Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya |
੯. ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
9. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ
੩੭੨. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਕੁਰੂਸੁ વਿਹਰਤਿ ਕਮ੍ਮਾਸਧਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਕੁਰੂਨਂ ਨਿਗਮੋ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦਨ੍ਤੇ’’ਤਿ 1 ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
372. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
ਉਦ੍ਦੇਸੋ
Uddeso
੩੭੩. ‘‘ਏਕਾਯਨੋ ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ, ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਯ ਞਾਯਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ।
373. ‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā, sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā.
‘‘ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ, વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ।
‘‘Katame cattāro? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ, vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ, citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ, dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Uddeso niṭṭhito.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਆਨਾਪਾਨਪਬ੍ਬਂ
Kāyānupassanā ānāpānapabbaṃ
੩੭੪. ‘‘ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਞ੍ਞਗਤੋ વਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਗਤੋ વਾ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਗਤੋ વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਉਜੁਂ ਕਾਯਂ ਪਣਿਧਾਯ ਪਰਿਮੁਖਂ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ। ਸੋ ਸਤੋવ ਅਸ੍ਸਸਤਿ, ਸਤੋવ ਪਸ੍ਸਸਤਿ। ਦੀਘਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਦੀਘਂ વਾ ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਦੀਘਂ ਪਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਰਸ੍ਸਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਰਸ੍ਸਂ ਅਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰਸ੍ਸਂ વਾ ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਰਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਸਬ੍ਬਕਾਯਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਅਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ , ‘ਸਬ੍ਬਕਾਯਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਪਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ। ‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ।
374. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So satova assasati, satova passasati. Dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti. Rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti. ‘Sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati , ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati. ‘Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati.
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਕ੍ਖੋ ਭਮਕਾਰੋ વਾ ਭਮਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਦੀਘਂ વਾ ਅਞ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘ਦੀਘਂ ਅਞ੍ਛਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰਸ੍ਸਂ વਾ ਅਞ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘ਰਸ੍ਸਂ ਅਞ੍ਛਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਦੀਘਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਦੀਘਂ વਾ ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਦੀਘਂ ਪਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰਸ੍ਸਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਰਸ੍ਸਂ ਅਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰਸ੍ਸਂ વਾ ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ‘ਰਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਸਬ੍ਬਕਾਯਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਅਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ‘ਸਬ੍ਬਕਾਯਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਪਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ। ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯੋ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ 3, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho bhamakāro vā bhamakārantevāsī vā dīghaṃ vā añchanto ‘dīghaṃ añchāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā añchanto ‘rassaṃ añchāmī’ti pajānāti evameva kho, bhikkhave, bhikkhu dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti. ‘Sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho 4, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ਆਨਾਪਾਨਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Ānāpānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਇਰਿਯਾਪਥਪਬ੍ਬਂ
Kāyānupassanā iriyāpathapabbaṃ
੩੭੫. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਾ ‘ਗਚ੍ਛਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਠਿਤੋ વਾ ‘ਠਿਤੋਮ੍ਹੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਾ ‘ਨਿਸਿਨ੍ਨੋਮ੍ਹੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਸਯਾਨੋ વਾ ‘ਸਯਾਨੋਮ੍ਹੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਯਥਾ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਪਣਿਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਨਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯੋ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
375. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā ‘gacchāmī’ti pajānāti, ṭhito vā ‘ṭhitomhī’ti pajānāti, nisinno vā ‘nisinnomhī’ti pajānāti, sayāno vā ‘sayānomhī’ti pajānāti, yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti, tathā tathā naṃ pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ਇਰਿਯਾਪਥਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Iriyāpathapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਪਜਾਨਪਬ੍ਬਂ
Kāyānupassanā sampajānapabbaṃ
੩੭੬. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਆਲੋਕਿਤੇ વਿਲੋਕਿਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਸਮਿਞ੍ਜਿਤੇ ਪਸਾਰਿਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਸਙ੍ਘਾਟਿਪਤ੍ਤਚੀવਰਧਾਰਣੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਅਸਿਤੇ ਪੀਤੇ ਖਾਯਿਤੇ ਸਾਯਿਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਕਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਗਤੇ ਠਿਤੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਸੁਤ੍ਤੇ ਜਾਗਰਿਤੇ ਭਾਸਿਤੇ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ…ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
376. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. Iti ajjhattaṃ vā…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ਸਮ੍ਪਜਾਨਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Sampajānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿਕੂਲਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬਂ
Kāyānupassanā paṭikūlamanasikārapabbaṃ
੩੭੭. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਦ੍ਧਂ ਪਾਦਤਲਾ ਅਧੋ ਕੇਸਮਤ੍ਥਕਾ ਤਚਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਪੂਰਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਅਸੁਚਿਨੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਕੇਸਾ ਲੋਮਾ ਨਖਾ ਦਨ੍ਤਾ ਤਚੋ, ਮਂਸਂ ਨ੍ਹਾਰੁ ਅਟ੍ਠਿ ਅਟ੍ਠਿਮਿਞ੍ਜਂ વਕ੍ਕਂ, ਹਦਯਂ ਯਕਨਂ ਕਿਲੋਮਕਂ ਪਿਹਕਂ ਪਪ੍ਫਾਸਂ, ਅਨ੍ਤਂ ਅਨ੍ਤਗੁਣਂ ਉਦਰਿਯਂ ਕਰੀਸਂ 5, ਪਿਤ੍ਤਂ ਸੇਮ੍ਹਂ ਪੁਬ੍ਬੋ ਲੋਹਿਤਂ ਸੇਦੋ ਮੇਦੋ, ਅਸ੍ਸੁ વਸਾ ਖੇਲ਼ੋ ਸਿਙ੍ਘਾਣਿਕਾ ਲਸਿਕਾ ਮੁਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ।
377. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco, maṃsaṃ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ, hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ, antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ 6, pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo, assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā mutta’nti.
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਭਤੋਮੁਖਾ ਪੁਤੋਲ਼ਿ 7 ਪੂਰਾ ਨਾਨਾવਿਹਿਤਸ੍ਸ ਧਞ੍ਞਸ੍ਸ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ ਸਾਲੀਨਂ વੀਹੀਨਂ ਮੁਗ੍ਗਾਨਂ ਮਾਸਾਨਂ ਤਿਲਾਨਂ ਤਣ੍ਡੁਲਾਨਂ। ਤਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖੇਯ੍ਯ – ‘ਇਮੇ ਸਾਲੀ, ਇਮੇ વੀਹੀ ਇਮੇ ਮੁਗ੍ਗਾ ਇਮੇ ਮਾਸਾ ਇਮੇ ਤਿਲਾ ਇਮੇ ਤਣ੍ਡੁਲਾ’ਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਦ੍ਧਂ ਪਾਦਤਲਾ ਅਧੋ ਕੇਸਮਤ੍ਥਕਾ ਤਚਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਪੂਰਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਅਸੁਚਿਨੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਕੇਸਾ ਲੋਮਾ…ਪੇ॰… ਮੁਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ।
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ubhatomukhā putoḷi 8 pūrā nānāvihitassa dhaññassa, seyyathidaṃ sālīnaṃ vīhīnaṃ muggānaṃ māsānaṃ tilānaṃ taṇḍulānaṃ. Tamenaṃ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya – ‘ime sālī, ime vīhī ime muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulā’ti. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā…pe… mutta’nti.
ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ…ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
Iti ajjhattaṃ vā…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ਪਟਿਕੂਲਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Paṭikūlamanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬਂ
Kāyānupassanā dhātumanasikārapabbaṃ
੩੭੮. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਯਥਾਠਿਤਂ ਯਥਾਪਣਿਹਿਤਂ ਧਾਤੁਸੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਆਪੋਧਾਤੁ ਤੇਜੋਧਾਤੁ વਾਯੋਧਾਤੂ’ਤਿ।
378. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti.
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਕ੍ਖੋ ਗੋਘਾਤਕੋ વਾ ਗੋਘਾਤਕਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਗਾવਿਂ વਧਿਤ੍વਾ ਚਤੁਮਹਾਪਥੇ ਬਿਲਸੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਅਸ੍ਸ, ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਯਥਾਠਿਤਂ ਯਥਾਪਣਿਹਿਤਂ ਧਾਤੁਸੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਆਪੋਧਾਤੁ ਤੇਜੋਧਾਤੁ વਾਯੋਧਾਤੂ’ਤਿ।
‘‘Seyyathāpi , bhikkhave, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviṃ vadhitvā catumahāpathe bilaso vibhajitvā nisinno assa, evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ…ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Dhātumanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨવਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬਂ
Kāyānupassanā navasivathikapabbaṃ
੩੭੯. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਸਰੀਰਂ ਸਿવਥਿਕਾਯ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਏਕਾਹਮਤਂ વਾ ਦ੍વੀਹਮਤਂ વਾ ਤੀਹਮਤਂ વਾ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਂ વਿਨੀਲਕਂ વਿਪੁਬ੍ਬਕਜਾਤਂ। ਸੋ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ – ‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਕਾਯੋ ਏવਂਧਮ੍ਮੋ ਏવਂਭਾવੀ ਏવਂਅਨਤੀਤੋ’ਤਿ।
379. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ …ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā …pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਸਰੀਰਂ ਸਿવਥਿਕਾਯ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਕਾਕੇਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਕੁਲਲੇਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਗਿਜ੍ਝੇਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਕਙ੍ਕੇਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸੁਨਖੇਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਬ੍ਯਗ੍ਘੇਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਦੀਪੀਹਿ વਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸਿਙ੍ਗਾਲੇਹਿ વਾ 9 ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ વਿવਿਧੇਹਿ વਾ ਪਾਣਕਜਾਤੇਹਿ ਖਜ੍ਜਮਾਨਂ। ਸੋ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ – ‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਕਾਯੋ ਏવਂਧਮ੍ਮੋ ਏવਂਭਾવੀ ਏવਂਅਨਤੀਤੋ’ਤਿ।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ kākehi vā khajjamānaṃ kulalehi vā khajjamānaṃ gijjhehi vā khajjamānaṃ kaṅkehi vā khajjamānaṃ sunakhehi vā khajjamānaṃ byagghehi vā khajjamānaṃ dīpīhi vā khajjamānaṃ siṅgālehi vā 10 khajjamānaṃ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ…ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਸਰੀਰਂ ਸਿવਥਿਕਾਯ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਅਟ੍ਠਿਕਸਙ੍ਖਲਿਕਂ ਸਮਂਸਲੋਹਿਤਂ ਨ੍ਹਾਰੁਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠਿਕਸਙ੍ਖਲਿਕਂ ਨਿਮਂਸਲੋਹਿਤਮਕ੍ਖਿਤਂ ਨ੍ਹਾਰੁਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠਿਕਸਙ੍ਖਲਿਕਂ ਅਪਗਤਮਂਸਲੋਹਿਤਂ ਨ੍ਹਾਰੁਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠਿਕਾਨਿ ਅਪਗਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਨਿ 11 ਦਿਸਾ વਿਦਿਸਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਹਤ੍ਥਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਾਦਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਗੋਪ੍ਫਕਟ੍ਠਿਕਂ 12 ਅਞ੍ਞੇਨ ਜਙ੍ਘਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਊਰੁਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਟਿਟ੍ਠਿਕਂ 13 ਅਞ੍ਞੇਨ ਫਾਸੁਕਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠਿਕਂ 14 ਅਞ੍ਞੇਨ ਗੀવਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਹਨੁਕਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਦਨ੍ਤਟ੍ਠਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸੀਸਕਟਾਹਂ। ਸੋ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ – ‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਕਾਯੋ ਏવਂਧਮ੍ਮੋ ਏવਂਭਾવੀ ਏવਂਅਨਤੀਤੋ’ਤਿ।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikasaṅkhalikaṃ nimaṃsalohitamakkhitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikasaṅkhalikaṃ apagatamaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikāni apagatasambandhāni 15 disā vidisā vikkhittāni, aññena hatthaṭṭhikaṃ aññena pādaṭṭhikaṃ aññena gopphakaṭṭhikaṃ 16 aññena jaṅghaṭṭhikaṃ aññena ūruṭṭhikaṃ aññena kaṭiṭṭhikaṃ 17 aññena phāsukaṭṭhikaṃ aññena piṭṭhiṭṭhikaṃ aññena khandhaṭṭhikaṃ 18 aññena gīvaṭṭhikaṃ aññena hanukaṭṭhikaṃ aññena dantaṭṭhikaṃ aññena sīsakaṭāhaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ …ਪੇ॰… વਿਹਰਤਿ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā …pe… viharati.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਸਰੀਰਂ ਸਿવਥਿਕਾਯ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਅਟ੍ਠਿਕਾਨਿ ਸੇਤਾਨਿ ਸਙ੍ਖવਣ੍ਣਪਟਿਭਾਗਾਨਿ…ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠਿਕਾਨਿ ਪੁਞ੍ਜਕਿਤਾਨਿ ਤੇਰੋવਸ੍ਸਿਕਾਨਿ …ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠਿਕਾਨਿ ਪੂਤੀਨਿ ਚੁਣ੍ਣਕਜਾਤਾਨਿ। ਸੋ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ – ‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਕਾਯੋ ਏવਂਧਮ੍ਮੋ ਏવਂਭਾવੀ ਏવਂਅਨਤੀਤੋ’ਤਿ। ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯੋ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇapaṭibhāgāni…pe… aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni …pe… aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ਨવਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Navasivathikapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਚੁਦ੍ਦਸ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Cuddasa kāyānupassanā niṭṭhitā.
વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ
Vedanānupassanā
੩੮੦. ‘‘ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਖਂ વਾ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ । ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਾਮਿਸਂ વਾ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਸਾਮਿਸਂ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਨਿਰਾਮਿਸਂ વਾ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਨਿਰਾਮਿਸਂ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਾਮਿਸਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਸਾਮਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਨਿਰਾਮਿਸਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਨਿਰਾਮਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਾਮਿਸਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਸਾਮਿਸਂ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਨਿਰਾਮਿਸਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਨਿਰਾਮਿਸਂ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ વੇਦਨਾਸੁ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ વੇਦਨਾਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ વੇਦਨਾਸੁ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ વੇਦਨਾ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
380. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti . Dukkhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Sāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti, nirāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Sāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti, nirāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti, nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā vedanāsu vedanānupassī viharati, bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati. ‘Atthi vedanā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati.
વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vedanānupassanā niṭṭhitā.
ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ
Cittānupassanā
੩੮੧. ‘‘ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਰਾਗਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, વੀਤਰਾਗਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વੀਤਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਦੋਸਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਦੋਸਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, વੀਤਦੋਸਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વੀਤਦੋਸਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੋਹਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਮੋਹਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, વੀਤਮੋਹਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વੀਤਮੋਹਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਮਹਗ੍ਗਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਮਹਗ੍ਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਮਹਗ੍ਗਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅਮਹਗ੍ਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਉਤ੍ਤਰਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਉਤ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅવਿਮੁਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਹਰਤਿ, ‘ਅਤ੍ਥਿ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ । ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ।
381. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ ‘sarāgaṃ citta’nti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ ‘vītarāgaṃ citta’nti pajānāti. Sadosaṃ vā cittaṃ ‘sadosaṃ citta’nti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ ‘vītadosaṃ citta’nti pajānāti. Samohaṃ vā cittaṃ ‘samohaṃ citta’nti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ ‘vītamohaṃ citta’nti pajānāti. Saṅkhittaṃ vā cittaṃ ‘saṅkhittaṃ citta’nti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ ‘vikkhittaṃ citta’nti pajānāti. Mahaggataṃ vā cittaṃ ‘mahaggataṃ citta’nti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ ‘amahaggataṃ citta’nti pajānāti. Sauttaraṃ vā cittaṃ ‘sauttaraṃ citta’nti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ ‘anuttaraṃ citta’nti pajānāti. Samāhitaṃ vā cittaṃ ‘samāhitaṃ citta’nti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ ‘asamāhitaṃ citta’nti pajānāti. Vimuttaṃ vā cittaṃ ‘vimuttaṃ citta’nti pajānāti. Avimuttaṃ vā cittaṃ ‘avimuttaṃ citta’nti pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā citte cittānupassī viharati, bahiddhā vā citte cittānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā citte cittānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, ‘atthi citta’nti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati . Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati.
ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Cittānupassanā niṭṭhitā.
ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨੀવਰਣਪਬ੍ਬਂ
Dhammānupassanā nīvaraṇapabbaṃ
੩੮੨. ‘‘ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਨੀવਰਣੇਸੁ। ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਨੀવਰਣੇਸੁ?
382. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu?
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ thinamiddhaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ thinamiddha’nti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ thinamiddhaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ thinamiddha’nti pajānāti, yathā ca anuppannassa thinamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa thinamiddhassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa thinamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti, yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti, yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਨੀવਰਣੇਸੁ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati ‘atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.
ਨੀવਰਣਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Nīvaraṇapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਖਨ੍ਧਪਬ੍ਬਂ
Dhammānupassanā khandhapabbaṃ
੩੮੩. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ। ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ – ‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ વੇਦਨਾ, ਇਤਿ વੇਦਨਾਯ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વੇਦਨਾਯ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ, ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’ਤਿ, ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ, ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ । ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ।
383. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu – ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo; iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo, iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti, iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya, anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati . Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu.
ਖਨ੍ਧਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Khandhapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਆਯਤਨਪਬ੍ਬਂ
Dhammānupassanā āyatanapabbaṃ
੩੮੪. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਛਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ। ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਛਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ?
384. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu?
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuñca pajānāti, rūpe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸੋਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਸਦ੍ਦੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Sotañca pajānāti, sadde ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਘਾਨਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਗਨ੍ਧੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Ghānañca pajānāti, gandhe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਜਿવ੍ਹਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰਸੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ , ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Jivhañca pajānāti, rase ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti , yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਕਾਯਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Kāyañca pajānāti, phoṭṭhabbe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਮਨਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Manañca pajānāti, dhamme ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ, ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਛਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya, anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu.
ਆਯਤਨਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Āyatanapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਪਬ੍ਬਂ
Dhammānupassanā bojjhaṅgapabbaṃ
੩੮੫. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ। ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
385. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa satisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa satisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa vīriyasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa pītisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa passaddhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa samādhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ , ਅਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti , asantaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ।
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati ‘atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu.
ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਚ੍ਚਪਬ੍ਬਂ
Dhammānupassanā saccapabbaṃ
੩੮੬. ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ। ਕਥਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
386. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
ਪਠਮਭਾਣવਾਰੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
Dukkhasaccaniddeso
੩੮੮. ‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਤਿ? ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਜਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਤਿ।
388. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, jāti? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho, ayaṃ vuccati, bhikkhave, jāti.
੩੮੯. ‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਰਾ? ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਜਰਾ ਜੀਰਣਤਾ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਪਾਲਿਚ੍ਚਂ વਲਿਤ੍ਤਚਤਾ ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਰਾ।
389. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, jarā? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, jarā.
੩੯੦. ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਰਣਂ? ਯਂ 25 ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਾ ਚੁਤਿ ਚવਨਤਾ ਭੇਦੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਂ ਮਚ੍ਚੁ ਮਰਣਂ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸੁਪਚ੍ਛੇਦੋ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਰਣਂ।
390. ‘‘Katamañca, bhikkhave, maraṇaṃ? Yaṃ 26 tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā bhedo antaradhānaṃ maccu maraṇaṃ kālakiriyā khandhānaṃ bhedo kaḷevarassa nikkhepo jīvitindriyassupacchedo, idaṃ vuccati, bhikkhave, maraṇaṃ.
੩੯੧. ‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਕੋ? ਯੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਬ੍ਯਸਨੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸੋਕੋ ਸੋਚਨਾ ਸੋਚਿਤਤ੍ਤਂ ਅਨ੍ਤੋਸੋਕੋ ਅਨ੍ਤੋਪਰਿਸੋਕੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਕੋ।
391. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, soko? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, soko.
੩੯੨. ‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਦੇવੋ? ਯੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਬ੍ਯਸਨੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਆਦੇવੋ ਪਰਿਦੇવੋ ਆਦੇવਨਾ ਪਰਿਦੇવਨਾ ਆਦੇવਿਤਤ੍ਤਂ ਪਰਿਦੇવਿਤਤ੍ਤਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ ਪਰਿਦੇવੋ।
392. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, paridevo? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave paridevo.
੩੯੩. ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ? ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਯਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਕਾਯਿਕਂ ਅਸਾਤਂ ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਸਾਤਂ વੇਦਯਿਤਂ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ।
393. ‘‘Katamañca , bhikkhave, dukkhaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ asātaṃ kāyasamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ.
੩੯੪. ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ? ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤਸਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਚੇਤਸਿਕਂ ਅਸਾਤਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਸਾਤਂ વੇਦਯਿਤਂ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ।
394. ‘‘Katamañca , bhikkhave, domanassaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, cetasikaṃ dukkhaṃ cetasikaṃ asātaṃ manosamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, domanassaṃ.
੩੯੫. ‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਯਾਸੋ? ਯੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਬ੍ਯਸਨੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਆਯਾਸੋ ਉਪਾਯਾਸੋ ਆਯਾਸਿਤਤ੍ਤਂ ਉਪਾਯਾਸਿਤਤ੍ਤਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਯਾਸੋ।
395. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, upāyāso? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa āyāso upāyāso āyāsitattaṃ upāyāsitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, upāyāso.
੩੯੬. ‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਪ੍ਪਿਯੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਦੁਕ੍ਖੋ? ਇਧ ਯਸ੍ਸ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਾ ਅਕਨ੍ਤਾ ਅਮਨਾਪਾ ਰੂਪਾ ਸਦ੍ਦਾ ਗਨ੍ਧਾ ਰਸਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਯੇ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ ਅਹਿਤਕਾਮਾ ਅਫਾਸੁਕਕਾਮਾ ਅਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾ, ਯਾ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਸਮਾਗਮੋ ਸਮੋਧਾਨਂ ਮਿਸ੍ਸੀਭਾવੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਪ੍ਪਿਯੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਦੁਕ੍ਖੋ।
396. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho? Idha yassa te honti aniṭṭhā akantā amanāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā panassa te honti anatthakāmā ahitakāmā aphāsukakāmā ayogakkhemakāmā, yā tehi saddhiṃ saṅgati samāgamo samodhānaṃ missībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho.
੩੯੭. ‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਿਯੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਦੁਕ੍ਖੋ? ਇਧ ਯਸ੍ਸ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਾ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ ਰੂਪਾ ਸਦ੍ਦਾ ਗਨ੍ਧਾ ਰਸਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਯੇ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਕਾਮਾ ਹਿਤਕਾਮਾ ਫਾਸੁਕਕਾਮਾ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾ ਮਾਤਾ વਾ ਪਿਤਾ વਾ ਭਾਤਾ વਾ ਭਗਿਨੀ વਾ ਮਿਤ੍ਤਾ વਾ ਅਮਚ੍ਚਾ વਾ ਞਾਤਿਸਾਲੋਹਿਤਾ વਾ, ਯਾ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਸਙ੍ਗਤਿ ਅਸਮਾਗਮੋ ਅਸਮੋਧਾਨਂ ਅਮਿਸ੍ਸੀਭਾવੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਿਯੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਦੁਕ੍ਖੋ।
397. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho? Idha yassa te honti iṭṭhā kantā manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā panassa te honti atthakāmā hitakāmā phāsukakāmā yogakkhemakāmā mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā mittā vā amaccā vā ñātisālohitā vā, yā tehi saddhiṃ asaṅgati asamāgamo asamodhānaṃ amissībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho.
੩੯੮. ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ? ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਜਾਤਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਜਰਾਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਜਰਾਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਜਰਾ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਬ੍ਯਾਧਿਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਬ੍ਯਾਧਿਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਬ੍ਯਾਧਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਮਰਣਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਮਰਣਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਮਰਣਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਧਮ੍ਮਾ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ।
398. ‘‘Katamañca , bhikkhave, yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ? Jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Jarādhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na jarādhammā assāma, na ca vata no jarā āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Byādhidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati ‘aho vata mayaṃ na byādhidhammā assāma, na ca vata no byādhi āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Maraṇadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati ‘aho vata mayaṃ na maraṇadhammā assāma, na ca vata no maraṇaṃ āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati ‘aho vata mayaṃ na sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā assāma, na ca vata no sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā āgaccheyyu’nti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.
੩੯੯. ‘‘ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਾ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਾ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ।
399. ‘‘Katame ca, bhikkhave, saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā? Seyyathidaṃ – rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
Samudayasaccaniddeso
‘‘ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਣ੍ਹਾ ਕਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ? ਯਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਕਿਞ੍ਚ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ? ਚਕ੍ਖੁ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ। ਸੋਤਂ ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਘਾਨਂ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਕਾਯੋ ਲੋਕੇ… ਮਨੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਰੂਪਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਰਸવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ।
‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ਰੂਪવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਰਸવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ।
‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ.
ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
Nirodhasaccaniddeso
੪੦੧. ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ 33 ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ? ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ ਚਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਮੁਤ੍ਤਿ ਅਨਾਲਯੋ।
401. ‘‘Katamañca , bhikkhave, dukkhanirodhaṃ 34 ariyasaccaṃ? Yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo.
‘‘ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਣ੍ਹਾ ਕਤ੍ਥ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਕਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ? ਯਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha pahīyamānā pahīyati, kattha nirujjhamānā nirujjhati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਕਿਞ੍ਚ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ? ਚਕ੍ਖੁ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਸੋਤਂ ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਘਾਨਂ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਕਾਯੋ ਲੋਕੇ… ਮਨੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਰੂਪਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ … ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke … ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਰਸਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਰਸવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ਰੂਪવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਸਦ੍ਦવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਗਨ੍ਧવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਰਸવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ… ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰੋ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ , ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ।
‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ , etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ.
ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
Maggasaccaniddeso
੪੦੨. ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
402. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ? ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi? Yaṃ kho, bhikkhave, dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammādiṭṭhi.
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ? ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsaṅkappo? Nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo, ayaṃ vuccati bhikkhave, sammāsaṅkappo.
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ? ਮੁਸਾવਾਦਾ વੇਰਮਣੀ 35 ਪਿਸੁਣਾਯ વਾਚਾਯ વੇਰਮਣੀ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ વੇਰਮਣੀ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਾ વੇਰਮਣੀ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā? Musāvādā veramaṇī 36 pisuṇāya vācāya veramaṇī pharusāya vācāya veramaṇī samphappalāpā veramaṇī, ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvācā.
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ? ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વੇਰਮਣੀ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ વੇਰਮਣੀ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ વੇਰਮਣੀ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto? Pāṇātipātā veramaṇī adinnādānā veramaṇī kāmesumicchācārā veramaṇī, ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammākammanto.
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਂ ਪਹਾਯ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੇਨ ਜੀવਿਤਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāājīvo? Idha, bhikkhave, ariyasāvako micchāājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvitaṃ kappeti, ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāājīvo.
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ; ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ; ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ; ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāvāyāmo? Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvāyāmo.
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ; વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ; ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ; ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāsati? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsati.
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਂ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਰਾਗਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਸਤੋ ਚ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ, ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਯਂ ਤਂ ਅਰਿਯਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਸਤਿਮਾ ਸੁਖવਿਹਾਰੀ’ਤਿ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsamādhi? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati, sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave , sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.
੪੦੩. ‘‘ਇਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਹਰਤਿ। ‘ਅਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਮਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸ੍ਸਤਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ।
403. ‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu.
ਸਚ੍ਚਪਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Saccapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dhammānupassanā niṭṭhitā.
੪੦੪. ‘‘ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਏવਂ ਭਾવੇਯ੍ਯ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਾਨਿ, ਤਸ੍ਸ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਫਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਫਲਂ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਾ; ਸਤਿ વਾ ਉਪਾਦਿਸੇਸੇ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾ।
404. ‘‘Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattavassāni, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā.
‘‘ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਾਨਿ। ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਏવਂ ਭਾવੇਯ੍ਯ ਛ વਸ੍ਸਾਨਿ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਚ વਸ੍ਸਾਨਿ… ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਸ੍ਸਾਨਿ… ਤੀਣਿ વਸ੍ਸਾਨਿ… ਦ੍વੇ વਸ੍ਸਾਨਿ… ਏਕਂ વਸ੍ਸਂ… ਤਿਟ੍ਠਤੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਂ વਸ੍ਸਂ। ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਏવਂ ਭਾવੇਯ੍ਯ ਸਤ੍ਤਮਾਸਾਨਿ, ਤਸ੍ਸ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਫਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਫਲਂ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਾ; ਸਤਿ વਾ ਉਪਾਦਿਸੇਸੇ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾ।
‘‘Tiṭṭhantu, bhikkhave, sattavassāni. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha vassāni…pe… pañca vassāni… cattāri vassāni… tīṇi vassāni… dve vassāni… ekaṃ vassaṃ… tiṭṭhatu, bhikkhave, ekaṃ vassaṃ. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattamāsāni, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā.
‘‘ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤ ਮਾਸਾਨਿ। ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਏવਂ ਭਾવੇਯ੍ਯ ਛ ਮਾਸਾਨਿ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਚ ਮਾਸਾਨਿ… ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਾਸਾਨਿ… ਤੀਣਿ ਮਾਸਾਨਿ … ਦ੍વੇ ਮਾਸਾਨਿ… ਏਕਂ ਮਾਸਂ… ਅਡ੍ਢਮਾਸਂ… ਤਿਟ੍ਠਤੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਡ੍ਢਮਾਸੋ। ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਏવਂ ਭਾવੇਯ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਹਂ, ਤਸ੍ਸ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਫਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਫਲਂ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਾ; ਸਤਿ વਾ ਉਪਾਦਿਸੇਸੇ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾਤਿ।
‘‘Tiṭṭhantu , bhikkhave, satta māsāni. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha māsāni…pe… pañca māsāni… cattāri māsāni… tīṇi māsāni … dve māsāni… ekaṃ māsaṃ… aḍḍhamāsaṃ… tiṭṭhatu, bhikkhave, aḍḍhamāso. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattāhaṃ, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitāti.
੪੦੫. ‘‘ਏਕਾਯਨੋ ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਯ ਞਾਯਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਯਦਿਦਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ। ਇਤਿ ਯਂ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਮੇਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਨ੍ਤਿ।
405. ‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānāti. Iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vutta’’nti. Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ ਨવਮਂ।
Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ niṭṭhitaṃ navamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੯. ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ੯. ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā