Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ೯. ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā

    ಉದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Uddesavārakathāvaṇṇanā

    ೩೭೩. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸೀ’’ತಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸಾಧಾರಣಂ ಪನ ‘‘ಪಾಕಟ’’ನ್ತಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಹಿ ದೇಸನಾನಿದಾನಂ, ತಂ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ, ಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಭಗವತೋ ಮಹಾಕರುಣಾ। ತಾಯ ಹಿ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸತ್ತೇಸು ಚ ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇಸೀ’’ತಿಆದಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ೨.೩೩೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೯) ಬಾಹಿರಂ ಪನ ಸಾಧಾರಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸಸಹಸ್ಸಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಪರಿವಾರಸ್ಸ ಸಹಮ್ಪತಿಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಂ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ೨.೩೩೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೯; ಮಹಾವ॰ ೯) ತದಜ್ಝೇಸನುತ್ತರಕಾಲಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಜನಿತಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಂ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಯಥಾ ಚ ಮಹಾಕರುಣಾ, ಏವಂ ದಸಬಲಞಾಣಾದಯೋ ಚ ದೇಸನಾಯ ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ, ತೇಸಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಂ, ಸತ್ತಾನಞ್ಚ ಆಸಯಾನುಸಯಾದಿಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಿತ್ವಾ ಭಗವಾ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಕೋಸಲ್ಲೇನ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿಚಿತ್ತನಯದೇಸನಂ ಪವತ್ತೇಸೀತಿ। ಅಸಾಧಾರಣಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಭೇದತೋ ದುವಿಧಮೇವ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಯಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಯ, ಯೇನ ಚ ದೇಸನಾಞಾಣೇನ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತಂ, ತದುಭಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಬಾಹಿರಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ, ತೇನ ‘‘ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದೀಸು ಚತೂಸು ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಕತರೋಯ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಇತರೋ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಪರಜ್ಝಾಸಯೋಯಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    373. ‘‘Kasmā bhagavā idaṃ suttamabhāsī’’ti asādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ pucchati, sādhāraṇaṃ pana ‘‘pākaṭa’’nti anāmasitvā ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādi vuttaṃ. Samuṭṭhānanti hi desanānidānaṃ, taṃ sādhāraṇāsādhāraṇabhedato duvidhaṃ, sādhāraṇampi ajjhattikabāhirabhedato duvidhaṃ. Tattha sādhāraṇaṃ ajjhattikaṃ samuṭṭhānaṃ nāma bhagavato mahākaruṇā. Tāya hi samussāhitassa bhagavato veneyyānaṃ dhammadesanāya cittaṃ udapādi. Yathāha ‘‘sattesu ca kāruññataṃ paṭicca buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’tiādi. (Dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283; 2.339; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 9) bāhiraṃ pana sādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ nāma dasasahassamahābrahmaparivārassa sahampatimahābrahmuno ajjhesanaṃ. Tathā cāha ‘‘brahmuno ca ajjhesanaṃ viditvā’’ti. (Dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283; 2.339; saṃ. ni. 1.179; mahāva. 9) tadajjhesanuttarakālañhi dhammapaccavekkhaṇājanitaṃ appossukkataṃ paṭipassambhetvā bhagavā dhammaṃ desetuṃ ussāhajāto ahosi. Yathā ca mahākaruṇā, evaṃ dasabalañāṇādayo ca desanāya ajjhattasamuṭṭhānabhāve vattabbā. Sabbañhi ñeyyadhammaṃ, tesaṃ desetabbappakāraṃ, sattānañca āsayānusayādiṃ yāthāvato jānitvā bhagavā ṭhānāṭṭhānādīsu kosallena veneyyajjhāsayānurūpaṃ vicittanayadesanaṃ pavattesīti. Asādhāraṇampi ajjhattikabāhirabhedato duvidhameva. Tattha ajjhattikaṃ yāya mahākaruṇāya, yena ca desanāñāṇena idaṃ suttaṃ pavattitaṃ, tadubhayaṃ veditabbaṃ, bāhiraṃ pana dassetuṃ ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādimāha. Tena vuttaṃ ‘‘asādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ pucchatī’’ti, tena ‘‘attajjhāsayādīsu catūsu suttanikkhepesu kataroya’’nti suttanikkhepo pucchito hotīti itaro ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādinā ‘‘parajjhāsayoyaṃ suttanikkhepo’’ti dasseti.

    ಕುರುರಟ್ಠಂ ಕಿರ ತದಾ ತಂನಿವಾಸಿಸತ್ತಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವನ್ತತಾದಿನಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾಯ, ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾಬಲೇನ ತದಾ ಉತುಆದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಮೇವ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತುಪಚ್ಚಯಾದಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭೋಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮಾನುಟ್ಠಾನವಾಸನಾಯ ಉತ್ತರಕುರು ವಿಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉತುಆದಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋನ್ತಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಾದಿಯುತ್ತಂ ತಂ ರಟ್ಠಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಸರೀರಕಲ್ಲತಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸರೀರಸ್ಸ ಚ ಅರೋಗತಾಯ। ಅನುಗ್ಗಹಿತಪಞ್ಞಾಬಲಾತಿ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಞಾಣಾನುಭಾವಾ, ಅನು ಅನು ವಾ ಆಚಿಣ್ಣಪಞ್ಞಾತೇಜಾ। ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸುತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚುದ್ದಸಸು ಠಾನೇಸು, ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಏವಂ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತಿ, ಏವಂ ದೇಸನಾವಸೇನ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಾಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಸುಮನಚಮ್ಪಕಾದಿನಾನಾಪುಪ್ಫಾನಿ, ಮಣಿಮುತ್ತಾದಿಸತ್ತರತನಾನಿ ಚ ಯಥಾ ಭಾಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಸೋಭನ್ತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಮನುಞ್ಞಭಾವತೋ, ಏವಂ ಸೀಲದಸ್ಸನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಾಜನವಿಸೇಸಭೂತಾಯ ಕುರುರಟ್ಠವಾಸಿಪರಿಸಾಯ ದೇಸಿತಾ ಭಗವತೋ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಸೋಭತಿ, ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಕುರುರಟ್ಠೇ।

    Kururaṭṭhaṃ kira tadā taṃnivāsisattānaṃ yonisomanasikāravantatādinā yebhuyyena suppaṭipannatāya, pubbe ca katapuññatābalena tadā utuādisampattiyuttameva ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘utupaccayādisampannattā’’ti. Ādi-saddena bhojanādisampattiṃ saṅgaṇhāti. Keci pana ‘‘pubbe pavattakuruvattadhammānuṭṭhānavāsanāya uttarakuru viya yebhuyyena utuādisampannameva hontaṃ bhagavato kāle sātisayaṃ utusappāyādiyuttaṃ taṃ raṭṭhaṃ ahosī’’ti vadanti. Cittasarīrakallatāyāti cittassa, sarīrassa ca arogatāya. Anuggahitapaññābalāti laddhūpakārañāṇānubhāvā, anu anu vā āciṇṇapaññātejā. Ekavīsatiyā ṭhānesuti kāyānupassanāvasena cuddasasu ṭhānesu, vedanānupassanāvasena ekasmiṃ ṭhāne, tathā cittānupassanāvasena, dhammānupassanāvasena pañcasu ṭhānesūti evaṃ ekavīsatiyā ṭhānesu. Kammaṭṭhānaṃ arahatte pakkhipitvāti catusaccakammaṭṭhānaṃ yathā arahattaṃ pāpeti, evaṃ desanāvasena arahatte pakkhipitvā. Suvaṇṇacaṅkoṭakasuvaṇṇamañjūsāsu pakkhittāni sumanacampakādinānāpupphāni, maṇimuttādisattaratanāni ca yathā bhājanasampattiyā savisesaṃ sobhanti, kiccakarāni ca honti manuññabhāvato, evaṃ sīladassanādisampattiyā bhājanavisesabhūtāya kururaṭṭhavāsiparisāya desitā bhagavato ayaṃ desanā bhiyyoso mattāya sobhati, kiccakārī ca hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘yathā hi puriso’’tiādinā. Etthāti kururaṭṭhe.

    ಪಕತಿಯಾತಿ ಸರಸತೋಪಿ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಪುಬ್ಬೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾನುಸಾರತೋ ಭಾವನಾನುಯೋಗಂ।

    Pakatiyāti sarasatopi, imissā satipaṭṭhānasuttadesanāya pubbepīti adhippāyo. Anuyuttā viharanti satthu desanānusārato bhāvanānuyogaṃ.

    ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Vissaṭṭhaattabhāvenāti aniccādivasena kismiñci yonisomanasikāre cittaṃ aniyojetvā rūpādiārammaṇe abhirativasena vissaṭṭhacittena bhavituṃ na vaṭṭati, pamādavihāraṃ pahāya appamattena bhavitabbanti adhippāyo.

    ಏಕಾಯನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ। ನ ಕೇವಲಂ ಅಯನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯಾತಿ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿ ಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಯದಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ, ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏಕಮಗ್ಗೋತಿ ಏಕೋ ಏವ ಮಗ್ಗೋ। ನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ನನು ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಇಧ ಮಗ್ಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತದಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಪನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣವೀರಿಯಾದಯೋ ನಿದ್ದೇಸೇ ಗಹಿತಾ, ಉದ್ದೇಸೇ ಪನ ಸತಿಯಾ ಏವ ಗಹಣಂ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ನ ದ್ವಿಧಾಪಥಭೂತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕಮಗ್ಗಭಾವಾಭಾವಂ ವಿಯ ಅನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಭಾವಾಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಕೇನಾತಿ ಅಸಹಾಯೇನ। ಅಸಹಾಯತಾ ಚ ದುವಿಧಾ ಅತ್ತದುತಿಯತಾಭಾವೇನ ವಾ, ಯಾ ‘‘ವೂಪಕಟ್ಠಕಾಯತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಣ್ಹಾದುತಿಯತಾಭಾವೇನ ವಾ, ಯಾ ‘‘ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೂಪಕಟ್ಠೇನ ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ। ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಏಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಯಾವ ಪರೇ ಏಕಾಹಂ ವೋ ಕರೋಮೀ’’ತಿಆದೀಸೂತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಸಂಸಾರತೋ ನಿಸ್ಸರಣಟ್ಠೋ ಅಯನಟ್ಠೋ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಾಧಾರಣತೋ, ಕಥಂ ಭಗವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇಸನಾಭೇದೋಯೇವ ಹೇಸೋ, ಯದಿದಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಯನೋ’’ತಿ ವಾ। ಅಯನ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಕಮ್ಮಕರಣಾದಿವಿಭಾಗೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏಕೋ ವಾ’’ತಿ।

    Ekāyanoti ettha ayana-saddo maggapariyāyo. Na kevalaṃ ayanameva, atha kho aññepi bahū maggapariyāyāti paduddhāraṃ karonto ‘‘maggassa hī’’ti ādiṃ vatvā yadi maggapariyāyo ayana-saddo, kasmā puna ‘‘maggo’’ti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha ekamaggoti eko eva maggo. Na hi nibbānagāmimaggo añño atthīti. Nanu satipaṭṭhānaṃ idha maggoti adhippetaṃ, tadaññe ca bahū maggadhammā atthīti? Saccaṃ atthi, te pana satipaṭṭhānaggahaṇeneva gahitā tadavinābhāvato. Tathā hi ñāṇavīriyādayo niddese gahitā, uddese pana satiyā eva gahaṇaṃ veneyyajjhāsayavasenāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Na dvidhāpathabhūto’’ti iminā imassa maggassa anekamaggabhāvābhāvaṃ viya anibbānagāmibhāvābhāvañca dasseti. Ekenāti asahāyena. Asahāyatā ca duvidhā attadutiyatābhāvena vā, yā ‘‘vūpakaṭṭhakāyatā’’ti vuccati, taṇhādutiyatābhāvena vā, yā ‘‘pavivittacittatā’’ti vuccati. Tenāha ‘‘vūpakaṭṭhena pavivittacittenā’’ti. Seṭṭhopi loke ‘‘eko’’ti vuccati ‘‘yāva pare ekāhaṃ vo karomī’’tiādīsūti āha ‘‘ekassāti seṭṭhassā’’ti. Yadi saṃsārato nissaraṇaṭṭho ayanaṭṭho, aññesampi upanissayasampannānaṃ sādhāraṇato, kathaṃ bhagavatoti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Imasmiṃ khoti ettha kho-saddo avadhāraṇe, tasmā imasmiṃ yevāti attho. Desanābhedoyeva heso, yadidaṃ ‘‘maggo’’ti vā ‘‘ayano’’ti vā. Ayana-saddo vā kammakaraṇādivibhāgo. Tenāha ‘‘atthato pana eko vā’’ti.

    ನಾನಾಮುಖಭಾವನಾನಯಪ್ಪವತ್ತೋತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ತತ್ಥಾಪಿ ಆನಾಪಾನಾದಿಮುಖೇನ ಭಾವನಾನಯೇನ ಪವತ್ತೋ। ಏಕಾಯನನ್ತಿ ಏಕಗಾಮಿನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಅದುತಿಯಭಾವತೋ, ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತೀಯಮತ್ಥೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೦)। ‘‘ಯಾವತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಂ ಅಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ। (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦) ಖಯೋ ಏವ ಅನ್ತೋತಿ ಖಯನ್ತೋ, ಜಾತಿಯಾ ಖಯನ್ತಂ ದಿಟ್ಠವಾತಿ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ। ಅವಿಭಾಗೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪತೀತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ। ಅತರಿಂಸೂತಿ ತರಿಂಸು। ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಿಮಕಾ ಬುದ್ಧಾ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಅತೀತಕಾಲೇ।

    Nānāmukhabhāvanānayappavattoti kāyānupassanādimukhena tatthāpi ānāpānādimukhena bhāvanānayena pavatto. Ekāyananti ekagāminaṃ, nibbānagāminanti attho. Nibbānañhi adutiyabhāvato, seṭṭhabhāvato ca ‘‘eka’’nti vuccati. Yathāha ‘‘ekañhi saccaṃ na dutīyamatthī’’ti (su. ni. 890). ‘‘Yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā virāgo tesaṃ aggaṃ akkhāyatī’’ti. (A. ni. 4.34; itivu. 90) khayo eva antoti khayanto, jātiyā khayantaṃ diṭṭhavāti jātikhayantadassī. Avibhāgena sabbepi satte hitena anukampatīti hitānukampī. Atariṃsūti tariṃsu. Pubbeti purimakā buddhā, pubbe vā atītakāle.

    ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ವಚನಂ, ತಂ ವಾ ಕಿರಿಯಾವುತ್ತಿವಾಚಕತ್ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಪ್ಪಧಾನತಾಯ ಸತ್ತವಾಚಿನೋ ಏಕಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾವುತ್ತಿವಾಚಕತಾ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೭೨) ವಿಯ ಸಕಿಂ ಅಯನೋತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಏವಮತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಏಕಂ ಅಯನಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮಾಸಪದತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ಪುರಿಮನಯೇನ, ಪಚ್ಛಿಮನಯೇನ ಚ। ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕವಾರಂ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಅನೇಕವಾರಮ್ಪಿ ಅಯತೀ’’ತಿ ಪುರಿಮನಯಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಾದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಅನೇಕಞ್ಚಸ್ಸ ಅಯನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮನಯಸ್ಸ।

    Tanti tesaṃ vacanaṃ, taṃ vā kiriyāvuttivācakattaṃ na yujjati. Na hi saṅkheyyappadhānatāya sattavācino ekasaddassa kiriyāvuttivācakatā atthi. ‘‘Sakimpi uddhaṃ gaccheyyā’’tiādīsu (a. ni. 7.72) viya sakiṃ ayanoti iminā byañjanena bhavitabbaṃ. Evamatthaṃ yojetvāti ‘‘ekaṃ ayanaṃ assā’’ti evaṃ samāsapadatthaṃ yojetvā. Ubhayathāpīti purimanayena, pacchimanayena ca. Na yujjati idhādhippetamaggassa anekavāraṃ pavattisabbhāvato. Tenāha ‘‘kasmā’’tiādi. ‘‘Anekavārampi ayatī’’ti purimanayassa ayuttatādassanaṃ, ‘‘anekañcassa ayanaṃ hotī’’ti pacchimanayassa.

    ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇತಿ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವಿಧಾನಪದೇ। ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕಿಯೇನ ಮಿಸ್ಸಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ । ವಿಸುದ್ಧಿಆದೀನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಹೇತುಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ। ಇತರೋ ಪರಿಯಾಯಹೇತು ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅವೋಚ।

    Imasmiṃpadeti ‘‘ekāyano ayaṃ bhikkhave maggo’’ti imasmiṃ vākye, imasmiṃ vā ‘‘pubbabhāgamaggo, lokuttaramaggo’’ti vidhānapade. Missakamaggoti lokiyena missako lokuttaramaggo . Visuddhiādīnaṃ nippariyāyahetukaṃ saṅgaṇhanto ācariyatthero ‘‘missakamaggo’’ti āha. Itaro pariyāyahetu idhādhippetoti ‘‘pubbabhāgamaggo’’ti avoca.

    ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿ ‘‘ಕಾಲೋ ಭನ್ತೇ ಧಮ್ಮಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಕಾಲಾರೋಚನಸದ್ದಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ, ಪರಮ್ಪರಾಯ ಚ ಸುತ್ವಾ। ಏವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಸುನ್ದರಂ ಮನೋಹರಂ ಇಮಂ ಕಥಂ ಛಡ್ಡೇಮಾ’’ತಿ ಅಛಡ್ಡೇನ್ತಾ ಉಚ್ಛುಭಾರಂ ವಿಯ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನ ವಿಚರನ್ತಿ। ಆಲುಳೇತೀತಿ ವಿಲುಳಿತೋ ಆಕುಲೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ತಸ್ಸೇವ ಅಲಙ್ಕಾರತ್ಥಂ ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗತೋವ ಆನೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ।

    Saddaṃ sutvāti ‘‘kālo bhante dhammasavanāyā’’ti kālārocanasaddaṃ paccakkhato, paramparāya ca sutvā. Evaṃ ukkhipitvāti evaṃ ‘‘sundaraṃ manoharaṃ imaṃ kathaṃ chaḍḍemā’’ti achaḍḍentā ucchubhāraṃ viya paggahetvā na vicaranti. Āluḷetīti viluḷito ākulo hotīti attho. Ekāyanamaggo vuccati pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggoti ettāvatā idhādhippetatthe siddhe tasseva alaṅkāratthaṃ so pana yassa pubbabhāgamaggo, taṃ dassetuṃ ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko’’tiādikā gāthāpi paṭisambhidāmaggatova ānetvā ṭhapitā.

    ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ,ಸೋಯೇವ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತಾಯ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೂಪಾಯತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗನೀಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಗವೇಸಿತಬ್ಬತಾಯ। ‘‘ಗಮನೀಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ರಾಗಾದೀಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ‘‘ರಾಗೋ ಮಲಂ, ದೋಸೋ ಮಲಂ, ಮೋಹೋ ಮಲ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೨೪) ವಚನತೋ। ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದೀಹೀ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ತೇ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧಟಾ। ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಮಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಮಲವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಕೇವಲಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇದಂ ಏತ್ಥ ಆಹಚ್ಚ ಭಾಸಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Nibbānagamanaṭṭhenāti nibbānaṃ gacchati adhigacchati etenāti nibbānagamanaṃ,soyeva aviparītasabhāvatāya attho, tena nibbānagamanaṭṭhena, nibbānādhigamūpāyatāyāti attho. Magganīyaṭṭhenāti gavesitabbatāya. ‘‘Gamanīyaṭṭhenā’’ti vā pāṭho, upagantabbatāyāti attho. ‘‘Rāgādīhī’’ti iminā rāgadosamohānaṃyeva gahaṇaṃ ‘‘rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho mala’’nti (vibha. 924) vacanato. ‘‘Abhijjhāvisamalobhādīhī’’ti pana iminā sabbesampi upakkilesānaṃ saṅgaṇhanatthaṃ te visuṃ uddhaṭā. ‘‘Sattānaṃ visuddhiyā’’ti vuttassa atthassa ekantikataṃ dassento ‘‘tathā hī’’tiādimāha. Kāmaṃ ‘‘visuddhiyā’’ti sāmaññajotanā, cittasseva pana visuddhi idhādhippetāti dassetuṃ ‘‘rūpamalavasena panā’’tiādi vuttaṃ. Na kevalaṃ aṭṭhakathāvacanameva, atha kho idaṃ ettha āhacca bhāsitanti dassento ‘‘tathā hī’’tiādimāha.

    ಸಾ ಪನಾಯಂ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸೋಕಾದೀನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸೋಚನಂ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತಸೋ ಸನ್ತಾಪೋ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಸೋಕೋ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಸೋಕಾವತಿಣ್ಣತೋ ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೩, ೩೫೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೩) ಪರಿದೇವನವಸೇನ ವಾಚಾವಿಪ್ಪಲಾಪೋ ಪರಿದವನಂ ಪರಿದೇವೋ। ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಇಧ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾವಹತಂ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Sā panāyaṃ cittavisuddhi sijjhamānā yasmā sokādīnaṃ anuppādāya saṃvattati, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamāyā’’tiādi. Tattha socanaṃ ñātibyasanādinimittaṃ cetaso santāpo antonijjhānaṃ soko. Ñātibyasanādinimittameva sokāvatiṇṇato ‘‘kahaṃ ekaputtaka kahaṃ ekaputtakā’’tiādinā (ma. ni. 2.353, 354; saṃ. ni. 2.63) paridevanavasena vācāvippalāpo paridavanaṃ paridevo. Āyatiṃ anuppajjanaṃ idha samatikkamoti āha ‘‘pahānāyā’’ti. Taṃ panassa samatikkamāvahataṃ nidassanavasena dassento ‘‘ayañhī’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ, ತಂ ವಿಸೋಧೇಹೀತಿ ಅತೀತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಛಾತಿ ಪರತೋ । ತೇತಿ ತುಯ್ಹಂ। ಮಾಹೂತಿ ಮಾ ಅಹು। ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಂ, ಏತೇನ ಅನಾಗತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಮಜ್ಝೇತಿ ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝೇ। ನೋ ಚೇ ಗಹೇಸ್ಸಸೀತಿ ನ ಉಪಾದಿಯಿಸ್ಸಸಿ ಚೇ, ಏತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಉಪಾದಾನಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಏವಂ ಅದ್ಧತ್ತಯಗತಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನೇ ಸತಿ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ಉಪಸನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಗಾಥಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಂ ಗಾಥ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    Tattha yaṃ pubbe, taṃ visodhehīti atītesu khandhesu taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ vuttaṃ. Pacchāti parato . Teti tuyhaṃ. Māhūti mā ahu. Kiñcananti rāgādikiñcanaṃ, etena anāgatesu khandhesu saṃkilesavisodhanaṃ vuttaṃ. Majjheti tadubhayavemajjhe. No ce gahessasīti na upādiyissasi ce, etena paccuppanne khandhappabandhe upādānappavatti vuttā. Upasanto carissasīti evaṃ addhattayagatasaṃkilesavisodhane sati nibbutasabbapariḷāhatāya upasanto hutvā viharissasīti arahattanikūṭena gāthaṃ niṭṭhapesi. Tenāha ‘‘imaṃ gātha’’ntiādi.

    ಪುತ್ತಾತಿ ಓರಸಾ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಾ ದಿನ್ನಕಕಿತ್ತಿಮಾದಯೋ ಯೇ ಕೇಚಿ। ಪಿತಾತಿ ಜನಕೋ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಾ ಪಿತುಟ್ಠಾನಿಯಾ। ಬನ್ಧವಾತಿ ಞಾತಕಾ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪುತ್ತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಬನ್ಧವಾ ವಾ ಅನ್ತಕೇನ ಮಚ್ಚುನಾ ಅಧಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ಮರಣತೋ ತಾಣಾಯ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ನತ್ಥಿ ಞಾತೀಸು ತಾಣತಾತಿ। ನ ಹಿ ಞಾತೀನಂ ವಸೇನ ಮರಣತೋ ಆರಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಾಚಾರೇ ‘‘ಉಭೋ ಪುತ್ತಾ ಕಾಲಙ್ಕತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅಪ॰ ಥೇರೀ ೧.೪೯೮) ಮಾ ನಿರತ್ಥಕಂ ಪರಿದೇವಿ, ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಪನ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಯಥಾನುಲೋಮಂ ಪವತ್ತಿತಾಯ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ। ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗವಸೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ನ ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಾಯ ವಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ’’ತಿ ಪನಿದಂ ಸೋಕವಿನೋದನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಂ ಸುತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಸಾಪಿ ಹಿ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ ಪರಿವಾರಬನ್ಧಾ ಏವ ಅನಿಚ್ಚತಾಕಥಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಇತರಗಾಥಾಯಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಭಾವನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ। ಸಾ ಹಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾದೀನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾವ, ತಸ್ಮಾ। ತೇಪೀತಿ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತಪಟಾಚಾರಾಪಿ।

    Puttāti orasā, aññepi vā dinnakakittimādayo ye keci. Pitāti janako, aññepi vā pituṭṭhāniyā. Bandhavāti ñātakā. Ayañhettha attho – puttā vā pitā vā bandhavā vā antakena maccunā adhipannassa abhibhūtassa maraṇato tāṇāya na honti. Kasmā? Natthi ñātīsu tāṇatāti. Na hi ñātīnaṃ vasena maraṇato ārakkhā atthi, tasmā paṭācāre ‘‘ubho puttā kālaṅkatā’’tiādinā (apa. therī 1.498) mā niratthakaṃ paridevi, dhammaṃyeva pana yāthāvato passāti adhippāyo. Sotāpattiphale patiṭṭhitāti yathānulomaṃ pavattitāya sāmukkaṃsikāya dhammadesanāya pariyosāne sahassanayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhahi. Kathaṃ panāyaṃ satipaṭṭhānamaggavasena sotāpattiphale patiṭṭhāsīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Na hi catusaccakammaṭṭhānakathāya vinā sāvakānaṃ ariyamaggādhigamo atthi. ‘‘Imaṃ gāthaṃ sutvā’’ti panidaṃ sokavinodanavasena pavattitāya gāthāya paṭhamaṃ sutattā vuttaṃ, sāpi hi saccadesanāya parivārabandhā eva aniccatākathāti katvā. Itaragāthāyaṃ pana vattabbameva natthi. Bhāvanāti paññābhāvanā. Sā hi idha adhippetā. Tasmāti yasmā rūpādīnaṃ aniccādito anupassanāpi satipaṭṭhānabhāvanāva, tasmā. Tepīti santatimahāmattapaṭācārāpi.

    ಪಞ್ಚಸತೇ ಚೋರೇತಿ ಸತಸತಚೋರಪರಿವಾರೇ ಪಞ್ಚಚೋರೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪೇಸೇಸಿ, ತೇ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸೂ’’ತಿ। ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ಊರುಟ್ಠಿಭೇದಪಚ್ಚಯಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ವಿನೋದೇತ್ವಾ। ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಲೇಸಸ್ಸಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ। ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಊರುಟ್ಠಿಭೇದಜನಿತಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇಸಿ। ತಿಯಾಮರತ್ತಿನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತೇನಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಂ ಅಪ್ಪಮಾದಂ, ಪಟಿಪತ್ತಿಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ। ಸಂಯಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಟಿಯಾಮೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಾಮಿ। ಹರಾಯಾಮೀತಿ ಲಜ್ಜಾಮಿ। ವಿಪಸ್ಸಿಸನ್ತಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿಂ।

    Pañcasatecoreti satasatacoraparivāre pañcacore paṭipāṭiyā pesesi, te araññaṃ pavisitvā theraṃ pariyesantā anukkamena therassa samīpe samāgacchiṃsu. Tenāha ‘‘te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsū’’ti. Vedanaṃ vikkhambhetvāti ūruṭṭhibhedapaccayaṃ dukkhavedanaṃ amanasikārena vinodetvā. Pītipāmojjaṃ uppajji vippaṭisāralesassapi asambhavato. Tenāha ‘‘parisuddhaṃ sīlaṃ nissāyā’’ti. Therassa hi sīlaṃ paccavekkhato parisuddhaṃ sīlaṃ nissāya uḷāraṃ pītipāmojjaṃ uppajjamānaṃ ūruṭṭhibhedajanitaṃ dukkhavedanaṃ vikkhambhesi. Tiyāmarattinti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, tenassa vipassanāyaṃ appamādaṃ, paṭipattiussukkāpanañca dasseti. Pādānīti pāde. Saṃyamessāmīti saññapessāmi, saññattiṃ karissāmīti attho. Aṭṭiyāmīti jigucchāmi. Harāyāmīti lajjāmi. Vipassisanti sampassiṃ.

    ಪಚಲಾಯನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಚಲಾಯಿಕಾನಂ ನಿದ್ದಂ ಉಪಗತಾನಂ। ಅಗತಿನ್ತಿ ಅಗೋಚರಂ। ವತಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಧುತಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಪಮಾದನ್ತಿ ಪಚಲಾಯನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಓರುದ್ಧಮಾನಸೋತಿ ಉಪರುದ್ಧಅಧಿಚಿತ್ತೋ। ಪಞ್ಜರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸರೀರೇ। ಸರೀರಞ್ಹಿ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟತಾಯ ಇಧ ‘‘ಪಞ್ಜರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Pacalāyantānanti pacalāyikānaṃ niddaṃ upagatānaṃ. Agatinti agocaraṃ. Vatasampannoti dhutaguṇasampanno. Pamādanti pacalāyanaṃ sandhāyāha. Oruddhamānasoti uparuddhaadhicitto. Pañjarasminti sarīre. Sarīrañhi nhārusambandhaaṭṭhisaṅghāṭatāya idha ‘‘pañjara’’nti vuttaṃ.

    ಪೀತವಣ್ಣಾಯ ಪನ ಪಟಾಕಾಯ ಕಾಯಂ ಪರಿಹರಣತೋ, ಮಲ್ಲಯುದ್ಧಚಿತ್ತಕತಾಯ ಚ ‘‘ಪೀತಮಲ್ಲೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪೀತಮಲ್ಲತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಜಾತೋ। ತೀಸು ರಜ್ಜೇಸೂತಿ ಪಣ್ಡುಚೋಳಗೋಳರಜ್ಜೇಸು। ‘‘ಸಬ್ಬಮಲ್ಲಾ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಗಮ್ಮ। ತಂಯೇವ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ರೂಪಾದಯೋ ‘ಮಮಾ’ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ನತುಮ್ಹಾಕವಗ್ಗೇನ ಪಕಾಸಿತಮತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಮತ್ತಹತ್ಥಿನೋ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ। ಪಾದೇಸು ಅವಹನ್ತೇಸೂತಿ ಅತಿವೇಲಂ ಚಙ್ಕಮನೇನ ಅಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥೇಸು। ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಚಙ್ಕಮತಿ ‘‘ನಿಸಿನ್ನೇ ನಿದ್ದಾಯ ಅವಸರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಸಫಲತಾಪವೇದನಮುಖೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ತತ್ಥ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ। ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವಚನಂ, ಕಸ್ಸ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗವಾದಿನೋ’’ತಿ। ‘‘ನ ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತಯಿದಂ ಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವೂಪಸಮಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹರಿ, ತೇನ ಇದಾನಾಹಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ರೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅರೋಗೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Pītavaṇṇāya pana paṭākāya kāyaṃ pariharaṇato, mallayuddhacittakatāya ca ‘‘pītamallo’’ti paññāto pabbajitvā pītamallatthero nāma jāto. Tīsu rajjesūti paṇḍucoḷagoḷarajjesu. ‘‘Sabbamallā sīhaḷadīpe sakkārasammānaṃ labhantī’’ti tambapaṇṇidīpaṃ āgamma. Taṃyeva aṅkusaṃ katvāti ‘‘rūpādayo ‘mamā’ti na gahetabbā’’ti natumhākavaggena pakāsitamatthaṃ attano cittamattahatthino aṅkusaṃ katvā. Pādesu avahantesūti ativelaṃ caṅkamanena akkamituṃ asamatthesu. Jaṇṇukehi caṅkamati ‘‘nisinne niddāya avasaro hotī’’ti. Byākaritvāti attano vīriyārambhassa saphalatāpavedanamukhena sabrahmacārīnaṃ tattha ussāhaṃ janento aññaṃ byākaritvā. Bhāsitanti vacanaṃ, kassa pana tanti āha ‘‘buddhaseṭṭhassa sabbalokaggavādino’’ti. ‘‘Na tumhāka’’ntiādi tassa pavattiākāradassanaṃ. Tayidaṃ me saṅkhārānaṃ accantavūpasamakāraṇanti dassento ‘‘aniccā vatā’’ti gāthamāhari, tena idānāhaṃ saṅkhārānaṃ khaṇe khaṇe bhaṅgasaṅkhātassa rogassa abhāvena arogo parinibbutoti dasseti.

    ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ। ಉಪಪತ್ತೀತಿ ದೇವೂಪಪತ್ತಿ। ಪುನ ಪಾಕತಿಕಾವ ಅಹೋಸಿ ಸಕ್ಕಭಾವೇನೇವ ಉಪಪನ್ನತ್ತಾ।

    Assāti sakkassa. Upapattīti devūpapatti. Puna pākatikāva ahosi sakkabhāveneva upapannattā.

    ಸುಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಂನಾಮೋ। ಅಚ್ಛರಾನಂ ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಸತತಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತಮಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ಸನ್ತಸ್ತಂ ಭೀತಂ । ಉಬ್ಬಿಗ್ಗನ್ತಿ ಸಂವಿಗ್ಗಂ। ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗಂ। ಉಬ್ಬಿಗ್ಗನ್ತಿ ಭಯವಸೇನ ಸಹ ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಞ್ಚಲಿತಂ। ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ಅನಾಗತೇಸು। ಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬೇಸು। ‘‘ಕಿಚ್ಛೇಸೂ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದುಕ್ಖೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ, ಭಾವಿದುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪತಿತೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ಯೋಜನಾ। ತದಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।

    Subrahmāti evaṃnāmo. Accharānaṃ nirayūpapattiṃ disvā tato pabhuti satataṃ pavattamānaṃ attano cittutrāsaṃ sandhāyāha ‘‘niccaṃ utrastamidaṃ citta’’ntiādi. Tattha utrastanti santastaṃ bhītaṃ . Ubbigganti saṃviggaṃ. Utrastanti vā saṃviggaṃ. Ubbigganti bhayavasena saha nissayena sañcalitaṃ. Anuppannesūti anāgatesu. Kiccesūti tesu tesu itikattabbesu. ‘‘Kicchesū’’ti vā pāṭho, dukkhesūti attho, nimittatthe cetaṃ bhummaṃ, bhāvidukkhanimittanti attho. Uppatitesūti uppannesu kiccesūti yojanā. Tadā attano parivārassa uppannaṃ dukkhaṃ sandhāya vadati.

    ಬೋಜ್ಝಾತಿ ಬೋಧಿತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರಾ’’ತಿ ಚ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಪಸಾತಿ ತಪೋಕಮ್ಮತೋ, ತೇನ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತಂ ಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಂವರಣತೋ , ಏತೇನ ಸತಿಸಂವರಸೀಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಂವರಸೀಲಂ, ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ನಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ। ಕಿಲೇಸೇಸು ಹಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠೇಸು ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ, ವಿಪಾಕವಟ್ಟಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಸೋತ್ಥಿನ್ತಿ ಖೇಮಂ ಅನುಪದ್ದವತಂ।

    Bojjhāti bodhito, ariyamaggatoti attho. ‘‘Aññatrā’’ti ca padaṃ apekkhitvā nissakkavacanaṃ, bodhiṃ ṭhapetvāti attho. Sesesupi eseva nayo. Tapasāti tapokammato, tena maggādhigamassa upāyabhūtaṃ sallekhapaṭipadaṃ dasseti. Indriyasaṃvarāti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvaraṇato , etena satisaṃvarasīsena sabbampi saṃvarasīlaṃ, lakkhaṇahāranayena vā sabbampi catupārisuddhisīlaṃ dasseti. Sabbanissaggāti sabbassapi nissajjanato sabbakilesappahānato. Kilesesu hi nissaṭṭhesu kammavaṭṭaṃ, vipākavaṭṭañca nissaṭṭhameva hotīti. Sotthinti khemaṃ anupaddavataṃ.

    ಞಾಯತಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಮತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ವಾ ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಞಾಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ। ತಣ್ಹಾವಾನವಿರಹಿತತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತವಾನವಿವಿತ್ತತ್ತಾ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಖನ್ಧಂ, ಕಮ್ಮುನಾ ಫಲಂ, ಸತ್ತೇಹಿ ಚ ದುಕ್ಖಂ ವಿನತಿ ಸಂಸಿಬ್ಬತೀತಿ ‘‘ವಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಯಿದಂ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ವಾನಂ, ನ ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು। ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯಾ’’ತಿ।

    Ñāyati nicchayena kamati nibbānaṃ, taṃ vā ñāyati paṭivijjhīyati etenāti ñāyo, ariyamaggoti āha ‘‘ñāyo vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti. Taṇhāvānavirahitattāti taṇhāsaṅkhātavānavivittattā. Taṇhā hi khandhehi khandhaṃ, kammunā phalaṃ, sattehi ca dukkhaṃ vinati saṃsibbatīti ‘‘vāna’’nti vuccati, tayidaṃ natthi ettha vānaṃ, na vā etasmiṃ adhigate puggalassa vānanti nibbānaṃ, asaṅkhatā dhātu. Parappaccayena vinā paccakkhakaraṇaṃ sacchikiriyāti āha ‘‘attapaccakkhatāyā’’ti.

    ನನು ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನೇವೇತ್ಥ ಸೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮಾದಯೋಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಪುನ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಸನಯುತ್ತಿಕೋವಿದೇತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣಾಯಂ ಧಮ್ಮನೀತಿಯಂ ಛೇಕೇ। ತಂ ತಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತೀತಿ ಯೇ ಯೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾದಿವಸೇನ ಯಥಾ ಯಥಾ ಬೋಧೇತಬ್ಬಾ, ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಭಗವಾ ತೇ ತೇ ತಥಾ ತಥಾ ಬೋಧೇನ್ತೋ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತಿ। ತಂ ತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ಅಗಣೇನ್ತೋ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಞಾಪಕಾದಿಸಾಧನೀಯವಚನಾತಿ। ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಸೋಕಪರಿದೇವಸ್ಸ ನ ಕದಾಚಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಅತ್ಥಿ ಸೋಕಪರಿದೇವಸಮತಿಕ್ಕಮನಮುಖೇನೇವ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಇಜ್ಝನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯೇಹಿ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ಫುಟ್ಠಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಸೋಕಾದಯೋ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಚ ತೇಸು ತೇ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇನಾ’’ತಿ। ಞಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ, ತತಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ। ತದಧಿಗಮೇನ ಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಸಹಭಾವೀಪಿ ಇತರಾಭಿಸಮಯೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಹೇತುಕೋ ವಿಯ ವುತ್ತೋ। ಞಾಯಸ್ಸಾಧಿಗಮೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಫಲಞಾಣೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪದಾನವಚನಞ್ಚೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Nanu ‘‘visuddhiyā’’ti cittavisuddhiyā adhippetattā visuddhiggahaṇenevettha sokasamatikkamādayopi gahitā eva honti, te puna kasmā gahitāti anuyogaṃ sandhāya ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi vuttaṃ. Sāsanayuttikovideti saccapaṭiccasamuppādādilakkhaṇāyaṃ dhammanītiyaṃ cheke. Taṃ tamatthaṃñāpetīti ye ye bodhaneyyapuggalā saṅkhepavitthārādivasena yathā yathā bodhetabbā, attano desanāvilāsena bhagavā te te tathā tathā bodhento taṃ tamatthaṃ ñāpeti. Taṃ taṃ pākaṭaṃ katvā dassentoti atthāpattiṃ agaṇento taṃ tamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassento. Na hi sammāsambuddho atthāpattiñāpakādisādhanīyavacanāti. Saṃvattatīti jāyati, hotīti attho. Yasmā anatikkantasokaparidevassa na kadāci cittavisuddhi atthi sokaparidevasamatikkamanamukheneva cittavisuddhiyā ijjhanato, tasmā āha ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamena hotī’’ti. Yasmā pana domanassapaccayehi dukkhadhammehi phuṭṭhaṃ puthujjanaṃ sokādayo abhibhavanti, pariññātesu ca tesu te na honti, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamo dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamenā’’ti. Ñāyassāti aggamaggassa, tatiyamaggassa ca. Tadadhigamena hi yathākkamaṃ dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamo. Sacchikiriyābhisamayasahabhāvīpi itarābhisamayo tadavinābhāvato sacchikiriyābhisamayahetuko viya vutto. Ñāyassādhigamo nibbānassa sacchikiriyāyāti phalañāṇena vā paccakkhakaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘nibbānassa sacchikiriyāyā’’ti sampadānavacanañcetaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ವಣ್ಣಭಣನನ್ತಿ ಪಸಂಸಾವಚನಂ। ತಯಿದಂ ನ ಇಧೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಸತ್ಥು ಆಚಿಣ್ಣಂ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆದಿಮ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಾದಿ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಸೀಲಾದಿಪಞ್ಚಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಪಾರಿಪೂರಿತೋ, ಉಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಚ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ಅಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭಾವತೋ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ವೋ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೭) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅರಿಯವಂಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಂಸಾ ಪವೇಣಿಯೋ। ಅಗ್ಗಞ್ಞಾತಿ ಅಗ್ಗಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬವಂಸೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ। ರತ್ತಞ್ಞಾತಿ ಚಿರರತ್ತಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ವಂಸಞ್ಞಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಂಸಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಪೋರಾಣಾತಿ ಪುರಾತನಾ ಅನಧುನಾತನತ್ತಾ। ಅಸಙ್ಕಿಣ್ಣಾತಿ ಅವಿಕಿಣ್ಣಾ ಅನಪನೀತಾ। ಅಸಙ್ಕಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇಹೀ’’ತಿ ಅರಿಯೇಹಿ ನ ಅಪನೀತಪುಬ್ಬಾ । ನ ಸಙ್ಕೀಯನ್ತೀತಿ ಇದಾನಿಪಿ ತೇಹಿ ನ ಅಪನೀಯನ್ತಿ। ನ ಸಙ್ಕೀಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನಾಗತೇಪಿ ತೇಹಿ ನ ಅಪನೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠಾ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಯೇ ಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ತೇಹಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾ ಅನಿನ್ದಿತಾ, ಅಗರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿಆದೀಹೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಆದಿದೀಪನೇಹಿ। ಪದೇಹೀತಿ ವಾಕ್ಯೇಹಿ, ವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಹಿ ವಾ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ। ಉಪದ್ದವೇತಿ ಅನತ್ಥೇ। ವಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ವಿಸುಜ್ಝನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ। ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ। ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಪರಿಚಯೋ। ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹದಯೇ ಠಪನಂ ಧಾರಣಂ। ಪರಿವತ್ತನಂ ವಾಚನಂ।

    Vaṇṇabhaṇananti pasaṃsāvacanaṃ. Tayidaṃ na idheva, atha kho aññatthāpi satthu āciṇṇaṃ evāti dassento ‘‘yatheva hī’’tiādimāha. Tattha ādimhi kalyāṇamādi vā kalyāṇaṃ etassāti ādikalyāṇaṃ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Atthasampattiyā sātthaṃ. Byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Sīlādipañcadhammakkhandhapāripūrito, upanetabbassa abhāvato ca kevalaparipuṇṇaṃ. Nirupakkilesato apanetabbassa ca abhāvato parisuddhaṃ. Seṭṭhacariyabhāvato sāsanabrahmacariyaṃ, maggabrahmacariyañca vo pakāsessāmīti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.147) vuttanayeneva veditabbo. Ariyavaṃsāti ariyānaṃ buddhādīnaṃ vaṃsā paveṇiyo. Aggaññāti aggāti jānitabbā sabbavaṃsehi seṭṭhabhāvato. Rattaññāti cirarattāti jānitabbā. Vaṃsaññāti buddhādīnaṃ vaṃsāti jānitabbā. Porāṇāti purātanā anadhunātanattā. Asaṅkiṇṇāti avikiṇṇā anapanītā. Asaṅkiṇṇapubbāti ‘‘kiṃ imehī’’ti ariyehi na apanītapubbā . Na saṅkīyantīti idānipi tehi na apanīyanti. Na saṅkīyissantīti anāgatepi tehi na apanīyissanti. Appaṭikuṭṭhā…pe… viññūhīti ye loke viññū samaṇabrāhmaṇā, tehi appaccakkhatā aninditā, agarahitāti attho. ‘‘Visuddhiyā’’tiādīhīti visuddhiādidīpanehi. Padehīti vākyehi, visuddhiatthatādibhedabhinnehi vā dhammakoṭṭhāsehi. Upaddaveti anatthe. Visuddhinti visujjhanaṃ saṃkilesappahānaṃ. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Pariyāpuṇanaṃ paricayo. Atthassa hadaye ṭhapanaṃ dhāraṇaṃ. Parivattanaṃ vācanaṃ.

    ಗನ್ಧಾರಕೋತಿ ಗನ್ಧಾರದೇಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಪಹೋನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಮಗ್ಗಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಾ, ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಾನಿಯತಮಗ್ಗಾಪಿ ವಾ। ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಕೂಟಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಣೀತಿ ಕಾಚಮಣಿಪಿ, ಮುತ್ತಾತಿ ವೇಳುಜಾಪಿ, ಪವಾಳನ್ತಿ ಪಲ್ಲವೋಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ರತ್ತಜಮ್ಬುನದಾದಿಪದೇಹಿ ತೇ ವಿಸೇಸಿತಾ।

    Gandhārakoti gandhāradese uppanno. Pahontīti sakkonti. Aniyyānikamaggāti micchāmaggā, micchattaniyatāniyatamaggāpi vā. Suvaṇṇanti kūṭasuvaṇṇampi vuccati. Maṇīti kācamaṇipi, muttāti veḷujāpi, pavāḷanti pallavopi vuccatīti rattajambunadādipadehi te visesitā.

    ನ ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಕಾಯಾದೀನಂ ವೇದನಾದಿಸಭಾವತ್ತಾಭಾವಾ, ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥನ್ತರಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಹಣೇಸು ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥೂನಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪನ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥುನೋ ಅಭಾವಾ ‘‘ನ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೇನ ಹೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಾಗೋತಿ। ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರದಸ್ಸನಂ, ನ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನನ್ತಿ। ಆದೀಸು ಹಿ ಸತಿಗೋಚರೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯೋ, ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ, ಮನಸಿಕಾರಸಮುದಯಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೦೮) ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸಭಿಗೋಚರಾನಂ ಪಕಾಸಕೇ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯ’’ಮ್ಪಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೪) ಅವಸೇಸಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ದಾನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ರೂಪಾದೀನಿ ಸತಿಯಾ ಠಾನಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಪಧಾನಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಪ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಪಣೀತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸಂ॰ ಮಾತಿಕಾ ೧೪) ವಿಯ ಪಧಾನತ್ಥದೀಪಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Na tato heṭṭhāti idhādhippetakāyādīnaṃ vedanādisabhāvattābhāvā, kāyavedanācittavimuttassa tebhūmakadhammassa visuṃ vipallāsavatthantarabhāvena gahitattā ca heṭṭhā gahaṇesu vipallāsavatthūnaṃ aniṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, pañcamassa pana vipallāsavatthuno abhāvā ‘‘na uddha’’nti āha. Ārammaṇavibhāgena hettha satipaṭṭhānavibhāgoti. Tayo satipaṭṭhānāti satipaṭṭhāna-saddassa atthuddhāradassanaṃ, na idha pāḷiyaṃ vuttassa satipaṭṭhāna-saddassa atthadassananti. Ādīsu hi satigocaroti ettha ādi-saddena ‘‘phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, nāmarūpasamudayā cittassa samudayo, manasikārasamudayā dhammānaṃ samudayo’’ti (saṃ. ni. 5.408) ‘‘satipaṭṭhānā’’ti vuttānaṃ sabhigocarānaṃ pakāsake suttappadese saṅgaṇhāti. Evaṃ ‘‘paṭisambhidāpāḷiya’’mpi (paṭi. ma. 2.34) avasesapāḷippadesadassanattho ādi-saddo daṭṭhabbo. Satiyā paṭṭhānanti satiyā patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ. Dānādīni karontassa rūpādīni satiyā ṭhānaṃ hontīti taṃnivāraṇatthamāha ‘‘padhānaṃ ṭhāna’’nti. Pa-saddo hi idha ‘‘paṇītā dhammā’’tiādīsu (dha. saṃ. mātikā 14) viya padhānatthadīpakoti adhippāyo.

    ಅರಿಯೋತಿ ಅರಿಯಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇ।(ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೦) ಸುತ್ತೇಕದೇಸೇನ ಹಿ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ –

    Ariyoti ariyaṃ sabbasattaseṭṭhaṃ sammāsambuddhamāha. Etthāti etasmiṃ saḷāyatanavibhaṅgasutte.(Ma. ni. 3.310) suttekadesena hi suttaṃ dasseti. Tattha hi –

    ‘‘ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಯದರಿಯೋ…ಪೇ॰… ಅರಹತೀತಿ ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ। ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಹಿತೇಸೀ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ‘ಇದಂ ವೋ ಹಿತಾಯ ಇದಂ ವೋ ಸುಖಾಯಾ’ತಿ। ತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ। ನ ಸೋತಂ ಓದಹನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ, ವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಚ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ನ ಚೇವ ಅನತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅನತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನವಸ್ಸುತೋ ಚ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ। ಇದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ। ಯದರಿಯೋ ಸೇವತಿ…ಪೇ॰… ಅರಹತಿ।

    ‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo…pe… arahatīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya ‘idaṃ vo hitāya idaṃ vo sukhāyā’ti. Tassa sāvakā na sussūsanti. Na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthu sāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ. Yadariyo sevati…pe… arahati.

    ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾ…ಪೇ॰..ಇದಂ ವೋ ಸುಖಾಯಾತಿ । ತಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾವಕಾ ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ನ ಚ ವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ನ ಚೇವ ಅನತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅನತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನತ್ತಮನತಾ ಚ ಅತ್ತಮನತಾ ಚ ತದುಭಯಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯಂ।

    Puna caparaṃ, bhikkhave, satthā…pe...idaṃ vo sukhāyāti . Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti…pe… na ca vokkamma satthu sāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, na ca attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti, anattamanatā ca attamanatā ca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dutiyaṃ.

    ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಸುಖಾಯಾತಿ, ತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಅತ್ತಮನೋ ಚೇವ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಮನತಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನವಸ್ಸುತೋ ಚ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೧)।

    Puna caparaṃ, bhikkhave…pe… sukhāyāti, tassa sāvakā sussūsanti…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, tatiya’’nti (ma. ni. 3.311).

    ಏವಂ ಪಟಿಘಾನುನಯೇಹಿ ಅನವಸ್ಸುತತಾ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾಯ ತದುಭಯವೀತಿವತ್ತತಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಹಿ ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾ ಹೋತಿ ಆವೇಣಿಕಧಮ್ಮಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀನಂ। ಪ-ಸದ್ದೋ ಆರಮ್ಭಂ ಜೋತೇತಿ, ಆರಮ್ಭೋ ಚ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸತಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಪಟ್ಠಾನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ। ಅನ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಬಹುಲಂವಚನೇನ ಕಮ್ಮತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾಸ್ಸ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪ-ಸದ್ದೋ ಭುಸತ್ಥವಿಸಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಖನ್ದನಂ ದೀಪೇತೀತಿ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ। ಪುನ ಭಾವತ್ಥಂ ಸತಿ, ಸದ್ದಂ, ಪಟ್ಠಾನಸದ್ದಞ್ಚ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತೇನ ಪುರಿಮವಿಕಪ್ಪೇ ಸತಿ, ಸದ್ದೋ, ಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದೋ ಚ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಸರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಚಿರಕತಸ್ಸ, ಚಿರಭಾಸಿತಸ್ಸ ಚ ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ। ಇದನ್ತಿ ಯಂ ‘‘ಸತಿಯೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ। ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।

    Evaṃ paṭighānunayehi anavassutatā, niccaṃ upaṭṭhitassatitāya tadubhayavītivattatā ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuttā. Buddhānaṃyeva hi niccaṃ upaṭṭhitassatitā hoti āveṇikadhammabhāvato, na paccekabuddhādīnaṃ. Pa-saddo ārambhaṃ joteti, ārambho ca pavattīti katvā āha ‘‘pavattayitabbatoti attho’’ti. Satiyā karaṇabhūtāya paṭṭhānaṃ paṭṭhapetabbaṃ satipaṭṭhānaṃ. Ana-saddo hi bahulaṃvacanena kammatthopi hotīti. Tathāssa kattuatthopi labbhatīti ‘‘paṭṭhātīti paṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Paṭṭhātīti ettha pa-saddo bhusatthavisiṭṭhaṃ pakkhandanaṃ dīpetīti ‘‘okkanditvā pakkhanditvā pattharitvā pavattatīti attho’’ti āha. Puna bhāvatthaṃ sati, saddaṃ, paṭṭhānasaddañca vaṇṇento ‘‘atha vā’’tiādimāha, tena purimavikappe sati, saddo, paṭṭhāna-saddo ca kattuatthoti viññāyati. Saraṇaṭṭhenāti cirakatassa, cirabhāsitassa ca anussaraṇaṭṭhena. Idanti yaṃ ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti vuttaṃ, idaṃ. Idha imasmiṃ suttapadese adhippetaṃ.

    ಯದಿ ಏವನ್ತಿ। ಯದಿ ಸತಿ ಏವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಸತಿ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಬಹುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಬಹುಕಾ ತಾ ಸತಿಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏಕವಚನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ, ತೇನೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವೇನ ಏಕತ್ತೂಪಗತೋ ಏಕನ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಚ ತದತ್ಥಂ ಮಗ್ಗೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾವ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ। ತತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪಿ ಚ ಏತಾ ಸತಿಯೋ। ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ। ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಯಾದೀಸು ಸುಭಸಞ್ಞಾದಿವಿಧಮನವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸತಿಯೇವ ತತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ। ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏಕವಚನೇನ, ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ವಚನಾನುಸನ್ಧಿನಾ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಸಾನುಸನ್ಧಿಕಾವ, ನ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪಾದೇತುಂ ‘‘ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೨೪) ಸುತ್ತಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದಸ್ಸನಂ ಸಂಸನ್ದತಿ। ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ।

    Yadi evanti. Yadi sati eva satipaṭṭhānaṃ, sati nāma eko dhammo, evaṃ sante kasmā ‘‘satipaṭṭhānā’’ti bahuvacananti āha ‘‘satibahuttā’’tiādi. Yadi bahukā tā satiyo, atha kasmā ‘‘maggo’’ti ekavacananti yojanā. Maggaṭṭhenāti niyyānaṭṭhena. Niyyāniko hi maggadhammo, teneva niyyānikabhāvena ekattūpagato ekantato nibbānaṃ gacchati, atthikehi ca tadatthaṃ maggīyatīti āha ‘‘vuttañheta’’nti, attanāva pubbe vuttaṃ paccāharati. Tattha catassopi cetāti kāyānupassanādivasena catubbidhāpi ca etā satiyo. Aparabhāgeti ariyamaggakkhaṇe. Kiccaṃ sādhayamānāti pubbabhāge kāyādīsu subhasaññādividhamanavasena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe satiyeva tattha catubbidhassapi vipallāsassa samucchedavasena pahānakiccaṃ sādhayamānā ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ gacchati. Catukiccasādhaneneva hettha bahuvacananiddeso. Evañca satīti evaṃ maggaṭṭhena ekattaṃ upādāya ‘‘maggo’’ti ekavacanena, ārammaṇabhedena catubbidhataṃ upādāya ‘‘cattāro’’ti ca vattabbatāya sati vijjamānattā. Vacanānusandhinā ‘‘ekāyano aya’’ntiādikā desanā sānusandhikāva, na ananusandhikāti adhippāyo. Vuttamevatthaṃ nidassanena paṭipādetuṃ ‘‘mārasenappamaddana’’nti (saṃ. ni. 5.224) suttapadaṃ ānetvā ‘‘yathā’’tiādinā nidassanaṃ saṃsandati. ‘‘Tasmā’’tiādi nigamanaṃ.

    ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಯೋ, ವೇದನಾ ಚ ಅಸ್ಸಾದಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ತೇಸು ತಣ್ಹಾವತ್ಥೂಸು ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮೇಸು ಅಸುಭದುಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನಾನಿ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೇಹಿ ತಣ್ಹಾಚರಿತೇಹಿ ಸುಕರಾನೀತಿ ತಾನಿ ತೇಸಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ತಥಾ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸವತ್ಥುತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣೇಸು ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾನತ್ತತಾದಸ್ಸನಾನಿ ಸರಾಗಾದಿವಸೇನ, ಸಞ್ಞಾಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ, ನೀವರಣಾದಿವಸೇನ ಚ ನಾತಿಪ್ಪಭೇದಾತಿಪ್ಪಭೇದಗತೇಸು ತೇಸು ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತಾನಂ ಸುಕರಾನೀತಿ ತೇಸಂ ತಾನಿ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ವತ್ಥುಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಕಾಯವೇದನಾನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಸತಿಪಿ ನೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವತ್ಥುಭಾವೇ ಯೋ ಯಸ್ಸಾ ಸಾತಿಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸಮಥಯಾನಿಕೋ ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ವೇದನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅಸಣ್ಠಹನತೋ’’ತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸುಖುಮೇ ಚಿತ್ತೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತಾ ವುತ್ತಾ।

    Visesato kāyo, vedanā ca assādassa kāraṇanti tappahānatthaṃ tesu taṇhāvatthūsu oḷārikasukhumesu asubhadukkhabhāvadassanāni mandatikkhapaññehi taṇhācaritehi sukarānīti tāni tesaṃ ‘‘visuddhimaggo’’ti vuttāni. Tathā ‘‘niccaṃ attā’’ti abhinivesavatthutāya diṭṭhiyā visesakāraṇesu cittadhammesu aniccānattatādassanāni sarāgādivasena, saññāphassādivasena, nīvaraṇādivasena ca nātippabhedātippabhedagatesu tesu tappahānatthaṃ mandatikkhapaññānaṃ diṭṭhicaritānaṃ sukarānīti tesaṃ tāni ‘‘visuddhimaggo’’ti vuttāni. Ettha ca yathā cittadhammānampi taṇhāya vatthubhāvo sambhavati, tathā kāyavedanānampi diṭṭhiyāti satipi nesaṃ catunnampi taṇhādiṭṭhivatthubhāve yo yassā sātisayapaccayo, taṃ dassanatthaṃ visesaggahaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tikkhapaññasamathayāniko oḷārikārammaṇaṃ pariggaṇhanto tattha aṭṭhatvā jhānaṃ samāpajjitvā uṭṭhāya vedanaṃ pariggaṇhātīti vuttaṃ ‘‘oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato’’ti. Vipassanāyānikassa pana sukhume citte, dhammesu ca cittaṃ pakkhandatīti cittadhammānupassanānaṃ mandatikkhapaññavipassanāyānikānaṃ visuddhimaggatā vuttā.

    ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ಥ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಪಹಾನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಯೋಜನಾ। ಪರತೋ ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಸವಿಸೇಸಾ ಕಾಯೇ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು, ಭವೇಸು ಸುಖಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಭವಸ್ಸಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಭವೋಘಸ್ಸ ವೇದನಾ ವತ್ಥು, ಸನ್ತತಿಘನಗ್ಗಹಣವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಚಿತ್ತೇ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ದಿಟ್ಠೋಘಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು, ಧಮ್ಮೇಸು ವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾಯ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತ್ತಾ ಚ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜೋಘಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು, ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ತೇಸಂ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ।

    Tesaṃ tatthāti ettha tattha-saddassa ‘‘pahānattha’’nti etena yojanā. Parato tesaṃ tatthāti etthāpi eseva nayo. Pañca kāmaguṇā savisesā kāye labbhantīti visesena kāyo kāmoghassa vatthu, bhavesu sukhaggahaṇavasena bhavassādo hotīti bhavoghassa vedanā vatthu, santatighanaggahaṇavasena visesato citte attābhiniveso hotīti diṭṭhoghassa cittaṃ vatthu, dhammesu vinibbhogassa dukkarattā, dhammānaṃ dhammamattatāya duppaṭivijjhattā ca sammoho hotīti avijjoghassa dhammā vatthu, tasmā tesu tesaṃ pahānatthaṃ cattārova vuttā.

    ಏವಂ ಕಾಯಾದೀನಂ ಕಾಮೋಘಾದಿವತ್ಥುಭಾವಕಥನೇನೇವ ಕಾಮಯೋಗಕಾಮಾಸವಾದೀನಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ ಓಘೇಹಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಅನಞ್ಞತ್ತಾ। ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಾದೀನಂ ವತ್ಥು, ತದಗ್ಗೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ವತ್ಥು। ‘‘ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಭೂತಾ ವೇದನಾ ವಿಸೇಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ವತ್ಥು। ಚಿತ್ತೇ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧೀತಿ ಆದಿ ಪರಾಮಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು। ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಭೂತಂ ಭೂತತೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಭವವಿಭವದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೋ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು। ಕಾಯಸ್ಸ ಕಾಮುಪಾದಾನವತ್ಥುತಾ ವುತ್ತನಯಾವ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು, ತದಗ್ಗೇನ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸಪಿ ವತ್ಥು ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ। ಸುಖವೇದನಸ್ಸಾದವಸೇನ ಪರಲೋಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೫; ೨.೯೫, ೨೨೫; ೩.೯೧, ೧೧೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೦; ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೨೧; ವಿಭ॰ ೯೩೮) ಪರಾಮಾಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸ್ಸ ವೇದನಾ ವತ್ಥು । ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಇತರುಪಾದಾನವತ್ಥುತಾ ತತಿಯಚತುತ್ಥಗನ್ಥಯೋಜನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಕಾಯವೇದನಾನಂ ಛನ್ದದೋಸಾಗತಿವತ್ಥುತಾ ಕಾಮೋಘಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಯೋಜನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಸನ್ತತಿಘನಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಸರಾಗಾದಿಚಿತ್ತೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ ಮೋಹಾಗತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು। ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನವಬೋಧೇ ಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಭಯಾಗತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು।

    Evaṃ kāyādīnaṃ kāmoghādivatthubhāvakathaneneva kāmayogakāmāsavādīnampi vatthubhāvo dīpito hoti oghehi tesaṃ atthato anaññattā. Yadaggena ca kāyo kāmoghādīnaṃ vatthu, tadaggena abhijjhākāyaganthassa vatthu. ‘‘Dukkhāya vedanāya paṭighānusayo anusetī’’ti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhabhūtā vedanā visesena byāpādakāyaganthassa vatthu. Citte niccaggahaṇavasena sassatassa attano sīlena suddhīti ādi parāmasanaṃ hotīti sīlabbataparāmāsassa cittaṃ vatthu. Nāmarūpaparicchedena bhūtaṃ bhūtato apassantassa bhavavibhavadiṭṭhisaṅkhāto idaṃsaccābhiniveso hotīti tassa dhammā vatthu. Kāyassa kāmupādānavatthutā vuttanayāva. Yadaggena hi kāyo kāmoghassa vatthu, tadaggena kāmupādānassapi vatthu atthato abhinnattā. Sukhavedanassādavasena paralokanirapekkho ‘‘natthi dinna’’ntiādikaṃ (dī. ni. 1.171; ma. ni. 1.445; 2.95, 225; 3.91, 116; saṃ. ni. 3.210; dha. sa. 1221; vibha. 938) parāmāsaṃ uppādetīti diṭṭhupādānassa vedanā vatthu . Cittadhammānaṃ itarupādānavatthutā tatiyacatutthaganthayojanāyaṃ vuttanayā eva. Kāyavedanānaṃ chandadosāgativatthutā kāmoghabyāpādakāyaganthayojanāyaṃ vuttanayā eva. Santatighanaggahaṇavasena sarāgādicitte sammoho hotīti mohāgatiyā cittaṃ vatthu. Dhammasabhāvānavabodhe bhayaṃ hotīti bhayāgatiyā dhammā vatthu.

    ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಮುದಯಾ, ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯೋ, (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೦೮) ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಉದಾ॰ ೧; ವಿಭ॰ ೨೨೫) ವಚನತೋ ಕಾಯಾದೀನಂ ಸಮುದಯಭೂತಾ ಕಬಳೀಕಾರಫಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರಾ ಕಾಯಾದಿಪರಿಜಾನನೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಾಹಾರಪರಿಞ್ಞತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಪಕರಣನಯೋತಿ ನೇತ್ತಿಪಕರಣವಸೇನ ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ।

    Āhārasamudayā kāyassa samudayā, phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, (saṃ. ni. 5.408) saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti (ma. ni. 3.126; udā. 1; vibha. 225) vacanato kāyādīnaṃ samudayabhūtā kabaḷīkāraphassamanosañcetanāviññāṇāhārā kāyādiparijānanena pariññātā hontīti āha ‘‘catubbidhāhārapariññattha’’nti. Pakaraṇanayoti nettipakaraṇavasena suttantasaṃvaṇṇanānayo.

    ಸರಣವಸೇನಾತಿ ಕಾಯಾದೀನಂ, ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಉಪಧಾರಣವಸೇನ। ಸರನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಸತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕತ್ತೇ ಏಕಸಭಾವೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಮೋಸರಣಂ ಸಮಾಗಮೋ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣಂ। ಏತದೇವ ಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Saraṇavasenāti kāyādīnaṃ, kusalādidhammānañca upadhāraṇavasena. Saranti gacchanti nibbānaṃ etāyāti satīti imasmiṃ atthe ekatte ekasabhāve nibbāne samosaraṇaṃ samāgamo ekattasamosaraṇaṃ. Etadeva hi dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ.

    ಏಕನಿಬ್ಬಾನಪವೇಸಹೇತುಭೂತೋ ವಾ ಸಮಾನತಾಯ ಏಕೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಭಾವೋ ಏಕತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಸಮೋಸರಣಂ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣಂ, ತಂಸಭಾಗತಾವ, ಏಕನಿಬ್ಬಾನಪವೇಸಹೇತುಭಾವಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸರಣೇಕತ್ತಸಮೋಸರಣಾನಿ ಸಹೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ, ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ವಿಸುಂ। ಸರಣವಸೇನಾತಿ ವಾ ಗಮನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ತದೇವ ಗಮನಂ ಸಮೋಸರಣನ್ತಿ, ಸಮೋಸರಣೇ ವಾ ಸತಿ-ಸದ್ದತ್ಥವಸೇನ ಅವುಚ್ಚಮಾನೇ ಧಾರಣತಾವ ಸತೀತಿ ಸತಿ-ಸದ್ದತ್ಥನ್ತರಾಭಾವಾ ಪುರಿಮಂ ಸತಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಏಕಭಾವಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಮೋಸರಣೇಪಿ ಸಹಿತಾನೇವ ತಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।

    Ekanibbānapavesahetubhūto vā samānatāya eko satipaṭṭhānasabhāvo ekattaṃ, tattha samosaraṇaṃ ekattasamosaraṇaṃ, taṃsabhāgatāva, ekanibbānapavesahetubhāvaṃ pana dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādimāha. Etasmiṃ atthe saraṇekattasamosaraṇāni saheva satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇattena vuttānīti daṭṭhabbāni, purimasmiṃ visuṃ. Saraṇavasenāti vā gamanavasenāti atthe sati tadeva gamanaṃ samosaraṇanti, samosaraṇe vā sati-saddatthavasena avuccamāne dhāraṇatāva satīti sati-saddatthantarābhāvā purimaṃ satibhāvassa kāraṇaṃ, pacchimaṃ ekabhāvassāti nibbānasamosaraṇepi sahitāneva tāni satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇāni vuttāni honti.

    ‘‘ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ, ನವವಿಧೇನ, ಸೋಳಸವಿಧೇನ, ಪಞ್ಚವಿಧೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಉಪರಿ ಪಾಳಿಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೪) ಆಗತಾನಂ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಾದೀನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಂ ಪನ ಅನನ್ತರಭೇದವಸೇನ, ತದನುಗತಭೇದವಸೇನ ಚ ಭಾವನಾಯ ಅನೇಕವಿಧತಾ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ, ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಸದಿಸತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿತಂತಂಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುಭಾವಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    ‘‘Cuddasavidhena, navavidhena, soḷasavidhena, pañcavidhenā’’ti idaṃ upari pāḷiyaṃ (dī. ni. 2.374) āgatānaṃ ānāpānapabbādīnaṃ vasena vuttaṃ, tesaṃ pana anantarabhedavasena, tadanugatabhedavasena ca bhāvanāya anekavidhatā labbhatiyeva, catūsu disāsu uṭṭhānakabhaṇḍasadisatā kāyānupassanāditaṃtaṃsatipaṭṭhānabhāvanānubhāvassa daṭṭhabbā.

    ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ಇತರಾಸಂ ಪುಚ್ಛಾನಂ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ನಿದ್ದೇಸಾದಿವಸೇನ ದೇಸೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಇಧಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಪಟಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪಾದಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯದಸ್ಸನಂ, ಸೋ ಚಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಸಾಸನತೋ ಅಞ್ಞೋ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ। ಧಮ್ಮ…ಪೇ॰… ಲಪನಮೇತಂ ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮುಖಾಭಿಮುಖಭಾವಕರಣತ್ಥಂ, ತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನತ್ಥಂ। ‘‘ಗೋಚರೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚರಥ ಸಕೇ ಪೇತ್ತಿಕೇ ವಿಸಯೇ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೨) ವಚನತೋ ಭಿಕ್ಖುಗೋಚರಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ, ಯದಿದಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ತಂನಿಯಮತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ। ಸತ್ಥುಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ, ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾಯ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ಭಾಜನಭಾವೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇತಿ ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಗಹಿತೇ। ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾಯ ಜೇಟ್ಠಭಾವತೋ ರಾಜಗಮನಞಾಯೇನ ಇತರಾ ಪರಿಸಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಪಠಮಂ ಕಾರಣಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇತರಮ್ಪಿ ವಿಭಜಿತುಂ ‘‘ಯೋ ಚ ಇಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Kathetukamyatāpucchā itarāsaṃ pucchānaṃ idha asambhavato, niddesādivasena desetukamyatāya ca tathā vuttattā. ‘‘Idhā’’ti vuccamānapaṭipattisampādakassa bhikkhuno sannissayadassanaṃ, so cassa sannissayo sāsanato añño natthīti vuttaṃ ‘‘idhāti imasmiṃ sāsane’’ti. Dhamma…pe… lapanametaṃ tesaṃ attano sammukhābhimukhabhāvakaraṇatthaṃ, tañca dhammassa sakkaccasavanatthaṃ. ‘‘Gocare bhikkhave caratha sake pettike visaye’’tiādi (dī. ni. 3.80; saṃ. ni. 5.372) vacanato bhikkhugocarā ete dhammā, yadidaṃ kāyānupassanādayo. Tattha yasmā kāyānupassanādipaṭipattiyā bhikkhu hoti, tasmā ‘‘kāyānupassī viharatī’’tiādinā bhikkhuṃ dasseti bhikkhumhi taṃniyamatoti āha ‘‘paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato’’ti. Satthucariyānuvidhāyakattā, sakalasāsanasampaṭiggāhakattā ca sabbappakārāya anusāsaniyā bhājanabhāvo. Tasmiṃ gahiteti bhikkhumhi gahite. Bhikkhuparisāya jeṭṭhabhāvato rājagamanañāyena itarā parisāpi atthato gahitāva hontīti āha ‘‘sesā’’tiādi. Evaṃ paṭhamaṃ kāraṇaṃ vibhajitvā itarampi vibhajituṃ ‘‘yo ca ima’’ntiādi vuttaṃ.

    ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾಯಾದಿ ವಿಸಮಚರಿಯಂ ಪಹಾಯ ಕಾಯಾದೀಹಿ ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯ। ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ದನ್ತೋ, ಚತುಮಗ್ಗನಿಯಾಮೇನ ನಿಯತೋ, ಸೇಟ್ಠಚರಿತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯದಣ್ಡಾದಿಓರೋಪನೇನ ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ। ಅರಿಯಭಾವೇ ಠಿತೋ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಿತಪಾಪಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತಾಹಿ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಸಮಣೋ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Samaṃ careyyāti kāyādi visamacariyaṃ pahāya kāyādīhi samaṃ careyya. Rāgādivūpasamena santo, indriyadamena danto, catumagganiyāmena niyato, seṭṭhacaritāya brahmacārī, sabbattha kāyadaṇḍādioropanena nidhāya daṇḍaṃ. Ariyabhāve ṭhito so evarūpo bāhitapāpasamitapāpabhinnakilesatāhi ‘‘brāhmaṇo, samaṇo, bhikkhū’’ti ca veditabbo.

    ‘‘ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ತಥಾ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧, ೨೮೭; ಪಾರಾ॰ ೧೧), ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀ’’ತಿಆದೀಸು ಚ ವೇದನಾದಯೋ ಚೇತಸಿಕಾ ಖನ್ಧಾ ಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾಯೇತಿ ರೂಪಕಾಯೇ’’ತಿ ಆಹ। ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಕೇಸಾದಿಸಞ್ಞಿತಾನಂ ಭೂತುಪಾದಾಧಮ್ಮಾನಂ। ಏವಂ ‘‘ಚಯಟ್ಠೋ ಸರೀರಟ್ಠೋ ಕಾಯಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸದ್ದನಯೇನ ಕಾಯ-ಸದ್ದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಯನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।

    ‘‘Ayañceva kāyo, bahiddhā ca nāmarūpa’’ntiādīsu khandhapañcakaṃ, tathā ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’tiādīsu (ma. ni. 1.271, 287; pārā. 11), ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa passaddhi paṭippassaddhī’’tiādīsu ca vedanādayo cetasikā khandhā kāyoti vuccantīti tato visesanatthaṃ ‘‘kāyeti rūpakāye’’ti āha. Kesādīnañca dhammānanti kesādisaññitānaṃ bhūtupādādhammānaṃ. Evaṃ ‘‘cayaṭṭho sarīraṭṭho kāyaṭṭho’’ti saddanayena kāya-saddaṃ dassetvā idāni niruttinayenapi taṃ dassetuṃ ‘‘yathā cā’’tiādi vuttaṃ. Āyantīti uppajjanti.

    ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋತಿ ವೇದನಾದಯೋಪಿ ಏತ್ಥ ಸಿತಾ, ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಕಾಯೇ ವೇದನಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ತತೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮೂಹವಿಸಯತಾಯ ಚಸ್ಸ ಕಾಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ, ಸಮುದಾಯುಪಾದಾನತಾಯ ಚ ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ, ತಥಾ ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ, ವೇದನಾ ಪನ ಸುಖಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ವೇದನಾಸೂ’’ತಿ ಬಹುವಚನೇನ ವುತ್ತಾ, ತಥೇವ ಚ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತಿತೋ, ಧಮ್ಮಾ ಚ ಪರೋಪಣ್ಣಾಸಭೇದಾ, ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಾ ಏವಾತಿ ತೇಪಿ ಬಹುವಚನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾ।

    Asammissatoti vedanādayopi ettha sitā, ettha paṭibaddhāti kāye vedanādianupassanāpasaṅgepi āpanne tato asammissatoti attho. Samūhavisayatāya cassa kāya-saddassa, samudāyupādānatāya ca asubhākārassa ‘‘kāye’’ti ekavacanaṃ, tathā ārammaṇādivibhāgena anekabhedabhinnampi cittaṃ cittabhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā ‘‘citte’’ti ekavacanaṃ, vedanā pana sukhādibhedabhinnā visuṃ visuṃ anupassitabbāti dassentena ‘‘vedanāsū’’ti bahuvacanena vuttā, tatheva ca niddeso pavattito, dhammā ca paropaṇṇāsabhedā, anupassitabbākārena ca anekabhedā evāti tepi bahuvacanavaseneva vuttā.

    ಅವಯವೀಗಾಹಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ಕಾಯಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇಹಿ, ತಾನಿ ಚ ಕೇಸಾದೀಹಿ, ಕೇಸಾದಿಕೇ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪೇಹಿ ವಿನಿಬ್ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ನ ಕಾಯೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಾಸಾದಾದಿನಗರಾವಯವಸಮೂಹೇ ಅವಯವೀವಾದಿನೋಪಿ ಅವಯವೀಗಾಹಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ‘‘ನಗರಂ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನಂ ಸಿಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನೇ ನಗರನಿದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ। ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮೂಹೋ, ಕೇಸಲೋಮಾದಿಸಮೂಹೋ, ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಸಮೂಹೋ, ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯೋಪಿ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಪಗೇವ ಇತ್ಥಿಆದಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯೋ ವಾ ಇತ್ಥೀ ವಾ ಪುರಿಸೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ‘‘ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಜೀವಾದಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಅವಯವೀ ಪನ ಕಾಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಕಾಯಾದಿಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮ…ಪೇ॰… ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ತಥಾತಿ ಕಾಯಾದಿಆಕಾರೇನ।

    Avayavīgāhasamaññātidhāvanasārādānābhinivesanisedhanatthaṃ kāyaṃ aṅgapaccaṅgehi, tāni ca kesādīhi, kesādike ca bhūtupādāyarūpehi vinibbhuñjanto ‘‘tathā na kāye’’tiādimāha. Pāsādādinagarāvayavasamūhe avayavīvādinopi avayavīgāhaṃ na karonti, ‘‘nagaraṃ nāma koci attho atthī’’ti pana kesañci samaññātidhāvanaṃ siyāti itthipurisādisamaññātidhāvane nagaranidassanaṃ vuttaṃ. Aṅgapaccaṅgasamūho, kesalomādisamūho, bhūtupādāyasamūho ca yathāvuttasamūho, tabbinimutto kāyopi nāma koci natthi, pageva itthiādayoti āha ‘‘kāyo vā itthī vā puriso vā añño vā koci dhammo dissatī’’ti. ‘‘Koci dhammo’’ti iminā sattajīvādiṃ paṭikkhipati, avayavī pana kāyapaṭikkhepeneva paṭikkhittoti. Yadi evaṃ kathaṃ kāyādisamaññātidhāvanānīti āha ‘‘yathāvuttadhamma…pe… karontī’’ti. Tathā tathāti kāyādiākārena.

    ಯಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಂ ಇತ್ಥಿಂ, ಪುರಿಸಂ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ। ನನು ಚಕ್ಖುನಾ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸದಸ್ಸನಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ‘‘ಇತ್ಥಿಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಯಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಂ ರೂಪಾಯತನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಪರಿಕಪ್ಪಿತರೂಪತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ತಂ ಕೇಸಾದಿಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ ನ ಹೋತಿ, ಅಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ತಂ ನ ಹೋತಿ। ಯಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಕೇಸಾದಿಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಭೂತತೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಸ್ಸಂ ಬಜ್ಝತೇತಿ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋ ಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನ ಬಜ್ಝತಿ।

    Yaṃpassatīti yaṃ itthiṃ, purisaṃ vā passati. Nanu cakkhunā itthipurisadassanaṃ natthīti? Saccametaṃ, ‘‘itthiṃ passāmi, purisaṃ passāmī’’ti pana pavattasaññāya vasena ‘‘yaṃ passatī’’ti vuttaṃ micchādassanena vā diṭṭhiyā yaṃ passati, na taṃ diṭṭhaṃ taṃ rūpāyatanaṃ na hotīti attho viparītaggāhavasena micchāparikappitarūpattā. Atha vā taṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ na hoti, acakkhuviññāṇaviññeyyattā diṭṭhaṃ vā taṃ na hoti. Yaṃ diṭṭhaṃ, taṃ na passatīti yaṃ rūpāyatanaṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ, taṃ paññācakkhunā bhūtato na passatīti attho. Apassaṃ bajjhateti imaṃ attabhāvaṃ yathābhūtaṃ paññācakkhunā apassanto ‘‘etaṃ mama, eso hamasmi, eso me attā’’ti kilesabandhanena bajjhati.

    ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ನ ಅಞ್ಞಸಭಾವಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಸುಭಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಏವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ಪಥವೀಕಾಯನ್ತಿ ಕೇಸಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪಥವಿಂ ಧಮ್ಮಸಮೂಹತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ವದತಿ, ಲಕ್ಖಣಪಥವಿಮೇವ ವಾ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಂ ಸಕಲಸರೀರಗತಂ, ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಮೂಹವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ವದತಿ। ‘‘ಆಪೋಕಾಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Na aññadhammānupassīti na aññasabhāvānupassī, asubhādito aññākārānupassī na hotīti attho. ‘‘Kiṃ vuttaṃ hotī’’tiādinā taṃ evatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Pathavīkāyanti kesādikoṭṭhāsaṃ pathaviṃ dhammasamūhattā ‘‘kāyo’’ti vadati, lakkhaṇapathavimeva vā anekappabhedaṃ sakalasarīragataṃ, pubbāpariyabhāvena ca pavattamānaṃ samūhavasena gahetvā ‘‘kāyo’’ti vadati. ‘‘Āpokāya’’ntiādīsupi eseva nayo.

    ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಭಾವೇನ ಅನ್ಧಬಾಲೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ।

    Evaṃ gahetabbassāti ‘‘ahaṃ mama’’nti evaṃ attattaniyabhāvena andhabālehi gahetabbassa.

    ಇದಾನಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಂ ಕಾಯಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಞ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಮ್ಪಿ ‘‘ಅನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಲೇಸೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೩೫) ವುತ್ತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಏವ ಅನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವ-ಕಾರೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ತೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾದಿನಿವತ್ತನಂ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಯೋಗೀನಿವತ್ತನಪರತ್ತಾ ಏವ-ಕಾರಸ್ಸ, ಉಪರಿ ದೇಸನಾರುಳ್ಹತ್ತಾ ಚ ತಾಸಂ। ‘‘ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ತಮೇವ ಚ ಕಾಯಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನತ್ತತ್ತಾ ಅನತ್ತತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ನ ತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಯಞ್ಚ ನ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ನ ತತ್ಥ ರಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ನೋ ನನ್ದತಿ। ವಿರಜ್ಜತಿ, ನೋ ರಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಅರಜ್ಜನ್ತೋ ರಾಗಂ ನಿರೋಧೇತಿ, ನೋ ಸಮುದೇತಿ ಸಮುದಯಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಚ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ನೋ ಆದಿಯತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಯಂ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನತೋ, ಸಙ್ಖತದೋಸದಸ್ಸನೇನ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದನತೋ ‘‘ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚೇವ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ವುತ್ತನಯೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ತಥಾಭೂತೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಆದಿಯತಿ, ನಾಪಿ ಅದೋಸದಸ್ಸಿತಾವಸೇನ ಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣಂ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ನೋ ಆದಿಯತೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಾಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಂ। ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನೇವ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣಂ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನನ್ದಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Idāni sattannaṃ anupassanākārānampi vasena kāyānupassanaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha aniccato anupassatīti catusamuṭṭhānikaṃ kāyaṃ ‘‘anicca’’nti anupassati, evaṃ passanto evañcassa aniccākārampi ‘‘anupassatī’’ti vuccati. Tathābhūtassa cassa niccaggāhassa lesopi na hotīti vuttaṃ ‘‘no niccato’’ti. Tathā hesa ‘‘niccasaññaṃ pajahatī’’ti (paṭi. ma. 3.35) vutto. Ettha ca ‘‘aniccato eva anupassatī’’ti eva-kāro luttaniddiṭṭhoti tena nivattitamatthaṃ dassetuṃ ‘‘no niccato’’ti vuttaṃ. Na cettha dukkhato anupassanādinivattanaṃ āsaṅkitabbaṃ paṭiyogīnivattanaparattā eva-kārassa, upari desanāruḷhattā ca tāsaṃ. ‘‘Dukkhato anupassatī’’tiādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – aniccassa dukkhattā tameva ca kāyaṃ dukkhato anupassati, dukkhassa anattattā anattato anupassati. Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, na taṃ abhinanditabbaṃ, yañca na abhinanditabbaṃ, na tattha rañjitabbaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘nibbindati, no nandati. Virajjati, no rajjatī’’ti. So evaṃ arajjanto rāgaṃ nirodheti, no samudeti samudayaṃ na karotīti attho. Evaṃ paṭipanno ca paṭinissajjati, no ādiyati. Ayañhi aniccādianupassanā tadaṅgavasena saddhiṃ kāyaṃ tannissayakhandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato, saṅkhatadosadassanena tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato ‘‘pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cā’’ti vuccati, tasmā tāya samannāgato bhikkhu vuttanayena kilese pariccajati, nibbāne ca pakkhandati, tathābhūto ca nibbattanavasena kilese na ādiyati, nāpi adosadassitāvasena saṅkhatārammaṇaṃ, tena vuttaṃ ‘‘paṭinissajjati, no ādiyatī’’ti. Idānissa tāhi anupassanāhi yesaṃ dhammānaṃ pahānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha niccasaññanti ‘‘saṅkhārā niccā’’ti evaṃ pavattaṃ viparītasaññaṃ. Diṭṭhicittavipallāsappahānamukheneva saññāvipallāsappahānanti saññāggahaṇaṃ, saññāsīsena vā tesampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.

    ‘‘ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗಿನೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇರಿಯತೀ’’ತಿ, ಇರಿಯಾಪಥಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ ‘‘ತೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಪನ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿತ್ತಭೂಮಕಾ ಏವಾತಿ। ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ಆತಾಪನನ್ತಿ ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ, ಆತಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಪನ ಆತಾಪಸದ್ದೋ ವೀರಿಯೇಯೇವ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಪ್ಪಹಾನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಂ ತದಾತಾಪನನ್ತಿ ವೀರಿಯಮೇವ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾ। ಆತಾಪೀತಿ ಚಾಯಮೀಕಾರೋ ಪಸಂಸಾಯ, ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವಾ ದೀಪಕೋತಿ ಆತಾಪೀಗಹಣೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಮಙ್ಗಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮ್ಮಾ, ಸಮನ್ತತೋ, ಸಾಮಞ್ಚ ಪಜಾನನ್ತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನೇ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ, ಸಬ್ಬಾಕಾರಪಜಾನನೇನ ಸಮನ್ತತೋ, ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಾವಹಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಾಮಂ ಪಜಾನನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ । ಯದಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲೀನೇ, ಉದ್ಧತೇ ಚ ಚಿತ್ತೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಸಬ್ಬೇ ವಾ ಲೀನೇ, ಉದ್ಧತೇ ಚ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಅತ್ಥಿಕಾ ಏತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ। ಸತಿಯಾ ಲದ್ಧುಪಕಾರಾಯ ಏವ ಪಞ್ಞಾಯ ಏತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಕಾಯೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ। ಅನ್ತೋ ಸಙ್ಖೇಪೋ ಅನ್ತೋಓಲೀಯನೋ, ಕೋಸಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲವಿಸೋಧನಾದಿ, ಗಣನಾದಿ, ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಾದಿ ಚ ಉಪಾಯೋ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅನುಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಉಪಾಯಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಅನುಪಾಯಞ್ಚ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸತೀ …ಪೇ॰… ಅಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಉಪಾಯಾನುಪಾಯಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಪರಿವಜ್ಜನೇಸು, ಪರಿಚ್ಚಾಗಾಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ಚ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ। ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ।

    ‘‘Viharatī’’ti iminā kāyānupassanāsamaṅgino iriyāpathavihāro vuttoti āha ‘‘iriyatī’’ti, iriyāpathaṃ pavattetīti attho. Ārammaṇakaraṇavasena abhibyāpanato ‘‘tīsu bhavesū’’ti vuttaṃ, uppajjanavasena pana kilesā parittabhūmakā evāti. Yadipi kilesānaṃ pahānaṃ ātāpananti taṃ sammādiṭṭhiādīnampi attheva, ātappa-saddo viya pana ātāpasaddo vīriyeyeva niruḷhoti vuttaṃ ‘‘vīriyassetaṃ nāma’’nti. Atha vā paṭipakkhappahāne sampayuttadhammānaṃ abbhussahanavasena pavattamānassa vīriyassa sātisayaṃ tadātāpananti vīriyameva tathā vuccati, na aññe dhammā. Ātāpīti cāyamīkāro pasaṃsāya, atisayassa vā dīpakoti ātāpīgahaṇena sammappadhānasamaṅgitaṃ dasseti. Sammā, samantato, sāmañca pajānanto sampajāno, asammissato vavatthāne aññadhammānupassitābhāvena sammā aviparītaṃ, sabbākārapajānanena samantato, uparūpari visesāvahabhāvena pavattiyā sāmaṃ pajānantoti attho . Yadi paññāya anupassati, kathaṃ satipaṭṭhānatāti āha ‘‘na hī’’tiādi. Sabbatthikanti sabbattha bhavaṃ sabbattha līne, uddhate ca citte icchitabbattā. Sabbe vā līne, uddhate ca bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Satiyā laddhupakārāya eva paññāya ettha yathāvutte kāye kammaṭṭhāniko bhikkhu kāyānupassī viharati. Anto saṅkhepo antoolīyano, kosajjanti attho. Upāyapariggaheti ettha sīlavisodhanādi, gaṇanādi, uggahakosallādi ca upāyo, tabbipariyāyato anupāyo veditabbo. Yasmā ca upaṭṭhitassati yathāvuttaṃ upāyaṃ na pariccajati, anupāyañca na upādiyati, tasmā vuttaṃ ‘‘muṭṭhassatī…pe… asamattho hotī’’ti. Tenāti upāyānupāyānaṃ pariggahaparivajjanesu, pariccāgāpariggahesu ca asamatthabhāvena. Assa yogino.

    ಯಸ್ಮಾ ಸತಿಯೇವೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯಾದಯೋ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಞ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸತಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸತಿಸೀಸೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ। ನ ಹಿ ಕೇವಲಾಯ ಸತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋ ವಾ, ನಾಪಿ ಕೇವಲಾ ಸತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಝಾನದೇಸನಾಯಂ ಸವಿತಕ್ಕಾದಿವಚನಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗದಸ್ಸನತಾತಿ ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಯವಪರಿಯಾಯತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪಹಾನಙ್ಗನ್ತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧, ೨೮೭, ೨೯೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೩; ಪಾರಾ॰ ೧೧) ವಿಯ ಪಹಾತಬ್ಬಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಮೇವ ವಿನಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತದಙ್ಗವಿನಯೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿನಯೇನ ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವೇದನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನೇತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಲೋಕೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ।

    Yasmā satiyevettha satipaṭṭhānaṃ vuttaṃ, tasmāssa sampayuttadhammā vīriyādayo aṅganti āha ‘‘sampayogaṅgañcassa dassetvā’’ti. Aṅga-saddo cettha kāraṇapariyāyo daṭṭhabbo. Satiggahaṇeneva cettha samādhissāpi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tassā samādhikkhandhe saṅgahitattā. Yasmā vā satisīsenāyaṃ desanā. Na hi kevalāya satiyā kilesappahānaṃ sambhavati, nibbānādhigamo vā, nāpi kevalā sati pavattati, tasmāssa jhānadesanāyaṃ savitakkādivacanassa viya sampayogaṅgadassanatāti aṅga-saddassa avayavapariyāyatā daṭṭhabbā. Pahānaṅganti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādīsu (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.271, 287, 297; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123; pārā. 11) viya pahātabbaṅgaṃ dassetuṃ. Yasmā ettha lokiyamaggo adhippeto, na lokuttaramaggo, tasmā pubbabhāgiyameva vinayaṃ dassento ‘‘tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā’’ti āha. Tesaṃ dhammānanti vedanādidhammānaṃ. Tesañhi tattha anadhippetattā ‘‘atthuddhāranayenetaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Tatthāti vibhaṅge. Etthāti ‘‘loke’’ti etasmiṃ pade.

    ಅವಿಸೇಸೇನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಏಕೇಕೇನ ವುತ್ತಂ ಪಹಾನವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ವಾ ‘‘ವಿನೇಯ್ಯ ನೀವರಣಾನೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸವಿನಯವಚನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಹಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಅನುರೋಧವಿರೋಧಾದೀನಂ ಪಹಾನದಸ್ಸನಂ ಏತಸ್ಸ ಪಯೋಜನನ್ತಿ। ಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಬಲಯೋಬ್ಬನಾರೋಗ್ಯಾದಿಸರೀರಸಮ್ಪದಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಕಾಯವಿಪತ್ತಿಮೂಲಕೋ ವಿರೋಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಾಯಭಾವನಾಯಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ। ಸಾ ಹಿ ಇಧ ಕಾಯಭಾವನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸುಭಸುಖಭಾವಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮನುಞ್ಞನಿಚ್ಚತಾದಿಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಸುಭಾಸುಖಭಾವಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಮನುಞ್ಞಅನಿಚ್ಚತಾದೀನಂ। ತೇನಾತಿ ಅನುರೋಧಾದಿಪ್ಪಹಾನವಚನೇನ। ‘‘ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ। ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಹಿ ಭಾವನಾನುಭಾವೋ। ಯೋಗಸಮತ್ಥೋತಿ ಯೋಗಮನುಯುಞ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ। ಪುರಿಮೇನ ಹಿ ‘‘ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಭಾವನಂ ಅನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸೋ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯೇನ ಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ನ ಹಿ ಅನುರೋಧವಿರೋಧಾದೀಹಿ ಉಪದ್ದುತಸ್ಸ ಭಾವನಾ ಇಜ್ಝತಿ।

    Avisesena dvīhipi nīvaraṇappahānaṃ vuttanti katvā puna ekekena vuttaṃ pahānavisesaṃ dassetuṃ ‘‘visesenā’’ti āha. Atha vā ‘‘vineyya nīvaraṇānī’’ti avatvā abhijjhādomanassavinayavacanassa payojanaṃ dassento ‘‘visesenā’’tiādimāha. Kāyānupassanābhāvanāya hi ujuvipaccanīkānaṃ anurodhavirodhādīnaṃ pahānadassanaṃ etassa payojananti. Kāyasampattimūlakassāti rūpabalayobbanārogyādisarīrasampadānimittassa. Vuttavipariyāyato kāyavipattimūlako virodho veditabbo. Kāyabhāvanāyāti kāyānupassanābhāvanāya. Sā hi idha kāyabhāvanāti adhippetā. Subhasukhabhāvādīnanti ādi-saddena manuññaniccatādisaṅgaho daṭṭhabbo. Asubhāsukhabhāvādīnanti ettha pana ādi-saddena amanuññaaniccatādīnaṃ. Tenāti anurodhādippahānavacanena. ‘‘Yogānubhāvo hī’’tiādi vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Yogānubhāvo hi bhāvanānubhāvo. Yogasamatthoti yogamanuyuñjituṃ samattho. Purimena hi ‘‘anurodhavirodhavippamutto’’tiādivacanena bhāvanaṃ anuyuttassa ānisaṃso vutto, dutiyena bhāvanaṃ anuyuñjantassa paṭipatti. Na hi anurodhavirodhādīhi upaddutassa bhāvanā ijjhati.

    ಅನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಜೋತನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅನುಪಸ್ಸನಾಯಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಏವ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ನ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಯುಜ್ಜತಿ ವಾ। ಕಾಯಪರಿಹರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯಪರಿಹರಣ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಯಪರಿಹರಣಂ ಯಾವದೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹರಣತ್ಥನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣಸ್ಸ ವಾ ‘‘ಆತಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩) ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯಪರಿಹರಣ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ, ನ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸೇವ, ತೇನೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಹಾರೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವಿಹಾರಸ್ಸ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಆತಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಹರಣಸ್ಸ ಸಹ ಸಾಧನೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ। ಆತಾಪೇನಾತಿ ಆತಾಪಗ್ಗಹಣೇನ। ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ, ಮೇತ್ತಾ, ಮರಣಸ್ಸತಿ , ಅಸುಭಭಾವನಾ ಚ। ಇದಞ್ಹಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಯೋಗಿನಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಸ್ಸಾರಕ್ಖಭೂತತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಗ್ಗಹಣೇನ ತಸ್ಸ ವುತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ। ಸತಿಯಾ ವಾ ಸಮಥೋ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ।

    Anupassītietthāti ‘‘anupassī’’ti etasmiṃ pade labbhamānāya anupassanāya anupassanājotanāya kammaṭṭhānaṃ vuttanti evamattho daṭṭhabbo, aññathā ‘‘anupassanāyā’’ti karaṇavacanaṃ na yujjeyya. Anupassanā eva hi kammaṭṭhānaṃ, na ettha ārammaṇaṃ adhippetaṃ, yujjati vā. Kāyapariharaṇaṃ vuttanti sambandho. Kammaṭṭhānapariharaṇassa cettha atthasiddhattā ‘‘kāyapariharaṇa’’ntveva vuttaṃ. Kammaṭṭhānikassa hi kāyapariharaṇaṃ yāvadeva kammaṭṭhānaṃ pariharaṇatthanti. Kammaṭṭhānapariharaṇassa vā ‘‘ātāpī’’tiādinā (dī. ni. 2.373) vuccamānattā ‘‘kāyapariharaṇa’’ntveva vuttaṃ. Kāyaggahaṇena vā nāmakāyassāpi gahaṇaṃ, na rūpakāyasseva, teneva kammaṭṭhānapariharaṇampi saṅgahitaṃ hoti, evañca katvā ‘‘viharatīti ettha vuttavihārenā’’ti etthaggahaṇañca samatthitaṃ hoti ‘‘kāyānupassī viharatī’’ti vihārassa visesetvā vuttattā. ‘‘Ātāpī’’tiādi pana saṅkhepato vuttassa kammaṭṭhānapariharaṇassa saha sādhanena vitthāretvā dassanaṃ. Ātāpenāti ātāpaggahaṇena. ‘‘Satisampajaññenā’’tiādīsupi eseva nayo. Sabbatthakakammaṭṭhānanti buddhānussati, mettā, maraṇassati , asubhabhāvanā ca. Idañhi catukkaṃ yoginā parihariyamānaṃ ‘‘sabbatthakakammaṭṭhāna’’nti vuccati, sabbattha kammaṭṭhānānuyogassārakkhabhūtattā satisampajaññabalena avicchinnassa pariharitabbattā satisampajaññaggahaṇena tassa vuttatā vuttā. Satiyā vā samatho vutto tassā samādhikkhandhena saṅgahitattā.

    ವಿಭಙ್ಗೇ(ವಿಭ॰ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿದ್ದೇಸೇ) ಪನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇನಾತಿ ಸದ್ದತ್ಥಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಭಾವತ್ಥಸ್ಸೇವ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ವಿಭಙ್ಗಪಾಠೇನ ಸಹ। ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋತಿ ಸದ್ದತ್ಥಸ್ಸಾಪಿ ವಿವರಣವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ। ಯಥಾ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಯಥಾ ಅತ್ಥತೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Vibhaṅge(vibha. kāyānupassanāniddese) pana attho vuttoti yojanā. Tenāti saddatthaṃ anādiyitvā bhāvatthasseva vibhajanavasena pavattena vibhaṅgapāṭhena saha. Aṭṭhakathānayoti saddatthassāpi vivaraṇavasena yathārahaṃ vutto atthasaṃvaṇṇanānayo. Yathā saṃsandatīti yathā atthato, adhippāyato ca avilomento aññadatthu saṃsandati sameti, evaṃ veditabbo.

    ವೇದನಾದೀನಂ ಪುನ ವಚನೇತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವೇದನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ರೂಪಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತೋ ಚ ವೇದನಾಯ ಕಾಯಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪ್ಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ತತೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ದುತಿಯಂ ವೇದನಾಗ್ಗಹಣಂ, ತೇನ ನ ವೇದನಾಯಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ, ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ಏವಾತಿ ವೇದನಾಸಙ್ಖಾತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸುಖಾ ವೇದನಾ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಾ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಾ ವೇದನಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಾ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಾ ವೇದನಾ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಇತರಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ವೇದನಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಅವತ್ವಾ ತಂ ತಂ ವೇದನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ಧುವಭಾವವಿವೇಕೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ತಾಸಂ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನೇನ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ , ತತೋ ಏವ ದುಕ್ಖತಾಯ, ಅನತ್ತತಾಯ ಚ ದಸ್ಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ। ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ವೇದನಾಯಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ಏವ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ನಾಮ ಬಾಲೋ ಅಮಣಿಸಭಾವೇಪಿ ಉದಕಪುಬ್ಬುಳಕೇ ಮಣಿಆಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ಅಯಂ ಠಿತಿರಮಣೀಯೇಪಿ ವೇದಯಿತೇ, ಪಗೇವ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಮನುಞ್ಞಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಥ ಖೋ ಖಣಪಭಙ್ಗುರತಾಯ, ಅವಸವತ್ತಿತಾಯ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತಾಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚಅನತ್ತಅಸುಭಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ, ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ, ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸೀ ಯೇವಾತಿ। ಏವಂ ಚಿತ್ತ ಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಪುನವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಲೋಕಿಯಾ ಏವ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ‘‘ಕೇವಲಂ ಪನಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಇಧ ಏತ್ತಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಏಸ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಾ ಚ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ತಾನಿ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ, ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ದುಕ್ಖತೋತಿ ದುಕ್ಖಸಭಾವತೋ, ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Vedanādīnaṃ puna vacaneti ettha nissayapaccayabhāvavasena cittadhammānaṃ vedanāsannissitattā, pañcavokārabhave arūpadhammānaṃ rūpapaṭibaddhavuttito ca vedanāya kāyādianupassanāppasaṅgepi āpanne tato asammissato vavatthānaṃ dassanatthaṃ, ghanavinibbhogādidassanatthañca dutiyaṃ vedanāggahaṇaṃ, tena na vedanāyaṃ kāyānupassī, cittadhammānupassī vā, atha kho vedanānupassī evāti vedanāsaṅkhāte vatthusmiṃ vedanānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā ‘‘yasmiṃ samaye sukhā vedanā, na tasmiṃ samaye dukkhā, adukkhamasukhā vā vedanā, yasmiṃ vā pana samaye dukkhā, adukkhamasukhā vā vedanā, na tasmiṃ samaye itarā vedanā’’ti vedanābhāvasāmaññe avatvā taṃ taṃ vedanaṃ vinibbhujjitvā dassanena ghanavinibbhogo dhuvabhāvaviveko dassito hoti, tena tāsaṃ khaṇamattāvaṭṭhānadassanena aniccatāya , tato eva dukkhatāya, anattatāya ca dassanaṃ vibhāvitaṃ hoti. Ghanavinibbhogādīti ādi-saddena ayampi attho veditabbo. Ayañhi vedanāyaṃ vedanānupassī eva, na aññadhammānupassī. Kiṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma bālo amaṇisabhāvepi udakapubbuḷake maṇiākārānupassī hoti, na evaṃ ayaṃ ṭhitiramaṇīyepi vedayite, pageva itarasmiṃ manuññākārānupassī, atha kho khaṇapabhaṅguratāya, avasavattitāya kilesāsucipaggharaṇatāya ca aniccaanattaasubhākārānupassī, vipariṇāmadukkhatāya, saṅkhāradukkhatāya ca visesato dukkhānupassī yevāti. Evaṃ citta dhammesupi yathārahaṃ punavacane payojanaṃ vattabbaṃ. Lokiyā eva sammasanacārassa adhippetattā. ‘‘Kevalaṃ panidhā’’tiādinā ‘‘idha ettakaṃ veditabba’’nti veditabbaparicchedaṃ dasseti. ‘‘Esa nayo’’ti iminā yathā cittaṃ, dhammā ca anupassitabbā, tathā tāni anupassanto citte cittānupassī, dhammesu dhammānupassīti veditabboti imamatthaṃ atidisati. Dukkhatoti dukkhasabhāvato, dukkhanti anupassitabbāti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ಯೋ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅದ್ದಾತಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ ‘‘ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅದ್ದಕ್ಖಿ। ದುಕ್ಖಂ ಅದ್ದಕ್ಖಿ ಸಲ್ಲತೋತಿ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ಪೀಳಾಜನನತೋ, ಅನ್ತೋತುದನತೋ, ದುನ್ನೀಹರಣತೋ ಚ ಸಲ್ಲತೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿ ಪಸ್ಸಿ। ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಂ। ಸನ್ತನ್ತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ಅನೋಳಾರಿಕತಾಯ, ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವೂಪಸನ್ತಸಭಾವತಾಯ ಚ ಸನ್ತಂ। ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ಹುತ್ವಾಅಭಾವತೋ, ಉದಯವಯವನ್ತತೋ, ತಾವಕಾಲಿಕತೋ, ನಿಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಯೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿ। ಸ ವೇ ಸಮ್ಮದ್ದಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಂಸೇನ, ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ವಾ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಸ್ಸನಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Yo sukhaṃ dukkhato addāti yo bhikkhu sukhaṃ vedanaṃ vipariṇāmadukkhatāya ‘‘dukkhā’’ti paññācakkhunā addakkhi. Dukkhaṃ addakkhi sallatoti dukkhaṃ vedanaṃ pīḷājananato, antotudanato, dunnīharaṇato ca sallato addakkhi passi. Adukkhamasukhanti upekkhāvedanaṃ. Santanti sukhadukkhāni viya anoḷārikatāya, paccayavasena vūpasantasabhāvatāya ca santaṃ. Aniccatoti hutvāabhāvato, udayavayavantato, tāvakālikato, niccapaṭipakkhato ca ‘‘anicca’’nti yo addakkhi. Sa ve sammaddasobhikkhu ekaṃsena, paribyattaṃ vā vedanāya sammāpassanakoti attho.

    ದುಕ್ಖಾತಿಪೀತಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ದುಕ್ಖಾ ಇತಿಪಿ। ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವೇದಯಿತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ವದಾಮಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾನತಿವತ್ತನತೋ। ಸುಖದುಕ್ಖತೋಪಿ ಚಾತಿ ಸುಖಾದೀನಂ ಠಿತಿವಿಪರಿಣಾಮಞಾಣಸುಖತಾಯ, ವಿಪರಿಣಾಮಠಿತಿಅಞ್ಞಾಣದುಕ್ಖತಾಯ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚ ಸುಖತೋ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ತ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕಾಸಿತಾ ಏವ। ಸೇಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸುಖಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಸೇಸಂ ಸಾಮಿಸನಿರಾಮಿಸಾದಿಭೇದಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ।

    Dukkhātipīti saṅkhāradukkhatāya dukkhā itipi. Taṃ dukkhasminti sabbaṃ taṃ vedayitaṃ dukkhasmiṃ antogadhaṃ pariyāpannaṃ vadāmi saṅkhāradukkhatānativattanato. Sukhadukkhatopi cāti sukhādīnaṃ ṭhitivipariṇāmañāṇasukhatāya, vipariṇāmaṭhitiaññāṇadukkhatāya ca vuttattā tissopi ca sukhato, tissopi ca dukkhato anupassitabbāti attho. Satta anupassanā heṭṭhā pakāsitā eva. Sesanti yathāvuttaṃ sukhādivibhāgato sesaṃ sāmisanirāmisādibhedaṃ vedanānupassanāyaṃ vattabbaṃ.

    ಆರಮ್ಮಣ…ಪೇ॰… ಭೇದಾನನ್ತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣನಾನತ್ತಸ್ಸ ನೀಲಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ, ಛನ್ದಾದಿಅಧಿಪತಿನಾನತ್ತಸ್ಸ ಹೀನಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ, ಞಾಣಝಾನಾದಿಸಹಜಾತನಾನತ್ತಸ್ಸ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಸಙ್ಖಾರಿಕಸವಿತಕ್ಕಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ, ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೂಮಿನಾನತ್ತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಮಜ್ಝಿಮಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ, ಕುಸಲಾದಿಕಮ್ಮನಾನತ್ತಸ್ಸ ದೇವಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯತಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ, ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕವಿಪಾಕನಾನತ್ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯತಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ, ಪರಿತ್ತಭೂಮಕಾದಿಕಿರಿಯಾನಾನತ್ತಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ ವಸೇನ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕಾದಿನಾನತ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲತ್ತಯಸಾಧಾರಣಾದಿತಬ್ಭೇದಸ್ಸ ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಲಕ್ಖಣಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾನನ್ತಿ ಫುಸನಾದಿತಂತಂಲಕ್ಖಣಾನಞ್ಚೇವ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾನಞ್ಚ ವಸೇನಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಸುಞ್ಞತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅನತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಸುಞ್ಞತಾಸಭಾವಸ್ಸ। ಯಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೧) ಸುಞ್ಞತಾವಾರದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ತಂ ಪಹೀನಮೇವ ಪುಬ್ಬೇ ಪಹೀನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪುನ ಪಹಾನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯಮಾನಾ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಅನಾಗತಾನಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಏಕತ್ಥ ಪಹಾನಂ ವತ್ವಾ ಇತರತ್ಥ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಏವಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಥ ವಾ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಹೀನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಹಾನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಮಗ್ಗೇನ ಹಿ ಪಹೀನಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾಯ ಚೋದನಾಯ ನಾನಾಪುಗ್ಗಲಪರಿಹಾರೋ, ನ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಹೀನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ನಾನಾಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಪರಿಹಾರೋ। ನಾನಾಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಹಿ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಲೋಕಿಯಭಾವನಾಯ ಚ ಕಾಯೇ ಪಹೀನಂ ನ ವೇದನಾದೀಸು ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಂ ಹೋತಿ। ಯದಿಪಿ ನಪ್ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾಯ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ತತ್ಥ ಸಾ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುನಪಿ ತಪ್ಪಹಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ। ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಪಹೀನಂ ಹೋತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಂ, ಲೋಕಿಯಭಾವನಾಯ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೩೬೨, ೩೬೪, ೩೬೬) ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ವುತ್ತನ್ತಿ।

    Ārammaṇa…pe… bhedānanti rūpādiārammaṇanānattassa nīlāditabbhedassa, chandādiadhipatinānattassa hīnāditabbhedassa, ñāṇajhānādisahajātanānattassa sasaṅkhārikāsaṅkhārikasavitakkāditabbhedassa, kāmāvacarādibhūminānattassa ukkaṭṭhamajjhimāditabbhedassa, kusalādikammanānattassa devagatisaṃvattaniyatāditabbhedassa, kaṇhasukkavipākanānattassa diṭṭhadhammavedanīyatāditabbhedassa, parittabhūmakādikiriyānānattassa tihetukāditabbhedassa vasena anupassitabbanti yojanā. Ādi-saddena savatthukāvatthukādinānattassa puggalattayasādhāraṇāditabbhedassa ca saṅgaho daṭṭhabbo. Salakkhaṇasāmaññalakkhaṇānanti phusanāditaṃtaṃlakkhaṇānañceva aniccatādisāmaññalakkhaṇānañca vasenāti yojanā. Suññatadhammassāti anattatāsaṅkhātasuññatāsabhāvassa. Yaṃ vibhāvetuṃ abhidhamme‘‘tasmiṃ kho pana samaye dhammā honti, khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 121) suññatāvāradesanā pavattā, taṃ pahīnameva pubbe pahīnattā, tasmā tassa tassa puna pahānaṃ na vattabbaṃ. Na hi kilesā pahīyamānā ārammaṇavibhāgena pahīyanti anāgatānaṃyeva uppajjanārahānaṃ pahātabbattā, tasmā abhijjhādīnaṃ ekattha pahānaṃ vatvā itarattha na vattabbaṃ evāti imamatthaṃ dasseti ‘‘kāmañcetthā’’tiādinā. Atha vā maggacittakkhaṇe ekattha pahīnaṃ sabbattha pahīnameva hotīti visuṃ visuṃ pahānaṃ na vattabbaṃ. Maggena hi pahīnāti vattabbataṃ arahanti. Tattha purimāya codanāya nānāpuggalaparihāro, na hi ekassa pahīnaṃ tato aññassa pahīnaṃ nāma hoti. Pacchimāya nānācittakkhaṇikaparihāro. Nānācittakkhaṇeti hi lokiyamaggacittakkhaṇeti adhippāyo. Pubbabhāgamaggo hi idhādhippeto. Lokiyabhāvanāya ca kāye pahīnaṃ na vedanādīsu vikkhambhitaṃ hoti. Yadipi nappavatteyya, paṭipakkhabhāvanāya suppahīnattā tattha sā ‘‘abhijjhādomanassassa appavattī’’ti na vattabbā, tasmā punapi tappahānaṃ vattabbameva. Ekattha pahīnaṃ sesesupi pahīnaṃ hotīti lokuttarasatipaṭṭhānabhāvanaṃ, lokiyabhāvanāya vā sabbattha appavattimattaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Pañcapi khandhā upādānakkhandhā loko’’ti (vibha. 362, 364, 366) hi vibhaṅgecatūsupi ṭhānesu vuttanti.

    ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।

    Uddesavāravaṇṇanāya līnatthappakāsanā.

    ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ

    Kāyānupassanā

    ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Ānāpānapabbavaṇṇanā

    ೩೭೪. ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಕಾಯಾದಿಆರಮ್ಮಣವಸೇನ। ಚತುಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ಚತುಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ। ತತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಸತಿಪಟ್ಠಾನತೋ ಏಕೇಕಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಯಂ ವಿಭಜನ್ತೋತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ।

    374.Ārammaṇavasenāti anupassitabbakāyādiārammaṇavasena. Catudhā bhinditvāti uddesavasena catudhā bhinditvā. Tato catubbidhasatipaṭṭhānato ekekaṃ satipaṭṭhānaṃ gahetvā kāyaṃ vibhajantoti pāṭhaseso.

    ಕಥಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ ಪಕಾರಪುಚ್ಛಾ, ತೇನ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಪಕಾರೇ ಪುಚ್ಛತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ, ತೇನ ಉದ್ದೇಸವಾರೇನ ಅಪಾಕಟಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇನ ವಿಭಾವಿಯಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಬಾಹಿರಕೇಸುಪಿ ಇತೋ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸಾ’’ತಿ, ತೇನ ಯೇ ಇಮೇ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಾದಿವಸೇನ ಆಗತಾ ಚುದ್ದಸಪ್ಪಕಾರಾ, ತದನ್ತೋಗಧಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪ್ಪಕಾರಾ, ತಥಾ ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫೩) ವುತ್ತಾ ಕೇಸಾದಿವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಪ್ಪಕಾರಾ, ಲೋಕಿಯಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಚ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಇಮೇ ಚ ಪಕಾರಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ, ನ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರ…ಪೇ॰… ಪಟಿಸೇಧನೋ ಚಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ, ಏತೇನ ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಅನ್ತೋಗಧಏವಸದ್ದತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸನ್ತಿ ಹಿ ಏಕಪದಾನಿಪಿ ಅವಧಾರಣಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ವಾಯುಭಕ್ಖೋ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧೇವ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಣೋ’’ತಿಆದಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮಣಪ್ಪಕರಣಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಯೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ। ಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಪರೇಸಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ವಾದಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಿ।

    Kathañcāti ettha kathanti pakārapucchā, tena niddisiyamāne kāyānupassanāpakāre pucchati. Ca-saddo byatireko, tena uddesavārena apākaṭaṃ niddesavārena vibhāviyamānaṃ visesaṃ joteti. Bāhirakesupi ito ekadesassa sambhavato sabbappakāraggahaṇaṃ kataṃ ‘‘sabbappakārakāyānupassanānibbattakassā’’ti, tena ye ime ānāpānapabbādivasena āgatā cuddasappakārā, tadantogadhā ca ajjhattādianupassanāppakārā, tathā kāyagatāsatisutte (ma. ni. 3.153) vuttā kesādivaṇṇasaṇṭhānakasiṇārammaṇacatukkajjhānappakārā, lokiyādippakārā ca, te sabbepi anavasesato saṅgaṇhāti. Ime ca pakārā imasmiṃyeva sāsane, na ito bahiddhāti vuttaṃ ‘‘sabbappakāra…pe… paṭisedhano cā’’ti. Tattha tathābhāvapaṭisedhanoti sabbappakārakāyānupassanānibbattakassa puggalassa aññasāsanassa nissayabhāvapaṭisedhano, etena idha bhikkhaveti ettha idha-saddo antogadhaevasaddatthoti dasseti. Santi hi ekapadānipi avadhāraṇāni yathā ‘‘vāyubhakkho’’ti. Tenāha ‘‘idheva bhikkhavesamaṇo’’tiādi. Paripuṇṇasamaṇappakaraṇadhammo hi so puggalo, yo sabbappakārakāyānupassanānibbattako. Parappavādāti paresaṃ aññatitthiyānaṃ nānappakārā vādā titthāyatanāni.

    ಅರಞ್ಞಾದಿಕಸ್ಸೇವ ಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದುದ್ದಮೋ ದಮಥಂ ಅನುಪಗತೋ ಗೋಣೋ ಕೂಟಗೋಣೋ। ದೋಹನಕಾಲೇ ಯಥಾ ಥನೇಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಖೀರಂ ನ ಪಗ್ಘರತಿ, ಏವಂ ದೋಹಪಟಿಬನ್ಧಿನೀ ಕೂಟಧೇನು। ರೂಪ-ಸದ್ದಾದಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಸ್ಸಾದೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿರಸೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಣ್ಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಅನಾದಿಮತಿ ವಾ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಚಿತಾರಮ್ಮಣಂ। ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ। ಸತಿಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ। ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣೇ। ದಳ್ಹನ್ತಿ ಥಿರಂ, ಯಥಾ ಸತೋಕಾರಿಸ್ಸ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೋ ಸಮಾಧಿ ಇಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಥಾಮಗತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Araññādikasseva bhāvanānurūpasenāsanataṃ dassetuṃ ‘‘imassahī’’tiādi vuttaṃ. Duddamo damathaṃ anupagato goṇo kūṭagoṇo. Dohanakāle yathā thanehi anavasesato khīraṃ na paggharati, evaṃ dohapaṭibandhinī kūṭadhenu. Rūpa-saddādike paṭicca uppajjanakaassādo rūpārammaṇādiraso. Pubbe āciṇṇārammaṇanti pabbajjato pubbe, anādimati vā saṃsāre paricitārammaṇaṃ. Nibandheyyāti bandheyya. Satiyāti sammadeva kammaṭṭhānassa sallakkhaṇavasena pavattāya satiyā. Ārammaṇeti kammaṭṭhānārammaṇe. Daḷhanti thiraṃ, yathā satokārissa upacārappanābhedo samādhi ijjhati, tathā thāmagataṃ katvāti attho.

    ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ।

    Visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānanti sabbesaṃ buddhānaṃ, ekaccānaṃ paccekabuddhānaṃ, buddhasāvakānañca visesādhigamassa aññena kammaṭṭhānena adhigatavisesānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārassa padaṭṭhānabhūtaṃ.

    ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಭಗವಾ ಯೋಗೀನಂ ಅನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನುಪದಿಸನತೋ। ಭಿಕ್ಖು ದೀಪಿಸದಿಸೋ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಕೋ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖನಿಮ್ಮಥನವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸಾಧನತೋ ಫಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಪರಕ್ಕಮಜವಯೋಗ್ಗಭೂಮಿನ್ತಿ ಭಾವನುಸ್ಸಾಹಜವಸ್ಸ ಯೋಗ್ಗಕರಣಭೂಮಿಭೂತಂ।

    Vatthuvijjācariyo viya bhagavā yogīnaṃ anurūpanivāsaṭṭhānupadisanato. Bhikkhu dīpisadiso araññe ekako viharitvā paṭipakkhanimmathanavasena icchitatthasādhanato phalamuttamanti sāmaññaphalaṃ sandhāya vadati. Parakkamajavayoggabhūminti bhāvanussāhajavassa yoggakaraṇabhūmibhūtaṃ.

    ಅದ್ಧಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಸೇನ ದೀಘಂ ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ, ಇತ್ತರವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಸೇನ ರಸ್ಸಂ ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಂ ಸಿಕ್ಖತೋತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ದೀಘರಸ್ಸತಾಪಜಾನನಸಬ್ಬಕಾಯಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಭಾವನಂ ಸಿಕ್ಖತೋ, ತಥಾಭೂತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪವತ್ತಯತೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ, ಯೋ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಅರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ। ವತ್ಥು ನಾಮ ಕರಜಕಾಯೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿದಿಟ್ಠಿ ‘‘ತಯಿದಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಂ, ನ ಅಹೇತುಕಂ, ನಾಪಿ ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ಅದ್ಧಾತ್ತಯೇಪಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಿಕ್ಖು ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೬೧; ೨.೧೧೩; ೩.೮೬, ೮೯; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೫೪) ನಯೇನ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ। ಉದಯವಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ। ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ।

    Addhānavasena pavattānaṃ assāsapassāsānaṃ vasena dīghaṃ vā assasanto, ittaravasena pavattānaṃ assāsapassāsānaṃ vasena rassaṃ vā assasantoti yojanā. Evaṃ sikkhatoti assāsapassāsānaṃ dīgharassatāpajānanasabbakāyappaṭisaṃvedanaoḷārikoḷārikapaṭippassambhanavasena bhāvanaṃ sikkhato, tathābhūto vā hutvā tisso sikkhā pavattayato. Assāsapassāsanimitteti assāsapassāsasannissayena upaṭṭhitapaṭibhāganimitte. Assāsapassāse pariggaṇhāti rūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto, yo ‘‘assāsapassāsakammiko’’ti vutto. Jhānaṅgāni pariggaṇhāti arūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto. Vatthu nāma karajakāyo cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato. Añño satto vā puggalo vā natthīti visuddhidiṭṭhi ‘‘tayidaṃ dhammamattaṃ, na ahetukaṃ, nāpi issarādivisamahetukaṃ, atha kho avijjādihetuka’’nti addhāttayepi kaṅkhāvitaraṇena vitiṇṇakaṅkho. ‘‘Yaṃ kiñci bhikkhu rūpa’’ntiādinā (ma. ni. 1.361; 2.113; 3.86, 89; paṭi. ma. 1.54) nayena kalāpasammasanavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā. Udayavayānupassanādivasena vipassanaṃ vaḍḍhento. Anukkamena maggapaṭipāṭiyā.

    ‘‘ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ’’ತಿ ಇದಂ ಸಮ್ಮಸನವಾರವಸೇನಾಯಂ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಮಥವಸೇನ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ ಅಪ್ಪನಾನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಏವ ನತ್ಥಿ। ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನ ಠಪೇತ್ವಾ। ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣಕಾಲೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ನಿರನ್ತರಂ ವಾ ಭಾವನಾಯ ಪವತ್ತನಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪನಿದಂ ಉಭಯಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಇದಂ ಧಮ್ಮದ್ವಯಂ ಘಟಿತಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏಕತೋ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಏಕಜ್ಝಂ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    ‘‘Parassa vā assāsapassāsakāye’’ti idaṃ sammasanavāravasenāyaṃ pāḷi pavattāti katvā vuttaṃ, samathavasena pana parassa assāsapassāsakāye appanānimittuppatti eva natthi. Aṭṭhapetvāti antarantarā na ṭhapetvā. Aparāparaṃ sañcaraṇakāloti ajjhattabahiddhādhammesupi nirantaraṃ vā bhāvanāya pavattanakālo kathito. Ekasmiṃ kāle panidaṃ ubhayaṃ na labbhatīti ‘‘ajjhattaṃ, bahiddhā’’ti ca vuttaṃ idaṃ dhammadvayaṃ ghaṭitaṃ ekasmiṃ kāle ekato ārammaṇabhāvena na labbhati, ekajjhaṃ ālambituṃ na sakkāti attho.

    ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮುದಯೋ, ಸೋ ಏವ ಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಕರಜಕಾಯಾದಿ, ತಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ, ತಂ ಪನ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ ಉಪಮಾಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಭಸ್ತನ್ತಿ ರುತ್ತಿಂ। ಗಗ್ಗರನಾಳಿನ್ತಿ ಉಕ್ಕಾಪನಾಳಿಂ। ತೇತಿ ಕರಜಕಾಯಾದಿಕೇ। ಯಥಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೋ ಕರಜಕಾಯಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧೀ ತಂನಿಮಿತ್ತತಾಯ, ಏವಂ ಕರಜಕಾಯಾದಯೋಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ತಂನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮುದಯ…ಪೇ॰… ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಪಕತಿವಾಚೀ ವಾ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೧; ೩.೩೧೦; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೩) ವಿಯಾತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪಕತಿಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕರಜಕಾಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Samudeti etasmāti samudayo, so eva kāraṇaṭṭhena dhammoti samudayadhammo. Assāsapassāsānaṃ uppattihetu karajakāyādi, tassa anupassanasīlo samudayadhammānupassī, taṃ pana samudayadhammaṃ upamāya dassento ‘‘yathā nāmā’’tiādimāha. Tattha bhastanti ruttiṃ. Gaggaranāḷinti ukkāpanāḷiṃ. Teti karajakāyādike. Yathā assāsapassāsakāyo karajakāyādisambandhī taṃnimittatāya, evaṃ karajakāyādayopi assāsapassāsakāyasambandhino taṃnimittabhāvenāti ‘‘samudayadhammā kāyasmi’’nti vattabbataṃ labhantīti vuttaṃ ‘‘samudaya…pe… vuccatī’’ti. Pakativācī vā dhamma-saddo ‘‘jātidhammāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.131; 3.310; paṭi. ma. 1.33) viyāti kāyassa paccayasamavāye uppajjanakapakatikāyānupassī vā ‘‘samudayadhammānupassī’’ti vutto. Tenāha ‘‘karajakāyañcā’’tiādi. Evañca katvā kāyasminti bhummavacanaṃ suṭṭhutaraṃ yujjati.

    ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಹೇತುಕತ್ತೇಪಿ ವಿನಾಸಸ್ಸ ಯೇಸಂ ಹೇತುಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೇ ಯಂ ನ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಅಭಾವಸ್ಸ ಹೇತು ವಿಯ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ಉಪಚಾರತೋ ಕರಜಕಾಯಾದಿಅಭಾವೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸ್ಸ ವಯಕಾರಣಂ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಭಸ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ । ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಉಪಚಾರೇನ ವಿನಾಯೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Vayadhammānupassīti ettha ahetukattepi vināsassa yesaṃ hetudhammānaṃ abhāve yaṃ na hoti, tadabhāvo tassa abhāvassa hetu viya voharīyatīti upacārato karajakāyādiabhāvo assāsapassāsakāyassa vayakāraṇaṃ vutto. Tenāha ‘‘yathā bhastāyā’’tiādi . Ayaṃ tāvettha paṭhamavikappavasena atthavibhāvanā. Dutiyavikappavasena upacārena vināyeva attho veditabbo.

    ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ಭಿನ್ನವತ್ಥುವಿಸಯತಾಯ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಏಕಕಾಲೇ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಂ ಕಾಲೇನ ವಯಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಏವ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಸತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಸಜ್ಜಾಪನಟ್ಠೇನ, ಸತ್ವಗುಣಯೋಗತೋ ವಾ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಪರೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ, ತಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಪೂರಣತೋ ಚ ಚವನುಪಪಜ್ಜನಧಮ್ಮತಾಯ ಗಲನತೋ ಚ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ, ಥೀಯತಿ ಸಂಹಞ್ಞತಿ ಏತ್ಥ ಗಬ್ಭೋತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ, ಪುರಿ ಪುರೇ ಭಾಗೇ ಸೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ, ಆಹಿತೋ ಅಹಂ ಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ‘‘ಅತ್ತನಿಯ’’ನ್ತಿ, ಪರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ, ಮಮ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಮಾ’’ತಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅಞ್ಞೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕೋಚೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ‘‘ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿ, ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ‘‘ಕಾಯೋ ಏವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ದಸಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಸುಞ್ಞತಮೇವ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಭಾವೇತಿ। ಏವನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ।

    Ajjhattabahiddhānupassanā viya bhinnavatthuvisayatāya samudayavayadhammānupassanāpi ekakāle na labbhatīti āha ‘‘kālena samudayaṃ kālena vayaṃ anupassanto’’ti. ‘‘Atthi kāyo’’ti eva-saddo luttaniddiṭṭhoti ‘‘kāyova atthī’’ti vatvā avadhāraṇena nivattitaṃ dassento ‘‘na satto’’tiādimāha. Tassattho – yo rūpādīsu sattavisattatāya, paresañca sajjāpanaṭṭhena, satvaguṇayogato vā ‘‘satto’’ti parehi parikappito, tassa sattanikāyassa pūraṇato ca cavanupapajjanadhammatāya galanato ca ‘‘puggalo’’ti, thīyati saṃhaññati ettha gabbhoti ‘‘itthī’’ti, puri pure bhāge seti pavattatīti ‘‘puriso’’ti, āhito ahaṃ māno etthāti ‘‘attā’’ti, attano santakabhāvena ‘‘attaniya’’nti, paro na hotīti katvā ‘‘aha’’nti, mama santakanti katvā ‘‘mamā’’ti, vuttappakāravinimutto aññoti katvā ‘‘kocī’’ti, tassa santakabhāvena ‘‘kassacī’’ti, vikappetabbo koci natthi, kevalaṃ ‘‘kāyo eva atthī’’ti. Dasahipi padehi attattaniyasuññatameva kāyassa vibhāveti. Evanti ‘‘kāyova atthī’’tiādinā vuttappakārena.

    ಞಾಣಪಮಾಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಪರಂ ಪಮಾಣಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ। ಸತಿಪಮಾಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಂ ಸತಿಂ ಪವತ್ತನಸತಿಂ ಪರಂ ಪಮಾಣಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ। ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ತತ್ಥ ಞಾಣಸ್ಸ, ಸತಿಯಾ ಚ ಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಂ ವುಡ್ಢತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಭಾವನಾಯ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹಾನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾ…ಪೇ॰… ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಲೋಕೇ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಕುತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪರಿ ಅತ್ಥಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ ಯಥಾ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಯಪಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। (ಪಾರಾ॰ ೪೨) ಏವನ್ತಿ ಪನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ।

    Ñāṇapamāṇatthāyāti kāyānupassanāñāṇaṃ paraṃ pamāṇaṃ pāpanatthāya. Satipamāṇatthāyāti kāyapariggāhikaṃ satiṃ pavattanasatiṃ paraṃ pamāṇaṃ pāpanatthāya. Imassa hi vuttanayena ‘‘atthi kāyo’’ti aparāparuppattivasena paccupaṭṭhitā sati bhiyyoso mattāya tattha ñāṇassa, satiyā ca paribrūhanāya hoti. Tenāha ‘‘satisampajaññānaṃ vuḍḍhatthāyā’’ti. Imissā bhāvanāya taṇhādiṭṭhiggāhānaṃ ujupaṭipakkhattā vuttaṃ ‘‘taṇhā…pe… viharatī’’ti. Tathābhūto ca loke kiñcipi ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā gahetabbaṃ na passati, kuto gaṇheyyāti āha ‘‘na ca kiñcī’’tiādi. Evampīti ettha pi-saddo heṭṭhā niddiṭṭhassa tādisassa atthassa abhāvato avuttasamuccayatthoti dassento ‘‘upari atthaṃ upādāyā’’ti āha yathā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapi, ayampi pārājiko hotī’’ti. (Pārā. 42) evanti pana niddiṭṭhākārassa paccāmasanaṃ nigamanavasena katanti āha ‘‘iminā pana…pe… dassetī’’ti.

    ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಸಾ ಪನ ಸತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ, ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ತಣ್ಹಾ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ’’ತಿ, ಯಥಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಉದಾ॰ ೧; ವಿಭ॰ ೪೮೪)। ತಂವಿಞ್ಞಾಣಬೀಜತಂಸನ್ತತಿಸಮ್ಭೂತೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಕಿಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧೋ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ। ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ। ‘‘ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನೋ’’ತಿಆದಿ ಏಕನ್ತತೋ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೋ। ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ। ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಯ ಆರುಹಿತ್ವಾ, ಭಾವನಂ ಉಪರಿ ನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಣೂಪಾಯೋ।

    Pubbabhāgasatipaṭṭhānassa idha adhippetattā vuttaṃ ‘‘sati dukkhasacca’’nti. Sā pana sati yasmiṃ attabhāve, tassa samuṭṭhāpikā taṇhā, tassāpi samuṭṭhāpikā eva nāma hoti tadabhāve abhāvatoti āha ‘‘tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā’’ti, yathā ‘‘saṅkhārapaccayā’’ti (ma. ni. 3.126; udā. 1; vibha. 484). Taṃviññāṇabījataṃsantatisambhūto sabbopi lokiyo viññāṇappabandho ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ’’ tveva vuccati suttantanayena. Appavattīti appavattinimittaṃ, ubhinnaṃ appavattiyā nimittabhūtoti attho. Na pavattati etthāti vā appavatti. ‘‘Dukkhaparijānano’’tiādi ekantato catukiccasādhanavaseneva ariyamaggassa pavattīti dassetuṃ vuttaṃ. Avuttasiddho hi tassa bhāvanāpaṭivedho. Catusaccavasenāti catusaccakammaṭṭhānavasena. Ussakkitvāti visuddhiparamparāya āruhitvā, bhāvanaṃ upari netvāti attho. Niyyānamukhanti vaṭṭadukkhato nissaraṇūpāyo.

    ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ānāpānapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Iriyāpathapabbavaṇṇanā

    ೩೭೫. ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನಾತಿ ಇರಿಯನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾ, ಇಧ ಪನ ಕಾಯಿಕಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇರಿಯಾನಂ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಗಮನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸರೀರಾವತ್ಥಾ। ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಹಿ ಸತ್ತೋ ಕಾಯೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ ಠಿತೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ವಾತಿ, ತೇಸಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ವಸೇನ, ಇರಿಯಾಪಥವಿಭಾಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುನ ಚಪರನ್ತಿ ಪುನ ಚ ಅಪರಂ, ಯಥಾವುತ್ತಆನಾಪಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಮಿ, ಸುಣಾಥಾತಿ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ । ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ ಗಮನಾದಿಮತ್ತಜಾನನಸ್ಸ, ಗಮನಾದಿಗತವಿಸೇಸಜಾನನಸ್ಸ ಚ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ, ತತ್ಥ ಗಮನಾದಿಮತ್ತಜಾನನಂ ನ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಗಮನಾದಿಗತವಿಸೇಸಜಾನನಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿನ್ತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಉಪಲದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಗ್ಗಾಹಂ। ನ ಪಜಹತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ ‘‘ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಮಮ ಗಮನ’’ನ್ತಿ ಗಾಹಸಬ್ಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅತ್ತಾ ಕಾರಕೋ ವೇದಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಂ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ ನಾಪನೇತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ, ಅನನುಬ್ರೂಹನತೋ ವಾ। ಏವಂ ಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಕುತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದಿಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ವಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಇದಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    375.Iriyāpathavasenāti iriyanaṃ iriyā, kiriyā, idha pana kāyikapayogo veditabbo. Iriyānaṃ patho pavattimaggoti iriyāpatho, gamanādivasena pavattā sarīrāvatthā. Gacchanto vā hi satto kāyena kātabbakiriyaṃ karoti ṭhito vā nisinno vā nipanno vāti, tesaṃ iriyāpathānaṃ vasena, iriyāpathavibhāgenāti attho. Puna caparanti puna ca aparaṃ, yathāvuttaānāpānakammaṭṭhānato bhiyyopi aññaṃ kāyānupassanākammaṭṭhānaṃ kathemi, suṇāthāti vā adhippāyo . ‘‘Gacchanto vā’’tiādi gamanādimattajānanassa, gamanādigatavisesajānanassa ca sādhāraṇavacanaṃ, tattha gamanādimattajānanaṃ na idha nādhippetaṃ, gamanādigatavisesajānanaṃ pana adhippetanti taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘tattha kāma’’ntiādi vuttaṃ. Sattūpaladdhinti ‘‘satto atthī’’ti upaladdhiṃ sattaggāhaṃ. Na pajahati na pariccajati ‘‘ahaṃ gacchāmi, mama gamana’’nti gāhasabbhāvato. Tato eva attasaññaṃ ‘‘atthi attā kārako vedako’’ti evaṃ pavattaṃ viparītasaññaṃ na ugghāṭeti nāpaneti appaṭipakkhabhāvato, ananubrūhanato vā. Evaṃ bhūtassa cassa kuto kammaṭṭhānādibhāvoti āha ‘‘kammaṭṭhānaṃ vā satipaṭṭhānabhāvanā vā na hotī’’ti. ‘‘Imassa panā’’tiādi sukkapakkho, tassa vuttavipariyāyena attho veditabbo. Tameva hi atthaṃ vivarituṃ ‘‘idañhī’’tiādi vuttaṃ.

    ತತ್ಥ ಕೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಾಧನಂ, ಕಿರಿಯಞ್ಚ ಅವಿನಿಬ್ಭುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಪುಚ್ಛಾ, ಸಾ ಕತ್ತುಭಾವವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ। ಕಸ್ಸ ಗಮನನ್ತಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನ ವದತಿ ಸಾಧನಂ, ಕಿರಿಯಞ್ಚ ವಿನಿಬ್ಭುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಅಕತ್ತುಸಮ್ಬನ್ಧೀಭಾವವಿಭಾವನತೋ। ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಞ್ಹಿ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ಉಭಯತ್ಥಂ ಕಿಂ-ಸದ್ದೋ ಪವತ್ತೋ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾತಿ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಕತ್ತುಕಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಪರೀತಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ। ಇದಞ್ಹಿ ಗಮನಂ ನಾಮ ಅತ್ತಾ ಮನಸಾ ಸಂಯುಜ್ಜತಿ, ಮನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅತ್ತೇಹೀತಿ ಏವಮಾದಿ ಮಿಚ್ಛಾಕಾರಣವಿನಿಮುತ್ತಅನುರೂಪಪಚ್ಚಯಹೇತುಕೋ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ।

    Tattha ko gacchatīti sādhanaṃ, kiriyañca avinibbhuttaṃ katvā gamanakiriyāya kattupucchā, sā kattubhāvavisiṭṭhaattapaṭikkhepatthā dhammamattasseva gamanasiddhidassanato. Kassa gamananti tamevatthaṃ pariyāyantarena vadati sādhanaṃ, kiriyañca vinibbhuttaṃ katvā gamanakiriyāya akattusambandhībhāvavibhāvanato. Paṭikkhepatthañhi antonītaṃ katvā ubhayatthaṃ kiṃ-saddo pavatto. Kiṃ kāraṇāti pana paṭikkhittakattukāya gamanakiriyāya aviparītakāraṇapucchā. Idañhi gamanaṃ nāma attā manasā saṃyujjati, mano indriyehi, indriyāni attehīti evamādi micchākāraṇavinimuttaanurūpapaccayahetuko dhammānaṃ pavattiākāraviseso. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi.

    ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿತೋ, ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾ ಚ ಸಾ, ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿಪ್ಫಾರೋ ವಿಪ್ಫನ್ದನಞ್ಚಾತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೋ, ತೇನ। ಏತ್ಥ ಚ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತನಾವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಭೇದಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಉಭಯೇನ ಪನ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಕಾಯೇ ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತನ್ತಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಂ। ವಾಯಂ ಜನೇತೀತಿ ವಾಯೋಧಾತುಅಧಿಕಂ ರೂಪಕಲಾಪಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅಧಿಕತಾ ಚೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ, ನ ಪಮಾಣತೋ। ಗಮನಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಸಹಜಾತರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಥಮ್ಭನಸನ್ಧಾರಣಚಲನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಆಕಾರವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಾಯೋಧಾತುಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಹಭಾವೀ ಹಿ ವಿಕಾರೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಅಧಿಕಭಾವೇನೇವ ಚ ವಾಯೋಗಹಣಂ , ನ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಏವ ಜನಕಭಾವತೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾಯರೂಪಭಾವೋ ದುರುಪಪಾದೋ ಸಿಯಾ। ಪುರತೋ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುರತೋಭಾಗೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ, ಯೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Na koci satto vā puggalo vā gacchati dhammamattasseva gamanasiddhito, tabbinimuttassa ca kassaci abhāvato. Idāni dhammamattasseva gamanasiddhiṃ dassetuṃ ‘‘cittakiriyāvāyodhātuvipphārenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha cittakiriyā ca sā, vāyodhātuyā vipphāro vipphandanañcāti cittakiriyāvāyodhātuvipphāro, tena. Ettha ca cittakiriyaggahaṇena anindriyabaddhavāyodhātuvipphāraṃ nivatteti, vāyodhātuvipphāraggahaṇena cetanāvacīviññattibhedaṃ cittakiriyaṃ nivatteti, ubhayena pana kāyaviññattiṃ vibhāveti. ‘‘Gacchatī’’ti vatvā yathā pavattamāne kāye ‘‘gacchatī’’ti vohāro hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Tanti gantukāmatāvasena pavattacittaṃ. Vāyaṃ janetīti vāyodhātuadhikaṃ rūpakalāpaṃ uppādeti, adhikatā cettha sāmatthiyato, na pamāṇato. Gamanacittasamuṭṭhitaṃ sahajātarūpakāyassa thambhanasandhāraṇacalanānaṃ paccayabhūtena ākāravisesena pavattamānaṃ vāyodhātuṃ sandhāyāha ‘‘vāyo viññattiṃ janetī’’ti. Adhippāyasahabhāvī hi vikāro viññatti. Yathāvuttaadhikabhāveneva ca vāyogahaṇaṃ , na vāyodhātuyā eva janakabhāvato, aññathā viññattiyā upādāyarūpabhāvo durupapādo siyā. Purato abhinīhāro puratobhāgena kāyassa pavattanaṃ, yo ‘‘abhikkamo’’ti vuccati.

    ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಅತಿದೇಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾದತಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಉಸ್ಸಿತಭಾವೋತಿ ಉಬ್ಬಿದ್ಧಭಾವೋ।

    ‘‘Eseva nayo’’ti atidesena saṅkhepato vatvā tamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatrāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Koṭito paṭṭhāyāti heṭṭhimakoṭito paṭṭhāya pādatalato paṭṭhāya. Ussitabhāvoti ubbiddhabhāvo.

    ಏವಂ ಪಜಾನತೋತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಗಮನಾದಿ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನತೋ। ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಜಾನನಾಯ ನಿಚ್ಛಯಗಮನತ್ಥಂ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಚಾರಣಾ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ, ಲೋಕವೋಹಾರವಸೇನ ವಾ। ಅತ್ಥಿ ಪನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಏವಂ ವೀಮಂಸನವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ। ನತ್ಥೀತಿ ನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ। ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವನಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    Evaṃ pajānatoti evaṃ cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva gamanādi hotīti pajānato. Tassa evaṃ pajānanāya nicchayagamanatthaṃ ‘‘evaṃ hotī’’ti vicāraṇā vuccati loke yathābhūtaṃ ajānantehi micchābhinivesavasena, lokavohāravasena vā. Atthi panāti attano evaṃ vīmaṃsanavasena pucchāvacanaṃ. Natthīti nicchayavasena sattassa paṭikkhepavacanaṃ. ‘‘Yathā panā’’tiādi tasseva atthassa upamāya vibhāvanaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    ನಾವಾ ಮಾಲುತವೇಗೇನಾತಿ ಯಥಾ ಅಚೇತನಾ ನಾವಾ ವಾತವೇಗೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತಿ, ಯಥಾ ಚ ಅಚೇತನೋ ತೇಜನಂ ಕಣ್ಡೋ ಜಿಯಾವೇಗೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತಿ, ತಥಾ ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ವಾತಾಹತೋ ಯಥಾವುತ್ತವಾಯುನಾ ನೀತೋ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತೀತಿ ಏವಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಯಥಾ ನಾವಾತೇಜನಾನಂ ಪೇಲ್ಲಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ದೇಸನ್ತರಗಮನಂ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ, ಹೋತು, ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ ಯಥಾ ಹಿ ನಾವಾತೇಜನಾನಂ ಸಂಹತಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಮನಂ, ನ ಅಸಂಹತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸಾಪೀತಿ। ಕಾ ನೋ ಹಾನಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾವ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭತಿ, ನ ಪುರಿಸವಾದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯನ್ತಸುತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Nāvā mālutavegenāti yathā acetanā nāvā vātavegena desantaraṃ yāti, yathā ca acetano tejanaṃ kaṇḍo jiyāvegena desantaraṃ yāti, tathā acetano kāyo vātāhato yathāvuttavāyunā nīto desantaraṃ yātīti evaṃ upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ. Sace pana koci vadeyya ‘‘yathā nāvātejanānaṃ pellakassa purisassa vasena desantaragamanaṃ, evaṃ kāyassāpī’’ti, hotu, evaṃ icchito vāyamattho yathā hi nāvātejanānaṃ saṃhatalakkhaṇasseva purisassa vasena gamanaṃ, na asaṃhatalakkhaṇassa, evaṃ kāyassāpīti. Kā no hāni, bhiyyopi dhammamattatāva patiṭṭhaṃ labhati, na purisavādo. Tenāha ‘‘yantasuttavasenā’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಯೋಜಿತಂ। ಠಾತೀತಿ ತಿಟ್ಠತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ। ವಿನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇತಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತತಂಸಮುಟ್ಠಾನವಾಯೋಧಾತುಆದಿಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ। ತಿಟ್ಠೇತಿ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ। ವಜೇತಿ ವಜೇಯ್ಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ಕಿಂ-ಸದ್ದೋತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಿರಹೇನ ಠಾನಗಮನಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾಧೀನವುತ್ತಿತಾವಿಭಾವನೇನ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖತಾಪಿ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Tattha payuttanti heṭṭhā vuttanayena gamanādikiriyāvasena paccayehi payojitaṃ. Ṭhātīti tiṭṭhati. Etthāti imasmiṃ loke. Vinā hetupaccayeti gantukāmatācittataṃsamuṭṭhānavāyodhātuādihetupaccayehi vinā. Tiṭṭheti tiṭṭheyya. Vajeti vajeyya gaccheyya ko nāmāti sambandho. Paṭikkhepattho cettha kiṃ-saddoti hetupaccayavirahena ṭhānagamanapaṭikkhepamukhena sabbāyapi dhammappavattiyā paccayādhīnavuttitāvibhāvanena attasuññatā viya aniccadukkhatāpi vibhāvitāti daṭṭhabbā.

    ಪಣಿಹಿತೋತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ನಿಹಿತೋ ಠಪಿತೋ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಚನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನವಚನಂ, ಪುಬ್ಬೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ನೇಸಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮನಯೋ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥಪ್ಪಧಾನೋ ವುತ್ತೋತಿ ತತ್ಥ ಕಾಯೋ ಅಪ್ಪಧಾನೋ ಅನುನಿಪ್ಫಾದೀತಿ ಇಧ ಕಾಯಂ ಪಧಾನಂ, ಅಪಧಾನಞ್ಚ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಅನುನಿಪ್ಫಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಠಿತೋತಿ ಪವತ್ತೋ।

    Paṇihitoti yathā yathā paccayehi pakārehi nihito ṭhapito. Sabbasaṅgāhikavacananti sabbesampi catunnaṃ iriyāpathānaṃ ekajjhaṃ saṅgaṇhanavacanaṃ, pubbe visuṃ visuṃ iriyāpathānaṃ vuttattā idaṃ nesaṃ ekajjhaṃ gahetvā vacananti attho. Purimanayo vā iriyāpathappadhāno vuttoti tattha kāyo appadhāno anunipphādīti idha kāyaṃ padhānaṃ, apadhānañca iriyāpathaṃ anunipphādiṃ katvā dassetuṃ dutiyanayo vuttoti evampettha dvinnaṃ nayānaṃ viseso veditabbo. Ṭhitoti pavatto.

    ಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥವತೋ ಕಾಯಸ್ಸೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ತಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧವಸೇನೇವ ಸಮುದಯಾದಯೋ ಉದ್ಧಟಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ। ಆದಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಕಮ್ಮಸಮುದಯಾ ಆಹಾರಸಮುದಯಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಕಾರಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಆದಯೋಪಿ ಪಞ್ಚ ಆಕಾರಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Iriyāpathapariggaṇhanampi iriyāpathavato kāyasseva pariggaṇhanaṃ tassa avatthāvisesabhāvatoti vuttaṃ ‘‘iriyāpathapariggaṇhanena kāye kāyānupassī viharatī’’ti. Tenevettha rūpakkhandhavaseneva samudayādayo uddhaṭā. Esa nayo sesavāresupi. Ādināti ettha ādi-saddena yathā ‘‘taṇhāsamudayā kammasamudayā āhārasamudayā’’ti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatīti ime cattāro ākārā saṅgayhanti, evaṃ ‘‘avijjānirodhā’’ti ādayopi pañca ākārā saṅgahitāti daṭṭhabbā. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Iriyāpathapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Catusampajaññapabbavaṇṇanā

    ೩೭೬. ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪಕಾರೇಹಿ, ಪಕಟ್ಠಂ ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಥಾಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ, ಹತ್ಥವಿಕಾರಾದಿಭೇದಭಿನ್ನತ್ತಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ’’ತಿಆದೀನಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೪; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೨೧೪ ವಾಕ್ಯಖನ್ಧೇಪಿ) ವಣ್ಣಿತಾನಿ, ನ ಪುನ ವಣ್ಣೇತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾಪಿ ತತ್ಥ ವಿಹಿತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವಚನತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದಿಗತಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾದಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸೇವ ಸಮುದಯೋ ಚ ವಯೋ ಚ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಹಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಾ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದಯೋತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    376.Catusampajaññavasenāti samantato pakārehi, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattaṃ ñāṇaṃ, hatthavikārādibhedabhinnattā cattāri sampajaññāni samāhaṭāni catusampajaññaṃ, tassa vasena. ‘‘Abhikkante’’tiādīni sāmaññaphale (dī. ni. aṭṭha. 1.214; dī. ni. ṭī. 1.214 vākyakhandhepi) vaṇṇitāni, na puna vaṇṇetabbāni, tasmā taṃtaṃsaṃvaṇṇanāya līnatthappakāsanāpi tattha vihitanayeneva gahetabbā. ‘‘Abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotī’’tiādi vacanato abhikkamādigatacatusampajaññapariggaṇhanena rūpakāyassevettha samudayadhammānupassitādi adhippetoti āha ‘‘rūpakkhandhasseva samudayo ca vayo canīharitabbo’’ti. Rūpadhammānaṃyeva hi pavattiākāravisesā abhikkamādayoti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Catusampajaññapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Paṭikkūlamanasikārapabbavaṇṇanā

    ೩೭೭. ಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತಾಯ ಪಟಿಕೂಲಮೇವ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ, ಯೋ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಭಾವೋ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಮನಸಿ ಕರಣವಸೇನ। ಅನ್ತರೇನಾಪಿ ಹಿ ಭಾವವಾಚಿನಂ ಸದ್ದಂ ಭಾವತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪಟಸ್ಸ ಸುಕ್ಕ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೮೨) ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ, ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೮೨ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಇಮಮೇವ ಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಆದೀನಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    377.Paṭikkūlamanasikāravasenāti jigucchanīyatāya paṭikūlameva paṭikkūlaṃ, yo paṭikkūlasabhāvo paṭikkūlākāro, tassa manasi karaṇavasena. Antarenāpi hi bhāvavācinaṃ saddaṃ bhāvattho viññāyati yathā ‘‘paṭassa sukka’’nti. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.182) vuttaṃ, tasmā tattha, taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. ṭī. 1.182 ādayo) vuttanayena ‘‘imameva kāya’’nti ādīnamattho veditabbo.

    ವತ್ಥಾದೀಹಿ ಪಸಿಬ್ಬಕಾಕಾರೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕತಂ ಆವಾಟನಂ ಪುತೋಳಿ। ನಾನಾಕಾರಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾವಣ್ಣಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯತಾ। ವಿಭೂತಕಾಲೋತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕೇಸಾದೀನಂ ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಿತಕಾಲೋ। ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಆಕಾರತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಆಕಾರಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕೇಸಾದಿಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೇಸಾದಿಸಞ್ಞಿತಾನಞ್ಹಿ ಅಸುಚಿಭಾವಾನಂ ಪರಮದುಗ್ಗನ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಪಟಿಕ್ಕೂಲಾಕಾರಸ್ಸ ಸಮುದಯತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಇಧ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Vatthādīhi pasibbakākārena bandhitvā kataṃ āvāṭanaṃ putoḷi. Nānākārā ekasmiṃ ṭhāne sammissāti ettāvatā nānāvaṇṇānaṃ kesādīnañca upameyyatā. Vibhūtakāloti paṇṇattiṃ samatikkamitvā kesādīnaṃ asubhākārassa upaṭṭhitakālo. Iti-saddassa ākāratthataṃ dassento ‘‘eva’’nti vatvā taṃ ākāraṃ sarūpato dassento ‘‘kesādipariggaṇhanenā’’tiādimāha. Kesādisaññitānañhi asucibhāvānaṃ paramaduggandhajegucchapaṭikkūlākārassa samudayato anupassanā idha kāyānupassanāti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭikkūlamanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Dhātumanasikārapabbavaṇṇanā

    ೩೭೮. ಧಾತುಮನಸಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರವಸೇನ, ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಾತುಮನಸಿಕಾರೋ, ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಗೋಘಾತಕೋತಿ ಜೀವಿಕತ್ಥಾಯ ಗುನ್ನಂ ಘಾತಕೋ। ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋತಿ ಕಮ್ಮಕರಣವಸೇನ ತಸ್ಸ ಸಮೀಪವಾಸೀ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನಕೋ । ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಮಹಾಪಥಾನಂ ವೇಮಜ್ಝಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಪಥಾನಂ ತಾಯ ಏವ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠಾನತಾಯ ವೇಮಜ್ಝಸಙ್ಖಾತೇ। ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪಥಾ ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಮೋಹಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಠಾನಂ ಚತುಮಹಾಪಥಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಚತುಮಹಾಪಥೇ। ಠಿತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಠಿತೋ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೮) ಠಾನಸಙ್ಖಾತಇರಿಯಾಪಥಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಠಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಾ ಗತಿನಿವತ್ತಿಅತ್ಥತಾಯ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ಸೇಸಇರಿಯಾಪಥಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಬೋಧಕೋ, ಇಧ ಪನ ಯಥಾ ತಥಾ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಬೋಧಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಠಿತತ್ತಾ ಯಥಾ ಠಿತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಠಾನಾದಿನಾ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೇನ। ಠಾನಾದಯೋ ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋತಿ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವುತ್ತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ। ಯಥಾಠಿತನ್ತಿ ಯಥಾಪವತ್ತಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ಠಾನಮೇವೇತ್ಥ ಪಣಿಧಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಯಥಾಪಣಿಹಿತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಠಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಾನಸಙ್ಖಾತಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ, ‘‘ಪಣಿಹಿತ’’ನ್ತಿ ತದಞ್ಞಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ। ‘‘ಠಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅವಟ್ಠಾನಪರಿದೀಪನಂ, ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಕಾರತೋ ನಿಹಿತಂ ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೀತಿ ಪತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖತಿ, ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಸ್ಸತಿ।

    378.Dhātumanasikāravasenāti pathavīdhātuādikā catasso dhātuyo ārabbha pavattabhāvanāmanasikāravasena, catudhātuvavatthānavasenāti attho. Dhātumanasikāro, dhātukammaṭṭhānaṃ, catudhātuvavatthānanti hi atthato ekaṃ. Goghātakoti jīvikatthāya gunnaṃ ghātako. Antevāsikoti kammakaraṇavasena tassa samīpavāsī taṃ nissāya jīvanako . Vinivijjhitvāti ekasmiṃ ṭhāne aññamaññaṃ vinivijjhitvā. Mahāpathānaṃ vemajjhaṭṭhānasaṅkhāteti catunnaṃ mahāpathānaṃ tāya eva vinivijjhanaṭṭhānatāya vemajjhasaṅkhāte. Yasmā te cattāro mahāpathā catūhi disāhi āgantvā tattha samohitā viya honti, tasmā taṃ ṭhānaṃ catumahāpathaṃ, tasmiṃ catumahāpathe. Ṭhita-saddo ‘‘ṭhito vā’’tiādīsu (dī. ni. 1.263; a. ni. 5.28) ṭhānasaṅkhātairiyāpathasamaṅgitāya, ṭhā-saddassa vā gatinivattiatthatāya aññattha ṭhapetvā gamanaṃ sesairiyāpathasamaṅgitāya bodhako, idha pana yathā tathā rūpakāyassa pavattiākārabodhako adhippetoti āha ‘‘catunnaṃ iriyāpathānaṃ yena kenaci ākārena ṭhitattā yathā ṭhita’’nti. Tattha ākārenāti ṭhānādinā rūpakāyassa pavattiākārena. Ṭhānādayo hi iriyāpathasaṅkhātāya kiriyāya patho pavattimaggoti ‘‘iriyāpatho’’ti vuccantīti vutto vāyamattho. Yathāṭhitanti yathāpavattaṃ, yathāvuttaṃ ṭhānamevettha paṇidhānanti adhippetanti āha ‘‘yathā ṭhitattā ca yathāpaṇihita’’nti. ‘‘Ṭhita’’nti vā kāyassa ṭhānasaṅkhātairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, ‘‘paṇihita’’nti tadaññairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. ‘‘Ṭhita’’nti vā kāyasaṅkhātānaṃ rūpadhammānaṃ tasmiṃ tasmiṃ khaṇe sakiccavasena avaṭṭhānaparidīpanaṃ, paṇihitanti paccayavasena tehi tehi paccayehi pakārato nihitaṃ paṇihitanti evampettha attho veditabbo. Paccavekkhatīti pati pati avekkhati, ñāṇacakkhunā vinibbhujjitvā visuṃ visuṃ passati.

    ಇದಾನಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಭಾವತ್ಥವಿಭಾವನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಗೋಘಾತಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪೋಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಮಂಸೂಪಚಯಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ ಕುಣ್ಡಕಭತ್ತಕಪ್ಪಾಸಟ್ಠಿಆದೀಹಿ ಸಂವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ। ವಧಿತಂ ಮತನ್ತಿ ಹಿಂಸಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಮತಂ। ಮತನ್ತಿ ಚ ಮತಮತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಾವದೇವಾ’’ತಿ। ಗಾವೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ನ ಅನ್ತರಧಾಯತೀತಿ ಯಾನಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಯಥಾಸನ್ನಿವಿಟ್ಠಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಗಾವೀಸಮಞ್ಞಾ ಮತಮತ್ತಾಯಪಿ ಗಾವಿಯಾ ತೇಸಂ ತಂಸನ್ನಿವೇಸಸ್ಸ ಅವಿನಟ್ಠತ್ತಾ। ವಿಲೀಯನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿಭುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಬೀಲಾ, ಭಾಗಾ ವ-ಕಾರಸ್ಸ ಬ-ಕಾರಂ, ಇಕಾರಸ್ಸ ಚ ಈಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ಬೀಲಸೋತಿ ಬೀಲಂ ಬೀಲಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಭಜಿತ್ವಾತಿ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತತೋ ಮಂಸಂ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ, ತತೋ ವಾ ವಿವೇಚಿತಂ ಮಂಸಂ ಭಾಗಸೋ ಕತ್ವಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮಂಸಸಞ್ಞಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಾಪಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ। ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗನ್ತಿ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಘನಾನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜನಂ ವಿವೇಚನಂ। ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಕರಣೇನ ಧಾತುಂ ಧಾತುಂ ಪಥವೀಆದಿಧಾತುಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ। ಸತ್ತಸಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸತ್ತಸಞ್ಞಾತಿ ವದನ್ತಿ, ವೋಹಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಸತ್ತಸಞ್ಞಾಯಪಿ ತದಾ ಅನ್ತರಧಾನಂ ಯುತ್ತಮೇವ ಯಾಥಾವತೋ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನತೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಓಪಮ್ಮತ್ಥೇನ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಧಾತುವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ದಕ್ಖೋತಿ ಛೇಕೋ ತಂತಂಸಮಞ್ಞಾಯ ಕುಸಲೋ ‘‘ಯಥಾಜಾತೇ ಸೂನಸ್ಮಿಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಖುರವಿಸಾಣಾದಿವನ್ತೇ ಅಟ್ಠಿಮಂಸಾದಿಅವಯವಸಮುದಾಯೇ ಅವಿಭತ್ತೇ ಗಾವೀಸಮಞ್ಞಾ, ನ ವಿಭತ್ತೇ। ವಿಭತ್ತೇ ಪನ ಅಟ್ಠಿಮಂಸಾದಿಅವಯವಸಮಞ್ಞಾ’’ತಿ ಜಾನನತೋ। ಚತುಮಹಾಪಥೋ ವಿಯ ಚತುಇರಿಯಾಪಥೋತಿ ಗಾವಿಯಾ ಠಿತಚತುಮಹಾಪಥೋ ವಿಯ ಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗಭೂತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ಯಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೦೫) ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ, ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೩೦೬) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Idāni vuttamevatthaṃ bhāvatthavibhāvanavasena dassetuṃ ‘‘yathā goghātakassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha posentassāti maṃsūpacayaparibrūhanāya kuṇḍakabhattakappāsaṭṭhiādīhi saṃvaḍḍhentassa. Vadhitaṃ matanti hiṃsitaṃ hutvā mataṃ. Matanti ca matamattaṃ. Tenevāha ‘‘tāvadevā’’ti. Gāvīti saññā na antaradhāyatīti yāni aṅgapaccaṅgāni yathāsanniviṭṭhāni upādāya gāvīsamaññā matamattāyapi gāviyā tesaṃ taṃsannivesassa avinaṭṭhattā. Vilīyanti bhijjanti vibhujjantīti bīlā, bhāgā va-kārassa ba-kāraṃ, ikārassa ca īkāraṃ katvā. Bīlasoti bīlaṃ bīlaṃ katvā. Vibhajitvāti aṭṭhisaṅghātato maṃsaṃ vivecetvā, tato vā vivecitaṃ maṃsaṃ bhāgaso katvā. Tenevāha ‘‘maṃsasaññā pavattatī’’ti. Pabbajitassāpi apariggahitakammaṭṭhānassa. Ghanavinibbhoganti santatisamūhakiccaghanānaṃ vinibbhujjanaṃ vivecanaṃ. Dhātusopaccavekkhatoti ghanavinibbhogakaraṇena dhātuṃ dhātuṃ pathavīādidhātuṃ visuṃ visuṃ katvā paccavekkhantassa. Sattasaññāti attānudiṭṭhivasena pavattā sattasaññāti vadanti, vohāravasena pavattasattasaññāyapi tadā antaradhānaṃ yuttameva yāthāvato ghanavinibbhogassa sampādanato. Evañhi sati yathāvuttaopammatthena upameyyattho aññadatthu saṃsandati sameti. Tenevāha ‘‘dhātuvaseneva cittaṃ santiṭṭhatī’’ti. Dakkhoti cheko taṃtaṃsamaññāya kusalo ‘‘yathājāte sūnasmiṃ naṅguṭṭhakhuravisāṇādivante aṭṭhimaṃsādiavayavasamudāye avibhatte gāvīsamaññā, na vibhatte. Vibhatte pana aṭṭhimaṃsādiavayavasamaññā’’ti jānanato. Catumahāpatho viya catuiriyāpathoti gāviyā ṭhitacatumahāpatho viya kāyassa pavattimaggabhūto catubbidho iriyāpatho yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.305) vitthāritā, tasmā tattha, taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. ṭī. 1.306) vuttanayena veditabbo. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dhātumanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Navasivathikapabbavaṇṇanā

    ೩೭೯. ಸಿವಥಿಕಾಯ ಅಪವಿದ್ಧಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಓಧಿಸೋ ಪವತ್ತಾನಂ ಕಥಾನಂ, ತದಭಿಧೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಅಸುಭಭಾಗಾನಂ ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಗಹಿತಸಮಞ್ಞಾ । ತೇನಾಹ ‘‘ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬೇಹಿ ವಿಭಜಿತು’’ನ್ತಿ। ಮರಿತ್ವಾ ಏಕಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಏಕಾಹಮತಂ। ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾತಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯತೋ ಉಪರಿ ಮರಣತೋ ಪರಂ। ಸಮುಗ್ಗತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಿತೇನ। ಉದ್ಧುಮಾತತ್ತಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಧುಮಾತತ್ತಾ ಸೂನತ್ತಾ। ಸೇತರತ್ತೇಹಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನಂ ವಿಮಿಸ್ಸಿತಂ ನೀಲಂ ವಿನೀಲಂ, ಪುರಿಮವಣ್ಣವಿಪರಿಣಾಮಭೂತಂ ವಾ ನೀಲಂ ವಿನೀಲಂ। ವಿನೀಲಮೇವ ವಿನೀಲಕನ್ತಿ ಕ-ಕಾರೇನ ಪದವಡ್ಢನಂ ಅನತ್ಥನ್ತರತೋ ಯಥಾ ‘‘ಪೀತಕಂ ಲೋಹಿತಕ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೧೬)। ಪಟಿಕ್ಕೂಲತ್ತಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ। ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿನೀಲನ್ತಿ ವಿನೀಲಕನ್ತಿ ಕುಚ್ಛನತ್ಥೋ ವಾ ಅಯಂ ಕ-ಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ॰ ೨೮೫) ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಹಿ ಕಾಕಕಙ್ಕಾದೀಹಿ। ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಸ್ಸವನ್ತಪುಬ್ಬಂ, ತಹಂ ತಹಂ ಪಗ್ಘರನ್ತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾಭಾವನ್ತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬಭಾವಂ।

    379. Sivathikāya apaviddhauddhumātakādipaṭisaṃyuttānaṃ odhiso pavattānaṃ kathānaṃ, tadabhidheyyānañca uddhumātakādiasubhabhāgānaṃ sivathikapabbānīti saṅgītikārehi gahitasamaññā . Tenāha ‘‘sivathikapabbehi vibhajitu’’nti. Maritvā ekāhātikkantaṃ ekāhamataṃ. Uddhaṃ jīvitapariyādānāti jīvitakkhayato upari maraṇato paraṃ. Samuggatenāti samuṭṭhitena. Uddhumātattāti uddhaṃ uddhaṃ dhumātattā sūnattā. Setarattehi viparibhinnaṃ vimissitaṃ nīlaṃ vinīlaṃ, purimavaṇṇavipariṇāmabhūtaṃ vā nīlaṃ vinīlaṃ. Vinīlameva vinīlakanti ka-kārena padavaḍḍhanaṃ anatthantarato yathā ‘‘pītakaṃ lohitaka’’nti (dha. sa. 616). Paṭikkūlattāti jigucchanīyattā. Kucchitaṃ vinīlanti vinīlakanti kucchanattho vā ayaṃ ka-kāroti dassetuṃ vuttaṃ yathā ‘‘pāpako kittisaddo abbhuggacchatī’’ti. (Dī. ni. 3.316; a. ni. 5.213; mahāva. 285) paribhinnaṭṭhānehi kākakaṅkādīhi. Vissandamānapubbanti vissavantapubbaṃ, tahaṃ tahaṃ paggharantapubbanti attho. Tathābhāvanti vissandamānapubbabhāvaṃ.

    ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ‘‘ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಸರೀರಂ ಸಿವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು। ಉಪಸಂಹರತಿ ಸದಿಸತಂ। ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ಉಪಸಂಹರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಆಯೂತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಗತಿಕಮೇವ। ಉಸ್ಮಾತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ। ಏವಂ ಪೂತಿಕಸಭಾವೋಯೇವಾತಿ ಏವಂ ಅತಿವಿಯ ದುಗ್ಗನ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಪಟಿಕ್ಕೂಲಪೂಭಿಕಸಭಾವೋ ಏವ, ನ ಆಯುಆದೀನಂ ಅವಿಗಮೇ ವಿಯ ಮತ್ತಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂಭಾವೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭೇದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।

    Sobhikkhūti yo ‘‘passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍita’’nti vutto, so bhikkhu. Upasaṃharati sadisataṃ. ‘‘Ayampi kho’’tiādi upasaṃharaṇākāradassanaṃ. Āyūti rūpajīvitindriyaṃ, arūpajīvitindriyaṃ panettha viññāṇagatikameva. Usmāti kammajatejo. Evaṃ pūtikasabhāvoyevāti evaṃ ativiya duggandhajegucchapaṭikkūlapūbhikasabhāvo eva, na āyuādīnaṃ avigame viya mattasoti adhippāyo. Ediso bhavissatīti evaṃbhāvīti āha ‘‘evaṃ uddhumātādibhedo bhavissatī’’ti.

    ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ। ಸಾವಸೇಸಮಂಸಲೋಹಿತಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಖಾದಿತತ್ತಾ ತಹಂ ತಹಂ ಸೇಸೇನ ಅಪ್ಪಾವಸೇಸೇನ ಮಂಸಲೋಹಿತೇನ ಯುತ್ತಂ। ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಭೇದಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ।

    Luñcitvā luñcitvāti uppāṭetvā uppāṭetvā. Sāvasesamaṃsalohitayuttanti sabbaso akhāditattā tahaṃ tahaṃ sesena appāvasesena maṃsalohitena yuttaṃ. ‘‘Aññena hatthaṭṭhika’’nti avisesena hatthaṭṭhikānaṃ vippakiṇṇatā jotitāti anavasesato tesaṃ vippakiṇṇataṃ dassento ‘‘catusaṭṭhibhedampī’’tiādimāha .

    ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೀತಿ ತಿರೋವಸ್ಸಂ ಗತಾನಿ, ತಾನಿ ಪನ ಸಂವಚ್ಛರಂ ವೀತಿವತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನೀ’’ತಿ। ಪುರಾಣತಾಯ ಘನಭಾವವಿಗಮೇನ ವಿಚುಣ್ಣತಾ ಇಧ ಪೂತಿಭಾವೋತಿ ಸೋ ಯಥಾ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೇವಾತಿ ಸಂವಚ್ಛರಮತ್ತಾತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ ಏವ। ಖಜ್ಜಮಾನತಾದಿವಸೇನ ದುತಿಯಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾದೀನಂ ವವತ್ಥಾಪಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಜ್ಜಮಾನತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Terovassikānīti tirovassaṃ gatāni, tāni pana saṃvaccharaṃ vītivattāni hontīti āha ‘‘atikkantasaṃvaccharānī’’ti. Purāṇatāya ghanabhāvavigamena vicuṇṇatā idha pūtibhāvoti so yathā hoti, taṃ dassento ‘‘abbhokāse’’tiādimāha. Terovassikānevāti saṃvaccharamattātikkantāni eva. Khajjamānatādivasena dutiyasivathikapabbādīnaṃ vavatthāpitattā vuttaṃ ‘‘khajjamānatādīnaṃ vasena yojanā kātabbā’’ti.

    ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Navasivathikapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಇಮಾನೇವ ದ್ವೇತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತತ್ಥ ನಿಯಮೇತಿ ಅಞ್ಞಪಬ್ಬೇಸು ತದಭಾವತೋ। ಯತೋ ಹಿ ಏವ-ಕಾರೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನಿಯಮೇತಿ, ತೇನ ಪಬ್ಬದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿದಸ್ಸನತೋ। ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಆದೀನವವಿಭಾವನಾನಿ ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿವಥಿಕಾನಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬಾದೀನಂ ಅಪ್ಪನಾವಹತಾ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ ‘‘ಸೇಸಾನಿ ದ್ವಾದಸಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ। ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    Imāneva dveti avadhāraṇena appanākammaṭṭhānaṃ tattha niyameti aññapabbesu tadabhāvato. Yato hi eva-kāro, tato aññattha niyameti, tena pabbadvayassa vipassanākammaṭṭhānatāpi appaṭisiddhā daṭṭhabbā aniccatādidassanato. Saṅkhāresu ādīnavavibhāvanāni sivathikapabbānīti āha ‘‘sivathikānaṃ ādīnavānupassanāvasena vuttattā’’ti. Iriyāpathapabbādīnaṃ appanāvahatā pākaṭā evāti ‘‘sesāni dvādasapī’’ti vuttaṃ. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ. Taṃ suviññeyyameva.

    ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kāyānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Vedanānupassanāvaṇṇanā

    ೩೮೦. ಸುಖಂ ವೇದನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಾ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ಕಾಯಞ್ಚ ಲದ್ಧಸ್ಸಾದೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ವಾ ಕಾಯಿಕಂ, ಚೇತಸಿಕಞ್ಚಾಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಾ। ‘‘ಸುಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸುಖಾ’’ತಿ ಅಪರೇ। ವೇದಯತಿ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವತೀತಿ ವೇದನಾ। ವೇದಯಮಾನೋತಿ ಅನುಭವಮಾನೋ। ‘‘ಕಾಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ವೇದಿಯನಂ ಸಮ್ಪಜಾನವೇದಿಯನಂ।

    380.Sukhaṃvedananti ettha sukhayatīti sukhā. Sampayuttadhamme, kāyañca laddhassāde karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati vā kāyikaṃ, cetasikañcābādhanti sukhā. ‘‘Sukaraṃ okāsadānaṃ etissāti sukhā’’ti apare. Vedayati ārammaṇarasaṃ anubhavatīti vedanā. Vedayamānoti anubhavamāno. ‘‘Kāma’’ntiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ iriyāpathapabbe vuttanayameva. Sampajānassa vediyanaṃ sampajānavediyanaṃ.

    ವತ್ಥುಆರಮ್ಮಣಾತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾ। ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಞ್ಹೇತ್ಥ ವೇದನಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ವತ್ಥೂ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ । ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ। ಧಮ್ಮವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕತ್ತು ಅಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಕತ್ತುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವೇದನಾವ ವೇದಯತೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ವೋಹಾರಮತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Vatthuārammaṇāti rūpādiārammaṇā. Rūpādiārammaṇañhettha vedanāya pavattiṭṭhānatāya ‘‘vatthū’’ti adhippetaṃ . Assāti bhaveyya. Dhammavinimuttassa kattu abhāvato dhammasseva kattubhāvaṃ dassento ‘‘vedanāva vedayatī’’ti āha. ‘‘Vohāramattaṃ hotī’’ti etena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti idaṃ vohāramattanti dasseti.

    ನಿತ್ಥುನನ್ತೋತಿ ಬಲವತೋ ವೇದನಾವೇಗಸ್ಸ ನಿರೋಧನೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅವಸರದಾನವಸೇನ ನಿತ್ಥುನನ್ತೋ । ವೇಗಸನ್ಧಾರಣೇ ಹಿ ಅತಿಮಹನ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ತೇನ ಥೇರೋ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತತಿ। ವೀರಿಯಸಮಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿವಾಸನವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಹಾಪನವಸೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮರಸತಾಪಾದನೇನ ವೀರಿಯಸಮಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಸಹ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹವಸೇನ ಅಧಿಗಮೋ, ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನಪಿ। ಲೋಕಿಯಾನಮ್ಪಿ ವಾ ಸತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ತತ್ಥ ಸಮತ್ಥತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹೀ’’ತಿ। ಸಮಸೀಸೀತಿ ವಾರಸಮಸೀಸೀ ಹುತ್ವಾ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಾರಸ್ಸ ಅನನ್ತರವಾರೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Nitthunantoti balavato vedanāvegassa nirodhane ādīnavaṃ disvā tassa avasaradānavasena nitthunanto . Vegasandhāraṇe hi atimahantaṃ dukkhaṃ uppajjatīti aññampi vikāraṃ uppādeyya, tena thero aparāparaṃ parivattati. Vīriyasamathaṃ yojetvāti adhivāsanavīriyassa adhimattattā tassa hāpanavasena samādhinā samarasatāpādanena vīriyasamathaṃ yojetvā. Saha paṭisambhidāhīti lokuttarapaṭisambhidāhi saha. Ariyamaggakkhaṇe hi paṭisambhidānaṃ asammohavasena adhigamo, atthapaṭisambhidāya pana ārammaṇakaraṇavasenapi. Lokiyānampi vā sati uppattikāle tattha samatthataṃ sandhāyāha ‘‘saha paṭisambhidāhī’’ti. Samasīsīti vārasamasīsī hutvā, paccavekkhaṇavārassa anantaravāre parinibbāyīti attho.

    ಯಥಾ ಚ ಸುಖಂ, ಏವಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸುಖಂ ಕೋ ವೇದಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನವೇದಿಯನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ದುಕ್ಖಮ್ಪಿ। ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ಕಾಯಞ್ಚ ಪೀಳೇತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠುಂ ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ಕಾಯಿಕಂ, ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸಾತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾ। ‘‘ದುಕ್ಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಅಪರೇ। ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ, ಅರೂಪಧಮ್ಮಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅವಿಭೂತಾಕಾರತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಯ ಖಾಯತೀ’’ತಿ। ‘‘ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ತಾದಿಸೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಂ ಆದಿತೋ ವೇದನಾವ ವಿಭೂತತರಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹವಣ್ಣನಾ ದೀಸು ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೫೯) ತಂ ಅವಿರೋಧಿತಂ ಹೋತಿ। ವೇದನಾವಸೇನ ಕಥಿಯಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಾಕಟತಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಾಸಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಾ, ನ ಇತರಾಯ। ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಇತರಾಯಪಿ ಪವತ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ ‘‘ವೇದನಾನ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಕ್ಕಪಞ್ಹೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ತತ್ಥ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Yathā ca sukhaṃ, evaṃ dukkhanti yathā ‘‘sukhaṃ ko vedayatī’’tiādinā sampajānavediyanaṃ sandhāya vuttaṃ, evaṃ dukkhampi. Tattha dukkhayatīti dukkhā, sampayuttadhamme, kāyañca pīḷeti vibādhatīti attho. Duṭṭhuṃ vā khādati, khanati kāyikaṃ, cetasikañca sātanti dukkhā. ‘‘Dukkaraṃ okāsadānaṃ etissāti dukkhā’’ti apare. Arūpakammaṭṭhānanti arūpapariggahaṃ, arūpadhammamukhena vipassanābhinivesananti attho. Na pākaṭaṃ hoti phassassa, cittassa ca avibhūtākārattā. Tenāha ‘‘andhakāraṃ viya khāyatī’’ti. ‘‘Na pākaṭaṃhotī’’ti ca idaṃ tādise puggale sandhāya vuttaṃ, tesaṃ ādito vedanāva vibhūtatarā hutvā upaṭṭhāti. Evañhi yaṃ vuttaṃ sakkapañhavaṇṇanā dīsu ‘‘phasso pākaṭo hoti, viññāṇaṃ pākaṭaṃ hotī’’ti, (dī. ni. aṭṭha. 2.359) taṃ avirodhitaṃ hoti. Vedanāvasena kathiyamānaṃ kammaṭṭhānaṃ pākaṭaṃ hotīti yojanā. ‘‘Vedanānaṃ uppattipākaṭatāyā’’ti ca idaṃ sukhadukkhavedanānaṃ vasena vuttaṃ. Tāsañhi pavatti oḷārikā, na itarāya. Tadubhayaggahaṇamukhena vā gahetabbattā itarāyapi pavatti viññūnaṃ pākaṭā evāti ‘‘vedanāna’’nti avisesaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Sakkapañhe vuttanayeneva veditabbo, tasmā tattha vattabbo atthaviseso tattha līnatthappakāsaniyaṃ vuttanayeneva gahetabbo.

    ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾವ ವೇದಯತೀ’’ತಿ ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಾಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ಚ ಅನತ್ತತಾಯ ಚ ಪಜಾನನಂ ವುತ್ತಂ, ಇದಾನಿ ತಸ್ಸಾ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಪಜಾನನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಅಪರೋಪಿ ಪಜಾನನಪರಿಯಾಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಯಥಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚಿತ್ತದ್ವಯಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏಕಜ್ಝಂ ಅನೇಕನ್ತಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ವೇದನಾದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವುತ್ತಿತೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖವೇದನಾಕ್ಖಣೇ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ। ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ತದಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯಪಿ ಅಭಾವತೋ, ತೇನ ಸುಖವೇದನಾಕ್ಖಣೇ ಭೂತಪುಬ್ಬಾನಂ ಇತರವೇದನಾನಂ ಹುತ್ವಾಅಭಾವಪಜಾನನೇನ ಸುಖವೇದನಾಯಪಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೋ ಞಾತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಪಾಕಟಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಇತೋ ಪಠಮಂ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ ಆಹ, ಏತೇನೇವ ಚ ತಾಸಮ್ಪಿ ವೇದನಾನಂ ಪಾಕಟಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೇದನಾ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅಧುವಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣೇನ ಹಿ ವೇದನಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸನಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ವಿದ್ಧಸ್ತೇ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ। ಅಧುವಗ್ಗಹಣೇನ ಪಾಕಟಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಅಸದಾಭಾವಿತಾದಿಭಾವನತೋ। ವಿಪರಿಣಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ದುಕ್ಖಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತದೀಪನತೋ, ತೇನ ಸುಖಾಪಿ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾ, ಪಗೇವ ಇತರಾತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ವೇದನಾನಂ ದುಕ್ಖತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಇತಿ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಏಕನ್ತತೋ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ವೇದನಾಸು ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಪಜಾನನಾ ಜೋತಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತಿಹ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Pubbe ‘‘vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vedayatī’’ti vedanāya ārammaṇādhīnavuttitāya ca anattatāya ca pajānanaṃ vuttaṃ, idāni tassā aniccatādipajānanaṃ dassento ‘‘ayaṃ aparopi pajānanapariyāyo’’ti āha. Yathā ekasmiṃ khaṇe cittadvayassa asambhavo ekajjhaṃ anekantapaccayābhāvato, evaṃ vedanādvayassa visiṭṭhārammaṇavuttito cāti āha ‘‘sukhavedanākkhaṇe dukkhāya vedanāya abhāvato’’ti. Nidassanamattañcetaṃ tadā upekkhāvedanāyapi abhāvato, tena sukhavedanākkhaṇe bhūtapubbānaṃ itaravedanānaṃ hutvāabhāvapajānanena sukhavedanāyapi hutvā abhāvo ñāto eva hotīti tassā pākaṭabhāvameva dassento ‘‘imissā casukhāya vedanāya ito paṭhamaṃabhāvato’’ti āha, eteneva ca tāsampi vedanānaṃ pākaṭabhāvo dassitoti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘vedanā nāma aniccā adhuvā vipariṇāmadhammā’’ti. Aniccaggahaṇena hi vedanānaṃ viddhaṃsanabhāvo dassito viddhaste aniccatāya suviññeyyattā. Adhuvaggahaṇena pākaṭabhāvo tassa asadābhāvitādibhāvanato. Vipariṇāmaggahaṇena dukkhabhāvo tassa aññathattadīpanato, tena sukhāpi vedanā dukkhā, pageva itarāti tissannampi vedanānaṃ dukkhatā dassitā hoti. Iti ‘‘yadaniccaṃ dukkhaṃ, taṃ ekantato anattā’’ti tīsupi vedanāsu lakkhaṇattayapajānanā jotitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘itiha tattha sampajāno hotī’’ti.

    ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦೫) ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗಿಸಮಯೇ ನೇವ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅತೀತಾನಾಗತಾನಂ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪನ ಅಸಮ್ಭವೋ ವುತ್ತೋ ಏವ। ಸಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನತೋ ಅನಿಚ್ಚಾ। ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಾ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದಿಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ। ಖಯವಯಪಲುಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಪಕತಿತಾಯ ಖಯಧಮ್ಮಾ ವಯಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಾ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Idāni tamatthaṃ suttena (ma. ni. 2.205) sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Tattha neva tasmiṃ samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedetīti tasmiṃ sukhavedanāsamaṅgisamaye neva dukkhaṃ vedanaṃ vedeti niruddhattā, anuppannattā ca yathākkamaṃ atītānāgatānaṃ. Paccuppannāya pana asambhavo vutto eva. Sakiccakkhaṇamattāvaṭṭhānato aniccā. Samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhatā. Vatthārammaṇādipaccayaṃ paṭicca uppannattā paṭiccasamuppannā. Khayavayapalujjananirujjhanapakatitāya khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammāti daṭṭhabbā.

    ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಂ ನಾಮ, ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಹ ಆಮಿಸೇಹೀತಿ ಸಾಮಿಸಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಮಿಸನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ।

    Kilesehi āmasitabbato āmisaṃ nāma, pañca kāmaguṇā, ārammaṇakaraṇavasena saha āmisehīti sāmisaṃ. Tenāha ‘‘pañcakāmaguṇāmisanissitā’’ti.

    ಇತೋ ಪರನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ವೇದನಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಪಾಳಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ।

    Ito paranti ‘‘atthi vedanā’’ti evamādi pāḷiṃ sandhāyāha ‘‘kāyānupassanāyaṃ vuttanayamevā’’ti.

    ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vedanānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Cittānupassanāvaṇṇanā

    ೩೮೧. ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಸಹ ರಾಗೇನಾತಿ ಸರಾಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಭಸಹಗತ’’ನ್ತಿ। ವೀತರಾಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ಸರಾಗಪದಪಟಿಯೋಗಿನಾ ವೀತರಾಗಪದೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸೇವ ಗಹಣನ್ತಿ ‘‘ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ। ಸೇಸಾನಿ ದ್ವೇ ದೋಸಮೂಲಾನಿ, ದ್ವೇ ಮೋಹಮೂಲಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ರಾಗೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ನತ್ಥೇವ ಸರಾಗತಾ, ತಂನಿಮಿತ್ತಕತಾಯ ಪನ ಸಿಯಾ ತಂಸಹಿತಕಾಲೇ ಸೋತಿ ನತ್ಥೇವ ವೀತರಾಗತಾಪೀತಿ ದುಕ್ಖವಿನಿಮುತ್ತತಾ ಏವೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವ ಪುರಿಮಪದಂ ನ ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ಭಜನ್ತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಪದೇಸಿಕಂ ಪಜಾನನಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ದುಕನ್ತರಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತೇಸಂ। ಯೇ ಪನ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇ ಅಗಯ್ಹಮಾನೇ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವೋ ಏವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಏಕಚ್ಚಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಸೇಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ದುತಿಯಪದಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ । ದುತಿಯದುಕೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಸಹ ಮೋಹೇನೇವ ವತ್ತತೀತಿ ಸಮೋಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಞ್ಚೇವ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಹೇವ ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮೋಹ’’ನ್ತಿ ಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅತಿಮೂಳ್ಹತಾಯ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕನಯೇನ ಸವಿಸೇಸಮೋಹವನ್ತತಾಯ ‘‘ಮೋಮೂಹಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತದ್ವಯಂ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಸಮೋಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಥಾ ಸೇಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನೀತಿ ‘‘ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ। ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧೇನ ಅನುಪತಿತಂ ಅನುಗತನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಪತಿತಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಂಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಕುಚಿತಚಿತ್ತಂ, ಸಙ್ಕುಚಿತಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಙ್ಕೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಸೇನ ಥಾಮಜಾತೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಹಗತಂ ಸಂಸಟ್ಠನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಮೇವಾತಿ। ಪಸಟಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸವಿಸೇಸಂ ವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಿಸಟಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ।

    381. Sampayogavasena pavattamānena saha rāgenāti sarāgaṃ. Tenāha ‘‘lobhasahagata’’nti. Vītarāganti ettha kāmaṃ sarāgapadapaṭiyoginā vītarāgapadena bhavitabbaṃ, sammasanacārassa pana adhippetattā tebhūmakasseva gahaṇanti ‘‘lokiyakusalābyākata’’nti vatvā ‘‘idaṃ panā’’tiādinā tameva adhippāyaṃ vivarati. Sesāni dve dosamūlāni, dve mohamūlānīti cattāri akusalacittāni. Tesañhi rāgena sampayogābhāvato nattheva sarāgatā, taṃnimittakatāya pana siyā taṃsahitakāle soti nattheva vītarāgatāpīti dukkhavinimuttatā evettha labbhatīti āha ‘‘neva purimapadaṃ na pacchimapadaṃ bhajantī’’ti. Yadi evaṃ padesikaṃ pajānanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati, dukantarapariyāpannattā tesaṃ. Ye pana ‘‘paṭipakkhabhāve agayhamāne sampayogābhāvo evettha pamāṇaṃ ekaccaabyākatānaṃ viyā’’ti icchanti, tesaṃ matena sesākusalacittānampi dutiyapadasaṅgaho veditabbo . Dutiyadukepi vuttanayena attho veditabbo. Akusalamūlesu saha moheneva vattatīti samohanti āha ‘‘vicikicchāsahagatañceva uddhaccasahagatañcā’’ti. Yasmā cettha ‘‘saheva mohenāti samoha’’nti purimapadāvadhāraṇampi labbhatiyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi. Yathā pana atimūḷhatāya pāṭipuggalikanayena savisesamohavantatāya ‘‘momūhacitta’’nti vattabbato vicikicchāuddhaccasahagatadvayaṃ visesato ‘‘samoha’’nti vuccati, na tathā sesākusalacittānīti ‘‘vaṭṭantiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Sampayogavasena thinamiddhena anupatitaṃ anugatanti thinamiddhānupatitaṃ, pañcavidhaṃsasaṅkhārikākusalacittaṃ saṅkucitacittaṃ, saṅkucitacittaṃ nāma ārammaṇe saṅkocanavasena pavattanato. Paccayavisesavasena thāmajātena uddhaccena sahagataṃ saṃsaṭṭhanti uddhaccasahagataṃ, aññathā sabbampi akusalacittaṃ uddhaccasahagatamevāti. Pasaṭacittaṃ nāma ārammaṇe savisesaṃ vikkhepavasena visaṭabhāvena pavattanato.

    ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಪುಲಫಲತಾಯ ಚ ದೀಘಸನ್ತಾನತಾಯ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಗತಂ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ವಾ ಉಳಾರಚ್ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಗತಂ ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಂ, ತಂ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಭೂಮಿಗತಂ ತತೋ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಅಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ರೂಪಾರೂಪಾವಚರ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಯೋಗೀ ಪರಿತ್ತಂ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ಸಮತ್ಥೇಹಿ ಸಹ ಉತ್ತರೇಹೀತಿ ಸಉತ್ತರಂ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನುತ್ತರಂ। ತದುಭಯಂ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಉತ್ತರನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರನ್ತಿಆದಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಹಿತಂ ಸಮಾಹಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ನ ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅಸಮಾಹಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯಸಮಾಧಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಂ, ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಂ, ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತನ್ತಿ ತದುಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ತದುಭಯವಿಮುತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಉಭಯವಿಮುತ್ತಿರಹಿತನ್ತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಪಿ ಸಿಯಾಸಙ್ಕಾತಿ ತಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಸಮುಚ್ಛೇದ…ಪೇ॰… ಓಕಾಸೋವ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ। ಓಕಾಸಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನಮೇವ।

    Kilesavikkhambhanasamatthatāya vipulaphalatāya ca dīghasantānatāya ca mahantabhāvaṃ gataṃ, mahantehi vā uḷāracchandādīhi gataṃ paṭipannanti mahaggataṃ, taṃ pana rūpārūpabhūmigataṃ tato mahantassa loke abhāvato. Tenāha ‘‘rūpārūpāvacara’’nti. Tassa cettha paṭiyogī parittaṃ evāti āha ‘‘amahaggatanti kāmāvacara’’nti. Attānaṃ uttarituṃ samatthehi saha uttarehīti sauttaraṃ. Tappaṭipakkhena anuttaraṃ. Tadubhayaṃ upādāyupādāya veditabbanti āha ‘‘sauttaranti kāmāvacarantiādi. Paṭipakkhavikkhambhanasamatthena samādhinā sammadeva āhitaṃ samāhitaṃ. Tenāha ‘‘yassā’’tiādi. Yassāti yassa cittassa. Yathāvuttena samādhinā na samāhitanti asamāhitaṃ. Tenāha ‘‘ubhayasamādhirahita’’nti. Tadaṅgavimuttiyā vimuttaṃ, kāmāvacarakusalacittaṃ, vikkhambhanavimuttiyā vimuttaṃ, mahaggatacittanti tadubhayaṃ sandhāyāha ‘‘tadaṅgavikkhambhanavimuttīhi vimutta’’nti. Yattha tadubhayavimutti natthi, taṃ ubhayavimuttirahitanti gayhamāne lokuttaracittepi siyāsaṅkāti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘samuccheda…pe… okāsova natthī’’ti āha. Okāsabhāvo ca sammasanacārassa adhippetattā veditabbo. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānameva.

    ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Cittānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ

    Dhammānupassanā

    ನೀವರಣಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Nīvaraṇapabbavaṇṇanā

    ೩೮೨. ಪಹಾತಬ್ಬಾದಿಧಮ್ಮವಿಭಾಗದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಾಳಿತೋ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತು’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ನೀವರಣಾದಿವಸೇನೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ? ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯತೋ। ಯೇಸಞ್ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮಂ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಭಾಗೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನೇತ್ಥ ಭಗವತಾ ಪಠಮಂ ನೀವರಣೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ದೇಸಿತಾ, ತತೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಸು ಖನ್ಧೇಸು, ಆಯತನೇಸು ಚ ಭಾವೇತಬ್ಬೇಸು ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿವಿಭಾಗೇಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚ ಉತ್ತರಾ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಸಮಥಭಾವನಾಪಿ ಯಾವದೇವ ವಿಪಸ್ಸನತ್ಥಾ ಇಚ್ಛಿತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಧಾನಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಬಹುಲಾ ಚ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸವಿಭಾಗೇನ ದೇಸಿತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾಯತನದುಕ್ಖಸಚ್ಚವಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕಪರಿಗ್ಗಹಕಥನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಕಲಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ಇತರೇಸಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ।

    382. Pahātabbādidhammavibhāgadassanavasena pañcadhā dhammānupassanā niddiṭṭhāti ayamattho pāḷito eva viññāyatīti tamatthaṃ ulliṅgento ‘‘pañcavidhena dhammānupassanaṃ kathetu’’nti āha. Yadi evaṃ kasmā nīvaraṇādivaseneva niddiṭṭhanti? Vineyyajjhāsayato. Yesañhi veneyyānaṃ pahātabbadhammesu paṭhamaṃ nīvaraṇāni vibhāgena vattabbāni, tesaṃ vasenettha bhagavatā paṭhamaṃ nīvaraṇesu dhammānupassanā kathitā. Tathā hi kāyānupassanāpi samathapubbaṅgamā desitā, tato pariññeyyesu khandhesu, āyatanesu ca bhāvetabbesu bojjhaṅgesu, pariññeyyādivibhāgesu saccesu ca uttarā desanā, tasmā cettha samathabhāvanāpi yāvadeva vipassanatthā icchitā. Vipassanāpadhānā, vipassanābahulā ca satipaṭṭhānadesanāti tassā vipassanābhinivesavibhāgena desitabhāvaṃ vibhāvento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha khandhāyatanadukkhasaccavasena missakapariggahakathanaṃ daṭṭhabbaṃ. Saññāsaṅkhārakkhandhapariggahampīti pi-saddena sakalapañcupādānakkhandhapariggahaṃ sampiṇḍeti itaresaṃ tadantogadhattā.

    ‘‘ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಧಮ್ಮಾನಂ ಯುಗನನ್ಧತಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಜಾನನಕಾಲೇ ಅಭಾವಾ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಸಮುದಾಚಾರವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಂ। ಯಥಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ, ಸೋ ಪನ ‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಕಾರಣಾಕಾರೋವ, ಅತ್ಥತೋ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನತ್ಥಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ।

    ‘‘Kaṇhasukkadhammānaṃ yuganandhatā natthī’’ti pajānanakāle abhāvā ‘‘abhiṇhasamudācāravasenā’’ti vuttaṃ. Saṃvijjamānanti attano santāne upalabbhamānaṃ. Yathāti yenākārena, so pana ‘‘kāmacchandassa uppādo hotī’’ti vuttattā kāmacchandassa kāraṇākārova, atthato kāraṇamevāti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Ca-saddo vakkhamānatthasamuccayattho.

    ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪದೇ। ಸುಭಮ್ಪೀತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋಪಿ। ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಾಕಾರೇನ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತನಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ। ಇಟ್ಠಂ, ಇಟ್ಠಾಕಾರೇನ ವಾ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ರೂಪಾದಿ ಸುಭಾರಮ್ಮಣಂ। ಆಕಙ್ಖಿತಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಪಾಯಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ। ತನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ । ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಭಾಗಹೇತುಭೂತೇ, ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ಚ ದುವಿಧೇ ಸುಭನಿಮಿತ್ತೇ। ಆಹಾರೋತಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಆಹರತೀತಿ ಕತ್ವಾ।

    Tatthāti ‘‘yathā cā’’tiādinā vuttapade. Subhampīti kāmacchandopi. So hi attano gahaṇākārena ‘‘subha’’nti vutto, tenākārena pavattanakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘nimitta’’nti ca. Iṭṭhaṃ, iṭṭhākārena vā gayhamānaṃ rūpādi subhārammaṇaṃ. Ākaṅkhitassa hitasukhassa pattiyā anupāyabhūto manasikāro anupāyamanasikāro. Tanti ayonisomanasikāraṃ . Tatthāti tasmiṃ sabhāgahetubhūte, ārammaṇabhūte ca duvidhe subhanimitte. Āhāroti paccayo attano phalaṃ āharatīti katvā.

    ಅಸುಭನ್ತಿ ಅಸುಭಜ್ಝಾನಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಂ ಪನ ದಸಸು ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಅಸುಭೇಸು ಚ ಕೇಸಾದೀಸು ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಅಸುಭೇಸು ಚ ಪವತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕೇಸಾದೀಸು ಹಿ ಸಞ್ಞಾ ‘‘ಅಸುಭಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಗಿರಿಮಾನನ್ದಸುತ್ತೇ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೦) ವುತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ ನಿರವಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇಸು ಪನ ಅಸುಭೇಸು ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಅಸುಭ’’ನ್ತಿ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತದನುಕೂಲತ್ತಾ ಪನ ಇತರೇ ಪೀತಿ।

    Asubhanti asubhajjhānaṃ uttarapadalopena, taṃ pana dasasu aviññāṇakaasubhesu ca kesādīsu saviññāṇakaasubhesu ca pavattaṃ daṭṭhabbaṃ. Kesādīsu hi saññā ‘‘asubhasaññā’’ti girimānandasutte (a. ni. 10.60) vuttā. Ettha ca catubbidhassa ayonisomanasikārassa, yonisomanasikārassa ca gahaṇaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti daṭṭhabbaṃ, tesu pana asubhesu ‘‘subha’’nti, ‘‘asubha’’nti ca manasikāro idhādhippeto, tadanukūlattā pana itare pīti.

    ಏಕಾದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾಕಾರಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ಯಥಾ ವಾ ತತ್ಥ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ। ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಹಾಯ ಅಸುಭಭಾವನಾಯ ಅನುಯುಞ್ಜನಾ ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ। ‘‘ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋ ಮಿತಾಹಾರಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭವಾಭಾವಾ ಓತಾರಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಅಯಮೇವ ಚ ಅತ್ಥೋ ನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯೋ ಪನ ಭೋಜನಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಕೂಲತಂ, ತಬ್ಬಿಪರಿಣಾಮಸ್ಸ ತದಾಧಾರಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಜೇಗುಚ್ಛತಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕತ್ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಭೋಜನೇ ಪಮಾಣಸ್ಸ ಜಾನನೇನ ಭೋಜನೇಮತ್ತಞ್ಞೂ ನಾಮ। ತಾದಿಸಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೇವ।

    Ekādasasu asubhesu paṭikkūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā paṭipatti asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanā asubhabhāvanānuyogo. ‘‘Bhojane mattaññuno mitāhārassa thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyatī’’ti vadanti, ayameva ca attho niddesepi vuccati. Yo pana bhojanassa paṭikkūlataṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca upanissayabhūtassa ativiya jegucchataṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikattaṃ sammadeva jānāti, so sabbaso bhojane pamāṇassa jānanena bhojanemattaññū nāma. Tādisassa hi kāmacchando pahīyateva.

    ಅಸುಭಕಮ್ಮಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ದನ್ತಟ್ಠಿದಸ್ಸಾವೀ। ಪಹೀನಸ್ಸಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹೀನಸ್ಸ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೫೯, ೧೫೦೩) ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಭೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿ।

    Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Pahīnassāti vikkhambhanavasena pahīnassa. Ito paresupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo. Abhidhammapariyāyena (dha. sa. 1159, 1503) sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti āha ‘‘arahattamaggenā’’ti.

    ಪಟಿಘಮ್ಪಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಪಟಿಘಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ।

    Paṭighampi purimuppannaṃ paṭighanimittaṃ parato uppajjanakassa paṭighassa kāraṇanti katvā.

    ಮೇಜ್ಜತಿ ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಮಿತ್ತೋ, ಹಿತೇಸೀ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಿತ್ತೇ ಭವಾ, ಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಏಸಾತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಹಿತೇಸಿತಾ, ತಸ್ಸಾ ಮೇತ್ತಾಯ। ಅಪ್ಪನಾಪಿ ಉಪಚಾರೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಸಾಧಾರಣವಚನಭಾವತೋ। ‘‘ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಪ್ಪನಾವ ವಟ್ಟತಿ ಅಪ್ಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯ। ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಯತೋತಿ ಬಹುಲೀಕಾರವತೋ।

    Mejjati siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā, tassā mettāya. Appanāpi upacāropi vaṭṭati sādhāraṇavacanabhāvato. ‘‘Cetovimuttī’’ti vutte appanāva vaṭṭati appanaṃ appattāya paṭipakkhato suṭṭhu muccanassa abhāvato. Tanti yonisomanasikāraṃ. Tatthāti mettāya. Bahulaṃ pavattayatoti bahulīkāravato.

    ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಯನಸ್ಸ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಪವತ್ತನಂ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಮೇತ್ತಾಮನಸಿಕಾರೋ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಮೇತ್ತಾಮನಸಿಕಾರೋವ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಮೇವ ಸಕಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ, ಸತ್ತಾ, ತಬ್ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ, ಕಮ್ಮದಾಯಾದತಾ। ದೋಸಮೇತ್ತಾಸು ಯಾಥಾವತೋ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಾನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ವೀಮಂಸಾ ಇಧ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ। ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರಿಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತವನ್ತತಾ ಇಧ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ। ಓದಿಸ್ಸಕಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಾನನ್ತಿ (ಓಧಿಸಕಅನೋಧಿಸಕದಿಸಾಫರಣಾನಂ ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೫) ಅತ್ತಅತಿಪಿಯಸಹಾಯಮಜ್ಝತ್ತವೇರಿವಸೇನ ಓದಿಸ್ಸಕತಾ, ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದೇ ಕತೇ ಅನೋದಿಸ್ಸಕತಾ। ಏಕಾದಿದಿಸಾಫರಣವಸೇನ ದಿಸಾಫರಣತಾ ಮೇತ್ತಾಯ ಉಗ್ಗಹಣೇ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಹಾರರಚ್ಛಾಗಾಮಾದಿವಸೇನ ವಾ ಓದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಂ। ವಿಹಾರಾದಿಉದ್ದೇಸರಹಿತಂ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿದಿಸಾವಸೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣನ್ತಿ ಏವಂ ದ್ವಿಧಾ ಉಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಓದಿಸ್ಸಕಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಗ್ಗಹೋತಿ ಚ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉಗ್ಗಹಿತಾಯ ಆಸೇವನಾ ಭಾವನಾ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ, ಪಾಣಾ, ಭೂತಾ, ಪುಗ್ಗಲಾ, ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಏತೇಸಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಅವೇರಾ ಹೋನ್ತು , ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾ, ಅನೀಘಾ, ಸುಖೀ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರನ್ತೂತಿ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತಿತೋ ವೀಸತಿವಿಧಾ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಫರಣಾ ಮೇತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಪುರಿಸಾ, ಅರಿಯಾ, ಅನರಿಯಾ, ದೇವಾ, ಮನುಸ್ಸಾ, ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ಸತ್ತೋಧಿಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಾ, ಅಟ್ಠವೀಸತಿ ವಿಧಾ ವಾ, ದಸಹಿ ದಿಸಾಹಿ ದಿಸೋಧಿಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ದಸವಿಧಾ, ಏಕೇಕಾಯ ವಾ ದಿಸಾಯ ಸತ್ತಾದಿಇತ್ಥಾದಿಅವೇರಾದಿಭೇದೇನ ಅಸೀತಾಧಿಕಚತುಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಚ ಓಧಿಸೋ ಫರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Sattesu mettāyanassa hitūpasaṃhārassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho, paṭhamuppanno mettāmanasikāro parato uppajjanakassa kāraṇabhāvato mettāmanasikārova mettānimittaṃ. Kammameva sakaṃ etesanti kammassakā, sattā, tabbhāvo kammassakatā, kammadāyādatā. Dosamettāsu yāthāvato ādīnavānisaṃsānaṃ paṭisaṅkhānaṃ vīmaṃsā idha paṭisaṅkhānaṃ. Mettāvihārikalyāṇamittavantatā idha kalyāṇamittatā. Odissakaanodissakadisāpharaṇānanti (odhisakaanodhisakadisāpharaṇānaṃ ma. ni. aṭṭha. 1.115) attaatipiyasahāyamajjhattaverivasena odissakatā, sīmāsambhede kate anodissakatā. Ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchāgāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ. Vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇanti evaṃ dvidhā uggahaṇaṃ sandhāya ‘‘odissakaanodissakadisāpharaṇāna’’nti vuttaṃ. Uggahoti ca yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā, ekekasmiṃ averā hontu , abyāpajjhā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattito vīsatividhā anodissakapharaṇā mettā. Sabbā itthiyo, purisā, ariyā, anariyā, devā, manussā, vinipātikāti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsati vidhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā, ekekāya vā disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhiso pharaṇā veditabbā.

    ಯೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಅರತಿಆದಿಕಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಅರತಿಆದೀಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ। ತೇನ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಹಿ ಇದಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು, ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಭಾವರಿಞ್ಚನಾ। ಕಾಯವಿನಮನಾತಿ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ವಿರೂಪೇನಾಕಾರೇನ ನಮನಾ। ಲೀನಾಕಾರೋತಿ ಸಙ್ಕೋಚಾಪತ್ತಿ।

    Yena ayonisomanasikārena aratiādikāni uppajjanti, so aratiādīsu ayonisomanasikāro. Tena nipphādetabbe hi idaṃ bhummaṃ. Esa nayo ito paresupi. Ukkaṇṭhitā pantasenāsanesu, adhikusaladhammesu ca uppajjanabhāvariñcanā. Kāyavinamanāti karajakāyassa virūpenākārena namanā. Līnākāroti saṅkocāpatti.

    ಕುಸಲಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟ್ಠಪನಸಭಾವತಾಯ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ವಿಸೋಸನಸಭಾವತಾಯ ಚ ಆರಮ್ಭಧಾತುಆದಿತೋ ಪವತ್ತವೀರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಾರಮ್ಭವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪಠಮಾರಮ್ಭಮತ್ತಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜವಿಧಮನಂ, ಥಾಮಗಮನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತಾಯ ತತೋ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ । ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಂ ಆವಹನ್ತಂ ಅತಿವಿಯ ಥಾಮಗತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ।

    Kusaladhammapaṭipattiyā paṭṭhapanasabhāvatāya, tappaṭipakkhānaṃ visosanasabhāvatāya ca ārambhadhātuādito pavattavīriyanti āha ‘‘paṭhamārambhavīriya’’nti. Yasmā paṭhamārambhamattassa kosajjavidhamanaṃ, thāmagamanañca natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘kosajjato nikkhantatāya tato balavatara’’nti . Yasmā pana aparāparuppattiyā laddhāsevanaṃ uparūpari visesaṃ āvahantaṃ ativiya thāmagatameva hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavatara’’nti.

    ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅತಿಭೋಜನೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ , ಏತ್ತಕೇ ಭುತ್ತೇ ತಂ ಭೋಜನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಕೇ ನ ಹೋತೀತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಾಕಾರಣಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏತ್ತಕೇ ಭುತ್ತೇ ತಂ ಭೋಜನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಪಞ್ಚ…ಪೇ॰… ನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ದಿವಾ ಸೂರಿಯಾಲೋಕನ್ತಿ ದಿವಾ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಂ ರತ್ತಿಯಂ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಧುತಙ್ಗಾನಂ ವೀರಿಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧುತಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪೀ’’ತಿ।

    Atibhojane nimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho , ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotīti thinamiddhassa kāraṇākāraṇagāho hotīti attho. Byatirekavasena cetaṃ vuttaṃ, tasmā ‘‘ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ na hotī’’ti bhojane mattaññutā ca atthato dassitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘catupañca…pe… na hotī’’ti. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ rattiyaṃ manasi karontassāpīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.

    ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮಾವಹತಾಯ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಮೇವಾತಿ ‘‘ಅವೂಪಸಮೋ ನಾಮ ಅವೂಪಸನ್ತಾಕಾರೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮೇವೇತಂ ಅತ್ಥತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti ‘‘avūpasamo nāma avūpasantākāro, uddhaccakukkuccamevetaṃ atthato’’ti vuttaṃ.

    ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಗನ್ಥತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸುತ್ತಾದೀನಿ ವಿಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋ ಅತ್ಥವೇದಾದಿಪಟಿಲಾಭಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ನ ಹೋತೀತಿ, ಯಥಾವಿಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ, ಯಥಾನುರೂಪಪತಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನಞ್ಚ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ…ಪೇ॰… ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯದಗ್ಗೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾವಿನಯಪಕತಞ್ಞುತಾಹಿಪಿ ತಂ ಪಹೀಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವುದ್ಧಸೇವಿತಾ ಚ ವುದ್ಧಸೀಲಿತಂ ಆವಹತೀತಿ ಚೇತೋವೂಪಸಮಕರತ್ತಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪ್ಪಹಾನಕಾರೀ ವುತ್ತಾ। ವುದ್ಧತ್ತಂ ಪನ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದಕಾ ವಿನಯಧರಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಹೇತುಕೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿನಯನಯೇನೇವ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾದಯೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಪಹೀನೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತ್ತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ।

    Bahussutassa ganthato, atthato ca suttādīni vicārentassa tabbahulavihārino atthavedādipaṭilābhasabbhāvato vikkhepo na hotīti, yathāvidhipaṭipattiyā, yathānurūpapatikārappavattiyā ca katākatānusocanañca na hotīti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Yadaggena bāhusaccena uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetovūpasamakarattā uddhaccakukkuccappahānakārī vuttā. Vuddhattaṃ pana anapekkhitvā kukkuccavinodakā vinayadharā kalyāṇamittā vuttāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca pabbajitānaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.

    ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಠಾನೀಯಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಠಾನೀಯಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಠಾನೀಯಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಕಾರಣಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ, ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವಾ ಠಾನೀಯಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಠಾನೀಯಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಠಾನೀಯಾ, ಅತ್ಥತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಏವ। ಸಾ ಹಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಸಭಾಗಹೇತುತಾಯ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಕಾರಣಂ।

    Tiṭṭhati pavattati etthāti ṭhānīyā vicikicchāya ṭhānīyā vicikicchāṭhānīyā, vicikicchāya kāraṇabhūtā dhammā, tiṭṭhatīti vā ṭhānīyā, vicikicchā ṭhānīyā etissāti vicikicchāṭhānīyā, atthato vicikicchā eva. Sā hi purimuppannā parato uppajjanakavicikicchāya sabhāgahetutāya asādhāraṇaṃ kāraṇaṃ.

    ಕುಸಲಾಕುಸಲಾತಿ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕುಸಲಾ। ಯೇ ಅಕುಸಲಾ, ತೇ ಸಾವಜ್ಜಾ, ಅಸೇವಿತಬ್ಬಾ, ಹೀನಾ ಚ। ಯೇ ಕುಸಲಾ, ತೇ ಅನವಜ್ಜಾ, ಸೇವಿತಬ್ಬಾ, ಪಣೀತಾ ಚ। ಕುಸಲಾ ವಾ ಹೀನೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಆರದ್ಧಾ ಹೀನಾ, ಪಣೀತೇಹಿ ಪಣೀತಾ। ಕಣ್ಹಾತಿ ಕಾಳಕಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಾ। ಸುಕ್ಕಾತಿ ಓದಾತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಾ। ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ವಾ ಕಣ್ಹಾ। ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ಸುಕ್ಕಾ। ತೇ ಏವ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ। ಕಣ್ಹಾ ಹಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾಯ ಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ, ತಥಾ ಸುಕ್ಕಾಪಿ ಇತರೇಹಿ। ಅಥ ವಾ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾ ಚ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಚ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ। ಸುಖಾ ಹಿ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ, ದುಕ್ಖಾ ಚ ವೇದನಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ।

    Kusalākusalāti kosallasambhūtaṭṭhena kusalā, tappaṭipakkhato akusalā. Ye akusalā, te sāvajjā, asevitabbā, hīnā ca. Ye kusalā, te anavajjā, sevitabbā,paṇītā ca. Kusalā vā hīnehi chandādīhi āraddhā hīnā, paṇītehi paṇītā. Kaṇhāti kāḷakā cittassa apabhassarabhāvakaraṇā. Sukkāti odātā cittassa pabhassarabhāvakaraṇā. Kaṇhābhijātihetuto vā kaṇhā. Sukkābhijātihetuto sukkā. Te eva sappaṭibhāgā. Kaṇhā hi ujuvipaccanīkatāya sukkasappaṭibhāgā, tathā sukkāpi itarehi. Atha vā kaṇhasukkā ca sappaṭibhāgā ca kaṇhasukkasappaṭibhāgā. Sukhā hi vedanā dukkhāya vedanāya sappaṭibhāgā, dukkhā ca vedanā sukhāya vedanāya sappaṭibhāgāti.

    ಕಾಮಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾಹಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ, ತಥಾಪಿ ರತನತ್ತಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮೂಲಿಕಾ ಸೇಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ। ರತನತ್ತಯಗುಣಾವಬೋಧೇ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೦೮, ೧೧೨೩, ೧೧೬೭, ೧೨೪೧, ೧೨೬೩, ೧೨೭೦; ವಿಭ॰ ೯೧೫) ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ। ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ। ಓಕಪ್ಪನಿಯಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಅನುಪವಿಸನಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖೇನ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಬಹುಲಸ್ಸ, ಅಧಿಮುಚ್ಚನಞ್ಚ ಅಧಿಮೋಕ್ಖುಪ್ಪಾದನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ನಿನ್ನಪೋಣತಾಅಧಿಮುತ್ತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ।

    Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi sabbāpi aṭṭhavatthukā vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā āha ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’ti. Ratanattayaguṇāvabodhe ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādi (dha. sa. 1008, 1123, 1167, 1241, 1263, 1270; vibha. 915) vicikicchāya asambhavoti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassāpī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti saddheyyavatthuno anupavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa, adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ, saddhāya vā ninnapoṇatāadhimutti adhimokkho.

    ಸಮುದಯವಯಾತಿ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾ। ಸುಭನಿಮಿತ್ತಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸೂತಿ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸು ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸೂ’’ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ದುತಿಯೇನಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಆದೀನಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Samudayavayāti samudayavayadhammā. Subhanimittaasubhanimittādīsūti ‘‘subhanimittādīsu asubhanimittādīsū’’ti ādi-saddo paccekaṃ yojetabbo. Tattha paṭhamena ādi-saddena paṭighanimittādīnaṃ saṅgaho, dutiyenamettācetovimuttiādīnaṃ. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttanayameva.

    ನೀವರಣಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಖನ್ಧಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Khandhapabbavaṇṇanā

    ೩೮೩. ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಾದಿವಸೇನ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಾ ವಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ।

    383. Upādānehi ārammaṇakaraṇādivasena upādātabbā vā khandhā upādānakkhandhā.

    ಇತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಇದಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ। ತಯಿದಂ ಸರೂಪಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ರೂಪಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ಇತೀತಿ ವಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇತಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭೂತುಪಾದಾದಿವಸೇನ ಯತ್ತಕೋ ರೂಪಸ್ಸ ಪಭೇದೋ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಭಾವತೋತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವತೋ, ಚಕ್ಖಾದಿವಣ್ಣಾದಿಸಭಾವತೋ ಚ। ವೇದನಾದೀಸುಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಏತ್ತಕಾ ವೇದನಾ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ವೇದನಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಭಾವತೋ ವೇದನಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ಸಭಾವತೋತಿ ಚ ‘‘ಅನುಭವನಸಭಾವತೋ, ಸಾತಾದಿಸಭಾವತೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    Itirūpanti ettha iti-saddo idaṃ-saddena samānatthoti adhippāyenāha ‘‘idaṃ rūpa’’nti. Tayidaṃ sarūpaggahaṇabhāvato anavasesapariyādānaṃ hotīti āha ‘‘ettakaṃ rūpaṃ, na ito paraṃ rūpaṃ atthī’’ti. Itīti vā pakāratthe nipāto, tasmā ‘‘iti rūpa’’nti iminā bhūtupādādivasena yattako rūpassa pabhedo, tena saddhiṃ rūpaṃ anavasesato pariyādiyitvā dasseti. Sabhāvatoti ruppanasabhāvato, cakkhādivaṇṇādisabhāvato ca. Vedanādīsupīti ettha ‘‘ayaṃ vedanā, ettakā vedanā, na ito paraṃ vedanā atthīti sabhāvato vedanaṃ pajānātī’’tiādinā, sabhāvatoti ca ‘‘anubhavanasabhāvato, sātādisabhāvato cā’’ti evamādinā yojetabbaṃ. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.

    ಖನ್ಧಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Khandhapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಆಯತನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Āyatanapabbavaṇṇanā

    ೩೮೪. ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸೂತಿ ‘‘ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಛಸು ಬಾಹಿರೇಸೂ’’ತಿ ‘‘ಛಸೂ’’ತಿ ಪದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಾನಿ ಉಭಯಾನಿ ಛಳೇವ ವುತ್ತಾನಿ? ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯುಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನತೋ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾಯತನಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಂ, ರೂಪಾಯತನಮೇವ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಥಾ ಇತರಾನಿ ಇತರೇಸಂ, ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ಭವಙ್ಗಮನಸಙ್ಖಾತೋ ಮನಾಯತನೇಕದೇಸೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಂ, ಅಸಾಧಾರಣಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖು, ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ವಿಭಾವೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಣಾತೀತಿ ಸೋತಂ। ಘಾಯತೀತಿ ಘಾನಂ। ಜೀವಿತನಿಮಿತ್ತತಾಯ ರಸೋ ಜೀವಿತಂ, ತಂ ಜೀವಿತಂ ಅವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಾಸವಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋತಿ ಕಾಯೋ। ಮುನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಮನೋ। ರೂಪಯತಿ ವಣ್ಣವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ರೂಪಂ। ಸಪ್ಪತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಹರೀಯತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಂ ಗಮೀಯತೀತಿ ಸದ್ದೋ। ಗನ್ಧಯತಿ ಅತ್ತನೋ ವತ್ಥುಂ ಸೂಚೇತೀತಿ ಗನ್ಧೋ । ರಸನ್ತಿ ತಂ ಸತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀತಿ ರಸೋ। ಫುಸೀಯತೀತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಾ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಪನ ಆಯಾನಂ ತನನಾದಿಅತ್ಥೇನ ಆಯತನಾನಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೧೦, ೫೧೧, ೫೧೨; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೫೧೦) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    384.Chasu ajjhattikabāhiresūti ‘‘chasu ajjhattikesu chasu bāhiresū’’ti ‘‘chasū’’ti padaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Kasmā panetāni ubhayāni chaḷeva vuttāni? Chaviññāṇakāyuppattidvārārammaṇavavatthānato. Cakkhuviññāṇavīthiyā pariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanameva ca ārammaṇaṃ, tathā itarāni itaresaṃ, chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadeso uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇaṃ. Cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti, vibhāveti cāti attho. Suṇātīti sotaṃ. Ghāyatīti ghānaṃ. Jīvitanimittatāya raso jīvitaṃ, taṃ jīvitaṃ avhāyatīti jivhā. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyo uppattidesoti kāyo. Munāti ārammaṇaṃ vijānātīti mano. Rūpayati vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti rūpaṃ. Sappati attano paccayehi harīyati sotaviññeyyabhāvaṃ gamīyatīti saddo. Gandhayati attano vatthuṃ sūcetīti gandho. Rasanti taṃ sattā assādentīti raso. Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ. Attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā. Sabbāni pana āyānaṃ tananādiatthena āyatanāni. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. 2.510, 511, 512; visuddhi. ṭī. 2.510) vuttanayeneva veditabbo.

    ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೭) ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖು ನಾಮ ಪಸಾದಚಕ್ಖು, ನ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು, ನಾಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆದಿಕನ್ತಿ ಆಹ ಚಕ್ಖುಪಸಾದನ್ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಚಕ್ಖು ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ’’ತಿ। (ಧ॰ ಸ॰ ೫೯೬) ಚ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನತ್ಥಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಅವಿಪರೀತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ರಸಸ್ಸ ಚೇವ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ, ರೂಪೇಸು ಆವಿಞ್ಛನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚೇವ ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪಸಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತಪಸಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಯಾಥಾವಸರಸವಸೇನ ಚೇವ ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಚ, ಯಾಥಾವಸರಸೋತಿ ಚ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ರಸೀಯತಿ ಅವಿರದ್ಧಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಅಸ್ಸಾದೀಯತಿ ರಮೀಯತೀತಿ ‘‘ರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಸೇನ।

    Cakkhuñcapajānātīti (dī. ni. 2.384; ma. ni. 1.117) ettha cakkhu nāma pasādacakkhu, na sasambhāracakkhu, nāpi dibbacakkhuādikanti āha cakkhupasādanti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’’ti. (Dha. sa. 596) ca-saddo vakkhamānatthasamuccayattho. Yāthāvasarasalakkhaṇavasenāti aviparītassa attano rasassa ceva lakkhaṇassa ca vasena, rūpesu āviñchanakiccassa ceva rūpābhighātārahabhūtapasādalakkhaṇassa ca daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtapasādalakkhaṇassa ca vasenāti attho. Atha vā yāthāvasarasalakkhaṇavasenāti yāthāvasarasavasena ceva lakkhaṇavasena ca, yāthāvasarasoti ca aviparītasabhāvo veditabbo. So hi rasīyati aviraddhapaṭivedhavasena assādīyati ramīyatīti ‘‘raso’’ti vuccati, tasmā salakkhaṇavasenāti vuttaṃ hoti. Lakkhaṇavasenāti aniccādisāmaññalakkhaṇavasena.

    ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೧, ೪೨೫, ೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩, ೪೫; ೨.೪.೬೦) ಸಮುದಿತಾನಿಯೇವ ರೂಪಾಯತನಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು, ನ ವಿಸುಂ ವಿಸುನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತನತ್ಥಂ ‘‘ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿ ಪುಥುವಚನಗ್ಗಹಣಂ, ತಾಯ ಏವ ಚ ದೇಸನಾಗತಿಯಾ ಕಾಮಂ ಇಧಾಪಿ ‘‘ರೂಪೇ ಚ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ರೂಪಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಞ್ಚಾತಿ ಏಕವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ। ಸರಸಲಕ್ಖಣ ವಸೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಸೇನ ಚೇವ ಚಕ್ಖುಪಟಿಹನನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’ntiādīsu (ma. ni. 1.204, 400; ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43, 45; 2.4.60) samuditāniyeva rūpāyatanāni cakkhuviññāṇuppattihetu, na visuṃ visunti imassa atthassa jotanatthaṃ ‘‘rūpe cā’’ti puthuvacanaggahaṇaṃ, tāya eva ca desanāgatiyā kāmaṃ idhāpi ‘‘rūpe ca pajānātī’’ti vuttaṃ, rūpabhāvasāmaññena pana sabbaṃ ekajjhaṃ gahetvā bahiddhā catusamuṭṭhānikarūpañcāti ekavacanavasena attho. Sarasalakkhaṇa vasenāti cakkhuviññāṇassa visayabhāvakiccassa vasena ceva cakkhupaṭihananalakkhaṇassa vasena cāti yojetabbaṃ.

    ಉಭಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಚಕ್ಖುಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ, ರೂಪೇ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ। ಕಾಮಂ ಅಯಂ ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಾ ನಾಮ ಅಭಿಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನೇವ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮರಾಗ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಕಾಮೇಸು ರಾಗೋ, ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ರಾಗೋ ಚಾತಿ ವಾ ಕಾಮರಾಗೋ। ಸೋ ಏವ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಸಂಯೋಜನಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಸಂಯೋಜೇತಿ ಬನ್ಧತಿ ಇತಿ ದುಕ್ಖೇನ ಸತ್ತಂ, ಭವಾದಿಕೇ ವಾ ಭವನ್ತರಾದೀಹಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ವಾ ವಿಪಾಕಂ ಸಂಯೋಜೇತಿ ಬನ್ಧತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಂ। ಏವಂ ಪಟಿಘಸಂಯೋಜಂಆದೀನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಮತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಟ್ಟತೋ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚೇವ ಯಥಾವುತ್ತಬನ್ಧನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Ubhayaṃ paṭiccāti cakkhuṃ upanissayapaccayavasena paccayabhūtaṃ, rūpe ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayavasena paccayabhūte ca paṭicca. Kāmaṃ ayaṃ suttantasaṃvaṇṇanā, nippariyāyakathā nāma abhidhammasannissitā evāti abhidhammanayeneva saṃyojanāni dassento ‘‘kāmarāga…pe… avijjāsaṃyojana’’nti āha. Tattha kāmesu rāgo, kāmo ca so rāgo cāti vā kāmarāgo. So eva bandhanaṭṭhena saṃyojanaṃ. Ayañhi yassa saṃvijjati, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojeti bandhati iti dukkhena sattaṃ, bhavādike vā bhavantarādīhi, kammunā vā vipākaṃ saṃyojeti bandhatīti saṃyojanaṃ. Evaṃ paṭighasaṃyojaṃādīnampi yathārahamattho vattabbo. Sarasalakkhaṇavasenāti ettha pana sattassa vaṭṭato anissajjanasaṅkhātassa attano kiccassa ceva yathāvuttabandhanasaṅkhātassa lakkhaṇassa ca vasenāti yojetabbaṃ.

    ಭವಸ್ಸಾದದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾದನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಕಾಮಸ್ಸಾದಗ್ಗಹಣಂ। ಅಸ್ಸಾದಯತೋತಿ ಅಭಿರಮನ್ತಸ್ಸ। ಅಭಿನನ್ದತೋತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಾವಸೇನ ನನ್ದನ್ತಸ್ಸ। ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಬಲವತೋ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಕಾಮರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಆಪಾಥಗತೇ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮನವಸೇನ ‘‘ಆಪಾಥಗತ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಏತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಏತಂ ಏವಂಸುಖುಮಂ ಏವಂದುಬ್ಬಿಭಾಗಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಧುವ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ। ‘‘ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಗಣ್ಹತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ಪಠಮಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುರೋಧವಸೇನ ‘‘ಸತ್ತೋ ನು ಖೋ’’ತಿ, ಇತರಾಯ ಅನುರೋಧವಸೇನ ‘‘ಸತ್ತಸ್ಸ ನು ಖೋ’’ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೋ। ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದಿಗಾಹಾನುಗತಾ ಹಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಸತಿ ಅಭಾವತೋ। ಭವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಈದಿಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಯಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇದಂ ಇಟ್ಠಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸುಲಭಂ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಏದಿಸೋ, ಇತೋ ವಾ ಉತ್ತರಿತರೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭವಂ ನಿಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ರೂಪಂ। ತಂಸದಿಸೇ ಹಿ ತಬ್ಬೋಹಾರವಸೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ। ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸೇಸು ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಾ ಏವ ತಿತ್ತಿರೀ, ತಾನಿ ಏವ ಓಸಧಾನೀ’’ತಿ। ಉಸೂಯತೋತಿ ಉಸೂಯಂ ಇಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಚ್ಛರಾಯತೋತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವಕರಣೇನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಕರೋತೋ। ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ನವಹಿ ಸಂಯೋಜನೇಹಿ।

    Bhavassādadiṭṭhissādanivattanatthaṃ kāmassādaggahaṇaṃ. Assādayatoti abhiramantassa. Abhinandatoti sappītikataṇhāvasena nandantassa. Padadvayenāpi balavato kāmarāgassa paccayabhūtā kāmarāguppatti vuttā. Esa nayo sesesupi. Aniṭṭhārammaṇeti ettha ‘‘āpāthagate’’ti vibhattivipariṇāmanavasena ‘‘āpāthagata’’nti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Etaṃ ārammaṇanti etaṃ evaṃsukhumaṃ evaṃdubbibhāgaṃ ārammaṇaṃ. ‘‘Niccaṃ dhuva’’nti idaṃ nidassanamattaṃ. ‘‘Ucchijjissati vinassissatīti gaṇhato’’ti evamādīnampi saṅgaho icchitabbo. Paṭhamāya sakkāyadiṭṭhiyā anurodhavasena ‘‘satto nu kho’’ti, itarāya anurodhavasena ‘‘sattassa nu kho’’ti vicikicchato. Attattaniyādigāhānugatā hi vicikicchā diṭṭhiyā asati abhāvato. Bhavaṃ patthentassāti ‘‘īdise sampattibhave yasmā amhākaṃ idaṃ iṭṭhaṃ rūpārammaṇaṃ sulabhaṃ jātaṃ, tasmā āyatimpi ediso, ito vā uttaritaro sampattibhavo bhaveyyā’’ti bhavaṃ nikāmentassa. Evarūpanti evarūpaṃ rūpaṃ. Taṃsadise hi tabbohāravasenevaṃ vuttaṃ. Bhavati hi taṃsadisesu tabbohāro yathā ‘‘sā eva tittirī, tāni eva osadhānī’’ti. Usūyatoti usūyaṃ issaṃ uppādayato. Aññassa maccharāyatoti aññena asādhāraṇabhāvakaraṇena macchariyaṃ karoto. Sabbeheva yathāvuttehi navahi saṃyojanehi.

    ತಞ್ಚ ಕಾರಣನ್ತಿ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಾದಿವಿಭಾಗಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿರೂಪಾರಮ್ಮಣಞ್ಚೇವ ತಜ್ಜಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಞ್ಚಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾಸಮೂಹತಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನಂ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನತಾ ಸಮುದಾಚಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ। ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಥಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾರಣೇನ । ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಚೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಚ ಪಹಾನಕಾರಣಂ। ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಾನಂ ಅಪಾಯಗಮನೀಯತಾಯ ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝತಾ ವುತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ಸುತ್ತಪದಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾನುಲೋಮಸಾಸನಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ, ಅಯಂ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋತಿ। ಓಳಾರಿಕಸ್ಸಾತಿ ಥೂಲಸ್ಸ, ಯತೋ ಅಭಿಣ್ಹಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನತಿಬ್ಬತಾವ ಹೋತಿ। ಅಣುಸಹಗತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಭಾವೇನ ಅಣುಭಾವಂ ಸುಖುಮಭಾವಂ ಗತಸ್ಸ। ಉದ್ಧಚ್ಚಸಂಯೋಜನಸ್ಸಪೇತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಯಥಾವುತ್ತಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಅವಿನಾಭಾವತೋ। ಏಕತ್ಥತಾಯ ಸೋತಾದೀನಂ ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಜಾನನಾ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪಜಾನನಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಅತಿದಿಸತಿ।

    Tañca kāraṇanti subhanimittapaṭighanimittādivibhāgaṃ iṭṭhāniṭṭhādirūpārammaṇañceva tajjāyonisomanasikārañcāti tassa tassa saṃyojanassa kāraṇaṃ. Avikkhambhitāsamūhatabhūmiladdhuppannaṃ taṃ sandhāya ‘‘appahīnaṭṭhena uppannassā’’ti vuttaṃ. Vattamānuppannatā samudācāraggahaṇeneva gahitā. Yena kāraṇenāti yena vipassanāsamathabhāvanāsaṅkhātena kāraṇena . Tañhi tassa tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca pahānakāraṇaṃ. Issāmacchariyānaṃ apāyagamanīyatāya paṭhamamaggavajjhatā vuttā. Yadi evaṃ ‘‘tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hotī’’ti (a. ni. 4.241) suttapadaṃ kathanti? Taṃ suttantapariyāyena vuttaṃ. Yathānulomasāsanā hi suttantadesanā, ayaṃ pana abhidhammanayena saṃvaṇṇanāti nāyaṃ dosoti. Oḷārikassāti thūlassa, yato abhiṇhasamuppattipariyuṭṭhānatibbatāva hoti. Aṇusahagatassāti vuttappakārābhāvena aṇubhāvaṃ sukhumabhāvaṃ gatassa. Uddhaccasaṃyojanassapettha anuppādo vuttoyevāti daṭṭhabbo yathāvuttasaṃyojanehi avinābhāvato. Ekatthatāya sotādīnaṃ sabhāvasarasalakkhaṇavasena pajānanā, tappaccayānaṃ saṃyojanānaṃ uppādādipajānanā ca vuttanayeneva veditabbāti dassento ‘‘eseva nayo’’ti atidisati.

    ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಧಮ್ಮೇಸು, ಅತ್ತನೋ ಉಭಯಧಮ್ಮೇಸು ವಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಮುಖೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಆಯತನಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಪರಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರೂಪಾಯತನಸ್ಸಾತಿ ಅಡ್ಢೇಕಾದಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ರೂಪಸಭಾವಸ್ಸ ಆಯತನಸ್ಸ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ‘‘ವುತ್ತನಯೇನ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಕ್ಖನ್ಧೇಸೂತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿದೇಸೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ ‘‘ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ’’ತಿ ಸೇಸಖನ್ಧೇಸು ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ’’ತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ಇತರಂ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾನನ್ತಿ ಖನ್ಧಪಬ್ಬೇ ವಿಯ ಆಯತನಪಬ್ಬೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರನಿವತ್ತನಂ ಪಾಳಿಯಂ ಗಹಿತಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Attano vā dhammesūti attano ajjhattikāyatanadhammesu, attano ubhayadhammesu vā. Imasmiṃ pakkhe ajjhattikāyatanapariggaṇhanenāti ajjhattikāyatanapariggaṇhanamukhenāti attho. Evañca anavasesato saparasantānesu āyatanānaṃ pariggaho siddho hoti. Parassavā dhammesūti etthāpi eseva nayo. Rūpāyatanassāti aḍḍhekādasappabhedassa rūpasabhāvassa āyatanassa rūpakkhandhe ‘‘vuttanayena nīharitabbo’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Sesakkhandhesūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhesu. Vuttanayenāti iminā atidesena rūpakkhandhe ‘‘āhārasamudayā’’ti viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti sesakhandhesu ‘‘phassasamudayā’’ti imaṃ visesaṃ vibhāveti, itaraṃ pana sabbattha samānanti khandhapabbe viya āyatanapabbepi lokuttaranivattanaṃ pāḷiyaṃ gahitaṃ natthīti vuttaṃ ‘‘lokuttaradhammā na gahetabbā’’ti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಆಯತನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Āyatanapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā

    ೩೮೫. ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾಯ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ। ಅಙ್ಗೇಸೂತಿ ಕಾರಣೇಸು, ಅವಯವೇಸು ವಾ । ಉದಯವಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪದಾಯಂ ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋಗಾವಚರೋತಿ ಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ। ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯಕಥಾ, ಅಯಞ್ಚ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋಗಾವಚರೋತಿ ಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅರಿಯಸಾವಕೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ।

    385.Bujjhanakasattassāti kilesaniddāya paṭibujjhanakasattassa, ariyasaccānaṃ vā paṭivijjhanakasattassa. Aṅgesūti kāraṇesu, avayavesu vā . Udayavayañāṇuppattito paṭṭhāya sambodhipaṭipadāyaṃ ṭhito nāma hotīti āha ‘‘āraddhavipassakato paṭṭhāya yogāvacaroti sambodhī’’ti. Suttantadesanā nāma pariyāyakathā, ayañca satipaṭṭhānadesanā lokiyamaggavasena pavattāti vuttaṃ ‘‘yogāvacaroti sambodhī’’ti, aññathā ‘‘ariyasāvako’’ti vadeyya.

    ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನೀಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಸತಿಯಂ, ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ।

    ‘‘Satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā’’ti padassa attho ‘‘vicikicchāṭṭhānīyā’’ti ettha vuttanayena veditabbo. Tanti yonisomanasikāraṃ. Tatthāti satiyaṃ, nipphādetabbe cetaṃ bhummaṃ.

    ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಥ ವಾ ಸತಿಪ್ಪಧಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿಸಾತ್ಥಕಭಾವಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಞಾಣಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸತೋಕಾರೀಭಾವಾವಹತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನಂ, ಅನುರೂಪಧಮ್ಮಸೇವನಾ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿರಹಿತಪುಗ್ಗಲವಿವಜ್ಜನಾ, ಸತೋಕಾರೀಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತತ್ಥ ಚ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ತಿಸ್ಸದತ್ತತ್ಥೇರೋ ನಾಮ, ಯೋ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸುವಣ್ಣಸಲಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಭಾಸಾಸು ಕತರಭಾಸಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಮೀ’’ತಿ ಪರಿಸಂ ಪವಾರೇಸಿ। ಅಭಯತ್ಥೇರೋತಿ ದತ್ತಾಭಯತ್ಥೇರಮಾಹ।

    Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ. Atha vā satippadhānaṃ abhikkantādisātthakabhāvapariggaṇhanañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokārībhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya hoti. Yathā paccanīkadhammappahānaṃ, anurūpadhammasevanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavivajjanā, satokārīpuggalasevanā, tattha ca yuttappayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Tissadattatthero nāma, yo bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā ‘‘aṭṭhārasasu bhāsāsu katarabhāsāya dhammaṃ kathemī’’ti parisaṃ pavāresi. Abhayattheroti dattābhayattheramāha.

    ಧಮ್ಮಾನಂ, ಧಮ್ಮೇಸು ವಾ ವಿಚಯೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ, ಸೋ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ। ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ತಂತಂಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಆದಿಕಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಅವಬುಜ್ಝನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಸೋ ಹಿ ಅವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರತಾಯ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತದಾಭೋಗತಾಯ ಆವಜ್ಜನಾಪಿ ತಗ್ಗತಿಕಾ ಏವ, ತಸ್ಸ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪವತ್ತನಂ ಬಹುಲೀಕಾರೋ। ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಾವಾಯ। ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ। ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ।

    Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo dhammavicayo, so eva sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. ‘‘Kusalākusalā dhammā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva. Tattha yonisomanasikārabahulīkāroti kusalādīnaṃ taṃtaṃsabhāvasarasalakkhaṇaādikassa yāthāvato avabujjhanavasena uppanno ñāṇasampayuttacittuppādo. So hi aviparītamanasikāratāya ‘‘yonisomanasikāro’’ti vutto, tadābhogatāya āvajjanāpi taggatikā eva, tassa abhiṇhaṃ pavattanaṃ bahulīkāro. Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya. Pāripūriyāti paribrūhanāya.

    ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾತಿ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಕಭಾವೋ। ಆಚರಿಯೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಸಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಯಂ ತತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ, ತಂ ತಂ ‘‘ಇದಂ ಭನ್ತೇ ಕಥಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಅತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಧಾತು…ಪೇ॰… ಬಹುಲತಾ’’ತಿ। ವತ್ಥೂನಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸರೀರಂ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾನಿ ಚೀವರಾನಿ ಚ ‘‘ವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ತಾನಿ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಹಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಣಂ ತೇಸಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಉಸ್ಸನ್ನದೋಸನ್ತಿ ವಾತಾದಿಉಸ್ಸನ್ನದೋಸಂ। ಸೇದಮಲಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಸೇದೇನ ಚೇವ ಜಲ್ಲಿಕಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಸರೀರಮಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖಿತಂ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸರೀರಸ್ಸ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪೀಳಾವಹಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೇನಾಸನಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಪತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅವಿಸದೇ ಸತಿ, ವಿಸಯಭೂತೇ ವಾ। ಕಥಂ ಭಾವನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ತಾನಿ ವಿಸಯೋ? ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪವತ್ತನಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ। ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು। ಞಾಣಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ತಂ ವತ್ಥುಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇ ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ನಿಸ್ಸಯಾಪರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ತಂನಿಸ್ಸಿತಾಪರಿಸುದ್ಧಿ ವಿಯ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ವಿಸಯಿನೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Paripucchakatāti pariyogāhetvā pucchakabhāvo. Ācariye payirupāsitvā pañcapi nikāye saha aṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānabhūtaṃ, taṃ taṃ ‘‘idaṃ bhante kathaṃ, imassa ko attho’’ti khandhāyatanādiatthaṃ pucchantassa dhammavicayasambojjhaṅgo uppajjati. Tenāha ‘‘khandhadhātu…pe… bahulatā’’ti. Vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇanti ettha cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ, tappaṭibaddhāni cīvarāni ca ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni, tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa, cittassa ca pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayo? Antarantarā pavattanakacittuppādavasenevaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍanattho, tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva, atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā taṃnissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayino aparisuddhiṃ dasseti.

    ಸಮಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವಕರಣಂ। ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟುತರಭಾವೇನ, ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಿಸದತಾಯ, ವೀರಿಯಾದೀನಞ್ಚ ಸಿಥಿಲತಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನೀ’’ತಿ। ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ , ಇತರೇಸಞ್ಚ ಮನ್ದತ್ತಾ। ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ, ಪಗ್ಗಹೋವ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ, ‘‘ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ಯೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ। ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ ಯೇನ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಸಯಸಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ। ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬಲವತಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ। ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇನ್ತಾನಂ ಸಹಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕರಸತಾವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ । ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಉಳಾರತಾದಿಗುಣೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಯಾಥಾವತೋ ವೀಮಂಸನೇನ। ಏವಞ್ಹಿ ಏವಂಧಮ್ಮತಾನಯೇನ ಸಭಾವಸರಸತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಸವಿಪ್ಫಾರೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ। ಧುರಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಸದ್ಧಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವಾ, ಯಥಾ ವಾ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಾಯ ಅನನುಯುಞ್ಜನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಧ ದುವಿಧೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಕಿಚ್ಚುತ್ತರಿಯತೋ, ವೀರಿಯಾದೀನಂ ವಾ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ। ತತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ಹಾಪನವಿಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ। ದುತಿಯಕಪ್ಪೇ ಪನ ಯಥಾ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ, ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಪಟುಕಿಚ್ಚಭಾವಾವಹೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತೇಹಿ ಸಮರಸಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಹಾಪನವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Samabhāvakaraṇanti kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Saddheyyavatthusmiṃ paccayavasena adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena, paññāya avisadatāya, vīriyādīnañca sithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato , itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahova kiccaṃ paggahakiccaṃ, ‘‘kātuṃ na sakkotī’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ. Vikkhepapaṭikkhepo, yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ. Kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ kārentānaṃ sahapavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ . Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyassa vatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti parijānanavasena paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hotīti. Tena vuttaṃ ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā, yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabba’’nti. Tathā amanasikārenāti yenākārena bhāvanaṃ anuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanāya ananuyuñjanatoti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato, vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito. Dutiyakappe pana yathā manasi karoto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena, vīriyādīnaṃ paṭukiccabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samarasaṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.

    ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥೂತಿ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಸತ್ಥು ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನಪ್ಪಸುತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ವಕ್ಕಲಿ ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ ವಕ್ಕಲಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೦೮; ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೦; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೧೩೦; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ) ಓವದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಿತೋಪಿ ತಂ ಅನನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಣಾಮಿತೋ ಅತ್ತಾನಂ ವಿನಿಪಾತೇತುಂ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿರುಹಿ, ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ –

    Vakkalittheravatthūti. So hi āyasmā saddhādhimuttatāya katādhikāro satthu rūpakāyadassanappasuto eva hutvā viharanto satthārā ‘‘kiṃ te vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho vakkali dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; a. ni. aṭṭha. 1.1.208; dha. pa. aṭṭha. 2.380; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.130; dha. sa. aṭṭha. 1007; theragā. aṭṭha. 2.vakkalittheragāthāvaṇṇanā) ovaditvā kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi, atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsaṃ vissajjanena attānaṃ dassetvā –

    ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ।

    ‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;

    ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೮೧) –

    Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –

    ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿ ವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ತೇನ ಅಮತೇನೇವ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ। ಸದ್ಧಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ನ ಓತರತಿ, ತಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತಭಾವೇ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಕಿಚ್ಚಾಕರಣೇ।

    Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi vakkalī’’ti āha. So tena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi. Saddhāya balavabhāvato vipassanāvīthiṃ na otarati, taṃ ñatvā bhagavā tassa indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanaye ṭhatvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggappaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tenetaṃ vuttaṃ ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe.

    ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ। ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಹಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಹಾಯತಿ, ಏವಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಯತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ವೀರಿಯಾದಿಭಾವನಾ ವಿಯ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ಏಕಂಸತೋ ಹಾಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಆದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥೂತಿ ಸುಕುಮಾರಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು। (ಮಹಾವ॰ ೨೪೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೦೫) ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸರೀರಂ ಸುಖುಮಾಲಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನೇವ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಕಿಲಮೇತ್ವಾಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ತಂ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಧಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಾದತಲೇಸು ಫೋಟೇಸು ಉಟ್ಠಿತೇಸುಪಿ ವೇದನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಳ್ಹಂ ವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವೀಣೂಪಮೋವಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವೀಥಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಂ ಗತೋ। ಥೇರೋಪಿ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ।

    Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiādibhāvanāya hāyati samādhipakkhiyattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhaādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukumārasoṇattherassa vatthu. (Mahāva. 242; a. ni. aṭṭha. 1.1.205) so hi āyasmā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti taṃ ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānaṃ anuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhaṃ vīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavīthiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yojetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.

    ಸಮತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನೂನಾನಧಿಕಭಾವಂ, ತಥಾ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಧುರಿಯಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಾತಿವತ್ತನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಯತೋ ನೇಸಂ ಸಮಧುರತಾಯ ಅಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಕೋಸಜ್ಜುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಸತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪತ್ಥಮ್ಭನತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನ್ತದ್ವಯಪಾತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಪ್ಪನಾ ಇಜ್ಝತಿ। ‘‘ಬಲವಸದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಯೋ ಬಲವತಿಯಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅವಿಸದಞಾಣೋ, ಸೋ ಮುಧಪ್ಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನೋ। ತಥಾ ಹಿ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ। ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಠೇಯ್ಯಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ। ಸದ್ಧಾಹೀನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ‘‘ದೇಯ್ಯವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿನಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ ಹೇತುಪತಿರೂಪಕೇಹಿ ವಞ್ಚಿತೋ, ಏವಂಭೂತೋ ಚ ಸುಕ್ಖತಕ್ಕವಿಲುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಚನಂ ನಾದಿಯತಿ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಿಯ ರೋಗೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸಮಭಾವೋ ನ ಅತ್ಥಾವಹೋ, ಅನತ್ಥಾವಹೋವ, ಏವಂ, ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸಮಭಾವೋ ನ ಅತ್ಥಾವಹೋ, ಅನತ್ಥಾವಹೋವ, ತಥಾ ನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ, ವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋವಾತಿ। ಕೋಸಜ್ಜಂ ಅಭಿಭವತಿ, ತೇನ ಅಪ್ಪನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದ್ವಯಂ, ಸಮಾಧಿವೀರಿಯದ್ವಯಞ್ಚ। ಸಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮರಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ।

    Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnānadhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānaṃ. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññaṃ nātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ, yato nesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samarasatāya sati aññamaññūpatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhati. ‘‘Balavasaddho’’tiādi byatirekamukhena vuttasseva atthassa samatthanaṃ. Tassattho yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi avatthusmiṃ pasīdati seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca sukkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ visamabhāvo na atthāvaho, anatthāvahova, evaṃ, samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ visamabhāvo na atthāvaho, anatthāvahova, tathā na avikkhepāvaho, vikkhepāvahovāti. Kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi eseva nayo. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ, samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samarasaṃ kātabbaṃ .

    ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ, ಸದ್ಧಾಯ ಥೋಕಂ ಬಲವಭಾವೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಪಥವೀ ಪಥವೀತಿ ಮನಸಿಕರಣಮತ್ತೇನ ಕಥಂ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತವಿಧಿ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಜನೇನ್ತೋ। ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಅವಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ। ಏಕಗ್ಗತಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸ। ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ। ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮತ್ತತಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತಾಯಪೀ’’ತಿ, ಸಮಭಾವೇನಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪನಾತಿ ಲೋಕಿಯಪ್ಪನಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪನಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಮಭಾವೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನನ್ಧಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೭೦; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೫)।

    Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikaraṇamattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sammāsambuddhena vuttavidhi ijjhissatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhippadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenāpīti attho. Appanāti lokiyappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganandhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170; paṭi. ma. 2.5).

    ಯದಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ, ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಾವ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಕಥಂ ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು। ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇಕದೇಸೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಥಾ ಪೀತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕೇನ ಸಮಾಧಿನಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ। ಸಾತಿ ಸತಿ। ಸಬ್ಬೇಸು ರಾಜಕಮ್ಮೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕೋ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಕಾರಣೇನ। ಆಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲೀನೇ, ಉದ್ಧತೇ ಚ ಚಿತ್ತೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ಲೀನೇ, ಉದ್ಧತೇ ಚ ಚಿತ್ತೇ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಅತ್ಥಿಕಾ ಏತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಸತಿ ಪಟಿಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Yadi visesato saddhāpaññānaṃ, samādhivīriyānañca samatāva icchitā, kathaṃ satīti āha ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcasu indriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’ icceva vuttaṃ, na ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyutto sabbakammiko. Tenāti tena sabbattha icchitabbaṭṭhena kāraṇena. Āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā sabbattha līne, uddhate ca citte icchitabbattā, sabbe vā līne, uddhate ca citte bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Cittanti kusalaṃ cittaṃ. Tassa hi sati paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.

    ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೇ ಅನೋಗಾಳ್ಹಪಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಬಾಹುಸಚ್ಚವಸೇನಪಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧೀನಂ। ಬಹುಸ್ಸುತಸೇವನಾ ಹಿ ಸುತಮಯಞಾಣಾವಹಾ। ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗೀಪಿ ಭಾವನಾಮಯಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ಏಕಂಸತೋ ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಉದಯಬ್ಬಯಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ’’ತಿ। ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವವಸೇನ ತಪ್ಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ತಾದಿಸಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಚರಿತಬ್ಬತೋ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಂ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಪಭೇದತೋ ಪವತ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯ ಪಭೇದಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಅರಹಾ ಏವ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋತಿಪಿ ಸೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀ’’ತಿ। ವೀರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha ‘‘samapaññāsa lakkhaṇapariggāhikāya udayabbayapaññāya samannāgatapuggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvaggahaṇanti āha ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ paññāvepullappattotipi so evāti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayo.

    ‘‘ತತ್ತಂ ಅಯೋಖಿಲಂ ಹತ್ಥೇ ಗಮೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೦, ೨೬೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬) ವುತ್ತಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ, ದೇವದೂತಸುತ್ತಾದೀಸು ತಸ್ಸ ಆದಿತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ಸಕಟವಹನಾದಿಕಾಲೇತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞಮನುಸ್ಸೇಹಿ, ತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿ ಚ ವಿಬಾಧಿಯಮಾನಕಾಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಪರಾಪರಂ ಪೇತೇಸು ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಪೇತಾನಂ ಏಕಚ್ಚತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ವಿಯ ತಥಾ ದೀಘಾಯುಕತಾಪಿ ಸಿಯಾತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಾಲೋ ನಾಗರಾಜಾ ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಲಭಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಯಂ ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಾಯುಕತಾ ವುತ್ತಾ।

    ‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā (ma. ni. 3.250, 267; a. ni. 3.36) vuttapañcavidhabandhanakammakāraṇā niraye nibbattasattassa yebhuyyena sabbapaṭhamaṃ karontīti, devadūtasuttādīsu tassa ādito vuttattā ca āha ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññamanussehi, tiracchānehi ca vibādhiyamānakālaṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Ekaṃ buddhantara’’nti idaṃ aparāparaṃ petesu eva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukatāpi siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi ‘‘kālo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ sammukhībhāvaṃ labhitvā ṭhito metteyyassapi bhagavato sammukhībhāvaṃ labhissatī’’ti vadanti, yaṃ tassa kappāyukatā vuttā.

    ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ‘‘ವೀರಿಯಾಯತ್ತೋ ಏವ ಸಬ್ಬೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ, ಲೋಕಿಯೋ ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ’’ತಿ ಏವಂ ವೀರಿಯೇ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನಸೀಲಸ್ಸ। ಗಮನವೀಥಿನ್ತಿ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ, ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿ , ಸತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾ ವಾ। ಸಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟನಿಯ್ಯಾನಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ಕತ್ವಾ ಗಮನವೀಥಿ ನಾಮ। ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋತಿ ಯಥಾ ತಥಾ ಕಾಯಸ್ಸ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತೋ। ಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ। ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಸ್ಸ ಕರಣೇನ ಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪೂಜನಾ ಪಿಣ್ಡಾಪಚಾಯನಂ।

    Ānisaṃsadassāvinoti ‘‘vīriyāyatto eva sabbo lokuttaro, lokiyo ca visesādhigamo’’ti evaṃ vīriye ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ, saha vipassanāya ariyamaggapaṭipāṭi , sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi bhikkhuno vaṭṭaniyyānāya gantabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma. Kāyadaḷhībahuloti yathā tathā kāyassa daḷhīkammappasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍassa bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanaṃ.

    ನೀಹರನ್ತೋತಿ ಪತ್ತಥವಿಕತೋ ನೀಹರನ್ತೋ। ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿ ತಂ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಚನಂ ಅತ್ತನೋ ವಸನಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ಠಿತೋವ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ಸುತ್ವಾ। ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿ, ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ‘‘ತಯಿ ಕತೇನ ದಾನಮಯೇನ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಮಯೇನ ಚ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಖೇತ್ತವಿಸೇಸಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ಅನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಾತಿ ‘‘ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ ಮಯಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸಾನೇ ಸಞ್ಜಾತಪಾಮೋಜ್ಜವಸೇನ ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವ।

    Nīharantoti pattathavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ attano vasanapaṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvā. Manussasampatti, dibbasampatti, nibbānasampattīti imā tisso sampattiyo. Dātuṃ sakkhissasīti ‘‘tayi katena dānamayena, veyyāvaccamayena ca puññakammena khettavisesabhāvūpagamanena aparāparaṃ devamanussasampattiyo, ante nibbānasampattiñca dātuṃ sakkhissasī’’ti thero attānaṃ pucchati. Sitaṃ karonto vāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.

    ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಜಾತಿಧಮ್ಮಕುಲಧಮ್ಮಾದಿಲಙ್ಘನೇನ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಂ। ಏವಂ ಯಥಾ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಪುತ್ತೋ ತಾಯ ಏವ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕುಲಸನ್ತಾನತೋ ಬಾಹಿರೋ ಹುತ್ವಾ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕಾ ದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನ ಭಾಗೀ, ಏವಂ। ಕುಸೀತೋಪಿ ತೇನ ಕುಸೀತಭಾವೇನ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಅರಿಯಧನದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನ ಭಾಗೀ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋವ ಲಭತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಯೋಜನಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ।

    Vippaṭipannanti jātidhammakuladhammādilaṅghanena asammāpaṭipannaṃ. Evaṃ yathā asammāpaṭipanno putto tāya eva asammāpaṭipattiyā kulasantānato bāhiro hutvā pitu santikā dāyajjassa na bhāgī, evaṃ. Kusītopi tena kusītabhāvena asammāpaṭipanno satthu santikā laddhabbaariyadhanadāyajjassa na bhāgī. Āraddhavīriyova labhati sammāpaṭipajjanato. Uppajjati vīriyasambojjhaṅgoti yojanā, evaṃ sabbattha.

    ಮಹಾತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಮಹನ್ತೋ ವಿಪುಲೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಗುಣಮಹತ್ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನೇನ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥುನೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Mahāti sīlādīhi guṇehi mahanto vipulo anaññasādhāraṇo. Taṃ panassa guṇamahattaṃ dasasahassilokadhātukampanena loke pākaṭanti dassento ‘‘satthuno hī’’tiādimāha.

    ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಗಮೇನ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Yasmā satthusāsane pabbajitassa pabbajjūpagamena sakyaputtassabhāvo sampajāyati, tasmā buddhaputtabhāvaṃ dassento ‘‘asambhinnāyā’’tiādimāha.

    ಅಲಸಾನಂ ಭಾವನಾಯ ನಾಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲಾನಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಾದಿಅನುಯುಞ್ಜನಕಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದೂರತೋ ವಜ್ಜನಾ ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ। ‘‘ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೩; ೩.೬೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೦; ಮಹಾನಿ॰ ೧೬೧) ಭಾವನಾರದ್ಧವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮಾನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೬೪) ಪನ ಜಾತಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ನ ಗಹಿತಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನತಾ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಗಹಿತಂ। ತತ್ಥ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಏವ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ವೀರಿಯಾಯತ್ತತಾದಸ್ಸನಭಾವತೋ। ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಂ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಏವ ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ, ವೀರಿಯುಪ್ಪಾದನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಮೇವ। ತತ್ಥ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನ- ತದಧಿಮುತ್ತತಾಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಪಚ್ಚಯೂಪಸಂಹಾರವಸೇನ, ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಯೋ ಸಮುತ್ತೇಜನವಸೇನ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyadaḷhībahulānaṃ yāvadatthaṃ bhuñjitvā seyyasukhādianuyuñjanakānaṃ tiracchānakathikānaṃ puggalānaṃ dūrato vajjanā kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.423; 3.65; saṃ. ni. 4.120; mahāni. 161) bhāvanāraddhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi. Visuddhimagge (visuddhi. 1.64) pana jātimahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇāti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, thinamiddhavinodanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇatāti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā hoti lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya eva gahitaṃ hoti, vīriyuppādane yuttappayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthasiddhameva. Tattha thinamiddhavinodanakusītapuggalaparivajjanaāraddhavīriyapuggalasevana- tadadhimuttatāpaṭipakkhavidhamanapaccayūpasaṃhāravasena, apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakā daṭṭhabbā.

    ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಪೀತಿ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪೀತಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣಸಭಾಗಹೇತುಭಾವತೋ ‘‘ಪೀತಿಯೇವ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ಬಹುಸೋ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪುಥುತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ। ಯಥಾ ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಾದಕಮನಸಿಕಾರೋ।

    Purimuppannā pīti parato uppajjanakapītiyā visesakāraṇasabhāgahetubhāvato ‘‘pītiyeva pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā’’ti vuttā, tassā pana bahuso pavattiyā puthuttaṃ upādāya bahuvacananiddeso. Yathā sā uppajjati, evaṃ paṭipatti tassā uppādakamanasikāro.

    ‘‘ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೨೩) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Buddhānussatī’’tiādīsu vattabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.123) vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ’’ತಿ। ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋತಿ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ। ಧಮ್ಮಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೋಜನಾ, ಏವಂ ಸೇಸಅನುಸ್ಸತೀಸು। ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯಞ್ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಭಾವೇನ ತಗ್ಗತಿಕತ್ತಾ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಪ್ಪದೇಸವೂಪಸಮೇಪಿ ನಿಪ್ಪದೇಸವೂಪಸಮೇ ವಿಯ ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ಆವಹನ್ತೋ ತಥಾರೂಪಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ತೇ ಹಿ ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೋ, ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನೇಸಂ ಅಸಮುದಾಚಾರಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ । ನ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿ ಯುತ್ತಾ। ಪಸಾದನೀಯೇಸು ಠಾನೇಸು ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಥೂಸಸಮಹದಯತಾ ಲೂಖತಾ, ಸಾ ತತ್ಥ ಆದರಗಾರವಾಕರಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಂಸೂಚಿತಲೂಖಭಾವೇ’’ತಿ।

    Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammaguṇe anussarantassāpi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti yojanā, evaṃ sesaanussatīsu. Pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāyañca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Saṅkhārānaṃ sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tathā paññāya pavattito bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti āha ‘‘samāpattiyā…pe… paccavekkhantassāpī’’ti. Tattha ‘‘vikkhambhitā kilesā’’ti pāṭho. Te hi na samudācarantīti. Iti-saddo kāraṇattho, yasmā na samudācaranti, tasmā taṃ nesaṃ asamudācāraṃ paccavekkhantassāti yojanā . Na hi kilese paccavekkhantassa bojjhaṅguppatti yuttā. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena thūsasamahadayatā lūkhatā, sā tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.

    ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಏವ ಯಥಾವುತ್ತಬೋಧಿಅಙ್ಗಭೂತೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।

    Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva yathāvuttabodhiaṅgabhūto passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa evaṃ uppādo hotīti yojanā.

    ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾತಿ ಪಣೀತಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಸೇವ ನತಾ । ಉತುಇರಿಯಾಪಥಸುಖಗ್ಗಹಣೇನ ಸಪ್ಪಾಯಉತುಇರಿಯಾಪಥಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಕಲ್ಲತಾಪಾದನವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಲ್ಲತಂ ಆವಹನ್ತಂ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ। ಅಹೇತುಕಂ ಸತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುಕನ್ತಿ ಪನ ಅಯಂ ದುತಿಯೋ। ಏತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಪಯೋಗೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಹಾಯ ಸಾರದ್ಧಕಾಯತಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯತಾಯ ಕಾರಣಂ ಹೋನ್ತೀ ಪಸ್ಸದ್ಧಿದ್ವಯಂ ಆವಹತಿ, ಏತೇನೇವ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾನಂ ತದಾವಹನತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanaseva natā . Utuiriyāpathasukhaggahaṇena sappāyautuiriyāpathaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Ahetukaṃ sattesu labbhamānaṃ sukhadukkhanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti pana ayaṃ dutiyo. Ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahāya sāraddhakāyataṃ passaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati, eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjanapassaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.

    ಯಥಾಸಮಾಹಿತಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಗಯ್ಹಮಾನೋ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಸಮಥೋ ಏವ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ। ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಪರಿಬ್ಭಮನೇನ ವಿವಿಧಂ ಅಗ್ಗಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಗ್ಗೋ, ವಿಕ್ಖೇಪೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅನವಟ್ಠಾನರಸೋ, ಭನ್ತತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಚ ವುತ್ತೋ, ಏಕಗ್ಗತಾಭಾವತೋ ಬ್ಯಗ್ಗಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅಬ್ಯಗ್ಗೋ, ಸಮಾಧಿ। ಸೋ ಏವ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಚ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Yathāsamāhitākārasallakkhaṇavasena gayhamāno purimuppanno samatho eva samathanimittaṃ. Nānārammaṇe paribbhamanena vividhaṃ aggaṃ etassāti byaggo, vikkhepo. Tathā hi so anavaṭṭhānaraso, bhantatāpaccupaṭṭhāno ca vutto, ekaggatābhāvato byaggapaṭipakkhoti abyaggo, samādhi. So eva nimittanti pubbe viya vattabbaṃ. Tenāha ‘‘avikkhepaṭṭhena ca abyagganimitta’’nti.

    ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ಚ ಪಞ್ಞಾವಹಾ ವುತ್ತಾ, ಸಮಾಧಾನಾವಹಾಪಿ ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಧಾನಾವಹಭಾವೇನೇವ ಪಞ್ಞಾವಹಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವತ್ಥುವಿಸದ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā ca paññāvahā vuttā, samādhānāvahāpi tā honti samādhānāvahabhāveneva paññāvahabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.

    ಕರಣಭಾವನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಂ ಅವಿನಾಭಾವತೋ, ರಕ್ಖನಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಚ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ನಾಮ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕುಸಲತಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕೋಸಲ್ಲಂ ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ಏವಾತಿ। ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಂ , ಪಮೋದವೇಕಲ್ಲಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಲೀನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಲಯಾಪತ್ತಿತೋ ಸಮುದ್ಧರಣಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Karaṇabhāvanākosallānaṃ avinābhāvato, rakkhanakosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’ icceva vuttaṃ. Kasiṇanimittassāti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Asubhanimittassāpi hi yassa kassaci jhānuppattinimittassa uggahaṇakosallaṃ nimittakusalatā evāti. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ , pamodavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuddharaṇaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಲೀನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಸಮುಟ್ಠಾಪಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲಿತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಗೋಮಯಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಮುಖವಾತಞ್ಚ ದದೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಪಂಸುಕೇನ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲಿತುನ್ತಿ। ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjālitukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjālitunti. Evaṃ bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾಸಮುಟ್ಠಾಪನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಅನನ್ತರಂ ವಿಭಾವಿತಾ ಏವ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಬಲವತಂ, ಪಮೋದುಬ್ಬಿಲಾವನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಉದ್ಧತಾಪತ್ತಿತೋ ನಿಸೇಧನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanāsamuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva. Āraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ, pamodubbilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಉದ್ಧತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ…ಪೇ॰… ಪಂಸುಕೇನ ಚ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುನ್ತಿ। ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni…pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾಸಮುಟ್ಠಾಪನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತತ್ಥ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ ಏವ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ವಕ್ಖತಿ। ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಭಾವೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ದಾನಂ ಅಲೋಭಪಧಾನಂ, ಸೀಲಂ ಅದೋಸಪಧಾನಂ, ಏವಂ ಭಾವನಾ ಅಮೋಹಪಧಾನಾ। ತತ್ಥ ಯದಾ ಪಞ್ಞಾ ನ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ತದಾ ಭಾವನಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಾವಹಾ ನ ಹೋತಿ, ಅನಭಿಸಙ್ಖತೋ ವಿಯ ಆಹಾರೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿರುಚಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ತೇನ ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಅವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ತೇನಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗ…ಪೇ॰… ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಸಂವೇಗುಪ್ಪಾದನಂ, ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನಞ್ಚ ತಿಕಿಚ್ಛನನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಟ್ಠ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ಸುಗತಿಯಂ, ದುಗ್ಗತಿಯಞ್ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದಞ್ಞಮೇವ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಬಾಧನಾದಿಹೇತುಕಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವನಿಸ್ಸಿತಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅನಾಗತೇ ಚ ಕಾಲೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾನಿ। ಯೇ ಪನ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರೂಪಜೀವಿನೋ, ತತ್ಥ ಚ ಉಟ್ಠಾನಫಲೂಪಜೀವಿನೋ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಜೀವಿಕಾದುಕ್ಖಂ ಅಟ್ಠಮಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥು ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾತಿ ಅಯಂ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಂವೇಗಜನನವಸೇನ ಚೇವ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಹಂಸನಾ, ಸಂವೇಗಜನನಪುಬ್ಬಕಪಸಾದುಪ್ಪಾದನೇನ ತೋಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanāsamuṭṭhāpanāti veditabbā, tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva. Samādhisambojjhaṅgassa anantaraṃ vakkhati. Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhapadhānaṃ, sīlaṃ adosapadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohapadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na janeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti, tathā bhāvanāya sammadeva avīthipaṭipattiyā upasamasukhaṃ na vindati, tenāpi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti. Tassa saṃveguppādanaṃ, pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ, duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādi aññamaññaṃ vibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ, tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāni. Ye pana sattā āhārūpajīvino, tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikādukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanāti ayaṃ bhāvanācittassa sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena tosanāti attho.

    ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚವಿರಹೇನ, ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಸಮಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾವನಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ। ‘‘ಅಲೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅಲೀನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅನುದ್ಧತಂ, ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಉಪಸಮಸುಖಾಧಿಗಮೇನ ಚ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ, ತತೋ ಏವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ। ತತ್ಥ ಅಲೀನತಾಯ ಪಗ್ಗಹೇ, ಅನುದ್ಧತತಾಯ ನಿಗ್ಗಹೇ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ ನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಲೀನಾನುದ್ಧತತಾ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ, ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ। ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಿರಸ್ಸಾದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾತಿ ಅಯಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪೇಕ್ಖನಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಸಮಾಧಾನ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತಭಾವಸಾಧನಂ ಏವಾತಿ ತತ್ಥ ಸಮಧುರಭಾವೇನಾಹ ‘‘ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ’’ತಿ।

    Sammāpaṭipattiṃ āgammāti līnuddhaccavirahena, samathavīthipaṭipattiyā ca sammā avisamaṃ sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma. ‘‘Alīna’’ntiādīsu kosajjapakkhikānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā, upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃsamathavīthipaṭipannaṃ. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatatāya niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Alīnānuddhatatā hi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ, samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ. Samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye bhāvanācittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya pekkhanā vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato, vipassanāya adhiṭṭhānabhāvūpagamanato ca upacārajjhānampi samādhāna kiccanipphattiyā puggalassa samāhitabhāvasādhanaṃ evāti tattha samadhurabhāvenāha ‘‘upacāraṃ vā appanaṃ vā’’ti.

    ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸಿಜ್ಝನತೋ, ಅಸತಿ ಚ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ। ಸೋ ಚ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ವಿಸಯವಸೇನ ದುವಿಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿ। ತದುಭಯೇ ಚ ವಿರುಜ್ಝನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯ ಏವ ದೂರೀಕತನ್ತಿ ಅನುರುಜ್ಝನಸ್ಸೇವ ಪಹಾನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ’’ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಹಿ ವಿಸೇಸತೋ ರಾಗೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ರಾಗಬಹುಲಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೬೭)। ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ, ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ದ್ವೀಹೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸಮಾನತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಏವೇತ್ಥ ಸಮಾನಾ, ನ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವೋ ಅನತ್ತನಿಯತಾ। ಸತಿ ಹಿ ಅತ್ತನಿ ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಚೀವರಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಿಯಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಪನ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ನ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ ನ ಚಿರಟ್ಠಾಯಿ, ಇತ್ತರಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾವಕಾಲಿಕನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ।

    Upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbaṃ. Anurodhavirodhavippahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato. So ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhaye ca virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgabhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassetuṃ ‘‘sattamajjhattatā’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā’’ti. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho. Tathā cāha ‘‘upekkhā rāgabahulassa visuddhimaggo’’ti (visuddhi. 1.267). Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ, attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhyāsamānatādassanatthaṃ. Saṅkhyā evettha samānā, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ, aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti na addhānakkhamaṃ na ciraṭṭhāyi, ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.

    ಮಮಾಯತೀತಿ ಮಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಮಮಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠತಿ।

    Mamāyatīti mamattaṃ karoti ‘‘mamā’’ti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati.

    ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಮಾನಂ ದಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತಾ।

    Mamāyantāti mānaṃ dabbaṃ karontā.

    ಅಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗವಸೇನ ದೇಸಿತಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    Ayaṃ satipaṭṭhānadesanā pubbabhāgamaggavasena desitāti pubbabhāgiyabojjhaṅge sandhāyāha ‘‘bojjhaṅgapariggāhikā sati dukkhasacca’’nti. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.

    ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಚತುಸಚ್ಚಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Catusaccapabbavaṇṇanā

    ೩೮೬. ಯಥಾಸಭಾವತೋತಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತೋ। ಬಾಧನಕ್ಖಣತೋ ಯೋ ಯೋ ವಾ ಸಭಾವೋ ಯಥಾಸಭಾವೋ, ತತೋ, ರುಪ್ಪನಾದಿ ಕಕ್ಖಳಾದಿಸಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜನಿಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕನ್ತಿ ಪವತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಜನಿಕಂ ನಿಮಿತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಂ। ಪುರಿಮತಣ್ಹನ್ತಿ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಂ ಸಿದ್ಧಂ ತಣ್ಹಂ। ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಕಾರಣೇ ತಸ್ಸ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿ। ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ದುಕ್ಖಂ, ಸಮುದಯೋ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ತದುಭಯಂ ನ ಪವತ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು। ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಂ ದುಕ್ಖಪರಿಜಾನನಂ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    386.Yathāsabhāvatoti aviparītasabhāvato. Bādhanakkhaṇato yo yo vā sabhāvo yathāsabhāvo, tato, ruppanādi kakkhaḷādisabhāvatoti attho. Janikaṃ samuṭṭhāpikanti pavattalakkhaṇassa dukkhassa janikaṃ nimittalakkhaṇassa samuṭṭhāpikaṃ. Purimataṇhanti yathāpariggahitassa dukkhassa nibbattito puretaraṃ siddhaṃ taṇhaṃ. Siddhe hi kāraṇe tassa phaluppatti. Ayaṃ dukkhasamudayoti pajānātīti yojanā. Ayaṃ dukkhanirodhoti etthāpi eseva nayo. Ubhinnaṃ appavattinti dukkhaṃ, samudayo cāti dvinnaṃ appavattinimittaṃ, tadubhayaṃ na pavatti etāyāti appavatti, asaṅkhatā dhātu. Dukkhaṃ dukkhasaccaṃ parijānāti pariññābhisamayavasena paricchindatīti dukkhaparijānano, ariyamaggo, taṃ dukkhaparijānanaṃ. Sesapadadvayepi iminā nayena attho veditabbo.

    ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā

    ೩೮೮. ಏವಂ ವುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಯಾದಾನವಚನಂ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಆಮೇಡಿತನಿದ್ದೇಸಭಾವತೋ। ಸತ್ತನಿಕಾಯೇತಿ ಸತ್ತಾನಂ ನಿಕಾಯೇ, ಸತ್ತಘಟೇ ಸತ್ತಸಮೂಹೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಭೇದಾಸು ಹಿ ಗತೀಸು ಭುಮ್ಮದೇವಾದಿಖತ್ತಿಯಾದಿಹತ್ಥಿಆದಿಖುಪ್ಪಿಪಾಸಿಕಾದಿತಂತಂಜಾತಿವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸತ್ತಸಮೂಹೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಜಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಜನನಂ ಜಾತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸ್ವಾಯಂ ಉಪ್ಪಾದವಿಕಾರೋ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನೋ ಯೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ತೇ ತೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸವಿಕಾರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸವಿಕಾರಾನನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿಕಾರೇನ ಸವಿಕಾರಾನಂ। ಜಾತಿಆದೀನಿ ಹಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕಾರವಿಸೇಸಾತಿ। ‘‘ಉಪಸಗ್ಗಮಣ್ಡಿತವೇವಚನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕೇವಲಂ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದವಡ್ಢನಂ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನುಪವಿಟ್ಠಾಕಾರೇನಾತಿ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ, ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ಓಗಾಹನಾಕಾರೇನ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ಆಯತನಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಸಂಸಿದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತೇನ।

    388.Evaṃ vuttāti evaṃ uddesavasena vuttā. Sabbasattānaṃ pariyādānavacanaṃ byāpanicchāvasena āmeḍitaniddesabhāvato. Sattanikāyeti sattānaṃ nikāye, sattaghaṭe sattasamūheti attho. Devamanussādibhedāsu hi gatīsu bhummadevādikhattiyādihatthiādikhuppipāsikāditaṃtaṃjātivisiṭṭho sattasamūho sattanikāyo. Nippariyāyato khandhānaṃ paṭhamābhinibbatti jātīti katvā ‘‘jananaṃ jātī’’ti vatvā svāyaṃ uppādavikāro aparinipphanno yesu khandhesu icchitabbo, te teneva saddhiṃ dassetuṃ ‘‘savikārāna’’ntiādi vuttaṃ. Savikārānanti uppādasaṅkhātena vikārena savikārānaṃ. Jātiādīni hi tīṇi lakkhaṇāni dhammānaṃ vikāravisesāti. ‘‘Upasaggamaṇḍitavevacana’’nti iminā kevalaṃ upasaggena padavaḍḍhanaṃ katanti dasseti. Anupaviṭṭhākārenāti aṇḍakosaṃ, vatthikosañca ogāhanākārena. Nibbattisaṅkhātenāti āyatanānaṃ pāripūrisaṃsiddhisaṅkhātena.

    ಅಥ ವಾ ಜನನಂ ಜಾತೀತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಂ ಜಾತಿಮಾಹ। ಸಞ್ಜಾತೀತಿ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾಯತನಂ। ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾ ಹಿ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ। ಓಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಓಕ್ಕನ್ತೀತಿ ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜವಸೇನ ಜಾತಿ। ತೇ ಹಿ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ, ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮನ್ತಾ ಪವಿಸನ್ತಾ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಸಂಸೇದಜಓಪಪಾತಿಕವಸೇನ। ತೇ ಹಿ ಪಾಕಟಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ‘‘ಜನನಂ ಜಾತೀ’’ತಿಆದಿ ಆಯತನವಸೇನ, ಯೋನಿವಸೇನ ಚ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ ಸತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ। ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ‘‘ಆಯತನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಪರಮತ್ಥಕಥಾತಿ। ಏಕವೋಕಾರಭವಾದೀಸೂತಿ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು। ತಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವೇ ಸತಿ। ಆಯತನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಏಕಚತುವೋಕಾರಭವೇಸು ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ, ಸೇಸೇಸು ರೂಪಧಾತುಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಕಾಮಧಾತುಯಂ ವಿಕಲಾವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ, ನವನ್ನಂ, ದಸನ್ನಂ, ಪುನದಸನ್ನಂ, ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಾತುಭವನ್ತಾನೇವ, ನ ಕುತೋಚಿ ಆಗತಾನಿ। ಪಟಿಲದ್ಧಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ಆಯತನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ವಾ ಆಯತನಾನಂ ಅತ್ತಲಾಭೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Atha vā jananaṃ jātīti aparipuṇṇāyatanaṃ jātimāha. Sañjātīti sampuṇṇāyatanaṃ. Sampuṇṇā hi jāti sañjāti. Okkamanaṭṭhena okkantīti aṇḍajajalābujavasena jāti. Te hi aṇḍakosaṃ, vatthikosañca okkamantā pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbattīti saṃsedajaopapātikavasena. Te hi pākaṭā eva hutvā nibbattanti. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti. ‘‘Jananaṃ jātī’’tiādi āyatanavasena, yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena vuttattā sammutikathā. Pātubhāvoti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, tena ‘‘āyatanānaṃ paṭilābho’’ti imassa padassa saṅgaho daṭṭhabbo. Ayampi hi paramatthakathāti. Ekavokārabhavādīsūti ekacatupañcavokārabhavesu. Tasmiṃ khandhānaṃ pātubhāve sati. Āyatanānaṃ paṭilābhoti ekacatuvokārabhavesu dvinnaṃ dvinnaṃ āyatanānaṃ vasena, sesesu rūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyānaṃ vasena sattannaṃ, navannaṃ, dasannaṃ, punadasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho daṭṭhabbo. Pātubhavantāneva, na kutoci āgatāni. Paṭiladdhāni nāma honti sattasantānassa tassa saṃvijjamānattā. Āyatanānaṃ paṭilābhoti vā āyatanānaṃ attalābho veditabbo.

    ೩೮೯. ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಸರೂಪನಿದ್ದೇಸೋ। ಸರೂಪಞ್ಹೇತಂ ಜಿಣ್ಣತಾಯ, ಯದಿದಂ ‘‘ಜರಾ’’ತಿ, ‘‘ವಯೋಹಾನೀತಿ ವಾ। ಜೀರಣಮೇವ ಜೀರಣತಾ, ಜೀರನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಕಾರಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಖಣ್ಡಿತದನ್ತಾ ಖಣ್ಡಿತಾ ನಾಮ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ। ಯಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಸತ್ತೋ ‘‘ಖಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಂ। ತಥಾ ಪಲಿತಾನಿ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಲಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಪಾಲಿಚ್ಚಂ। ವಲಿತ್ತಚತಾಯ ವಾ ವಲಿ ತಚೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಲಿತ್ತಚೋ।

    389.Sabhāvaniddesoti sarūpaniddeso. Sarūpañhetaṃ jiṇṇatāya, yadidaṃ ‘‘jarā’’ti, ‘‘vayohānīti vā. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vuttoti āha ‘‘ākārabhāvaniddeso’’ti. Khaṇḍitadantā khaṇḍitā nāma uttarapadalopena. Yassa vikārassa vasena satto ‘‘khaṇḍito’’ti vuccati, taṃ khaṇḍiccaṃ. Tathā palitāni assa santīti ‘‘palito’’ti vuccati, taṃ pāliccaṃ. Valittacatāya vā vali taco assāti valittaco.

    ಫಲೂಪಚಾರೇನಾತಿ ಫಲವೋಹಾರೇನ।

    Phalūpacārenāti phalavohārena.

    ೩೯೦. ಚವನಮೇವ ಚವನತಾ, ಚವನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ। ಖನ್ಧಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇನೇವ ಭೇದೇನ ನಿರೋಧನಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭೇದೋ ಅನ್ತರಧಾನಂ ಮರಣಂ। ಮಚ್ಚುಮರಣನ್ತಿ ಮಚ್ಚುಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಭೂತಂ ಮರಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಖಣಿಕಮರಣ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಮಚ್ಚು ಮರಣ’’ನ್ತಿ ಸಮಾಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಯೋ ‘‘ಮಚ್ಚೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಭೇದೋ, ಯಞ್ಚ ಮರಣಂ ಪಾಣಚಾಗೋ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮರಣನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಕಾಲಕಿರಿಯಾತಿ ಮರಣಕಾಲೋ, ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ‘‘ಕಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ, ಅತ್ಥತೋ ಚುತಿಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ, ಕಾಲಸ್ಸ ವಾ ಅನ್ತಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಯಾ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಚುತಿ, ಮರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾವ ‘‘ಯಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅಯಂ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಾನಂ ರುಪ್ಪನಾದಿಸಭಾವಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿನಸ್ಸನಜೋತನಾಭಾವತೋ।

    390. Cavanameva cavanatā, cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Khandhā bhijjantīti ekabhavapariyāpannassa khandhasantānassa pariyosānabhūtā khandhā bhijjanti, teneva bhedena nirodhanaṃ adassanaṃ gacchanti, tasmā bhedo antaradhānaṃ maraṇaṃ. Maccumaraṇanti maccusaṅkhātaṃ ekabhavapariyāpannajīvitindriyupacchedabhūtaṃ maraṇaṃ. Tenāha ‘‘na khaṇikamaraṇa’’nti. ‘‘Maccu maraṇa’’nti samāsaṃ akatvā yo ‘‘maccū’’ti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, idaṃ vuccati maraṇanti visuṃ sambandho na na yujjati. Kālakiriyāti maraṇakālo, anatikkamanīyattā visesena ‘‘kālo’’ti vuttoti tassa kiriyā, atthato cutikhandhānaṃ bhedappattiyeva, kālassa vā antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Ayaṃ sabbāpi sammutikathāva ‘‘yaṃ tesaṃ tesaṃ sattāna’’ntiādinā sattavasena vuttattā. Ayaṃ paramatthakathā paramatthato labbhamānānaṃ ruppanādisabhāvānaṃ dhammānaṃ vinassanajotanābhāvato.

    ಅತ್ತಾತಿ ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಖನ್ಧಸಮೂಹೋ, ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ, ಪಾತನಂ ವಿನಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಪನ ‘‘ಮರಣಂ ಪತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿಕ್ಖೇಪಹೇತುತಾಯ ಪತನಂ ‘‘ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ’’ತಿ ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಮೂಹಸ್ಸ ವಿನಾಸಜೋತನಾತಿ ಏಕದೇಸತೋ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ, ‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೋ’’ತಿ ಪನೇತ್ಥ ನ ಕೋಚಿ ವೋಹಾರಲೇಸೋ ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಮರಣ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಸ ಖನ್ಧಭೇದಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಮತೋ, ಫುಸ್ಸೋ ಮತೋ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಭೇದೋ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿಮರಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತದೇವ ಸಮ್ಮುತಿಮರಣನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಮೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬಸೋ ಪಬನ್ಧಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಹಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣನ್ತಿ।

    Attāti bhavati ettha cittanti attabhāvo, khandhasamūho, tassa nikkhepo nikkhipanaṃ, pātanaṃ vināsoti attho. Aṭṭhakathāyaṃpana ‘‘maraṇaṃ pattassā’’tiādinā nikkhepahetutāya patanaṃ ‘‘nikkhepo’’ti phalūpacārena vuttanti dasseti. ‘‘Khandhānaṃ bhedo’’ti pabandhavasena pavattamānassa dhammasamūhassa vināsajotanāti ekadesato paramatthakathā, ‘‘jīvitindriyassa upacchedo’’ti panettha na koci vohāraleso pīti āha ‘‘jīvitindriyassa upacchedo pana sabbākārato paramatthato maraṇa’’nti. Evaṃ santepi yassa khandhabhedassa pavattattā ‘‘tisso mato, phusso mato’’ti vohāro hoti, so bhedo khandhappabandhassa anupacchinnatāya ‘‘sammutimaraṇa’’nti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘etadeva sammutimaraṇantipi vuccatī’’ti. Tenāha ‘‘jīvitindriyupacchedameva hī’’tiādi. Sabbaso pabandhasamucchedo hi samucchedamaraṇanti.

    ೩೯೧. ಬ್ಯಸನೇನಾತಿ ಅನತ್ಥೇನ। ‘‘ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೭೨೧) ವಿಯ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಸೋಚನನ್ತಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತಾಯ ಸೋಚನಲಕ್ಖಣೋ। ಸೋಚಿತಸ್ಸ ಸೋಚನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಭಾವೋ ಸೋಚಿತಭಾವೋ। ಅಬ್ಭನ್ತರೇತಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತೋ। ಅತ್ತನೋ ಲೂಖಸಭಾವತಾಯ ಸೋಸೇನ್ತೋ। ಥಾಮಗಮನೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಸೋಸನವಸೇನ ಪರಿಸೋಸೇನ್ತೋ।

    391.Byasanenāti anatthena. ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 721) viya dhamma-saddo hetupariyāyoti āha ‘‘dukkhakāraṇenā’’ti. Socananti lakkhitabbatāya socanalakkhaṇo. Socitassa socanakassa puggalassa, cittassa vā bhāvo socitabhāvo. Abbhantareti attabhāvassa anto. Attano lūkhasabhāvatāya sosento. Thāmagamanena samantato sosanavasena parisosento.

    ೩೯೨. ‘‘ಆದಿಸ್ಸ ಆದಿಸ್ಸ ದೇವನ್ತಿ ಪರಿದೇವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಆದೇವೋ’’ತಿ ಆದೇವನ-ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸುಮೋಚನಾದಿವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ತಬ್ಬಿಕಾರಾಪತ್ತಿಯಾ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ। ತಂ ತಂ ವಣ್ಣನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಗುಣಂ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಆದೇವಪರಿದೇವಸ್ಸೇವ। ಭಾವನಿದ್ದೇಸಾತಿ ‘‘ಆದೇವಿತತ್ತಂ ಪರಿದೇವಿತತ್ತ’’ನ್ತಿ ಭಾವನಿದ್ದೇಸಾ।

    392.‘‘Ādissa ādissa devanti paridevanti etenāti ādevo’’ti ādevana-saddaṃ katvā assumocanādivikāraṃ āpajjantānaṃ tabbikārāpattiyā so saddo kāraṇabhāvena vutto. Taṃtaṃ vaṇṇanti taṃ taṃ guṇaṃ. Tassevāti ādevaparidevasseva. Bhāvaniddesāti ‘‘ādevitattaṃ paridevitatta’’nti bhāvaniddesā.

    ೩೯೩. ನಿಸ್ಸಯಭೂತೋ ಕಾಯೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಾಯಿಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯಪಸಾದವತ್ಥುಕ’’ನ್ತಿ। ದುಕ್ಕರಂ ಖಮನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಮನಂ, ಸೋ ಏವ ಅತ್ಥೋ ಸಭಾವೋತಿ ದುಕ್ಖಮನಟ್ಠೋ, ತೇನ। ಸಾತವಿಧುರತಾಯ ಅಸಾತಂ।

    393. Nissayabhūto kāyo etassa atthīti kāyikaṃ. Tenāha ‘‘kāyapasādavatthuka’’nti. Dukkaraṃ khamanaṃ etassāti dukkhamanaṃ, so eva attho sabhāvoti dukkhamanaṭṭho, tena. Sātavidhuratāya asātaṃ.

    ೩೯೪. ಚೇತಸಿ ಭವನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕಂ, ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಯುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    394. Cetasi bhavanti cetasikaṃ, taṃ pana yasmā cittena samaṃ pakārehi yuttaṃ, tasmā āha ‘‘cittasampayutta’’nti.

    ೩೯೫. ಸಬ್ಬವಿಸಯಪಟಿಪತ್ತಿನಿವಾರಣವಸೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಸೀದನಂ ಸಂಸೀದನಂ। ಉಟ್ಠಾತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಕರಣವಸೇನ ಅತಿಬಲವಂ, ವಿರೂಪಂ ವಾ ಸೀದನಂ ವಿಸೀದನಂ। ಚಿತ್ತಕಿಲಮಥೋತಿ ವಿಸೀದನಾಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಖೇದೋ। ಉಪಾಯಾಸೋ, ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖೋ ದೋಸತ್ತಾ, ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮನ್ತರತ್ತಾ ವಾ। ಯೇ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ‘‘ಉಪಾಯಾಸೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ, ತೇ ‘‘ಉಪಾಯಾಸೋ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಕೇಹಿಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೨೪೯)। ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ। ಉಪ-ಸದ್ದೋ ಭುಸತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬಲವತರಂ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾದೀಪನೋ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ಧಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕತ್ತುಅಭಾವಜೋತನೋ, ಅಸತಿ ಚ ಕತ್ತರಿ ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ, ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾಭಾವದೀಪಕಾಭಾವನಿದ್ದೇಸಾ’’ತಿ।

    395. Sabbavisayapaṭipattinivāraṇavasena samantato sīdanaṃ saṃsīdanaṃ. Uṭṭhātumpi asakkuṇeyyatākaraṇavasena atibalavaṃ, virūpaṃ vā sīdanaṃ visīdanaṃ. Cittakilamathoti visīdanākārena cittassa parikhedo. Upāyāso, sayaṃ na dukkho dosattā, saṅkhārakkhandhapariyāpannadhammantarattā vā. Ye pana domanassameva ‘‘upāyāso’’ti vadeyyuṃ, te ‘‘upāyāso tīhi khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā sampayutto, ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutto’’ti (dhātu. 249). Imāya pāḷiyā paṭikkhipitabbā. Upa-saddo bhusatthoti āha ‘‘balavataraṃ āyāso upāyāso’’ti. Dhammamattatādīpano bhāvaniddeso dhammato aññassa kattuabhāvajotano, asati ca kattari tena kattabbassa, pariggahetabbassa ca abhāvo evāti āha ‘‘attattaniyābhāvadīpakābhāvaniddesā’’ti.

    ೩೯೮. ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಪಕತಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಸಭಾವಾನ’’ನ್ತಿ, ಜಾಯನಪಕತಿಕಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವನಿಚ್ಛಾಹೇತುಕತಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ತಾದಿಸಂ ಇಚ್ಛಂ ನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ವಿನಾ ಮಗ್ಗಭಾವನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಪರೋ ನಯೋ ನ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ ಯಮೇತಂ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಯಂ ನ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಅಸ್ಸಾಮ, ನ ಚ ವತ ನೋ ಜಾತಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಹೀನಸಮುದಯೇಸು ಅರಿಯೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅಜಾತಿಧಮ್ಮತ್ತಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಸು ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜಾತಿಯಾ ಅನಾಗಮನಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ವಿನಾ ಅಪ್ಪತ್ತಬ್ಬತೋ , ಅನಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಭಾವನಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ನ ಇಚ್ಛಾಯ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಕ್ಖಮಾನತ್ಥಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿ ಸೇಸಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಪಿ-ಕಾರೋ’’ತಿ। ಯನ್ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಕರಣೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ। ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ , ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಭಾವೋ ಏತ್ಥ ಹೇತು ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತನ್ತಿ ವಾ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಅಲಬ್ಭನಂ, ಏವಮೇತ್ಥ ‘‘ಯಮ್ಪೀತಿ ಯೇನಪೀ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಯದಾ ಪನ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇಚ್ಛ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಅಪೇಕ್ಖತಿ, ತದಾ ಅಲಾಭವಿಸಿಟ್ಠಾ ಇಚ್ಛಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಯದಾ ಪನ ‘‘ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏತಂ ಅಪೇಕ್ಖತಿ, ತದಾ ಇಚ್ಛಾವಿಸಿಟ್ಠೋ ಅಲಾಭೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥುಗತಾ ಇಚ್ಛಾವ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಜರಾಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇಸು ಸಬ್ಬವಾರೇಸು।

    398.Jātidhammānanti ettha dhamma-saddo pakatipariyāyoti āha ‘‘jātisabhāvāna’’nti, jāyanapakatikānanti vuttaṃ hoti. Maggabhāvanāya maggabhāvanicchāhetukatā icchitabbāti tādisaṃ icchaṃ nivattento ‘‘vinā maggabhāvana’’nti āha. Aparo nayo na kho panetanti yametaṃ ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’’ti evaṃ pahīnasamudayesu ariyesu vijjamānaṃ ajātidhammattaṃ, parinibbutesu ca vijjamānaṃ jātiyā anāgamanaṃ icchitaṃ, taṃ icchantassāpi maggabhāvanāya vinā appattabbato , anicchantassāpi bhāvanāya pattabbato na icchāya pattabbaṃ nāma hotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Vakkhamānatthasampiṇḍanattho pi-saddoti āha ‘‘upari sesāni upādāya pi-kāro’’ti. Yanti hetuatthe karaṇe paccattavacananti āha ‘‘yenapi dhammenā’’ti. Hetuattho hi ayaṃ dhamma-saddo , alabbhaneyyabhāvo ettha hetu veditabbo. Tanti vā icchitassa vatthuno alabbhanaṃ, evamettha ‘‘yampīti yenapī’’ti vibhattivipallāsena attho vutto. Yadā pana yaṃ-saddo ‘‘iccha’’nti etaṃ apekkhati, tadā alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hoti. Yadā pana ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hoti, so pana atthato añño dhammo natthi, tathāpi alabbhaneyyavatthugatā icchāva vuttā hoti. Sabbatthāti ‘‘jarādhammāna’’ntiādinā āgatesu sabbavāresu.

    ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Samudayasaccaniddesavaṇṇanā

    ೪೦೦. ಪುನಬ್ಭವಕರಣಂ ಪುನೋಬ್ಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಮನೋ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಓ-ಕಾರನ್ತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ ಗಮಿತತ್ಥತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾವಾಚಕಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೂಪಭಕ್ಖನಸೀಲೋ ಅಸೂಪಿಕೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತಿ, ಪುನಬ್ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೩) ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಸೋ ‘‘ತದ್ಧಿತಾ’’ ಇತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸತೋ, ವಿಚಿತ್ತತ್ತಾ ವಾ ತದ್ಧಿತವುತ್ತಿಯಾ, ಅಭಿಧಾನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ವಾ ತದ್ಧಿತಾನಂ ತೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೇಸು ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮುನಾ ಸಹಜಾತಾ ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತಿ, ಅಸಹಜಾತಾ ಕಮ್ಮಸಹಾಯಭೂತಾ ಪುನಬ್ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ದುವಿಧಾಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ನನ್ದನಟ್ಠೇನ, ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ಚ ನನ್ದೀರಾಗೋ, ಯೋ ಚ ನನ್ದೀರಾಗೋ, ಯಾ ಚ ತಣ್ಹಾಯನಟ್ಠೇನ ತಣ್ಹಾ, ಉಭಯಮೇತಂ ಏಕತ್ಥಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ ‘‘ನನ್ದೀರಾಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಮೇವ ಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತಬ್ಭಾವತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಸಹ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸನಿದಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೯) ವಿಯ। ತಸ್ಮಾ ನನ್ದೀರಾಗಸಹಗತಾತಿ ನನ್ದೀರಾಗಭಾವಂ ಗತಾ ಸಬ್ಬಾಸುಪಿ ಅವತ್ಥಾಸು ನನ್ದೀರಾಗಭಾವಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ವತ್ತನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಗಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಾರೂಪಭವರಾಗಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಕಾಮಭವೇ ಏವ ಭವಪತ್ಥನುಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    400.Punabbhavakaraṇaṃ punobbhavo uttarapadalopaṃ katvā mano-saddassa viya purimapadassa o-kārantatā daṭṭhabbā. Atha vā sīlanaṭṭhena ika-saddena gamitatthattā kiriyāvācakassa saddassa adassanaṃ daṭṭhabbaṃ yathā ‘‘asūpabhakkhanasīlo asūpiko’’ti. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘punabbhavaṃ deti, punabbhavāya saṃvattati, punappunaṃ bhave nibbattetīti ponobbhavikā’’ti (vibha. aṭṭha. 203) attho vutto so ‘‘taddhitā’’ iti bahuvacananiddesato, vicittattā vā taddhitavuttiyā, abhidhānalakkhaṇattā vā taddhitānaṃ tesupi atthesu ponobbhavikasaddasiddhi sambhaveyyāti katvā vutto. Tattha kammunā sahajātā punabbhavaṃ deti, asahajātā kammasahāyabhūtā punabbhavāya saṃvattati, duvidhāpi punappunaṃ bhave nibbattetīti daṭṭhabbā. Nandanaṭṭhena, rañjanaṭṭhena ca nandīrāgo, yo ca nandīrāgo, yā ca taṇhāyanaṭṭhena taṇhā, ubhayametaṃ ekatthaṃ, byañjanameva nānanti taṇhā ‘‘nandīrāgena saddhiṃ atthato ekattameva gatā’’ti vuttā. Tabbhāvattho hettha saha-saddo ‘‘sanidassanā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 9) viya. Tasmā nandīrāgasahagatāti nandīrāgabhāvaṃ gatā sabbāsupi avatthāsu nandīrāgabhāvassa apaccakkhāya vattanatoti attho. Rāgasambandhena uppannassāti vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgassa visuṃ vuccamānattā kāmabhave eva bhavapatthanuppatti vuttāti veditabbā.

    ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಯರೂಪೇ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ನಿವಿಸತೀ’’ತಿ। ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನುಸಯವಸೇನ ವಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿವೇಸಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಸೋಭಗ್ಗೇ, ದೇವತ್ತೇ ಚ। ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ ಚಕ್ಖುಂ ವದತಿ, ಸಪಸಾದಂ ವಾ ಮಂಸಪಿಣ್ಡಂ। ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಪಞ್ಚಪಸಾದನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಸುಪ್ಪಸನ್ನನೀಲಪೀತಲೋಹಿತಕಣ್ಹಓದಾತವಣ್ಣವನ್ತಂ। ರಜತಪನಾಳಿಕಂ ವಿಯ ಛಿದ್ದಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಓದಾತತ್ತಾ। ಪಾಮಙ್ಗಸುತ್ತಂ ವಿಯ ಆಲಮ್ಬಕಣ್ಣಬದ್ಧಂ। ತುಙ್ಗಾ ಉಚ್ಚಾ ದೀಘಾ ನಾಸಿಕಾ ತುಙ್ಗನಾಸಾ, ಏವಂ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಅತ್ತನೋ ಘಾನಂ। ‘‘ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ತುಙ್ಗಾ ನಾಸಾ ಯೇಸಂ ತೇ ತುಙ್ಗನಾಸಾ, ಏವಂ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಘಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಜಿವ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಮಞ್ಞನ್ತಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನತೋ, ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ। ಕಾಯಂ…ಪೇ॰… ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಮನಂ…ಪೇ॰… ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅತೀತಾದಿಅತ್ಥಚಿನ್ತನಸಮತ್ಥಂ। ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಸರೀರಗನ್ಧಾದೀನಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ವಿಲೇಪನಗನ್ಧಾದೀನಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹೋತಿ, ತದಾ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹಿತಾ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ವಿಸಯವಿಸಿಟ್ಠಾ ಚ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವೇನ। ನ ಹಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸೇಹಿ ನಾನತ್ತವೋಹಾರೋ ನ ಹೋತೀತಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ವಾ ಅನಿಚ್ಛಿತೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೇತುಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನಿಚ್ಛಿತೋ ಫಲಭಾವೇನ ಯದಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹೋತಿ, ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ।

    Tasmiṃ tasmiṃ piyarūpe paṭhamuppattivasena ‘‘uppajjatī’’ti vuttaṃ, punappunaṃ pavattivasena ‘‘nivisatī’’ti. Pariyuṭṭhānānusayavasena vā uppattinivesā yojetabbā. Sampattiyanti manussasobhagge, devatte ca. Attano cakkhunti savatthukaṃ cakkhuṃ vadati, sapasādaṃ vā maṃsapiṇḍaṃ. Vippasannaṃ pañcapasādanti parisuddhasuppasannanīlapītalohitakaṇhaodātavaṇṇavantaṃ. Rajatapanāḷikaṃ viya chiddaṃ abbhantare odātattā. Pāmaṅgasuttaṃ viya ālambakaṇṇabaddhaṃ. Tuṅgā uccā dīghā nāsikā tuṅganāsā, evaṃ laddhavohāraṃ attano ghānaṃ. ‘‘Laddhavohārā’’ti vā pāṭho, tasmiṃ sati tuṅgā nāsā yesaṃ te tuṅganāsā, evaṃ laddhavohārā sattā attano ghānanti yojanā kātabbā. Jivhaṃ…pe… maññanti vaṇṇasaṇṭhānato, kiccato ca. Kāyaṃ…pe… maññanti ārohapariṇāhasampattiyā. Manaṃ…pe… maññanti atītādiatthacintanasamatthaṃ. Attanā paṭiladdhāni ajjhattañca sarīragandhādīni, bahiddhā ca vilepanagandhādīni. Uppajjamānā uppajjatīti yadā uppajjamānā hoti, tadā ettha uppajjatīti sāmaññena gahitā uppādakiriyā lakkhaṇabhāvena vuttā, visayavisiṭṭhā ca lakkhitabbabhāvena. Na hi sāmaññavisesehi nānattavohāro na hotīti. Uppajjamānāti vā anicchito uppādo hetubhāvena vutto, uppajjatīti nicchito phalabhāvena yadi uppajjamānā hoti, ettha uppajjatīti.

    ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā

    ೪೦೧. ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನವೇವಚನಾನೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ। ನಿಬ್ಬಾನಹೇತುಕೋ ಹಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋ। ಖಯಗಮನವಸೇನ ವಿರಜ್ಜತಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತಿಗಮನವಸೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ಚಜನವಸೇನ, ಹಾನಿವಸೇನ ವಾ ಚಜೀಯತಿ। ಪುನ ಯಥಾ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ದೂರ ಖಿಪನವಸೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯತಿ। ಬನ್ಧನಭೂತಾಯ ಮೋಚನವಸೇನ ಮುಚ್ಚತಿ। ಅಸಂಕಿಲೇಸವಸೇನ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏಕಮೇವ ಸಮಾನಂ ನಾನಾನಾಮೇಹಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಪಟಿಪಕ್ಖನಾನತಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಮೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮವಿಧುರಸಭಾವತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ನಾಮಾನಿಪಿ ಗುಣನೇಮಿತ್ತಿಕತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮವಿಧುರಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾನಂ ನಾಮಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಸೇಸಂ ವಿರಜ್ಜತಿ ತಣ್ಹಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಸೇಸವಿರಾಗೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ, ನ ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ, ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೋ। ‘‘ಅಪ್ಪವತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆಯೂಹನಂ ಸಮುದಯೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅನಾಯೂಹನಂ।

    401. ‘‘Sabbāni nibbānavevacanānevā’’ti vatvā tamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘nibbānañhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha āgammāti nimittaṃ katvā. Nibbānahetuko hi taṇhāya asesavirāganirodho. Khayagamanavasena virajjati. Appavattigamanavasena nirujjhati. Anapekkhatāya cajanavasena, hānivasena vā cajīyati. Puna yathā nappavattati, tathā dūra khipanavasena paṭinissajjīyati. Bandhanabhūtāya mocanavasena muccati. Asaṃkilesavasena na allīyati. Kasmā panetaṃ nibbānaṃ ekameva samānaṃ nānānāmehi vuccatīti? Paṭipakkhanānatāyāti dassento ‘‘ekameva hī’’tiādimāha. Saṅkhatadhammavidhurasabhāvattā nibbānassa nāmānipi guṇanemittikattā saṅkhatadhammavidhurāneva hontīti vuttaṃ ‘‘sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasenā’’ti. Asesaṃ virajjati taṇhā etthāti asesavirāgoti. Esa nayo sesesupi. Ayaṃ pana viseso – natthi etassa uppādo, na vā etasmiṃ adhigate puggalassa uppādoti anuppādo, asaṅkhatadhammo. ‘‘Appavatta’’ntiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Āyūhanaṃ samudayo, tappaṭipakkhavasena anāyūhanaṃ.

    ತಣ್ಹಾ ಅಪ್ಪಹೀನೇ ಸತಿ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಹಾನೇ ಪನ ಸತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವಸ್ಸಾ ಅಭಾವೋ ಸುದಸ್ಸಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥೇವ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ। ಅಪಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿ ಅಪಞ್ಞಾಪನಂ, ‘‘ತಿತ್ತ ಅಲಾಬು ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವೋಹಾರಾಭಾವಂ ವಾ। ತಿತ್ತಅಲಾಬುವಲ್ಲಿಯಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮೂಲಚ್ಛೇದನಂ ವಿಯ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಯ ಪಹಾನಂ, ತದಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Taṇhā appahīne sati yattha uppajjati, pahāne pana sati tattha tatthevassā abhāvo sudassitoti āha ‘‘tattheva abhāvaṃ dassetu’’nti. Apaññattinti apaññāpanaṃ, ‘‘titta alābu atthī’’ti vohārābhāvaṃ vā. Tittaalābuvalliyā appavattiṃ icchanto puriso viya ariyamaggo, tassa tassā appavattininnacittassa mūlacchedanaṃ viya maggassa nibbānārammaṇassa taṇhāya pahānaṃ, tadappavatti viya taṇhāya appavattibhūtaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ದುತಿಯಉಪಮಾಯಂ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಚೋರಘಾತಕಾ ವಿಯ ಮಗ್ಗೋ। ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇ ಘಾತಿತಾಪಿ ಚೋರಾ ಪಚ್ಛಾ ‘‘ಅಟವಿಯಂ ಚೋರಾ ಘಾತಿತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧಾಪಿ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಚಕ್ಖಾದೀಸು ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚಕರಣಾಭಾವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುರಿಮಾ ವಾ ಉಪಮಾ ಮಗ್ಗೇನ ನಿರುದ್ಧಾಯ ‘‘ಪಿಯರೂಪಸಾತರೂಪೇಸು ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧಾಯ ‘‘ಪಿಯರೂಪಸಾತರೂಪೇಸು ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಏತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ।

    Dutiyaupamāyaṃ dakkhiṇadvāraṃ viya nibbānaṃ, coraghātakā viya maggo. Dakkhiṇadvāre ghātitāpi corā pacchā ‘‘aṭaviyaṃ corā ghātitā’’ti vuccanti, evaṃ nibbānaṃ āgamma niruddhāpi taṇhā ‘‘cakkhādīsu niruddhā’’ti vuccati tattha kiccakaraṇābhāvatoti daṭṭhabbaṃ. Purimā vā upamā maggena niruddhāya ‘‘piyarūpasātarūpesu niruddhā’’ti vattabbatādassanatthaṃ vuttā, pacchimā nibbānaṃ āgamma niruddhāya ‘‘piyarūpasātarūpesu niruddhā’’ti vattabbatādassanatthaṃ vuttāti ayaṃ etāsaṃ viseso.

    ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Maggasaccaniddesavaṇṇanā

    ೪೦೨. ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥನ್ತಿ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥಂ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ತದತ್ಥಂ। ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪನ ಅತ್ತನೋ, ತೇಸು ಚ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ। ಆರಕತ್ತಾತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಅರಿಯಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ। ಅರಿಯಭಾವಕರತ್ತಾತಿ ಅರಿಯಕರಣೋ ಅರಿಯೋತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅರಿಯಭಾವಕರತ್ತಾ ಅರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಅರಿಯೋ, ಅರಿಯಫಲಪಟಿಲಾಭಕರತ್ತಾ ವಾ ಅರಿಯಂ ಫಲಂ ಲಭಾಪೇತಿ ಜನೇತೀತಿ ಅರಿಯೋ। ಪುರಿಮೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಫಲವಸೇನ ಅರಿಯನಾಮಲಾಭೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಾವಹಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ , ಚತುಸಚ್ಚಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಂ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಂ ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಠಾನಭೂತನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ। ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ವಟ್ಟಂ ಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ। ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ನಿವತ್ತಿತದಧಿಗಮುಪಾಯಭಾವತೋ। ವಟ್ಟೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸರೂಪತೋ ಪರಿಗ್ಗಹಸಬ್ಭಾವತೋ। ವಿವಟ್ಟೇ ನತ್ಥಿ ಅವಿಸಯತ್ತಾ, ವಿಸಯತ್ತೇ ಚ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪಾಳಿಯಾ ಹಿ ತದತ್ಥಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಾಚಾಯ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತನ್ತಿ ನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ನಿನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಅಭಿನನ್ದನಂ, ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೋಯೇವ ಚ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಕರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    402.Aññamaggapaṭikkhepanatthanti titthiyehi parikappitassa maggassa dukkhanirodhagāminipaṭipadābhāvapaṭikkhepanatthaṃ, aññassa vā maggabhāvapaṭikkhepo aññamaggapaṭikkhepo, tadatthaṃ. ‘‘Aya’’nti pana attano, tesu ca bhikkhūsu ekaccānaṃ paccakkhabhāvato āsannapaccakkhavacanaṃ. Ārakattāti niruttinayena ariyasaddasiddhimāha. Ariyabhāvakarattāti ariyakaraṇo ariyoti uttarapadalopena, puggalassa ariyabhāvakarattā ariyaṃ karotīti vā ariyo, ariyaphalapaṭilābhakarattā vā ariyaṃ phalaṃ labhāpeti janetīti ariyo. Purimena cettha attano kiccavasena, pacchimena phalavasena ariyanāmalābho vuttoti daṭṭhabbo. Catusaccapaṭivedhāvahaṃ kammaṭṭhānaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ, catusaccaṃ vā uddissa pavattaṃ bhāvanākammaṃ yogino sukhavisesānaṃ ṭhānabhūtanti catusaccakammaṭṭhānaṃ. Purimāni dve saccānivaṭṭaṃ pavattihetubhāvato. Pacchimāni vivaṭṭaṃ nivattitadadhigamupāyabhāvato. Vaṭṭe kammaṭṭhānābhiniveso sarūpato pariggahasabbhāvato. Vivaṭṭe natthi avisayattā, visayatte ca payojanābhāvato. Purimāni dve saccāni uggaṇhitvāti sambandho. Kammaṭṭhānapāḷiyā hi tadatthasallakkhaṇena vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Tenāha ‘‘vācāya punappunaṃ parivattento’’ti. Iṭṭhaṃ kantanti nirodhamaggesu ninnabhāvaṃ dasseti, na abhinandanaṃ, tanninnabhāvoyeva ca tattha kammakaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಏಕಪಟಿವೇಧೇನೇವಾತಿ ಏಕಞಾಣೇನೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ। ಪಟಿವೇಧೋ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ವಿಸಯೇ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಂ। ಅಭಿಸಮಯೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅವಬೋಧೋ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜಾನನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ, ತೇನ। ಇದಞ್ಚ ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೪೮೪; ೩.೧೦೪) ಪವತ್ತನತೋ। ಪಹೀನಸ್ಸ ಪುನ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತಾಯ ಪಕಟ್ಠಂ ಹಾನಂ ಚಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಪಹಾನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೋ, ತೇನ। ಅಯಮ್ಪಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಲೇಸೇ ಅಪ್ಪಹೀಯಮಾನೇ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಸತಿ ಚ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಂ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸರೂಪತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ‘‘ಇದಂ ತ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಗಹಣಂ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೋ, ತೇನ। ಅಯಂ ಪನಸ್ಸ ಆವರಣಸ್ಸ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಞಾಣಂ ನಿರೋಧಂ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ತಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ, ವಡ್ಢನಾ ಚ। ತತ್ಥ ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ, ದುತಿಯಾದೀಸು ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ವಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಠಮಮಗ್ಗೇಪಿ ಹಿ ಯಥಾರಹಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಪರಿಜಾನನಾದಿಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ, ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಭಾವಸಾಧನತೋ ಚ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೋ, ತೇನ। ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಸರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ।

    Ekapaṭivedhenevāti ekañāṇeneva paṭivijjhanena. Paṭivedho paṭighātābhāvena visaye nissaṅgacārasaṅkhātaṃ nibbijjhanaṃ. Abhisamayo avirajjhitvā visayassa adhigamasaṅkhāto avabodho. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti paricchinditvā jānanameva vuttanayena paṭivedhoti pariññāpaṭivedho, tena. Idañca yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte pacchā dukkhassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vuttaṃ, na pana maggañāṇassa ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā (ma. ni. 2.484; 3.104) pavattanato. Pahīnassa puna appahātabbatāya pakaṭṭhaṃ hānaṃ cajanaṃ samucchindanaṃ, pahānameva vuttanayena paṭivedhoti pahānapaṭivedho, tena. Ayampi yasmiṃ kilese appahīyamāne maggabhāvanāya na bhavitabbaṃ, asati ca maggabhāvanāya yo uppajjeyya, tassa kilesassa paṭighātaṃ karontassa anuppattidhammataṃ āpādentassa ñāṇassa tathāpavattiyaṃ paṭighātābhāvena nissaṅgacāraṃ upādāya evaṃ vutto. Sacchikiriyā paccakkhakaraṇaṃ anussavākāraparivitakkādike muñcitvā sarūpato ārammaṇakaraṇaṃ ‘‘idaṃ ta’’nti yathāsabhāvato gahaṇaṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedho, tena. Ayaṃ panassa āvaraṇassa asamucchindanato ñāṇaṃ nirodhaṃ ālambituṃ na sakkoti, tassa samucchindanato taṃ sarūpato vibhāventameva pavattatīti evaṃ vutto. Bhāvanā uppādanā, vaḍḍhanā ca. Tattha paṭhamamagge uppādanaṭṭhena, dutiyādīsu vaḍḍhanaṭṭhena, ubhayatthāpi vā ubhayathāpi veditabbaṃ. Paṭhamamaggepi hi yathārahaṃ vuṭṭhānagāminiyaṃ pavattaṃ parijānanādiṃ vaḍḍhento pavattoti vaḍḍhanaṭṭhena bhāvanā sakkā viññātuṃ. Dutiyādīsupi appahīnakilesappahānato, puggalantarabhāvasādhanato ca uppādanaṭṭhena bhāvanā sakkā viññātuṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti bhāvanāpaṭivedho, tena. Ayampi hi yathā ñāṇe pavatte pacchā maggadhammānaṃ sarūpaparicchede sammoho na hoti, tathā pavattimeva gahetvā vutto.

    ತಿಟ್ಠನ್ತು ತಾವ ಯಥಾಧಿಗತಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ, ಯಥಾಪವತ್ತೇಸು ಫಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅಯಂ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹೋವ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೮; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೬೯) ಯತೋ ಸಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾಸಞ್ಚೋದಿತಾ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾಲಮ್ಬನಿಯೋ ಮಗ್ಗವೀಥಿತೋ ಪರತೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಹೀನಾವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಮ್ಮೋಪಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ಏತ್ಥಾಹ ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ನಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಕರ’’ನ್ತಿ, ಸೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಕಥಾ॰ ೨೭೪) ಓಧಿಸೋಕಥಾಯ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಏಕಾಭಿಸಮಯಂ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏವಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ…ಪೇ॰… ಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಪಟಿವೇಧೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ, ಇಧ ಪನ ಉಗ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅವಬೋಧೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ತಥಾ ವುತ್ತೋ। ಪಟಿವೇಧನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಉಗ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಞಾಣಂ ‘‘ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಭಾವಂ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ದುಕ್ಖಾದಿಞಾಣೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಇಧ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ, ಇಮಸ್ಸೇವ ವಾ ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾದಿಪ್ಪಕಾಸನಕಿಚ್ಚತೋ, ಪರಿಞ್ಞಾದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧಮಾಹ। ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ। ಉಗ್ಗಹಾದೀಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸು ನ ವುತ್ತಾ ಅನವಸರತ್ತಾ। ಅಧಿಗಮೇ ಹಿ ಸತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಿಯಾ ಅವಸರೋ।

    Tiṭṭhantu tāva yathādhigatā maggadhammā, yathāpavattesu phaladhammesupi ayaṃ yathādhigatasaccadhammesu viya vigatasammohova hoti. Tenevāha ‘‘diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo’’ti (mahāva. 18; dī. ni. 1.299; ma. ni. 2.69) yato sacassa dhammatāsañcoditā yathādhigatasaccadhammālambaniyo maggavīthito parato maggaphalapahīnāvasiṭṭhakilesanibbānānaṃ paccavekkhaṇā pavattanti, dukkhasaccammopi sakkāyadiṭṭhiādayo. Ayañca atthavaṇṇanā ‘‘pariññābhisamayenā’’tiādīsupi vibhāvetabbā. Ekābhisamayena abhisametīti etthāha vitaṇḍavādī ‘‘ariyamaggañāṇaṃ catūsu saccesu nānābhisamayavasena kiccakara’’nti, so abhidhamme (kathā. 274) odhisokathāya saññāpetabbo. Idāni tameva ekābhisamayaṃ vitthāravasena vibhāvetuṃ ‘‘evamassā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Pubbabhāge…pe… paṭivedho hotī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu paṭivedho pubbabhāgiyo na hotīti? Saccametaṃ nippariyāyato, idha pana uggahādivasena pavatto avabodho pariyāyato tathā vutto. Paṭivedhanimittattā vā uggahādivasena pavattaṃ dukkhādīsu pubbabhāge ñāṇaṃ ‘‘paṭivedho’’ti vuttaṃ, na paṭivijjhanasabhāvaṃ. Kiccatoti pubbabhāgehi dukkhādiñāṇehi kātabbakiccassa idha nipphattito, imasseva vā ñāṇassa dukkhādippakāsanakiccato, pariññāditoti attho. Ārammaṇapaṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedhamāha. Sāti paccavekkhaṇā. Idhāti imasmiṃ ṭhāne. Uggahādīsu vuccamānesu na vuttā anavasarattā. Adhigame hi sati tassā siyā avasaro.

    ತಂಯೇವ ಹಿ ಅನವಸರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಗ್ಗಹತೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹತೋ ಪುಬ್ಬೇ। ಉಗ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಞ್ಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹೋ। ತಥಾ ತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಮನಸಿಕಾರದಳ್ಹತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ। ದುದ್ದಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಾಕಟಾನಿಪಿ ಪಕತಿಞಾಣೇನ ಸಭಾವರಸತೋ ದಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ। ಗಮ್ಭೀರೇನೇವ ಚ ಭಾವನಾಞಾಣೇನ, ತಥಾಪಿ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನೇವ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾನಿ । ತೇನಾಹ ‘‘ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧತೋ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಗಮ್ಭೀರ’’ನ್ತಿ। ಇತರಾನಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕತಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಪ್ಪತ್ತಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಭವತಾಯ, ಅನುಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತಾಯ ಚ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ಚ ಪರಮಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ, ತಥಾ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇನೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತಾಯ ಪಕತಿಞಾಣೇನ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನೀತಿ ದುದ್ದಸಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರೇಸಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಯೋಗೋತಿ ಕಿರಿಯಾ, ವಾಯಾಮೋ ವಾ। ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತತರಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತಂ, ದುಕ್ಕರತರತಞ್ಚ ಉಪಮಾಹಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭವಗ್ಗಗ್ಗಹಣತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ಪಟಿವೇಧಕ್ಖಣೇತಿ ಅರಿಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧಕ್ಖಣೇ। ಏಕಮೇವ ತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಏಕಮೇವ ತಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಹೋತಿ।

    Taṃyeva hi anavasaraṃ dassetuṃ ‘‘imassa cā’’tiādi vuttaṃ. Pubbe pariggahatoti kammaṭṭhānapariggahato pubbe. Uggahādivasena saccānaṃ pariggaṇhanañhi pariggaho. Tathā tāni pariggaṇhanato manasikāradaḷhatāya pubbabhāgiyā dukkhapariññādayo honti yevāti āha ‘‘pariggahato paṭṭhāya hotī’’ti. Aparabhāgeti maggakkhaṇe. Duddasattāti attano pavattikkhaṇavasena pākaṭānipi pakatiñāṇena sabhāvarasato daṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā. Gambhīreneva ca bhāvanāñāṇena, tathāpi matthakappattena ariyamaggañāṇeneva yāthāvato passitabbattā gambhīrāni. Tenāha ‘‘lakkhaṇapaṭivedhato pana ubhayampi gambhīra’’nti. Itarāni asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikatāya accantasukhappattāya anuppattibhavatāya, anuppannapubbatāya ca pavattivasena apākaṭattā ca paramagambhīrattā, tathā paramagambhīrañāṇeneva passitabbatāya pakatiñāṇena daṭṭhuṃ na sakkuṇeyyānīti duddasāni. Tenāha ‘‘itaresaṃ panā’’tiādi. Payogoti kiriyā, vāyāmo vā. Tassa mahantatarassa icchitabbataṃ, dukkarataratañca upamāhi dasseti ‘‘bhavaggaggahaṇattha’’ntiādinā. Paṭivedhakkhaṇeti ariyassa maggassa catusaccasampaṭivedhakkhaṇe. Ekameva taṃ ñāṇanti dukkhādīsu pariññādikiccasādhanavasena ekameva taṃ maggañāṇaṃ hoti.

    ಇಮೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಇಮೇಸು ವಿರಮಿತಬ್ಬತಾವಸೇನ ಜೋತಿತೇಸು ತೀಸು ಕಾಮಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕವತ್ಥೂಸು। ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತಿವಿಧಅಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ। ಪದಪಚ್ಛೇದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಗತಮಗ್ಗೋ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯೇನ ಚ ಉಪಾಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗೋತಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛೇದೋ ಘಾತೋ ಪದಪಚ್ಛೇದೋ, ತತೋ ಪದಪಚ್ಛೇದತೋ। ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಧನಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇನ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನೋ ಏಕೋವ ತಿವಿಧಕಿಚ್ಚಸಾಧನೋ ಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಿವಿಧಾಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪಸಮುಚ್ಛೇದನಮೇವ ಹೇತ್ಥ ತಿವಿಧಕಿಚ್ಚಸಾಧನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ‘‘ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸೂ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Imesu tīsu ṭhānesūti imesu viramitabbatāvasena jotitesu tīsu kāmabyāpādavihiṃsāvitakkavatthūsu. Visuṃ visuṃ uppannassa tividhaakusalasaṅkappassa. Padapacchedatoti ettha gatamaggo ‘‘pada’’nti vuccati, yena ca upāyena kāraṇena kāmavitakko uppajjati, so tassa gatamaggoti tassa pacchedo ghāto padapacchedo, tato padapacchedato. Anuppattidhammatāpādanaṃ anuppattisādhanaṃ, tassa vasena. Maggakiccasādhanena maggaṅgaṃ pūrayamāno ekova tividhakiccasādhano kusalasaṅkappo uppajjati. Tividhākusalasaṅkappasamucchedanameva hettha tividhakiccasādhanaṃ daṭṭhabbaṃ. Iminā nayena ‘‘imesu catūsu ṭhānesū’’tiādīsupi attho veditabbo.

    ಮುಸಾವಾದಾವೇರಮಣಿಆದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೭೦೩) ವಿರತಿಚೇತನಾ, ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಆಗತಾನೀತಿ ತತ್ಥ ಪಧಾನಾನಂ ವಿರತಿಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ವಿರತಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾಯೋಪೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೦೩) ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕೇಚಿ ‘‘ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಪಿಸುಣವಾಚಾ ವೇರಮಣಿಆದೀನಂಯೇವ ಸಙ್ಗಹೋ, ಅಥ ಖೋ ತಾದಿಸಾನಂ ಚೇತನಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಮುಸಾವಾದಾದೀಹಿ ವಿರಮಣಕಾಲೇ ವಾ ವಿರತಿಯೋ, ಸುಭಾಸಿತಾದಿವಾಚಾಭಾಸನಾದಿಕಾಲೇ ಚ ಚೇತನಾಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ವಿರತಿಯೋವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಚೇತನಾನಂ ಅಮಗ್ಗಙ್ಗತ್ತಾ। ಏಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾದಿಞಾಣತಾ ವಿಯ, ಏಕಾಯ ವಿರತಿಯಾ ಮುಸಾವಾದಾದಿವಿರತಿಭಾವೋ ವಿಯ ಚ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಕಿಚ್ಚತ್ತಯಸಾಧನಸಭಾವಾಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋ, ತಂಸಿದ್ಧಿಯಂ ಅಙ್ಗತ್ತಯತಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಚ।

    Musāvādāveramaṇiādayoti ettha yasmā sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 703) viraticetanā, sabbe sampayuttadhammā ca sikkhāpadānīti āgatānīti tattha padhānānaṃ viraticetanānaṃ vasena ‘‘viratiyopi honti cetanāyopī’’ti (vibha. aṭṭha. 703) sammohavinodaniyaṃ vuttaṃ, tasmā keci ‘‘ādi-saddena na kevalaṃ pisuṇavācā veramaṇiādīnaṃyeva saṅgaho, atha kho tādisānaṃ cetanānampi saṅgaho’’ti vadanti, taṃ pubbabhāgavasena vuccamānattā yujjeyya, musāvādādīhi viramaṇakāle vā viratiyo, subhāsitādivācābhāsanādikāle ca cetanāyo yojetabbā, maggakkhaṇe pana viratiyova icchitabbā cetanānaṃ amaggaṅgattā. Ekassa ñāṇassa dukkhādiñāṇatā viya, ekāya viratiyā musāvādādiviratibhāvo viya ca ekāya cetanāya sammāvācādikiccattayasādhanasabhāvābhāvā sammāvācādibhāvāsiddhito, taṃsiddhiyaṃ aṅgattayatāsiddhito ca.

    ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಜೀವಹೇತುಕಂ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ನಾಮ ಅಯೋನಿಸೋ ಆಹಾರಪರಿಯೇಸನಹೇತುಕಮೇವ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖಾದನೀಯ…ಪೇ॰… ದುಚ್ಚರಿತ’’ನ್ತಿ। ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಯೇವ ಆಜೀವಪಕೋಪೋ, ನ ಮನೋದ್ವಾರೇತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮೇಸುಯೇವ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸೂ’’ತಿ।

    Bhikkhussa ājīvahetukaṃ kāyavacīduccaritaṃ nāma ayoniso āhārapariyesanahetukameva siyāti āha ‘‘khādanīya…pe… duccarita’’nti. Kāyavacīduccaritaggahaṇañca kāyavacīdvāreyeva ājīvapakopo, na manodvāreti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘imesuyeva sattasu ṭhānesū’’ti.

    ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ವಾ ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ನ ಸನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಅಯಂ ಇಮಂ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ। ಜನೇತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ತಾದಿಸಂ ಛನ್ದಂ ಕುರುಮಾನೋ ಏವಂ ಛನ್ದಂ ಜನೇತಿ ನಾಮ। ವಾಯಾಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಯೋಗಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋತಿ। ವೀರಿಯಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ಪಕಾರತೋ ವತ್ತೇತಿ। ವೀರಿಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ತೇನೇವ ಸಹಜಾತವೀರಿಯೇನ ಚಿತ್ತಂ ಉಕ್ಖಿಪೇನ್ತೋ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ನಿಸೇಧನೇನ ಪಗ್ಗಹಿತಂ ಕರೋತಿ। ಪದಹನಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಪಧಾನಂ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ। ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನೇತಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ಆಸೇವನಾಭಾವನಾಬಹುಲೀಕಮ್ಮಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ।

    Anuppannānanti asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā anuppannānaṃ. Aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppannā pāpakā akusalā dhammā nāma na santi. Tenāha ‘‘ekasmiṃ bhave’’tiādi. Yasmiṃ bhave ayaṃ imaṃ vīriyaṃ ārabhati, tasmiṃ ekasmiṃ bhave.Janetīti uppādeti. Tādisaṃ chandaṃ kurumāno evaṃ chandaṃ janeti nāma. Vāyāmaṃ karotīti payogaṃ parakkamaṃ karoti. Vīriyaṃpavattetīti kāyikacetasikavīriyaṃ pakārato vatteti. Vīriyena cittaṃ paggahitaṃ karotīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipento kosajjapātato nisedhanena paggahitaṃ karoti. Padahanaṃ pavattetīti padhānaṃ vīriyaṃ karoti. Paṭipāṭiyā panetāni cattāri padāni āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni.

    ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸದಿಸವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಂ। ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸೇಸು ತಬ್ಬೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಾ ಏವ ತಿತ್ತಿರಿ, ತಾನಿ ಏವ ಓಸಧಾನೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಾನಿ ತಾದಿಸೇ’’ತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ಅವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪನ್ನಾನಂ। ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಪಜಹನತ್ಥಾಯ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕುಸಲಾತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ಅಧಿಗಮೋ ಪಟಿಲಾಭೋ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಾನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಠಿತಿಯಾ ವೀರಿಯಂ ಆರಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ನ ಖಣಠಿತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ತದತ್ಥಂ ವೀರಿಯಾರಬ್ಭೇನ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ, ಅಥ ಖೋ ಪಬನ್ಧಠಿತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಬನ್ಧವಸೇನ ಠಿತತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಸಮ್ಮುಸ್ಸನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮವಸೇನ ಅದಸ್ಸನಮುಪಗಮನನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಸಾಯಾತಿ ಅವಿನಾಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಭಿಯ್ಯೋಭಾವೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವನಂ, ಸೋ ಪನ ಉಪರೂಪರಿ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಭಾವಾಯಾ’’ತಿ। ವೇಪುಲ್ಲಂ ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಗುಣಬಲವಭಾವಾಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯಾ’’ತಿ, ಮಹನ್ತಭಾವಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಾವನಾಯ ಪರಿಪೂರಣತ್ಥನ್ತಿ ಝಾನಾದಿಭಾವನಾಪರಿಬ್ರೂಹನತ್ಥಂ।

    Uppannapubbānanti sadisavohārena vuttaṃ. Bhavati hi taṃsadisesu tabbohāro yathā ‘‘sā eva tittiri, tāni eva osadhānī’’ti. Tenāha ‘‘idāni tādise’’ti. Uppannānanti ‘‘anuppannā’’ti avattabbataṃ āpannānaṃ. Pahānāyāti pajahanatthāya. Anuppannānaṃ kusalānanti ettha kusalāti uttarimanussadhammā adhippetā, tesañca uppādo nāma adhigamo paṭilābho, tappaṭikkhepena anuppādo appaṭilābhoti āha ‘‘appaṭiladdhānaṃ paṭhamajjhānādīna’’nti. ‘‘Ṭhitiyā vīriyaṃ ārabhatī’’ti vutte na khaṇaṭhiti adhippetā tadatthaṃ vīriyārabbhena payojanābhāvato, atha kho pabandhaṭhiti adhippetāti āha ‘‘punappunaṃ uppattipabandhavasena ṭhitattha’’nti. Sammussanaṃ paṭipakkhadhammavasena adassanamupagamananti tappaṭikkhepena asammussanaṃ asammosoti āha ‘‘asammosāyāti avināsanattha’’nti. Bhiyyobhāvo punappunaṃ bhavanaṃ, so pana uparūpari uppattīti āha ‘‘uparibhāvāyā’’ti. Vepullaṃ abhiṇhappavattiyā paguṇabalavabhāvāpattīti vuttaṃ ‘‘vepullāyāti vipulabhāvāyā’’ti, mahantabhāvāyāti attho. Bhāvanāya paripūraṇatthanti jhānādibhāvanāparibrūhanatthaṃ.

    ಚತೂಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಾನುಪ್ಪಾದನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು। ಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಏಕಜ್ಝಂ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ।

    Catūsuṭhānesūti anuppannākusalānuppādanādīsu catūsu ṭhānesu. Kiccasādhanavasenāti catubbidhassapi kiccassa ekajjhaṃ nipphādanavasena.

    ಝಾನಾನಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ನಾನಾತಿ ಯದಿಪಿ ಸಮಾಧಿಉಪಕಾರಕೇಹಿ ಅಭಿನಿರೋಪನಾನುಮಜ್ಜನಸಮ್ಪಿಯಾಯನಬ್ರೂಹನಸನ್ತಸುಖಸಭಾವೇಹಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಭೇದತೋ ಭಾವನಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ವಿಭತ್ತೋ, ತಥಾಪಿ ವಾಯಾಮೋ ವಿಯ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಾನುಪ್ಪಾದನಾದಿಚತುವಾಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ, ಸತಿ ವಿಯ ಚ ಅಸುಭಾಸುಖಾನಿಚ್ಚಾನತ್ತೇಸು ಕಾಯಾದೀಸು ಸುಭಾದಿಸಞ್ಞಾಪ್ಪಹಾನಚತುಸತಿಕಿಚ್ಚಂ, ಏಕೋ ಸಮಾಧಿ ಚತುಝಾನಸಮಾಧಿಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಏವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ, ತಥಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಏವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನಾಮಗ್ಗವಸೇನಾತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದಿನಾನಾಮಗ್ಗವಸೇನ ಝಾನಾನಿ ನಾನಾ। ದುತಿಯಾದಯೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ದುತಿಯಾದೀನಂ ಝಾನಾನಂ। ಅಯಂ ಪನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗಭಾವೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಏಕತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯನ್ತಿ ಪನ ಅಯಂ ಝಾನವಸೇನ ಸಬ್ಬಸದಿಸಸಬ್ಬಾಸದಿಸೇಕಚ್ಚಸದಿಸತಾ ವಿಸೇಸೋ।

    Jhānāni pubbabhāgepi maggakkhaṇepi nānāti yadipi samādhiupakārakehi abhiniropanānumajjanasampiyāyanabrūhanasantasukhasabhāvehi vitakkādīhi sampayogabhedato bhāvanātisayappavattānaṃ catunnaṃ jhānānaṃ vasena sammāsamādhi vibhatto, tathāpi vāyāmo viya anuppannākusalānuppādanādicatuvāyāmakiccaṃ, sati viya ca asubhāsukhāniccānattesu kāyādīsu subhādisaññāppahānacatusatikiccaṃ, eko samādhi catujhānasamādhikiccaṃ na sādhetīti pubbabhāgepi paṭhamajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepi, tathā pubbabhāgepi catutthajjhānasamādhi eva maggakkhaṇe pīti attho. Nānāmaggavasenāti paṭhamamaggādinānāmaggavasena jhānāni nānā. Dutiyādayopi maggā dutiyādīnaṃ jhānānaṃ. Ayaṃ panassāti ettha maggabhāvena catubbidhampi ekattena gahetvā ‘‘assā’’ti vuttaṃ, assa maggassāti attho. Ayanti pana ayaṃ jhānavasena sabbasadisasabbāsadisekaccasadisatā viseso.

    ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಮೇನ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಮಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಮ್ಪಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೫)। ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೦) ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಮೋ ವುತ್ತೋ ಸಬ್ಬವಾದಾವಿರೋಧತೋ, ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಾದನಿವತ್ತನತೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಮೋ ವುತ್ತೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಮೋ ಪನ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಞ್ಞೇ ಚ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಪರತೋ ವಕ್ಖಮಾನಾ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ತಾವ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಮಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಮೇನ ತಾವಾ’’ತಿ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಆಸನ್ನಪದೇಸೇ ವುಟ್ಠಿತಸಮಾಪತ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸದಿಸಭಾವಂ ಕರೋತಿ ಭೂಮಿವಣ್ಣೋ ವಿಯ ಗೋಧಾವಣ್ಣಸ್ಸ। ಪರಿಪುಣ್ಣಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠ ಸತ್ತ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ತ ಹೋನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಛ ಹೋನ್ತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಮಗ್ಗಙ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಸತ್ತಛಭಾವಂ ಅತಿದಿಸತಿ ‘‘ಏಸ ನಯೋ’’ತಿ। ಅರೂಪೇ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಂ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನನು ತತ್ಥ ‘‘ಅರೂಪೇ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೦) ವುತ್ತಂ , ನ ‘‘ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯೇಸು ಪನ ಸಂಸಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ , ತೇನ ಅತ್ಥತೋ ‘‘ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಮುದಾಯಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ತಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ನ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಯವೇಕತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮುದಾಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚತುಕ್ಕಂ, ಪಞ್ಚಕಂ ವಾತಿ। ಏತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಕಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂಝಾನಿಕಾವಸ್ಸ ತತ್ಥ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಜ್ಝಾನಿಕಂಪಠಮಫಲಾದಿಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಂ ಪನ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅರೂಪಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ತಜ್ಝಾನಿಕಂ ಫಲಞ್ಚ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಅಞ್ಞಝಾನಿಕಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ, ಝಾನಙ್ಗಾದಿನಿಯಾಮಿಕಾ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಮಾಪತ್ತಿಪಾದಕಂ, ನ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಫಲಸ್ಸಾಪಿ ಪಾದಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Pādakajjhānaniyamena hotīti idha pādakajjhānaniyamaṃ dhuraṃ katvā vuttaṃ, yathā cettha, evaṃ sammohavinodaniyampi (vibha. aṭṭha. 205). Aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) pana vipassanāniyamo vutto sabbavādāvirodhato, idha pana sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādanivattanato pādakajjhānaniyamo vutto. Vipassanāniyamo pana sādhāraṇattā idhāpi na paṭikkhittoti daṭṭhabbo. Aññe ca ācariyavādā parato vakkhamānā vibhajitabbāti yathāvuttameva tāva pādakajjhānaniyamaṃ vibhajanto āha ‘‘pādakajjhānaniyamena tāvā’’ti. Paṭhamajjhāniko hoti, yasmā āsannapadese vuṭṭhitasamāpatti maggassa attano sadisabhāvaṃ karoti bhūmivaṇṇo viya godhāvaṇṇassa. Paripuṇṇāneva hontīti aṭṭha satta ca hontīti attho. Satta honti sammāsaṅkappassa abhāvato. Cha honti pītisambojjhaṅgassa abhāvato. Maggaṅgabojjhaṅgānaṃ sattachabhāvaṃ atidisati ‘‘esa nayo’’ti. Arūpe catukkapañcakajjhānaṃ…pe… vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo. Nanu tattha ‘‘arūpe tikacatukkajjhānaṃ uppajjatī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) vuttaṃ , na ‘‘catukkapañcakajjhāna’’nti? Saccametaṃ, yesu pana saṃsayo atthi, tesaṃ uppattidassanena , tena atthato ‘‘catukkapañcakajjhānaṃ uppajjatī’’ti vuttameva hotīti evamāhāti veditabbaṃ. Samudāyañca apekkhitvā ‘‘tañca lokuttaraṃ, na lokiya’’nti āha ‘‘avayavekattaṃ liṅgasamudāyassa visesakaṃ hotī’’ti. Catutthajjhānameva hi tattha lokiyaṃ uppajjati, na catukkaṃ, pañcakaṃ vāti. Ettha kathanti pādakajjhānassa abhāvā kathaṃ daṭṭhabbanti attho. Taṃjhānikāvassa tattha tayo maggā uppajjanti, tajjhānikaṃpaṭhamaphalādiṃ pādakaṃ katvā uparimaggabhāvanāyāti adhippāyo. Tikacatukkajjhānikaṃ pana maggaṃ bhāvetvā tattha uppannassa arūpacatutthajjhānaṃ, tajjhānikaṃ phalañca pādakaṃ katvā uparimaggabhāvanāya aññajhānikāpi uppajjantīti, jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpattipādakaṃ, na sammasitabbāti phalassāpi pādakatā daṭṭhabbā.

    ಕೇಚಿ ಪನಾತಿ ಮೋರವಾಪೀಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಪುನ ಕೇಚೀತಿ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರಂ । ತತಿಯವಾರೇ ಕೇಚೀತಿ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಾದಿನಂ ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರಞ್ಚೇವ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತೇ ದ್ವೇ ಚ ಥೇರೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಇತರೇ ಥೇರೇ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।

    Keci panāti moravāpīmahādattattheraṃ sandhāyāha. Puna kecīti tipiṭakacūḷābhayattheraṃ . Tatiyavāre kecīti ‘‘pādakajjhānameva niyametī’’ti evaṃ vādinaṃ tipiṭakacūḷanāgattherañceva anantaraṃ vutte dve ca there ṭhapetvā itare there sandhāya vadati.

    ೪೦೩. ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೋ ನಿರೋಧೋಪಿ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ। ಪರಸ್ಸ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ, ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ, ಲೋಕನಿರೋಧಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇಮಿ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪೇಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೫) ಕಥಂ ಪನ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ? ಅನುಸ್ಸವಾದಿಸಿದ್ಧಮಾಕಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಯಥಾಸಮ್ಭವತೋತಿ ಸಮ್ಭವಾನುರೂಪಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸೇಸಸಚ್ಚವಸೇನ ಸಮುದಯವಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    403. Sasantatipariyāpannānaṃ dukkhasamudayānaṃ appavattibhāvena pariggayhamāno nirodhopi sasantatipariyāpanno viya hotīti katvā vuttaṃ ‘‘attano vā cattāri saccānī’’ti. Parassa vāti etthāpi eseva nayo. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññāpemi, lokasamudayañca paññāpemi, lokanirodhañca paññāpemi, lokanirodhagāminipaṭipadañca paññāpemī’’ti (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45) kathaṃ pana ādikammiko nirodhamaggasaccāni pariggaṇhātīti? Anussavādisiddhamākāraṃ pariggaṇhāti. Evañca katvā lokuttarabojjhaṅge uddissāpi pariggaho na virujjhati. Yathāsambhavatoti sambhavānurūpaṃ, ṭhapetvā nirodhasaccaṃ sesasaccavasena samudayavayāti veditabbāti attho.

    ಚತುಸಚ್ಚಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Catusaccapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dhammānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೪೦೪. ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಖಲಿಕಂ ಸಮಂಸ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ಸತ್ತ ಸಿವಥಿಕಾ ಅಟ್ಠಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತಾಯ ಇತರಾಸಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀನಂ ಸಭಾವೇನೇವಾತಿ ನವನ್ನಂ ಸಿವಥಿಕಾನಂ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತಾ ವುತ್ತಾ। ದ್ವೇಯೇವಾತಿ ಆನಾಪಾನಂ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೋತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇಯೇವ। ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ, ಸೋ ಪನ ಸಮ್ಮಸನಿಯಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಹೋ। ಇರಿಯಾಪಥಾ, ಆಲೋಕಿತಾದಯೋ ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಮತ್ತತಾಯ ನ ಸಮ್ಮಸನುಪಗಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದಯೋ ವಿಯ। ನೀವರಣಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಆದಿತೋ ನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥ…ಪೇ॰… ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ। ಕೇಸಾದಿಅಪದೇಸೇನ ತದುಪಾದಾನಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಇರಿಯಾಪಥಾದಿಅಪದೇಸೇನ ತದವತ್ಥಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ನೀವರಣಾದಿಮುಖೇನ ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ತಂನಿಸ್ಸಯಧಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೋ ಚ ಇರಿಯಾಪಥಾದೀಸುಪಿ ‘‘ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಅವೋಚ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇ’’ತಿಆದಿ ಪನ ಸಭಾವತೋ ಇರಿಯಾಪಥಾದೀನಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಛಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಅಪರಿಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಿಕಾ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಿ।

    404. ‘‘Aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsa’’ntiādikā satta sivathikā aṭṭhikakammaṭṭhānatāya itarāsaṃ uddhumātakādīnaṃ sabhāvenevāti navannaṃ sivathikānaṃ appanākammaṭṭhānatā vuttā. Dveyevāti ānāpānaṃ, dvattiṃsākāroti imāni dveyeva. Abhinivesoti vipassanābhiniveso, so pana sammasaniyadhammapariggaho. Iriyāpathā, ālokitādayo ca rūpadhammānaṃ avatthāvisesamattatāya na sammasanupagā viññattiādayo viya. Nīvaraṇabojjhaṅgā ādito na pariggahetabbāti vuttaṃ ‘‘iriyāpatha…pe… na jāyatī’’ti. Kesādiapadesena tadupādānadhammā viya iriyāpathādiapadesena tadavatthā rūpadhammā pariggayhanti, nīvaraṇādimukhena ca taṃsampayuttā, taṃnissayadhammāti adhippāyena mahāsivatthero ca iriyāpathādīsupi ‘‘abhiniveso jāyatī’’ti avoca. ‘‘Atthi nu kho me’’tiādi pana sabhāvato iriyāpathādīnaṃ ādikammikassa anicchitabhāvadassanaṃ. Apariññāpubbikā hi pariññāti.

    ಕಾಮಂ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೇಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ ತಂಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ದೇಸನಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ಭಿಕ್ಖು ಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೇನ ಞಾತಮರಿಯಾದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜಾನನ್ತೀ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಾ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಫಲಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಿ ಅರಹತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Kāmaṃ ‘‘idha bhikkhave bhikkhū’’tiādinā uddesaniddesesu tattha tattha bhikkhuggahaṇaṃ kataṃ taṃpaṭipattiyā bhikkhubhāvadassanatthaṃ, desanā pana sabbasādhāraṇāti dassetuṃ ‘‘yo hi koci bhikkhave’’ icceva vuttaṃ, na bhikkhu yevāti dassento ‘‘yo hi koci bhikkhu vā’’tiādimāha. Dassanamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā jānantī sikhāppattā aggamaggapaññā aññā nāma, tassa phalabhāvato aggaphalaṃ pīti āha ‘‘aññāti arahatta’’nti.

    ಅಪ್ಪತರೇಪಿ ಕಾಲೇ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋತಿ ನಿಗಮೇನ್ತೋ।

    Appatarepi kāle sāsanassa niyyānikabhāvaṃ dassentoti yojanā. Niyyātentoti nigamento.

    ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।

    Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ೧೦. ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೯. ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೯. ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact