Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൭. മഹാസകുലുദായിസുത്തവണ്ണനാ
7. Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanā
൨൩൭. അഭിഞ്ഞാതാതി ഏദിസോ ഏദിസോ ചാതി അഭിലക്ഖണവസേന ഞാതാ. അപ്പസദ്ദസ്സ വിനീതോ, അപ്പസദ്ദതായ മന്ദഭാണിതായ വിനീതോതി ച അപ്പസദ്ദവിനീതോതി വുച്ചമാനേ അഞ്ഞേന വിനീതഭാവോ ദീപിതോ ഹോതി, ഭഗവാ പന സയമ്ഭുഞാണേന സയമേവ വിനീതോ. തസ്മാ പാളിയം ‘‘അപ്പസദ്ദവിനീതോ’’തി ന വുത്തം. തേനാഹ ‘‘ന ഹി ഭഗവാ അഞ്ഞേന വിനീതോ’’തി.
237.Abhiññātāti ediso ediso cāti abhilakkhaṇavasena ñātā. Appasaddassa vinīto, appasaddatāya mandabhāṇitāya vinītoti ca appasaddavinītoti vuccamāne aññena vinītabhāvo dīpito hoti, bhagavā pana sayambhuñāṇena sayameva vinīto. Tasmā pāḷiyaṃ ‘‘appasaddavinīto’’ti na vuttaṃ. Tenāha ‘‘na hi bhagavā aññena vinīto’’ti.
൨൩൮. ഹിയ്യോദിവസം ഉപാദായ തതോ ആസന്നാനി കതിപയാനി ദിവസാനി പുരിമാനി നാമ ഹോന്തി, പുരിമാനീതി ച പുബ്ബകാനി, അതീതാനീതി അത്ഥോ. തതോ പരന്തി യഥാ വുത്തഅതീതദിവസതോ അനന്തരം പരം പുരിമതരം അതിസയേന പുരിമത്താ. ഇതി ഇമേസു ദ്വീസു പവത്തിതോ യഥാക്കമം പുരിമപുരിമതരഭാവോ, ഏവം സന്തേപി യദേത്ഥ ‘‘പുരിമതര’’ന്തി വുത്തം, തതോ പഭുതി യം യം ഓരം, തം തം പരം, യം യം പരം, തം തം ‘‘പുരിമതര’’ന്തി വുത്തം ഹോതി. കുതൂഹലയുത്താ സാലാ കുതൂഹലസാലാ യഥാ ‘‘ആജഞ്ഞരഥോ’’തി. ഇമേ ദസ്സനാദയോ.
238.Hiyyodivasaṃupādāya tato āsannāni katipayāni divasāni purimāni nāma honti, purimānīti ca pubbakāni, atītānīti attho. Tato paranti yathā vuttaatītadivasato anantaraṃ paraṃ purimataraṃ atisayena purimattā. Iti imesu dvīsu pavattito yathākkamaṃ purimapurimatarabhāvo, evaṃ santepi yadettha ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ, tato pabhuti yaṃ yaṃ oraṃ, taṃ taṃ paraṃ, yaṃ yaṃ paraṃ, taṃ taṃ ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ hoti. Kutūhalayuttā sālā kutūhalasālā yathā ‘‘ājaññaratho’’ti. Ime dassanādayo.
അയഥാഭൂതഗുണേഹീതി അയഥാഭൂതം മിച്ഛാദീപിതഅത്ഥമത്തേനേവ ഉഗ്ഘോസിതഗുണേഹി സമുഗ്ഗതോ ഘോസിതോ. തരന്തി അതിക്കമന്തി ഏതേനാതി തിത്ഥം, അഗ്ഗമഗ്ഗോ. ദിട്ഠിഗതികമഗ്ഗോ പന അയഥാഭൂതോപി തേസം തഥാ വിതരണം ഉപാദായ തിത്ഥന്തി വോഹരീയതീതി തം കരോന്താ തിത്ഥകരാ. ഓസരതീതി പവിസതി.
Ayathābhūtaguṇehīti ayathābhūtaṃ micchādīpitaatthamatteneva ugghositaguṇehi samuggato ghosito. Taranti atikkamanti etenāti titthaṃ, aggamaggo. Diṭṭhigatikamaggo pana ayathābhūtopi tesaṃ tathā vitaraṇaṃ upādāya titthanti voharīyatīti taṃ karontā titthakarā. Osaratīti pavisati.
൨൩൯. സഹിതന്തി പുബ്ബാപരാവിരുദ്ധം. ന കിഞ്ചി ജാതന്തി പടിഞ്ഞാദോസഹേതുദോസഉദാഹരണദോസദുട്ഠദോസതായ ന കിഞ്ചി ജാതം. തേനാഹ ‘‘ആരോപിതോ തേ വാദോ’’തി. വദന്തി തേന പരിഭാസന്തീതി വാദോ ദോസോ. സഭാവക്കോസേനാതി സഭാവതോ പവത്തകോട്ഠാസേന.
239.Sahitanti pubbāparāviruddhaṃ. Na kiñci jātanti paṭiññādosahetudosaudāharaṇadosaduṭṭhadosatāya na kiñci jātaṃ. Tenāha ‘‘āropito te vādo’’ti. Vadanti tena paribhāsantīti vādo doso. Sabhāvakkosenāti sabhāvato pavattakoṭṭhāsena.
൨൪൦. പീളേയ്യാതി മധുഭണ്ഡേന സഹ ഭാജനേ പീളേത്വാ ദദേയ്യ. സബ്രഹ്മചാരീഹി സമ്പയോജേത്വാതി സഹധമ്മികേഹി വിഹേഠനപയോഗം കത്വാ, തേനാഹ ‘‘വിവാദം കത്വാ’’തി.
240.Pīḷeyyāti madhubhaṇḍena saha bhājane pīḷetvā dadeyya. Sabrahmacārīhi sampayojetvāti sahadhammikehi viheṭhanapayogaṃ katvā, tenāha ‘‘vivādaṃ katvā’’ti.
൨൪൧. ഇതരീതരേനാതി പണീതതോ ഇതരേന. തേനാഹ ‘‘ലാമകലാമകേനാ’’തി.
241.Itarītarenāti paṇītato itarena. Tenāha ‘‘lāmakalāmakenā’’ti.
൨൪൨. ഭത്തകോസകേനാതി കോസകഭത്തേന, ഖുദ്ദകസരാവഭത്തകേനാതി അത്ഥോ. ബേലുവമത്തഭത്താഹാരാതി ബില്ലപമാണഭത്തഭോജനാ. ഓട്ഠവട്ടിയാതി മുഖവട്ടിയാ. സബ്ബാകാരേനേവാതി സബ്ബപ്പകാരേനേവ. അനപ്പാഹാരോതി ന വത്തബ്ബോ കദാചി അപ്പാഹാരോതി കത്വാ. തത്ഥ അതിവിയ അഞ്ഞേഹി അവിസയ്ഹം അപ്പാഹാരതം ഭഗവതോ ദസ്സേതും ‘‘പധാനഭൂമിയ’’ന്തിആദി വുത്തം. മയാതി നിസ്സക്കവചനം. വിസേസതരാതി തേന ധമ്മേന വിസേസവന്തതരാ.
242.Bhattakosakenāti kosakabhattena, khuddakasarāvabhattakenāti attho. Beluvamattabhattāhārāti billapamāṇabhattabhojanā. Oṭṭhavaṭṭiyāti mukhavaṭṭiyā. Sabbākārenevāti sabbappakāreneva. Anappāhāroti na vattabbo kadāci appāhāroti katvā. Tattha ativiya aññehi avisayhaṃ appāhārataṃ bhagavato dassetuṃ ‘‘padhānabhūmiya’’ntiādi vuttaṃ. Mayāti nissakkavacanaṃ. Visesatarāti tena dhammena visesavantatarā.
വതസമാദാനവസേനേവ പംസുകൂലം ധാരേന്തീതി പംസുകൂലികാതി ആഹ – ‘‘സമാദിന്നപംസുകൂലികങ്ഗാ’’തി, സദ്ദത്ഥോ പന ‘‘വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ’’ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൪) വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ. പിണ്ഡപാതികാ സപദാനചാരിനോതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ തത്ഥ സത്ഥേന ഛിന്ദിതത്താ സത്ഥലൂഖാനി. യം യം സപ്പായം, തസ്സേവ ഗഹണം ഉച്ചിനന്തി ആഹ ‘‘ഉച്ചിനിത്വാ…പേ॰… ഥിരട്ഠാനമേവ ഗഹേത്വാ’’തി. അലാബുലോമസാനീതി അലാബുലോമാനി വിയ സുഖുമതരാനി ചീവരസുത്തംസൂനി ഏതേസം സന്തീതി അലാബുലോമസാനി. പാതിതസാണപംസുകൂലന്തി കളേവരേന സദ്ധിം ഛഡ്ഡിതസാണമയം പംസുകൂലം, യം തുമ്ബമത്തേ പുളവേ ഓധുനിത്വാ സത്ഥാ ഗണ്ഹി.
Vatasamādānavaseneva paṃsukūlaṃ dhārentīti paṃsukūlikāti āha – ‘‘samādinnapaṃsukūlikaṅgā’’ti, saddattho pana ‘‘visuddhimagge’’ (visuddhi. 1.24) vuttanayena veditabbo. Piṇḍapātikā sapadānacārinotiādīsupi eseva nayo. Tattha tattha satthena chinditattā satthalūkhāni. Yaṃ yaṃ sappāyaṃ, tasseva gahaṇaṃ uccinanti āha ‘‘uccinitvā…pe… thiraṭṭhānameva gahetvā’’ti. Alābulomasānīti alābulomāni viya sukhumatarāni cīvarasuttaṃsūni etesaṃ santīti alābulomasāni. Pātitasāṇapaṃsukūlanti kaḷevarena saddhiṃ chaḍḍitasāṇamayaṃ paṃsukūlaṃ, yaṃ tumbamatte puḷave odhunitvā satthā gaṇhi.
‘‘യഥാപി ഭമരോ പുപ്ഫ’’ന്തിആദിനാ (ധ॰ പ॰ ൪൯) വുത്തം മധുകരഭിക്ഖാചാരവതം ‘‘പിണ്ഡിയാലോപഭോജനം നിസ്സായ പബ്ബജ്ജാ’’തി (മഹാവ॰ ൭൩, ൧൨൮) വചനതോ ഭിക്ഖൂനം പകതിഭൂതം വതന്തി വുത്തം ‘‘ഉഞ്ഛാസകേ വതേ രതാ’’തി. വത-സദ്ദോ ചേത്ഥ പകതിവതസങ്ഖാതം സകവതം വദതി. തേനാഹ ‘‘ഉഞ്ഛാചരിയസങ്ഖാതേ ഭിക്ഖൂനം പകതിവതേ’’തി. ഉച്ചനീചഘരദ്വാരട്ഠായിനോതി മഹന്തഖുദ്ദകഗേഹാനം ബഹിദ്വാരകോട്ഠകട്ഠായിനോ. കബരമിസ്സകം ഭത്തം സംഹരിത്വാതി കണാജകമിസ്സകം ഭത്തം സമ്പിണ്ഡിത്വാ. ഉമ്മാരതോ പട്ഠായാതി ഘരുമ്മാരതോ പട്ഠായ.
‘‘Yathāpi bhamaro puppha’’ntiādinā (dha. pa. 49) vuttaṃ madhukarabhikkhācāravataṃ ‘‘piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjā’’ti (mahāva. 73, 128) vacanato bhikkhūnaṃ pakatibhūtaṃ vatanti vuttaṃ ‘‘uñchāsake vate ratā’’ti. Vata-saddo cettha pakativatasaṅkhātaṃ sakavataṃ vadati. Tenāha ‘‘uñchācariyasaṅkhāte bhikkhūnaṃ pakativate’’ti. Uccanīcagharadvāraṭṭhāyinoti mahantakhuddakagehānaṃ bahidvārakoṭṭhakaṭṭhāyino. Kabaramissakaṃ bhattaṃ saṃharitvāti kaṇājakamissakaṃ bhattaṃ sampiṇḍitvā. Ummārato paṭṭhāyāti gharummārato paṭṭhāya.
ചീവരാനുഗ്ഗഹത്ഥന്തി ചീവരാനുരക്ഖണത്ഥം. ഏത്ഥ ച യസ്മാ ബുദ്ധാ നാമ സദേവകേ ലോകേ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം, സാ ചസ്സ പുഞ്ഞക്ഖേത്തതാ പരമുക്കംസഗതാ, തസ്മാ സത്താനം താദിസം ഉപകാരം ആചിക്ഖിത്വാ തേ ച അനുഗ്ഗണ്ഹന്താ ഗഹപതിചീവരം സാദിയന്തി, ചതുപച്ചയസന്തോസേ പന നേ പരമുക്കംസഗതാ ഏവാതി ദട്ഠബ്ബം.
Cīvarānuggahatthanti cīvarānurakkhaṇatthaṃ. Ettha ca yasmā buddhā nāma sadevake loke anuttaraṃ puññakkhettaṃ, sā cassa puññakkhettatā paramukkaṃsagatā, tasmā sattānaṃ tādisaṃ upakāraṃ ācikkhitvā te ca anuggaṇhantā gahapaticīvaraṃ sādiyanti, catupaccayasantose pana ne paramukkaṃsagatā evāti daṭṭhabbaṃ.
൨൪൪. സപ്പച്ചയന്തി സഹേതുകം സകാരണം ഹുത്വാ ധമ്മം ദേസേതീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. ചോദകോ പന അധിപ്പായം അജാനന്തോ ‘‘കിം പനാ’’തിആദിമാഹ. ഇതരോ ‘‘നോ ന ദേസേതീ’’തിആദിനാ അധിപ്പായം വിവരതി. നിദാനന്തി ചേത്ഥ ഞാപകം ഉപ്പത്തികാരണം അധിപ്പേതം, തഞ്ച തസ്സ തസ്സ അനുപ്പത്തിയുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ പടിപക്ഖഹരണതോ ‘‘സപ്പാടിഹാരിയ’’ന്തി വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘പുരിമസ്സേവേതം വേവചന’’ന്തി. രാഗാദീനം വാ പടിഹരണം പടിഹാരിയം, തദേവ പാടിഹാരിയം, സഹ പാടിഹാരിയേനാതി സപ്പാടിഹാരിയം. രാഗാദിപടിസേധവസേനേവ ഹി സത്ഥാ ധമ്മം ദേസേതി.
244.Sappaccayanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ hutvā dhammaṃ desetīti ayamettha attho. Codako pana adhippāyaṃ ajānanto ‘‘kiṃ panā’’tiādimāha. Itaro ‘‘no na desetī’’tiādinā adhippāyaṃ vivarati. Nidānanti cettha ñāpakaṃ uppattikāraṇaṃ adhippetaṃ, tañca tassa tassa anuppattiyuttassa atthassa paṭipakkhaharaṇato ‘‘sappāṭihāriya’’nti vuccatīti āha ‘‘purimassevetaṃvevacana’’nti. Rāgādīnaṃ vā paṭiharaṇaṃ paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ, saha pāṭihāriyenāti sappāṭihāriyaṃ. Rāgādipaṭisedhavaseneva hi satthā dhammaṃ deseti.
൨൪൫. തസ്സ തസ്സ പഞ്ഹസ്സാതി യം യം പഞ്ഹം പരോ അഭിസങ്ഖരിത്വാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛതി, തസ്സ തസ്സ പഞ്ഹസ്സ. ഉപരി ആഗമനവാദപഥന്തി വിസ്സജ്ജനേ കതേ തതോ ഉപരി ആഗച്ഛനകം വാദമഗ്ഗം. വിസേസേത്വാ വദന്തോതി വത്തതി, ‘‘ഭോ ഗോതമ, വത്തുമരഹതീ’’തി അത്തനോ വാദഭേദനത്ഥം ആഹതം കാരണം അത്തനോ മാരണത്ഥം ആവുധം നിദസ്സേന്തോ വിയ വിസേസേത്വാ വദന്തോ പഹാരകേന വചനേന. അന്തരന്തരേതി മയാ വുച്ചമാനകഥാപബന്ധസ്സ അന്തരന്തരേ. ദദേയ്യ വദേയ്യ. ഏവരൂപേസു ഠാനേസൂതി പരവാദീഹി സദ്ധിം വാദപടിവാദട്ഠാനേസു. തേ നിഗ്ഗഹേതും മയാ ദേസിതം സുത്തപദം ആനേത്വാ മമയേവ അനുസാസനിം ഓവാദം പച്ചാസീസന്തി.
245.Tassatassa pañhassāti yaṃ yaṃ pañhaṃ paro abhisaṅkharitvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchati, tassa tassa pañhassa. Upari āgamanavādapathanti vissajjane kate tato upari āgacchanakaṃ vādamaggaṃ. Visesetvā vadantoti vattati, ‘‘bho gotama, vattumarahatī’’ti attano vādabhedanatthaṃ āhataṃ kāraṇaṃ attano māraṇatthaṃ āvudhaṃ nidassento viya visesetvā vadanto pahārakena vacanena. Antarantareti mayā vuccamānakathāpabandhassa antarantare. Dadeyya vadeyya. Evarūpesu ṭhānesūti paravādīhi saddhiṃ vādapaṭivādaṭṭhānesu. Te niggahetuṃ mayā desitaṃ suttapadaṃ ānetvā mamayeva anusāsaniṃ ovādaṃ paccāsīsanti.
൨൪൬. സമ്പാദേമീതി മനോരഥം സമ്പാദേമി. പരിപൂരേമീതി അജ്ഝാസയം പരിപൂരേമി. അധിസീലേതി അധികേ ഉത്തമസീലേ. സാവകസീലതോ ച പച്ചേകബുദ്ധസീലതോ ച ബുദ്ധാനം സീലം അധികം ഉക്കട്ഠം പരമുക്കംസതോ അനഞ്ഞസാധാരണഭാവതോ. തേനാഹ ‘‘ബുദ്ധസീലം നാമ കഥിത’’ന്തി. ഠാനുപ്പത്തികപഞ്ഞാതി തത്ഥ തത്ഥ ഠാനസോ ഉപ്പന്നപഞ്ഞാ. തേനാഹ ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി. അവസേസാ പഞ്ഞാതി ഇധ പാളിയം ആഗതാ അനാഗതാ ച യഥാവുത്തഞാണദ്വയവിനിമുത്താ പഞ്ഞാ.
246.Sampādemīti manorathaṃ sampādemi. Paripūremīti ajjhāsayaṃ paripūremi. Adhisīleti adhike uttamasīle. Sāvakasīlato ca paccekabuddhasīlato ca buddhānaṃ sīlaṃ adhikaṃ ukkaṭṭhaṃ paramukkaṃsato anaññasādhāraṇabhāvato. Tenāha ‘‘buddhasīlaṃ nāma kathita’’nti. Ṭhānuppattikapaññāti tattha tattha ṭhānaso uppannapaññā. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Avasesā paññāti idha pāḷiyaṃ āgatā anāgatā ca yathāvuttañāṇadvayavinimuttā paññā.
൨൪൭. വിസേസാധിഗമാനന്തി സതിപട്ഠാനാദീനം അധിഗന്ധബ്ബവിസേസാനം. അഭിഞ്ഞാ നാമ ഛ അഭിഞ്ഞാ, താസു ഉക്കട്ഠനിദ്ദേസേന ഛളഭിഞ്ഞാരഹതോവ അഗ്ഗമഗ്ഗപഞ്ഞാ ഇധ അഭിഞ്ഞാതി അധിപ്പേതാ, തസ്സ വോസാനം പരിയോസാനം പാരമീ പരമുക്കംസാതി അവകംസാതി ച അഗ്ഗഫലം വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘അഭിഞ്ഞാ…പേ॰… അരഹത്തം പത്താ’’തി.
247.Visesādhigamānanti satipaṭṭhānādīnaṃ adhigandhabbavisesānaṃ. Abhiññā nāma cha abhiññā, tāsu ukkaṭṭhaniddesena chaḷabhiññārahatova aggamaggapaññā idha abhiññāti adhippetā, tassa vosānaṃ pariyosānaṃ pāramī paramukkaṃsāti avakaṃsāti ca aggaphalaṃ vuccatīti āha ‘‘abhiññā…pe… arahattaṃ pattā’’ti.
ഉപായപധാനേതി അരിയഫലാധിഗമനസ്സ ഉപായഭൂതേ പധാനേ. ‘‘അനുപ്പന്നപാപകാനുപ്പാദാദിഅത്ഥാ’’തി ഗഹിതാ തഥേവ ഹോന്തി, തം അത്ഥം സാധേന്തിയേവാതി ഏതസ്സ അത്ഥസ്സ ദീപകോ സമ്മാ-സദ്ദോതി യഥാഅധിപ്പേതത്ഥസ്സ അനുപ്പന്നപാപകാനുപ്പാദാദിനോ ഉപായഭൂതേ, പധാനഉപായഭൂതേതി അത്ഥോ. സമ്മാ-സദ്ദസ്സ വാ യോനിസോ അത്ഥദീപകതം സന്ധായ ‘‘യോനിസോ പധാനേ’’തി വുത്തം. ഛന്ദം ജനേതീതി കത്തുകമ്യതാകുസലച്ഛന്ദം ഉപ്പാദേതി പവത്തേതി വാ. വായമതീതി പയോഗപരക്കമം കരോതി. വീരിയം ആരഭതീതി കായികചേതസികവീരിയം കരോതി. ചിത്തം ഉക്ഖിപതീതി തേനേവ സഹജാതവീരിയേന കോസജ്ജപക്ഖതോ ചിത്തം ഉക്ഖിപതി. പദഹതീതി സമ്മപ്പധാനഭൂതം വീരിയം പവത്തേതി. പടിപാടിയാ പനേതാനി ചത്താരി പദാനി ആസേവനാഭാവനാബഹുലീകമ്മസാതച്ചകിരിയാഹി യോജേതബ്ബാനി. ‘‘പദഹതീ’’തി വാ ഇമിനാ ആസേവനാദീഹി സദ്ധിം സിഖാപത്തം ഉസ്സോള്ഹിവീരിയം യോജേതബ്ബം. വഡ്ഢിയാ പരിപൂരണത്ഥന്തി യാവതാ ഭാവനാപാരിപൂരിയാ പരിപൂരണത്ഥം. യാ ഠിതീതി യാ കുസലാനം ധമ്മാനം പടിപക്ഖവിഗമേന അവട്ഠിതി. സോ അസമ്മോസോതി സോ അവിനാസോ. യം വേപുല്ലന്തി യോ സബ്ബസോ വിപുലഭാവോ മഹന്തതാ. ഭാവനാപാരിപൂരീതി ഭാവനായ പരിപൂരിതാ. അത്ഥോതിപി വേദിതബ്ബം പുരിമപച്ഛിമപദാനം സമാനത്ഥഭാവതോ.
Upāyapadhāneti ariyaphalādhigamanassa upāyabhūte padhāne. ‘‘Anuppannapāpakānuppādādiatthā’’ti gahitā tatheva honti, taṃ atthaṃ sādhentiyevāti etassa atthassa dīpako sammā-saddoti yathāadhippetatthassa anuppannapāpakānuppādādino upāyabhūte, padhānaupāyabhūteti attho. Sammā-saddassa vā yoniso atthadīpakataṃ sandhāya ‘‘yoniso padhāne’’ti vuttaṃ. Chandaṃ janetīti kattukamyatākusalacchandaṃ uppādeti pavatteti vā. Vāyamatīti payogaparakkamaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ karoti. Cittaṃ ukkhipatīti teneva sahajātavīriyena kosajjapakkhato cittaṃ ukkhipati. Padahatīti sammappadhānabhūtaṃ vīriyaṃ pavatteti. Paṭipāṭiyā panetāni cattāri padāni āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni. ‘‘Padahatī’’ti vā iminā āsevanādīhi saddhiṃ sikhāpattaṃ ussoḷhivīriyaṃ yojetabbaṃ. Vaḍḍhiyā paripūraṇatthanti yāvatā bhāvanāpāripūriyā paripūraṇatthaṃ. Yā ṭhitīti yā kusalānaṃ dhammānaṃ paṭipakkhavigamena avaṭṭhiti. So asammosoti so avināso. Yaṃ vepullanti yo sabbaso vipulabhāvo mahantatā. Bhāvanāpāripūrīti bhāvanāya paripūritā. Atthotipi veditabbaṃ purimapacchimapadānaṃ samānatthabhāvato.
പുബ്ബഭാഗപടിപദാ കഥിതാതംതംവിസേസാധിഗമസ്സ പടിപദാവിഭാവനായ ആരദ്ധത്താ. അകുസലാനം ധമ്മാനം അനുപ്പജ്ജനേന അനത്ഥാവഹതാ നാമ നത്ഥീതി വുത്തം – ‘‘ഉപ്പജ്ജമാനാ’’തി വചനം ഉപ്പന്നാനം രാസന്തരഭാവേന ഗഹിതത്താ. തഥാ കുസലാനം ധമ്മാനം ഉപ്പജ്ജനേനാതി വുത്തം – അനുപ്പജ്ജമാനാതി വചനം ഉപ്പന്നാനം രാസന്തരഭാവേന ഗഹിതത്താ. നിരുജ്ഝമാനാതി പടിപക്ഖസമായോഗേന വിനസ്സമാനാ, ന ഖണനിരോധവസേന നിരുജ്ഝമാനാ.
Pubbabhāgapaṭipadā kathitātaṃtaṃvisesādhigamassa paṭipadāvibhāvanāya āraddhattā. Akusalānaṃ dhammānaṃ anuppajjanena anatthāvahatā nāma natthīti vuttaṃ – ‘‘uppajjamānā’’ti vacanaṃ uppannānaṃ rāsantarabhāvena gahitattā. Tathā kusalānaṃ dhammānaṃ uppajjanenāti vuttaṃ – anuppajjamānāti vacanaṃ uppannānaṃ rāsantarabhāvena gahitattā. Nirujjhamānāti paṭipakkhasamāyogena vinassamānā, na khaṇanirodhavasena nirujjhamānā.
ലോഭാദയോ വേദിതബ്ബാ, യേ ആരദ്ധവിപസ്സകാനം ഉപ്പജ്ജനാരഹാ. സകിം ഉപ്പജ്ജിത്വാതി സഭാവകഥനമത്തമേതം. ഏകവാരമേവ ഹി മഗ്ഗോ ഉപ്പജ്ജതി. നിരുജ്ഝമാനോതി സരസേനേവ നിരുജ്ഝമാനോ. ന ഹി തസ്സ പടിപക്ഖസമായോഗോ നാമ അത്ഥി. ഫലസ്സാതി അനന്തരകാലേവ ഉപ്പജ്ജനകഫലസ്സ. പച്ചയം ദത്വാവ നിരുജ്ഝതീതി ഇമിനാ മഗ്ഗോ സമ്പതി ആയതിഞ്ച ഏകന്തേനേവ അത്ഥാവഹോതി ദസ്സേതി. പുരിമസ്മിമ്പീതി ‘‘അനുപ്പന്നാ മേ കുസലാ ധമ്മാ അനുപ്പജ്ജമാനാ അനത്ഥായ സംവത്തേയ്യു’’ന്തി ഏതസ്മിം തതിയവാരേപി. ‘‘സമഥവിപസ്സനാ ഗഹേതബ്ബാ’’തി വുത്തം അട്ഠകഥായം, തം പന മഗ്ഗസ്സ അനുപ്പന്നതായ സബ്ഭാവതോ, അനുപ്പജ്ജമാനേ ച തസ്മിം വട്ടാനത്ഥസബ്ഭാവതോതി മഗ്ഗസ്സപി സാധാരണഭാവതോ ന യുത്തന്തി പടിക്ഖിപതി. യദി സമഥവിപസ്സനാനമ്പി അനുപ്പത്തി അനത്ഥാവഹാ, മഗ്ഗസ്സ അനുപ്പത്തിയാ വത്തബ്ബം നത്ഥീതി.
Lobhādayo veditabbā, ye āraddhavipassakānaṃ uppajjanārahā. Sakiṃ uppajjitvāti sabhāvakathanamattametaṃ. Ekavārameva hi maggo uppajjati. Nirujjhamānoti saraseneva nirujjhamāno. Na hi tassa paṭipakkhasamāyogo nāma atthi. Phalassāti anantarakāleva uppajjanakaphalassa. Paccayaṃ datvāva nirujjhatīti iminā maggo sampati āyatiñca ekanteneva atthāvahoti dasseti. Purimasmimpīti ‘‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’’nti etasmiṃ tatiyavārepi. ‘‘Samathavipassanā gahetabbā’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ, taṃ pana maggassa anuppannatāya sabbhāvato, anuppajjamāne ca tasmiṃ vaṭṭānatthasabbhāvatoti maggassapi sādhāraṇabhāvato na yuttanti paṭikkhipati. Yadi samathavipassanānampi anuppatti anatthāvahā, maggassa anuppattiyā vattabbaṃ natthīti.
മഹന്തം , ഗാരവം ഹോതി, തസ്മാ ‘‘സങ്ഘഗാരവേന യഥാരുചി വന്ദിതും ന ലഭാമീ’’തി സങ്ഘേന സഹ ന നിക്ഖമി. ഏത്തകം ധാതൂനം നിധാനം നാമ അഞ്ഞത്ര നത്ഥി, മഹാധാതുനിധാനതോ ഹി നീഹരിത്വാ കതിപയാ ധാതുയോ തത്ഥ തത്ഥ ചേതിയേ ഉപനീതാ, ഇധ പന രാമഗാമഥൂപേ വിനട്ഠേ നാഗഭവനം പവിട്ഠാ ദോണമത്താ ധാതുയോ ഉപനീതാ. അതിമന്ദാനി നോതി നനു അതിവിയ മന്ദാനി.
Mahantaṃ, gāravaṃ hoti, tasmā ‘‘saṅghagāravena yathāruci vandituṃ na labhāmī’’ti saṅghena saha na nikkhami. Ettakaṃ dhātūnaṃ nidhānaṃ nāma aññatra natthi, mahādhātunidhānato hi nīharitvā katipayā dhātuyo tattha tattha cetiye upanītā, idha pana rāmagāmathūpe vinaṭṭhe nāgabhavanaṃ paviṭṭhā doṇamattā dhātuyo upanītā. Atimandāni noti nanu ativiya mandāni.
സംവിജ്ജിത്വാതി ‘‘കഥഞ്ഹി നാമ മാദിസോ ഈദിസം അനത്ഥം പാപുണിസ്സതീ’’തി സംവേഗം ജനേത്വാ. ഈദിസം നാമ മാദിസം ആരബ്ഭ വത്തബ്ബന്തി കിം വദതീതി തം വചനം അനാദിയന്തോ.
Saṃvijjitvāti ‘‘kathañhi nāma mādiso īdisaṃ anatthaṃ pāpuṇissatī’’ti saṃvegaṃ janetvā. Īdisaṃ nāma mādisaṃ ārabbha vattabbanti kiṃ vadatīti taṃ vacanaṃ anādiyanto.
സന്തസമാപത്തിതോ അഞ്ഞം സന്ഥമ്ഭനകാരണം ബലവം നത്ഥീതി തതോ പരിഹീനോ സമ്മാപടിപത്തിയം പതിട്ഠാ കഥം ഭവിസ്സതീതി ആഹ ‘‘സന്തായ…പേ॰… ന സക്കോതീ’’തി. ന ഹി മഹാരജ്ജുയാ ഛിന്നായ സുത്തതന്തൂ സന്ഥമ്ഭേതും സക്കോന്തീതി. സമഥേ ദസ്സേത്വാ തേന സമാനഗതികാ ഇമസ്മിം വിസയേ വിപസ്സനാപീതി ഇമിനാ അധിപ്പായേനാഹ ‘‘ഏവം ഉപ്പന്നാ സമഥവിപസ്സനാ…പേ॰… സംവത്തന്തീ’’തി.
Santasamāpattito aññaṃ santhambhanakāraṇaṃ balavaṃ natthīti tato parihīno sammāpaṭipattiyaṃ patiṭṭhā kathaṃ bhavissatīti āha ‘‘santāya…pe… na sakkotī’’ti. Na hi mahārajjuyā chinnāya suttatantū santhambhetuṃ sakkontīti. Samathe dassetvā tena samānagatikā imasmiṃ visaye vipassanāpīti iminā adhippāyenāha ‘‘evaṃ uppannā samathavipassanā…pe… saṃvattantī’’ti.
കാസാവന്തി കാസാവവത്ഥം. കച്ഛം പീളേത്വാ നിവത്ഥന്തി പച്ഛിമം ഓവട്ടികം പീളേന്തോ വിയ ദള്ഹം കത്വാ നിവത്ഥം അദ്ദസംസൂതി യോജനാ.
Kāsāvanti kāsāvavatthaṃ. Kacchaṃ pīḷetvā nivatthanti pacchimaṃ ovaṭṭikaṃ pīḷento viya daḷhaṃ katvā nivatthaṃ addasaṃsūti yojanā.
വുത്തനയേനാതി (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൩൯൪) ‘‘കാമാ നാമേതേ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ വിപരിണാമധമ്മാ’’തിആദിനാ വത്ഥുകാമകിലേസകാമേസു ആദീനവദസ്സനപുബ്ബകനേക്ഖമ്മപടിപത്തിയാ ഛന്ദരാഗം വിക്ഖമ്ഭയതോ സമുച്ഛിന്ദന്തസ്സ ച ‘‘അനുപ്പന്നോ ച കാമാസവോ ന ഉപ്പജ്ജതീ’’തിആദിനാ ഹേട്ഠാ സബ്ബാസവസുത്തവണ്ണനാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧൫ ആദയോ; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൫ ആദയോ) വുത്തനയേന. ആരമ്മണരസം അനുഭവിത്വാ നിരുദ്ധവിപാകോതി തദാരമ്മണമാഹ. അനുഭവിത്വാ ഭവിത്വാ ച വിഗതം ഭൂതവിഗതം. അനുഭൂതഭൂതാ ഹി ഭൂതതാസാമഞ്ഞേന ഭൂത-സദ്ദേന വുത്താ. സാമഞ്ഞമേവ ഹി ഉപസഗ്ഗേന വിസേസീയതീതി. അനുഭൂതസദ്ദോ ച കമ്മവചനിച്ഛായ അഭാവതോ അനുഭവകവാചകോ ദട്ഠബ്ബോ. വിപാകോ ആരമ്മണേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധോ ഭുത്വാവിഗതോതി വത്തബ്ബതം അരഹതി, വികപ്പഗാഹവസേന രാഗാദീഹി തബ്ബിപക്ഖേഹി ച അകുസലം കുസലഞ്ച കമ്മം ആരമ്മണരസം അനുഭവിത്വാ വിഗതന്തി വത്തബ്ബതം അരഹതി. യഥാവുത്തോ പന വിപാകോ കേവലം ആരമ്മണരസാനുഭവനവസേനേവ പവത്തതീതി അനുഭവിത്വാ വിഗതത്താ നിപ്പരിയായേനേവ വുത്തോ, തസ്സ ച തഥാ വുത്തത്താ കമ്മം ഭവിത്വാ വിഗതപരിയായേന, യം ‘‘ഉപ്പന്നാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായ, ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ’’തി ഏത്ഥ ‘‘ഉപ്പന്ന’’ന്തി ഗഹേത്വാ തംസദിസാനം പഹാനം, വുദ്ധി ച വുത്താ. വിപച്ചിതും ഓകാസകരണവസേന ഉപ്പതിതം അതീതകമ്മഞ്ച തതോ ഉപ്പജ്ജിതും ആരദ്ധോ അനാഗതോ വിപാകോ ച ‘‘ഓകാസകതുപ്പന്നോ’’തി വുത്തോ. യം ഉപ്പന്നസദ്ദേന വിനാപി വിഞ്ഞായമാനം ഉപ്പന്നം സന്ധായ ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, സഞ്ചേതനികാന’’ന്തിആദി (അ॰ നി॰ ൧൦.൨൧൭, ൨൧൯) വുത്തം.
Vuttanayenāti (a. ni. ṭī. 1.1.394) ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’tiādinā vatthukāmakilesakāmesu ādīnavadassanapubbakanekkhammapaṭipattiyā chandarāgaṃ vikkhambhayato samucchindantassa ca ‘‘anuppanno ca kāmāsavo na uppajjatī’’tiādinā heṭṭhā sabbāsavasuttavaṇṇanādīsu (ma. ni. 1.15 ādayo; ma. ni. aṭṭha. 1.15 ādayo) vuttanayena. Ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhavipākoti tadārammaṇamāha. Anubhavitvā bhavitvā ca vigataṃ bhūtavigataṃ. Anubhūtabhūtā hi bhūtatāsāmaññena bhūta-saddena vuttā. Sāmaññameva hi upasaggena visesīyatīti. Anubhūtasaddo ca kammavacanicchāya abhāvato anubhavakavācako daṭṭhabbo. Vipāko ārammaṇe uppajjitvā niruddho bhutvāvigatoti vattabbataṃ arahati, vikappagāhavasena rāgādīhi tabbipakkhehi ca akusalaṃ kusalañca kammaṃ ārammaṇarasaṃ anubhavitvā vigatanti vattabbataṃ arahati. Yathāvutto pana vipāko kevalaṃ ārammaṇarasānubhavanavaseneva pavattatīti anubhavitvā vigatattā nippariyāyeneva vutto, tassa ca tathā vuttattā kammaṃ bhavitvā vigatapariyāyena, yaṃ ‘‘uppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā’’ti ettha ‘‘uppanna’’nti gahetvā taṃsadisānaṃ pahānaṃ, vuddhi ca vuttā. Vipaccituṃ okāsakaraṇavasena uppatitaṃ atītakammañca tato uppajjituṃ āraddho anāgato vipāko ca ‘‘okāsakatuppanno’’ti vutto. Yaṃ uppannasaddena vināpi viññāyamānaṃ uppannaṃ sandhāya ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, sañcetanikāna’’ntiādi (a. ni. 10.217, 219) vuttaṃ.
തേസൂതി വിപസ്സനായ ഭൂമിഭൂതേസു ഖന്ധേസു. അനുസയിതകിലേസാതി അനുസയവസേന പവത്താ അപ്പഹീനാ മഗ്ഗേന പഹാതബ്ബാ കിലേസാ അധിപ്പേതാ. തേനാഹ ‘‘അതീതാ…പേ॰… ന വത്തബ്ബാ’’തി. തേസഞ്ഹി അമ്ബരുക്ഖോപമായ വത്തമാനാദിതാ ന വത്തബ്ബാ മഗ്ഗേന പഹാതബ്ബാനം താദിസസ്സ വിഭാഗസ്സ അനുപ്പജ്ജനതോ. അപ്പഹീനാവ ഹോന്തീതി ഇമിനാ അപ്പഹീനട്ഠേന അനുസയട്ഠോതി ദസ്സേതി. ഇദം ഭൂമിലദ്ധുപ്പന്നം നാമാതി ഇദം തേസു ഖന്ധേസു ഉപ്പത്തിരഹകിലേസജാതം തായ ഏവ ഉപ്പത്തിരഹതായ ഭൂമിലദ്ധുപ്പന്നം നാമ, തേഭൂമകഭൂമിലദ്ധാ നാമ ഹോതീതി അത്ഥോ. താസു താസു ഭൂമീസൂതി മനുസ്സദേവാദിഅത്തഭാവസങ്ഖാതേസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു. തസ്മിം തസ്മിം സന്താനേ അനുപ്പത്തിഅനാപാദിതതായ അസമുഗ്ഘാതിതാ. ഏത്ഥ ച ലദ്ധഭൂമികം ഭൂമിലദ്ധന്തി വുത്തം അഗ്ഗിആഹിതോ വിയ.
Tesūti vipassanāya bhūmibhūtesu khandhesu. Anusayitakilesāti anusayavasena pavattā appahīnā maggena pahātabbā kilesā adhippetā. Tenāha ‘‘atītā…pe… na vattabbā’’ti. Tesañhi ambarukkhopamāya vattamānāditā na vattabbā maggena pahātabbānaṃ tādisassa vibhāgassa anuppajjanato. Appahīnāva hontīti iminā appahīnaṭṭhena anusayaṭṭhoti dasseti. Idaṃbhūmiladdhuppannaṃ nāmāti idaṃ tesu khandhesu uppattirahakilesajātaṃ tāya eva uppattirahatāya bhūmiladdhuppannaṃ nāma, tebhūmakabhūmiladdhā nāma hotīti attho. Tāsu tāsu bhūmīsūti manussadevādiattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Tasmiṃ tasmiṃ santāne anuppattianāpāditatāya asamugghātitā. Ettha ca laddhabhūmikaṃ bhūmiladdhanti vuttaṃ aggiāhito viya.
ഓകാസകതുപ്പന്ന-സദ്ദേപി ച ഓകാസോ കതോ ഏതേനാതി ഓകാസോ കതോ ഏതസ്സാതി ച അത്ഥദ്വയേപി കത-സദ്ദസ്സ പരനിപാതോ ദട്ഠബ്ബോ. ആഹതഖീരരുക്ഖോ വിയ നിമിത്തഗ്ഗാഹവസേന അധിഗ്ഗഹിതം ആരമ്മണം, അനാഹതഖീരരുക്ഖോ വിയ അവിക്ഖമ്ഭിതതായ അന്തോഗധകിലേസം ആരമ്മണം. നിമിത്തഗ്ഗാഹകാവിക്ഖമ്ഭിതകിലേസാ വാ പുഗ്ഗലാ ആഹതാനാഹതഖീരരുക്ഖസദിസാ. പുരിമനയേനേവാതി അവിക്ഖമ്ഭിതുപ്പന്നേ വിയ ‘‘ഇമസ്മിം നാമ ഠാനേ നുപ്പജ്ജിസ്സന്തീതി ന വത്തബ്ബാ. കസ്മാ? അസമുഗ്ഘാതിതത്താ’’തി യോജേത്വാ വിത്ഥാരേതബ്ബം.
Okāsakatuppanna-saddepi ca okāso kato etenāti okāso kato etassāti ca atthadvayepi kata-saddassa paranipāto daṭṭhabbo. Āhatakhīrarukkho viya nimittaggāhavasena adhiggahitaṃ ārammaṇaṃ, anāhatakhīrarukkho viya avikkhambhitatāya antogadhakilesaṃ ārammaṇaṃ. Nimittaggāhakāvikkhambhitakilesā vā puggalā āhatānāhatakhīrarukkhasadisā. Purimanayenevāti avikkhambhituppanne viya ‘‘imasmiṃ nāma ṭhāne nuppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Asamugghātitattā’’ti yojetvā vitthāretabbaṃ.
വുത്തം പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗേ. തത്ഥ ച മഗ്ഗേന പഹീനകിലേസാനമേവ തിധാ നവത്തബ്ബതം അപാകടം സുപാകടം കാതും അജാതഫലരുക്ഖോ ഉപമാഭാവേന ആഗതോ . അതീതാദീനം അപ്പഹീനതാ ദസ്സനത്ഥമ്പി ‘‘ജാതഫലരുക്ഖേന ദീപേതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. തത്ഥ യഥാ അച്ഛിന്നേ രുക്ഖേ നിബ്ബത്താരഹാനി ഫലാനി ഛിന്നേ അനുപ്പജ്ജമാനാനി ന കദാചി സസഭാവാനി അഹേസും ഹോന്തി ഭവിസ്സന്തി ചാതി താനി അതീതാദിഭാവേന ന വത്തബ്ബാനി, ഏവം മഗ്ഗേന പഹീനകിലേസാ ച ദട്ഠബ്ബാ. യഥാ ഛേദേ അസതി ഫലാനി ഉപ്പജ്ജിസ്സന്തി, സതി ച നുപ്പജ്ജിസ്സന്തീതി ഛേദസ്സ സാത്ഥകതാ, ഏവം മഗ്ഗഭാവനായ ച സാത്ഥകതാ യോജേതബ്ബാ.
Vuttaṃ paṭisambhidāmagge. Tattha ca maggena pahīnakilesānameva tidhā navattabbataṃ apākaṭaṃ supākaṭaṃ kātuṃ ajātaphalarukkho upamābhāvena āgato. Atītādīnaṃ appahīnatā dassanatthampi ‘‘jātaphalarukkhena dīpetabba’’nti vuttaṃ. Tattha yathā acchinne rukkhe nibbattārahāni phalāni chinne anuppajjamānāni na kadāci sasabhāvāni ahesuṃ honti bhavissanti cāti tāni atītādibhāvena na vattabbāni, evaṃ maggena pahīnakilesā ca daṭṭhabbā. Yathā chede asati phalāni uppajjissanti, sati ca nuppajjissantīti chedassa sātthakatā, evaṃ maggabhāvanāya ca sātthakatā yojetabbā.
തേപി പജഹതിയേവ കിലേസപ്പഹാനേനേവ തേസമ്പി അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനതോ. അഭിസങ്ഖാരവിഞ്ഞാണസ്സാതി പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണസ്സ. ഉപാദിന്നഅനുപാദിന്നതോതി ഉപാദിന്നഖന്ധതോ ചേവ കിലേസതോ ച. ഉപപത്തിവസേന വുട്ഠാനം ദസ്സേതുമാഹ – ‘‘ഭവവസേന പനാ’’തിആദി. യേ സോതാപന്നസ്സ സത്ത ഭവാ അപ്പഹീനാ, തതോ പഞ്ച ഠപേത്വാ ഇതരേ ദ്വേ ‘‘സുഗതിഭവേകദേസാ’’തി അധിപ്പേതാ. സുഗതികാമഭവതോതി സുഗതിഭവേകദേസഭൂതകാമഭവതോ. അരഹത്തമഗ്ഗോ രൂപാരൂപഭവതോ വുട്ഠാതി ഉദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനസമുഗ്ഘാതഭാവതോ. യദി അരഹത്തമഗ്ഗോ ഏവ അരിയമഗ്ഗോ സിയാ, സോ ഏവ സബ്ബകിലേസേ പജഹേയ്യ, സബ്ബഭവേഹിപി വുട്ഠഹേയ്യ. യസ്മാ പന ഓധിസോവ കിലേസാ പഹീയന്തി, തസ്മാ ഹേട്ഠിമഹേട്ഠിമമഗ്ഗേഹി പഹീനാവസേസേ കിലേസേ സോ പജഹതി, ഇതി ഇമം സാമത്ഥിയം സന്ധായ ‘‘സബ്ബഭവേഹി വുട്ഠാതിയേവാതിപി വദന്തീ’’തി വുത്തം. തഥാ ഹി സോ ഏവ ‘‘വജിരൂപമോ’’തി വുത്തോ.
Tepi pajahatiyeva kilesappahāneneva tesampi anuppattidhammatāpādanato. Abhisaṅkhāraviññāṇassāti paṭisandhiviññāṇassa. Upādinnaanupādinnatoti upādinnakhandhato ceva kilesato ca. Upapattivasena vuṭṭhānaṃ dassetumāha – ‘‘bhavavasena panā’’tiādi. Ye sotāpannassa satta bhavā appahīnā, tato pañca ṭhapetvā itare dve ‘‘sugatibhavekadesā’’ti adhippetā. Sugatikāmabhavatoti sugatibhavekadesabhūtakāmabhavato. Arahattamaggo rūpārūpabhavato vuṭṭhāti uddhambhāgiyasaṃyojanasamugghātabhāvato. Yadi arahattamaggo eva ariyamaggo siyā, so eva sabbakilese pajaheyya, sabbabhavehipi vuṭṭhaheyya. Yasmā pana odhisova kilesā pahīyanti, tasmā heṭṭhimaheṭṭhimamaggehi pahīnāvasese kilese so pajahati, iti imaṃ sāmatthiyaṃ sandhāya ‘‘sabbabhavehi vuṭṭhātiyevātipi vadantī’’ti vuttaṃ. Tathā hi so eva ‘‘vajirūpamo’’ti vutto.
ഹോതു താവ വുത്തനയേന അനുപ്പന്നാനം അകുസലാനം അനുപ്പാദായ, ഉപ്പന്നാനം ഉപ്പന്നസദിസാനം പഹാനായ അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനായ മഗ്ഗഭാവനാ, അഥ മഗ്ഗക്ഖണേ കഥം അനുപ്പന്നാനം കുസലാനം ഉപ്പാദായ ഉപ്പന്നാനഞ്ച ഠിതിയാ ഭാവനാ ഹോതി ഏകചിത്തക്ഖണികത്താ തസ്സാതി ചോദേതി, ഇതരോ ‘‘മഗ്ഗപ്പവത്തിയായേവാ’’തി പരിഹാരമാഹ. മഗ്ഗോ ഹി കാമഞ്ചേകചിത്തക്ഖണികോ, തഥാരൂപോ പനസ്സ പവത്തിവിസേസോ, യം അനുപ്പന്നാ കുസലാ ധമ്മാ സാതിസയം ഉപ്പജ്ജന്തി, ഉപ്പന്നാ ച സവിസേസം പാരിപൂരിം പാപുണന്തി. തേനാഹ ‘‘മഗ്ഗോ ഹീ’’തിആദി. കിഞ്ചാപി അരിയമഗ്ഗോ വത്തമാനക്ഖണേ അനുപ്പന്നോ നാമ ന ഹോതി, അനുപ്പന്നപുബ്ബതം ഉപാദായ ഉപചാരവസേന തഥാ വുച്ചതീതി ദസ്സേതും ‘‘അനാഗതപുബ്ബം ഹീ’’തിആദി വുത്തം. അയമേവാതി അയം മഗ്ഗസ്സ യഥാപച്ചയപവത്തി ഏവ ഠിതി നാമാതി, മഗ്ഗസമങ്ഗീ പുഗ്ഗലോ മഗ്ഗമ്പി ഭാവേന്തോ ഏവ തസ്സ ഠിതിയാ ഭാവേതീതി വത്തും വട്ടതി.
Hotu tāva vuttanayena anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādāya, uppannānaṃ uppannasadisānaṃ pahānāya anuppattidhammatāpādanāya maggabhāvanā, atha maggakkhaṇe kathaṃ anuppannānaṃ kusalānaṃ uppādāya uppannānañca ṭhitiyā bhāvanā hoti ekacittakkhaṇikattā tassāti codeti, itaro ‘‘maggappavattiyāyevā’’ti parihāramāha. Maggo hi kāmañcekacittakkhaṇiko, tathārūpo panassa pavattiviseso, yaṃ anuppannā kusalā dhammā sātisayaṃ uppajjanti, uppannā ca savisesaṃ pāripūriṃ pāpuṇanti. Tenāha ‘‘maggo hī’’tiādi. Kiñcāpi ariyamaggo vattamānakkhaṇe anuppanno nāma na hoti, anuppannapubbataṃ upādāya upacāravasena tathā vuccatīti dassetuṃ ‘‘anāgatapubbaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Ayamevāti ayaṃ maggassa yathāpaccayapavatti eva ṭhiti nāmāti, maggasamaṅgī puggalo maggampi bhāvento eva tassa ṭhitiyā bhāvetīti vattuṃ vaṭṭati.
ഉപസമമാനം ഗച്ഛതീതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന സമുച്ഛേദവസേന കിലേസേ ഉപസമേന്തം വത്തതി. പുബ്ബഭാഗിന്ദ്രിയാനി ഏവ വാ അധിപ്പേതാനി. തേനേവാഹ ‘‘കിലേസൂപസമത്ഥം വാ ഗച്ഛതീ’’തി.
Upasamamānaṃ gacchatīti vikkhambhanavasena samucchedavasena kilese upasamentaṃ vattati. Pubbabhāgindriyāni eva vā adhippetāni. Tenevāha ‘‘kilesūpasamatthaṃ vā gacchatī’’ti.
൨൪൮. അധിമുച്ചനട്ഠേനാതി (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൧൨൯; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൮.൬൬) അധികം സവിസേസം മുച്ചനട്ഠേന, തേനാഹ ‘‘സുട്ഠു മുച്ചനട്ഠോ’’തി. ഏതേന സതിപി സബ്ബസ്സപി രൂപാവചരജ്ഝാനസ്സ വിക്ഖമ്ഭനവസേന പടിപക്ഖതോ വിമുത്തഭാവേ യേന ഭാവനാവിസേസേന തം ഝാനം സാതിസയം പടിപക്ഖതോ വിമുച്ചിത്വാ പവത്തതി, സോ ഭാവനാവിസേസോ ദീപിതോ. ഭവതി ഹി സമാനജാതിയുത്തോപി ഭാവനാവിസേസേന പവത്തിആകാരവിസേസോ. യഥാ തം സദ്ധാവിമുത്തതോ ദിട്ഠിപ്പത്തസ്സ, തഥാ പച്ചനീകധമ്മേഹി സുട്ഠു വിമുത്തതായ ഏവ അനിഗ്ഗഹിതഭാവേന നിരാസങ്കതായ അഭിരതിവസേന സുട്ഠു അധിമുച്ചനട്ഠേനപി വിമോക്ഖോ. തേനാഹ ‘‘ആരമ്മണേ ചാ’’തിആദി. അയം പനത്ഥോതി അയം അധിമുച്ചനത്ഥോ പച്ഛിമവിമോക്ഖേ നിരോധേ നത്ഥി. കേവലോ വിമുത്തത്ഥോ ഏവ തത്ഥ ലബ്ഭതി, തം സയമേവ പരതോ വക്ഖതി.
248.Adhimuccanaṭṭhenāti (dī. ni. ṭī. 2.129; a. ni. ṭī. 3.8.66) adhikaṃ savisesaṃ muccanaṭṭhena, tenāha ‘‘suṭṭhu muccanaṭṭho’’ti. Etena satipi sabbassapi rūpāvacarajjhānassa vikkhambhanavasena paṭipakkhato vimuttabhāve yena bhāvanāvisesena taṃ jhānaṃ sātisayaṃ paṭipakkhato vimuccitvā pavattati, so bhāvanāviseso dīpito. Bhavati hi samānajātiyuttopi bhāvanāvisesena pavattiākāraviseso. Yathā taṃ saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, tathā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuttatāya eva aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭhenapi vimokkho. Tenāha ‘‘ārammaṇe cā’’tiādi. Ayaṃ panatthoti ayaṃ adhimuccanattho pacchimavimokkhe nirodhe natthi. Kevalo vimuttattho eva tattha labbhati, taṃ sayameva parato vakkhati.
രൂപീതി യേനായം സസന്തതിപരിയാപന്നേന രൂപേന സമന്നാഗതോ, തം യസ്സ ഝാനസ്സ ഹേതുഭാവേന വിസിട്ഠം രൂപം ഹോതി. യേന വിസിട്ഠേന രൂപേന ‘‘രൂപീ’’തി വുച്ചേയ്യ രൂപീ-സദ്ദസ്സ അതിസയത്ഥദീപനതോ, തദേവ സസന്തതിപരിയാപന്നരൂപനിമിത്തം ഝാനമിവ പരമത്ഥതോ രൂപീഭാവസാധകന്തി ദട്ഠബ്ബം. തേനാഹ ‘‘അജ്ഝത്ത’’ന്തിആദി. രൂപജ്ഝാനം രൂപം ഉത്തരപദലോപേന. രൂപാനീതി പനേത്ഥ പുരിമപദലോപോ ദട്ഠബ്ബോ. തേന വുത്തം ‘‘നീലകസിണാദീനി രൂപാനീ’’തി.
Rūpīti yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭhaṃ rūpaṃ hoti. Yena visiṭṭhena rūpena ‘‘rūpī’’ti vucceyya rūpī-saddassa atisayatthadīpanato, tadeva sasantatipariyāpannarūpanimittaṃ jhānamiva paramatthato rūpībhāvasādhakanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Rūpajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena. Rūpānīti panettha purimapadalopo daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘nīlakasiṇādīni rūpānī’’ti.
അന്തോഅപ്പനായം സുഭന്തി ആഭോഗോ നത്ഥീതി ഇമിനാ പുബ്ബാഭോഗവസേന അധിമുത്തി സിയാതി ദസ്സേതി. ഏവഞ്ഹേത്ഥ തഥാവത്തബ്ബതാപത്തിചോദനാ അനവകാസാ ഹോതി. യസ്മാ സുവിസുദ്ധേസു നീലാദീസു വണ്ണകസിണേസു തത്ഥ കതാധികാരാനം അഭിരതിവസേന സുട്ഠു അധിമുത്തി സിയാ, തസ്മാ അട്ഠകഥായം തഥാ തതിയോ വിമോക്ഖോ സംവണ്ണിതോ. യസ്മാ പന മേത്താദിവസേന പവത്തമാനാ ഭാവനാ സത്തേ അപ്പടികൂലതോ ദഹതി, തേ സുഭതോ അധിമുച്ചിത്വാവ പവത്തതി, തസ്മാ പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗേ (പടി॰ മ॰ ൧.൨൧൨) ബ്രഹ്മവിഹാരഭാവനാ ‘‘സുഭവിമോക്ഖോ’’തി വുത്താ, തയിദം ഉഭയമ്പി തേന തേന പരിയായേന വുത്തത്താ ന വിരുജ്ഝതീതി ദട്ഠബ്ബം.
Antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthīti iminā pubbābhogavasena adhimutti siyāti dasseti. Evañhettha tathāvattabbatāpatticodanā anavakāsā hoti. Yasmā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu tattha katādhikārānaṃ abhirativasena suṭṭhu adhimutti siyā, tasmā aṭṭhakathāyaṃ tathā tatiyo vimokkho saṃvaṇṇito. Yasmā pana mettādivasena pavattamānā bhāvanā satte appaṭikūlato dahati, te subhato adhimuccitvāva pavattati, tasmā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.212) brahmavihārabhāvanā ‘‘subhavimokkho’’ti vuttā, tayidaṃ ubhayampi tena tena pariyāyena vuttattā na virujjhatīti daṭṭhabbaṃ.
സബ്ബസോതി അനവസേസതോ. ന ഹി ചതുന്നം അരൂപക്ഖന്ധാനം ഏകദേസോപി തത്ഥ അവസിട്ഠോതി. വിസ്സട്ഠത്താതി യഥാപരിച്ഛിന്നേ കാലേ നിരോധിതത്താ. ഉത്തമോ വിമോക്ഖോ നാമ അരിയേഹേവ സമാപജ്ജിതബ്ബതോ, അരിയഫലപരിയോസാനത്താ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ നിബ്ബാനപ്പത്തിഭാവതോ ച.
Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ekadesopi tattha avasiṭṭhoti. Vissaṭṭhattāti yathāparicchinne kāle nirodhitattā. Uttamo vimokkho nāma ariyeheva samāpajjitabbato, ariyaphalapariyosānattā diṭṭheva dhamme nibbānappattibhāvato ca.
൨൪൯. അഭിഭവതീതി അഭിഭു (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൧൭൩; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൬.൬൧-൬൫) പരികമ്മം, ഞാണം വാ. അഭിഭു ആയതനം ഏതസ്സാതി അഭിഭായതനം, ഝാനം. അഭിഭവിതബ്ബം വാ ആരമ്മണസങ്ഖാതം ആയതനം ഏതസ്സാതി അഭിഭായതനം, ഝാനം. ആരമ്മണാഭിഭവനതോ അഭിഭു ച തം ആയതനഞ്ച യോഗിനോ സുഖവിസേസാനം അധിട്ഠാനഭാവതോ മനായതനധമ്മായതനഭാവതോ ചാതിപി സസമ്പയുത്തം ഝാനം അഭിഭായതനം. തേനാഹ ‘‘അഭിഭവനകാരണാനീ’’തിആദി. താനീതി അഭിഭായതനസഞ്ഞിതാനി ഝാനാനി. സമാപത്തിതോ വുട്ഠിതസ്സ ആഭോഗോ പുബ്ബഭാഗഭാവനാവസേന ഝാനക്ഖണേ പവത്തം അഭിഭവനാകാരം ഗഹേത്വാ പവത്തോതി ദട്ഠബ്ബോ. പരികമ്മവസേന അജ്ഝത്തം രൂപസഞ്ഞീ, ന അപ്പനാവസേന. ന ഹി പടിഭാഗനിമിത്താരമ്മണാ അപ്പനാ അജ്ഝത്തവിസയാ സമ്ഭവതി. തം പന അജ്ഝത്ത പരികമ്മവസേന ലദ്ധം കസിണനിമിത്തം അസുവിസുദ്ധമേവ ഹോതി, ന ബഹിദ്ധാ പരികമ്മവസേന ലദ്ധം വിയ വിസുദ്ധം.
249. Abhibhavatīti abhibhu (dī. ni. ṭī. 2.173; a. ni. ṭī. 3.6.61-65) parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tānīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbo. Parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati. Taṃ pana ajjhatta parikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ asuvisuddhameva hoti, na bahiddhā parikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.
പരിത്താനീതി യഥാലദ്ധാനി സുപ്പസരാവമത്താനി. തേനാഹ ‘‘അവഡ്ഢിതാനീ’’തി. പരിത്തവസേനേവാതി വണ്ണവസേന ആഭോഗേ വിജ്ജമാനേപി പരിത്തവസേനേവ ഇദമഭിഭായതനം വുത്തം. പരിത്തതാ ഹേത്ഥ അഭിഭവനസ്സ കാരണം. വണ്ണാഭോഗേ സതിപി അസതിപി അഭിഭായതനഭാവനാ നാമ തിക്ഖപഞ്ഞസ്സേവ സമ്ഭവതി, ന ഇതരസ്സാതി ‘‘ഞാണുത്തരികോ പുഗ്ഗലോ’’തി. അഭിഭവിത്വാ സമാപജ്ജതീതി ഏത്ഥ അഭിഭവനം സമാപജ്ജനഞ്ച ഉപചാരജ്ഝാനാധിഗമസമനന്തരമേവ അപ്പനാഝാനുപ്പാദനന്തി ആഹ ‘‘സഹ നിമിത്തുപ്പാദേനേവേത്ഥ അപ്പനം പാപേതീ’’തി. സഹ നിമിത്തുപ്പാദേനാതി ച അപ്പനാപരിവാസാഭാവസ്സ ലക്ഖണവചനമേതം. യോ ‘‘ഖിപ്പാഭിഞ്ഞോ’’തി വുച്ചതി , തതോപി ഞാണുത്തരസ്സേവ അഭിഭായതനഭാവനാ. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം നിമിത്തേ. അപ്പനം പാപേതീതി ഭാവനാ അപ്പനം നേതി.
Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idamabhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇavacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati , tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanā appanaṃ neti.
ഏത്ഥ ച കേചി ‘‘ഉപ്പന്നേ ഉപചാരജ്ഝാനേ തം ആരബ്ഭ യേ ഹേട്ഠിമന്തേന ദ്വേ തയോ ജവനവാരാ പവത്തന്തി, തേ ഉപചാരജ്ഝാന പക്ഖികാ ഏവ, തദനന്തരഞ്ച ഭവങ്ഗപരിവാസേന ഉപചാരാസേവനായ ച വിനാ അപ്പനാ ഹോതി, സഹ നിമിത്തുപ്പാദേനേവ അപ്പനം പാപേതീ’’തി വദന്തി, തം തേസം മതിമത്തം. ന ഹി പാരിവാസികപരികമ്മേന അപ്പനാവാരോ ഇച്ഛിതോ, നാപി മഹഗ്ഗതപ്പമാണജ്ഝാനേസു വിയ ഉപചാരജ്ഝാനേ ഏകന്തതോ പച്ചവേക്ഖണാ ഇച്ഛിതബ്ബാ, തസ്മാ ഉപചാരജ്ഝാനാധിഗമതോ പരം കതിപയഭവങ്ഗചിത്താവസാനേ അപ്പനം പാപുണന്തോ ‘‘സഹ നിമിത്തുപ്പാദേനേവേത്ഥ അപ്പനം പാപേതീ’’തി വുത്തോ. ‘‘സഹ നിമിത്തുപ്പാദേനാ’’തി ച അധിപ്പായികമിദം വചനം, ന നീതത്ഥം, അധിപ്പായോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.
Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhāna pakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi pārivāsikaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. ‘‘Saha nimittuppādenā’’ti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, adhippāyo vuttanayeneva veditabbo.
ന അന്തോസമാപത്തിയം തദാ തഥാരൂപസ്സ ആഭോഗസ്സ അസമ്ഭവതോ, സമാപത്തിതോ വുട്ഠിതസ്സ ആഭോഗോ പുബ്ബഭാഗഭാവനാവസേന ഝാനക്ഖണേ പവത്തം അഭിഭവനാകാരം ഗഹേത്വാ പവത്തോതി ദട്ഠബ്ബം. അഭിധമ്മട്ഠകഥായം (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൨൦൪) പന ‘‘ഇമിനാ പനസ്സ പുബ്ബഭാഗോ കഥിതോ’’തി വുത്തം. അന്തോസമാപത്തിയം തഥാ ആഭോഗാഭാവേ കസ്മാ ‘‘ഝാനസഞ്ഞായപീ’’തി വുത്തന്തി ആഹ ‘‘അഭിഭവ…പേ॰… അത്ഥീ’’തി.
Na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato, samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) pana ‘‘iminā panassa pubbabhāgo kathito’’ti vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhava…pe… atthī’’ti.
വഡ്ഢിതപ്പമാണാനീതി വിപുലപ്പമാണാനീതി അത്ഥോ, ന ഏകങ്ഗുലദ്വങ്ഗുലാദിവസേന വഡ്ഢിതപ്പമാണാനീതി തഥാ വഡ്ഢനസ്സേവേത്ഥ അസമ്ഭവതോ. തേനാഹ ‘‘മഹന്താനീ’’തി.
Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhitappamāṇānīti tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti.
രൂപേ സഞ്ഞാ രൂപസഞ്ഞാ, സാ അസ്സ അത്ഥീതി രൂപസഞ്ഞീ, ന രൂപസഞ്ഞീ അരൂപസഞ്ഞീ. സഞ്ഞാസീസേന ഝാനം വദതി. രൂപസഞ്ഞായ അനുപ്പാദനമേവേത്ഥ അലാഭിതാ. ബഹിദ്ധാവ ഉപ്പന്നന്തി ബഹിദ്ധാവത്ഥുസ്മിംയേവ ഉപ്പന്നം. അഭിധമ്മേ പന ‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി പരിത്താനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനി, അപ്പമാണാനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനീ’’തി ഏവം ചതുന്നം അഭിഭായതനാനം ആഗതത്താ അഭിധമ്മട്ഠകഥായം (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൨൦൪) ‘‘കസ്മാ പന യഥാ സുത്തന്തേ – ‘അജ്ഝത്തം രൂപസഞ്ഞീ ഏകോ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതി പരിത്താനീ’തിആദി വുത്തം, ഏവം അവത്വാ ഇധ ചതൂസുപി അഭിഭായതനേസു അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞിതാവ വുത്താ’’തി ചോദനം കത്വാ ‘‘അജ്ഝത്തരൂപാനം അനഭിഭവനീയതോ’’തി കാരണം വത്വാ ‘‘തത്ഥ വാ ഹി ഇധ വാ ബഹിദ്ധാരൂപാനേവ അഭിഭവിതബ്ബാനി, തസ്മാ താനി നിയമതോ വത്തബ്ബാനീതി തത്രാപി ഇധാപി വുത്താനി. ‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ’തി ഇദം പന സത്ഥു ദേസനാവിലാസമത്തമേവാ’’തി വുത്തം.
Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī. Saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanamevettha alābhitā. Bahiddhāva uppannanti bahiddhāvatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) ‘‘kasmā pana yathā suttante – ‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānī’tiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’’ti codanaṃ katvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘tattha vā hi idha vā bahiddhārūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni. ‘Ajjhattaṃ arūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ.
ഏത്ഥ ച വണ്ണാഭോഗരഹിതാനി സഹിതാനി ച സബ്ബാനി ‘‘പരിത്താനി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനീ’’തി വുത്താനി, തഥാ ‘‘അപ്പമാണാനീ’’തി ദട്ഠബ്ബാനി. അത്ഥി ഹി ഏസോ പരിയായോ ‘‘പരിത്താനി അഭിഭുയ്യ താനി ചേ കദാചി വണ്ണവസേന ആഭുജിതാനി ഹോന്തി സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനി അഭിഭുയ്യാ’’തി. പരിയായകഥാ ഹി സുത്തന്തദേസനാതി. അഭിധമ്മേ പന നിപ്പരിയായദേസനത്താ വണ്ണാഭോഗരഹിതാനി വിസും വുത്താനി, തഥാ സഹിതാനി. അത്ഥി ഹി ഉഭയത്ഥ അഭിഭവനപരിയായോതി ‘‘അജ്ഝത്തം രൂപസഞ്ഞീ’’തിആദിനാ പഠമദുതിയഅഭിഭായതനേസു പഠമവിമോക്ഖോ, തതിയചതുത്ഥാഭിഭായതനേസു ദുതിയവിമോക്ഖോ, വണ്ണാഭിഭായതനേസു തതിയവിമോക്ഖോ ച അഭിഭവനപ്പവത്തിതോ സങ്ഗഹിതോ, അഭിധമ്മേ പന നിപ്പരിയായദേസനത്താ വിമോക്ഖാഭിഭായതനാനി അസങ്കരതോ ദസ്സേതും വിമോക്ഖേ വജ്ജേത്വാ അഭിഭായതനാനി കഥിതാനി, സബ്ബാനി ച വിമോക്ഖകിച്ചാനി ഝാനാനി വിമോക്ഖദേസനായം വുത്താനി. തദേതം ‘‘അജ്ഝത്തം രൂപസഞ്ഞീ’’തി ആഗതസ്സ അഭിഭായതനദ്വയസ്സ അഭിധമ്മേ അഭിഭായതനേസു അവചനതോ ‘‘രൂപീ രൂപാനി പസ്സതീ’’തിആദീനഞ്ച സബ്ബവിമോക്ഖകിച്ചസാധാരണവചനഭാവതോ വവത്ഥാനം കതന്തി വിഞ്ഞായതി.
Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā ‘‘appamāṇānī’’ti daṭṭhabbāni. Atthi hi eso pariyāyo ‘‘parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanapariyāyoti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthābhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito, abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni, sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati.
‘‘അജ്ഝത്തരൂപാനം അനഭിഭവനീയതോ’’തി ഇദം അഭിധമ്മേ കത്ഥചിപി ‘‘അജ്ഝത്തം രൂപാനി പസ്സതീ’’തി അവത്വാ സബ്ബത്ഥ യം വുത്തം ‘‘ബഹിദ്ധാരൂപാനി പസ്സതീ’’തി, തസ്സ കാരണവചനം. തേന യം അഞ്ഞഹേതുകം, തം തേന ഹേതുനാ വുത്തം, യം പന ദേസനാവിലാസഹേതുകം അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞിതായ ഏവ അഭിധമ്മേ വചനം, ന തസ്സ അഞ്ഞം കാരണം മഗ്ഗിതബ്ബന്തി ദസ്സേതി. അജ്ഝത്തരൂപാനം അനഭിഭവനീയതാ ച തേസം ബഹിദ്ധാരൂപാനം വിയ അവിഭൂതത്താ, ദേസനാവിലാസോ ച യഥാവുത്തവവത്ഥാനവസേന വേദിതബ്ബോ, വേനേയ്യജ്ഝാസയവസേന വിജ്ജമാനപരിയായകഥനഭാവതോ. ‘‘സുവണ്ണദുബ്ബണ്ണാനീ’’തി ഏതേനേവ സിദ്ധത്താ നീലാദിഅഭിഭായതനാനി ന വത്തബ്ബാനീതി ചേ? ന, നീലാദീസു കതാധികാരാനം നീലാദിഭാവസ്സേവ അഭിഭവനകാരണത്താ. ന ഹി തേസം പരിസുദ്ധാപരിസുദ്ധവണ്ണാനം പരിത്തതാ തദപ്പമാണതാ വാ അഭിഭവനകാരണം, അഥ ഖോ നീലാദിഭാവോ ഏവാതി. ഏതേസു ച പരിത്താദികസിണരൂപേസു യം ചരിതസ്സ ഇമാനി അഭിഭായതനാനി ഇജ്ഝന്തി, തം ദസ്സേതും ‘‘ഇമേസു പനാ’’തിആദി വുത്തം.
‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ abhidhamme katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhārūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ, yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā, desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo, veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathanabhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā nīlādiabhibhāyatanāni na vattabbānīti ce? Na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā tadappamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.
സബ്ബസങ്ഗാഹികവസേനാതി സകലനീലവണ്ണനീലനിദസ്സനനീലനിഭാസാനം സാധാരണവസേന. വണ്ണവസേനാതി സഭാവവണ്ണവസേന. നിദസ്സനവസേനാതി പസ്സിതബ്ബതാവസേന. ഓഭാസവസേനാതി സപ്പഭാസതായ അവഭാസനവസേന. ഉമാപുപ്ഫന്തി അതസിപുപ്ഫം. നീലമേവ ഹോതി വണ്ണസങ്കരാഭാവതോ. ബാരാണസിയം ഭവന്തി ബാരാണസിയം സമുട്ഠിതം.
Sabbasaṅgāhikavasenāti sakalanīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Umāpupphanti atasipupphaṃ. Nīlameva hoti vaṇṇasaṅkarābhāvato. Bārāṇasiyaṃ bhavanti bārāṇasiyaṃ samuṭṭhitaṃ.
തേ ധമ്മേതി തേ സതിപട്ഠാനാദിധമ്മേ ചേവ അട്ഠവിമോക്ഖധമ്മേ ച. ചിണ്ണവസീഭാവായേവ തത്ഥ അഭിവിസിട്ഠായ പഞ്ഞായ പരിയോസാനുത്തരം സതം ഗതാ അഭിഞ്ഞാവോസാനപാരമിപ്പത്താ.
Te dhammeti te satipaṭṭhānādidhamme ceva aṭṭhavimokkhadhamme ca. Ciṇṇavasībhāvāyeva tattha abhivisiṭṭhāya paññāya pariyosānuttaraṃ sataṃ gatā abhiññāvosānapāramippattā.
൨൫൦. സകലട്ഠേനാതി (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൩൪൬; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൧൦.൨൫) സകലഭാവേന, അസുഭനിമിത്താദീസു വിയ ഏകദേസേ അട്ഠത്വാ അനവസേസതോ ഗഹേതബ്ബട്ഠേനാതി അത്ഥോ. യഥാ ഖേത്തം സസ്സാനം ഉപ്പത്തിട്ഠാനം വഡ്ഢിട്ഠാനഞ്ച, ഏവമേവ തംതംസമ്പയുത്തധമ്മാനന്തി ആഹ ‘‘ഖേത്തട്ഠേനാ’’തി. പരിച്ഛിന്ദിത്വാതി ഇദം ഉദ്ധം അധോ തിരിയന്തി യോജേതബ്ബം. പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ഏവ ഹി സബ്ബത്ഥ കസിണം വഡ്ഢേതബ്ബം. തേന തേന കാരണേനാതി ഉപരിആദീസു തേന തേന കസിണേന. യഥാ കിന്തി ആഹ – ‘‘ആലോകമിവ രൂപദസ്സനകാമോ’’തി, യഥാ ദിബ്ബചക്ഖുനാ ഉദ്ധം ചേ രൂപം ദട്ഠുകാമോ, ഉദ്ധം ആലോകം പസാരേതി, അധോ ചേ, അധോ, സമന്തതോ ചേ രൂപം ദട്ഠുകാമോ, സമന്തതോ ആലോകം പസാരേതി, ഏവം സബ്ബകസിണന്തി അത്ഥോ. ഏകസ്സാതി പഥവീകസിണാദീസു ഏകേകസ്സ. അഞ്ഞഭാവാനുപഗമനത്ഥന്തി അഞ്ഞകസിണഭാവാനുപഗമനദീപനത്ഥം, അഞ്ഞസ്സ വാ കസിണഭാവാനുപഗമനദീപനത്ഥം. ന ഹി അഞ്ഞേന പസാരിതകസിണം തതോ അഞ്ഞേന പസാരിതകസിണഭാവം ഉപഗച്ഛതി, ഏവമ്പി നേസം അഞ്ഞകസിണസമ്ഭേദാഭാവോ വേദിതബ്ബോ. ന അഞ്ഞം പഥവീആദി. ന ഹി ഉദകേന ഠിതട്ഠാനേ സസമ്ഭാരപഥവീ അത്ഥി. അഞ്ഞകസിണസമ്ഭേദോതി ആപോകസിണാദിനാ സങ്കരോ . സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു സേസകസിണേസു. ഏകദേസേ അട്ഠത്വാ അനവസേസഫരണം പമാണസ്സ അഗ്ഗഹണതോ അപ്പമാണം. തേനേവ ഹി നേസം കസിണസമഞ്ഞാ. തഥാ ഹി ‘‘തഞ്ഹീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചേതസാ ഫരന്തോതി ഭാവനാചിത്തേന ആരമ്മണം കരോന്തോ. ഭാവനാചിത്തഞ്ഹി കസിണം പരിത്തം വാ വിപുലം വാ സകലമേവ മനസി കരോതി.
250.Sakalaṭṭhenāti (dī. ni. ṭī. 3.346; a. ni. ṭī. 3.10.25) sakalabhāvena, asubhanimittādīsu viya ekadese aṭṭhatvā anavasesato gahetabbaṭṭhenāti attho. Yathā khettaṃ sassānaṃ uppattiṭṭhānaṃ vaḍḍhiṭṭhānañca, evameva taṃtaṃsampayuttadhammānanti āha ‘‘khettaṭṭhenā’’ti. Paricchinditvāti idaṃ uddhaṃ adho tiriyanti yojetabbaṃ. Paricchinditvā eva hi sabbattha kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Tena tena kāraṇenāti upariādīsu tena tena kasiṇena. Yathā kinti āha – ‘‘ālokamiva rūpadassanakāmo’’ti, yathā dibbacakkhunā uddhaṃ ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, uddhaṃ ālokaṃ pasāreti, adho ce, adho, samantato ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, samantato ālokaṃ pasāreti, evaṃ sabbakasiṇanti attho. Ekassāti pathavīkasiṇādīsu ekekassa. Aññabhāvānupagamanatthanti aññakasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ, aññassa vā kasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ. Na hi aññena pasāritakasiṇaṃ tato aññena pasāritakasiṇabhāvaṃ upagacchati, evampi nesaṃ aññakasiṇasambhedābhāvo veditabbo. Na aññaṃ pathavīādi. Na hi udakena ṭhitaṭṭhāne sasambhārapathavī atthi. Aññakasiṇasambhedoti āpokasiṇādinā saṅkaro . Sabbatthāti sabbesu sesakasiṇesu. Ekadese aṭṭhatvā anavasesapharaṇaṃ pamāṇassa aggahaṇato appamāṇaṃ. Teneva hi nesaṃ kasiṇasamaññā. Tathā hi ‘‘tañhī’’tiādimāha. Tattha cetasā pharantoti bhāvanācittena ārammaṇaṃ karonto. Bhāvanācittañhi kasiṇaṃ parittaṃ vā vipulaṃ vā sakalameva manasi karoti.
കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസേ പവത്തം വിഞ്ഞാണം ഫരണഅപ്പമാണവസേന ‘‘വിഞ്ഞാണകസിണ’’ന്തി വുത്തം. തഥാ ഹി തം ‘‘വിഞ്ഞാണ’’ന്തി വുച്ചതി. കസിണവസേനാതി ഉഗ്ഘാടിതകസിണവസേന കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസേ ഉദ്ധംഅധോതിരിയതാ വേദിതബ്ബാ. യത്തകഞ്ഹി ഠാനം കസിണം പസാരിതം, തത്തകം ആകാസഭാവനാവസേന ആകാസം ഹോതീതി. ഏവം യത്തകം ഠാനം ആകാസം ഹുത്വാ ഉപട്ഠിതം, തത്തകം ആകാസമേവ ഹുത്വാ വിഞ്ഞാണസ്സ പവത്തനതോ ആഗമനവസേന വിഞ്ഞാണകസിണേപി ഉദ്ധംഅധോതിരിയതാ വുത്താതി ‘‘കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസവസേന തത്ഥ പവത്തവിഞ്ഞാണേ ഉദ്ധംഅധോതിരിയതാ വേദിതബ്ബാ’’തി ആഹ.
Kasiṇugghāṭimākāse pavattaṃ viññāṇaṃ pharaṇaappamāṇavasena ‘‘viññāṇakasiṇa’’nti vuttaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘viññāṇa’’nti vuccati. Kasiṇavasenāti ugghāṭitakasiṇavasena kasiṇugghāṭimākāse uddhaṃadhotiriyatā veditabbā. Yattakañhi ṭhānaṃ kasiṇaṃ pasāritaṃ, tattakaṃ ākāsabhāvanāvasena ākāsaṃ hotīti. Evaṃ yattakaṃ ṭhānaṃ ākāsaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ, tattakaṃ ākāsameva hutvā viññāṇassa pavattanato āgamanavasena viññāṇakasiṇepi uddhaṃadhotiriyatā vuttāti ‘‘kasiṇugghāṭimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā’’ti āha.
൨൫൨. വുത്തോയേവ വമ്മികസുത്തേ. നിസ്സിതഞ്ച ഛവത്ഥുനിസ്സിതത്താ വിപസ്സനാഞാണസ്സ. പടിബദ്ധഞ്ച തേന വിനാ അപ്പവത്തനതോ കായസഞ്ഞിതാനം രൂപധമ്മാനം ആരമ്മണകരണതോ ച. സുട്ഠു ഭാതി ഓഭാസതീതി വാ സുഭോ. കുരുവിന്ദജാതിആദിജാതിവിസേസോപി മണി ആകരപാരിസുദ്ധിമൂലകോ ഏവാതി ആഹ ‘‘സുപരിസുദ്ധആകരസമുട്ഠിതോ’’തി. ദോസനീഹരണവസേന പരികമ്മനിപ്ഫത്തീതി ആഹ ‘‘സുട്ഠു കതപരികമ്മോ അപനീതപാസാണസക്ഖരോ’’തി. ധോവനവേധനാദീഹീതി ചതൂസു പാസാണേസു ധോവനേന ചേവ കാളകാദിഅപഹരണത്ഥായ സുത്തേന ആവുനനത്ഥായ ച വിജ്ഝനേന. താപസണ്ഹകരണാദീനം സങ്ഗഹോ ആദി-സദ്ദേന. വണ്ണസമ്പത്തിന്തി സുത്തസ്സ വണ്ണസമ്പത്തിം.
252.Vuttoyeva vammikasutte. Nissitañca chavatthunissitattā vipassanāñāṇassa. Paṭibaddhañca tena vinā appavattanato kāyasaññitānaṃ rūpadhammānaṃ ārammaṇakaraṇato ca. Suṭṭhu bhāti obhāsatīti vā subho. Kuruvindajātiādijātivisesopi maṇi ākarapārisuddhimūlako evāti āha ‘‘suparisuddhaākarasamuṭṭhito’’ti. Dosanīharaṇavasena parikammanipphattīti āha ‘‘suṭṭhu kataparikammo apanītapāsāṇasakkharo’’ti. Dhovanavedhanādīhīti catūsu pāsāṇesu dhovanena ceva kāḷakādiapaharaṇatthāya suttena āvunanatthāya ca vijjhanena. Tāpasaṇhakaraṇādīnaṃ saṅgaho ādi-saddena. Vaṇṇasampattinti suttassa vaṇṇasampattiṃ.
മണി വിയ കരജകായോ പച്ചവേക്ഖിതബ്ബതോ. ആവുതസുത്തം വിയ വിപസ്സനാഞാണം അനുപവിസിത്വാ ഠിതത്താ. ചക്ഖുമാ പുരിസോ വിയ വിപസ്സനാലാഭീ ഭിക്ഖു സമ്മദേവ തസ്സ ദസ്സനതോ. തദാരമ്മണാനന്തി രൂപധമ്മാരമ്മണാനം. ഫസ്സപഞ്ചമകചിത്തചേതസികഗ്ഗഹണേന ഗഹിതധമ്മാപി വിപസ്സനാചിത്തുപ്പാദപരിയാപന്നാ ഏവാതി വേദിതബ്ബം. ഏവഞ്ഹി തേസം വിപസ്സനാഞാണഗതികത്താ ‘‘ആവുതസുത്തം വിയ വിപസ്സനാഞാണ’’ന്തി വചനം അവിരോധിതം ഹോതി.
Maṇi viya karajakāyo paccavekkhitabbato. Āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇaṃ anupavisitvā ṭhitattā. Cakkhumā puriso viya vipassanālābhī bhikkhu sammadeva tassa dassanato. Tadārammaṇānanti rūpadhammārammaṇānaṃ. Phassapañcamakacittacetasikaggahaṇena gahitadhammāpi vipassanācittuppādapariyāpannā evāti veditabbaṃ. Evañhi tesaṃ vipassanāñāṇagatikattā ‘‘āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇa’’nti vacanaṃ avirodhitaṃ hoti.
ഞാണസ്സാതി പച്ചവേക്ഖണഞാണസ്സ. യദി ഏവം ഞാണസ്സ വസേന വത്തബ്ബം, ന പുഗ്ഗലസ്സാതി ആഹ ‘‘തസ്സ പനാ’’തിആദി. മഗ്ഗസ്സ അനന്തരം, തസ്മാ ലോകിയാഭിഞ്ഞാനം പരതോ ഛട്ഠാഭിഞ്ഞായ പുരതോ വത്തബ്ബം വിപസ്സനാഞാണം. ഏവം സന്തേപീതി യദിപായം ഞാണാനുപുബ്ബട്ഠിതി, ഏവം സന്തേപി ഏതസ്സ അന്തരാ വാരോ നത്ഥീതി പഞ്ചസു ലോകിയാഭിഞ്ഞാസു കഥിതാസു ആകങ്ഖേയ്യസുത്താദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൬൪ ആദയോ) വിയ ഛട്ഠാഭിഞ്ഞാ കഥേതബ്ബാതി ഏതസ്സ അനഭിഞ്ഞാലക്ഖണസ്സ വിപസ്സനാഞാണസ്സ താസം അന്തരാ വാരോ ന ഹോതി, തസ്മാ തത്ഥ അവസരാഭാവതോ ഇധേവ രൂപാവചരചതുത്ഥജ്ഝാനാനന്തരമേവ ദസ്സിതം വിപസ്സനാഞാണം. യസ്മാ ചാതി ച-സദ്ദോ സമുച്ചയത്ഥോ. തേന ന കേവലം തദേവ, അഥ ഖോ ഇദമ്പി കാരണം വിപസ്സനാഞാണസ്സ ഇധേവ ദസ്സനേതി ഇമമത്ഥം ദീപേതി. ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ഭേരവരൂപം പസ്സതോതി ഏത്ഥ ഇദ്ധിവിധഞാണേന ഭേരവം രൂപം നിമ്മിനിത്വാ ചക്ഖുനാ പസ്സതോതി വത്തബ്ബം, ഏവമ്പി അഭിഞ്ഞാലാഭിനോ അപരിഞ്ഞാണവത്ഥുകസ്സ ഭയസന്താസോ ഉപ്പജ്ജതി ഉച്ചവാലികവാസീമഹാനാഗത്ഥേരസ്സ വിയ. ഇധാപീതി ഇമസ്മിം വിപസ്സനാഞാണേപി, ന സതിപട്ഠാനാദീസു ഏവാതി അധിപ്പായോ.
Ñāṇassāti paccavekkhaṇañāṇassa. Yadi evaṃ ñāṇassa vasena vattabbaṃ, na puggalassāti āha ‘‘tassa panā’’tiādi. Maggassa anantaraṃ, tasmā lokiyābhiññānaṃ parato chaṭṭhābhiññāya purato vattabbaṃ vipassanāñāṇaṃ. Evaṃ santepīti yadipāyaṃ ñāṇānupubbaṭṭhiti, evaṃ santepi etassa antarā vāro natthīti pañcasu lokiyābhiññāsu kathitāsu ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.64 ādayo) viya chaṭṭhābhiññā kathetabbāti etassa anabhiññālakkhaṇassa vipassanāñāṇassa tāsaṃ antarā vāro na hoti, tasmā tattha avasarābhāvato idheva rūpāvacaracatutthajjhānānantarameva dassitaṃ vipassanāñāṇaṃ. Yasmā cāti ca-saddo samuccayattho. Tena na kevalaṃ tadeva, atha kho idampi kāraṇaṃ vipassanāñāṇassa idheva dassaneti imamatthaṃ dīpeti. Dibbena cakkhunā bheravarūpaṃ passatoti ettha iddhividhañāṇena bheravaṃ rūpaṃ nimminitvā cakkhunā passatoti vattabbaṃ, evampi abhiññālābhino apariññāṇavatthukassa bhayasantāso uppajjati uccavālikavāsīmahānāgattherassa viya. Idhāpīti imasmiṃ vipassanāñāṇepi, na satipaṭṭhānādīsu evāti adhippāyo.
൨൫൩. മനോമയിദ്ധിയം ചിണ്ണവസിതായ അഭിഞ്ഞാ വോസാനപാരമിപ്പത്തതാ വേദിതബ്ബാതി യോജനാ. മനേന നിബ്ബത്തന്തി അഭിഞ്ഞാമനേന നിബ്ബത്തിതം. തം സദിസഭാവദസ്സനത്ഥമേവാതി സണ്ഠാനതോപി വണ്ണതോപി അവയവവിസേസതോപി സദിസഭാവദസ്സനത്ഥമേവ. സജാതിയം ഠിതോ, ന നാഗിദ്ധിയാ അഞ്ഞജാതിരൂപോ. സുപരികമ്മകതമത്തികാദയോ വിയ ഇദ്ധിവിധഞാണം വികുബ്ബനകിരിയായ നിസ്സയഭാവതോ.
253. Manomayiddhiyaṃ ciṇṇavasitāya abhiññā vosānapāramippattatā veditabbāti yojanā. Manena nibbattanti abhiññāmanena nibbattitaṃ. Taṃ sadisabhāvadassanatthamevāti saṇṭhānatopi vaṇṇatopi avayavavisesatopi sadisabhāvadassanatthameva. Sajātiyaṃ ṭhito, na nāgiddhiyā aññajātirūpo. Suparikammakatamattikādayo viya iddhividhañāṇaṃ vikubbanakiriyāya nissayabhāvato.
൨൫൫. അപ്പകസിരേനേവാതി അകിച്ഛേനേവ.
255.Appakasirenevāti akiccheneva.
൨൫൬. മന്ദോ ഉത്താനസേയ്യകദാരകോപി ‘‘ദഹരോ’’തി വുച്ചതീതി തതോ വിസേസനത്ഥം ‘‘യുവാ’’തി വുത്തം. യുവാപി കോചി അനിച്ഛനതോ അമണ്ഡനസീലോ ഹോതീതി തതോ വിസേസനത്ഥം ‘‘മണ്ഡനകജാതികോ’’തി വുത്തം. തേന വുത്തം ‘‘യുവാപീ’’തിആദി. കാളതിലപ്പമാണാ ബിന്ദവോ കാളതിലകാനി. നാതികമ്മാസതിലപ്പമാണാ ബിന്ദവോ തിലകാനി. വങ്കം നാമ പിയങ്ഗം. യോബ്ബനപീളകാദയോ മുഖദൂസിപീളകാ. മുഖഗതോ ദോസോ മുഖദോസോ, ലക്ഖണവചനഞ്ചേതം മുഖേ അദോസസ്സപി പാകടഭാവസ്സ അധിപ്പേതത്താ . യഥാ വാ മുഖേ ദോസോ, ഏവം മുഖേ അദോസോപി മുഖദോസോ സരലോപേന, മുഖദോസോ ച മുഖദോസോ ച മുഖദോസോതി ഏകസേസനയേനപേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏവഞ്ഹി പരേസം സോളസവിധം ചിത്തം പാകടം ഹോതീതി വചനം സമത്ഥിതം ഹോതി.
256. Mando uttānaseyyakadārakopi ‘‘daharo’’ti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Yuvāpi koci anicchanato amaṇḍanasīlo hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘maṇḍanakajātiko’’ti vuttaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘yuvāpī’’tiādi. Kāḷatilappamāṇā bindavo kāḷatilakāni. Nātikammāsatilappamāṇā bindavo tilakāni. Vaṅkaṃ nāma piyaṅgaṃ. Yobbanapīḷakādayo mukhadūsipīḷakā. Mukhagato doso mukhadoso, lakkhaṇavacanañcetaṃ mukhe adosassapi pākaṭabhāvassa adhippetattā . Yathā vā mukhe doso, evaṃ mukhe adosopi mukhadoso saralopena, mukhadoso ca mukhadoso ca mukhadosoti ekasesanayenapettha attho daṭṭhabbo. Evañhi paresaṃ soḷasavidhaṃ cittaṃ pākaṭaṃ hotīti vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
൨൫൯. പടിപദാവസേനാതി യഥാരഹം സമഥവിപസ്സനാമഗ്ഗപടിപദാവസേന. അട്ഠസു കോട്ഠാസേസൂതി സതിപട്ഠാനാദീസു ബോധിപക്ഖിയധമ്മകോട്ഠാസേസു, വിമോക്ഖകോട്ഠാസേസു വാതി ഇമേസു അട്ഠസു കോട്ഠാസേസു. സേസേസൂതി വുത്താവസേസേസു അഭിഭായതനകോട്ഠാസാദീസു. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
259.Paṭipadāvasenāti yathārahaṃ samathavipassanāmaggapaṭipadāvasena. Aṭṭhasu koṭṭhāsesūti satipaṭṭhānādīsu bodhipakkhiyadhammakoṭṭhāsesu, vimokkhakoṭṭhāsesu vāti imesu aṭṭhasu koṭṭhāsesu. Sesesūti vuttāvasesesu abhibhāyatanakoṭṭhāsādīsu. Sesaṃ suviññeyyameva.
മഹാസകുലുദായിസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൭. മഹാസകുലുദായിസുത്തം • 7. Mahāsakuludāyisuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൭. മഹാസകുലുദായിസുത്തവണ്ണനാ • 7. Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanā