| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๗. มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนา
7. Mahāsaḷāyatanikasuttavaṇṇanā
๔๒๘. มหนฺตานิ สฬายตนานิ อธิกิจฺจ ปวตฺตตฺตา มหาสฬายตนิกํ, มหนฺตตา จ เตสํ มหนฺตํ โลกสนฺนิวาสํ อภิพฺยาเปตฺวา ฐิตตฺตา อโยนิโส คยฺหมานานํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตนโต, โยนิโส คยฺหมานานํ มหโต อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนโต จ ทฎฺฐพฺพาฯ โชตกนฺติ โพธกํฯ
428. Mahantāni saḷāyatanāni adhikicca pavattattā mahāsaḷāyatanikaṃ, mahantatā ca tesaṃ mahantaṃ lokasannivāsaṃ abhibyāpetvā ṭhitattā ayoniso gayhamānānaṃ mahato anatthāya saṃvattanato, yoniso gayhamānānaṃ mahato atthāya hitāya sukhāya saṃvattanato ca daṭṭhabbā. Jotakanti bodhakaṃ.
๔๒๙. สิขาปฺปตฺตาย วิปสฺสนาย ชานนมฺปิ ยถาภูตชานนเมว มเคฺคน ชานนสฺส อาสนฺนการณภาวโตติ อาห – ‘‘สหวิปสฺสเนน มเคฺคน อชานโนฺต’’ติฯ วุฑฺฒิํ คจฺฉนฺตีติ ปจฺจยสโมธาเนน ภวโยนิคติฐิติสตฺตาวาสปาฬิยา อปราปรํ ปริวุทฺธิํ คจฺฉนฺติฯ เอวํภูตา ปคุณภาวมาปาทิตา สมถวิปสฺสนาธมฺมา วิย สุฎฺฐุตรํ วสีภาวํ ปาปิตา ฌานาภิญฺญา วิย จ วสีภูตา หุตฺวา อุปรูปริ พฺรูเหนฺตีติ อาห – ‘‘วสีภาวํ คจฺฉนฺตี’’ติฯ ตถา หิ เต กทาจิ ภวปตฺถนาย อนุปฺปาทิตายปิ อปฺปหีนภาเวเนวสฺสา ติฎฺฐนฺติฯ อกุสลา ธมฺมาว เยภุเยฺยน ทสฺสนายตเนน วินาสทสฺสนโต ปวตฺตนฺติ ปริวฑฺฒนฺติ จฯ ปญฺจทฺวาริกทรถาติ ปญฺจทฺวาริกชวนสหคตา อกุสลทรถาฯ เอวํ มโนทฺวาริกทรถา เวทิตพฺพาฯ สนฺตาปาติ ทรเถหิ พลวโนฺต สมฺปยุตฺตธมฺมานํ นิสฺสยสฺส จ สนฺตาปนกราฯ ปริฬาหาติ ตโตปิ พลวตรา เตสํเยว ปริทหนกราฯ
429. Sikhāppattāya vipassanāya jānanampi yathābhūtajānanameva maggena jānanassa āsannakāraṇabhāvatoti āha – ‘‘sahavipassanena maggena ajānanto’’ti. Vuḍḍhiṃ gacchantīti paccayasamodhānena bhavayonigatiṭhitisattāvāsapāḷiyā aparāparaṃ parivuddhiṃ gacchanti. Evaṃbhūtā paguṇabhāvamāpāditā samathavipassanādhammā viya suṭṭhutaraṃ vasībhāvaṃ pāpitā jhānābhiññā viya ca vasībhūtā hutvā uparūpari brūhentīti āha – ‘‘vasībhāvaṃ gacchantī’’ti. Tathā hi te kadāci bhavapatthanāya anuppāditāyapi appahīnabhāvenevassā tiṭṭhanti. Akusalā dhammāva yebhuyyena dassanāyatanena vināsadassanato pavattanti parivaḍḍhanti ca. Pañcadvārikadarathāti pañcadvārikajavanasahagatā akusaladarathā. Evaṃ manodvārikadarathā veditabbā. Santāpāti darathehi balavanto sampayuttadhammānaṃ nissayassa ca santāpanakarā. Pariḷāhāti tatopi balavatarā tesaṃyeva paridahanakarā.
๔๓๐. ปญฺจทฺวาริกสุขํ, น กายปฺปสาทสนฺนิสฺสิตสุขเมวฯ มโนทฺวาริกสุขนฺติ มโนทฺวาริกจิตฺตสนฺนิสฺสิตสุขํ, น ยํ กิญฺจิ เจตสิกสุขํ ตสฺส กายิกสุขคฺคหเณเนว คหิตตฺตาฯ ปญฺจทฺวาริกชวเนน สมาปชฺชนํ วา วุฎฺฐานํ วา นตฺถีติ อิทํ มโนทฺวาริกชวเนน ตสฺส สมฺภวํ ทเสฺสตุํ, มคฺคสฺส วเสน วุตฺตํ, น ปน ตปฺปสงฺคสงฺกานิวตฺตนตฺถํฯ วิญฺญตฺติมตฺตมฺปิ ชเนตุํ อสมตฺถํ สมาปชฺชนสฺส กถํ ปจฺจโย โหติ, พุทฺธานํ ปน ภควนฺตานํ โหตีติ เจ? ตถาปิ ตสฺส อาสนฺนฎฺฐาเน ปญฺจทฺวาริกจิตฺตปฺปวตฺติยา อสมฺภโว เอว ตาทิสสฺส ปุพฺพาโภคสฺส ตสฺมิํ กาเล อสมฺภวโตฯ เอเตเนว ยา เกสญฺจิ อริยธเมฺม อโกวิทานํ ฆฎสภาวาทีสุ พุทฺธิตุลฺยการิตาปตฺติโจทนา; สา ปฎิกฺขิตฺตาติ ทฎฺฐพฺพา ตํตํปุริมาโภควเสน เตน เตน ปญฺจทฺวาริกาภินิยตมโนวิญฺญาณสฺส ปรโต ปวตฺตมานมโนวิญฺญาเณน ตสฺมิํ ตสฺมิํ อเตฺถ วณฺณสณฺฐานาทิวิเสสสฺส วินิจฺฉินิตพฺพโตฯ อุปฺปนฺนมตฺตกเมว โหตีติ ปญฺจทฺวาริกชวนํ ตาทิสํ กิญฺจิ อตฺถนิจฺฉยกิจฺจํ กาตุํ น สโกฺกติ, เกวลํ อุปฺปนฺนมตฺตเมว โหติฯ อยนฺติ ‘‘อาทีนวานุปสฺสิโน’’ติอาทินา วุตฺตาฯ
430.Pañcadvārikasukhaṃ, na kāyappasādasannissitasukhameva. Manodvārikasukhanti manodvārikacittasannissitasukhaṃ, na yaṃ kiñci cetasikasukhaṃ tassa kāyikasukhaggahaṇeneva gahitattā. Pañcadvārikajavanena samāpajjanaṃ vā vuṭṭhānaṃ vā natthīti idaṃ manodvārikajavanena tassa sambhavaṃ dassetuṃ, maggassa vasena vuttaṃ, na pana tappasaṅgasaṅkānivattanatthaṃ. Viññattimattampi janetuṃ asamatthaṃ samāpajjanassa kathaṃ paccayo hoti, buddhānaṃ pana bhagavantānaṃ hotīti ce? Tathāpi tassa āsannaṭṭhāne pañcadvārikacittappavattiyā asambhavo eva tādisassa pubbābhogassa tasmiṃ kāle asambhavato. Eteneva yā kesañci ariyadhamme akovidānaṃ ghaṭasabhāvādīsu buddhitulyakāritāpatticodanā; sā paṭikkhittāti daṭṭhabbā taṃtaṃpurimābhogavasena tena tena pañcadvārikābhiniyatamanoviññāṇassa parato pavattamānamanoviññāṇena tasmiṃ tasmiṃ atthe vaṇṇasaṇṭhānādivisesassa vinicchinitabbato. Uppannamattakameva hotīti pañcadvārikajavanaṃ tādisaṃ kiñci atthanicchayakiccaṃ kātuṃ na sakkoti, kevalaṃ uppannamattameva hoti. Ayanti ‘‘ādīnavānupassino’’tiādinā vuttā.
๔๓๑. กุสลจิตฺต…เป.… ภูตสฺสาติ วุฎฺฐานคามินิวิปสฺสนาสหคตกุสลจิตฺตสฺส สมฺปยุตฺตเจโตสุขสมงฺคีภูตสฺสฯ ปุพฺพสุทฺธิกาติ มคฺคุปฺปตฺติโต, วิปสฺสนารมฺภโตปิ วา ปุเพฺพว สุทฺธาฯ เตนาห – ‘‘อาทิโต ปฎฺฐาย ปริสุทฺธาว โหนฺตี’’ติฯ สพฺพตฺถกการาปกงฺคานีติ สีลวิโสธนสฺส จิตฺตสมาธานสฺส วิปสฺสนาภิโยคสฺส มเคฺคน ปหาตพฺพกิเลสปหานสฺสาติ สพฺพสฺสปิ มคฺคสมฺภารกิจฺจสฺส การาปกงฺคานิฯ อฎฺฐงฺคิโก วาติ ปฐมชฺฌานิโก วา อฎฺฐงฺคิโก, ทุติยชฺฌานิโก วา สตฺตงฺคิโก โหติฯ
431.Kusalacitta…pe… bhūtassāti vuṭṭhānagāminivipassanāsahagatakusalacittassa sampayuttacetosukhasamaṅgībhūtassa. Pubbasuddhikāti magguppattito, vipassanārambhatopi vā pubbeva suddhā. Tenāha – ‘‘ādito paṭṭhāya parisuddhāva hontī’’ti. Sabbatthakakārāpakaṅgānīti sīlavisodhanassa cittasamādhānassa vipassanābhiyogassa maggena pahātabbakilesapahānassāti sabbassapi maggasambhārakiccassa kārāpakaṅgāni. Aṭṭhaṅgiko vāti paṭhamajjhāniko vā aṭṭhaṅgiko, dutiyajjhāniko vā sattaṅgiko hoti.
อิมเมว สุตฺตปเทสํ คเหตฺวาติ, ‘‘ยา ตถาภูตสฺส ทิฎฺฐี’’ติอาทินา สมฺมาทิฎฺฐิอาทีนํ ปญฺจนฺนํเยว ตสฺมิํ ฐาเน คหิตตฺตา โลกุตฺตรมโคฺค ปญฺจงฺคิโกติ วทติฯ โสติ ตถา วทโนฺต วิตณฺฑวาทีฯ อนนฺตรวจเนเนวาติ, ‘‘ยา ตถาภูตสฺส ทิฎฺฐี’’ติอาทิวจนสฺส, ‘‘เอวมสฺสาย’’นฺติอาทินา อนนฺตรวจเนนฯ ปฎิเสธิตโพฺพติ ปฎิกฺขิปิตโพฺพฯ ‘‘อริโย อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค’’ติ หิ อิทํ วจนํ อริยมคฺคสฺส ปญฺจงฺคิกภาวํ อุชุกเมว ปฎิกฺขิปติฯ ยทิ เอวํ ‘‘ยา ตถาภูตสฺส ทิฎฺฐี’’ติอาทินา ตตฺถ ปญฺจนฺนํ เอว องฺคานํ คหณํ กิมตฺถิยนฺติ อาห ‘‘อุตฺตริ จา’’ติอาทิฯ สมฺมาวาจํ ภาเวติ อริยมคฺคสมงฺคีฯ เตนาห ‘‘มิจฺฉาวาจํ ปชหตี’’ติฯ ยสฺมิญฺหิ ขเณ สมฺมาวาจา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติ, ตสฺมิํเยว มิจฺฉาวาจา ปชหียตีติฯ สเหว วิรติยา ปูเรนฺติ สมุเจฺฉทวิรติยา วินา ทุกฺขปริญฺญาทีนํ อสมฺภวโตฯ อาทิโต ปฎฺฐาย ปริสุทฺธาเนว วฎฺฎนฺติ ปริสุเทฺธ สีเล ปติฎฺฐิตเสฺสว ภาวนาย อิชฺฌนโตฯ ยถาวุตฺตมตฺถํ คนฺถนฺตเรนปิ สมเตฺถตุํ, ‘‘สุภทฺทสุเตฺตปิ จา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อเนเกสุ สุตฺตสเตสุ อฎฺฐงฺคิโกว มโคฺค อาคโต, น ปญฺจงฺคิโกติ อธิปฺปาโยฯ
Imameva suttapadesaṃ gahetvāti, ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhī’’tiādinā sammādiṭṭhiādīnaṃ pañcannaṃyeva tasmiṃ ṭhāne gahitattā lokuttaramaggo pañcaṅgikoti vadati. Soti tathā vadanto vitaṇḍavādī. Anantaravacanenevāti, ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhī’’tiādivacanassa, ‘‘evamassāya’’ntiādinā anantaravacanena. Paṭisedhitabboti paṭikkhipitabbo. ‘‘Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti hi idaṃ vacanaṃ ariyamaggassa pañcaṅgikabhāvaṃ ujukameva paṭikkhipati. Yadi evaṃ ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhī’’tiādinā tattha pañcannaṃ eva aṅgānaṃ gahaṇaṃ kimatthiyanti āha ‘‘uttari cā’’tiādi. Sammāvācaṃ bhāveti ariyamaggasamaṅgī. Tenāha ‘‘micchāvācaṃ pajahatī’’ti. Yasmiñhi khaṇe sammāvācā bhāvanāpāripūriṃ gacchati, tasmiṃyeva micchāvācā pajahīyatīti. Saheva viratiyā pūrenti samucchedaviratiyā vinā dukkhapariññādīnaṃ asambhavato. Ādito paṭṭhāya parisuddhāneva vaṭṭanti parisuddhe sīle patiṭṭhitasseva bhāvanāya ijjhanato. Yathāvuttamatthaṃ ganthantarenapi samatthetuṃ, ‘‘subhaddasuttepi cā’’tiādi vuttaṃ. Anekesu suttasatesu aṭṭhaṅgikova maggo āgato, na pañcaṅgikoti adhippāyo.
สมฺมาสติ มคฺคกฺขเณ กายานุปสฺสนาทิจตุกิจฺจสาธิกา โหตีติ ตํ จตุพฺพิธํ กตฺวา ทเสฺสโนฺต, ‘‘มคฺคสมฺปยุตฺตาว จตฺตาโร สติปฎฺฐานา’’ติ อาหฯ น จตุมคฺคสมฺปยุตฺตตาวเสนฯ เอส นโย สมฺมปฺปธานาทีสุปิฯ อญฺญมญฺญานติวตฺตมานา ยุคนทฺธา ยุตฺตา วิย อริยมคฺคยุคนทฺธา อญฺญมญฺญํ ปฎิพทฺธาติ ยุคนทฺธาฯ เตนาห – ‘‘เอกกฺขณิกยุคนนฺธา’’ติ อริยมคฺคกฺขเณ เอว หิ สมถวิปสฺสนา เอกกฺขณิกา หุตฺวา สมธุรํ วตฺตนฺติฯ เตเนวาห ‘‘เอเต หี’’ติอาทิฯ อญฺญสฺมิํ ขเณ สมาปตฺติ, อญฺญสฺมิํ วิปสฺสนาติ อิทํ เตสํ ตตฺถ ตตฺถ กิจฺจโต อธิกภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, น อญฺญถาฯ น หิ ปญฺญารหิตา สมาปตฺติ, สมาธิรหิตา จ วิปสฺสนา อตฺถิฯ อริยมเคฺค ปน เอกกฺขณิกา สมธุรตาย เอกรสภาเวนาติ อโตฺถฯ ผลวิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติฯ เสสํ เหฎฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Sammāsati maggakkhaṇe kāyānupassanādicatukiccasādhikā hotīti taṃ catubbidhaṃ katvā dassento, ‘‘maggasampayuttāva cattāro satipaṭṭhānā’’ti āha. Na catumaggasampayuttatāvasena. Esa nayo sammappadhānādīsupi. Aññamaññānativattamānā yuganaddhā yuttā viya ariyamaggayuganaddhā aññamaññaṃ paṭibaddhāti yuganaddhā. Tenāha – ‘‘ekakkhaṇikayuganandhā’’ti ariyamaggakkhaṇe eva hi samathavipassanā ekakkhaṇikā hutvā samadhuraṃ vattanti. Tenevāha ‘‘ete hī’’tiādi. Aññasmiṃ khaṇe samāpatti, aññasmiṃ vipassanāti idaṃ tesaṃ tattha tattha kiccato adhikabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na aññathā. Na hi paññārahitā samāpatti, samādhirahitā ca vipassanā atthi. Ariyamagge pana ekakkhaṇikā samadhuratāya ekarasabhāvenāti attho. Phalavimuttīti arahattaphalavimutti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyameva.
มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Mahāsaḷāyatanikasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๗. มหาสฬายตนิกสุตฺตํ • 7. Mahāsaḷāyatanikasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๗. มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนา • 7. Mahāsaḷāyatanikasuttavaṇṇanā
