’ti saṅghena saha na nikkhami. Ettakaṃ dhātūnaṃ nidhānaṃ nāma aññatra natthi, mahādhātunidhānato hi nīharitvā katipayā dhātuyo tattha tattha cetiye upanītā, idha pana rāmagāmathūpe vinaṭṭhe nāgabhavanaṃ paviṭṭhā doṇamattā dhātuyo upanītā. Atimandāni noti nanu ativiya mandāni.
ಸಂವಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ಮಾದಿಸೋ ಈದಿಸಂ ಅನತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಂವೇಗಂ ಜನೇತ್ವಾ। ಈದಿಸಂ ನಾಮ ಮಾದಿಸಂ ಆರಬ್ಭ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಕಿಂ ವದತೀತಿ ತಂ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯನ್ತೋ।
Saṃvijjitvāti ‘‘kathañhi nāma mādiso īdisaṃ anatthaṃ pāpuṇissatī’’ti saṃvegaṃ janetvā. Īdisaṃ nāma mādisaṃ ārabbha vattabbanti kiṃ vadatīti taṃ vacanaṃ anādiyanto.
ಸನ್ತಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಸನ್ಥಮ್ಭನಕಾರಣಂ ಬಲವಂ ನತ್ಥೀತಿ ತತೋ ಪರಿಹೀನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಕಥಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತಾಯ…ಪೇ॰… ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಮಹಾರಜ್ಜುಯಾ ಛಿನ್ನಾಯ ಸುತ್ತತನ್ತೂ ಸನ್ಥಮ್ಭೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ। ಸಮಥೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ…ಪೇ॰… ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ।
Santasamāpattito aññaṃ santhambhanakāraṇaṃ balavaṃ natthīti tato parihīno sammāpaṭipattiyaṃ patiṭṭhā kathaṃ bhavissatīti āha ‘‘santāya…pe… na sakkotī’’ti. Na hi mahārajjuyā chinnāya suttatantū santhambhetuṃ sakkontīti. Samathe dassetvā tena samānagatikā imasmiṃ visaye vipassanāpīti iminā adhippāyenāha ‘‘evaṃ uppannā samathavipassanā…pe… saṃvattantī’’ti.
ಕಾಸಾವನ್ತಿ ಕಾಸಾವವತ್ಥಂ। ಕಚ್ಛಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ನಿವತ್ಥನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಓವಟ್ಟಿಕಂ ಪೀಳೇನ್ತೋ ವಿಯ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ನಿವತ್ಥಂ ಅದ್ದಸಂಸೂತಿ ಯೋಜನಾ।
Kāsāvanti kāsāvavatthaṃ. Kacchaṃ pīḷetvā nivatthanti pacchimaṃ ovaṭṭikaṃ pīḷento viya daḷhaṃ katvā nivatthaṃ addasaṃsūti yojanā.
ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೩೯೪) ‘‘ಕಾಮಾ ನಾಮೇತೇ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮೇಸು ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಯತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಚ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಾಸವೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೫ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನ। ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧವಿಪಾಕೋತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಮಾಹ। ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಭವಿತ್ವಾ ಚ ವಿಗತಂ ಭೂತವಿಗತಂ। ಅನುಭೂತಭೂತಾ ಹಿ ಭೂತತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಭೂತ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ। ಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸೀಯತೀತಿ। ಅನುಭೂತಸದ್ದೋ ಚ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅನುಭವಕವಾಚಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಿಪಾಕೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೋ ಭುತ್ವಾವಿಗತೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ವಿಕಪ್ಪಗಾಹವಸೇನ ರಾಗಾದೀಹಿ ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಚ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ವಿಗತನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ಯಥಾವುತ್ತೋ ಪನ ವಿಪಾಕೋ ಕೇವಲಂ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ವಿಗತತ್ತಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಮ್ಮಂ ಭವಿತ್ವಾ ವಿಗತಪರಿಯಾಯೇನ, ಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂಸದಿಸಾನಂ ಪಹಾನಂ, ವುದ್ಧಿ ಚ ವುತ್ತಾ। ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಓಕಾಸಕರಣವಸೇನ ಉಪ್ಪತಿತಂ ಅತೀತಕಮ್ಮಞ್ಚ ತತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ ಅನಾಗತೋ ವಿಪಾಕೋ ಚ ‘‘ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ದೇನ ವಿನಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೨೧೭, ೨೧೯) ವುತ್ತಂ।
Vuttanayenāti (a. ni. ṭī. 1.1.394) ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’tiādinā vatthukāmakilesakāmesu ādīnavadassanapubbakanekkhammapaṭipattiyā chandarāgaṃ vikkhambhayato samucchindantassa ca ‘‘anuppanno ca kāmāsavo na uppajjatī’’tiādinā heṭṭhā sabbāsavasuttavaṇṇanādīsu (ma. ni. 1.15 ādayo; ma. ni. aṭṭha. 1.15 ādayo) vuttanayena. Ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhavipākoti tadārammaṇamāha. Anubhavitvā bhavitvā ca vigataṃ bhūtavigataṃ. Anubhūtabhūtā hi bhūtatāsāmaññena bhūta-saddena vuttā. Sāmaññameva hi upasaggena visesīyatīti. Anubhūtasaddo ca kammavacanicchāya abhāvato anubhavakavācako daṭṭhabbo. Vipāko ārammaṇe uppajjitvā niruddho bhutvāvigatoti vattabbataṃ arahati, vikappagāhavasena rāgādīhi tabbipakkhehi ca akusalaṃ kusalañca kammaṃ ārammaṇarasaṃ anubhavitvā vigatanti vattabbataṃ arahati. Yathāvutto pana vipāko kevalaṃ ārammaṇarasānubhavanavaseneva pavattatīti anubhavitvā vigatattā nippariyāyeneva vutto, tassa ca tathā vuttattā kammaṃ bhavitvā vigatapariyāyena, yaṃ ‘‘uppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā’’ti ettha ‘‘uppanna’’nti gahetvā taṃsadisānaṃ pahānaṃ, vuddhi ca vuttā. Vipaccituṃ okāsakaraṇavasena uppatitaṃ atītakammañca tato uppajjituṃ āraddho anāgato vipāko ca ‘‘okāsakatuppanno’’ti vutto. Yaṃ uppannasaddena vināpi viññāyamānaṃ uppannaṃ sandhāya ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, sañcetanikāna’’ntiādi (a. ni. 10.217, 219) vuttaṃ.
ತೇಸೂತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೂಮಿಭೂತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು। ಅನುಸಯಿತಕಿಲೇಸಾತಿ ಅನುಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಕಿಲೇಸಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತೀತಾ…ಪೇ॰… ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೋಪಮಾಯ ವತ್ತಮಾನಾದಿತಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಅಪ್ಪಹೀನಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾತಿ ಇದಂ ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಕಿಲೇಸಜಾತಂ ತಾಯ ಏವ ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹತಾಯ ಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ, ತೇಭೂಮಕಭೂಮಿಲದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾಸು ತಾಸು ಭೂಮೀಸೂತಿ ಮನುಸ್ಸದೇವಾದಿಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತೇಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಅನಾಪಾದಿತತಾಯ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಲದ್ಧಭೂಮಿಕಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಆಹಿತೋ ವಿಯ।
Tesūti vipassanāya bhūmibhūtesu khandhesu. Anusayitakilesāti anusayavasena pavattā appahīnā maggena pahātabbā kilesā adhippetā. Tenāha ‘‘atītā…pe… na vattabbā’’ti. Tesañhi ambarukkhopamāya vattamānāditā na vattabbā maggena pahātabbānaṃ tādisassa vibhāgassa anuppajjanato. Appahīnāva hontīti iminā appahīnaṭṭhena anusayaṭṭhoti dasseti. Idaṃbhūmiladdhuppannaṃ nāmāti idaṃ tesu khandhesu uppattirahakilesajātaṃ tāya eva uppattirahatāya bhūmiladdhuppannaṃ nāma, tebhūmakabhūmiladdhā nāma hotīti attho. Tāsu tāsu bhūmīsūti manussadevādiattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Tasmiṃ tasmiṃ santāne anuppattianāpāditatāya asamugghātitā. Ettha ca laddhabhūmikaṃ bhūmiladdhanti vuttaṃ aggiāhito viya.
ಓಕಾಸಕತುಪ್ಪನ್ನ-ಸದ್ದೇಪಿ ಚ ಓಕಾಸೋ ಕತೋ ಏತೇನಾತಿ ಓಕಾಸೋ ಕತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇಪಿ ಕತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪರನಿಪಾತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆಹತಖೀರರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಧಿಗ್ಗಹಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಅನಾಹತಖೀರರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತಾಯ ಅನ್ತೋಗಧಕಿಲೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಕಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಾ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಆಹತಾನಾಹತಖೀರರುಕ್ಖಸದಿಸಾ। ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತುಪ್ಪನ್ನೇ ವಿಯ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಠಾನೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
Okāsakatuppanna-saddepi ca okāso kato etenāti okāso kato etassāti ca atthadvayepi kata-saddassa paranipāto daṭṭhabbo. Āhatakhīrarukkho viya nimittaggāhavasena adhiggahitaṃ ārammaṇaṃ, anāhatakhīrarukkho viya avikkhambhitatāya antogadhakilesaṃ ārammaṇaṃ. Nimittaggāhakāvikkhambhitakilesā vā puggalā āhatānāhatakhīrarukkhasadisā. Purimanayenevāti avikkhambhituppanne viya ‘‘imasmiṃ nāma ṭhāne nuppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Asamugghātitattā’’ti yojetvā vitthāretabbaṃ.
ವುತ್ತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ। ತತ್ಥ ಚ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾನಮೇವ ತಿಧಾ ನವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅಪಾಕಟಂ ಸುಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ಅಜಾತಫಲರುಕ್ಖೋ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ಆಗತೋ । ಅತೀತಾದೀನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಮ್ಪಿ ‘‘ಜಾತಫಲರುಕ್ಖೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅಚ್ಛಿನ್ನೇ ರುಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾರಹಾನಿ ಫಲಾನಿ ಛಿನ್ನೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ನ ಕದಾಚಿ ಸಸಭಾವಾನಿ ಅಹೇಸುಂ ಹೋನ್ತಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚಾತಿ ತಾನಿ ಅತೀತಾದಿಭಾವೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಾ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಛೇದೇ ಅಸತಿ ಫಲಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸತಿ ಚ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಛೇದಸ್ಸ ಸಾತ್ಥಕತಾ, ಏವಂ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಚ ಸಾತ್ಥಕತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
Vuttaṃ paṭisambhidāmagge. Tattha ca maggena pahīnakilesānameva tidhā navattabbataṃ apākaṭaṃ supākaṭaṃ kātuṃ ajātaphalarukkho upamābhāvena āgato. Atītādīnaṃ appahīnatā dassanatthampi ‘‘jātaphalarukkhena dīpetabba’’nti vuttaṃ. Tattha yathā acchinne rukkhe nibbattārahāni phalāni chinne anuppajjamānāni na kadāci sasabhāvāni ahesuṃ honti bhavissanti cāti tāni atītādibhāvena na vattabbāni, evaṃ maggena pahīnakilesā ca daṭṭhabbā. Yathā chede asati phalāni uppajjissanti, sati ca nuppajjissantīti chedassa sātthakatā, evaṃ maggabhāvanāya ca sātthakatā yojetabbā.
ತೇಪಿ ಪಜಹತಿಯೇವ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನೇವ ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನತೋ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ। ಉಪಾದಿನ್ನಅನುಪಾದಿನ್ನತೋತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಖನ್ಧತೋ ಚೇವ ಕಿಲೇಸತೋ ಚ। ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ ವುಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ – ‘‘ಭವವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯೇ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತ ಭವಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ತತೋ ಪಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಇತರೇ ದ್ವೇ ‘‘ಸುಗತಿಭವೇಕದೇಸಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸುಗತಿಕಾಮಭವತೋತಿ ಸುಗತಿಭವೇಕದೇಸಭೂತಕಾಮಭವತೋ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ರೂಪಾರೂಪಭವತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಸಮುಗ್ಘಾತಭಾವತೋ। ಯದಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಏವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಏವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬಭವೇಹಿಪಿ ವುಟ್ಠಹೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಓಧಿಸೋವ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾವಸೇಸೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸೋ ಪಜಹತಿ, ಇತಿ ಇಮಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬಭವೇಹಿ ವುಟ್ಠಾತಿಯೇವಾತಿಪಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಏವ ‘‘ವಜಿರೂಪಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Tepi pajahatiyeva kilesappahāneneva tesampi anuppattidhammatāpādanato. Abhisaṅkhāraviññāṇassāti paṭisandhiviññāṇassa. Upādinnaanupādinnatoti upādinnakhandhato ceva kilesato ca. Upapattivasena vuṭṭhānaṃ dassetumāha – ‘‘bhavavasena panā’’tiādi. Ye sotāpannassa satta bhavā appahīnā, tato pañca ṭhapetvā itare dve ‘‘sugatibhavekadesā’’ti adhippetā. Sugatikāmabhavatoti sugatibhavekadesabhūtakāmabhavato. Arahattamaggo rūpārūpabhavato vuṭṭhāti uddhambhāgiyasaṃyojanasamugghātabhāvato. Yadi arahattamaggo eva ariyamaggo siyā, so eva sabbakilese pajaheyya, sabbabhavehipi vuṭṭhaheyya. Yasmā pana odhisova kilesā pahīyanti, tasmā heṭṭhimaheṭṭhimamaggehi pahīnāvasese kilese so pajahati, iti imaṃ sāmatthiyaṃ sandhāya ‘‘sabbabhavehi vuṭṭhātiyevātipi vadantī’’ti vuttaṃ. Tathā hi so eva ‘‘vajirūpamo’’ti vutto.
ಹೋತು ತಾವ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸದಿಸಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಾ, ಅಥ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಕಥಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಠಿತಿಯಾ ಭಾವನಾ ಹೋತಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತ್ತಾ ತಸ್ಸಾತಿ ಚೋದೇತಿ, ಇತರೋ ‘‘ಮಗ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾಯೇವಾ’’ತಿ ಪರಿಹಾರಮಾಹ। ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಕಾಮಞ್ಚೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ, ತಥಾರೂಪೋ ಪನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ, ಯಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಾಯ ಉಪಚಾರವಸೇನ ತಥಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಾಗತಪುಬ್ಬಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಪವತ್ತಿ ಏವ ಠಿತಿ ನಾಮಾತಿ, ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ಭಾವೇನ್ತೋ ಏವ ತಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಭಾವೇತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
Hotu tāva vuttanayena anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādāya, uppannānaṃ uppannasadisānaṃ pahānāya anuppattidhammatāpādanāya maggabhāvanā, atha maggakkhaṇe kathaṃ anuppannānaṃ kusalānaṃ uppādāya uppannānañca ṭhitiyā bhāvanā hoti ekacittakkhaṇikattā tassāti codeti, itaro ‘‘maggappavattiyāyevā’’ti parihāramāha. Maggo hi kāmañcekacittakkhaṇiko, tathārūpo panassa pavattiviseso, yaṃ anuppannā kusalā dhammā sātisayaṃ uppajjanti, uppannā ca savisesaṃ pāripūriṃ pāpuṇanti. Tenāha ‘‘maggo hī’’tiādi. Kiñcāpi ariyamaggo vattamānakkhaṇe anuppanno nāma na hoti, anuppannapubbataṃ upādāya upacāravasena tathā vuccatīti dassetuṃ ‘‘anāgatapubbaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Ayamevāti ayaṃ maggassa yathāpaccayapavatti eva ṭhiti nāmāti, maggasamaṅgī puggalo maggampi bhāvento eva tassa ṭhitiyā bhāvetīti vattuṃ vaṭṭati.
ಉಪಸಮಮಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಉಪಸಮೇನ್ತಂ ವತ್ತತಿ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏವ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕಿಲೇಸೂಪಸಮತ್ಥಂ ವಾ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ।
Upasamamānaṃ gacchatīti vikkhambhanavasena samucchedavasena kilese upasamentaṃ vattati. Pubbabhāgindriyāni eva vā adhippetāni. Tenevāha ‘‘kilesūpasamatthaṃ vā gacchatī’’ti.
೨೪೮. ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೧೨೯; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೮.೬೬) ಅಧಿಕಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ’’ತಿ। ಏತೇನ ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಮುತ್ತಭಾವೇ ಯೇನ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನ ತಂ ಝಾನಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೋ ದೀಪಿತೋ। ಭವತಿ ಹಿ ಸಮಾನಜಾತಿಯುತ್ತೋಪಿ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸೋ। ಯಥಾ ತಂ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ, ತಥಾ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತತಾಯ ಏವ ಅನಿಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಾಯ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಪಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನತ್ಥೋ ಪಚ್ಛಿಮವಿಮೋಕ್ಖೇ ನಿರೋಧೇ ನತ್ಥಿ। ಕೇವಲೋ ವಿಮುತ್ತತ್ಥೋ ಏವ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಸಯಮೇವ ಪರತೋ ವಕ್ಖತಿ।
248.Adhimuccanaṭṭhenāti (dī. ni. ṭī. 2.129; a. ni. ṭī. 3.8.66) adhikaṃ savisesaṃ muccanaṭṭhena, tenāha ‘‘suṭṭhu muccanaṭṭho’’ti. Etena satipi sabbassapi rūpāvacarajjhānassa vikkhambhanavasena paṭipakkhato vimuttabhāve yena bhāvanāvisesena taṃ jhānaṃ sātisayaṃ paṭipakkhato vimuccitvā pavattati, so bhāvanāviseso dīpito. Bhavati hi samānajātiyuttopi bhāvanāvisesena pavattiākāraviseso. Yathā taṃ saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, tathā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuttatāya eva aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭhenapi vimokkho. Tenāha ‘‘ārammaṇe cā’’tiādi. Ayaṃ panatthoti ayaṃ adhimuccanattho pacchimavimokkhe nirodhe natthi. Kevalo vimuttattho eva tattha labbhati, taṃ sayameva parato vakkhati.
ರೂಪೀತಿ ಯೇನಾಯಂ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ ರೂಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತಂ ಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ರೂಪಂ ಹೋತಿ। ಯೇನ ವಿಸಿಟ್ಠೇನ ರೂಪೇನ ‘‘ರೂಪೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ ರೂಪೀ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತಿಸಯತ್ಥದೀಪನತೋ, ತದೇವ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನರೂಪನಿಮಿತ್ತಂ ಝಾನಮಿವ ಪರಮತ್ಥತೋ ರೂಪೀಭಾವಸಾಧಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ। ರೂಪಾನೀತಿ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೀಲಕಸಿಣಾದೀನಿ ರೂಪಾನೀ’’ತಿ।
Rūpīti yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭhaṃ rūpaṃ hoti. Yena visiṭṭhena rūpena ‘‘rūpī’’ti vucceyya rūpī-saddassa atisayatthadīpanato, tadeva sasantatipariyāpannarūpanimittaṃ jhānamiva paramatthato rūpībhāvasādhakanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Rūpajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena. Rūpānīti panettha purimapadalopo daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘nīlakasiṇādīni rūpānī’’ti.
ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಸುಭನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗವಸೇನ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಞ್ಹೇತ್ಥ ತಥಾವತ್ತಬ್ಬತಾಪತ್ತಿಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ತತ್ಥ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಥಾ ತತಿಯೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೇತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಭಾವನಾ ಸತ್ತೇ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲತೋ ದಹತಿ, ತೇ ಸುಭತೋ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೧೨) ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾ ‘‘ಸುಭವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಯಿದಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthīti iminā pubbābhogavasena adhimutti siyāti dasseti. Evañhettha tathāvattabbatāpatticodanā anavakāsā hoti. Yasmā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu tattha katādhikārānaṃ abhirativasena suṭṭhu adhimutti siyā, tasmā aṭṭhakathāyaṃ tathā tatiyo vimokkho saṃvaṇṇito. Yasmā pana mettādivasena pavattamānā bhāvanā satte appaṭikūlato dahati, te subhato adhimuccitvāva pavattati, tasmā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.212) brahmavihārabhāvanā ‘‘subhavimokkho’’ti vuttā, tayidaṃ ubhayampi tena tena pariyāyena vuttattā na virujjhatīti daṭṭhabbaṃ.
ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಅನವಸೇಸತೋ। ನ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕದೇಸೋಪಿ ತತ್ಥ ಅವಸಿಟ್ಠೋತಿ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕಾಲೇ ನಿರೋಧಿತತ್ತಾ। ಉತ್ತಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಅರಿಯೇಹೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ, ಅರಿಯಫಲಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ।
Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ekadesopi tattha avasiṭṭhoti. Vissaṭṭhattāti yathāparicchinne kāle nirodhitattā. Uttamo vimokkho nāma ariyeheva samāpajjitabbato, ariyaphalapariyosānattā diṭṭheva dhamme nibbānappattibhāvato ca.
೨೪೯. ಅಭಿಭವತೀತಿ ಅಭಿಭು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೧೭೩; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೬.೬೧-೬೫) ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ಞಾಣಂ ವಾ। ಅಭಿಭು ಆಯತನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ, ಝಾನಂ। ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಂ ಆಯತನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಂ, ಝಾನಂ। ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಭವನತೋ ಅಭಿಭು ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚ ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಭಾವತೋ ಚಾತಿಪಿ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಝಾನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಭವನಕಾರಣಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ತಾನೀತಿ ಅಭಿಭಾಯತನಸಞ್ಞಿತಾನಿ ಝಾನಾನಿ। ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾವಸೇನ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ಅಭಿಭವನಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ನ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ। ನ ಹಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಅಪ್ಪನಾ ಅಜ್ಝತ್ತವಿಸಯಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ತಂ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸುವಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಲದ್ಧಂ ವಿಯ ವಿಸುದ್ಧಂ।
249. Abhibhavatīti abhibhu (dī. ni. ṭī. 2.173; a. ni. ṭī. 3.6.61-65) parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tānīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbo. Parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati. Taṃ pana ajjhatta parikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ asuvisuddhameva hoti, na bahiddhā parikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.
ಪರಿತ್ತಾನೀತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ಸುಪ್ಪಸರಾವಮತ್ತಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಡ್ಢಿತಾನೀ’’ತಿ। ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವಾತಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆಭೋಗೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪರಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇದಮಭಿಭಾಯತನಂ ವುತ್ತಂ। ಪರಿತ್ತತಾ ಹೇತ್ಥ ಅಭಿಭವನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ವಣ್ಣಾಭೋಗೇ ಸತಿಪಿ ಅಸತಿಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನಭಾವನಾ ನಾಮ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಞಾಣುತ್ತರಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಭವನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಞ್ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅಪ್ಪನಾಝಾನುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ। ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ಚ ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸಾಭಾವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಮೇತಂ। ಯೋ ‘‘ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ , ತತೋಪಿ ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸೇವ ಅಭಿಭಾಯತನಭಾವನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ। ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ಭಾವನಾ ಅಪ್ಪನಂ ನೇತಿ।
Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idamabhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇavacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati , tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanā appanaṃ neti.
ಏತ್ಥ ಚ ಕೇಚಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಯೇ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನ ಪಕ್ಖಿಕಾ ಏವ, ತದನನ್ತರಞ್ಚ ಭವಙ್ಗಪರಿವಾಸೇನ ಉಪಚಾರಾಸೇವನಾಯ ಚ ವಿನಾ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ, ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಪಾರಿವಾಸಿಕಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಅಪ್ಪನಾವಾರೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನಾಪಿ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣಜ್ಝಾನೇಸು ವಿಯ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನೇ ಏಕನ್ತತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮತೋ ಪರಂ ಕತಿಪಯಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾವಸಾನೇ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನೇವೇತ್ಥ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಸಹ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನಾ’’ತಿ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಿಕಮಿದಂ ವಚನಂ, ನ ನೀತತ್ಥಂ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhāna pakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi pārivāsikaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. ‘‘Saha nimittuppādenā’’ti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, adhippāyo vuttanayeneva veditabbo.
ನ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ತದಾ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಆಭೋಗಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಆಭೋಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾವಸೇನ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ಅಭಿಭವನಾಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೪) ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ತಥಾ ಆಭೋಗಾಭಾವೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಝಾನಸಞ್ಞಾಯಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಭವ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೀ’’ತಿ।
Na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato, samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) pana ‘‘iminā panassa pubbabhāgo kathito’’ti vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhava…pe… atthī’’ti.
ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ವಿಪುಲಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಾದಿವಸೇನ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪಮಾಣಾನೀತಿ ತಥಾ ವಡ್ಢನಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ।
Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhitappamāṇānīti tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti.
ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಝಾನಂ ವದತಿ। ರೂಪಸಞ್ಞಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದನಮೇವೇತ್ಥ ಅಲಾಭಿತಾ। ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಂ ಆಗತತ್ತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೪) ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಯಥಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ – ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ ಏಕೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪರಿತ್ತಾನೀ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ಚತೂಸುಪಿ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾವ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಚೋದನಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ವಾ ಹಿ ಇಧ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾನೇವ ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ನಿಯಮತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀತಿ ತತ್ರಾಪಿ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾನಿ। ‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī. Saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanamevettha alābhitā. Bahiddhāva uppannanti bahiddhāvatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) ‘‘kasmā pana yathā suttante – ‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānī’tiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’’ti codanaṃ katvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘tattha vā hi idha vā bahiddhārūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni. ‘Ajjhattaṃ arūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ.
ಏತ್ಥ ಚ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ ಸಹಿತಾನಿ ಚ ಸಬ್ಬಾನಿ ‘‘ಪರಿತ್ತಾನಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾನೀ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಏಸೋ ಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಪರಿತ್ತಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ತಾನಿ ಚೇ ಕದಾಚಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆಭುಜಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಪರಿಯಾಯಕಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಣ್ಣಾಭೋಗರಹಿತಾನಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ಸಹಿತಾನಿ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಉಭಯತ್ಥ ಅಭಿಭವನಪರಿಯಾಯೋತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮದುತಿಯಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಪಠಮವಿಮೋಕ್ಖೋ, ತತಿಯಚತುತ್ಥಾಭಿಭಾಯತನೇಸು ದುತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ, ವಣ್ಣಾಭಿಭಾಯತನೇಸು ತತಿಯವಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಅಭಿಭವನಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾನಿ ಝಾನಾನಿ ವಿಮೋಕ್ಖದೇಸನಾಯಂ ವುತ್ತಾನಿ। ತದೇತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಆಗತಸ್ಸ ಅಭಿಭಾಯತನದ್ವಯಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭಾಯತನೇಸು ಅವಚನತೋ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸಬ್ಬವಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣವಚನಭಾವತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ಕತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ।
Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā ‘‘appamāṇānī’’ti daṭṭhabbāni. Atthi hi eso pariyāyo ‘‘parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanapariyāyoti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthābhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito, abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni, sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati.
‘‘ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ತೇನ ಯಂ ಅಞ್ಞಹೇತುಕಂ, ತಂ ತೇನ ಹೇತುನಾ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ಪನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಹೇತುಕಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞಿತಾಯ ಏವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಚನಂ, ನ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾನಂ ಅನಭಿಭವನೀಯತಾ ಚ ತೇಸಂ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾನಂ ವಿಯ ಅವಿಭೂತತ್ತಾ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವವತ್ಥಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪರಿಯಾಯಕಥನಭಾವತೋ। ‘‘ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ನೀಲಾದಿಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾನೀತಿ ಚೇ? ನ, ನೀಲಾದೀಸು ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ನೀಲಾದಿಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಭಿಭವನಕಾರಣತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಾನಂ ಪರಿತ್ತತಾ ತದಪ್ಪಮಾಣತಾ ವಾ ಅಭಿಭವನಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ನೀಲಾದಿಭಾವೋ ಏವಾತಿ। ಏತೇಸು ಚ ಪರಿತ್ತಾದಿಕಸಿಣರೂಪೇಸು ಯಂ ಚರಿತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಅಭಿಭಾಯತನಾನಿ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ abhidhamme katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhārūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ, yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā, desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo, veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathanabhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā nīlādiabhibhāyatanāni na vattabbānīti ce? Na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā tadappamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.
ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನಾತಿ ಸಕಲನೀಲವಣ್ಣನೀಲನಿದಸ್ಸನನೀಲನಿಭಾಸಾನಂ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ। ವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಸಭಾವವಣ್ಣವಸೇನ। ನಿದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತಾವಸೇನ। ಓಭಾಸವಸೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಭಾಸತಾಯ ಅವಭಾಸನವಸೇನ। ಉಮಾಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಅತಸಿಪುಪ್ಫಂ। ನೀಲಮೇವ ಹೋತಿ ವಣ್ಣಸಙ್ಕರಾಭಾವತೋ। ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಭವನ್ತಿ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ।
Sabbasaṅgāhikavasenāti sakalanīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Umāpupphanti atasipupphaṃ. Nīlameva hoti vaṇṇasaṅkarābhāvato. Bārāṇasiyaṃ bhavanti bārāṇasiyaṃ samuṭṭhitaṃ.
ತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಧಮ್ಮೇ ಚೇವ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಚ। ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಾಯೇವ ತತ್ಥ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನುತ್ತರಂ ಸತಂ ಗತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾವೋಸಾನಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾ।
Te dhammeti te satipaṭṭhānādidhamme ceva aṭṭhavimokkhadhamme ca. Ciṇṇavasībhāvāyeva tattha abhivisiṭṭhāya paññāya pariyosānuttaraṃ sataṃ gatā abhiññāvosānapāramippattā.
೨೫೦. ಸಕಲಟ್ಠೇನಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೩೪೬; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೦.೨೫) ಸಕಲಭಾವೇನ, ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸು ವಿಯ ಏಕದೇಸೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನವಸೇಸತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಖೇತ್ತಂ ಸಸ್ಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ, ಏವಮೇವ ತಂತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಖೇತ್ತಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ತಿರಿಯನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಏವ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಸಿಣಂ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ। ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಉಪರಿಆದೀಸು ತೇನ ತೇನ ಕಸಿಣೇನ। ಯಥಾ ಕಿನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಆಲೋಕಮಿವ ರೂಪದಸ್ಸನಕಾಮೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಉದ್ಧಂ ಚೇ ರೂಪಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ಉದ್ಧಂ ಆಲೋಕಂ ಪಸಾರೇತಿ, ಅಧೋ ಚೇ, ಅಧೋ, ಸಮನ್ತತೋ ಚೇ ರೂಪಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ಸಮನ್ತತೋ ಆಲೋಕಂ ಪಸಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಕಸಿಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ। ಅಞ್ಞಭಾವಾನುಪಗಮನತ್ಥನ್ತಿ ಅಞ್ಞಕಸಿಣಭಾವಾನುಪಗಮನದೀಪನತ್ಥಂ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಕಸಿಣಭಾವಾನುಪಗಮನದೀಪನತ್ಥಂ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೇನ ಪಸಾರಿತಕಸಿಣಂ ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಪಸಾರಿತಕಸಿಣಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಅಞ್ಞಕಸಿಣಸಮ್ಭೇದಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನ ಅಞ್ಞಂ ಪಥವೀಆದಿ। ನ ಹಿ ಉದಕೇನ ಠಿತಟ್ಠಾನೇ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ಅತ್ಥಿ। ಅಞ್ಞಕಸಿಣಸಮ್ಭೇದೋತಿ ಆಪೋಕಸಿಣಾದಿನಾ ಸಙ್ಕರೋ । ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸೇಸಕಸಿಣೇಸು। ಏಕದೇಸೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನವಸೇಸಫರಣಂ ಪಮಾಣಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ನೇಸಂ ಕಸಿಣಸಮಞ್ಞಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚೇತಸಾ ಫರನ್ತೋತಿ ಭಾವನಾಚಿತ್ತೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಭಾವನಾಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ಕಸಿಣಂ ಪರಿತ್ತಂ ವಾ ವಿಪುಲಂ ವಾ ಸಕಲಮೇವ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ।
250.Sakalaṭṭhenāti (dī. ni. ṭī. 3.346; a. ni. ṭī. 3.10.25) sakalabhāvena, asubhanimittādīsu viya ekadese aṭṭhatvā anavasesato gahetabbaṭṭhenāti attho. Yathā khettaṃ sassānaṃ uppattiṭṭhānaṃ vaḍḍhiṭṭhānañca, evameva taṃtaṃsampayuttadhammānanti āha ‘‘khettaṭṭhenā’’ti. Paricchinditvāti idaṃ uddhaṃ adho tiriyanti yojetabbaṃ. Paricchinditvā eva hi sabbattha kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Tena tena kāraṇenāti upariādīsu tena tena kasiṇena. Yathā kinti āha – ‘‘ālokamiva rūpadassanakāmo’’ti, yathā dibbacakkhunā uddhaṃ ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, uddhaṃ ālokaṃ pasāreti, adho ce, adho, samantato ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, samantato ālokaṃ pasāreti, evaṃ sabbakasiṇanti attho. Ekassāti pathavīkasiṇādīsu ekekassa. Aññabhāvānupagamanatthanti aññakasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ, aññassa vā kasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ. Na hi aññena pasāritakasiṇaṃ tato aññena pasāritakasiṇabhāvaṃ upagacchati, evampi nesaṃ aññakasiṇasambhedābhāvo veditabbo. Na aññaṃ pathavīādi. Na hi udakena ṭhitaṭṭhāne sasambhārapathavī atthi. Aññakasiṇasambhedoti āpokasiṇādinā saṅkaro . Sabbatthāti sabbesu sesakasiṇesu. Ekadese aṭṭhatvā anavasesapharaṇaṃ pamāṇassa aggahaṇato appamāṇaṃ. Teneva hi nesaṃ kasiṇasamaññā. Tathā hi ‘‘tañhī’’tiādimāha. Tattha cetasā pharantoti bhāvanācittena ārammaṇaṃ karonto. Bhāvanācittañhi kasiṇaṃ parittaṃ vā vipulaṃ vā sakalameva manasi karoti.
ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣವಸೇನ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಕಸಿಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಸಿಣವಸೇನಾತಿ ಉಗ್ಘಾಟಿತಕಸಿಣವಸೇನ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಉದ್ಧಂಅಧೋತಿರಿಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯತ್ತಕಞ್ಹಿ ಠಾನಂ ಕಸಿಣಂ ಪಸಾರಿತಂ, ತತ್ತಕಂ ಆಕಾಸಭಾವನಾವಸೇನ ಆಕಾಸಂ ಹೋತೀತಿ। ಏವಂ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಆಕಾಸಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಿತಂ, ತತ್ತಕಂ ಆಕಾಸಮೇವ ಹುತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತನತೋ ಆಗಮನವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಕಸಿಣೇಪಿ ಉದ್ಧಂಅಧೋತಿರಿಯತಾ ವುತ್ತಾತಿ ‘‘ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸವಸೇನ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವಿಞ್ಞಾಣೇ ಉದ್ಧಂಅಧೋತಿರಿಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆಹ।
Kasiṇugghāṭimākāse pavattaṃ viññāṇaṃ pharaṇaappamāṇavasena ‘‘viññāṇakasiṇa’’nti vuttaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘viññāṇa’’nti vuccati. Kasiṇavasenāti ugghāṭitakasiṇavasena kasiṇugghāṭimākāse uddhaṃadhotiriyatā veditabbā. Yattakañhi ṭhānaṃ kasiṇaṃ pasāritaṃ, tattakaṃ ākāsabhāvanāvasena ākāsaṃ hotīti. Evaṃ yattakaṃ ṭhānaṃ ākāsaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ, tattakaṃ ākāsameva hutvā viññāṇassa pavattanato āgamanavasena viññāṇakasiṇepi uddhaṃadhotiriyatā vuttāti ‘‘kasiṇugghāṭimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā’’ti āha.
೨೫೨. ವುತ್ತೋಯೇವ ವಮ್ಮಿಕಸುತ್ತೇ। ನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಛವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ। ಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ತೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಕಾಯಸಞ್ಞಿತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ ಚ। ಸುಟ್ಠು ಭಾತಿ ಓಭಾಸತೀತಿ ವಾ ಸುಭೋ। ಕುರುವಿನ್ದಜಾತಿಆದಿಜಾತಿವಿಸೇಸೋಪಿ ಮಣಿ ಆಕರಪಾರಿಸುದ್ಧಿಮೂಲಕೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಪರಿಸುದ್ಧಆಕರಸಮುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ। ದೋಸನೀಹರಣವಸೇನ ಪರಿಕಮ್ಮನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಕತಪರಿಕಮ್ಮೋ ಅಪನೀತಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರೋ’’ತಿ। ಧೋವನವೇಧನಾದೀಹೀತಿ ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸು ಧೋವನೇನ ಚೇವ ಕಾಳಕಾದಿಅಪಹರಣತ್ಥಾಯ ಸುತ್ತೇನ ಆವುನನತ್ಥಾಯ ಚ ವಿಜ್ಝನೇನ। ತಾಪಸಣ್ಹಕರಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ। ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ।
252.Vuttoyeva vammikasutte. Nissitañca chavatthunissitattā vipassanāñāṇassa. Paṭibaddhañca tena vinā appavattanato kāyasaññitānaṃ rūpadhammānaṃ ārammaṇakaraṇato ca. Suṭṭhu bhāti obhāsatīti vā subho. Kuruvindajātiādijātivisesopi maṇi ākarapārisuddhimūlako evāti āha ‘‘suparisuddhaākarasamuṭṭhito’’ti. Dosanīharaṇavasena parikammanipphattīti āha ‘‘suṭṭhu kataparikammo apanītapāsāṇasakkharo’’ti. Dhovanavedhanādīhīti catūsu pāsāṇesu dhovanena ceva kāḷakādiapaharaṇatthāya suttena āvunanatthāya ca vijjhanena. Tāpasaṇhakaraṇādīnaṃ saṅgaho ādi-saddena. Vaṇṇasampattinti suttassa vaṇṇasampattiṃ.
ಮಣಿ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ। ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ। ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಾಭೀ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮದೇವ ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ। ತದಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾನಂ। ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಧಮ್ಮಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಗತಿಕತ್ತಾ ‘‘ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅವಿರೋಧಿತಂ ಹೋತಿ।
Maṇi viya karajakāyo paccavekkhitabbato. Āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇaṃ anupavisitvā ṭhitattā. Cakkhumā puriso viya vipassanālābhī bhikkhu sammadeva tassa dassanato. Tadārammaṇānanti rūpadhammārammaṇānaṃ. Phassapañcamakacittacetasikaggahaṇena gahitadhammāpi vipassanācittuppādapariyāpannā evāti veditabbaṃ. Evañhi tesaṃ vipassanāñāṇagatikattā ‘‘āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇa’’nti vacanaṃ avirodhitaṃ hoti.
ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ। ಯದಿ ಏವಂ ಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪರತೋ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಪುರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಯದಿಪಾಯಂ ಞಾಣಾನುಪುಬ್ಬಟ್ಠಿತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ವಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಚಸು ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಸು ಕಥಿತಾಸು ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೪ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಅನಭಿಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ತಾಸಂ ಅನ್ತರಾ ವಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅವಸರಾಭಾವತೋ ಇಧೇವ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನನ್ತರಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ತದೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇದಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಇಧೇವ ದಸ್ಸನೇತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಭೇರವರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣೇನ ಭೇರವಂ ರೂಪಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಮ್ಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭಿನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾಣವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಭಯಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಚ್ಚವಾಲಿಕವಾಸೀಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ। ಇಧಾಪೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಪಿ, ನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Ñāṇassāti paccavekkhaṇañāṇassa. Yadi evaṃ ñāṇassa vasena vattabbaṃ, na puggalassāti āha ‘‘tassa panā’’tiādi. Maggassa anantaraṃ, tasmā lokiyābhiññānaṃ parato chaṭṭhābhiññāya purato vattabbaṃ vipassanāñāṇaṃ. Evaṃ santepīti yadipāyaṃ ñāṇānupubbaṭṭhiti, evaṃ santepi etassa antarā vāro natthīti pañcasu lokiyābhiññāsu kathitāsu ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.64 ādayo) viya chaṭṭhābhiññā kathetabbāti etassa anabhiññālakkhaṇassa vipassanāñāṇassa tāsaṃ antarā vāro na hoti, tasmā tattha avasarābhāvato idheva rūpāvacaracatutthajjhānānantarameva dassitaṃ vipassanāñāṇaṃ. Yasmā cāti ca-saddo samuccayattho. Tena na kevalaṃ tadeva, atha kho idampi kāraṇaṃ vipassanāñāṇassa idheva dassaneti imamatthaṃ dīpeti. Dibbena cakkhunā bheravarūpaṃ passatoti ettha iddhividhañāṇena bheravaṃ rūpaṃ nimminitvā cakkhunā passatoti vattabbaṃ, evampi abhiññālābhino apariññāṇavatthukassa bhayasantāso uppajjati uccavālikavāsīmahānāgattherassa viya. Idhāpīti imasmiṃ vipassanāñāṇepi, na satipaṭṭhānādīsu evāti adhippāyo.
೨೫೩. ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಯಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾ ವೋಸಾನಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ। ತಂ ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವಾತಿ ಸಣ್ಠಾನತೋಪಿ ವಣ್ಣತೋಪಿ ಅವಯವವಿಸೇಸತೋಪಿ ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ। ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ, ನ ನಾಗಿದ್ಧಿಯಾ ಅಞ್ಞಜಾತಿರೂಪೋ। ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಮತ್ತಿಕಾದಯೋ ವಿಯ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ವಿಕುಬ್ಬನಕಿರಿಯಾಯ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ।
253. Manomayiddhiyaṃ ciṇṇavasitāya abhiññā vosānapāramippattatā veditabbāti yojanā. Manena nibbattanti abhiññāmanena nibbattitaṃ. Taṃ sadisabhāvadassanatthamevāti saṇṭhānatopi vaṇṇatopi avayavavisesatopi sadisabhāvadassanatthameva. Sajātiyaṃ ṭhito, na nāgiddhiyā aññajātirūpo. Suparikammakatamattikādayo viya iddhividhañāṇaṃ vikubbanakiriyāya nissayabhāvato.
೨೫೫. ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವಾತಿ ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ।
255.Appakasirenevāti akiccheneva.
೨೫೬. ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕೋಪಿ ‘‘ದಹರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯುವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯುವಾಪಿ ಕೋಚಿ ಅನಿಚ್ಛನತೋ ಅಮಣ್ಡನಸೀಲೋ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯುವಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಳತಿಲಪ್ಪಮಾಣಾ ಬಿನ್ದವೋ ಕಾಳತಿಲಕಾನಿ। ನಾತಿಕಮ್ಮಾಸತಿಲಪ್ಪಮಾಣಾ ಬಿನ್ದವೋ ತಿಲಕಾನಿ। ವಙ್ಕಂ ನಾಮ ಪಿಯಙ್ಗಂ। ಯೋಬ್ಬನಪೀಳಕಾದಯೋ ಮುಖದೂಸಿಪೀಳಕಾ। ಮುಖಗತೋ ದೋಸೋ ಮುಖದೋಸೋ, ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಚೇತಂ ಮುಖೇ ಅದೋಸಸ್ಸಪಿ ಪಾಕಟಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ । ಯಥಾ ವಾ ಮುಖೇ ದೋಸೋ, ಏವಂ ಮುಖೇ ಅದೋಸೋಪಿ ಮುಖದೋಸೋ ಸರಲೋಪೇನ, ಮುಖದೋಸೋ ಚ ಮುಖದೋಸೋ ಚ ಮುಖದೋಸೋತಿ ಏಕಸೇಸನಯೇನಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಪರೇಸಂ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।
256. Mando uttānaseyyakadārakopi ‘‘daharo’’ti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Yuvāpi koci anicchanato amaṇḍanasīlo hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘maṇḍanakajātiko’’ti vuttaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘yuvāpī’’tiādi. Kāḷatilappamāṇā bindavo kāḷatilakāni. Nātikammāsatilappamāṇā bindavo tilakāni. Vaṅkaṃ nāma piyaṅgaṃ. Yobbanapīḷakādayo mukhadūsipīḷakā. Mukhagato doso mukhadoso, lakkhaṇavacanañcetaṃ mukhe adosassapi pākaṭabhāvassa adhippetattā . Yathā vā mukhe doso, evaṃ mukhe adosopi mukhadoso saralopena, mukhadoso ca mukhadoso ca mukhadosoti ekasesanayenapettha attho daṭṭhabbo. Evañhi paresaṃ soḷasavidhaṃ cittaṃ pākaṭaṃ hotīti vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
೨೫೯. ಪಟಿಪದಾವಸೇನಾತಿ ಯಥಾರಹಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಪಟಿಪದಾವಸೇನ। ಅಟ್ಠಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು, ವಿಮೋಕ್ಖಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ವಾತಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ಸೇಸೇಸೂತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸೇಸು ಅಭಿಭಾಯತನಕೋಟ್ಠಾಸಾದೀಸು। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
259.Paṭipadāvasenāti yathārahaṃ samathavipassanāmaggapaṭipadāvasena. Aṭṭhasu koṭṭhāsesūti satipaṭṭhānādīsu bodhipakkhiyadhammakoṭṭhāsesu, vimokkhakoṭṭhāsesu vāti imesu aṭṭhasu koṭṭhāsesu. Sesesūti vuttāvasesesu abhibhāyatanakoṭṭhāsādīsu. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಮಹಾಸಕುಲುದಾಯಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೭. ಮಹಾಸಕುಲುದಾಯಿಸುತ್ತಂ • 7. Mahāsakuludāyisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೭. ಮಹಾಸಕುಲುದಾಯಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanā
