Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ദീഘനികായ (ടീകാ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ൭. മഹാസമയസുത്തവണ്ണനാ

    7. Mahāsamayasuttavaṇṇanā

    നിദാനവണ്ണനാ

    Nidānavaṇṇanā

    ൩൩൧. ഉദാനന്തി രഞ്ഞാ ഓക്കാകേന ജാതിസമ്ഭേദപരിഹാരനിമിത്തം പവത്തിതം ഉദാനം പടിച്ച. ഏകോപി ജനപദോ രുള്ഹിസദ്ദേന ‘‘സക്കാ’’തി വുച്ചതീതി ഏത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം മഹാനിദാനവണ്ണനായം വുത്തനയേന വേദിതബ്ബം. അരോപിതേതി കേനചി അരോപിതേ.

    331.Udānanti raññā okkākena jātisambhedaparihāranimittaṃ pavattitaṃ udānaṃ paṭicca. Ekopi janapado ruḷhisaddena ‘‘sakkā’’ti vuccatīti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahānidānavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Aropiteti kenaci aropite.

    ആവരണേനാതി സേതുനാ. ബന്ധാപേത്വാതി പംസുപലാസപാസാണമത്തികാഖണ്ഡാദീഹി ആളിം ഥിരം കാരാപേത്വാ.

    Āvaraṇenāti setunā. Bandhāpetvāti paṃsupalāsapāsāṇamattikākhaṇḍādīhi āḷiṃ thiraṃ kārāpetvā.

    ‘‘ജാതിം ഘട്ടേത്വാ കലഹം വഡ്ഢയിംസൂ’’തി സങ്ഖേപേന വുത്തമത്ഥം പാകടതരം കാതും ‘‘കോലിയകമ്മകരാ വദന്തീ’’തിആദി വുത്തം.

    ‘‘Jātiṃ ghaṭṭetvā kalahaṃ vaḍḍhayiṃsū’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘koliyakammakarā vadantī’’tiādi vuttaṃ.

    തീണി ജാതകാനീതി ഫന്ദനജാതകപഥവീഉന്ദ്രിയജാതകലടുകികജാതകാനി ദ്വേ ജാതകാനീതി രുക്ഖധമ്മ വട്ടകജാതകാനി.

    Tīṇi jātakānīti phandanajātakapathavīundriyajātakalaṭukikajātakāni dve jātakānīti rukkhadhamma vaṭṭakajātakāni.

    തേനാതി ഭഗവതാ. കലഹകാരണഭാവോതി കലഹകാരണസ്സ അത്ഥിഭാവോ.

    Tenāti bhagavatā. Kalahakāraṇabhāvoti kalahakāraṇassa atthibhāvo.

    അട്ഠാനേതി അകാരണേ. വേരം കത്വാതി വിരോധം ഉപ്പാദേത്വാ. ‘‘കുഠാരിഹത്ഥോ പുരിസോ’’തിആദിനാ ഫന്ദനജാതകം കഥേസി. ‘‘ദുദ്ദുഭായതി ഭദ്ദന്തേ’’തിആദിനാ പഥവീഉന്ദ്രിയജാതകം കഥേസി. ‘‘വന്ദാമി തം കുഞ്ജരാ’’തിആദിനാ ലടുകികജാതകം കഥേസി.

    Aṭṭhāneti akāraṇe. Veraṃ katvāti virodhaṃ uppādetvā. ‘‘Kuṭhārihattho puriso’’tiādinā phandanajātakaṃ kathesi. ‘‘Duddubhāyati bhaddante’’tiādinā pathavīundriyajātakaṃ kathesi. ‘‘Vandāmi taṃ kuñjarā’’tiādinā laṭukikajātakaṃ kathesi.

    ‘‘സാധൂ സമ്ബഹുലാ ഞാതീ; അപി രുക്ഖാ അരഞ്ഞജാ;

    ‘‘Sādhū sambahulā ñātī; api rukkhā araññajā;

    വാതോ വഹതി ഏകട്ഠം, ബ്രഹന്തമ്പി വനപ്പതി’’ന്തി. –

    Vāto vahati ekaṭṭhaṃ, brahantampi vanappati’’nti. –

    ആദിനാ രുക്ഖധമ്മജാതകം കഥേസി.

    Ādinā rukkhadhammajātakaṃ kathesi.

    ‘‘സമ്മോദമാനാ ഗച്ഛന്തി, ജാലം ആദായ പക്ഖിനോ;

    ‘‘Sammodamānā gacchanti, jālaṃ ādāya pakkhino;

    യദാ തേ വിവദിസ്സന്തി, തദാ ഏഹിന്തി മേ വസ’’ന്തി. –

    Yadā te vivadissanti, tadā ehinti me vasa’’nti. –

    ആദിനാ വട്ടകജാതകം കഥേസി.

    Ādinā vaṭṭakajātakaṃ kathesi.

    ‘‘അത്തദണ്ഡാ ഭയം ജാതം, ജനം പസ്സഥ മേധഗം;

    ‘‘Attadaṇḍā bhayaṃ jātaṃ, janaṃ passatha medhagaṃ;

    സംവേഗം കിത്തയിസ്സാമി, യഥാ സംവിജിതം മയാ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧.൯൪൧);

    Saṃvegaṃ kittayissāmi, yathā saṃvijitaṃ mayā’’ti. (su. ni. 1.941);

    ആദിനാ അത്തദണ്ഡസുത്തം കഥേസി.

    Ādinā attadaṇḍasuttaṃ kathesi.

    തംതംപലോഭനകിരിയാ കായവാചാഹി പരക്കമന്തിയോ ‘‘ഉക്കണ്ഠന്തൂ’’തി സാസനം പേസേന്തി.

    Taṃtaṃpalobhanakiriyā kāyavācāhi parakkamantiyo ‘‘ukkaṇṭhantū’’ti sāsanaṃ pesenti.

    കുണാലദഹേതി കുണാലദഹതീരേ പതിട്ഠായ. പുച്ഛിതപുച്ഛിതം കഥേസി (ജാ॰ ൨.കുണാലജാതക) ‘‘അനുക്കമേന കുണാലസകുണരാജസ്സ പുച്ഛനപ്പസങ്ഗേന കുണാലജാതകം കഥേസ്സാമീ’’തി. അനഭിരതിം വിനോദേസി ഇത്ഥീനം ദോസദസ്സനമുഖേന കാമാനം ആദീനവോകാരസംകിലേസവിഭാവനേന.

    Kuṇāladaheti kuṇāladahatīre patiṭṭhāya. Pucchitapucchitaṃ kathesi (jā. 2.kuṇālajātaka) ‘‘anukkamena kuṇālasakuṇarājassa pucchanappasaṅgena kuṇālajātakaṃ kathessāmī’’ti. Anabhiratiṃ vinodesi itthīnaṃ dosadassanamukhena kāmānaṃ ādīnavokārasaṃkilesavibhāvanena.

    കോസജ്ജം വിധമിത്വാ പുരിസഥാമപരിബ്രൂഹനേന ‘‘ഉത്തമപുരിസസദിസേഹി നോ ഭവിതും വട്ടതീ’’തി ഉപ്പന്നചിത്താ.

    Kosajjaṃ vidhamitvā purisathāmaparibrūhanena ‘‘uttamapurisasadisehi no bhavituṃ vaṭṭatī’’ti uppannacittā.

    അവിസ്സട്ഠകമ്മന്താതി അരതിവിനോദനതോ പട്ഠായ അവിസ്സട്ഠസമണകമ്മന്താ, അപരിചത്തകമ്മട്ഠാനാതി അത്ഥോ. നിസീദിതും വട്ടതീതി ഭഗവാ ചിന്തേസീതി യോജനാ.

    Avissaṭṭhakammantāti arativinodanato paṭṭhāya avissaṭṭhasamaṇakammantā, aparicattakammaṭṭhānāti attho. Nisīdituṃ vaṭṭatīti bhagavā cintesīti yojanā.

    പദുമിനിയന്തി പദുമസ്സരേ. വികസിംസു ഗുണഗണവിബോധേന. ‘‘അയം ഇമസ്സ…പേ॰… ന കഥേസീ’’തി ഇമിനാ സബ്ബേപി തേ ഭിക്ഖൂ താവദേവ പടിപാടിയാ ആഗതത്താ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ലജ്ജമാനാ അത്തനാ പടിവിദ്ധവിസേസം ഭഗവതോ നാരോചേസുന്തി ദസ്സേതി. ‘‘ഖീണാസവാന’’ന്തിആദിനാ തത്ഥ കാരണമാഹ.

    Paduminiyanti padumassare. Vikasiṃsu guṇagaṇavibodhena. ‘‘Ayaṃ imassa…pe… na kathesī’’ti iminā sabbepi te bhikkhū tāvadeva paṭipāṭiyā āgatattā aññamaññassa lajjamānā attanā paṭividdhavisesaṃ bhagavato nārocesunti dasseti. ‘‘Khīṇāsavāna’’ntiādinā tattha kāraṇamāha.

    ഓസീദമത്തേതി ഭഗവതോ സന്തികം ഉപഗതമത്തേ. അരിയമണ്ഡലേതി അരിയസമൂഹേ. പാചീനയുഗന്ധരപരിക്ഖേപതോതി യുഗന്ധരപബ്ബതസ്സ പാചീനപരിക്ഖേപതോ, ന ബാഹിരകേഹി ഉച്ചമാനഉദയപബ്ബതതോ. രാമണേയ്യകദസ്സനത്ഥന്തി ബുദ്ധുപ്പാദപടിമണ്ഡിതത്താ വിസേസതോ രമണീയസ്സ ലോകസ്സ രമണീയഭാവദസ്സനത്ഥം. ഉല്ലങ്ഘിത്വാതി ഉട്ഠഹിത്വാ. ഏവരൂപേ ഖണേ ലയേ മുഹുത്തേതി യഥാവുത്തേ ചന്ദമണ്ഡലസ്സ ഉട്ഠിതക്ഖണേ ഉട്ഠിതവേലായം ഉട്ഠിതമുഹുത്തേതി ഉപരൂപരി കാലസ്സ വഡ്ഢിതഭാവദസ്സനത്ഥം വുത്തം.

    Osīdamatteti bhagavato santikaṃ upagatamatte. Ariyamaṇḍaleti ariyasamūhe. Pācīnayugandharaparikkhepatoti yugandharapabbatassa pācīnaparikkhepato, na bāhirakehi uccamānaudayapabbatato. Rāmaṇeyyakadassanatthanti buddhuppādapaṭimaṇḍitattā visesato ramaṇīyassa lokassa ramaṇīyabhāvadassanatthaṃ. Ullaṅghitvāti uṭṭhahitvā. Evarūpe khaṇe laye muhutteti yathāvutte candamaṇḍalassa uṭṭhitakkhaṇe uṭṭhitavelāyaṃ uṭṭhitamuhutteti uparūpari kālassa vaḍḍhitabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ.

    തഥാ തേസം ഭിക്ഖൂനം ജാതിആദിവസേന ഭഗവതോ അനുരൂപപരിവാരിതം ദസ്സേന്തോ ‘‘തത്ഥാ’’തി ആദിമാഹ.

    Tathā tesaṃ bhikkhūnaṃ jātiādivasena bhagavato anurūpaparivāritaṃ dassento ‘‘tatthā’’ti ādimāha.

    സമാപന്നദേവതാതി ആസന്നട്ഠാനേ ഝാനസമാപത്തി സമാപന്നദേവതാ. ചലിംസൂതി ഉട്ഠഹിംസു. കോസമത്തം ഠാനം സദ്ദന്തരം. ജമ്ബുദീപേ കിര ആദിതോ തേസട്ഠിമത്താനി നഗരസഹസ്സാനി ഉപ്പന്നാനി, തഥാ ദുതിയം, തഥാ തതിയം, തം സന്ധായാഹ ‘‘തിക്ഖത്തും തേസട്ഠിയാ നഗരസഹസ്സേസൂ’’തി. തേ പന സമ്പിണ്ഡേത്വാ സതസഹസ്സതോ പരം അസീതിസഹസ്സാനി, നവസഹസ്സാനി ച ഹോന്തി. നവനവുതിയാ ദോണമുഖസതസഹസ്സേസൂതി നവസതസഹസ്സാധികേസു നവുതിസതസഹസ്സേസു ദോണമുഖേസു. ദോണമുഖന്തി ച മഹാനഗരസ്സ ആയുപ്പത്തിട്ഠാനഭൂതം പാദനഗരം വുച്ചതി. ഛന്നവുതിയാ പട്ടനകോടിസതസഹസ്സേസൂതി ഛകോടിഅധികനവുതികോടിസതസഹസ്സപട്ടനേസു. തമ്ബപണ്ണിദീപാദീസു ഛപണ്ണാസായ രതനാകരേസു. ഏവം പന നഗരദോണിമുഖപട്ടനരതനാകരാദിവിഭാഗേന കഥനം തംതംഅധിവത്ഥായ വസന്തീനം ദേവതാനം ബഹുഭാവദസ്സനത്ഥം. യദി ദസസഹസ്സചക്കവാളേസു ദേവതാ സന്നിപതിതാ, അഥ കസ്മാ പാളിയം ‘‘ദസഹി ച ലോകധാതൂഹീ’’തി വുത്തന്തി ആഹ ‘‘ദസസഹസ്സ…പേ॰… അധിപ്പേതാ’’തി, തേന സഹസ്സിലോകധാതു ഇധ ‘‘ഏകാ ലോകധാതൂ’’തി വുത്താതി വേദിതബ്ബം.

    Samāpannadevatāti āsannaṭṭhāne jhānasamāpatti samāpannadevatā. Caliṃsūti uṭṭhahiṃsu. Kosamattaṃ ṭhānaṃ saddantaraṃ. Jambudīpe kira ādito tesaṭṭhimattāni nagarasahassāni uppannāni, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, taṃ sandhāyāha ‘‘tikkhattuṃ tesaṭṭhiyā nagarasahassesū’’ti. Te pana sampiṇḍetvā satasahassato paraṃ asītisahassāni, navasahassāni ca honti. Navanavutiyā doṇamukhasatasahassesūti navasatasahassādhikesu navutisatasahassesu doṇamukhesu. Doṇamukhanti ca mahānagarassa āyuppattiṭṭhānabhūtaṃ pādanagaraṃ vuccati. Channavutiyā paṭṭanakoṭisatasahassesūti chakoṭiadhikanavutikoṭisatasahassapaṭṭanesu. Tambapaṇṇidīpādīsu chapaṇṇāsāya ratanākaresu. Evaṃ pana nagaradoṇimukhapaṭṭanaratanākarādivibhāgena kathanaṃ taṃtaṃadhivatthāya vasantīnaṃ devatānaṃ bahubhāvadassanatthaṃ. Yadi dasasahassacakkavāḷesu devatā sannipatitā, atha kasmā pāḷiyaṃ ‘‘dasahi ca lokadhātūhī’’ti vuttanti āha ‘‘dasasahassa…pe… adhippetā’’ti, tena sahassilokadhātu idha ‘‘ekā lokadhātū’’ti vuttāti veditabbaṃ.

    ലോഹപാസാദേതി ആദിതോ കതേ ലോഹപാസാദേ. ബ്രഹ്മലോകേതി ഹേട്ഠിമേ ബ്രഹ്മലോകേ. യദി താ ദേവതാ ഏവം നിരന്തരാ, പച്ഛാ ആഗതാനം ഓകാസോ ഏവ ന ഭവേയ്യാതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘യഥാ ഖോ പനാ’’തിആദി. സുദ്ധാവാസകായം ഉപപന്നാ സുദ്ധാവാസകായികാ, താസം പന യസ്മാ സുദ്ധാവാസഭൂമി നിവാസട്ഠാനം, തസ്മാ വുത്തം ‘‘സുദ്ധാവാസവാസീന’’ന്തി. ആവാസാതി ആവാസനട്ഠാനഭൂതാ , ദേവതാ പന ഓരമ്ഭാഗിയാനം, ഇതരേസഞ്ച സംയോജനാനം സമുച്ഛിന്ദനേന സുദ്ധോ ആവാസോ ഏതേസന്തി സുദ്ധാവാസാ.

    Lohapāsādeti ādito kate lohapāsāde. Brahmaloketi heṭṭhime brahmaloke. Yadi tā devatā evaṃ nirantarā, pacchā āgatānaṃ okāso eva na bhaveyyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yathā kho panā’’tiādi. Suddhāvāsakāyaṃ upapannā suddhāvāsakāyikā, tāsaṃ pana yasmā suddhāvāsabhūmi nivāsaṭṭhānaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘suddhāvāsavāsīna’’nti. Āvāsāti āvāsanaṭṭhānabhūtā , devatā pana orambhāgiyānaṃ, itaresañca saṃyojanānaṃ samucchindanena suddho āvāso etesanti suddhāvāsā.

    ൩൩൨. പുരത്ഥിമചക്കവാളമുഖവട്ടിയം ഓതരി അഞ്ഞത്ഥ ഓകാസം അലഭമാനോ. ഏവം സേസാപി. ബുദ്ധാനം അഭിമുഖമഗ്ഗോ ബുദ്ധവീഥി. യാവ ചക്കവാളാ ഓത്ഥരിതും ഓവരിതും ന സക്കാ. പഹടബുദ്ധവീഥിയാവാതി ബുദ്ധാനം സന്തികം ഉപസങ്കമന്തേഹി തേഹി ദേവബ്രഹ്മേഹി വളഞ്ജിതവീഥിയാവ. സമിതി സങ്ഗതി സന്നിപാതോ സമയോ, മഹന്തോ സമയോ മഹാസമയോതി ആഹ ‘‘മഹാസമൂഹോ’’തി . പവദ്ധം വനം പവനന്തി ആഹ ‘‘വനസണ്ഡോ’’തി. ദേവഘടാതി ദേവസമൂഹാ.

    332.Puratthimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ otari aññattha okāsaṃ alabhamāno. Evaṃ sesāpi. Buddhānaṃ abhimukhamaggo buddhavīthi. Yāva cakkavāḷā ottharituṃ ovarituṃ na sakkā. Pahaṭabuddhavīthiyāvāti buddhānaṃ santikaṃ upasaṅkamantehi tehi devabrahmehi vaḷañjitavīthiyāva. Samiti saṅgati sannipāto samayo, mahanto samayo mahāsamayoti āha ‘‘mahāsamūho’’ti . Pavaddhaṃ vanaṃ pavananti āha ‘‘vanasaṇḍo’’ti. Devaghaṭāti devasamūhā.

    സമാദഹംസൂതി സമാദഹിതം ലോകുത്തരസമാധിനാ സുട്ഠു അപ്പിതം അകംസു, യഥാസമാഹിതം പന സമാധിനാ യോജിതം നാമ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘സമാധിനാ യോജേസു’’ന്തി. സബ്ബേസം ഗോമുത്തവങ്കാദീനം ദൂരസമൂഹനിതത്താ സബ്ബേ…പേ॰… അകരിംസു. നയതി അസ്സേ ഏതേഹീതി നേത്താനി, യോത്താനി. അവീഥിപടിപന്നാനം അസ്സാനം വീഥിപടിപാദനം രസ്മിഗ്ഗഹണേന പഹോതീതി ‘‘സബ്ബയോത്താനി ഗഹേത്വാ അചോദേന്തോ’’തി വത്വാ തം പന അചോദനം അവാരണം ഏവാതി ആഹ ‘‘അചോദേന്തോ അവാരേന്തോ’’തി.

    Samādahaṃsūti samādahitaṃ lokuttarasamādhinā suṭṭhu appitaṃ akaṃsu, yathāsamāhitaṃ pana samādhinā yojitaṃ nāma hotīti vuttaṃ ‘‘samādhinā yojesu’’nti. Sabbesaṃ gomuttavaṅkādīnaṃ dūrasamūhanitattā sabbe…pe… akariṃsu. Nayati asse etehīti nettāni, yottāni. Avīthipaṭipannānaṃ assānaṃ vīthipaṭipādanaṃ rasmiggahaṇena pahotīti ‘‘sabbayottāni gahetvā acodento’’ti vatvā taṃ pana acodanaṃ avāraṇaṃ evāti āha ‘‘acodento avārento’’ti.

    യഥാ ഖീലം ഭിത്തിയം വാ ഭൂമിയം വാ ആകോടിതം ദുന്നീഹരണം, യഥാ ച പലിഘം നഗരപ്പവേസനിവാരണം, യഥാ ച ഇന്ദഖീലം ഗമ്ഭീരനേമി സുനിഖാതം ദുന്നീഹരണം, ഏവം രാഗാദയോ സത്തസന്താനതോ ദുന്നീഹരണാ, നിബ്ബാനനഗരപ്പവേസനിവാരണാ ചാതി തേ ‘‘ഖീലം, പലിഘം, ഇന്ദഖീല’’ന്തി ച വുത്താ. തണ്ഹാഏജായ അഭാവേന അനേജാ പരമസന്തുട്ഠഭാവേന ചാതുദ്ദിസത്താ അപ്പടിഹതചാരികം ചരന്തി.

    Yathā khīlaṃ bhittiyaṃ vā bhūmiyaṃ vā ākoṭitaṃ dunnīharaṇaṃ, yathā ca palighaṃ nagarappavesanivāraṇaṃ, yathā ca indakhīlaṃ gambhīranemi sunikhātaṃ dunnīharaṇaṃ, evaṃ rāgādayo sattasantānato dunnīharaṇā, nibbānanagarappavesanivāraṇā cāti te ‘‘khīlaṃ, palighaṃ, indakhīla’’nti ca vuttā. Taṇhāejāya abhāvena anejā paramasantuṭṭhabhāvena cātuddisattā appaṭihatacārikaṃ caranti.

    ഗതാസേതി ഗതാ ഏവ, ന പന ഗമിസ്സന്തി പരിനിട്ഠിതസരണഗമനത്താതി . ലോകുത്തരസരണഗമനം അധിപ്പേതന്തി ആഹ ‘‘നിബ്ബേമതികസരണഗമനേന ഗതാ’’തി. തേ ഹി നിയമേന അപായഭൂമിം ന ഗമിസ്സന്തി, ദേവകായഞ്ച പരിപൂരേസ്സന്തി. യേ പന ലോകിയേന സരണഗമനേന ബുദ്ധം സരണം ഗതാസേ, ന തേ ഗമിസ്സന്തി അപായഭൂമിം, സതി ച പച്ചയന്തരസമവായേ പഹായ മാനുസം ദേഹം, ദേവകായം പരിപൂരേസ്സന്തീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ.

    Gatāseti gatā eva, na pana gamissanti pariniṭṭhitasaraṇagamanattāti . Lokuttarasaraṇagamanaṃ adhippetanti āha ‘‘nibbematikasaraṇagamanena gatā’’ti. Te hi niyamena apāyabhūmiṃ na gamissanti, devakāyañca paripūressanti. Ye pana lokiyena saraṇagamanena buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ, sati ca paccayantarasamavāye pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantīti ayamettha attho.

    ദേവതാസന്നിപാതവണ്ണനാ

    Devatāsannipātavaṇṇanā

    ൩൩൩. ഏതേസന്തി ദേവതാസന്നിപാതാനം. ഇദാനീതി ഇമസ്മിം കാലേ. ബുദ്ധാനന്തി അഞ്ഞേസം ബുദ്ധാനം അഭാവാ. ചിത്തകല്ലതാ ചിത്തമദ്ദവം.

    333.Etesanti devatāsannipātānaṃ. Idānīti imasmiṃ kāle. Buddhānanti aññesaṃ buddhānaṃ abhāvā. Cittakallatā cittamaddavaṃ.

    കിം പന ഭഗവതാവ മഹന്തേ ദേവതാസമാഗമേ തേസം നാമഗോത്തം കഥേതും സക്കാതി? ആമ സക്കാതി ദസ്സേതും ‘‘ബുദ്ധാ നാമ മഹന്താ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ദിട്ഠന്തി രൂപായതനമാഹ, സുതന്തി സദ്ദായതനം, മുതന്തി സമ്പത്തഗ്ഗാഹിഇന്ദ്രിയവിസയം ഗന്ധരസഫോട്ഠബ്ബായതനം, വിഞ്ഞാതന്തി വുത്താവസേസം സബ്ബം ഞേയ്യം, പത്തന്തി പരിയേസിത്വാ, അപരിയേസിത്വാ വാ സമ്പത്തം, പരിയേസിതന്തി പത്തം, അപ്പത്തം വാ പരിയിട്ഠം. അനുവിചരിതം മനസാതി കേവലം മനസാ ആലോചിതം. കത്ഥചി നീലാദിവസേന വിഭത്തരൂപാരമ്മണേതി അഭിധമ്മേ (ധ॰ സ॰ ൬൧൫) ‘‘നീലം പീതക’’ന്തിആദിനാ വിഭത്തേ യത്ഥ കത്ഥചി രൂപാരമ്മണേ കിഞ്ചി രൂപാരമ്മണം വാ ന അത്ഥീതി യോജനാ. ഭേരിസദ്ദാദിവസേനാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ന്തി യം ആരമ്മണം. ഏതേസന്തി ബുദ്ധാനം.

    Kiṃ pana bhagavatāva mahante devatāsamāgame tesaṃ nāmagottaṃ kathetuṃ sakkāti? Āma sakkāti dassetuṃ ‘‘buddhā nāma mahantā’’tiādi vuttaṃ. Tattha diṭṭhanti rūpāyatanamāha, sutanti saddāyatanaṃ, mutanti sampattaggāhiindriyavisayaṃ gandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ, viññātanti vuttāvasesaṃ sabbaṃ ñeyyaṃ, pattanti pariyesitvā, apariyesitvā vā sampattaṃ, pariyesitanti pattaṃ, appattaṃ vā pariyiṭṭhaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti kevalaṃ manasā ālocitaṃ. Katthaci nīlādivasena vibhattarūpārammaṇeti abhidhamme (dha. sa. 615) ‘‘nīlaṃ pītaka’’ntiādinā vibhatte yattha katthaci rūpārammaṇe kiñci rūpārammaṇaṃ vā na atthīti yojanā. Bherisaddādivasenāti etthāpi eseva nayo. Yanti yaṃ ārammaṇaṃ. Etesanti buddhānaṃ.

    ഇദാനി യഥാവുത്തമത്ഥം പാളിയാ സമത്ഥേതും ‘‘യഥാഹാ’’തിആദി വുത്തം. തദാ ജാനനകിരിയായ അപരിയോസിതഭാവദസ്സനത്ഥം ‘‘ജാനാമീ’’തി വത്വാ യസ്മാ യം കിഞ്ചി നേയ്യം നാമ, സബ്ബം തം ഭഗവതാ അഞ്ഞാതം നാമ നത്ഥി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘തമഹം അബ്ഭഞ്ഞാസി’’ന്തി.

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Tadā jānanakiriyāya apariyositabhāvadassanatthaṃ ‘‘jānāmī’’ti vatvā yasmā yaṃ kiñci neyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā aññātaṃ nāma natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘tamahaṃ abbhaññāsi’’nti.

    ന ഓലോകേന്തി പയോജനാഭാവതോ. വിപരീതാ ‘‘ന കമ്മാവരണേന സമന്നാഗതാ’’തിആദിനാ നയേന വുത്താ. ‘‘യസ്സ മങ്ഗലാ സമൂഹതാ’’തി (സു॰ നി॰ ൩൬൨) ആരഭിത്വാ ‘‘രാഗം വിനയേഥ മാനുസേസു ദിബ്ബേസു കാമേസു ചാ’’തിആദിനാ (സു॰ നി॰ ൩൬൩) ച രാഗനിഗ്ഗഹകഥാബാഹുല്ലതോ സമ്മാപരിബ്ബാജനീയസുത്തം രാഗചരിതാനം സപ്പായം, ‘‘പിയമപ്പിയഭൂതാ കലഹ വിവാദാ പരിദേവസോകാ സഹമച്ഛരാ ചാ’’തിആദിനാ (സു॰ നി॰ ൮൬൯; മഹാനി॰ ൯൮) കലഹാദയോ യതോ ദോസതോ സമുട്ഠഹന്തി, സോ ച ദോസോ യതോ പിയഭാവതോ, സോ ച പിയഭാവോ യതോ ഛന്ദതോ സമുട്ഠഹന്തി, ഇതി ഫലതോ, കാരണപരമ്പരതോ ച ദോസേ ആദീനവവിഭാവനബാഹുല്ലതോ കലഹവിവാദസുത്തം (സു॰ നി॰ ൮൬൯; മഹാനി॰ ൯൮) ദോസചരിതാനം സപ്പായം –

    Na olokenti payojanābhāvato. Viparītā ‘‘na kammāvaraṇena samannāgatā’’tiādinā nayena vuttā. ‘‘Yassa maṅgalā samūhatā’’ti (su. ni. 362) ārabhitvā ‘‘rāgaṃ vinayetha mānusesu dibbesu kāmesu cā’’tiādinā (su. ni. 363) ca rāganiggahakathābāhullato sammāparibbājanīyasuttaṃ rāgacaritānaṃ sappāyaṃ, ‘‘piyamappiyabhūtā kalaha vivādā paridevasokā sahamaccharā cā’’tiādinā (su. ni. 869; mahāni. 98) kalahādayo yato dosato samuṭṭhahanti, so ca doso yato piyabhāvato, so ca piyabhāvo yato chandato samuṭṭhahanti, iti phalato, kāraṇaparamparato ca dose ādīnavavibhāvanabāhullato kalahavivādasuttaṃ (su. ni. 869; mahāni. 98) dosacaritānaṃ sappāyaṃ –

    ‘‘അപ്പഞ്ഹി ഏതം ന അലം സമായ,

    ‘‘Appañhi etaṃ na alaṃ samāya,

    ദുവേ വിവാദസ്സ ഫലാനി ബ്രൂമി;

    Duve vivādassa phalāni brūmi;

    ഏതമ്പി ദിസ്വാ ന വിവാദയേഥ,

    Etampi disvā na vivādayetha,

    ഖേമാഭിപസ്സം അവിവാദഭൂമി’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൯൦൨; മഹാനി॰ ൧൩൧) –

    Khemābhipassaṃ avivādabhūmi’’nti. (su. ni. 902; mahāni. 131) –

    ആദിനാ നയേന സമ്മോഹവിധമനതോ, പഞ്ഞാപരിബ്രൂഹനതോ ച മഹാബ്യൂഹസുത്തം മോഹചരിതാനം സപ്പായം –

    Ādinā nayena sammohavidhamanato, paññāparibrūhanato ca mahābyūhasuttaṃ mohacaritānaṃ sappāyaṃ –

    ‘‘പരസ്സ ചേ ധമ്മം അനാനുജാനം,

    ‘‘Parassa ce dhammaṃ anānujānaṃ,

    ബാലോ, മഗോ ഹോതി നിഹീനപഞ്ഞോ;

    Bālo, mago hoti nihīnapañño;

    സബ്ബേവ ബാലാ സുനിഹീനപഞ്ഞാ,

    Sabbeva bālā sunihīnapaññā,

    സബ്ബേവിമേ ദിട്ഠിപരിബ്ബസാനാ’’തി. (സു॰ നി॰ ൮൮൬; മഹാനി॰ ൧൧൫) –

    Sabbevime diṭṭhiparibbasānā’’ti. (su. ni. 886; mahāni. 115) –

    ആദിനാ നയേന സന്ദിട്ഠിപരാമാസിതാപനയനമുഖേന സവിസയേസു ദിട്ഠിഗ്ഗഹണേസു വിസടവിതക്കവിച്ഛിന്ദനവസേന പവത്തത്താ ചൂളബ്യൂഹസുത്തം വിതക്കചരിതാനം സപ്പായം –

    Ādinā nayena sandiṭṭhiparāmāsitāpanayanamukhena savisayesu diṭṭhiggahaṇesu visaṭavitakkavicchindanavasena pavattattā cūḷabyūhasuttaṃ vitakkacaritānaṃ sappāyaṃ –

    ‘‘മൂലം പപഞ്ചസങ്ഖായ (ഇതി ഭഗവാ),

    ‘‘Mūlaṃ papañcasaṅkhāya (iti bhagavā),

    മന്താ അസ്മീതി സബ്ബം ഉപരുന്ധേ;

    Mantā asmīti sabbaṃ uparundhe;

    യാ കാചി തണ്ഹാ അജ്ഝത്തം,

    Yā kāci taṇhā ajjhattaṃ,

    താസം വിനയാ സദാ സതോ സിക്ഖേ’’തി. (സു॰ നി॰ ൯൨൨; മഹാനി॰ ൧൫൧) –

    Tāsaṃ vinayā sadā sato sikkhe’’ti. (su. ni. 922; mahāni. 151) –

    പപഞ്ചസങ്ഖായ മൂലം അവിജ്ജാദികിലേസജാതം അസ്മീതി പവത്തമാനഞ്ചാതി സബ്ബം മന്താ പഞ്ഞായ ഉപരുന്ധേയ്യ. യാ കാചി അജ്ഝത്തം രൂപതണ്ഹാദിഭേദാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജേയ്യ, താസം വിനയാ വൂപസമായ സദാ സതോ ഉപട്ഠിതസ്സതി ഹുത്വാ സിക്ഖേയ്യാതി ഏവമാദി ഉപദേസസ്സ സദ്ധോവ ഭാജനം. തസ്സ ഹി സോ അത്ഥാവഹോതി തുവട്ടകസുത്തം സദ്ധാചരിതാനം സപ്പായം –

    Papañcasaṅkhāya mūlaṃ avijjādikilesajātaṃ asmīti pavattamānañcāti sabbaṃ mantā paññāya uparundheyya. Yā kāci ajjhattaṃ rūpataṇhādibhedā taṇhā uppajjeyya, tāsaṃ vinayā vūpasamāya sadā sato upaṭṭhitassati hutvā sikkheyyāti evamādi upadesassa saddhova bhājanaṃ. Tassa hi so atthāvahoti tuvaṭṭakasuttaṃ saddhācaritānaṃ sappāyaṃ –

    ‘‘വീതതണ്ഹോ പുരാ ഭേദാ (ഇതി ഭഗവാ),

    ‘‘Vītataṇho purā bhedā (iti bhagavā),

    പുബ്ബമന്തമനിസ്സിതോ;

    Pubbamantamanissito;

    വേമജ്ഝേ നുപസങ്ഖേയ്യോ,

    Vemajjhe nupasaṅkheyyo,

    തസ്സ നത്ഥി പുരക്ഖത’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൮൫൫; മഹാനി॰ ൮൪) –

    Tassa natthi purakkhata’’nti. (su. ni. 855; mahāni. 84) –

    യോ സരീരഭേദതോ പുബ്ബേവ പഹീനതണ്ഹോ, തതോ ഏവ അതീതദ്ധസഞ്ഞിതം പുരിമകോട്ഠാസം തണ്ഹാനിസ്സയേന അനിസ്സിതോ, വേമജ്ഝേ പച്ചുപ്പന്നേപി അദ്ധനി ‘‘രത്തോ’’തിആദിനാ ഉപസങ്ഖാതബ്ബോ, തസ്സ അരഹതോ തണ്ഹാദിട്ഠിപുരക്ഖാരാനം അഭാവാ അനാഗതേ അദ്ധനി കിഞ്ചി പുരക്ഖതം നത്ഥീതി ആദിനാ ഏവം ഗമ്ഭീരകഥാബാഹുല്ലതോ പൂരാഭേദസുത്തം (സു॰ നി॰ ൮൫൫; മഹാനി॰ ൮൪) ബുദ്ധിചരിതാനം സപ്പായന്തി കത്വാ വുത്തം ‘‘അഥ നേസം സപ്പായം …പേ॰… വവത്ഥപേത്വാ’’തി. മനസാകാസീതി ഏവം ചരിയായ വസേന മനസി കത്വാ പുന തം സദിസം അത്തനോ ദേസനാനിക്ഖേപയോഗ്യതാവസേന മനസി അകാസി. അത്തജ്ഝാസയേന നു ഖോ ജാനേയ്യാതി പരജ്ഝാസയാദിം അനപേക്ഖിത്വാ മയ്ഹംയേവ അജ്ഝാസയേന ആരദ്ധ ദേസനം ജാനേയ്യ നു ഖോ. പരജ്ഝാസയേനാതി സന്നിപതിതായ പരിസായ കസ്സചി അജ്ഝാസയേന. അട്ഠുപ്പത്തികേനാതി ഇധ സമുട്ഠിതഅട്ഠുപ്പത്തിയാ. പുച്ഛാവസേനാതി കസ്സചി പുച്ഛന്തസ്സ പുച്ഛാവസേന. ആരദ്ധദേസനം ജാനേയ്യാതി. ‘‘സചേ പച്ചേകബുദ്ധോ ഭവേയ്യാ’’തി ഇദം ഇമേസം സുത്താനം ദേസനായ പുച്ഛാ പച്ചേകബുദ്ധാനം ഭാരിയാ, അവിസയാ ചാതി ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. തേനാഹ ‘‘സോപി ന സക്കുണേയ്യാ’’തി.

    Yo sarīrabhedato pubbeva pahīnataṇho, tato eva atītaddhasaññitaṃ purimakoṭṭhāsaṃ taṇhānissayena anissito, vemajjhe paccuppannepi addhani ‘‘ratto’’tiādinā upasaṅkhātabbo, tassa arahato taṇhādiṭṭhipurakkhārānaṃ abhāvā anāgate addhani kiñci purakkhataṃ natthīti ādinā evaṃ gambhīrakathābāhullato pūrābhedasuttaṃ (su. ni. 855; mahāni. 84) buddhicaritānaṃ sappāyanti katvā vuttaṃ ‘‘atha nesaṃ sappāyaṃ …pe… vavatthapetvā’’ti. Manasākāsīti evaṃ cariyāya vasena manasi katvā puna taṃ sadisaṃ attano desanānikkhepayogyatāvasena manasi akāsi. Attajjhāsayena nu kho jāneyyāti parajjhāsayādiṃ anapekkhitvā mayhaṃyeva ajjhāsayena āraddha desanaṃ jāneyya nu kho. Parajjhāsayenāti sannipatitāya parisāya kassaci ajjhāsayena. Aṭṭhuppattikenāti idha samuṭṭhitaaṭṭhuppattiyā. Pucchāvasenāti kassaci pucchantassa pucchāvasena. Āraddhadesanaṃ jāneyyāti. ‘‘Sace paccekabuddho bhaveyyā’’ti idaṃ imesaṃ suttānaṃ desanāya pucchā paccekabuddhānaṃ bhāriyā, avisayā cāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘sopi na sakkuṇeyyā’’ti.

    ഏത്ഥ ച യസ്മാ ന അനുമതിപുച്ഛാ, കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ വാ യുത്താ, അഥ ഖോ ദിട്ഠസംസന്ദനപുച്ഛാസദിസീ വാ വിമതിച്ഛേദനപുച്ഛാസദിസീ വാ പുച്ഛാ യുത്താ, താവ പുഗ്ഗലജ്ഝാസയവസേന പവത്തിതാ നാമ ഹോന്തി, ന യഥാധമ്മവസേന, തത്ഥ യദി ഭഗവാ തഥാ സയമേവ പുച്ഛിത്വാ സയമേവ വിസ്സജ്ജേയ്യ, സുണന്തീനം ദേവതാനം സമ്മോഹോ ഭവേയ്യ ‘‘കിം നാമേതം ഭഗവാ പഠമം ഏവമാഹ, പുനപി ഏവമാഹാ’’തി, അന്ധകാരം പവിട്ഠാ വിയ ഹോന്തി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ഏവം പേതാ ദേവതാ ന സക്ഖിസ്സന്തി പടിവിജ്ഝിതു’’ന്തി. യഥാധമ്മദേസനായം പന കഥേതുകമ്യതാവസേന പുച്ഛനേന സമ്മോഹോ ഹോതീതി. സൂരിയോ ഉഗ്ഗതോതി ആഹ ദേവസങ്ഘോ ആസന്നതരഭാവേന ഓഭാസസ്സ വിപുലഉളാരഭാവതോ. ഏകിസ്സാ ലോകധാതുയാതി സുത്തേ (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൬൧; മ॰ നി॰ ൩.൧൨൯; അ॰ നി॰ ൧.൨൭൭; വിഭ॰ ൮൦൯; നേത്തി॰ ൫൭; മി॰ പ॰ ൫.൧.൧) ആഗതനയേന സബ്ബത്ഥേവ പന അപുബ്ബം അചരിമം ദ്വേ ബുദ്ധാ ന ഹോന്തേവ. തേനേവാഹ – ‘‘അനന്താസു…പേ॰… അദ്ദസാ’’തി.

    Ettha ca yasmā na anumatipucchā, kathetukamyatāpucchā vā yuttā, atha kho diṭṭhasaṃsandanapucchāsadisī vā vimaticchedanapucchāsadisī vā pucchā yuttā, tāva puggalajjhāsayavasena pavattitā nāma honti, na yathādhammavasena, tattha yadi bhagavā tathā sayameva pucchitvā sayameva vissajjeyya, suṇantīnaṃ devatānaṃ sammoho bhaveyya ‘‘kiṃ nāmetaṃ bhagavā paṭhamaṃ evamāha, punapi evamāhā’’ti, andhakāraṃ paviṭṭhā viya honti, tasmā vuttaṃ ‘‘evaṃ petā devatā na sakkhissanti paṭivijjhitu’’nti. Yathādhammadesanāyaṃ pana kathetukamyatāvasena pucchanena sammoho hotīti. Sūriyo uggatoti āha devasaṅgho āsannatarabhāvena obhāsassa vipulauḷārabhāvato. Ekissā lokadhātuyāti sutte (dī. ni. 3.161; ma. ni. 3.129; a. ni. 1.277; vibha. 809; netti. 57; mi. pa. 5.1.1) āgatanayena sabbattheva pana apubbaṃ acarimaṃ dve buddhā na honteva. Tenevāha – ‘‘anantāsu…pe… addasā’’ti.

    ഗാഥായം പുച്ഛാമീതി നിമ്മിതബുദ്ധോ ഭഗവന്തം പുച്ഛിതും ഓകാസം കാരാപേസി. മുനിന്തി ബുദ്ധമുനിം . പഹൂതപഞ്ഞന്തി മഹാപഞ്ഞം. തിണ്ണന്തി ചതുരോഘതിണ്ണം. പാരങ്ഗതന്തി നിബ്ബാനപ്പത്തം, സബ്ബസ്സ വാ ഞേയ്യസ്സ പാരം പരിയന്തം ഗതം. പരിനിബ്ബുതം സഉപാദിസേസനിബ്ബാനവസേന. ഠിതത്തന്തി അവട്ഠിതചിത്തം ലോകധമ്മേഹി അകമ്പനേയ്യതായ. നിക്ഖമ്മ ഘരാ പനുജ്ജ കാമേതി വത്ഥുകാമേ പനൂദിത്വാ ഘരാവാസാ നിക്ഖമ്മ. കഥം ഭിക്ഖു സമ്മാ സോ ലോകേ പരിബ്ബജേയ്യാതി സോ ഭിക്ഖു കഥം സമ്മാ പരിബ്ബജേയ്യ ഗച്ഛേയ്യ വിഹരേയ്യ, അനുപലിത്തോ ഹുത്വാ ലോകം അതിക്കമേയ്യാതി അത്ഥോ.

    Gāthāyaṃ pucchāmīti nimmitabuddho bhagavantaṃ pucchituṃ okāsaṃ kārāpesi. Muninti buddhamuniṃ . Pahūtapaññanti mahāpaññaṃ. Tiṇṇanti caturoghatiṇṇaṃ. Pāraṅgatanti nibbānappattaṃ, sabbassa vā ñeyyassa pāraṃ pariyantaṃ gataṃ. Parinibbutaṃ saupādisesanibbānavasena. Ṭhitattanti avaṭṭhitacittaṃ lokadhammehi akampaneyyatāya. Nikkhamma gharā panujja kāmeti vatthukāme panūditvā gharāvāsā nikkhamma. Kathaṃ bhikkhu sammā so loke paribbajeyyāti so bhikkhu kathaṃ sammā paribbajeyya gaccheyya vihareyya, anupalitto hutvā lokaṃ atikkameyyāti attho.

    ൩൩൪. സിലോകം അനുകസ്സാമീതി ഏത്ഥ സിലോകോ നാമ പാദസമുദയോ, ഇസീഹി വുച്ചമാനാ ഗാഥാതിപി വുച്ചതി. പാദോവ നിയതവണ്ണാനുപുബ്ബികാനം പദാനം സമൂഹോ, തം സിലോകം അനുകസ്സാമി പവത്തയിസ്സാമീതി അത്ഥോതി ആഹ ‘‘അക്ഖര…പേ॰… പവത്തയിസ്സാമീ’’തി. യത്ഥാതി അധികരണേ ഭുമ്മം. ആമേഡിതലോപേനായം നിദ്ദേസോതി ആഹ ‘‘യേസു യേസു ഠാനേസൂ’’തി. ഭുമ്മാതി ഭൂമിപടിബദ്ധനിവാസാ. തം തം നിസ്സിതാ തം തം ഠാനം നിസ്സിതവന്തോ നിസ്സായ വസമാനാ, തേഹി സദ്ധിം സിലോകം അനുകസ്സാമീതി അധിപ്പായോ. ‘‘യേ സിതാ ഗിരിഗബ്ഭര’’ന്തി ഇമിനാ തേസം വിവേകവാസം ദസ്സേതി, ‘‘പഹിതത്താ സമാഹിതാ’’തി ഇമിനാ ഭാവനാഭിയോഗം.

    334.Silokaṃanukassāmīti ettha siloko nāma pādasamudayo, isīhi vuccamānā gāthātipi vuccati. Pādova niyatavaṇṇānupubbikānaṃ padānaṃ samūho, taṃ silokaṃ anukassāmi pavattayissāmīti atthoti āha ‘‘akkhara…pe… pavattayissāmī’’ti. Yatthāti adhikaraṇe bhummaṃ. Āmeḍitalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘yesu yesu ṭhānesū’’ti. Bhummāti bhūmipaṭibaddhanivāsā. Taṃ taṃ nissitā taṃ taṃ ṭhānaṃ nissitavanto nissāya vasamānā, tehi saddhiṃ silokaṃ anukassāmīti adhippāyo. ‘‘Ye sitā girigabbhara’’nti iminā tesaṃ vivekavāsaṃ dasseti, ‘‘pahitattā samāhitā’’ti iminā bhāvanābhiyogaṃ.

    ബഹുജനാ പഞ്ചസതസങ്ഖ്യത്താ. പടിപക്ഖാഭിഭവനതോ, തേജുസ്സദതായ ച സീഹാ വിയ പവിവിത്തതായ നിലീനാ. ഏകത്തന്തി ഏകീഭാവം. ഓദാതചിത്താ ഹുത്വാ സുദ്ധാതി അരഹത്തമഗ്ഗാധിഗമേന പരിയോദാതചിത്താ ഹുത്വാ സുദ്ധാ, ന കേവലം സരീരസുദ്ധിയാവ. വിപ്പസന്നാതി അരിയമഗ്ഗപ്പസാദേന വിസേസതോ പസന്നാ. ചിത്തസ്സ ആവിലഭാവകരാനം കിലേസാനം അഭാവേന അനാവിലാ.

    Bahujanā pañcasatasaṅkhyattā. Paṭipakkhābhibhavanato, tejussadatāya ca sīhā viya pavivittatāya nilīnā. Ekattanti ekībhāvaṃ. Odātacittā hutvā suddhāti arahattamaggādhigamena pariyodātacittā hutvā suddhā, na kevalaṃ sarīrasuddhiyāva. Vippasannāti ariyamaggappasādena visesato pasannā. Cittassa āvilabhāvakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena anāvilā.

    ഭിക്ഖൂ ജാനിത്വാതി ഭിന്നകിലേസേ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഇമേ ദിബ്ബചക്ഖുനാ ഏതേ ദേവകായേ പസ്സന്തീതി ജാനിത്വാ. സവനന്തേ ജാതത്താതി ധമ്മസ്സവനപരിയോസാനേ അരിയജാതിയാ ജാതത്താ. ഇദം സബ്ബന്തി ഇദം ‘‘ഭിയ്യോ പഞ്ചസതേ’’തിആദികം സബ്ബം.

    Bhikkhū jānitvāti bhinnakilese bhikkhū ‘‘ime dibbacakkhunā ete devakāye passantīti jānitvā. Savanante jātattāti dhammassavanapariyosāne ariyajātiyā jātattā. Idaṃ sabbanti idaṃ ‘‘bhiyyo pañcasate’’tiādikaṃ sabbaṃ.

    തദത്ഥായ വീരിയം കരിംസൂതി ദിബ്ബചക്ഖുഞാണാഭിനീഹാരവസേന വീരിയം ഉസ്സാഹം അകംസു. തേനാഹ ‘‘ന തം തേഹീ’’തിആദി. സത്തരിന്തി ത-കാരസ്സ ര-കാരാദേസം കത്വാ വുത്തം, സത്തതിന്തി അത്ഥോ. ‘‘സഹസ്സ’’ന്തി പന അനുവത്തതി, സത്തതിയോഗേന ബഹുവചനം. തേനാഹ ‘‘ഏകേ സഹസ്സം. ഏകേ സത്തതിസഹസ്സാനീ’’തി.

    Tadatthāya vīriyaṃ kariṃsūti dibbacakkhuñāṇābhinīhāravasena vīriyaṃ ussāhaṃ akaṃsu. Tenāha ‘‘na taṃ tehī’’tiādi. Sattarinti ta-kārassa ra-kārādesaṃ katvā vuttaṃ, sattatinti attho. ‘‘Sahassa’’nti pana anuvattati, sattatiyogena bahuvacanaṃ. Tenāha ‘‘eke sahassaṃ. Eke sattatisahassānī’’ti.

    അനന്തന്തി അന്തരഹിതം, തം പന അതിവിയ മഹന്തം നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘വിപുല’’ന്തി.

    Anantanti antarahitaṃ, taṃ pana ativiya mahantaṃ nāma hotīti āha ‘‘vipula’’nti.

    അവേക്ഖിത്വാതി ഞാണചക്ഖുനാ വിസും വിസും അവേക്ഖിത്വാ ‘‘വവത്ഥിത്വാനാ’’തിപി പഠന്തി, സോ ഏവത്ഥോ. തം അവേക്ഖനം നിച്ഛയകരണം ഹോതീതി ആഹ ‘‘വവത്ഥപേത്വാ’’തി. പുബ്ബേ വുത്തഗാഥാസു തതിയഗാഥായ പച്ഛിമദ്ധം, ചതുത്ഥഗാഥായ പുരിമദ്ധഞ്ച സന്ധായാഹ ‘‘പുബ്ബേ വുത്തഗാഥമേവാ’’തി.

    Avekkhitvāti ñāṇacakkhunā visuṃ visuṃ avekkhitvā ‘‘vavatthitvānā’’tipi paṭhanti, so evattho. Taṃ avekkhanaṃ nicchayakaraṇaṃ hotīti āha ‘‘vavatthapetvā’’ti. Pubbe vuttagāthāsu tatiyagāthāya pacchimaddhaṃ, catutthagāthāya purimaddhañca sandhāyāha ‘‘pubbe vuttagāthamevā’’ti.

    വിജാനനമ്പി ദസ്സനം ഏവാതി ആഹ ‘‘പസ്സഥ ഓലോകേഥാ’’തി. വാചായതപവത്തിതഭാവതോ ‘‘അനുപടിപാടിയാവ കിത്തയിസ്സാമീ’’തി വദതി.

    Vijānanampi dassanaṃ evāti āha ‘‘passatha olokethā’’ti. Vācāyatapavattitabhāvato ‘‘anupaṭipāṭiyāva kittayissāmī’’ti vadati.

    ൩൩൫. സത്ത സഹസ്സാനി സങ്ഖായാതി സത്ത സഹസ്സാ. യക്ഖായേവാതി യക്ഖജാതികാ ഏവ. ആനുഭാവസമ്പന്നാതി മഹേസക്ഖാ. ഇദ്ധിമന്തോതി വാ മഹാനുഭാവാ. ജുതിമന്തോതി മഹപ്പഭാ. വണ്ണവന്തോതി അതിക്കന്തവണ്ണാ. യസസ്സിനോതി മഹാപരിവാരാ ചേവ പത്ഥടകിത്തിസദ്ദാ ച. സമിതി-സദ്ദോ സമീപത്ഥോതി അധിപ്പായേനാഹ ‘‘ഭിക്ഖൂനം സന്തിക’’ന്തി.

    335. Satta sahassāni saṅkhāyāti satta sahassā. Yakkhāyevāti yakkhajātikā eva. Ānubhāvasampannāti mahesakkhā. Iddhimantoti vā mahānubhāvā. Jutimantoti mahappabhā. Vaṇṇavantoti atikkantavaṇṇā. Yasassinoti mahāparivārā ceva patthaṭakittisaddā ca. Samiti-saddo samīpatthoti adhippāyenāha ‘‘bhikkhūnaṃ santika’’nti.

    ഹേമവതപബ്ബതേതി ഹിമവതോ സമീപേ ഠിതപബ്ബതേ.

    Hemavatapabbateti himavato samīpe ṭhitapabbate.

    ഏതേ സബ്ബേപീതി ഏതേ സത്തസഹസ്സാ കാപിലവത്ഥവാ, ഛസഹസ്സാ ഹേമവതാ, തിസഹസ്സാ സാതാഗിരാതി യഥാവുത്താ സബ്ബേപി സോളസസഹസ്സാ.

    Ete sabbepīti ete sattasahassā kāpilavatthavā, chasahassā hemavatā, tisahassā sātāgirāti yathāvuttā sabbepi soḷasasahassā.

    രാജഗഹനഗരേതി രാജഗഹനഗരസ്സ സമീപേ. ന്തി കുമ്ഭീരം.

    Rājagahanagareti rājagahanagarassa samīpe. Tanti kumbhīraṃ.

    ൩൩൬. കാമം പാചീനദിസം പസാസതി, തഥാപി ചതൂസുപി ദിസാസു സപരിവാരദീപേസു ചതൂസുപി മഹാദീപേസു ഗന്ധബ്ബാനം ജേട്ഠകോ, കഥം? സബ്ബേ തേ തസ്സ വസേ വത്തന്തി. കുമ്ഭണ്ഡാനം അധിപതീതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ.

    336. Kāmaṃ pācīnadisaṃ pasāsati, tathāpi catūsupi disāsu saparivāradīpesu catūsupi mahādīpesu gandhabbānaṃ jeṭṭhako, kathaṃ? Sabbe te tassa vase vattanti.Kumbhaṇḍānaṃ adhipatītiādīsupi eseva nayo.

    തസ്സാപി വിരുള്ഹസ്സ. താദിസായേവാതി ധതരട്ഠസ്സ പുത്തസദിസാ ഏവ പുഥുത്ഥതോ, നാമതോ, ബലതോ, ഇദ്ധിആദിവിസേസതോ ച.

    Tassāpi viruḷhassa. Tādisāyevāti dhataraṭṭhassa puttasadisā eva puthutthato, nāmato, balato, iddhiādivisesato ca.

    സബ്ബസങ്ഗാഹികവസേനാതി ദസസഹസ്സിലോകധാതുയാ പച്ചേകം ചത്താരോ ചത്താരോ മഹാരാജാനോതി തേസം സബ്ബേസം സങ്ഗണ്ഹനവസേന. തേനാഹ ‘‘അയഞ്ചേത്ഥാ’’തിആദി.

    Sabbasaṅgāhikavasenāti dasasahassilokadhātuyā paccekaṃ cattāro cattāro mahārājānoti tesaṃ sabbesaṃ saṅgaṇhanavasena. Tenāha ‘‘ayañcetthā’’tiādi.

    ചതുരോ ദിസാതി ചതൂസു ദിസാസു. ചതുരോ ദിസാ ജലമാനാ സമുജ്ജലന്താ ഓഭാസേന്താ. യദി ഏവം മഹതിയാ പരിസായ ആഗതാനം കഥം കാപിലവത്ഥവേ വനേ ഠിതാതി ആഹ ‘‘തേ പനാ’’തിആദി.

    Caturo disāti catūsu disāsu. Caturo disā jalamānā samujjalantā obhāsentā. Yadi evaṃ mahatiyā parisāya āgatānaṃ kathaṃ kāpilavatthave vane ṭhitāti āha ‘‘te panā’’tiādi.

    ൩൩൭. തേസം മഹാരാജാനം ദാസാതി യോജനാ. മായായ യുത്താ, തസ്മാ മായാവിനോ. വഞ്ചനം ഏതേസു അത്ഥി, വഞ്ചനേ വാ നിയുത്താതി വഞ്ചനികാ. കേരാടിയസാഠേയ്യേനാതി നിഹീനസഠേന കമ്മേന. മായാ ഏതേസം അത്ഥീതി മായാ, തേ ച പരേസം വഞ്ചനത്ഥം യേന മായാകരണേന ‘‘മായാ’’തി വുത്താ, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘മായാകാരകാ’’തി ആഹ.

    337. Tesaṃ mahārājānaṃ dāsāti yojanā. Māyāya yuttā, tasmā māyāvino. Vañcanaṃ etesu atthi, vañcane vā niyuttāti vañcanikā. Kerāṭiyasāṭheyyenāti nihīnasaṭhena kammena. Māyā etesaṃ atthīti māyā, te ca paresaṃ vañcanatthaṃ yena māyākaraṇena ‘‘māyā’’ti vuttā, taṃ dassento ‘‘māyākārakā’’ti āha.

    ഏത്തകാ ദാസാതി ഏത്തകാ കുടേണ്ഡുആദികാ നിഘണ്ഡുപരിയോസാനാ അട്ഠമഹാരാജാനം ദാസാ.

    Ettakā dāsāti ettakā kuṭeṇḍuādikā nighaṇḍupariyosānā aṭṭhamahārājānaṃ dāsā.

    ദേവരാജാനോതി ദേവാ ഹുത്വാ തംതംദേവകായസ്സ രാജാനോ. ചിത്തോ ച സേനോ ച ചിത്തസേനോ ചാതി തയോ ഏതേ ദേവപുത്താ പാളിയം ഏകസേസനയേന വുത്താതി ആഹ ‘‘ചിത്തോ ചാ’’തിആദി.

    Devarājānoti devā hutvā taṃtaṃdevakāyassa rājāno. Citto ca seno ca cittaseno cāti tayo ete devaputtā pāḷiyaṃ ekasesanayena vuttāti āha ‘‘citto cā’’tiādi.

    ഭിക്ഖുസങ്ഘോ സമിതോ സന്നിപതിതോ ഏത്ഥാതി ഭിക്ഖുസങ്ഘസമിതി, ഇമം വനം.

    Bhikkhusaṅgho samito sannipatito etthāti bhikkhusaṅghasamiti, imaṃ vanaṃ.

    ൩൩൮. നാഗസദഹവാസികാതി നാഗസദഹനിവാസിനോ. തത്ഥേകോ കിര നാഗരാജാ, ചിരകാലം വസതോ തസ്സ പരിസാ മഹതീ പരമ്പരാഗതാ അത്ഥി, തം സന്ധായാഹ ‘‘തച്ഛകനാഗപരിസായാ’’തി.

    338.Nāgasadahavāsikāti nāgasadahanivāsino. Tattheko kira nāgarājā, cirakālaṃ vasato tassa parisā mahatī paramparāgatā atthi, taṃ sandhāyāha ‘‘tacchakanāgaparisāyā’’ti.

    യമുനവാസിനോതി യമുനായം വസനകനാഗാ. നാഗവോഹാരേനാതി ഹത്ഥിനാഗവോഹാരേന.

    Yamunavāsinoti yamunāyaṃ vasanakanāgā. Nāgavohārenāti hatthināgavohārena.

    വുത്തപ്പകാരേതി കമ്ബലസ്സതരേ ഠപേത്വാ ഇതരേ വുത്തപ്പകാരനാഗാ. ലോഭാഭിഭൂതാതി ആഹാരലോഭേന അഭിഭൂതാ. ദിബ്ബാനുഭാവതാതി ദിബ്ബാനുഭാവതോ, ദിബ്ബാനുഭാവഹേതു വാ ദിബ്ബാ. ‘‘ചിത്രസുപണ്ണാ’’തി നാമം വിചിത്രസുന്ദരപത്തവന്തതായ.

    Vuttappakāreti kambalassatare ṭhapetvā itare vuttappakāranāgā. Lobhābhibhūtāti āhāralobhena abhibhūtā. Dibbānubhāvatāti dibbānubhāvato, dibbānubhāvahetu vā dibbā. ‘‘Citrasupaṇṇā’’ti nāmaṃ vicitrasundarapattavantatāya.

    ഉപവ്ഹയന്താതി ഉപേച്ച കഥേന്താ. കാകോലൂകഅഹിനകുലാദയോ വിയ അഞ്ഞമഞ്ഞം ജാതിസമുദാഗതവേരാപി സമാനാ മിത്താ വിയ…പേ॰… ഹട്ഠതുട്ഠചിത്താ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്മിന്തി അധിപ്പായോ. ബുദ്ധംയേവ തേ സരണം ഗതാ ‘‘ബുദ്ധാനുഭാവേനേവ മയം അഞ്ഞമഞ്ഞസ്മിം മേത്തിം പടിലഭിമ്ഹാ’’തി.

    Upavhayantāti upecca kathentā. Kākolūkaahinakulādayo viya aññamaññaṃ jātisamudāgataverāpi samānā mittā viya…pe… haṭṭhatuṭṭhacittā aññamaññasminti adhippāyo. Buddhaṃyeva te saraṇaṃ gatā ‘‘buddhānubhāveneva mayaṃ aññamaññasmiṃ mettiṃ paṭilabhimhā’’ti.

    ൩൩൯. ഭാതരോതി മേഥുനഭാതരോ. തേനാഹ ‘‘സുജായ അസുരകഞ്ഞായ കാരണാ’’തി.

    339.Bhātaroti methunabhātaro. Tenāha ‘‘sujāya asurakaññāya kāraṇā’’ti.

    തേസൂതി അസുരേസു. കാലകഞ്ചാതി ഏവം നാമാ. മഹാഭിസ്മാതി ഭിംസനകമഹാസരീരാ. അഭബ്ബാതി സമ്മത്തനിയാമം ഓക്കമിതും ന ഭബ്ബാ അച്ഛന്ദികത്താ താദിസസ്സ ഛന്ദസ്സേവ അഭാവതോ.

    Tesūti asuresu. Kālakañcāti evaṃ nāmā. Mahābhismāti bhiṃsanakamahāsarīrā. Abhabbāti sammattaniyāmaṃ okkamituṃ na bhabbā acchandikattā tādisassa chandasseva abhāvato.

    ബലിനോ മഹാഅസുരസ്സ അബ്ഭതീതത്താ തസ്സ പുത്തേ ഏവ കിത്തേന്തോ ഭഗവാ ‘‘സതഞ്ച ബലിപുത്താന’’ന്തി ആദിമാഹ. സോ കിര സുഖുമം അത്തഭാവം മാപേത്വാ ഉപഗച്ഛി.

    Balino mahāasurassa abbhatītattā tassa putte eva kittento bhagavā ‘‘satañca baliputtāna’’nti ādimāha. So kira sukhumaṃ attabhāvaṃ māpetvā upagacchi.

    ൩൪൦. കമ്മം കത്വാതി പരികമ്മം കത്വാ. നിബ്ബത്താതി ഉപചാരജ്ഝാനേന നിബ്ബത്താ. അപ്പനാഝാനേന പന നിബ്ബത്താ ബ്രഹ്മാനോ ഹോന്തി, തേ പരതോ വക്ഖതി ‘‘സുബ്രഹ്മാ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൪൧), അയഞ്ച കാമാവചരദേവതാ വുച്ചതി. തേനേവാഹ – ‘‘മേത്താകരുണാകായികാതി മേത്താഝാനേ ച കരുണാഝാനേ ച പരികമ്മം കത്വാ നിബ്ബത്തദേവാ’’തി. മേത്താഝാനേ കരുണാഝാനേതി മേത്താഝാനനിമിത്തം കരുണാഝാനനിമിത്തം, തദത്ഥന്തി അത്ഥോ.

    340.Kammaṃ katvāti parikammaṃ katvā. Nibbattāti upacārajjhānena nibbattā. Appanājhānena pana nibbattā brahmāno honti, te parato vakkhati ‘‘subrahmā’’tiādinā (dī. ni. 2.341), ayañca kāmāvacaradevatā vuccati. Tenevāha – ‘‘mettākaruṇākāyikāti mettājhāne ca karuṇājhāne ca parikammaṃ katvā nibbattadevā’’ti. Mettājhāne karuṇājhāneti mettājhānanimittaṃ karuṇājhānanimittaṃ, tadatthanti attho.

    തേ ആപോദേവാദയോ യഥാസകം വഗ്ഗവസേന ഠിതത്താ ദസധാ ഠിതാ. യാവ കരുണാകായികാ ദസ ദേവകായാ. നാനത്തവണ്ണാതി നാനാസഭാവവണ്ണവന്തോ.

    Te āpodevādayo yathāsakaṃ vaggavasena ṭhitattā dasadhā ṭhitā. Yāva karuṇākāyikā dasa devakāyā.Nānattavaṇṇāti nānāsabhāvavaṇṇavanto.

    വേണ്ഡുദേവതാതി വേണ്ഡു നാമ ദേവതാ, ഏവം സഹലി ദേവതാ. അസമദേവതാ, യമകദേവതാതി ‘‘ദ്വേ അയനിയോ’’തി വദന്തി, തപ്പമുഖാ ദ്വേ ദേവനികായാതി. ചന്ദസ്സൂപനിസാ ദേവാ ചന്ദസ്സ ഉപനിസ്സയതോ വത്തമാനാ തസ്സ പുരതോ ച പച്ഛതോ ച പസ്സതോ ച ധാവനകദേവാ. തേനാഹ ‘‘ചന്ദനിസ്സിതകാ ദേവാ’’തി. സൂരിയസ്സൂപനിസാ, നക്ഖത്തനിസ്സിതാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. കേവലം വാതവായനഹേതവോ ദേവതാ വാതവലാഹകാ. തഥാ കേവലം അബ്ഭപടലസഞ്ചരണഹേതവോ അബ്ഭവലാഹകാ. ഉണ്ഹപ്പവത്തിഹേതവോ ഉണ്ഹവലാഹകാ. വസ്സവലാഹകാ പന പജ്ജുന്നസദിസാതി. തേ ഇധ ന വുത്താ. വസുദേവതാ നാമ ഏകോ ദേവനികായോ, തേസം പുബ്ബങ്ഗമത്താ വാസവോ, സക്കോ.

    Veṇḍudevatāti veṇḍu nāma devatā, evaṃ sahali devatā. Asamadevatā, yamakadevatāti ‘‘dve ayaniyo’’ti vadanti, tappamukhā dve devanikāyāti. Candassūpanisā devā candassa upanissayato vattamānā tassa purato ca pacchato ca passato ca dhāvanakadevā. Tenāha ‘‘candanissitakā devā’’ti. Sūriyassūpanisā, nakkhattanissitāti etthāpi eseva nayo. Kevalaṃ vātavāyanahetavo devatā vātavalāhakā. Tathā kevalaṃ abbhapaṭalasañcaraṇahetavo abbhavalāhakā. Uṇhappavattihetavo uṇhavalāhakā. Vassavalāhakā pana pajjunnasadisāti. Te idha na vuttā. Vasudevatā nāma eko devanikāyo, tesaṃ pubbaṅgamattā vāsavo, sakko.

    ദസേതേതി ഏതേ വേണ്ഡുദേവതാദയോ വാസവപരിയോസാനാ ദസ ദേവകായാ.

    Daseteti ete veṇḍudevatādayo vāsavapariyosānā dasa devakāyā.

    ഇമാനീതി ‘‘ജലമഗ്ഗീ’’തി ച ‘‘സിഖാരിവാ’’തി ച ഇമാനി തേസം നാമാനി. കേചി പന മ-കാരോ പദസന്ധികരോ ‘‘ജലാ’’തി ച ‘‘അഗ്ഗീ’’തി ച ‘‘സിഖാരിവാ’’തി ച ഇമാനി തേസം നാമാനീതി വദന്തി. ഏതേതി തേസു ഏവ ‘‘അരിട്ഠകാ, രോജാ’’തി ച വുത്തദേവേസു ഏകച്ചേ,ഉമാപുപ്ഫനിഭാസിനോ വണ്ണതോ ഉമാപുപ്ഫസദിസാതി ഏവമത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ, അഞ്ഞഥാ ഏകാദസ ദേവകായാ സിയും.

    Imānīti ‘‘jalamaggī’’ti ca ‘‘sikhārivā’’ti ca imāni tesaṃ nāmāni. Keci pana ma-kāro padasandhikaro ‘‘jalā’’ti ca ‘‘aggī’’ti ca ‘‘sikhārivā’’ti ca imāni tesaṃ nāmānīti vadanti. Eteti tesu eva ‘‘ariṭṭhakā, rojā’’ti ca vuttadevesu ekacce,umāpupphanibhāsino vaṇṇato umāpupphasadisāti evamattho gahetabbo, aññathā ekādasa devakāyā siyuṃ.

    ദസേതേതി ഏതേ ദസ സഹഭൂദേവാദയോ വാസവനേസിപരിയോസാനാ ദസ ദേവകായാ. തേനേവ നികായഭേദവസേന ദസധാവ ആഗതാ.

    Daseteti ete dasa sahabhūdevādayo vāsavanesipariyosānā dasa devakāyā. Teneva nikāyabhedavasena dasadhāva āgatā.

    ‘‘സമാനാ’’തിആദി തേസം ദേവാനം നികായസമുദായഗതം നാമം. ഏവം സേസാനമ്പി.

    ‘‘Samānā’’tiādi tesaṃ devānaṃ nikāyasamudāyagataṃ nāmaṃ. Evaṃ sesānampi.

    ദസേതേതി ഏതേ സമാനാദികാ മഹാപാരഗപരിയോസാനാ ദസ ദേവകായാ. തേനേവ നികായഭേദേന ദസധാ ആഗതാ.

    Daseteti ete samānādikā mahāpāragapariyosānā dasa devakāyā. Teneva nikāyabhedena dasadhā āgatā.

    സുക്കാദയോ തയോ ദേവകായാ. പാമോക്ഖദേവാതി പമുഖാ പധാനഭൂതാ ദേവാ.

    Sukkādayo tayo devakāyā. Pāmokkhadevāti pamukhā padhānabhūtā devā.

    ദിസാതി ദിസാസു. ദേവോതി മേഘോ. ദസേതേതി ഏതേ സുക്കാദയോ പജ്ജുന്നപരിയോസാനാ ദസ ദേവകായാ, തേ ദേവനികായഭേദേന ദസധാ ആഗതാ.

    Disāti disāsu. Devoti megho. Daseteti ete sukkādayo pajjunnapariyosānā dasa devakāyā, te devanikāyabhedena dasadhā āgatā.

    ദസേതേതി ഏതേ ഖേമിയാദയോ പരനിമ്മിതപരിയോസാനാ ദസ ദേവകായാ, തേ ദേവനികായഭേദേന ദസധാവ ആഗതാ. തത്ഥ ‘‘ഖേമിയാ, കട്ഠകാദയോ ച പഞ്ചാപി സദേവകായാ താവതിംസകായികാ’’തി വദന്തി. നാമന്വയേനാതി നാമാനുഗമേന ‘‘ആപോദേവതാ’’തിആദിനാമസഭാഗേന. തേനേവാഹ ‘‘നാമഭാഗേന നാമകോട്ഠാസേനാ’’തി. സബ്ബാ ദേവതാതി ദസസഹസ്സിലോകധാതൂസു സബ്ബാപി ദേവതാ. നിദ്ദിസതി തംതംനാമസഭാഗേന ഏകജ്ഝം കത്വാ.

    Daseteti ete khemiyādayo paranimmitapariyosānā dasa devakāyā, te devanikāyabhedena dasadhāva āgatā. Tattha ‘‘khemiyā, kaṭṭhakādayo ca pañcāpi sadevakāyā tāvatiṃsakāyikā’’ti vadanti. Nāmanvayenāti nāmānugamena ‘‘āpodevatā’’tiādināmasabhāgena. Tenevāha ‘‘nāmabhāgena nāmakoṭṭhāsenā’’ti. Sabbā devatāti dasasahassilokadhātūsu sabbāpi devatā. Niddisati taṃtaṃnāmasabhāgena ekajjhaṃ katvā.

    പവുത്ഥാതി പവാസം ഗതാ വിയ അപേതാതി ആഹ ‘‘വിഗതാ’’തി. പവുത്ഥാ വാ പകാരതോ വുത്ഥാ വുസിതാ, തേന ജാതി വുസിതബ്ബാ അസ്സാതി പവുട്ഠജാതി. കാളകഭാവാ സംകിലേസധമ്മാ, സബ്ബസോ തദഭാവതോ കാളകഭാവാതീതം ദസബലം. ലഞ്ചനാഭാവേന വാ അസിതാതിഗോ കാളകഭാവാതീതായ സിരിയാ ചന്ദോ, താദിസം ചന്ദം വിയ സിരിയാ വിരോചമാനം.

    Pavutthāti pavāsaṃ gatā viya apetāti āha ‘‘vigatā’’ti. Pavutthā vā pakārato vutthā vusitā, tena jāti vusitabbā assāti pavuṭṭhajāti. Kāḷakabhāvā saṃkilesadhammā, sabbaso tadabhāvato kāḷakabhāvātītaṃ dasabalaṃ. Lañcanābhāvena vā asitātigo kāḷakabhāvātītāya siriyā cando, tādisaṃ candaṃ viya siriyā virocamānaṃ.

    ൩൪൧. ഏകോ ബ്രഹ്മാതി സഗാഥകവഗ്ഗേ (സം॰ നി॰ ൧.൯൮) ആഗതോ സുബ്രഹ്മദേവപുത്തോ. ബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ ഹേട്ഠിമേസു പതിട്ഠിതാ അരിയബ്രഹ്മാനോ, ന സുദ്ധാവാസബ്രഹ്മാനോ. തിസ്സമഹാബ്രഹ്മാ പുഥുജ്ജനോ, യോ അപരഭാഗേ മനുസ്സേസു നിബ്ബത്തിത്വാ മോഗ്ഗലിപുത്തതിസ്സത്ഥേരോ ജാതോ.

    341.Eko brahmāti sagāthakavagge (saṃ. ni. 1.98) āgato subrahmadevaputto. Brahmaloke nibbattitvā heṭṭhimesu patiṭṭhitā ariyabrahmāno, na suddhāvāsabrahmāno. Tissamahābrahmā puthujjano, yo aparabhāge manussesu nibbattitvā moggaliputtatissatthero jāto.

    സഹസ്സം ബ്രഹ്മലോകാനന്തി ബ്രഹ്മലോകോ ഏതേസന്തി ബ്രഹ്മലോകാ, ബ്രഹ്മാനോ, തേസം ബ്രഹ്മലോകാനം സഹസ്സം സത്തലോകപരിയായോ ചായം ലോകസദ്ദോതി ആഹ ‘‘മഹാബ്രഹ്മാനം സഹസ്സം ആഗത’’ന്തി. അനന്തരഗാഥായം ‘‘ആഗതാ’’തി വുത്തപദമേവ അത്ഥവസേന വദതി. യത്ഥാതി യസ്മിം ബ്രഹ്മസഹസ്സേ. അഞ്ഞേ ബ്രഹ്മേതി തദഞ്ഞേ ബ്രഹ്മാനോ. അഭിഭവിത്വാ തിട്ഠതി വണ്ണേന, യസസാ ആയുനാ ച.

    Sahassaṃbrahmalokānanti brahmaloko etesanti brahmalokā, brahmāno, tesaṃ brahmalokānaṃ sahassaṃ sattalokapariyāyo cāyaṃ lokasaddoti āha ‘‘mahābrahmānaṃ sahassaṃ āgata’’nti. Anantaragāthāyaṃ ‘‘āgatā’’ti vuttapadameva atthavasena vadati. Yatthāti yasmiṃ brahmasahasse. Aññe brahmeti tadaññe brahmāno. Abhibhavitvā tiṭṭhati vaṇṇena, yasasā āyunā ca.

    ഇസ്സരാതി തേനേവ വസപവത്തനേന സേസബ്രഹ്മാനം അധിപതിനോ.

    Issarāti teneva vasapavattanena sesabrahmānaṃ adhipatino.

    ൩൪൨. കാളകധമ്മസമന്നാഗതോ കാളകസ്സ പാപിമസ്സ മാരസ്സ ബാലഭാവം പസ്സഥ, യോ അത്തനോ അവിസയേ നിരത്ഥകം പരക്കമിതും വായമതി.

    342. Kāḷakadhammasamannāgato kāḷakassa pāpimassa mārassa bālabhāvaṃ passatha, yo attano avisaye niratthakaṃ parakkamituṃ vāyamati.

    വീതരാഗഭാവാവഹസ്സ ധമ്മസ്സവനസ്സ അന്തരായകരണേന അവീതരാഗാ രാഗേന ബദ്ധാ ഏവ നാമ ഹോന്തീതി വുത്തം ‘‘രാഗേന ബദ്ധം ഹോതൂ’’തി.

    Vītarāgabhāvāvahassa dhammassavanassa antarāyakaraṇena avītarāgā rāgena baddhā eva nāma hontīti vuttaṃ ‘‘rāgena baddhaṃ hotū’’ti.

    ഭയാനകം സരഞ്ച കത്വാതി ഭേരവം മഹന്തം സദ്ദം സമുട്ഠപേത്വാ.

    Bhayānakaṃ sarañca katvāti bheravaṃ mahantaṃ saddaṃ samuṭṭhapetvā.

    ഇദാനി തം സദ്ദം ഉപമായ ദസ്സേന്തോ ‘‘യഥാ’’തി ആദിമാഹ. കഞ്ചീതി തസ്മിം സമാഗമേ കഞ്ചി ദേവതം, മാനുസകം വാ അത്തനോ വസേ വത്തേതും അസക്കോന്തോ അസയംവസേ സയഞ്ച ന അത്തനോ വസേ ഠിതോ. തേനാഹ ‘‘അസയംവസീ’’തിആദി.

    Idāni taṃ saddaṃ upamāya dassento ‘‘yathā’’ti ādimāha. Kañcīti tasmiṃ samāgame kañci devataṃ, mānusakaṃ vā attano vase vattetuṃ asakkonto asayaṃvase sayañca na attano vase ṭhito. Tenāha ‘‘asayaṃvasī’’tiādi.

    ൩൪൩. ‘‘വീതരാഗേഹീ’’തി ദേസനാസീസമേതം. സബ്ബായപി ഹി തത്ഥ സമാഗതപരിസായ മാരസേനാ അപക്കന്താവ. നേസം ലോമമ്പി ഇഞ്ജയും തേസം ലോമമത്തമ്പി ന ചാലേസും, കുതോ അന്തരായകരണം. ഇതി യത്തകാ തത്ഥ വിസേസം അധിഗച്ഛിംസു, തേസം സബ്ബേസമ്പി അന്തരായാകരണവസേന അത്ഥോ വിഭാവേതബ്ബോ, വീതരാഗഗ്ഗഹണേന വാ സരാഗവീതരാഗവിഭാവിനോ ച തത്ഥ സങ്ഗഹിതാതി വേദിതബ്ബം. മാരോ ഇമം ഗാഥം അഭാസി അച്ഛരിയബ്ഭുതചിത്തജാതോ. കഥഞ്ഹി നാമ താവ ഘോരതരം മഹതിം വിഭിംസകം മയി കരോന്തേപി സബ്ബേ പിമേ നിബ്ബികാരാ സമാഹിതാ ഏവ. കസ്മാ? വിജിതാവിനോ ഇമേ ഉത്തമപുരിസാതി. തേനാഹ ‘‘സബ്ബേ’’തിആദി. യാദിസോ അരിയാനം ധമ്മനിസ്സിതോ പമോദോ, ന കദാചി താദിസോ അനരിയാനം ഹോതീതി ‘‘സാസനേ ഭൂതേഹി അരിയേഹി’’ ഇച്ചേതം വുത്തം. വി-സദ്ദേന വിനാ കേവലോപി സുത-സദ്ദോ വിഖ്യാതത്ഥവചനോ ഹോതി ‘‘സുതധമ്മസ്സാ’’തിആദീസു (മഹാവ॰ ൫; ഉദാ॰ ൧൧) വിയാതി ആഹ ‘‘ജനേ വിസ്സുതാ’’തി.

    343.‘‘Vītarāgehī’’ti desanāsīsametaṃ. Sabbāyapi hi tattha samāgataparisāya mārasenā apakkantāva. Nesaṃ lomampi iñjayuṃ tesaṃ lomamattampi na cālesuṃ, kuto antarāyakaraṇaṃ. Iti yattakā tattha visesaṃ adhigacchiṃsu, tesaṃ sabbesampi antarāyākaraṇavasena attho vibhāvetabbo, vītarāgaggahaṇena vā sarāgavītarāgavibhāvino ca tattha saṅgahitāti veditabbaṃ. Māro imaṃ gāthaṃ abhāsi acchariyabbhutacittajāto. Kathañhi nāma tāva ghorataraṃ mahatiṃ vibhiṃsakaṃ mayi karontepi sabbe pime nibbikārā samāhitā eva. Kasmā? Vijitāvino ime uttamapurisāti. Tenāha ‘‘sabbe’’tiādi. Yādiso ariyānaṃ dhammanissito pamodo, na kadāci tādiso anariyānaṃ hotīti ‘‘sāsane bhūtehi ariyehi’’ iccetaṃ vuttaṃ. Vi-saddena vinā kevalopi suta-saddo vikhyātatthavacano hoti ‘‘sutadhammassā’’tiādīsu (mahāva. 5; udā. 11) viyāti āha ‘‘jane vissutā’’ti.

    ദൂരേതി ദൂരേ പദേസേ. ദഹരസ്സ അന്തരായം പരിഹരന്തീ ‘‘ന സക്കാ ഭന്തേ സകലം കായം ദസ്സേതു’’ന്തി അവോചാതി.

    Dūreti dūre padese. Daharassa antarāyaṃ pariharantī ‘‘na sakkā bhante sakalaṃ kāyaṃ dassetu’’nti avocāti.

    മഹാസമയസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ.

    Mahāsamayasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ദീഘനികായ • Dīghanikāya / ൭. മഹാസമയസുത്തം • 7. Mahāsamayasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ദീഘ നികായ (അട്ഠകഥാ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ൭. മഹാസമയസുത്തവണ്ണനാ • 7. Mahāsamayasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact