| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya |
10. මහාසතිපට්‌ඨානසුත්‌තං
10. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ
105. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු විහරති කම්‌මාසධම්‌මං නාම කුරූනං නිගමො. තත්‍ර ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘භික්‌ඛවො’’ති. ‘‘භදන්‌තෙ’’ති තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං. භගවා එතදවොච –
105. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
උද්‌දෙසො
Uddeso
106. ‘‘එකායනො අයං, භික්‌ඛවෙ, මග්‌ගො සත්‌තානං විසුද්‌ධියා, සොකපරිදෙවානං 1 සමතික්‌කමාය, දුක්‌ඛදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමාය, ඤායස්‌ස අධිගමාය, නිබ්‌බානස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය, යදිදං චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා.
106. ‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā, sokaparidevānaṃ 2 samatikkamāya, dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya, ñāyassa adhigamāya, nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā.
‘‘කතමෙ චත්‌තාරො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං.
‘‘Katame cattāro? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
උද්‌දෙසො නිට්‌ඨිතො.
Uddeso niṭṭhito.
කායානුපස්‌සනා ආනාපානපබ්‌බං
Kāyānupassanā ānāpānapabbaṃ
107. ‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අරඤ්‌ඤගතො වා රුක්‌ඛමූලගතො වා සුඤ්‌ඤාගාරගතො වා නිසීදති, පල්‌ලඞ්‌කං ආභුජිත්‌වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්‌ඨපෙත්‌වා. සො සතොව අස්‌සසති, සතොව 3 පස්‌සසති. දීඝං වා අස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං පස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා අස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා පස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං පස්‌සසාමී’ති පජානාති, ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති , ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති.
107. ‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati, pallaṅkaṃ ābhujitvā, ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya, parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So satova assasati, satova 4 passasati. Dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati , ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati.
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, දක්‌ඛො භමකාරො වා භමකාරන්‌තෙවාසී වා දීඝං වා අඤ්‌ඡන්‌තො ‘දීඝං අඤ්‌ඡාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා අඤ්‌ඡන්‌තො ‘රස්‌සං අඤ්‌ඡාමී’ති පජානාති; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු දීඝං වා අස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං පස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා අස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා පස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං පස්‌සසාමී’ති පජානාති; ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති; ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි කායො’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො 5, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho bhamakāro vā bhamakārantevāsī vā dīghaṃ vā añchanto ‘dīghaṃ añchāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā añchanto ‘rassaṃ añchāmī’ti pajānāti; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti; ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati; ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho 6, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ආනාපානපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Ānāpānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
කායානුපස්‌සනා ඉරියාපථපබ්‌බං
Kāyānupassanā iriyāpathapabbaṃ
108. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ගච්‌ඡන්‌තො වා ‘ගච්‌ඡාමී’ති පජානාති, ඨිතො වා ‘ඨිතොම්‌හී’ති පජානාති, නිසින්‌නො වා ‘නිසින්‌නොම්‌හී’ති පජානාති, සයානො වා ‘සයානොම්‌හී’ති පජානාති. යථා යථා වා පනස්‌ස කායො පණිහිතො හොති තථා තථා නං පජානාති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි කායො’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
108. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā ‘gacchāmī’ti pajānāti, ṭhito vā ‘ṭhitomhī’ti pajānāti, nisinno vā ‘nisinnomhī’ti pajānāti, sayāno vā ‘sayānomhī’ti pajānāti. Yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti tathā tathā naṃ pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ඉරියාපථපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Iriyāpathapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
කායානුපස්‌සනා සම්‌පජානපබ්‌බං
Kāyānupassanā sampajānapabbaṃ
109. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අභික්‌කන්‌තෙ පටික්‌කන්‌තෙ සම්‌පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්‌පජානකාරී හොති, සමිඤ්‌ජිතෙ පසාරිතෙ සම්‌පජානකාරී හොති, සඞ්‌ඝාටිපත්‌තචීවරධාරණෙ සම්‌පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්‌පජානකාරී හොති, උච්‌චාරපස්‌සාවකම්‌මෙ සම්‌පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්‌නෙ සුත්‌තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්‌හීභාවෙ සම්‌පජානකාරී හොති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
109. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
සම්‌පජානපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Sampajānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
කායානුපස්‌සනා පටිකූලමනසිකාරපබ්‌බං
Kāyānupassanā paṭikūlamanasikārapabbaṃ
110. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං උද්‌ධං පාදතලා, අධො කෙසමත්‌ථකා, තචපරියන්‌තං පූරං නානප්‌පකාරස්‌ස අසුචිනො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්‌තා තචො මංසං න්‌හාරු 7 අට්‌ඨි අට්‌ඨිමිඤ්‌ජං වක්‌කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්‌ඵාසං අන්‌තං අන්‌තගුණං උදරියං කරීසං පිත්‌තං සෙම්‌හං පුබ්‌බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්‌සු වසා ඛෙළො සිඞ්‌ඝාණිකා ලසිකා මුත්‌ත’න්‌ති 8.
110. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nhāru 9 aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā mutta’nti 10.
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, උභතොමුඛා පුතොළි 11 පූරා නානාවිහිතස්‌ස ධඤ්‌ඤස්‌ස, සෙය්‍යථිදං – සාලීනං වීහීනං මුග්‌ගානං මාසානං තිලානං තණ්‌ඩුලානං. තමෙනං චක්‌ඛුමා පුරිසො මුඤ්‌චිත්‌වා පච්‌චවෙක්‌ඛෙය්‍ය – ‘ඉමෙ සාලී ඉමෙ වීහී ඉමෙ මුග්‌ගා ඉමෙ මාසා ඉමෙ තිලා ඉමෙ තණ්‌ඩුලා’ති. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං උද්‌ධං පාදතලා, අධො කෙසමත්‌ථකා, තචපරියන්‌තං පූරං නානප්‌පකාරස්‌ස අසුචිනො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ කෙසා ලොමා…පෙ.… මුත්‌ත’න්‌ති.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ubhatomukhā putoḷi 12 pūrā nānāvihitassa dhaññassa, seyyathidaṃ – sālīnaṃ vīhīnaṃ muggānaṃ māsānaṃ tilānaṃ taṇḍulānaṃ. Tamenaṃ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya – ‘ime sālī ime vīhī ime muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulā’ti. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā…pe… mutta’nti.
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
පටිකූලමනසිකාරපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Paṭikūlamanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
කායානුපස්‌සනා ධාතුමනසිකාරපබ්‌බං
Kāyānupassanā dhātumanasikārapabbaṃ
111. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති.
111. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti.
‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්‌ඛවෙ, දක්‌ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්‌තෙවාසී වා ගාවිං වධිත්‌වා චතුමහාපථෙ 13 බිලසො විභජිත්‌වා නිසින්‌නො අස්‌ස. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ , භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘Seyyathāpi , bhikkhave, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviṃ vadhitvā catumahāpathe 14 bilaso vibhajitvā nisinno assa. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave , bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ධාතුමනසිකාරපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Dhātumanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
කායානුපස්‌සනා නවසිවථිකපබ්‌බං
Kāyānupassanā navasivathikapabbaṃ
112. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං එකාහමතං වා ද්‌වීහමතං වා තීහමතං වා උද්‌ධුමාතකං විනීලකං විපුබ්‌බකජාතං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති 15. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
112. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti 16. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං කාකෙහි වා ඛජ්‌ජමානං කුලලෙහි වා ඛජ්‌ජමානං ගිජ්‌ඣෙහි වා ඛජ්‌ජමානං කඞ්‌කෙහි වා ඛජ්‌ජමානං සුනඛෙහි වා ඛජ්‌ජමානං බ්‍යග්‌ඝෙහි වා ඛජ්‌ජමානං දීපීහි වා ඛජ්‌ජමානං සිඞ්‌ගාලෙහි වා 17 ඛජ්‌ජමානං විවිධෙහි වා පාණකජාතෙහි ඛජ්‌ජමානං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ kākehi vā khajjamānaṃ kulalehi vā khajjamānaṃ gijjhehi vā khajjamānaṃ kaṅkehi vā khajjamānaṃ sunakhehi vā khajjamānaṃ byagghehi vā khajjamānaṃ dīpīhi vā khajjamānaṃ siṅgālehi vā 18 khajjamānaṃ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකං සමංසලොහිතං න්‌හාරුසම්‌බන්‌ධං…පෙ.… අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකං නිමංසලොහිතමක්‌ඛිතං න්‌හාරුසම්‌බන්‌ධං…පෙ.… අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකං අපගතමංසලොහිතං න්‌හාරුසම්‌බන්‌ධං…පෙ.… අට්‌ඨිකානි අපගතසම්‌බන්‌ධානි 19 දිසා විදිසා වික්‌ඛිත්‌තානි, අඤ්‌ඤෙන හත්‌ථට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන පාදට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ගොප්‌ඵකට්‌ඨිකං 20 අඤ්‌ඤෙන ජඞ්‌ඝට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ඌරුට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන කටිට්‌ඨිකං 21 අඤ්‌ඤෙන ඵාසුකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන පිට්‌ඨිට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ඛන්‌ධට්‌ඨිකං 22 අඤ්‌ඤෙන ගීවට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන හනුකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන දන්‌තට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන සීසකටාහං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikasaṅkhalikaṃ nimaṃsalohitamakkhitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikasaṅkhalikaṃ apagatamaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikāni apagatasambandhāni 23 disā vidisā vikkhittāni, aññena hatthaṭṭhikaṃ aññena pādaṭṭhikaṃ aññena gopphakaṭṭhikaṃ 24 aññena jaṅghaṭṭhikaṃ aññena ūruṭṭhikaṃ aññena kaṭiṭṭhikaṃ 25 aññena phāsukaṭṭhikaṃ aññena piṭṭhiṭṭhikaṃ aññena khandhaṭṭhikaṃ 26 aññena gīvaṭṭhikaṃ aññena hanukaṭṭhikaṃ aññena dantaṭṭhikaṃ aññena sīsakaṭāhaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං, අට්‌ඨිකානි සෙතානි සඞ්‌ඛවණ්‌ණපටිභාගානි 27 …පෙ.… අට්‌ඨිකානි පුඤ්‌ජකිතානි තෙරොවස්‌සිකානි…පෙ.… අට්‌ඨිකානි පූතීනි චුණ්‌ණකජාතානි . සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි කායො’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ, aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇapaṭibhāgāni 28 …pe… aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni…pe… aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni . So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
නවසිවථිකපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Navasivathikapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
චුද්‌දසකායානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
Cuddasakāyānupassanā niṭṭhitā.
වෙදනානුපස්‌සනා
Vedanānupassanā
113. ‘‘කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සුඛං වා 29 වෙදනං වෙදයමානො ‘සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; දුක්‌ඛං වා 30 වෙදනං වෙදයමානො ‘දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; අදුක්‌ඛමසුඛං වා වෙදනං වෙදයමානො ‘අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා වෙදනාසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා වෙදනාසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා වෙදනාසු විහරති. ‘අත්‌ථි වෙදනා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති , න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති.
113. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhaṃ vā 31 vedanaṃ vedayamāno ‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; dukkhaṃ vā 32 vedanaṃ vedayamāno ‘dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; sāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; nirāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; sāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; nirāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; iti ajjhattaṃ vā vedanāsu vedanānupassī viharati, bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati. ‘Atthi vedanā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati , na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati.
වෙදනානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
Vedanānupassanā niṭṭhitā.
චිත්‌තානුපස්‌සනා
Cittānupassanā
114. ‘‘කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සරාගං වා චිත්‌තං ‘සරාගං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්‌තං ‘වීතරාගං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සදොසං වා චිත්‌තං ‘සදොසං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්‌තං ‘වීතදොසං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සමොහං වා චිත්‌තං ‘සමොහං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වීතමොහං වා චිත්‌තං ‘වීතමොහං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සංඛිත්‌තං වා චිත්‌තං ‘සංඛිත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වික්‌ඛිත්‌තං වා චිත්‌තං ‘වික්‌ඛිත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; මහග්‌ගතං වා චිත්‌තං ‘මහග්‌ගතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අමහග්‌ගතං වා චිත්‌තං ‘අමහග්‌ගතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සඋත්‌තරං වා චිත්‌තං ‘සඋත්‌තරං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අනුත්‌තරං වා චිත්‌තං ‘අනුත්‌තරං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සමාහිතං වා චිත්‌තං ‘සමාහිතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අසමාහිතං වා චිත්‌තං ‘අසමාහිතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; විමුත්‌තං වා චිත්‌තං ‘විමුත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අවිමුත්‌තං වා චිත්‌තං ‘අවිමුත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා චිත්‌තස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා චිත්‌තස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා චිත්‌තස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි චිත්‌ත’න්‌ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති . එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති.
114. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ ‘sarāgaṃ citta’nti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ ‘vītarāgaṃ citta’nti pajānāti; sadosaṃ vā cittaṃ ‘sadosaṃ citta’nti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ ‘vītadosaṃ citta’nti pajānāti; samohaṃ vā cittaṃ ‘samohaṃ citta’nti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ ‘vītamohaṃ citta’nti pajānāti; saṃkhittaṃ vā cittaṃ ‘saṃkhittaṃ citta’nti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ ‘vikkhittaṃ citta’nti pajānāti; mahaggataṃ vā cittaṃ ‘mahaggataṃ citta’nti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ ‘amahaggataṃ citta’nti pajānāti; sauttaraṃ vā cittaṃ ‘sauttaraṃ citta’nti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ ‘anuttaraṃ citta’nti pajānāti; samāhitaṃ vā cittaṃ ‘samāhitaṃ citta’nti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ ‘asamāhitaṃ citta’nti pajānāti; vimuttaṃ vā cittaṃ ‘vimuttaṃ citta’nti pajānāti, avimuttaṃ vā cittaṃ ‘avimuttaṃ citta’nti pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā citte cittānupassī viharati, bahiddhā vā citte cittānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā citte cittānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati. ‘Atthi citta’nti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati . Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati.
චිත්‌තානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
Cittānupassanā niṭṭhitā.
ධම්‌මානුපස්‌සනා නීවරණපබ්‌බං
Dhammānupassanā nīvaraṇapabbaṃ
115. ‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු නීවරණෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු නීවරණෙසු?
115. ‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu?
‘‘ඉධ , භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දො’ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Idha , bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදො’ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධ’න්‌ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධ’න්‌ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස ථීනමිද්‌ධස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස ථීනමිද්‌ධස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස ථීනමිද්‌ධස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti, yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa thīnamiddhassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌ච’න්‌ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌ච’න්‌ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti; yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡා’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡා’ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නාය විචිකිච්‌ඡාය උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නාය විචිකිච්‌ඡාය පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනාය විචිකිච්‌ඡාය ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti; yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති , සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු නීවරණෙසු.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati , samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.
නීවරණපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Nīvaraṇapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ධම්‌මානුපස්‌සනා ඛන්‌ධපබ්‌බං
Dhammānupassanā khandhapabbaṃ
116. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්‌ස සමුදයො, ඉති රූපස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති සඤ්‌ඤා, ඉති සඤ්‌ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්‌ඤාය අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති සඞ්‌ඛාරා, ඉති සඞ්‌ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්‌ඛාරානං අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති විඤ්‌ඤාණං, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස සමුදයො, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො’ති; ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු.
116. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu – ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo; iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo; iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti; iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu.
ඛන්‌ධපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Khandhapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ධම්‌මානුපස්‌සනා ආයතනපබ්‌බං
Dhammānupassanā āyatanapabbaṃ
117. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ඡසු අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ඡසු අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු?
117. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu?
‘‘ඉධ , භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චක්‌ඛුඤ්‌ච පජානාති, රූපෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Idha , bhikkhave, bhikkhu cakkhuñca pajānāti, rūpe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘සොතඤ්‌ච පජානාති, සද්‌දෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Sotañca pajānāti, sadde ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ඝානඤ්‌ච පජානාති, ගන්‌ධෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Ghānañca pajānāti, gandhe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ජිව්‌හඤ්‌ච පජානාති, රසෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Jivhañca pajānāti, rase ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘කායඤ්‌ච පජානාති, ඵොට්‌ඨබ්‌බෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Kāyañca pajānāti, phoṭṭhabbe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘මනඤ්‌ච පජානාති, ධම්‌මෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Manañca pajānāti, dhamme ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ඡසු අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu.
ආයතනපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Āyatanapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ධම්‌මානුපස්‌සනා බොජ්‌ඣඞ්‌ගපබ්‌බං
Dhammānupassanā bojjhaṅgapabbaṃ
118. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති සත්‌තසු බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති සත්‌තසු බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙසු? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
118. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa satisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa satisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa vīriyasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති , යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti , yathā ca anuppannassa pītisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa passaddhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa samādhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති .
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti .
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති සත්‌තසු බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙසු.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu.
ධම්‌මානුපස්‌සනා සච්‌චපබ්‌බං
Dhammānupassanā saccapabbaṃ
119. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති චතූසු අරියසච්‌චෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති චතූසු අරියසච්‌චෙසු? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ‘ඉදං දුක්‌ඛ’න්‌ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්‌ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්‌ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.
119. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
පඨමභාණවාරො නිට්‌ඨිතො.
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
දුක්‌ඛසච්‌චනිද්‌දෙසො
Dukkhasaccaniddeso
121. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, ජාති? යා තෙසං තෙසං සත්‌තානං තම්‌හි තම්‌හි සත්‌තනිකායෙ ජාති සඤ්‌ජාති ඔක්‌කන්‌ති අභිනිබ්‌බත්‌ති ඛන්‌ධානං පාතුභාවො ආයතනානං පටිලාභො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, ජාති.
121. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, jāti? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho, ayaṃ vuccati, bhikkhave, jāti.
122. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, ජරා? යා තෙසං තෙසං සත්‌තානං තම්‌හි තම්‌හි සත්‌තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්‌ඩිච්‌චං පාලිච්‌චං වලිත්‌තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්‌ද්‍රියානං පරිපාකො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, ජරා.
122. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, jarā? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, jarā.
123. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, මරණං? යං 39 තෙසං තෙසං සත්‌තානං තම්‌හා තම්‌හා සත්‌තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්‌තරධානං මච්‌චු මරණං කාලඞ්‌කිරියා ඛන්‌ධානං භෙදො කළෙවරස්‌ස නික්‌ඛෙපො ජීවිතින්‌ද්‍රියස්‌සුපච්‌ඡෙදො, ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, මරණං.
123. ‘‘Katamañca, bhikkhave, maraṇaṃ? Yaṃ 40 tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā bhedo antaradhānaṃ maccu maraṇaṃ kālaṅkiriyā khandhānaṃ bhedo kaḷevarassa nikkhepo jīvitindriyassupacchedo, idaṃ vuccati, bhikkhave, maraṇaṃ.
124. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සොකො? යො ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන බ්‍යසනෙන සමන්‌නාගතස්‌ස අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස සොකො සොචනා සොචිතත්‌තං අන්‌තොසොකො අන්‌තොපරිසොකො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සොකො.
124. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, soko? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, soko.
125. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, පරිදෙවො? යො ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන බ්‍යසනෙන සමන්‌නාගතස්‌ස අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස ආදෙවො පරිදෙවො ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්‌තං පරිදෙවිතත්‌තං, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, පරිදෙවො.
125. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, paridevo? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, paridevo.
126. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං? යං ඛො, භික්‌ඛවෙ, කායිකං දුක්‌ඛං කායිකං අසාතං කායසම්‌ඵස්‌සජං දුක්‌ඛං අසාතං වෙදයිතං, ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං.
126. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ asātaṃ kāyasamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ.
127. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දොමනස්‌සං? යං ඛො, භික්‌ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්‌ඛං චෙතසිකං අසාතං මනොසම්‌ඵස්‌සජං දුක්‌ඛං අසාතං වෙදයිතං, ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දොමනස්‌සං.
127. ‘‘Katamañca, bhikkhave, domanassaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, cetasikaṃ dukkhaṃ cetasikaṃ asātaṃ manosamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, domanassaṃ.
128. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, උපායාසො? යො ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන බ්‍යසනෙන සමන්‌නාගතස්‌ස අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්‌තං උපායාසිතත්‌තං, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, උපායාසො.
128. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, upāyāso? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa āyāso upāyāso āyāsitattaṃ upāyāsitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, upāyāso.
129. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, අප්‌පියෙහි සම්‌පයොගො දුක්‌ඛො? ඉධ යස්‌ස තෙ හොන්‌ති අනිට්‌ඨා අකන්‌තා අමනාපා රූපා සද්‌දා ගන්‌ධා රසා ඵොට්‌ඨබ්‌බා ධම්‌මා, යෙ වා පනස්‌ස තෙ හොන්‌ති අනත්‌ථකාමා අහිතකාමා අඵාසුකකාමා අයොගක්‌ඛෙමකාමා, යා තෙහි සද්‌ධිං සඞ්‌ගති සමාගමො සමොධානං මිස්‌සීභාවො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, අප්‌පියෙහි සම්‌පයොගො දුක්‌ඛො.
129. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho? Idha yassa te honti aniṭṭhā akantā amanāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā panassa te honti anatthakāmā ahitakāmā aphāsukakāmā ayogakkhemakāmā, yā tehi saddhiṃ saṅgati samāgamo samodhānaṃ missībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho.
130. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, පියෙහි විප්‌පයොගො දුක්‌ඛො? ඉධ යස්‌ස තෙ හොන්‌ති ඉට්‌ඨා කන්‌තා මනාපා රූපා සද්‌දා ගන්‌ධා රසා ඵොට්‌ඨබ්‌බා ධම්‌මා, යෙ වා පනස්‌ස තෙ හොන්‌ති අත්‌ථකාමා හිතකාමා ඵාසුකකාමා යොගක්‌ඛෙමකාමා මාතා වා පිතා වා භාතා වා භගිනී වා මිත්‌තා වා අමච්‌චා වා ඤාතිසාලොහිතා වා, යා තෙහි සද්‌ධිං අසඞ්‌ගති අසමාගමො අසමොධානං අමිස්‌සීභාවො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, පියෙහි විප්‌පයොගො දුක්‌ඛො.
130. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho? Idha yassa te honti iṭṭhā kantā manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā panassa te honti atthakāmā hitakāmā phāsukakāmā yogakkhemakāmā mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā mittā vā amaccā vā ñātisālohitā vā, yā tehi saddhiṃ asaṅgati asamāgamo asamodhānaṃ amissībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho.
131. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං? ජාතිධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ , සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න ජාතිධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො ජාති ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. ජරාධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න ජරාධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො ජරා ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. බ්‍යාධිධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න බ්‍යාධිධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො බ්‍යාධි ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. මරණධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න මරණධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො මරණං ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසධම්‌මා ආගච්‌ඡෙය්‍යු’න්‌ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං.
131. ‘‘Katamañca, bhikkhave, yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ? Jātidhammānaṃ, bhikkhave , sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Jarādhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na jarādhammā assāma, na ca vata no jarā āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Byādhidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na byādhidhammā assāma, na ca vata no byādhi āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Maraṇadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na maraṇadhammā assāma, na ca vata no maraṇaṃ āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā assāma, na ca vata no sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā āgaccheyyu’nti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.
132. ‘‘කතමෙ ච, භික්‌ඛවෙ, සංඛිත්‌තෙන පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා දුක්‌ඛා? සෙය්‍යථිදං – රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, වෙදනුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඤ්‌ඤුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඞ්‌ඛාරුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, විඤ්‌ඤාණුපාදානක්‌ඛන්‌ධො. ඉමෙ වුච්‌චන්‌ති, භික්‌ඛවෙ, සංඛිත්‌තෙන පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා දුක්‌ඛා. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං අරියසච්‌චං.
132. ‘‘Katame ca, bhikkhave, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā? Seyyathidaṃ – rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
සමුදයසච්‌චනිද්‌දෙසො
Samudayasaccaniddeso
‘‘සා ඛො පනෙසා, භික්‌ඛවෙ, තණ්‌හා කත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, කත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘කිඤ්‌ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්‌ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතං ලොකෙ…පෙ.… ඝානං ලොකෙ… ජිව්‌හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘රූපා ලොකෙ… සද්‌දා ලොකෙ… ගන්‌ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බා ලොකෙ… ධම්‌මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… සොතවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ඝානවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘රූපසඤ්‌ඤා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌ඤා ලොකෙ… රසසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘රූපසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘රූපතණ්‌හා ලොකෙ… සද්‌දතණ්‌හා ලොකෙ… ගන්‌ධතණ්‌හා ලොකෙ… රසතණ්‌හා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බතණ්‌හා ලොකෙ… ධම්‌මතණ්‌හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘රූපවිතක්‌කො ලොකෙ… සද්‌දවිතක්‌කො ලොකෙ… ගන්‌ධවිතක්‌කො ලොකෙ… රසවිතක්‌කො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිතක්‌කො ලොකෙ… ධම්‌මවිතක්‌කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්‌දවිචාරො ලොකෙ… ගන්‌ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිචාරො ලොකෙ… ධම්‌මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛසමුදයං අරියසච්‌චං.
‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ.
නිරොධසච්‌චනිද්‌දෙසො
Nirodhasaccaniddeso
134. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධං 47 අරියසච්‌චං? යො තස්‌සායෙව තණ්‌හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්‌සග්‌ගො මුත්‌ති අනාලයො.
134. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ 48 ariyasaccaṃ? Yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo.
‘‘සා ඛො පනෙසා, භික්‌ඛවෙ, තණ්‌හා කත්‌ථ පහීයමානා පහීයති, කත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha pahīyamānā pahīyati, kattha nirujjhamānā nirujjhati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘කිඤ්‌ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්‌ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති. සොතං ලොකෙ…පෙ.… ඝානං ලොකෙ… ජිව්‌හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘රූපා ලොකෙ… සද්‌දා ලොකෙ… ගන්‌ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බා ලොකෙ… ධම්‌මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… සොතවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ඝානවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘රූපසඤ්‌ඤා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌ඤා ලොකෙ… රසසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘රූපසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘රූපතණ්‌හා ලොකෙ… සද්‌දතණ්‌හා ලොකෙ… ගන්‌ධතණ්‌හා ලොකෙ… රසතණ්‌හා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බතණ්‌හා ලොකෙ… ධම්‌මතණ්‌හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘රූපවිතක්‌කො ලොකෙ… සද්‌දවිතක්‌කො ලොකෙ… ගන්‌ධවිතක්‌කො ලොකෙ… රසවිතක්‌කො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිතක්‌කො ලොකෙ… ධම්‌මවිතක්‌කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්‌දවිචාරො ලොකෙ… ගන්‌ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිචාරො ලොකෙ… ධම්‌මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣාමානා නිරුජ්‌ඣති. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධං අරියසච්‌චං.
‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ. Etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhāmānā nirujjhati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ.
මග්‌ගසච්‌චනිද්‌දෙසො
Maggasaccaniddeso
135. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්‌චං? අයමෙව අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො සෙය්‍යථිදං – සම්‌මාදිට්‌ඨි සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො සම්‌මාවාචා සම්‌මාකම්‌මන්‌තො සම්‌මාආජීවො සම්‌මාවායාමො සම්‌මාසති සම්‌මාසමාධි.
135. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.
‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාදිට්‌ඨි? යං ඛො, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛෙ ඤාණං, දුක්‌ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්‌ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාදිට්‌ඨි.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi? Yaṃ kho, bhikkhave, dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammādiṭṭhi.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො? නෙක්‌ඛම්‌මසඞ්‌කප්‌පො අබ්‍යාපාදසඞ්‌කප්‌පො අවිහිංසාසඞ්‌කප්‌පො. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsaṅkappo? Nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsaṅkappo.
‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවාචා? මුසාවාදා වෙරමණී 49, පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්‌ඵප්‌පලාපා වෙරමණී . අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවාචා.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā? Musāvādā veramaṇī 50, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī . Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvācā.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාකම්‌මන්‌තො? පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්‌නාදානා වෙරමණී, කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරා වෙරමණී. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාකම්‌මන්‌තො.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto? Pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammākammanto.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාආජීවො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, අරියසාවකො මිච්‌ඡාආජීවං පහාය සම්‌මාආජීවෙන ජීවිතං කප්‌පෙති. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාආජීවො.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāājīvo? Idha, bhikkhave, ariyasāvako micchāājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvitaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāājīvo.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවායාමො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අනුප්‌පන්‌නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්‌මානං අනුප්‌පාදාය ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති; උප්‌පන්‌නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්‌මානං පහානාය ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති; අනුප්‌පන්‌නානං කුසලානං ධම්‌මානං උප්‌පාදාය ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති; උප්‌පන්‌නානං කුසලානං ධම්‌මානං ඨිතියා අසම්‌මොසාය භිය්‍යොභාවාය වෙපුල්‌ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවායාමො.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāvāyāmo? Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvāyāmo.
‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසති.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāsati? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsati.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසමාධි? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහි විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි සවිතක්‌කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්‌ඛකො ච විහරති, සතො ච සම්‌පජානො, සුඛඤ්‌ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්‌ඛන්‌ති ‘උපෙක්‌ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා පුබ්‌බෙව සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමා අදුක්‌ඛමසුඛං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිං චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසමාධි. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්‌චං.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsamādhi? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati, sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.
136. ‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති චතූසු අරියසච්‌චෙසු.
136. ‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu.
සච්‌චපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
Saccapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ධම්‌මානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
Dhammānupassanā niṭṭhitā.
137. ‘‘යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්‌ත වස්‌සානි, තස්‌ස ද්‌වින්‌නං ඵලානං අඤ්‌ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්‌ඛං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා.
137. ‘‘Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta vassāni, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā.
‘‘තිට්‌ඨන්‌තු, භික්‌ඛවෙ, සත්‌ත වස්‌සානි. යො හි කොචි , භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය ඡ වස්‌සානි…පෙ.… පඤ්‌ච වස්‌සානි… චත්‌තාරි වස්‌සානි… තීණි වස්‌සානි… ද්‌වෙ වස්‌සානි… එකං වස්‌සං… තිට්‌ඨතු, භික්‌ඛවෙ, එකං වස්‌සං. යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්‌ත මාසානි, තස්‌ස ද්‌වින්‌නං ඵලානං අඤ්‌ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්‌ඛං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා. තිට්‌ඨන්‌තු, භික්‌ඛවෙ, සත්‌ත මාසානි. යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය ඡ මාසානි…පෙ.… පඤ්‌ච මාසානි… චත්‌තාරි මාසානි… තීණි මාසානි… ද්‌වෙ මාසානි… එකං මාසං… අඩ්‌ඪමාසං… තිට්‌ඨතු, භික්‌ඛවෙ, අඩ්‌ඪමාසො. යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්‌තාහං, තස්‌ස ද්‌වින්‌නං ඵලානං අඤ්‌ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්‌ඛං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤා සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.
‘‘Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta vassāni. Yo hi koci , bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha vassāni…pe… pañca vassāni… cattāri vassāni… tīṇi vassāni… dve vassāni… ekaṃ vassaṃ… tiṭṭhatu, bhikkhave, ekaṃ vassaṃ. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta māsāni, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā. Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta māsāni. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha māsāni…pe… pañca māsāni… cattāri māsāni… tīṇi māsāni… dve māsāni… ekaṃ māsaṃ… aḍḍhamāsaṃ… tiṭṭhatu, bhikkhave, aḍḍhamāso. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattāhaṃ, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā’’ti.
138. ‘‘‘එකායනො අයං, භික්‌ඛවෙ, මග්‌ගො සත්‌තානං විසුද්‌ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්‌කමාය දුක්‌ඛදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමාය ඤායස්‌ස අධිගමාය නිබ්‌බානස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය යදිදං චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා’ති. ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌ත’’න්‌ති.
138. ‘‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’ti. Iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vutta’’nti.
ඉදමවොච භගවා. අත්‌තමනා තෙ භික්‌ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
මහාසතිපට්‌ඨානසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං දසමං.
Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.
මූලපරියායවග්‌ගො නිට්‌ඨිතො පඨමො.
Mūlapariyāyavaggo niṭṭhito paṭhamo.
මූලසුසංවරධම්‌මදායාදා, භෙරවානඞ්‌ගණාකඞ්‌ඛෙය්‍යවත්‌ථං;
Mūlasusaṃvaradhammadāyādā, bheravānaṅgaṇākaṅkheyyavatthaṃ;
සල්‌ලෙඛසම්‌මාදිට්‌ඨිසතිපට්‌ඨං, වග්‌ගවරො අසමො සුසමත්‌තො.
Sallekhasammādiṭṭhisatipaṭṭhaṃ, vaggavaro asamo susamatto.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 10. සතිපට්‌ඨානසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 10. සතිපට්‌ඨානසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā
