Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ੯. ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Uddesavārakathāvaṇṇanā

    ੩੭੩. ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਮਭਾਸੀ’’ਤਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਸਾਧਾਰਣਂ ਪਨ ‘‘ਪਾਕਟ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਰੁਰਟ੍ਠવਾਸੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਹਿ ਦੇਸਨਾਨਿਦਾਨਂ, ਤਂ ਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਂ, ਸਾਧਾਰਣਮ੍ਪਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਧਾਰਣਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਭਗવਤੋ ਮਹਾਕਰੁਣਾ। ਤਾਯ ਹਿ ਸਮੁਸ੍ਸਾਹਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਦਪਾਦਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਚ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਸੀ’’ਤਿਆਦਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ੨.੩੩੯; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੯) ਬਾਹਿਰਂ ਪਨ ਸਾਧਾਰਣਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਦਸਸਹਸ੍ਸਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਪਰਿવਾਰਸ੍ਸ ਸਹਮ੍ਪਤਿਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਅਜ੍ਝੇਸਨਂ। ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਚ ਅਜ੍ਝੇਸਨਂ વਿਦਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ੨.੩੩੯; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੯; ਮਹਾવ॰ ੯) ਤਦਜ੍ਝੇਸਨੁਤ੍ਤਰਕਾਲਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਜਨਿਤਂ ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਂ ਪਟਿਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਯਥਾ ਚ ਮਹਾਕਰੁਣਾ, ਏવਂ ਦਸਬਲਞਾਣਾਦਯੋ ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭਾવੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਹਿ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ, ਤੇਸਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਆਸਯਾਨੁਸਯਾਦਿਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਕੋਸਲ੍ਲੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ વਿਚਿਤ੍ਤਨਯਦੇਸਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਸੀਤਿ। ਅਸਾਧਾਰਣਮ੍ਪਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਯਾਯ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ, ਯੇਨ ਚ ਦੇਸਨਾਞਾਣੇਨ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ, ਤਦੁਭਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਬਾਹਿਰਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੁਰੁਰਟ੍ਠવਾਸੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ, ਤੇਨ ‘‘ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੇਸੁ ਕਤਰੋਯ’’ਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਇਤਰੋ ‘‘ਕੁਰੁਰਟ੍ਠવਾਸੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    373. ‘‘Kasmā bhagavā idaṃ suttamabhāsī’’ti asādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ pucchati, sādhāraṇaṃ pana ‘‘pākaṭa’’nti anāmasitvā ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādi vuttaṃ. Samuṭṭhānanti hi desanānidānaṃ, taṃ sādhāraṇāsādhāraṇabhedato duvidhaṃ, sādhāraṇampi ajjhattikabāhirabhedato duvidhaṃ. Tattha sādhāraṇaṃ ajjhattikaṃ samuṭṭhānaṃ nāma bhagavato mahākaruṇā. Tāya hi samussāhitassa bhagavato veneyyānaṃ dhammadesanāya cittaṃ udapādi. Yathāha ‘‘sattesu ca kāruññataṃ paṭicca buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’tiādi. (Dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283; 2.339; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 9) bāhiraṃ pana sādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ nāma dasasahassamahābrahmaparivārassa sahampatimahābrahmuno ajjhesanaṃ. Tathā cāha ‘‘brahmuno ca ajjhesanaṃ viditvā’’ti. (Dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283; 2.339; saṃ. ni. 1.179; mahāva. 9) tadajjhesanuttarakālañhi dhammapaccavekkhaṇājanitaṃ appossukkataṃ paṭipassambhetvā bhagavā dhammaṃ desetuṃ ussāhajāto ahosi. Yathā ca mahākaruṇā, evaṃ dasabalañāṇādayo ca desanāya ajjhattasamuṭṭhānabhāve vattabbā. Sabbañhi ñeyyadhammaṃ, tesaṃ desetabbappakāraṃ, sattānañca āsayānusayādiṃ yāthāvato jānitvā bhagavā ṭhānāṭṭhānādīsu kosallena veneyyajjhāsayānurūpaṃ vicittanayadesanaṃ pavattesīti. Asādhāraṇampi ajjhattikabāhirabhedato duvidhameva. Tattha ajjhattikaṃ yāya mahākaruṇāya, yena ca desanāñāṇena idaṃ suttaṃ pavattitaṃ, tadubhayaṃ veditabbaṃ, bāhiraṃ pana dassetuṃ ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādimāha. Tena vuttaṃ ‘‘asādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ pucchatī’’ti, tena ‘‘attajjhāsayādīsu catūsu suttanikkhepesu kataroya’’nti suttanikkhepo pucchito hotīti itaro ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādinā ‘‘parajjhāsayoyaṃ suttanikkhepo’’ti dasseti.

    ਕੁਰੁਰਟ੍ਠਂ ਕਿਰ ਤਦਾ ਤਂਨਿવਾਸਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰવਨ੍ਤਤਾਦਿਨਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਯ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਕਤਪੁਞ੍ਞਤਾਬਲੇਨ ਤਦਾ ਉਤੁਆਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਤੁਪਚ੍ਚਯਾਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਭੋਜਨਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਪવਤ੍ਤਕੁਰੁવਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨੁਟ੍ਠਾਨવਾਸਨਾਯ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁ વਿਯ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਉਤੁਆਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਹੋਨ੍ਤਂ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਸਾਤਿਸਯਂ ਉਤੁਸਪ੍ਪਾਯਾਦਿਯੁਤ੍ਤਂ ਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਰੀਰਕਲ੍ਲਤਾਯਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਚ ਅਰੋਗਤਾਯ। ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਪਞ੍ਞਾਬਲਾਤਿ ਲਦ੍ਧੂਪਕਾਰਞਾਣਾਨੁਭਾવਾ, ਅਨੁ ਅਨੁ વਾ ਆਚਿਣ੍ਣਪਞ੍ਞਾਤੇਜਾ। ਏਕવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਚੁਦ੍ਦਸਸੁ ਠਾਨੇਸੁ, વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ, ਤਥਾ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ ਏવਂ ਏਕવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੇਤਿ, ਏવਂ ਦੇਸਨਾવਸੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ਸੁવਣ੍ਣਚਙ੍ਕੋਟਕਸੁવਣ੍ਣਮਞ੍ਜੂਸਾਸੁ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁਮਨਚਮ੍ਪਕਾਦਿਨਾਨਾਪੁਪ੍ਫਾਨਿ, ਮਣਿਮੁਤ੍ਤਾਦਿਸਤ੍ਤਰਤਨਾਨਿ ਚ ਯਥਾ ਭਾਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸવਿਸੇਸਂ ਸੋਭਨ੍ਤਿ, ਕਿਚ੍ਚਕਰਾਨਿ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਨੁਞ੍ਞਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਸੀਲਦਸ੍ਸਨਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਾਜਨવਿਸੇਸਭੂਤਾਯ ਕੁਰੁਰਟ੍ਠવਾਸਿਪਰਿਸਾਯ ਦੇਸਿਤਾ ਭਗવਤੋ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋ ਮਤ੍ਤਾਯ ਸੋਭਤਿ, ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕੁਰੁਰਟ੍ਠੇ।

    Kururaṭṭhaṃ kira tadā taṃnivāsisattānaṃ yonisomanasikāravantatādinā yebhuyyena suppaṭipannatāya, pubbe ca katapuññatābalena tadā utuādisampattiyuttameva ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘utupaccayādisampannattā’’ti. Ādi-saddena bhojanādisampattiṃ saṅgaṇhāti. Keci pana ‘‘pubbe pavattakuruvattadhammānuṭṭhānavāsanāya uttarakuru viya yebhuyyena utuādisampannameva hontaṃ bhagavato kāle sātisayaṃ utusappāyādiyuttaṃ taṃ raṭṭhaṃ ahosī’’ti vadanti. Cittasarīrakallatāyāti cittassa, sarīrassa ca arogatāya. Anuggahitapaññābalāti laddhūpakārañāṇānubhāvā, anu anu vā āciṇṇapaññātejā. Ekavīsatiyā ṭhānesuti kāyānupassanāvasena cuddasasu ṭhānesu, vedanānupassanāvasena ekasmiṃ ṭhāne, tathā cittānupassanāvasena, dhammānupassanāvasena pañcasu ṭhānesūti evaṃ ekavīsatiyā ṭhānesu. Kammaṭṭhānaṃ arahatte pakkhipitvāti catusaccakammaṭṭhānaṃ yathā arahattaṃ pāpeti, evaṃ desanāvasena arahatte pakkhipitvā. Suvaṇṇacaṅkoṭakasuvaṇṇamañjūsāsu pakkhittāni sumanacampakādinānāpupphāni, maṇimuttādisattaratanāni ca yathā bhājanasampattiyā savisesaṃ sobhanti, kiccakarāni ca honti manuññabhāvato, evaṃ sīladassanādisampattiyā bhājanavisesabhūtāya kururaṭṭhavāsiparisāya desitā bhagavato ayaṃ desanā bhiyyoso mattāya sobhati, kiccakārī ca hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘yathā hi puriso’’tiādinā. Etthāti kururaṭṭhe.

    ਪਕਤਿਯਾਤਿ ਸਰਸਤੋਪਿ, ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਦੇਸਨਾਨੁਸਾਰਤੋ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ।

    Pakatiyāti sarasatopi, imissā satipaṭṭhānasuttadesanāya pubbepīti adhippāyo. Anuyuttā viharanti satthu desanānusārato bhāvanānuyogaṃ.

    વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਅਤ੍ਤਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨਿਯੋਜੇਤ੍વਾ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੇਨ ਭવਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਪਮਾਦવਿਹਾਰਂ ਪਹਾਯ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Vissaṭṭhaattabhāvenāti aniccādivasena kismiñci yonisomanasikāre cittaṃ aniyojetvā rūpādiārammaṇe abhirativasena vissaṭṭhacittena bhavituṃ na vaṭṭati, pamādavihāraṃ pahāya appamattena bhavitabbanti adhippāyo.

    ਏਕਾਯਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਯੋ। ਨ ਕੇવਲਂ ਅਯਨਮੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਬਹੂ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਯਾਤਿ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿ ਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਯਦਿ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਯੋ ਅਯਨ-ਸਦ੍ਦੋ, ਕਸ੍ਮਾ ਪੁਨ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏਕੋ ਏવ ਮਗ੍ਗੋ। ਨ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ ਅਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਨਨੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਇਧ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਦਞ੍ਞੇ ਚ ਬਹੂ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇ ਪਨ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਿਤਾ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਞਾਣવੀਰਿਯਾਦਯੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਗਹਿਤਾ, ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ਸਤਿਯਾ ਏવ ਗਹਣਂ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ‘‘ਨ ਦ੍વਿਧਾਪਥਭੂਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਮਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨੇਕਮਗ੍ਗਭਾવਾਭਾવਂ વਿਯ ਅਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਭਾવਾਭਾવਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਕੇਨਾਤਿ ਅਸਹਾਯੇਨ। ਅਸਹਾਯਤਾ ਚ ਦੁવਿਧਾ ਅਤ੍ਤਦੁਤਿਯਤਾਭਾવੇਨ વਾ, ਯਾ ‘‘વੂਪਕਟ੍ਠਕਾਯਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯਤਾਭਾવੇਨ વਾ, ਯਾ ‘‘ਪવਿવਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੂਪਕਟ੍ਠੇਨ ਪવਿવਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਸੇਟ੍ਠੋਪਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਏਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਯਾવ ਪਰੇ ਏਕਾਹਂ વੋ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿਆਦੀਸੂਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਸਂਸਾਰਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ ਅਯਨਟ੍ਠੋ, ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਤੋ, ਕਥਂ ਭਗવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਖੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖੋ-ਸਦ੍ਦੋ ਅવਧਾਰਣੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇਸਨਾਭੇਦੋਯੇવ ਹੇਸੋ, ਯਦਿਦਂ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਅਯਨੋ’’ਤਿ વਾ। ਅਯਨ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਕਮ੍ਮਕਰਣਾਦਿવਿਭਾਗੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਏਕੋ વਾ’’ਤਿ।

    Ekāyanoti ettha ayana-saddo maggapariyāyo. Na kevalaṃ ayanameva, atha kho aññepi bahū maggapariyāyāti paduddhāraṃ karonto ‘‘maggassa hī’’ti ādiṃ vatvā yadi maggapariyāyo ayana-saddo, kasmā puna ‘‘maggo’’ti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha ekamaggoti eko eva maggo. Na hi nibbānagāmimaggo añño atthīti. Nanu satipaṭṭhānaṃ idha maggoti adhippetaṃ, tadaññe ca bahū maggadhammā atthīti? Saccaṃ atthi, te pana satipaṭṭhānaggahaṇeneva gahitā tadavinābhāvato. Tathā hi ñāṇavīriyādayo niddese gahitā, uddese pana satiyā eva gahaṇaṃ veneyyajjhāsayavasenāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Na dvidhāpathabhūto’’ti iminā imassa maggassa anekamaggabhāvābhāvaṃ viya anibbānagāmibhāvābhāvañca dasseti. Ekenāti asahāyena. Asahāyatā ca duvidhā attadutiyatābhāvena vā, yā ‘‘vūpakaṭṭhakāyatā’’ti vuccati, taṇhādutiyatābhāvena vā, yā ‘‘pavivittacittatā’’ti vuccati. Tenāha ‘‘vūpakaṭṭhena pavivittacittenā’’ti. Seṭṭhopi loke ‘‘eko’’ti vuccati ‘‘yāva pare ekāhaṃ vo karomī’’tiādīsūti āha ‘‘ekassāti seṭṭhassā’’ti. Yadi saṃsārato nissaraṇaṭṭho ayanaṭṭho, aññesampi upanissayasampannānaṃ sādhāraṇato, kathaṃ bhagavatoti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Imasmiṃ khoti ettha kho-saddo avadhāraṇe, tasmā imasmiṃ yevāti attho. Desanābhedoyeva heso, yadidaṃ ‘‘maggo’’ti vā ‘‘ayano’’ti vā. Ayana-saddo vā kammakaraṇādivibhāgo. Tenāha ‘‘atthato pana eko vā’’ti.

    ਨਾਨਾਮੁਖਭਾવਨਾਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਮੁਖੇਨ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਆਨਾਪਾਨਾਦਿਮੁਖੇਨ ਭਾવਨਾਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ। ਏਕਾਯਨਨ੍ਤਿ ਏਕਗਾਮਿਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਅਦੁਤਿਯਭਾવਤੋ, ਸੇਟ੍ਠਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਏਕਞ੍ਹਿ ਸਚ੍ਚਂ ਨ ਦੁਤੀਯਮਤ੍ਥੀ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੯੦)। ‘‘ਯਾવਤਾ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਂ ਅਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ। (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ਖਯੋ ਏવ ਅਨ੍ਤੋਤਿ ਖਯਨ੍ਤੋ, ਜਾਤਿਯਾ ਖਯਨ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠવਾਤਿ ਜਾਤਿਖਯਨ੍ਤਦਸ੍ਸੀ। ਅવਿਭਾਗੇਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਤ੍ਤੇ ਹਿਤੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ। ਅਤਰਿਂਸੂਤਿ ਤਰਿਂਸੁ। ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਪੁਰਿਮਕਾ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਪੁਬ੍ਬੇ વਾ ਅਤੀਤਕਾਲੇ।

    Nānāmukhabhāvanānayappavattoti kāyānupassanādimukhena tatthāpi ānāpānādimukhena bhāvanānayena pavatto. Ekāyananti ekagāminaṃ, nibbānagāminanti attho. Nibbānañhi adutiyabhāvato, seṭṭhabhāvato ca ‘‘eka’’nti vuccati. Yathāha ‘‘ekañhi saccaṃ na dutīyamatthī’’ti (su. ni. 890). ‘‘Yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā virāgo tesaṃ aggaṃ akkhāyatī’’ti. (A. ni. 4.34; itivu. 90) khayo eva antoti khayanto, jātiyā khayantaṃ diṭṭhavāti jātikhayantadassī. Avibhāgena sabbepi satte hitena anukampatīti hitānukampī. Atariṃsūti tariṃsu. Pubbeti purimakā buddhā, pubbe vā atītakāle.

    ਤਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ વਚਨਂ, ਤਂ વਾ ਕਿਰਿਯਾવੁਤ੍ਤਿવਾਚਕਤ੍ਤਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਙ੍ਖੇਯ੍ਯਪ੍ਪਧਾਨਤਾਯ ਸਤ੍ਤવਾਚਿਨੋ ਏਕਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾવੁਤ੍ਤਿવਾਚਕਤਾ ਅਤ੍ਥਿ। ‘‘ਸਕਿਮ੍ਪਿ ਉਦ੍ਧਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੭੨) વਿਯ ਸਕਿਂ ਅਯਨੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਮਤ੍ਥਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਏਕਂ ਅਯਨਂ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਮਾਸਪਦਤ੍ਥਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ। ਉਭਯਥਾਪੀਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨ, ਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇਨ ਚ। ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨੇਕવਾਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਅਨੇਕવਾਰਮ੍ਪਿ ਅਯਤੀ’’ਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯਸ੍ਸ ਅਯੁਤ੍ਤਤਾਦਸ੍ਸਨਂ, ‘‘ਅਨੇਕਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਯਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਨਯਸ੍ਸ।

    Tanti tesaṃ vacanaṃ, taṃ vā kiriyāvuttivācakattaṃ na yujjati. Na hi saṅkheyyappadhānatāya sattavācino ekasaddassa kiriyāvuttivācakatā atthi. ‘‘Sakimpi uddhaṃ gaccheyyā’’tiādīsu (a. ni. 7.72) viya sakiṃ ayanoti iminā byañjanena bhavitabbaṃ. Evamatthaṃ yojetvāti ‘‘ekaṃ ayanaṃ assā’’ti evaṃ samāsapadatthaṃ yojetvā. Ubhayathāpīti purimanayena, pacchimanayena ca. Na yujjati idhādhippetamaggassa anekavāraṃ pavattisabbhāvato. Tenāha ‘‘kasmā’’tiādi. ‘‘Anekavārampi ayatī’’ti purimanayassa ayuttatādassanaṃ, ‘‘anekañcassa ayanaṃ hotī’’ti pacchimanayassa.

    ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਤਿ ‘‘ਏਕਾਯਨੋ ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਾਕ੍ਯੇ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਾ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗੋ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વਿਧਾਨਪਦੇ। ਮਿਸ੍ਸਕਮਗ੍ਗੋਤਿ ਲੋਕਿਯੇਨ ਮਿਸ੍ਸਕੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੋ । વਿਸੁਦ੍ਧਿਆਦੀਨਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਹੇਤੁਕਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਆਚਰਿਯਤ੍ਥੇਰੋ ‘‘ਮਿਸ੍ਸਕਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਇਤਰੋ ਪਰਿਯਾਯਹੇਤੁ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਅવੋਚ।

    Imasmiṃpadeti ‘‘ekāyano ayaṃ bhikkhave maggo’’ti imasmiṃ vākye, imasmiṃ vā ‘‘pubbabhāgamaggo, lokuttaramaggo’’ti vidhānapade. Missakamaggoti lokiyena missako lokuttaramaggo . Visuddhiādīnaṃ nippariyāyahetukaṃ saṅgaṇhanto ācariyatthero ‘‘missakamaggo’’ti āha. Itaro pariyāyahetu idhādhippetoti ‘‘pubbabhāgamaggo’’ti avoca.

    ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਕਾਲੋ ਭਨ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮਸવਨਾਯਾ’’ਤਿ ਕਾਲਾਰੋਚਨਸਦ੍ਦਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ, ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਚ ਸੁਤ੍વਾ। ਏવਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਏવਂ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਮਨੋਹਰਂ ਇਮਂ ਕਥਂ ਛਡ੍ਡੇਮਾ’’ਤਿ ਅਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤਾ ਉਚ੍ਛੁਭਾਰਂ વਿਯ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਨ વਿਚਰਨ੍ਤਿ। ਆਲੁਲ਼ੇਤੀਤਿ વਿਲੁਲ਼ਿਤੋ ਆਕੁਲੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਲਙ੍ਕਾਰਤ੍ਥਂ ਸੋ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਗ੍ਗਾਨਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਗਾਥਾਪਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਤੋવ ਆਨੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ।

    Saddaṃ sutvāti ‘‘kālo bhante dhammasavanāyā’’ti kālārocanasaddaṃ paccakkhato, paramparāya ca sutvā. Evaṃ ukkhipitvāti evaṃ ‘‘sundaraṃ manoharaṃ imaṃ kathaṃ chaḍḍemā’’ti achaḍḍentā ucchubhāraṃ viya paggahetvā na vicaranti. Āluḷetīti viluḷito ākulo hotīti attho. Ekāyanamaggo vuccati pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggoti ettāvatā idhādhippetatthe siddhe tasseva alaṅkāratthaṃ so pana yassa pubbabhāgamaggo, taṃ dassetuṃ ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko’’tiādikā gāthāpi paṭisambhidāmaggatova ānetvā ṭhapitā.

    ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਮਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਮਨਂ,ਸੋਯੇવ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਤਾਯ ਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਮਨਟ੍ਠੇਨ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮੂਪਾਯਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਗ੍ਗਨੀਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਗવੇਸਿਤਬ੍ਬਤਾਯ। ‘‘ਗਮਨੀਯਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਰਾਗਾਦੀਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਾਨਂਯੇવ ਗਹਣਂ ‘‘ਰਾਗੋ ਮਲਂ, ਦੋਸੋ ਮਲਂ, ਮੋਹੋ ਮਲ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੯੨੪) વਚਨਤੋ। ‘‘ਅਭਿਜ੍ਝਾવਿਸਮਲੋਭਾਦੀਹੀ’’ਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ਤੇ વਿਸੁਂ ਉਦ੍ਧਟਾ। ‘‘ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਮਂ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਮਲવਸੇਨ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਕੇવਲਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਮੇવ, ਅਥ ਖੋ ਇਦਂ ਏਤ੍ਥ ਆਹਚ੍ਚ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Nibbānagamanaṭṭhenāti nibbānaṃ gacchati adhigacchati etenāti nibbānagamanaṃ,soyeva aviparītasabhāvatāya attho, tena nibbānagamanaṭṭhena, nibbānādhigamūpāyatāyāti attho. Magganīyaṭṭhenāti gavesitabbatāya. ‘‘Gamanīyaṭṭhenā’’ti vā pāṭho, upagantabbatāyāti attho. ‘‘Rāgādīhī’’ti iminā rāgadosamohānaṃyeva gahaṇaṃ ‘‘rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho mala’’nti (vibha. 924) vacanato. ‘‘Abhijjhāvisamalobhādīhī’’ti pana iminā sabbesampi upakkilesānaṃ saṅgaṇhanatthaṃ te visuṃ uddhaṭā. ‘‘Sattānaṃ visuddhiyā’’ti vuttassa atthassa ekantikataṃ dassento ‘‘tathā hī’’tiādimāha. Kāmaṃ ‘‘visuddhiyā’’ti sāmaññajotanā, cittasseva pana visuddhi idhādhippetāti dassetuṃ ‘‘rūpamalavasena panā’’tiādi vuttaṃ. Na kevalaṃ aṭṭhakathāvacanameva, atha kho idaṃ ettha āhacca bhāsitanti dassento ‘‘tathā hī’’tiādimāha.

    ਸਾ ਪਨਾਯਂ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾ ਯਸ੍ਮਾ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਚਨਂ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਚੇਤਸੋ ਸਨ੍ਤਾਪੋ ਅਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਸੋਕੋ। ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇવ ਸੋਕਾવਤਿਣ੍ਣਤੋ ‘‘ਕਹਂ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕ ਕਹਂ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫੩, ੩੫੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੩) ਪਰਿਦੇવਨવਸੇਨ વਾਚਾવਿਪ੍ਪਲਾਪੋ ਪਰਿਦવਨਂ ਪਰਿਦੇવੋ। ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ ਇਧ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਪਨਸ੍ਸ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾવਹਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Sā panāyaṃ cittavisuddhi sijjhamānā yasmā sokādīnaṃ anuppādāya saṃvattati, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamāyā’’tiādi. Tattha socanaṃ ñātibyasanādinimittaṃ cetaso santāpo antonijjhānaṃ soko. Ñātibyasanādinimittameva sokāvatiṇṇato ‘‘kahaṃ ekaputtaka kahaṃ ekaputtakā’’tiādinā (ma. ni. 2.353, 354; saṃ. ni. 2.63) paridevanavasena vācāvippalāpo paridavanaṃ paridevo. Āyatiṃ anuppajjanaṃ idha samatikkamoti āha ‘‘pahānāyā’’ti. Taṃ panassa samatikkamāvahataṃ nidassanavasena dassento ‘‘ayañhī’’tiādimāha.

    ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਤਂ વਿਸੋਧੇਹੀਤਿ ਅਤੀਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸવਿਸੋਧਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਛਾਤਿ ਪਰਤੋ । ਤੇਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ। ਮਾਹੂਤਿ ਮਾ ਅਹੁ। ਕਿਞ੍ਚਨਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦਿਕਿਞ੍ਚਨਂ, ਏਤੇਨ ਅਨਾਗਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਂਕਿਲੇਸવਿਸੋਧਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਤਦੁਭਯવੇਮਜ੍ਝੇ। ਨੋ ਚੇ ਗਹੇਸ੍ਸਸੀਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਿਸ੍ਸਸਿ ਚੇ, ਏਤੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਖਨ੍ਧਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਉਪਸਨ੍ਤੋ ਚਰਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਏવਂ ਅਦ੍ਧਤ੍ਤਯਗਤਸਂਕਿਲੇਸવਿਸੋਧਨੇ ਸਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਸਬ੍ਬਪਰਿਲ਼ਾਹਤਾਯ ਉਪਸਨ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਗਾਥਂ ਨਿਟ੍ਠਪੇਸਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਂ ਗਾਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    Tattha yaṃ pubbe, taṃ visodhehīti atītesu khandhesu taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ vuttaṃ. Pacchāti parato . Teti tuyhaṃ. Māhūti mā ahu. Kiñcananti rāgādikiñcanaṃ, etena anāgatesu khandhesu saṃkilesavisodhanaṃ vuttaṃ. Majjheti tadubhayavemajjhe. No ce gahessasīti na upādiyissasi ce, etena paccuppanne khandhappabandhe upādānappavatti vuttā. Upasanto carissasīti evaṃ addhattayagatasaṃkilesavisodhane sati nibbutasabbapariḷāhatāya upasanto hutvā viharissasīti arahattanikūṭena gāthaṃ niṭṭhapesi. Tenāha ‘‘imaṃ gātha’’ntiādi.

    ਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਓਰਸਾ, ਅਞ੍ਞੇਪਿ વਾ ਦਿਨ੍ਨਕਕਿਤ੍ਤਿਮਾਦਯੋ ਯੇ ਕੇਚਿ। ਪਿਤਾਤਿ ਜਨਕੋ, ਅਞ੍ਞੇਪਿ વਾ ਪਿਤੁਟ੍ਠਾਨਿਯਾ। ਬਨ੍ਧવਾਤਿ ਞਾਤਕਾ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਪੁਤ੍ਤਾ વਾ ਪਿਤਾ વਾ ਬਨ੍ਧવਾ વਾ ਅਨ੍ਤਕੇਨ ਮਚ੍ਚੁਨਾ ਅਧਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਮਰਣਤੋ ਤਾਣਾਯ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਨਤ੍ਥਿ ਞਾਤੀਸੁ ਤਾਣਤਾਤਿ। ਨ ਹਿ ਞਾਤੀਨਂ વਸੇਨ ਮਰਣਤੋ ਆਰਕ੍ਖਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਾਚਾਰੇ ‘‘ਉਭੋ ਪੁਤ੍ਤਾ ਕਾਲਙ੍ਕਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅਪ॰ ਥੇਰੀ ੧.੪੯੮) ਮਾ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ ਪਰਿਦੇવਿ, ਧਮ੍ਮਂਯੇવ ਪਨ ਯਾਥਾવਤੋ ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਯਥਾਨੁਲੋਮਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਸਾਮੁਕ੍ਕਂਸਿਕਾਯ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸਹਸ੍ਸਨਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੇ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿ। ਕਥਂ ਪਨਾਯਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨ ਹਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਕਥਾਯ વਿਨਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੋ ਅਤ੍ਥਿ। ‘‘ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਸੁਤ੍વਾ’’ਤਿ ਪਨਿਦਂ ਸੋਕવਿਨੋਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪਠਮਂ ਸੁਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਾਪਿ ਹਿ ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯ ਪਰਿવਾਰਬਨ੍ਧਾ ਏવ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਕਥਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਇਤਰਗਾਥਾਯਂ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਭਾવਨਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਭਾવਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾવ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤੇਪੀਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਮਹਾਮਤ੍ਤਪਟਾਚਾਰਾਪਿ।

    Puttāti orasā, aññepi vā dinnakakittimādayo ye keci. Pitāti janako, aññepi vā pituṭṭhāniyā. Bandhavāti ñātakā. Ayañhettha attho – puttā vā pitā vā bandhavā vā antakena maccunā adhipannassa abhibhūtassa maraṇato tāṇāya na honti. Kasmā? Natthi ñātīsu tāṇatāti. Na hi ñātīnaṃ vasena maraṇato ārakkhā atthi, tasmā paṭācāre ‘‘ubho puttā kālaṅkatā’’tiādinā (apa. therī 1.498) mā niratthakaṃ paridevi, dhammaṃyeva pana yāthāvato passāti adhippāyo. Sotāpattiphale patiṭṭhitāti yathānulomaṃ pavattitāya sāmukkaṃsikāya dhammadesanāya pariyosāne sahassanayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhahi. Kathaṃ panāyaṃ satipaṭṭhānamaggavasena sotāpattiphale patiṭṭhāsīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Na hi catusaccakammaṭṭhānakathāya vinā sāvakānaṃ ariyamaggādhigamo atthi. ‘‘Imaṃ gāthaṃ sutvā’’ti panidaṃ sokavinodanavasena pavattitāya gāthāya paṭhamaṃ sutattā vuttaṃ, sāpi hi saccadesanāya parivārabandhā eva aniccatākathāti katvā. Itaragāthāyaṃ pana vattabbameva natthi. Bhāvanāti paññābhāvanā. Sā hi idha adhippetā. Tasmāti yasmā rūpādīnaṃ aniccādito anupassanāpi satipaṭṭhānabhāvanāva, tasmā. Tepīti santatimahāmattapaṭācārāpi.

    ਪਞ੍ਚਸਤੇ ਚੋਰੇਤਿ ਸਤਸਤਚੋਰਪਰਿવਾਰੇ ਪਞ੍ਚਚੋਰੇ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪੇਸੇਸਿ, ਤੇ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਥੇਰਂ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਥੇਰਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ ਸਮਾਗਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤੇ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਥੇਰਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੂ’’ਤਿ। વੇਦਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾਤਿ ਊਰੁਟ੍ਠਿਭੇਦਪਚ੍ਚਯਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰੇਨ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ। ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਲੇਸਸ੍ਸਪਿ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਸੀਲਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿ। ਥੇਰਸ੍ਸ ਹਿ ਸੀਲਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਸੀਲਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਲ਼ਾਰਂ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਊਰੁਟ੍ਠਿਭੇਦਜਨਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਸਿ। ਤਿਯਾਮਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਤੇਨਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦਂ, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪਨਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਾਦਾਨੀਤਿ ਪਾਦੇ। ਸਂਯਮੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਸਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਟ੍ਟਿਯਾਮੀਤਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਾਮਿ। ਹਰਾਯਾਮੀਤਿ ਲਜ੍ਜਾਮਿ। વਿਪਸ੍ਸਿਸਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਿਂ।

    Pañcasatecoreti satasatacoraparivāre pañcacore paṭipāṭiyā pesesi, te araññaṃ pavisitvā theraṃ pariyesantā anukkamena therassa samīpe samāgacchiṃsu. Tenāha ‘‘te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsū’’ti. Vedanaṃ vikkhambhetvāti ūruṭṭhibhedapaccayaṃ dukkhavedanaṃ amanasikārena vinodetvā. Pītipāmojjaṃ uppajji vippaṭisāralesassapi asambhavato. Tenāha ‘‘parisuddhaṃ sīlaṃ nissāyā’’ti. Therassa hi sīlaṃ paccavekkhato parisuddhaṃ sīlaṃ nissāya uḷāraṃ pītipāmojjaṃ uppajjamānaṃ ūruṭṭhibhedajanitaṃ dukkhavedanaṃ vikkhambhesi. Tiyāmarattinti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, tenassa vipassanāyaṃ appamādaṃ, paṭipattiussukkāpanañca dasseti. Pādānīti pāde. Saṃyamessāmīti saññapessāmi, saññattiṃ karissāmīti attho. Aṭṭiyāmīti jigucchāmi. Harāyāmīti lajjāmi. Vipassisanti sampassiṃ.

    ਪਚਲਾਯਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪਚਲਾਯਿਕਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਂ ਉਪਗਤਾਨਂ। ਅਗਤਿਨ੍ਤਿ ਅਗੋਚਰਂ। વਤਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਧੁਤਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਪਮਾਦਨ੍ਤਿ ਪਚਲਾਯਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਓਰੁਦ੍ਧਮਾਨਸੋਤਿ ਉਪਰੁਦ੍ਧਅਧਿਚਿਤ੍ਤੋ। ਪਞ੍ਜਰਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰੇ। ਸਰੀਰਞ੍ਹਿ ਨ੍ਹਾਰੁਸਮ੍ਬਨ੍ਧਅਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਟਤਾਯ ਇਧ ‘‘ਪਞ੍ਜਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Pacalāyantānanti pacalāyikānaṃ niddaṃ upagatānaṃ. Agatinti agocaraṃ. Vatasampannoti dhutaguṇasampanno. Pamādanti pacalāyanaṃ sandhāyāha. Oruddhamānasoti uparuddhaadhicitto. Pañjarasminti sarīre. Sarīrañhi nhārusambandhaaṭṭhisaṅghāṭatāya idha ‘‘pañjara’’nti vuttaṃ.

    ਪੀਤવਣ੍ਣਾਯ ਪਨ ਪਟਾਕਾਯ ਕਾਯਂ ਪਰਿਹਰਣਤੋ, ਮਲ੍ਲਯੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਕਤਾਯ ਚ ‘‘ਪੀਤਮਲ੍ਲੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਪੀਤਮਲ੍ਲਤ੍ਥੇਰੋ ਨਾਮ ਜਾਤੋ। ਤੀਸੁ ਰਜ੍ਜੇਸੂਤਿ ਪਣ੍ਡੁਚੋਲ਼ਗੋਲ਼ਰਜ੍ਜੇਸੁ। ‘‘ਸਬ੍ਬਮਲ੍ਲਾ ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇ ਸਕ੍ਕਾਰਸਮ੍ਮਾਨਂ ਲਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤਮ੍ਬਪਣ੍ਣਿਦੀਪਂ ਆਗਮ੍ਮ। ਤਂਯੇવ ਅਙ੍ਕੁਸਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਰੂਪਾਦਯੋ ‘ਮਮਾ’ਤਿ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਨਤੁਮ੍ਹਾਕવਗ੍ਗੇਨ ਪਕਾਸਿਤਮਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਮਤ੍ਤਹਤ੍ਥਿਨੋ ਅਙ੍ਕੁਸਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਾਦੇਸੁ ਅવਹਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਅਤਿવੇਲਂ ਚਙ੍ਕਮਨੇਨ ਅਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥੇਸੁ। ਜਣ੍ਣੁਕੇਹਿ ਚਙ੍ਕਮਤਿ ‘‘ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਨਿਦ੍ਦਾਯ ਅવਸਰੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਬ੍ਯਾਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਸ੍ਸ ਸਫਲਤਾਪવੇਦਨਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਤਤ੍ਥ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਤ੍વਾ। ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ વਚਨਂ, ਕਸ੍ਸ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਲੋਕਗ੍ਗવਾਦਿਨੋ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਯਿਦਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવੂਪਸਮਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ વਤਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹਰਿ, ਤੇਨ ਇਦਾਨਾਹਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਖਣੇ ਖਣੇ ਭਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਰੋਗਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਅਰੋਗੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Pītavaṇṇāya pana paṭākāya kāyaṃ pariharaṇato, mallayuddhacittakatāya ca ‘‘pītamallo’’ti paññāto pabbajitvā pītamallatthero nāma jāto. Tīsu rajjesūti paṇḍucoḷagoḷarajjesu. ‘‘Sabbamallā sīhaḷadīpe sakkārasammānaṃ labhantī’’ti tambapaṇṇidīpaṃ āgamma. Taṃyeva aṅkusaṃ katvāti ‘‘rūpādayo ‘mamā’ti na gahetabbā’’ti natumhākavaggena pakāsitamatthaṃ attano cittamattahatthino aṅkusaṃ katvā. Pādesu avahantesūti ativelaṃ caṅkamanena akkamituṃ asamatthesu. Jaṇṇukehi caṅkamati ‘‘nisinne niddāya avasaro hotī’’ti. Byākaritvāti attano vīriyārambhassa saphalatāpavedanamukhena sabrahmacārīnaṃ tattha ussāhaṃ janento aññaṃ byākaritvā. Bhāsitanti vacanaṃ, kassa pana tanti āha ‘‘buddhaseṭṭhassa sabbalokaggavādino’’ti. ‘‘Na tumhāka’’ntiādi tassa pavattiākāradassanaṃ. Tayidaṃ me saṅkhārānaṃ accantavūpasamakāraṇanti dassento ‘‘aniccā vatā’’ti gāthamāhari, tena idānāhaṃ saṅkhārānaṃ khaṇe khaṇe bhaṅgasaṅkhātassa rogassa abhāvena arogo parinibbutoti dasseti.

    ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ। ਉਪਪਤ੍ਤੀਤਿ ਦੇવੂਪਪਤ੍ਤਿ। ਪੁਨ ਪਾਕਤਿਕਾવ ਅਹੋਸਿ ਸਕ੍ਕਭਾવੇਨੇવ ਉਪਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ।

    Assāti sakkassa. Upapattīti devūpapatti. Puna pākatikāva ahosi sakkabhāveneva upapannattā.

    ਸੁਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਏવਂਨਾਮੋ। ਅਚ੍ਛਰਾਨਂ ਨਿਰਯੂਪਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਸਤਤਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਂ ਉਤ੍ਰਸ੍ਤਮਿਦਂ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਤ੍ਰਸ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਸ੍ਤਂ ਭੀਤਂ । ਉਬ੍ਬਿਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਸਂવਿਗ੍ਗਂ। ਉਤ੍ਰਸ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਸਂવਿਗ੍ਗਂ। ਉਬ੍ਬਿਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਭਯવਸੇਨ ਸਹ ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਸਞ੍ਚਲਿਤਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੂਤਿ ਅਨਾਗਤੇਸੁ। ਕਿਚ੍ਚੇਸੂਤਿ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਇਤਿਕਤ੍ਤਬ੍ਬੇਸੁ। ‘‘ਕਿਚ੍ਛੇਸੂ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਦੁਕ੍ਖੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਭਾવਿਦੁਕ੍ਖਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪ੍ਪਤਿਤੇਸੂਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚੇਸੂਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਦਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿવਾਰਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।

    Subrahmāti evaṃnāmo. Accharānaṃ nirayūpapattiṃ disvā tato pabhuti satataṃ pavattamānaṃ attano cittutrāsaṃ sandhāyāha ‘‘niccaṃ utrastamidaṃ citta’’ntiādi. Tattha utrastanti santastaṃ bhītaṃ . Ubbigganti saṃviggaṃ. Utrastanti vā saṃviggaṃ. Ubbigganti bhayavasena saha nissayena sañcalitaṃ. Anuppannesūti anāgatesu. Kiccesūti tesu tesu itikattabbesu. ‘‘Kicchesū’’ti vā pāṭho, dukkhesūti attho, nimittatthe cetaṃ bhummaṃ, bhāvidukkhanimittanti attho. Uppatitesūti uppannesu kiccesūti yojanā. Tadā attano parivārassa uppannaṃ dukkhaṃ sandhāya vadati.

    ਬੋਜ੍ਝਾਤਿ ਬੋਧਿਤੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰਾ’’ਤਿ ਚ ਪਦਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ, ਬੋਧਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਪਸਾਤਿ ਤਪੋਕਮ੍ਮਤੋ, ਤੇਨ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਉਪਾਯਭੂਤਂ ਸਲ੍ਲੇਖਪਟਿਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਾਤਿ ਮਨਚ੍ਛਟ੍ਠਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਂવਰਣਤੋ , ਏਤੇਨ ਸਤਿਸਂવਰਸੀਸੇਨ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਂવਰਸੀਲਂ, ਲਕ੍ਖਣਹਾਰਨਯੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਬ੍ਬਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਤੋ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ। ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠੇਸੁ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਂ, વਿਪਾਕવਟ੍ਟਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਸੋਤ੍ਥਿਨ੍ਤਿ ਖੇਮਂ ਅਨੁਪਦ੍ਦવਤਂ।

    Bojjhāti bodhito, ariyamaggatoti attho. ‘‘Aññatrā’’ti ca padaṃ apekkhitvā nissakkavacanaṃ, bodhiṃ ṭhapetvāti attho. Sesesupi eseva nayo. Tapasāti tapokammato, tena maggādhigamassa upāyabhūtaṃ sallekhapaṭipadaṃ dasseti. Indriyasaṃvarāti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvaraṇato , etena satisaṃvarasīsena sabbampi saṃvarasīlaṃ, lakkhaṇahāranayena vā sabbampi catupārisuddhisīlaṃ dasseti. Sabbanissaggāti sabbassapi nissajjanato sabbakilesappahānato. Kilesesu hi nissaṭṭhesu kammavaṭṭaṃ, vipākavaṭṭañca nissaṭṭhameva hotīti. Sotthinti khemaṃ anupaddavataṃ.

    ਞਾਯਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯੇਨ ਕਮਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ વਾ ਞਾਯਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਞਾਯੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਞਾਯੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾવਾਨવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤવਾਨવਿવਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤਣ੍ਹਾ ਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਖਨ੍ਧਂ, ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਫਲਂ, ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਨਤਿ ਸਂਸਿਬ੍ਬਤੀਤਿ ‘‘વਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਯਿਦਂ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ વਾਨਂ, ਨ વਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਗਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੁ। ਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇਨ વਿਨਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾਯਾ’’ਤਿ।

    Ñāyati nicchayena kamati nibbānaṃ, taṃ vā ñāyati paṭivijjhīyati etenāti ñāyo, ariyamaggoti āha ‘‘ñāyo vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti. Taṇhāvānavirahitattāti taṇhāsaṅkhātavānavivittattā. Taṇhā hi khandhehi khandhaṃ, kammunā phalaṃ, sattehi ca dukkhaṃ vinati saṃsibbatīti ‘‘vāna’’nti vuccati, tayidaṃ natthi ettha vānaṃ, na vā etasmiṃ adhigate puggalassa vānanti nibbānaṃ, asaṅkhatā dhātu. Parappaccayena vinā paccakkhakaraṇaṃ sacchikiriyāti āha ‘‘attapaccakkhatāyā’’ti.

    ਨਨੁ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਸੋਕਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਦਯੋਪਿ ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਪੁਨ ਕਸ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾਸਨਯੁਤ੍ਤਿਕੋવਿਦੇਤਿ ਸਚ੍ਚਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਲਕ੍ਖਣਾਯਂ ਧਮ੍ਮਨੀਤਿਯਂ ਛੇਕੇ। ਤਂ ਤਮਤ੍ਥਂ ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਯੇ ਯੇ ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਯਥਾ ਯਥਾ ਬੋਧੇਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੇਨ ਭਗવਾ ਤੇ ਤੇ ਤਥਾ ਤਥਾ ਬੋਧੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਤਮਤ੍ਥਂ ਞਾਪੇਤਿ। ਤਂ ਤਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਂ ਅਗਣੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ। ਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਞਾਪਕਾਦਿਸਾਧਨੀਯવਚਨਾਤਿ। ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਜਾਯਤਿ, ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸੋਕਪਰਿਦੇવਸ੍ਸ ਨ ਕਦਾਚਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਅਤ੍ਥਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਮੁਖੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਇਜ੍ਝਨਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਦੋਮਨਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਂ ਸੋਕਾਦਯੋ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਿ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਤੇਸੁ ਚ ਤੇਸੁ ਤੇ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੇਨਾ’’ਤਿ। ਞਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸ੍ਸ, ਤਤਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਚ। ਤਦਧਿਗਮੇਨ ਹਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯਸਹਭਾવੀਪਿ ਇਤਰਾਭਿਸਮਯੋ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯਹੇਤੁਕੋ વਿਯ વੁਤ੍ਤੋ। ਞਾਯਸ੍ਸਾਧਿਗਮੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਫਲਞਾਣੇਨ વਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਦਾਨવਚਨਞ੍ਚੇਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Nanu ‘‘visuddhiyā’’ti cittavisuddhiyā adhippetattā visuddhiggahaṇenevettha sokasamatikkamādayopi gahitā eva honti, te puna kasmā gahitāti anuyogaṃ sandhāya ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi vuttaṃ. Sāsanayuttikovideti saccapaṭiccasamuppādādilakkhaṇāyaṃ dhammanītiyaṃ cheke. Taṃ tamatthaṃñāpetīti ye ye bodhaneyyapuggalā saṅkhepavitthārādivasena yathā yathā bodhetabbā, attano desanāvilāsena bhagavā te te tathā tathā bodhento taṃ tamatthaṃ ñāpeti. Taṃ taṃ pākaṭaṃ katvā dassentoti atthāpattiṃ agaṇento taṃ tamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassento. Na hi sammāsambuddho atthāpattiñāpakādisādhanīyavacanāti. Saṃvattatīti jāyati, hotīti attho. Yasmā anatikkantasokaparidevassa na kadāci cittavisuddhi atthi sokaparidevasamatikkamanamukheneva cittavisuddhiyā ijjhanato, tasmā āha ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamena hotī’’ti. Yasmā pana domanassapaccayehi dukkhadhammehi phuṭṭhaṃ puthujjanaṃ sokādayo abhibhavanti, pariññātesu ca tesu te na honti, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamo dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamenā’’ti. Ñāyassāti aggamaggassa, tatiyamaggassa ca. Tadadhigamena hi yathākkamaṃ dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamo. Sacchikiriyābhisamayasahabhāvīpi itarābhisamayo tadavinābhāvato sacchikiriyābhisamayahetuko viya vutto. Ñāyassādhigamo nibbānassa sacchikiriyāyāti phalañāṇena vā paccakkhakaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘nibbānassa sacchikiriyāyā’’ti sampadānavacanañcetaṃ daṭṭhabbaṃ.

    વਣ੍ਣਭਣਨਨ੍ਤਿ ਪਸਂਸਾવਚਨਂ। ਤਯਿਦਂ ਨ ਇਧੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਸਤ੍ਥੁ ਆਚਿਣ੍ਣਂ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥੇવ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮਾਦਿ વਾ ਕਲ੍ਯਾਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਤ੍ਥਂ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਸੀਲਾਦਿਪਞ੍ਚਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਪਾਰਿਪੂਰਿਤੋ, ਉਪਨੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਚ ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤੋ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવਤੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਸੇਟ੍ਠਚਰਿਯਭਾવਤੋ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਞ੍ਚ વੋ ਪਕਾਸੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੪੭) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਰਿਯવਂਸਾਤਿ ਅਰਿਯਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ વਂਸਾ ਪવੇਣਿਯੋ। ਅਗ੍ਗਞ੍ਞਾਤਿ ਅਗ੍ਗਾਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ ਸਬ੍ਬવਂਸੇਹਿ ਸੇਟ੍ਠਭਾવਤੋ। ਰਤ੍ਤਞ੍ਞਾਤਿ ਚਿਰਰਤ੍ਤਾਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। વਂਸਞ੍ਞਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ વਂਸਾਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਪੋਰਾਣਾਤਿ ਪੁਰਾਤਨਾ ਅਨਧੁਨਾਤਨਤ੍ਤਾ। ਅਸਙ੍ਕਿਣ੍ਣਾਤਿ ਅવਿਕਿਣ੍ਣਾ ਅਨਪਨੀਤਾ। ਅਸਙ੍ਕਿਣ੍ਣਪੁਬ੍ਬਾਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਇਮੇਹੀ’’ਤਿ ਅਰਿਯੇਹਿ ਨ ਅਪਨੀਤਪੁਬ੍ਬਾ । ਨ ਸਙ੍ਕੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦਾਨਿਪਿ ਤੇਹਿ ਨ ਅਪਨੀਯਨ੍ਤਿ। ਨ ਸਙ੍ਕੀਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਾਗਤੇਪਿ ਤੇਹਿ ਨ ਅਪਨੀਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਟਿਕੁਟ੍ਠਾ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞੂਹੀਤਿ ਯੇ ਲੋਕੇ વਿਞ੍ਞੂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ, ਤੇਹਿ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾ ਅਨਿਨ੍ਦਿਤਾ, ਅਗਰਹਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿਆਦੀਹੀਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਆਦਿਦੀਪਨੇਹਿ। ਪਦੇਹੀਤਿ વਾਕ੍ਯੇਹਿ, વਿਸੁਦ੍ਧਿਅਤ੍ਥਤਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨੇਹਿ વਾ ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹਿ। ਉਪਦ੍ਦવੇਤਿ ਅਨਤ੍ਥੇ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ વਿਸੁਜ੍ਝਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ। વਾਚੁਗ੍ਗਤਕਰਣਂ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਪਰਿਯਾਪੁਣਨਂ ਪਰਿਚਯੋ। ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਹਦਯੇ ਠਪਨਂ ਧਾਰਣਂ। ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ વਾਚਨਂ।

    Vaṇṇabhaṇananti pasaṃsāvacanaṃ. Tayidaṃ na idheva, atha kho aññatthāpi satthu āciṇṇaṃ evāti dassento ‘‘yatheva hī’’tiādimāha. Tattha ādimhi kalyāṇamādi vā kalyāṇaṃ etassāti ādikalyāṇaṃ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Atthasampattiyā sātthaṃ. Byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Sīlādipañcadhammakkhandhapāripūrito, upanetabbassa abhāvato ca kevalaparipuṇṇaṃ. Nirupakkilesato apanetabbassa ca abhāvato parisuddhaṃ. Seṭṭhacariyabhāvato sāsanabrahmacariyaṃ, maggabrahmacariyañca vo pakāsessāmīti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.147) vuttanayeneva veditabbo. Ariyavaṃsāti ariyānaṃ buddhādīnaṃ vaṃsā paveṇiyo. Aggaññāti aggāti jānitabbā sabbavaṃsehi seṭṭhabhāvato. Rattaññāti cirarattāti jānitabbā. Vaṃsaññāti buddhādīnaṃ vaṃsāti jānitabbā. Porāṇāti purātanā anadhunātanattā. Asaṅkiṇṇāti avikiṇṇā anapanītā. Asaṅkiṇṇapubbāti ‘‘kiṃ imehī’’ti ariyehi na apanītapubbā . Na saṅkīyantīti idānipi tehi na apanīyanti. Na saṅkīyissantīti anāgatepi tehi na apanīyissanti. Appaṭikuṭṭhā…pe… viññūhīti ye loke viññū samaṇabrāhmaṇā, tehi appaccakkhatā aninditā, agarahitāti attho. ‘‘Visuddhiyā’’tiādīhīti visuddhiādidīpanehi. Padehīti vākyehi, visuddhiatthatādibhedabhinnehi vā dhammakoṭṭhāsehi. Upaddaveti anatthe. Visuddhinti visujjhanaṃ saṃkilesappahānaṃ. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Pariyāpuṇanaṃ paricayo. Atthassa hadaye ṭhapanaṃ dhāraṇaṃ. Parivattanaṃ vācanaṃ.

    ਗਨ੍ਧਾਰਕੋਤਿ ਗਨ੍ਧਾਰਦੇਸੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਪਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਮਗ੍ਗਾਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਮਗ੍ਗਾ, ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਤਾਨਿਯਤਮਗ੍ਗਾਪਿ વਾ। ਸੁવਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਕੂਟਸੁવਣ੍ਣਮ੍ਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮਣੀਤਿ ਕਾਚਮਣਿਪਿ, ਮੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਲ਼ੁਜਾਪਿ, ਪવਾਲ਼ਨ੍ਤਿ ਪਲ੍ਲવੋਪਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਰਤ੍ਤਜਮ੍ਬੁਨਦਾਦਿਪਦੇਹਿ ਤੇ વਿਸੇਸਿਤਾ।

    Gandhārakoti gandhāradese uppanno. Pahontīti sakkonti. Aniyyānikamaggāti micchāmaggā, micchattaniyatāniyatamaggāpi vā. Suvaṇṇanti kūṭasuvaṇṇampi vuccati. Maṇīti kācamaṇipi, muttāti veḷujāpi, pavāḷanti pallavopi vuccatīti rattajambunadādipadehi te visesitā.

    ਨ ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਕਾਯਾਦੀਨਂ વੇਦਨਾਦਿਸਭਾવਤ੍ਤਾਭਾવਾ, ਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥਨ੍ਤਰਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਹਣੇਸੁ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥੂਨਂ ਅਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਸ ਪਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥੁਨੋ ਅਭਾવਾ ‘‘ਨ ਉਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਆਰਮ੍ਮਣવਿਭਾਗੇਨ ਹੇਤ੍ਥ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਾਗੋਤਿ। ਤਯੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਦਸ੍ਸਨਂ, ਨ ਇਧ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ। ਆਦੀਸੁ ਹਿ ਸਤਿਗੋਚਰੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ વੇਦਨਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ, ਨਾਮਰੂਪਸਮੁਦਯਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਮਨਸਿਕਾਰਸਮੁਦਯਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੦੮) ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਭਿਗੋਚਰਾਨਂ ਪਕਾਸਕੇ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏવਂ ‘‘ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਯ’’ਮ੍ਪਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੩੪) ਅવਸੇਸਪਾਲ਼ਿਪ੍ਪਦੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਤਿਯਾ ਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਤਿਯਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਂ। ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਸਤਿਯਾ ਠਾਨਂ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਪਧਾਨਂ ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਇਧ ‘‘ਪਣੀਤਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸਂ॰ ਮਾਤਿਕਾ ੧੪) વਿਯ ਪਧਾਨਤ੍ਥਦੀਪਕੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Na tato heṭṭhāti idhādhippetakāyādīnaṃ vedanādisabhāvattābhāvā, kāyavedanācittavimuttassa tebhūmakadhammassa visuṃ vipallāsavatthantarabhāvena gahitattā ca heṭṭhā gahaṇesu vipallāsavatthūnaṃ aniṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, pañcamassa pana vipallāsavatthuno abhāvā ‘‘na uddha’’nti āha. Ārammaṇavibhāgena hettha satipaṭṭhānavibhāgoti. Tayo satipaṭṭhānāti satipaṭṭhāna-saddassa atthuddhāradassanaṃ, na idha pāḷiyaṃ vuttassa satipaṭṭhāna-saddassa atthadassananti. Ādīsu hi satigocaroti ettha ādi-saddena ‘‘phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, nāmarūpasamudayā cittassa samudayo, manasikārasamudayā dhammānaṃ samudayo’’ti (saṃ. ni. 5.408) ‘‘satipaṭṭhānā’’ti vuttānaṃ sabhigocarānaṃ pakāsake suttappadese saṅgaṇhāti. Evaṃ ‘‘paṭisambhidāpāḷiya’’mpi (paṭi. ma. 2.34) avasesapāḷippadesadassanattho ādi-saddo daṭṭhabbo. Satiyā paṭṭhānanti satiyā patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ. Dānādīni karontassa rūpādīni satiyā ṭhānaṃ hontīti taṃnivāraṇatthamāha ‘‘padhānaṃ ṭhāna’’nti. Pa-saddo hi idha ‘‘paṇītā dhammā’’tiādīsu (dha. saṃ. mātikā 14) viya padhānatthadīpakoti adhippāyo.

    ਅਰਿਯੋਤਿ ਅਰਿਯਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਮਾਹ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤੇ।(ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੦) ਸੁਤ੍ਤੇਕਦੇਸੇਨ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ –

    Ariyoti ariyaṃ sabbasattaseṭṭhaṃ sammāsambuddhamāha. Etthāti etasmiṃ saḷāyatanavibhaṅgasutte.(Ma. ni. 3.310) suttekadesena hi suttaṃ dasseti. Tattha hi –

    ‘‘ਤਯੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਯਦਰਿਯੋ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤੀਤਿ ਇਤਿ ਖੋ ਪਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਞ੍ਚੇਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਥਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ ਹਿਤੇਸੀ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘ਇਦਂ વੋ ਹਿਤਾਯ ਇਦਂ વੋ ਸੁਖਾਯਾ’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਾવਕਾ ਨ ਸੁਸ੍ਸੂਸਨ੍ਤਿ। ਨ ਸੋਤਂ ਓਦਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ, વੋਕ੍ਕਮ੍ਮ ਚ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾਸਨਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਨ ਚੇવ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਅਨવਸ੍ਸੁਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਠਮਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਦਰਿਯੋ ਸੇવਤਿ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤਿ।

    ‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo…pe… arahatīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya ‘idaṃ vo hitāya idaṃ vo sukhāyā’ti. Tassa sāvakā na sussūsanti. Na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthu sāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ. Yadariyo sevati…pe… arahati.

    ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਥਾ…ਪੇ॰..ਇਦਂ વੋ ਸੁਖਾਯਾਤਿ । ਤਸ੍ਸ ਏਕਚ੍ਚੇ ਸਾવਕਾ ਨ ਸੁਸ੍ਸੂਸਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਨ ਚ વੋਕ੍ਕਮ੍ਮ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾਸਨਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਨ ਚੇવ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਨ ਚ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਅਤ੍ਤਮਨਤਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਾ ਚ ਅਤ੍ਤਮਨਤਾ ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਅਭਿਨਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਤਿਯਂ।

    Puna caparaṃ, bhikkhave, satthā…pe...idaṃ vo sukhāyāti . Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti…pe… na ca vokkamma satthu sāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, na ca attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti, anattamanatā ca attamanatā ca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dutiyaṃ.

    ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ਸੁਖਾਯਾਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਾવਕਾ ਸੁਸ੍ਸੂਸਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਮਨਤਞ੍ਚ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਅਨવਸ੍ਸੁਤੋ ਚ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੧)।

    Puna caparaṃ, bhikkhave…pe… sukhāyāti, tassa sāvakā sussūsanti…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, tatiya’’nti (ma. ni. 3.311).

    ਏવਂ ਪਟਿਘਾਨੁਨਯੇਹਿ ਅਨવਸ੍ਸੁਤਤਾ, ਨਿਚ੍ਚਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿਤਾਯ ਤਦੁਭਯવੀਤਿવਤ੍ਤਤਾ ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ ਹਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿਤਾ ਹੋਤਿ ਆવੇਣਿਕਧਮ੍ਮਭਾવਤੋ, ਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ। ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਰਮ੍ਭਂ ਜੋਤੇਤਿ, ਆਰਮ੍ਭੋ ਚ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਪવਤ੍ਤਯਿਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਸਤਿਯਾ ਕਰਣਭੂਤਾਯ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਬਹੁਲਂવਚਨੇਨ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਥਾਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੋਪਿ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਪਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਪਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਭੁਸਤ੍ਥવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ‘‘ਓਕ੍ਕਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਪੁਨ ਭਾવਤ੍ਥਂ ਸਤਿ, ਸਦ੍ਦਂ, ਪਟ੍ਠਾਨਸਦ੍ਦਞ੍ਚ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤੇਨ ਪੁਰਿਮવਿਕਪ੍ਪੇ ਸਤਿ, ਸਦ੍ਦੋ, ਪਟ੍ਠਾਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਸਰਣਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਚਿਰਕਤਸ੍ਸ, ਚਿਰਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੇਨ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਯਂ ‘‘ਸਤਿਯੇવ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਂ। ਇਧ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ।

    Evaṃ paṭighānunayehi anavassutatā, niccaṃ upaṭṭhitassatitāya tadubhayavītivattatā ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuttā. Buddhānaṃyeva hi niccaṃ upaṭṭhitassatitā hoti āveṇikadhammabhāvato, na paccekabuddhādīnaṃ. Pa-saddo ārambhaṃ joteti, ārambho ca pavattīti katvā āha ‘‘pavattayitabbatoti attho’’ti. Satiyā karaṇabhūtāya paṭṭhānaṃ paṭṭhapetabbaṃ satipaṭṭhānaṃ. Ana-saddo hi bahulaṃvacanena kammatthopi hotīti. Tathāssa kattuatthopi labbhatīti ‘‘paṭṭhātīti paṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Paṭṭhātīti ettha pa-saddo bhusatthavisiṭṭhaṃ pakkhandanaṃ dīpetīti ‘‘okkanditvā pakkhanditvā pattharitvā pavattatīti attho’’ti āha. Puna bhāvatthaṃ sati, saddaṃ, paṭṭhānasaddañca vaṇṇento ‘‘atha vā’’tiādimāha, tena purimavikappe sati, saddo, paṭṭhāna-saddo ca kattuatthoti viññāyati. Saraṇaṭṭhenāti cirakatassa, cirabhāsitassa ca anussaraṇaṭṭhena. Idanti yaṃ ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti vuttaṃ, idaṃ. Idha imasmiṃ suttapadese adhippetaṃ.

    ਯਦਿ ਏવਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਸਤਿ ਏવ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਸਤਿ ਨਾਮ ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ ਬਹੁવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤਿਬਹੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਦਿ ਬਹੁਕਾ ਤਾ ਸਤਿਯੋ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਮਗ੍ਗਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੇਨ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ ਹਿ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ, ਤੇਨੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવੇਨ ਏਕਤ੍ਤੂਪਗਤੋ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਚ ਤਦਤ੍ਥਂ ਮਗ੍ਗੀਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤ’’ਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨਾવ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਚੇਤਾਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਪਿ ਚ ਏਤਾ ਸਤਿਯੋ। ਅਪਰਭਾਗੇਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ। ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਸੁਭਸਞ੍ਞਾਦਿવਿਧਮਨવਸੇਨ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਤਿਯੇવ ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸਪਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨੇਨੇવ ਹੇਤ੍ਥ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠੇਨ ਏਕਤ੍ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਏਕવਚਨੇਨ, ਆਰਮ੍ਮਣਭੇਦੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ’’ਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ। વਚਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾ ‘‘ਏਕਾਯਨੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾ ਦੇਸਨਾ ਸਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਾવ, ਨ ਅਨਨੁਸਨ੍ਧਿਕਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਟਿਪਾਦੇਤੁਂ ‘‘ਮਾਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੨੪) ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ। ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ ਨਿਗਮਨਂ।

    Yadi evanti. Yadi sati eva satipaṭṭhānaṃ, sati nāma eko dhammo, evaṃ sante kasmā ‘‘satipaṭṭhānā’’ti bahuvacananti āha ‘‘satibahuttā’’tiādi. Yadi bahukā tā satiyo, atha kasmā ‘‘maggo’’ti ekavacananti yojanā. Maggaṭṭhenāti niyyānaṭṭhena. Niyyāniko hi maggadhammo, teneva niyyānikabhāvena ekattūpagato ekantato nibbānaṃ gacchati, atthikehi ca tadatthaṃ maggīyatīti āha ‘‘vuttañheta’’nti, attanāva pubbe vuttaṃ paccāharati. Tattha catassopi cetāti kāyānupassanādivasena catubbidhāpi ca etā satiyo. Aparabhāgeti ariyamaggakkhaṇe. Kiccaṃ sādhayamānāti pubbabhāge kāyādīsu subhasaññādividhamanavasena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe satiyeva tattha catubbidhassapi vipallāsassa samucchedavasena pahānakiccaṃ sādhayamānā ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ gacchati. Catukiccasādhaneneva hettha bahuvacananiddeso. Evañca satīti evaṃ maggaṭṭhena ekattaṃ upādāya ‘‘maggo’’ti ekavacanena, ārammaṇabhedena catubbidhataṃ upādāya ‘‘cattāro’’ti ca vattabbatāya sati vijjamānattā. Vacanānusandhinā ‘‘ekāyano aya’’ntiādikā desanā sānusandhikāva, na ananusandhikāti adhippāyo. Vuttamevatthaṃ nidassanena paṭipādetuṃ ‘‘mārasenappamaddana’’nti (saṃ. ni. 5.224) suttapadaṃ ānetvā ‘‘yathā’’tiādinā nidassanaṃ saṃsandati. ‘‘Tasmā’’tiādi nigamanaṃ.

    વਿਸੇਸਤੋ ਕਾਯੋ, વੇਦਨਾ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੂਸੁ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮੇਸੁ ਅਸੁਭਦੁਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਮਨ੍ਦਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੇਹਿ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੇਹਿ ਸੁਕਰਾਨੀਤਿ ਤਾਨਿ ਤੇਸਂ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਥਾ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸવਤ੍ਥੁਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਸੇਸਕਾਰਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤਤਾਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਸਰਾਗਾਦਿવਸੇਨ, ਸਞ੍ਞਾਫਸ੍ਸਾਦਿવਸੇਨ, ਨੀવਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਨਾਤਿਪ੍ਪਭੇਦਾਤਿਪ੍ਪਭੇਦਗਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਤਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਮਨ੍ਦਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤਾਨਂ ਸੁਕਰਾਨੀਤਿ ਤੇਸਂ ਤਾਨਿ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਯ વਤ੍ਥੁਭਾવੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਥਾ ਕਾਯવੇਦਨਾਨਮ੍ਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾਤਿ ਸਤਿਪਿ ਨੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਤ੍ਥੁਭਾવੇ ਯੋ ਯਸ੍ਸਾ ਸਾਤਿਸਯਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਸਮਥਯਾਨਿਕੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯ વੇਦਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਅਸਣ੍ਠਹਨਤੋ’’ਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਸੁਖੁਮੇ ਚਿਤ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਮਨ੍ਦਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞવਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨਿਕਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    Visesato kāyo, vedanā ca assādassa kāraṇanti tappahānatthaṃ tesu taṇhāvatthūsu oḷārikasukhumesu asubhadukkhabhāvadassanāni mandatikkhapaññehi taṇhācaritehi sukarānīti tāni tesaṃ ‘‘visuddhimaggo’’ti vuttāni. Tathā ‘‘niccaṃ attā’’ti abhinivesavatthutāya diṭṭhiyā visesakāraṇesu cittadhammesu aniccānattatādassanāni sarāgādivasena, saññāphassādivasena, nīvaraṇādivasena ca nātippabhedātippabhedagatesu tesu tappahānatthaṃ mandatikkhapaññānaṃ diṭṭhicaritānaṃ sukarānīti tesaṃ tāni ‘‘visuddhimaggo’’ti vuttāni. Ettha ca yathā cittadhammānampi taṇhāya vatthubhāvo sambhavati, tathā kāyavedanānampi diṭṭhiyāti satipi nesaṃ catunnampi taṇhādiṭṭhivatthubhāve yo yassā sātisayapaccayo, taṃ dassanatthaṃ visesaggahaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tikkhapaññasamathayāniko oḷārikārammaṇaṃ pariggaṇhanto tattha aṭṭhatvā jhānaṃ samāpajjitvā uṭṭhāya vedanaṃ pariggaṇhātīti vuttaṃ ‘‘oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato’’ti. Vipassanāyānikassa pana sukhume citte, dhammesu ca cittaṃ pakkhandatīti cittadhammānupassanānaṃ mandatikkhapaññavipassanāyānikānaṃ visuddhimaggatā vuttā.

    ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ‘‘ਪਹਾਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਪਰਤੋ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ ਸવਿਸੇਸਾ ਕਾਯੇ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਕਾਯੋ ਕਾਮੋਘਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ, ਭવੇਸੁ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਭવਸ੍ਸਾਦੋ ਹੋਤੀਤਿ ਭવੋਘਸ੍ਸ વੇਦਨਾ વਤ੍ਥੁ, ਸਨ੍ਤਤਿਘਨਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੋਘਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥੁ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਨਿਬ੍ਭੋਗਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਰਤ੍ਤਾ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਤਾਯ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤ੍ਤਾ ਚ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜੋਘਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸੁ ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ વੁਤ੍ਤਾ।

    Tesaṃ tatthāti ettha tattha-saddassa ‘‘pahānattha’’nti etena yojanā. Parato tesaṃ tatthāti etthāpi eseva nayo. Pañca kāmaguṇā savisesā kāye labbhantīti visesena kāyo kāmoghassa vatthu, bhavesu sukhaggahaṇavasena bhavassādo hotīti bhavoghassa vedanā vatthu, santatighanaggahaṇavasena visesato citte attābhiniveso hotīti diṭṭhoghassa cittaṃ vatthu, dhammesu vinibbhogassa dukkarattā, dhammānaṃ dhammamattatāya duppaṭivijjhattā ca sammoho hotīti avijjoghassa dhammā vatthu, tasmā tesu tesaṃ pahānatthaṃ cattārova vuttā.

    ਏવਂ ਕਾਯਾਦੀਨਂ ਕਾਮੋਘਾਦਿવਤ੍ਥੁਭਾવਕਥਨੇਨੇવ ਕਾਮਯੋਗਕਾਮਾਸવਾਦੀਨਮ੍ਪਿ વਤ੍ਥੁਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ ਓਘੇਹਿ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਤਾ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਚ ਕਾਯੋ ਕਾਮੋਘਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੁ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਭੂਤਾ વੇਦਨਾ વਿਸੇਸੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦਕਾਯਗਨ੍ਥਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ। ਚਿਤ੍ਤੇ ਨਿਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਸਸ੍ਸਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਆਦਿ ਪਰਾਮਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥੁ। ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਭੂਤਂ ਭੂਤਤੋ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਭવવਿਭવਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁ। ਕਾਯਸ੍ਸ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨવਤ੍ਥੁਤਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾવ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਹਿ ਕਾਯੋ ਕਾਮੋਘਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸਪਿ વਤ੍ਥੁ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਸੁਖવੇਦਨਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਪਰਲੋਕਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੫; ੨.੯੫, ੨੨੫; ੩.੯੧, ੧੧੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੧੦; ਧ॰ ਸ॰ ੧੨੨੧; વਿਭ॰ ੯੩੮) ਪਰਾਮਾਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ વੇਦਨਾ વਤ੍ਥੁ । ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਇਤਰੁਪਾਦਾਨવਤ੍ਥੁਤਾ ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਗਨ੍ਥਯੋਜਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ। ਕਾਯવੇਦਨਾਨਂ ਛਨ੍ਦਦੋਸਾਗਤਿવਤ੍ਥੁਤਾ ਕਾਮੋਘਬ੍ਯਾਪਾਦਕਾਯਗਨ੍ਥਯੋਜਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ। ਸਨ੍ਤਤਿਘਨਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਸਰਾਗਾਦਿਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਮੋਹਾਗਤਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥੁ। ਧਮ੍ਮਸਭਾવਾਨવਬੋਧੇ ਭਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਭਯਾਗਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁ।

    Evaṃ kāyādīnaṃ kāmoghādivatthubhāvakathaneneva kāmayogakāmāsavādīnampi vatthubhāvo dīpito hoti oghehi tesaṃ atthato anaññattā. Yadaggena ca kāyo kāmoghādīnaṃ vatthu, tadaggena abhijjhākāyaganthassa vatthu. ‘‘Dukkhāya vedanāya paṭighānusayo anusetī’’ti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhabhūtā vedanā visesena byāpādakāyaganthassa vatthu. Citte niccaggahaṇavasena sassatassa attano sīlena suddhīti ādi parāmasanaṃ hotīti sīlabbataparāmāsassa cittaṃ vatthu. Nāmarūpaparicchedena bhūtaṃ bhūtato apassantassa bhavavibhavadiṭṭhisaṅkhāto idaṃsaccābhiniveso hotīti tassa dhammā vatthu. Kāyassa kāmupādānavatthutā vuttanayāva. Yadaggena hi kāyo kāmoghassa vatthu, tadaggena kāmupādānassapi vatthu atthato abhinnattā. Sukhavedanassādavasena paralokanirapekkho ‘‘natthi dinna’’ntiādikaṃ (dī. ni. 1.171; ma. ni. 1.445; 2.95, 225; 3.91, 116; saṃ. ni. 3.210; dha. sa. 1221; vibha. 938) parāmāsaṃ uppādetīti diṭṭhupādānassa vedanā vatthu . Cittadhammānaṃ itarupādānavatthutā tatiyacatutthaganthayojanāyaṃ vuttanayā eva. Kāyavedanānaṃ chandadosāgativatthutā kāmoghabyāpādakāyaganthayojanāyaṃ vuttanayā eva. Santatighanaggahaṇavasena sarāgādicitte sammoho hotīti mohāgatiyā cittaṃ vatthu. Dhammasabhāvānavabodhe bhayaṃ hotīti bhayāgatiyā dhammā vatthu.

    ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਾ, ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ વੇਦਨਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ, (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੦੮) ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬; ਉਦਾ॰ ੧; વਿਭ॰ ੨੨੫) વਚਨਤੋ ਕਾਯਾਦੀਨਂ ਸਮੁਦਯਭੂਤਾ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਫਸ੍ਸਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰਾ ਕਾਯਾਦਿਪਰਿਜਾਨਨੇਨ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਹਾਰਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਕਰਣਨਯੋਤਿ ਨੇਤ੍ਤਿਪਕਰਣવਸੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਯੋ।

    Āhārasamudayā kāyassa samudayā, phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, (saṃ. ni. 5.408) saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti (ma. ni. 3.126; udā. 1; vibha. 225) vacanato kāyādīnaṃ samudayabhūtā kabaḷīkāraphassamanosañcetanāviññāṇāhārā kāyādiparijānanena pariññātā hontīti āha ‘‘catubbidhāhārapariññattha’’nti. Pakaraṇanayoti nettipakaraṇavasena suttantasaṃvaṇṇanānayo.

    ਸਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਕਾਯਾਦੀਨਂ, ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਉਪਧਾਰਣવਸੇਨ। ਸਰਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਏਕਤ੍ਤੇ ਏਕਸਭਾવੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਸਮੋਸਰਣਂ ਸਮਾਗਮੋ ਏਕਤ੍ਤਸਮੋਸਰਣਂ। ਏਤਦੇવ ਹਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Saraṇavasenāti kāyādīnaṃ, kusalādidhammānañca upadhāraṇavasena. Saranti gacchanti nibbānaṃ etāyāti satīti imasmiṃ atthe ekatte ekasabhāve nibbāne samosaraṇaṃ samāgamo ekattasamosaraṇaṃ. Etadeva hi dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ.

    ਏਕਨਿਬ੍ਬਾਨਪવੇਸਹੇਤੁਭੂਤੋ વਾ ਸਮਾਨਤਾਯ ਏਕੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਭਾવੋ ਏਕਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਸਮੋਸਰਣਂ ਏਕਤ੍ਤਸਮੋਸਰਣਂ, ਤਂਸਭਾਗਤਾવ, ਏਕਨਿਬ੍ਬਾਨਪવੇਸਹੇਤੁਭਾવਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਸਰਣੇਕਤ੍ਤਸਮੋਸਰਣਾਨਿ ਸਹੇવ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਕਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ, ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ વਿਸੁਂ। ਸਰਣવਸੇਨਾਤਿ વਾ ਗਮਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ਤਦੇવ ਗਮਨਂ ਸਮੋਸਰਣਨ੍ਤਿ, ਸਮੋਸਰਣੇ વਾ ਸਤਿ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥવਸੇਨ ਅવੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਧਾਰਣਤਾવ ਸਤੀਤਿ ਸਤਿ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਨ੍ਤਰਾਭਾવਾ ਪੁਰਿਮਂ ਸਤਿਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਏਕਭਾવਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮੋਸਰਣੇਪਿ ਸਹਿਤਾਨੇવ ਤਾਨਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਕਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Ekanibbānapavesahetubhūto vā samānatāya eko satipaṭṭhānasabhāvo ekattaṃ, tattha samosaraṇaṃ ekattasamosaraṇaṃ, taṃsabhāgatāva, ekanibbānapavesahetubhāvaṃ pana dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādimāha. Etasmiṃ atthe saraṇekattasamosaraṇāni saheva satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇattena vuttānīti daṭṭhabbāni, purimasmiṃ visuṃ. Saraṇavasenāti vā gamanavasenāti atthe sati tadeva gamanaṃ samosaraṇanti, samosaraṇe vā sati-saddatthavasena avuccamāne dhāraṇatāva satīti sati-saddatthantarābhāvā purimaṃ satibhāvassa kāraṇaṃ, pacchimaṃ ekabhāvassāti nibbānasamosaraṇepi sahitāneva tāni satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇāni vuttāni honti.

    ‘‘ਚੁਦ੍ਦਸવਿਧੇਨ, ਨવવਿਧੇਨ, ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇਨ, ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਉਪਰਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੪) ਆਗਤਾਨਂ ਆਨਾਪਾਨਪਬ੍ਬਾਦੀਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਸਂ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਭੇਦવਸੇਨ, ਤਦਨੁਗਤਭੇਦવਸੇਨ ਚ ਭਾવਨਾਯ ਅਨੇਕવਿਧਤਾ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ, ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਉਟ੍ਠਾਨਕਭਣ੍ਡਸਦਿਸਤਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਤਂਤਂਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਨੁਭਾવਸ੍ਸ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    ‘‘Cuddasavidhena, navavidhena, soḷasavidhena, pañcavidhenā’’ti idaṃ upari pāḷiyaṃ (dī. ni. 2.374) āgatānaṃ ānāpānapabbādīnaṃ vasena vuttaṃ, tesaṃ pana anantarabhedavasena, tadanugatabhedavasena ca bhāvanāya anekavidhatā labbhatiyeva, catūsu disāsu uṭṭhānakabhaṇḍasadisatā kāyānupassanāditaṃtaṃsatipaṭṭhānabhāvanānubhāvassa daṭṭhabbā.

    ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ ਇਤਰਾਸਂ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਇਧ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਨਿਦ੍ਦੇਸਾਦਿવਸੇਨ ਦੇਸੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਯ ਚ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਇਧਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਾਦਕਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਦਸ੍ਸਨਂ, ਸੋ ਚਸ੍ਸ ਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਸਾਸਨਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮ…ਪੇ॰… ਲਪਨਮੇਤਂ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾਭਿਮੁਖਭਾવਕਰਣਤ੍ਥਂ, ਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਸવਨਤ੍ਥਂ। ‘‘ਗੋਚਰੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਚਰਥ ਸਕੇ ਪੇਤ੍ਤਿਕੇ વਿਸਯੇ’’ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੦; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੨) વਚਨਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਗੋਚਰਾ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮਾ, ਯਦਿਦਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਤਂਨਿਯਮਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਥੁਚਰਿਯਾਨੁવਿਧਾਯਕਤ੍ਤਾ, ਸਕਲਸਾਸਨਸਮ੍ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ ਚ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਾਯ ਅਨੁਸਾਸਨਿਯਾ ਭਾਜਨਭਾવੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਹਿਤੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਗਹਿਤੇ। ਭਿਕ੍ਖੁਪਰਿਸਾਯ ਜੇਟ੍ਠਭਾવਤੋ ਰਾਜਗਮਨਞਾਯੇਨ ਇਤਰਾ ਪਰਿਸਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ ਪਠਮਂ ਕਾਰਣਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਤਰਮ੍ਪਿ વਿਭਜਿਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਚ ਇਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Kathetukamyatāpucchā itarāsaṃ pucchānaṃ idha asambhavato, niddesādivasena desetukamyatāya ca tathā vuttattā. ‘‘Idhā’’ti vuccamānapaṭipattisampādakassa bhikkhuno sannissayadassanaṃ, so cassa sannissayo sāsanato añño natthīti vuttaṃ ‘‘idhāti imasmiṃ sāsane’’ti. Dhamma…pe… lapanametaṃ tesaṃ attano sammukhābhimukhabhāvakaraṇatthaṃ, tañca dhammassa sakkaccasavanatthaṃ. ‘‘Gocare bhikkhave caratha sake pettike visaye’’tiādi (dī. ni. 3.80; saṃ. ni. 5.372) vacanato bhikkhugocarā ete dhammā, yadidaṃ kāyānupassanādayo. Tattha yasmā kāyānupassanādipaṭipattiyā bhikkhu hoti, tasmā ‘‘kāyānupassī viharatī’’tiādinā bhikkhuṃ dasseti bhikkhumhi taṃniyamatoti āha ‘‘paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato’’ti. Satthucariyānuvidhāyakattā, sakalasāsanasampaṭiggāhakattā ca sabbappakārāya anusāsaniyā bhājanabhāvo. Tasmiṃ gahiteti bhikkhumhi gahite. Bhikkhuparisāya jeṭṭhabhāvato rājagamanañāyena itarā parisāpi atthato gahitāva hontīti āha ‘‘sesā’’tiādi. Evaṃ paṭhamaṃ kāraṇaṃ vibhajitvā itarampi vibhajituṃ ‘‘yo ca ima’’ntiādi vuttaṃ.

    ਸਮਂ ਚਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਾਯਾਦਿ વਿਸਮਚਰਿਯਂ ਪਹਾਯ ਕਾਯਾਦੀਹਿ ਸਮਂ ਚਰੇਯ੍ਯ। ਰਾਗਾਦਿવੂਪਸਮੇਨ ਸਨ੍ਤੋ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦਮੇਨ ਦਨ੍ਤੋ, ਚਤੁਮਗ੍ਗਨਿਯਾਮੇਨ ਨਿਯਤੋ, ਸੇਟ੍ਠਚਰਿਤਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਦਣ੍ਡਾਦਿਓਰੋਪਨੇਨ ਨਿਧਾਯ ਦਣ੍ਡਂ। ਅਰਿਯਭਾવੇ ਠਿਤੋ ਸੋ ਏવਰੂਪੋ ਬਾਹਿਤਪਾਪਸਮਿਤਪਾਪਭਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸਤਾਹਿ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਸਮਣੋ, ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Samaṃ careyyāti kāyādi visamacariyaṃ pahāya kāyādīhi samaṃ careyya. Rāgādivūpasamena santo, indriyadamena danto, catumagganiyāmena niyato, seṭṭhacaritāya brahmacārī, sabbattha kāyadaṇḍādioropanena nidhāya daṇḍaṃ. Ariyabhāve ṭhito so evarūpo bāhitapāpasamitapāpabhinnakilesatāhi ‘‘brāhmaṇo, samaṇo, bhikkhū’’ti ca veditabbo.

    ‘‘ਅਯਞ੍ਚੇવ ਕਾਯੋ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ, ਤਥਾ ‘‘ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੧, ੨੮੭; ਪਾਰਾ॰ ੧੧), ‘‘ਯਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਚ વੇਦਨਾਦਯੋ ਚੇਤਸਿਕਾ ਖਨ੍ਧਾ ਕਾਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕਾਯੇਤਿ ਰੂਪਕਾਯੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਕੇਸਾਦੀਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਕੇਸਾਦਿਸਞ੍ਞਿਤਾਨਂ ਭੂਤੁਪਾਦਾਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਏવਂ ‘‘ਚਯਟ੍ਠੋ ਸਰੀਰਟ੍ਠੋ ਕਾਯਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਨਯੇਨ ਕਾਯ-ਸਦ੍ਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨਪਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਯਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Ayañceva kāyo, bahiddhā ca nāmarūpa’’ntiādīsu khandhapañcakaṃ, tathā ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’tiādīsu (ma. ni. 1.271, 287; pārā. 11), ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa passaddhi paṭippassaddhī’’tiādīsu ca vedanādayo cetasikā khandhā kāyoti vuccantīti tato visesanatthaṃ ‘‘kāyeti rūpakāye’’ti āha. Kesādīnañca dhammānanti kesādisaññitānaṃ bhūtupādādhammānaṃ. Evaṃ ‘‘cayaṭṭho sarīraṭṭho kāyaṭṭho’’ti saddanayena kāya-saddaṃ dassetvā idāni niruttinayenapi taṃ dassetuṃ ‘‘yathā cā’’tiādi vuttaṃ. Āyantīti uppajjanti.

    ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋਤਿ વੇਦਨਾਦਯੋਪਿ ਏਤ੍ਥ ਸਿਤਾ, ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਕਾਯੇ વੇਦਨਾਦਿਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਸਙ੍ਗੇਪਿ ਆਪਨ੍ਨੇ ਤਤੋ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮੂਹવਿਸਯਤਾਯ ਚਸ੍ਸ ਕਾਯ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ, ਸਮੁਦਾਯੁਪਾਦਾਨਤਾਯ ਚ ਅਸੁਭਾਕਾਰਸ੍ਸ ‘‘ਕਾਯੇ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਂ, ਤਥਾ ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਂ, વੇਦਨਾ ਪਨ ਸੁਖਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘વੇਦਨਾਸੂ’’ਤਿ ਬਹੁવਚਨੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥੇવ ਚ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ, ਧਮ੍ਮਾ ਚ ਪਰੋਪਣ੍ਣਾਸਭੇਦਾ, ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਚ ਅਨੇਕਭੇਦਾ ਏવਾਤਿ ਤੇਪਿ ਬਹੁવਚਨવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾ।

    Asammissatoti vedanādayopi ettha sitā, ettha paṭibaddhāti kāye vedanādianupassanāpasaṅgepi āpanne tato asammissatoti attho. Samūhavisayatāya cassa kāya-saddassa, samudāyupādānatāya ca asubhākārassa ‘‘kāye’’ti ekavacanaṃ, tathā ārammaṇādivibhāgena anekabhedabhinnampi cittaṃ cittabhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā ‘‘citte’’ti ekavacanaṃ, vedanā pana sukhādibhedabhinnā visuṃ visuṃ anupassitabbāti dassentena ‘‘vedanāsū’’ti bahuvacanena vuttā, tatheva ca niddeso pavattito, dhammā ca paropaṇṇāsabhedā, anupassitabbākārena ca anekabhedā evāti tepi bahuvacanavaseneva vuttā.

    ਅવਯવੀਗਾਹਸਮਞ੍ਞਾਤਿਧਾવਨਸਾਰਾਦਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਨਿਸੇਧਨਤ੍ਥਂ ਕਾਯਂ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗੇਹਿ, ਤਾਨਿ ਚ ਕੇਸਾਦੀਹਿ, ਕੇਸਾਦਿਕੇ ਚ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਰੂਪੇਹਿ વਿਨਿਬ੍ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਥਾ ਨ ਕਾਯੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਾਸਾਦਾਦਿਨਗਰਾવਯવਸਮੂਹੇ ਅવਯવੀવਾਦਿਨੋਪਿ ਅવਯવੀਗਾਹਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ‘‘ਨਗਰਂ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪਨ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਸਮਞ੍ਞਾਤਿਧਾવਨਂ ਸਿਯਾਤਿ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਸਮਞ੍ਞਾਤਿਧਾવਨੇ ਨਗਰਨਿਦਸ੍ਸਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਮੂਹੋ, ਕੇਸਲੋਮਾਦਿਸਮੂਹੋ, ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਸਮੂਹੋ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮੂਹੋ, ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਕਾਯੋਪਿ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਗੇવ ਇਤ੍ਥਿਆਦਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਯੋ વਾ ਇਤ੍ਥੀ વਾ ਪੁਰਿਸੋ વਾ ਅਞ੍ਞੋ વਾ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਤ੍ਤਜੀવਾਦਿਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਅવਯવੀ ਪਨ ਕਾਯਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਕਾਯਾਦਿਸਮਞ੍ਞਾਤਿਧਾવਨਾਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮ…ਪੇ॰… ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਤਥਾਤਿ ਕਾਯਾਦਿਆਕਾਰੇਨ।

    Avayavīgāhasamaññātidhāvanasārādānābhinivesanisedhanatthaṃ kāyaṃ aṅgapaccaṅgehi, tāni ca kesādīhi, kesādike ca bhūtupādāyarūpehi vinibbhuñjanto ‘‘tathā na kāye’’tiādimāha. Pāsādādinagarāvayavasamūhe avayavīvādinopi avayavīgāhaṃ na karonti, ‘‘nagaraṃ nāma koci attho atthī’’ti pana kesañci samaññātidhāvanaṃ siyāti itthipurisādisamaññātidhāvane nagaranidassanaṃ vuttaṃ. Aṅgapaccaṅgasamūho, kesalomādisamūho, bhūtupādāyasamūho ca yathāvuttasamūho, tabbinimutto kāyopi nāma koci natthi, pageva itthiādayoti āha ‘‘kāyo vā itthī vā puriso vā añño vā koci dhammo dissatī’’ti. ‘‘Koci dhammo’’ti iminā sattajīvādiṃ paṭikkhipati, avayavī pana kāyapaṭikkhepeneva paṭikkhittoti. Yadi evaṃ kathaṃ kāyādisamaññātidhāvanānīti āha ‘‘yathāvuttadhamma…pe… karontī’’ti. Tathā tathāti kāyādiākārena.

    ਯਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਂ ਇਤ੍ਥਿਂ, ਪੁਰਿਸਂ વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਨਨੁ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਦਸ੍ਸਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ‘‘ਇਤ੍ਥਿਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਪੁਰਿਸਂ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ વਸੇਨ ‘‘ਯਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨੇਨ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਯਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਤਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਰੂਪਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਤਂ ਕੇਸਾਦਿਭੂਤੁਪਾਦਾਯਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਂ વਾ ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਕੇਸਾਦਿਭੂਤੁਪਾਦਾਯਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਭੂਤਤੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਸ੍ਸਂ ਬਜ੍ਝਤੇਤਿ ਇਮਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋ ਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਕਿਲੇਸਬਨ੍ਧਨੇਨ ਬਜ੍ਝਤਿ।

    Yaṃpassatīti yaṃ itthiṃ, purisaṃ vā passati. Nanu cakkhunā itthipurisadassanaṃ natthīti? Saccametaṃ, ‘‘itthiṃ passāmi, purisaṃ passāmī’’ti pana pavattasaññāya vasena ‘‘yaṃ passatī’’ti vuttaṃ micchādassanena vā diṭṭhiyā yaṃ passati, na taṃ diṭṭhaṃ taṃ rūpāyatanaṃ na hotīti attho viparītaggāhavasena micchāparikappitarūpattā. Atha vā taṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ na hoti, acakkhuviññāṇaviññeyyattā diṭṭhaṃ vā taṃ na hoti. Yaṃ diṭṭhaṃ, taṃ na passatīti yaṃ rūpāyatanaṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ, taṃ paññācakkhunā bhūtato na passatīti attho. Apassaṃ bajjhateti imaṃ attabhāvaṃ yathābhūtaṃ paññācakkhunā apassanto ‘‘etaṃ mama, eso hamasmi, eso me attā’’ti kilesabandhanena bajjhati.

    ਨ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਨ ਅਞ੍ਞਸਭਾવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਅਸੁਭਾਦਿਤੋ ਅਞ੍ਞਾਕਾਰਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਂ ਏવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਤਿ। ਪਥવੀਕਾਯਨ੍ਤਿ ਕੇਸਾਦਿਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਪਥવਿਂ ਧਮ੍ਮਸਮੂਹਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਯੋ’’ਤਿ વਦਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਪਥવਿਮੇવ વਾ ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦਂ ਸਕਲਸਰੀਰਗਤਂ, ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯਭਾવੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਮੂਹવਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯੋ’’ਤਿ વਦਤਿ। ‘‘ਆਪੋਕਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Na aññadhammānupassīti na aññasabhāvānupassī, asubhādito aññākārānupassī na hotīti attho. ‘‘Kiṃ vuttaṃ hotī’’tiādinā taṃ evatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Pathavīkāyanti kesādikoṭṭhāsaṃ pathaviṃ dhammasamūhattā ‘‘kāyo’’ti vadati, lakkhaṇapathavimeva vā anekappabhedaṃ sakalasarīragataṃ, pubbāpariyabhāvena ca pavattamānaṃ samūhavasena gahetvā ‘‘kāyo’’ti vadati. ‘‘Āpokāya’’ntiādīsupi eseva nayo.

    ਏવਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਭਾવੇਨ ਅਨ੍ਧਬਾਲੇਹਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ।

    Evaṃ gahetabbassāti ‘‘ahaṃ mama’’nti evaṃ attattaniyabhāvena andhabālehi gahetabbassa.

    ਇਦਾਨਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਕਾਰਾਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਂ ਕਾਯਂ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਏવਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਮ੍ਪਿ ‘‘ਅਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਚਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਲੇਸੋਪਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨੋ ਨਿਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੩੫) વੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਏવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવ-ਕਾਰੋ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ਤੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨੋ ਨਿਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਆਸਙ੍ਕਿਤਬ੍ਬਂ ਪਟਿਯੋਗੀਨਿવਤ੍ਤਨਪਰਤ੍ਤਾ ਏવ-ਕਾਰਸ੍ਸ, ਉਪਰਿ ਦੇਸਨਾਰੁਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਚ ਤਾਸਂ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਤਮੇવ ਚ ਕਾਯਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਨ ਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਯਞ੍ਚ ਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਰਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਨੋ ਨਨ੍ਦਤਿ। વਿਰਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਰਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਏવਂ ਅਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧੇਤਿ, ਨੋ ਸਮੁਦੇਤਿ ਸਮੁਦਯਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਚ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਆਦਿਯਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਾਯਂ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਖਨ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਤੋ, ਸਙ੍ਖਤਦੋਸਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤੋ ‘‘ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਿ, ਤਥਾਭੂਤੋ ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਆਦਿਯਤਿ, ਨਾਪਿ ਅਦੋਸਦਸ੍ਸਿਤਾવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਤਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਆਦਿਯਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ ਤਾਹਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਂ વਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਮੁਖੇਨੇવ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ વਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨਨ੍ਦਿਨ੍ਤਿ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਂ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Idāni sattannaṃ anupassanākārānampi vasena kāyānupassanaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha aniccato anupassatīti catusamuṭṭhānikaṃ kāyaṃ ‘‘anicca’’nti anupassati, evaṃ passanto evañcassa aniccākārampi ‘‘anupassatī’’ti vuccati. Tathābhūtassa cassa niccaggāhassa lesopi na hotīti vuttaṃ ‘‘no niccato’’ti. Tathā hesa ‘‘niccasaññaṃ pajahatī’’ti (paṭi. ma. 3.35) vutto. Ettha ca ‘‘aniccato eva anupassatī’’ti eva-kāro luttaniddiṭṭhoti tena nivattitamatthaṃ dassetuṃ ‘‘no niccato’’ti vuttaṃ. Na cettha dukkhato anupassanādinivattanaṃ āsaṅkitabbaṃ paṭiyogīnivattanaparattā eva-kārassa, upari desanāruḷhattā ca tāsaṃ. ‘‘Dukkhato anupassatī’’tiādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – aniccassa dukkhattā tameva ca kāyaṃ dukkhato anupassati, dukkhassa anattattā anattato anupassati. Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, na taṃ abhinanditabbaṃ, yañca na abhinanditabbaṃ, na tattha rañjitabbaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘nibbindati, no nandati. Virajjati, no rajjatī’’ti. So evaṃ arajjanto rāgaṃ nirodheti, no samudeti samudayaṃ na karotīti attho. Evaṃ paṭipanno ca paṭinissajjati, no ādiyati. Ayañhi aniccādianupassanā tadaṅgavasena saddhiṃ kāyaṃ tannissayakhandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato, saṅkhatadosadassanena tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato ‘‘pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cā’’ti vuccati, tasmā tāya samannāgato bhikkhu vuttanayena kilese pariccajati, nibbāne ca pakkhandati, tathābhūto ca nibbattanavasena kilese na ādiyati, nāpi adosadassitāvasena saṅkhatārammaṇaṃ, tena vuttaṃ ‘‘paṭinissajjati, no ādiyatī’’ti. Idānissa tāhi anupassanāhi yesaṃ dhammānaṃ pahānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha niccasaññanti ‘‘saṅkhārā niccā’’ti evaṃ pavattaṃ viparītasaññaṃ. Diṭṭhicittavipallāsappahānamukheneva saññāvipallāsappahānanti saññāggahaṇaṃ, saññāsīsena vā tesampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.

    ‘‘વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਰਿਯਤੀ’’ਤਿ, ਇਰਿਯਾਪਥਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਅਭਿਬ੍ਯਾਪਨਤੋ ‘‘ਤੀਸੁ ਭવੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਪਨ ਕਿਲੇਸਾ ਪਰਿਤ੍ਤਭੂਮਕਾ ਏવਾਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਆਤਾਪਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੇવ, ਆਤਪ੍ਪ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਪਨ ਆਤਾਪਸਦ੍ਦੋ વੀਰਿਯੇਯੇવ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੀਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪ੍ਪਹਾਨੇ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਬ੍ਭੁਸ੍ਸਹਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਂ ਤਦਾਤਾਪਨਨ੍ਤਿ વੀਰਿਯਮੇવ ਤਥਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞੇ ਧਮ੍ਮਾ। ਆਤਾਪੀਤਿ ਚਾਯਮੀਕਾਰੋ ਪਸਂਸਾਯ, ਅਤਿਸਯਸ੍ਸ વਾ ਦੀਪਕੋਤਿ ਆਤਾਪੀਗਹਣੇਨ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਮਙ੍ਗਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ, ਸਮਨ੍ਤਤੋ, ਸਾਮਞ੍ਚ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ, ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋ વવਤ੍ਥਾਨੇ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਿਤਾਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ, ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਜਾਨਨੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ, ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸਾવਹਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਮਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਯਦਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਕਥਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਭવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਲੀਨੇ, ਉਦ੍ਧਤੇ ਚ ਚਿਤ੍ਤੇ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇ વਾ ਲੀਨੇ, ਉਦ੍ਧਤੇ ਚ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਅਤ੍ਥਿਕਾ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਾ। ਸਤਿਯਾ ਲਦ੍ਧੁਪਕਾਰਾਯ ਏવ ਪਞ੍ਞਾਯ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਕਾਯੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ਅਨ੍ਤੋ ਸਙ੍ਖੇਪੋ ਅਨ੍ਤੋਓਲੀਯਨੋ, ਕੋਸਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਾਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੀਲવਿਸੋਧਨਾਦਿ, ਗਣਨਾਦਿ, ਉਗ੍ਗਹਕੋਸਲ੍ਲਾਦਿ ਚ ਉਪਾਯੋ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਅਨੁਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਉਪਾਯਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਅਨੁਪਾਯਞ੍ਚ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤੀ …ਪੇ॰… ਅਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਤਿ ਉਪਾਯਾਨੁਪਾਯਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਸੁ, ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਚ ਅਸਮਤ੍ਥਭਾવੇਨ। ਅਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ।

    ‘‘Viharatī’’ti iminā kāyānupassanāsamaṅgino iriyāpathavihāro vuttoti āha ‘‘iriyatī’’ti, iriyāpathaṃ pavattetīti attho. Ārammaṇakaraṇavasena abhibyāpanato ‘‘tīsu bhavesū’’ti vuttaṃ, uppajjanavasena pana kilesā parittabhūmakā evāti. Yadipi kilesānaṃ pahānaṃ ātāpananti taṃ sammādiṭṭhiādīnampi attheva, ātappa-saddo viya pana ātāpasaddo vīriyeyeva niruḷhoti vuttaṃ ‘‘vīriyassetaṃ nāma’’nti. Atha vā paṭipakkhappahāne sampayuttadhammānaṃ abbhussahanavasena pavattamānassa vīriyassa sātisayaṃ tadātāpananti vīriyameva tathā vuccati, na aññe dhammā. Ātāpīti cāyamīkāro pasaṃsāya, atisayassa vā dīpakoti ātāpīgahaṇena sammappadhānasamaṅgitaṃ dasseti. Sammā, samantato, sāmañca pajānanto sampajāno, asammissato vavatthāne aññadhammānupassitābhāvena sammā aviparītaṃ, sabbākārapajānanena samantato, uparūpari visesāvahabhāvena pavattiyā sāmaṃ pajānantoti attho . Yadi paññāya anupassati, kathaṃ satipaṭṭhānatāti āha ‘‘na hī’’tiādi. Sabbatthikanti sabbattha bhavaṃ sabbattha līne, uddhate ca citte icchitabbattā. Sabbe vā līne, uddhate ca bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Satiyā laddhupakārāya eva paññāya ettha yathāvutte kāye kammaṭṭhāniko bhikkhu kāyānupassī viharati. Anto saṅkhepo antoolīyano, kosajjanti attho. Upāyapariggaheti ettha sīlavisodhanādi, gaṇanādi, uggahakosallādi ca upāyo, tabbipariyāyato anupāyo veditabbo. Yasmā ca upaṭṭhitassati yathāvuttaṃ upāyaṃ na pariccajati, anupāyañca na upādiyati, tasmā vuttaṃ ‘‘muṭṭhassatī…pe… asamattho hotī’’ti. Tenāti upāyānupāyānaṃ pariggahaparivajjanesu, pariccāgāpariggahesu ca asamatthabhāvena. Assa yogino.

    ਯਸ੍ਮਾ ਸਤਿਯੇવੇਤ੍ਥ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ વੀਰਿਯਾਦਯੋ ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਞ੍ਚਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਅਙ੍ਗ-ਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਪਰਿਯਾਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਸਤਿਸੀਸੇਨਾਯਂ ਦੇਸਨਾ। ਨ ਹਿ ਕੇવਲਾਯ ਸਤਿਯਾ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮੋ વਾ, ਨਾਪਿ ਕੇવਲਾ ਸਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਝਾਨਦੇਸਨਾਯਂ ਸવਿਤਕ੍ਕਾਦਿવਚਨਸ੍ਸ વਿਯ ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਤਾਤਿ ਅਙ੍ਗ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅવਯવਪਰਿਯਾਯਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਪਹਾਨਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੧, ੨੮੭, ੨੯੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੩; ਪਾਰਾ॰ ੧੧) વਿਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯਮੇવ વਿਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਦਙ੍ਗવਿਨਯੇਨ વਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਨਯੇਨ વਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਨਯੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ વਿਭਙ੍ਗੇ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਲੋਕੇ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ।

    Yasmā satiyevettha satipaṭṭhānaṃ vuttaṃ, tasmāssa sampayuttadhammā vīriyādayo aṅganti āha ‘‘sampayogaṅgañcassa dassetvā’’ti. Aṅga-saddo cettha kāraṇapariyāyo daṭṭhabbo. Satiggahaṇeneva cettha samādhissāpi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tassā samādhikkhandhe saṅgahitattā. Yasmā vā satisīsenāyaṃ desanā. Na hi kevalāya satiyā kilesappahānaṃ sambhavati, nibbānādhigamo vā, nāpi kevalā sati pavattati, tasmāssa jhānadesanāyaṃ savitakkādivacanassa viya sampayogaṅgadassanatāti aṅga-saddassa avayavapariyāyatā daṭṭhabbā. Pahānaṅganti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādīsu (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.271, 287, 297; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123; pārā. 11) viya pahātabbaṅgaṃ dassetuṃ. Yasmā ettha lokiyamaggo adhippeto, na lokuttaramaggo, tasmā pubbabhāgiyameva vinayaṃ dassento ‘‘tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā’’ti āha. Tesaṃ dhammānanti vedanādidhammānaṃ. Tesañhi tattha anadhippetattā ‘‘atthuddhāranayenetaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Tatthāti vibhaṅge. Etthāti ‘‘loke’’ti etasmiṃ pade.

    ਅવਿਸੇਸੇਨ ਦ੍વੀਹਿਪਿ ਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ਏਕੇਕੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਪਹਾਨવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ વਾ ‘‘વਿਨੇਯ੍ਯ ਨੀવਰਣਾਨੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਨਯવਚਨਸ੍ਸ ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾਯ ਹਿ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧਾਦੀਨਂ ਪਹਾਨਦਸ੍ਸਨਂ ਏਤਸ੍ਸ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ। ਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਬਲਯੋਬ੍ਬਨਾਰੋਗ੍ਯਾਦਿਸਰੀਰਸਮ੍ਪਦਾਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਕਾਯવਿਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕੋ વਿਰੋਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਾਯਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾਯ। ਸਾ ਹਿ ਇਧ ਕਾਯਭਾવਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਸੁਭਸੁਖਭਾવਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਨੁਞ੍ਞਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਸੁਭਾਸੁਖਭਾવਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਮਨੁਞ੍ਞਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦੀਨਂ। ਤੇਨਾਤਿ ਅਨੁਰੋਧਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨવਚਨੇਨ। ‘‘ਯੋਗਾਨੁਭਾવੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਾਕਟਕਰਣਂ। ਯੋਗਾਨੁਭਾવੋ ਹਿ ਭਾવਨਾਨੁਭਾવੋ। ਯੋਗਸਮਤ੍ਥੋਤਿ ਯੋਗਮਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਹਿ ‘‘ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ ਭਾવਨਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਭਾવਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧਾਦੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਸ੍ਸ ਭਾવਨਾ ਇਜ੍ਝਤਿ।

    Avisesena dvīhipi nīvaraṇappahānaṃ vuttanti katvā puna ekekena vuttaṃ pahānavisesaṃ dassetuṃ ‘‘visesenā’’ti āha. Atha vā ‘‘vineyya nīvaraṇānī’’ti avatvā abhijjhādomanassavinayavacanassa payojanaṃ dassento ‘‘visesenā’’tiādimāha. Kāyānupassanābhāvanāya hi ujuvipaccanīkānaṃ anurodhavirodhādīnaṃ pahānadassanaṃ etassa payojananti. Kāyasampattimūlakassāti rūpabalayobbanārogyādisarīrasampadānimittassa. Vuttavipariyāyato kāyavipattimūlako virodho veditabbo. Kāyabhāvanāyāti kāyānupassanābhāvanāya. Sā hi idha kāyabhāvanāti adhippetā. Subhasukhabhāvādīnanti ādi-saddena manuññaniccatādisaṅgaho daṭṭhabbo. Asubhāsukhabhāvādīnanti ettha pana ādi-saddena amanuññaaniccatādīnaṃ. Tenāti anurodhādippahānavacanena. ‘‘Yogānubhāvo hī’’tiādi vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Yogānubhāvo hi bhāvanānubhāvo. Yogasamatthoti yogamanuyuñjituṃ samattho. Purimena hi ‘‘anurodhavirodhavippamutto’’tiādivacanena bhāvanaṃ anuyuttassa ānisaṃso vutto, dutiyena bhāvanaṃ anuyuñjantassa paṭipatti. Na hi anurodhavirodhādīhi upaddutassa bhāvanā ijjhati.

    ਅਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਅਨੁਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਜੋਤਨਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾ’’ਤਿ ਕਰਣવਚਨਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਏવ ਹਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਨ ਏਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਯੁਜ੍ਜਤਿ વਾ। ਕਾਯਪਰਿਹਰਣਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਹਰਣਸ੍ਸ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਯਪਰਿਹਰਣ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ ਹਿ ਕਾਯਪਰਿਹਰਣਂ ਯਾવਦੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹਰਣਤ੍ਥਨ੍ਤਿ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਹਰਣਸ੍ਸ વਾ ‘‘ਆਤਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੩) વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਯਪਰਿਹਰਣ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨ વਾ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸਾਪਿ ਗਹਣਂ, ਨ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸੇવ, ਤੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਹਰਣਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘વਿਹਰਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤવਿਹਾਰੇਨਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ ‘‘ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ વਿਹਾਰਸ੍ਸ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਆਤਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਹਰਣਸ੍ਸ ਸਹ ਸਾਧਨੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਂ। ਆਤਾਪੇਨਾਤਿ ਆਤਾਪਗ੍ਗਹਣੇਨ। ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਮੇਤ੍ਤਾ, ਮਰਣਸ੍ਸਤਿ , ਅਸੁਭਭਾવਨਾ ਚ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਚਤੁਕ੍ਕਂ ਯੋਗਿਨਾ ਪਰਿਹਰਿਯਮਾਨਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗਸ੍ਸਾਰਕ੍ਖਭੂਤਤ੍ਤਾ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਬਲੇਨ ਅવਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਤਿਯਾ વਾ ਸਮਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ।

    Anupassītietthāti ‘‘anupassī’’ti etasmiṃ pade labbhamānāya anupassanāya anupassanājotanāya kammaṭṭhānaṃ vuttanti evamattho daṭṭhabbo, aññathā ‘‘anupassanāyā’’ti karaṇavacanaṃ na yujjeyya. Anupassanā eva hi kammaṭṭhānaṃ, na ettha ārammaṇaṃ adhippetaṃ, yujjati vā. Kāyapariharaṇaṃ vuttanti sambandho. Kammaṭṭhānapariharaṇassa cettha atthasiddhattā ‘‘kāyapariharaṇa’’ntveva vuttaṃ. Kammaṭṭhānikassa hi kāyapariharaṇaṃ yāvadeva kammaṭṭhānaṃ pariharaṇatthanti. Kammaṭṭhānapariharaṇassa vā ‘‘ātāpī’’tiādinā (dī. ni. 2.373) vuccamānattā ‘‘kāyapariharaṇa’’ntveva vuttaṃ. Kāyaggahaṇena vā nāmakāyassāpi gahaṇaṃ, na rūpakāyasseva, teneva kammaṭṭhānapariharaṇampi saṅgahitaṃ hoti, evañca katvā ‘‘viharatīti ettha vuttavihārenā’’ti etthaggahaṇañca samatthitaṃ hoti ‘‘kāyānupassī viharatī’’ti vihārassa visesetvā vuttattā. ‘‘Ātāpī’’tiādi pana saṅkhepato vuttassa kammaṭṭhānapariharaṇassa saha sādhanena vitthāretvā dassanaṃ. Ātāpenāti ātāpaggahaṇena. ‘‘Satisampajaññenā’’tiādīsupi eseva nayo. Sabbatthakakammaṭṭhānanti buddhānussati, mettā, maraṇassati , asubhabhāvanā ca. Idañhi catukkaṃ yoginā parihariyamānaṃ ‘‘sabbatthakakammaṭṭhāna’’nti vuccati, sabbattha kammaṭṭhānānuyogassārakkhabhūtattā satisampajaññabalena avicchinnassa pariharitabbattā satisampajaññaggahaṇena tassa vuttatā vuttā. Satiyā vā samatho vutto tassā samādhikkhandhena saṅgahitattā.

    વਿਭਙ੍ਗੇ(વਿਭ॰ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ) ਪਨ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਭਾવਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ વਿਭਜਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਨ વਿਭਙ੍ਗਪਾਠੇਨ ਸਹ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯੋਤਿ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਸ੍ਸਾਪਿ વਿવਰਣવਸੇਨ ਯਥਾਰਹਂ વੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਯੋ। ਯਥਾ ਸਂਸਨ੍ਦਤੀਤਿ ਯਥਾ ਅਤ੍ਥਤੋ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਤੋ ਚ ਅવਿਲੋਮੇਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ ਸਮੇਤਿ, ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Vibhaṅge(vibha. kāyānupassanāniddese) pana attho vuttoti yojanā. Tenāti saddatthaṃ anādiyitvā bhāvatthasseva vibhajanavasena pavattena vibhaṅgapāṭhena saha. Aṭṭhakathānayoti saddatthassāpi vivaraṇavasena yathārahaṃ vutto atthasaṃvaṇṇanānayo. Yathā saṃsandatīti yathā atthato, adhippāyato ca avilomento aññadatthu saṃsandati sameti, evaṃ veditabbo.

    વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਪੁਨ વਚਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭਾવવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વੇਦਨਾਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਰੂਪਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤੋ ਚ વੇਦਨਾਯ ਕਾਯਾਦਿਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇਪਿ ਆਪਨ੍ਨੇ ਤਤੋ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਦੁਤਿਯਂ વੇਦਨਾਗ੍ਗਹਣਂ, ਤੇਨ ਨ વੇਦਨਾਯਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ, ਅਥ ਖੋ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਏવਾਤਿ વੇਦਨਾਸਙ੍ਖਾਤੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਕਾਰਸ੍ਸੇવ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ, ਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વਾ વੇਦਨਾ, ਯਸ੍ਮਿਂ વਾ ਪਨ ਸਮਯੇ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વਾ વੇਦਨਾ, ਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਇਤਰਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿ વੇਦਨਾਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇ ਅવਤ੍વਾ ਤਂ ਤਂ વੇਦਨਂ વਿਨਿਬ੍ਭੁਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਧੁવਭਾવવਿવੇਕੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਤਾਸਂ ਖਣਮਤ੍ਤਾવਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ , ਤਤੋ ਏવ ਦੁਕ੍ਖਤਾਯ, ਅਨਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਦਸ੍ਸਨਂ વਿਭਾવਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ વੇਦਨਾਯਂ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਏવ, ਨ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਨਾਮ ਬਾਲੋ ਅਮਣਿਸਭਾવੇਪਿ ਉਦਕਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ਕੇ ਮਣਿਆਕਾਰਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਹੋਤਿ, ਨ ਏવਂ ਅਯਂ ਠਿਤਿਰਮਣੀਯੇਪਿ વੇਦਯਿਤੇ, ਪਗੇવ ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਞ੍ਞਾਕਾਰਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਅਥ ਖੋ ਖਣਪਭਙ੍ਗੁਰਤਾਯ, ਅવਸવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿਪਗ੍ਘਰਣਤਾਯ ਚ ਅਨਿਚ੍ਚਅਨਤ੍ਤਅਸੁਭਾਕਾਰਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾਯ, ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਚ વਿਸੇਸਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਯੇવਾਤਿ। ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤ ਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਪੁਨવਚਨੇ ਪਯੋਜਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਲੋਕਿਯਾ ਏવ ਸਮ੍ਮਸਨਚਾਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਕੇવਲਂ ਪਨਿਧਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਇਧ ਏਤ੍ਤਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਏਸ ਨਯੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਧਮ੍ਮਾ ਚ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ ਤਾਨਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਤੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Vedanādīnaṃ puna vacaneti ettha nissayapaccayabhāvavasena cittadhammānaṃ vedanāsannissitattā, pañcavokārabhave arūpadhammānaṃ rūpapaṭibaddhavuttito ca vedanāya kāyādianupassanāppasaṅgepi āpanne tato asammissato vavatthānaṃ dassanatthaṃ, ghanavinibbhogādidassanatthañca dutiyaṃ vedanāggahaṇaṃ, tena na vedanāyaṃ kāyānupassī, cittadhammānupassī vā, atha kho vedanānupassī evāti vedanāsaṅkhāte vatthusmiṃ vedanānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā ‘‘yasmiṃ samaye sukhā vedanā, na tasmiṃ samaye dukkhā, adukkhamasukhā vā vedanā, yasmiṃ vā pana samaye dukkhā, adukkhamasukhā vā vedanā, na tasmiṃ samaye itarā vedanā’’ti vedanābhāvasāmaññe avatvā taṃ taṃ vedanaṃ vinibbhujjitvā dassanena ghanavinibbhogo dhuvabhāvaviveko dassito hoti, tena tāsaṃ khaṇamattāvaṭṭhānadassanena aniccatāya , tato eva dukkhatāya, anattatāya ca dassanaṃ vibhāvitaṃ hoti. Ghanavinibbhogādīti ādi-saddena ayampi attho veditabbo. Ayañhi vedanāyaṃ vedanānupassī eva, na aññadhammānupassī. Kiṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma bālo amaṇisabhāvepi udakapubbuḷake maṇiākārānupassī hoti, na evaṃ ayaṃ ṭhitiramaṇīyepi vedayite, pageva itarasmiṃ manuññākārānupassī, atha kho khaṇapabhaṅguratāya, avasavattitāya kilesāsucipaggharaṇatāya ca aniccaanattaasubhākārānupassī, vipariṇāmadukkhatāya, saṅkhāradukkhatāya ca visesato dukkhānupassī yevāti. Evaṃ citta dhammesupi yathārahaṃ punavacane payojanaṃ vattabbaṃ. Lokiyā eva sammasanacārassa adhippetattā. ‘‘Kevalaṃ panidhā’’tiādinā ‘‘idha ettakaṃ veditabba’’nti veditabbaparicchedaṃ dasseti. ‘‘Esa nayo’’ti iminā yathā cittaṃ, dhammā ca anupassitabbā, tathā tāni anupassanto citte cittānupassī, dhammesu dhammānupassīti veditabboti imamatthaṃ atidisati. Dukkhatoti dukkhasabhāvato, dukkhanti anupassitabbāti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ਯੋ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਦ੍ਦਾਤਿ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਸਲ੍ਲਤੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ ਪੀਲ਼ਾਜਨਨਤੋ, ਅਨ੍ਤੋਤੁਦਨਤੋ, ਦੁਨ੍ਨੀਹਰਣਤੋ ਚ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਪਸ੍ਸਿ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਨ੍ਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਂ। ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਿ વਿਯ ਅਨੋਲ਼ਾਰਿਕਤਾਯ, ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ વੂਪਸਨ੍ਤਸਭਾવਤਾਯ ਚ ਸਨ੍ਤਂ। ਅਨਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਹੁਤ੍વਾਅਭਾવਤੋ, ਉਦਯવਯવਨ੍ਤਤੋ, ਤਾવਕਾਲਿਕਤੋ, ਨਿਚ੍ਚਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਚ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਸ વੇ ਸਮ੍ਮਦ੍ਦਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕਂਸੇਨ, ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਂ વਾ વੇਦਨਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਸ੍ਸਨਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Yo sukhaṃ dukkhato addāti yo bhikkhu sukhaṃ vedanaṃ vipariṇāmadukkhatāya ‘‘dukkhā’’ti paññācakkhunā addakkhi. Dukkhaṃ addakkhi sallatoti dukkhaṃ vedanaṃ pīḷājananato, antotudanato, dunnīharaṇato ca sallato addakkhi passi. Adukkhamasukhanti upekkhāvedanaṃ. Santanti sukhadukkhāni viya anoḷārikatāya, paccayavasena vūpasantasabhāvatāya ca santaṃ. Aniccatoti hutvāabhāvato, udayavayavantato, tāvakālikato, niccapaṭipakkhato ca ‘‘anicca’’nti yo addakkhi. Sa ve sammaddasobhikkhu ekaṃsena, paribyattaṃ vā vedanāya sammāpassanakoti attho.

    ਦੁਕ੍ਖਾਤਿਪੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾ ਇਤਿਪਿ। ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ વੇਦਯਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ વਦਾਮਿ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਤੋਪਿ ਚਾਤਿ ਸੁਖਾਦੀਨਂ ਠਿਤਿવਿਪਰਿਣਾਮਞਾਣਸੁਖਤਾਯ, વਿਪਰਿਣਾਮਠਿਤਿਅਞ੍ਞਾਣਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਚ ਸੁਖਤੋ, ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਚ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਤ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਏવ। ਸੇਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਸੁਖਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਸੇਸਂ ਸਾਮਿਸਨਿਰਾਮਿਸਾਦਿਭੇਦਂ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।

    Dukkhātipīti saṅkhāradukkhatāya dukkhā itipi. Taṃ dukkhasminti sabbaṃ taṃ vedayitaṃ dukkhasmiṃ antogadhaṃ pariyāpannaṃ vadāmi saṅkhāradukkhatānativattanato. Sukhadukkhatopi cāti sukhādīnaṃ ṭhitivipariṇāmañāṇasukhatāya, vipariṇāmaṭhitiaññāṇadukkhatāya ca vuttattā tissopi ca sukhato, tissopi ca dukkhato anupassitabbāti attho. Satta anupassanā heṭṭhā pakāsitā eva. Sesanti yathāvuttaṃ sukhādivibhāgato sesaṃ sāmisanirāmisādibhedaṃ vedanānupassanāyaṃ vattabbaṃ.

    ਆਰਮ੍ਮਣ…ਪੇ॰… ਭੇਦਾਨਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨੀਲਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ, ਛਨ੍ਦਾਦਿਅਧਿਪਤਿਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹੀਨਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ, ਞਾਣਝਾਨਾਦਿਸਹਜਾਤਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾਸਙ੍ਖਾਰਿਕਸવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ, ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੂਮਿਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਮਜ੍ਝਿਮਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ, ਕੁਸਲਾਦਿਕਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੇવਗਤਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਤਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ, ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਤਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ, ਪਰਿਤ੍ਤਭੂਮਕਾਦਿਕਿਰਿਯਾਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਿਹੇਤੁਕਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸવਤ੍ਥੁਕਾવਤ੍ਥੁਕਾਦਿਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਤ੍ਤਯਸਾਧਾਰਣਾਦਿਤਬ੍ਭੇਦਸ੍ਸ ਚ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਲਕ੍ਖਣਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਾਨਨ੍ਤਿ ਫੁਸਨਾਦਿਤਂਤਂਲਕ੍ਖਣਾਨਞ੍ਚੇવ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸੁਞ੍ਞਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਤ੍ਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤਸੁਞ੍ਞਤਾਸਭਾવਸ੍ਸ। ਯਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਖਨ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੨੧) ਸੁਞ੍ਞਤਾવਾਰਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਪਹੀਨਮੇવ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪੁਨ ਪਹਾਨਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣવਿਭਾਗੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਾਨਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾਨਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਏਕਤ੍ਥ ਪਹਾਨਂ વਤ੍વਾ ਇਤਰਤ੍ਥ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਏવਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਅਥ વਾ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਏਕਤ੍ਥ ਪਹੀਨਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਹੀਨਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਹਾਨਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਮਗ੍ਗੇਨ ਹਿ ਪਹੀਨਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾਯ ਚੋਦਨਾਯ ਨਾਨਾਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿਹਾਰੋ, ਨ ਹਿ ਏਕਸ੍ਸ ਪਹੀਨਂ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਹੀਨਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਛਿਮਾਯ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕਪਰਿਹਾਰੋ। ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਤਿ ਹਿ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਲੋਕਿਯਭਾવਨਾਯ ਚ ਕਾਯੇ ਪਹੀਨਂ ਨ વੇਦਨਾਦੀਸੁ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਨਾਯ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਸਾ ‘‘ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਨਪਿ ਤਪ੍ਪਹਾਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ। ਏਕਤ੍ਥ ਪਹੀਨਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਪਹੀਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਂ, ਲੋਕਿਯਭਾવਨਾਯ વਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪਞ੍ਚਪਿ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਲੋਕੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੩੬੨, ੩੬੪, ੩੬੬) ਹਿ વਿਭਙ੍ਗੇਚਤੂਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।

    Ārammaṇa…pe… bhedānanti rūpādiārammaṇanānattassa nīlāditabbhedassa, chandādiadhipatinānattassa hīnāditabbhedassa, ñāṇajhānādisahajātanānattassa sasaṅkhārikāsaṅkhārikasavitakkāditabbhedassa, kāmāvacarādibhūminānattassa ukkaṭṭhamajjhimāditabbhedassa, kusalādikammanānattassa devagatisaṃvattaniyatāditabbhedassa, kaṇhasukkavipākanānattassa diṭṭhadhammavedanīyatāditabbhedassa, parittabhūmakādikiriyānānattassa tihetukāditabbhedassa vasena anupassitabbanti yojanā. Ādi-saddena savatthukāvatthukādinānattassa puggalattayasādhāraṇāditabbhedassa ca saṅgaho daṭṭhabbo. Salakkhaṇasāmaññalakkhaṇānanti phusanāditaṃtaṃlakkhaṇānañceva aniccatādisāmaññalakkhaṇānañca vasenāti yojanā. Suññatadhammassāti anattatāsaṅkhātasuññatāsabhāvassa. Yaṃ vibhāvetuṃ abhidhamme‘‘tasmiṃ kho pana samaye dhammā honti, khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 121) suññatāvāradesanā pavattā, taṃ pahīnameva pubbe pahīnattā, tasmā tassa tassa puna pahānaṃ na vattabbaṃ. Na hi kilesā pahīyamānā ārammaṇavibhāgena pahīyanti anāgatānaṃyeva uppajjanārahānaṃ pahātabbattā, tasmā abhijjhādīnaṃ ekattha pahānaṃ vatvā itarattha na vattabbaṃ evāti imamatthaṃ dasseti ‘‘kāmañcetthā’’tiādinā. Atha vā maggacittakkhaṇe ekattha pahīnaṃ sabbattha pahīnameva hotīti visuṃ visuṃ pahānaṃ na vattabbaṃ. Maggena hi pahīnāti vattabbataṃ arahanti. Tattha purimāya codanāya nānāpuggalaparihāro, na hi ekassa pahīnaṃ tato aññassa pahīnaṃ nāma hoti. Pacchimāya nānācittakkhaṇikaparihāro. Nānācittakkhaṇeti hi lokiyamaggacittakkhaṇeti adhippāyo. Pubbabhāgamaggo hi idhādhippeto. Lokiyabhāvanāya ca kāye pahīnaṃ na vedanādīsu vikkhambhitaṃ hoti. Yadipi nappavatteyya, paṭipakkhabhāvanāya suppahīnattā tattha sā ‘‘abhijjhādomanassassa appavattī’’ti na vattabbā, tasmā punapi tappahānaṃ vattabbameva. Ekattha pahīnaṃ sesesupi pahīnaṃ hotīti lokuttarasatipaṭṭhānabhāvanaṃ, lokiyabhāvanāya vā sabbattha appavattimattaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Pañcapi khandhā upādānakkhandhā loko’’ti (vibha. 362, 364, 366) hi vibhaṅgecatūsupi ṭhānesu vuttanti.

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।

    Uddesavāravaṇṇanāya līnatthappakāsanā.

    ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ

    Kāyānupassanā

    ਆਨਾਪਾਨਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Ānāpānapabbavaṇṇanā

    ੩੭੪. ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨਾਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਕਾਯਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ। ਚਤੁਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਤਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਏਕੇਕਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਾਯਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ।

    374.Ārammaṇavasenāti anupassitabbakāyādiārammaṇavasena. Catudhā bhinditvāti uddesavasena catudhā bhinditvā. Tato catubbidhasatipaṭṭhānato ekekaṃ satipaṭṭhānaṃ gahetvā kāyaṃ vibhajantoti pāṭhaseso.

    ਕਥਞ੍ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ ਪਕਾਰਪੁਚ੍ਛਾ, ਤੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਕਾਰੇ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੋ, ਤੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇਨ ਅਪਾਕਟਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇਨ વਿਭਾવਿਯਮਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਜੋਤੇਤਿ। ਬਾਹਿਰਕੇਸੁਪਿ ਇਤੋ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ, ਤੇਨ ਯੇ ਇਮੇ ਆਨਾਪਾਨਪਬ੍ਬਾਦਿવਸੇਨ ਆਗਤਾ ਚੁਦ੍ਦਸਪ੍ਪਕਾਰਾ, ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਾ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਦਿਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪ੍ਪਕਾਰਾ, ਤਥਾ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫੩) વੁਤ੍ਤਾ ਕੇਸਾਦਿવਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾ, ਲੋਕਿਯਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰਾ ਚ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਇਮੇ ਚ ਪਕਾਰਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਾਸਨੇ, ਨ ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰ…ਪੇ॰… ਪਟਿਸੇਧਨੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਥਾਭਾવਪਟਿਸੇਧਨੋਤਿ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸਾਸਨਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਪਟਿਸੇਧਨੋ, ਏਤੇਨ ਇਧ ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨ੍ਤੋਗਧਏવਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਨ੍ਤਿ ਹਿ ਏਕਪਦਾਨਿਪਿ ਅવਧਾਰਣਾਨਿ ਯਥਾ ‘‘વਾਯੁਭਕ੍ਖੋ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਧੇવ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਸਮਣੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਮਣਪ੍ਪਕਰਣਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਯੋ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ। ਪਰਪ੍ਪવਾਦਾਤਿ ਪਰੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾ વਾਦਾ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨਾਨਿ।

    Kathañcāti ettha kathanti pakārapucchā, tena niddisiyamāne kāyānupassanāpakāre pucchati. Ca-saddo byatireko, tena uddesavārena apākaṭaṃ niddesavārena vibhāviyamānaṃ visesaṃ joteti. Bāhirakesupi ito ekadesassa sambhavato sabbappakāraggahaṇaṃ kataṃ ‘‘sabbappakārakāyānupassanānibbattakassā’’ti, tena ye ime ānāpānapabbādivasena āgatā cuddasappakārā, tadantogadhā ca ajjhattādianupassanāppakārā, tathā kāyagatāsatisutte (ma. ni. 3.153) vuttā kesādivaṇṇasaṇṭhānakasiṇārammaṇacatukkajjhānappakārā, lokiyādippakārā ca, te sabbepi anavasesato saṅgaṇhāti. Ime ca pakārā imasmiṃyeva sāsane, na ito bahiddhāti vuttaṃ ‘‘sabbappakāra…pe… paṭisedhano cā’’ti. Tattha tathābhāvapaṭisedhanoti sabbappakārakāyānupassanānibbattakassa puggalassa aññasāsanassa nissayabhāvapaṭisedhano, etena idha bhikkhaveti ettha idha-saddo antogadhaevasaddatthoti dasseti. Santi hi ekapadānipi avadhāraṇāni yathā ‘‘vāyubhakkho’’ti. Tenāha ‘‘idheva bhikkhavesamaṇo’’tiādi. Paripuṇṇasamaṇappakaraṇadhammo hi so puggalo, yo sabbappakārakāyānupassanānibbattako. Parappavādāti paresaṃ aññatitthiyānaṃ nānappakārā vādā titthāyatanāni.

    ਅਰਞ੍ਞਾਦਿਕਸ੍ਸੇવ ਭਾવਨਾਨੁਰੂਪਸੇਨਾਸਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਸਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਦ੍ਦਮੋ ਦਮਥਂ ਅਨੁਪਗਤੋ ਗੋਣੋ ਕੂਟਗੋਣੋ। ਦੋਹਨਕਾਲੇ ਯਥਾ ਥਨੇਹਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਖੀਰਂ ਨ ਪਗ੍ਘਰਤਿ, ਏવਂ ਦੋਹਪਟਿਬਨ੍ਧਿਨੀ ਕੂਟਧੇਨੁ। ਰੂਪ-ਸਦ੍ਦਾਦਿਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਅਸ੍ਸਾਦੋ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਰਸੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਆਚਿਣ੍ਣਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਅਨਾਦਿਮਤਿ વਾ ਸਂਸਾਰੇ ਪਰਿਚਿਤਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਨਿਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯਾਤਿ ਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯ। ਸਤਿਯਾਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ। ਆਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ। ਦਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਥਿਰਂ, ਯਥਾ ਸਤੋਕਾਰਿਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦੋ ਸਮਾਧਿ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਤਥਾ ਥਾਮਗਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Araññādikasseva bhāvanānurūpasenāsanataṃ dassetuṃ ‘‘imassahī’’tiādi vuttaṃ. Duddamo damathaṃ anupagato goṇo kūṭagoṇo. Dohanakāle yathā thanehi anavasesato khīraṃ na paggharati, evaṃ dohapaṭibandhinī kūṭadhenu. Rūpa-saddādike paṭicca uppajjanakaassādo rūpārammaṇādiraso. Pubbe āciṇṇārammaṇanti pabbajjato pubbe, anādimati vā saṃsāre paricitārammaṇaṃ. Nibandheyyāti bandheyya. Satiyāti sammadeva kammaṭṭhānassa sallakkhaṇavasena pavattāya satiyā. Ārammaṇeti kammaṭṭhānārammaṇe. Daḷhanti thiraṃ, yathā satokārissa upacārappanābhedo samādhi ijjhati, tathā thāmagataṃ katvāti attho.

    વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਪਦਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਞ੍ਚ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇਨ ਅਧਿਗਤવਿਸੇਸਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ।

    Visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānanti sabbesaṃ buddhānaṃ, ekaccānaṃ paccekabuddhānaṃ, buddhasāvakānañca visesādhigamassa aññena kammaṭṭhānena adhigatavisesānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārassa padaṭṭhānabhūtaṃ.

    વਤ੍ਥੁવਿਜ੍ਜਾਚਰਿਯੋ વਿਯ ਭਗવਾ ਯੋਗੀਨਂ ਅਨੁਰੂਪਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨੁਪਦਿਸਨਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੁ ਦੀਪਿਸਦਿਸੋ ਅਰਞ੍ਞੇ ਏਕਕੋ વਿਹਰਿਤ੍વਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਨਿਮ੍ਮਥਨવਸੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਸਾਧਨਤੋ ਫਲਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਪਰਕ੍ਕਮਜવਯੋਗ੍ਗਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਭਾવਨੁਸ੍ਸਾਹਜવਸ੍ਸ ਯੋਗ੍ਗਕਰਣਭੂਮਿਭੂਤਂ।

    Vatthuvijjācariyo viya bhagavā yogīnaṃ anurūpanivāsaṭṭhānupadisanato. Bhikkhu dīpisadiso araññe ekako viharitvā paṭipakkhanimmathanavasena icchitatthasādhanato phalamuttamanti sāmaññaphalaṃ sandhāya vadati. Parakkamajavayoggabhūminti bhāvanussāhajavassa yoggakaraṇabhūmibhūtaṃ.

    ਅਦ੍ਧਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ વਸੇਨ ਦੀਘਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ, ਇਤ੍ਤਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ વਸੇਨ ਰਸ੍ਸਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਂ ਸਿਕ੍ਖਤੋਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਦੀਘਰਸ੍ਸਤਾਪਜਾਨਨਸਬ੍ਬਕਾਯਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨਓਲ਼ਾਰਿਕੋਲ਼ਾਰਿਕਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਭਾવਨਂ ਸਿਕ੍ਖਤੋ, ਤਥਾਭੂਤੋ વਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਪવਤ੍ਤਯਤੋ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਨਿਮਿਤ੍ਤੇਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਉਪਟ੍ਠਿਤਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਰੂਪਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੋ, ਯੋ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਮ੍ਮਿਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਅਰੂਪਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੋ। વਤ੍ਥੁ ਨਾਮ ਕਰਜਕਾਯੋ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ। ਅਞ੍ਞੋ ਸਤ੍ਤੋ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਦਿਟ੍ਠਿ ‘‘ਤਯਿਦਂ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਹੇਤੁਕਂ, ਨਾਪਿ ਇਸ੍ਸਰਾਦਿવਿਸਮਹੇਤੁਕਂ, ਅਥ ਖੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਹੇਤੁਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅਦ੍ਧਾਤ੍ਤਯੇਪਿ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੇਨ વਿਤਿਣ੍ਣਕਙ੍ਖੋ। ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੬੧; ੨.੧੧੩; ੩.੮੬, ੮੯; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੫੪) ਨਯੇਨ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ। ਉਦਯવਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ। ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ।

    Addhānavasena pavattānaṃ assāsapassāsānaṃ vasena dīghaṃ vā assasanto, ittaravasena pavattānaṃ assāsapassāsānaṃ vasena rassaṃ vā assasantoti yojanā. Evaṃ sikkhatoti assāsapassāsānaṃ dīgharassatāpajānanasabbakāyappaṭisaṃvedanaoḷārikoḷārikapaṭippassambhanavasena bhāvanaṃ sikkhato, tathābhūto vā hutvā tisso sikkhā pavattayato. Assāsapassāsanimitteti assāsapassāsasannissayena upaṭṭhitapaṭibhāganimitte. Assāsapassāse pariggaṇhāti rūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto, yo ‘‘assāsapassāsakammiko’’ti vutto. Jhānaṅgāni pariggaṇhāti arūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto. Vatthu nāma karajakāyo cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato. Añño satto vā puggalo vā natthīti visuddhidiṭṭhi ‘‘tayidaṃ dhammamattaṃ, na ahetukaṃ, nāpi issarādivisamahetukaṃ, atha kho avijjādihetuka’’nti addhāttayepi kaṅkhāvitaraṇena vitiṇṇakaṅkho. ‘‘Yaṃ kiñci bhikkhu rūpa’’ntiādinā (ma. ni. 1.361; 2.113; 3.86, 89; paṭi. ma. 1.54) nayena kalāpasammasanavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā. Udayavayānupassanādivasena vipassanaṃ vaḍḍhento. Anukkamena maggapaṭipāṭiyā.

    ‘‘ਪਰਸ੍ਸ વਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯੇ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸਮ੍ਮਸਨવਾਰવਸੇਨਾਯਂ ਪਾਲ਼ਿ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਮਥવਸੇਨ ਪਨ ਪਰਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯੇ ਅਪ੍ਪਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਨ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਅਪਰਾਪਰਂ ਸਞ੍ਚਰਣਕਾਲੋਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ વਾ ਭਾવਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਕਾਲੋ ਕਥਿਤੋ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਪਨਿਦਂ ਉਭਯਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਦ੍વਯਂ ਘਟਿਤਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਏਕਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਏਕਜ੍ਝਂ ਆਲਮ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Parassa vā assāsapassāsakāye’’ti idaṃ sammasanavāravasenāyaṃ pāḷi pavattāti katvā vuttaṃ, samathavasena pana parassa assāsapassāsakāye appanānimittuppatti eva natthi. Aṭṭhapetvāti antarantarā na ṭhapetvā. Aparāparaṃ sañcaraṇakāloti ajjhattabahiddhādhammesupi nirantaraṃ vā bhāvanāya pavattanakālo kathito. Ekasmiṃ kāle panidaṃ ubhayaṃ na labbhatīti ‘‘ajjhattaṃ, bahiddhā’’ti ca vuttaṃ idaṃ dhammadvayaṃ ghaṭitaṃ ekasmiṃ kāle ekato ārammaṇabhāvena na labbhati, ekajjhaṃ ālambituṃ na sakkāti attho.

    ਸਮੁਦੇਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਸਮੁਦਯੋ, ਸੋ ਏવ ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮੋ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ ਕਰਜਕਾਯਾਦਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਸੀਲੋ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਤਂ ਪਨ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਉਪਮਾਯ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭਸ੍ਤਨ੍ਤਿ ਰੁਤ੍ਤਿਂ। ਗਗ੍ਗਰਨਾਲ਼ਿਨ੍ਤਿ ਉਕ੍ਕਾਪਨਾਲ਼ਿਂ। ਤੇਤਿ ਕਰਜਕਾਯਾਦਿਕੇ। ਯਥਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯੋ ਕਰਜਕਾਯਾਦਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ, ਏવਂ ਕਰਜਕਾਯਾਦਯੋਪਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਨੋ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮੁਦਯ…ਪੇ॰… વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਪਕਤਿવਾਚੀ વਾ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੧; ੩.੩੧੦; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩੩) વਿਯਾਤਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਪਕਤਿਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ ‘‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਰਜਕਾਯਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਕਾਯਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।

    Samudeti etasmāti samudayo, so eva kāraṇaṭṭhena dhammoti samudayadhammo. Assāsapassāsānaṃ uppattihetu karajakāyādi, tassa anupassanasīlo samudayadhammānupassī, taṃ pana samudayadhammaṃ upamāya dassento ‘‘yathā nāmā’’tiādimāha. Tattha bhastanti ruttiṃ. Gaggaranāḷinti ukkāpanāḷiṃ. Teti karajakāyādike. Yathā assāsapassāsakāyo karajakāyādisambandhī taṃnimittatāya, evaṃ karajakāyādayopi assāsapassāsakāyasambandhino taṃnimittabhāvenāti ‘‘samudayadhammā kāyasmi’’nti vattabbataṃ labhantīti vuttaṃ ‘‘samudaya…pe… vuccatī’’ti. Pakativācī vā dhamma-saddo ‘‘jātidhammāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.131; 3.310; paṭi. ma. 1.33) viyāti kāyassa paccayasamavāye uppajjanakapakatikāyānupassī vā ‘‘samudayadhammānupassī’’ti vutto. Tenāha ‘‘karajakāyañcā’’tiādi. Evañca katvā kāyasminti bhummavacanaṃ suṭṭhutaraṃ yujjati.

    વਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਹੇਤੁਕਤ੍ਤੇਪਿ વਿਨਾਸਸ੍ਸ ਯੇਸਂ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਾવੇ ਯਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਦਭਾવੋ ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਯ વੋਹਰੀਯਤੀਤਿ ਉਪਚਾਰਤੋ ਕਰਜਕਾਯਾਦਿਅਭਾવੋ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯਸ੍ਸ વਯਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ ਭਸ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ । ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਠਮવਿਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਾ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਉਪਚਾਰੇਨ વਿਨਾਯੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Vayadhammānupassīti ettha ahetukattepi vināsassa yesaṃ hetudhammānaṃ abhāve yaṃ na hoti, tadabhāvo tassa abhāvassa hetu viya voharīyatīti upacārato karajakāyādiabhāvo assāsapassāsakāyassa vayakāraṇaṃ vutto. Tenāha ‘‘yathā bhastāyā’’tiādi . Ayaṃ tāvettha paṭhamavikappavasena atthavibhāvanā. Dutiyavikappavasena upacārena vināyeva attho veditabbo.

    ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વਿਯ ਭਿਨ੍ਨવਤ੍ਥੁવਿਸਯਤਾਯ ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਏਕਕਾਲੇ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਲੇਨ ਸਮੁਦਯਂ ਕਾਲੇਨ વਯਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯੋ’’ਤਿ ਏવ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ‘‘ਕਾਯੋવ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤવਿਸਤ੍ਤਤਾਯ, ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਸਜ੍ਜਾਪਨਟ੍ਠੇਨ, ਸਤ੍વਗੁਣਯੋਗਤੋ વਾ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪਰੇਹਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਸ੍ਸ ਪੂਰਣਤੋ ਚ ਚવਨੁਪਪਜ੍ਜਨਧਮ੍ਮਤਾਯ ਗਲਨਤੋ ਚ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ, ਥੀਯਤਿ ਸਂਹਞ੍ਞਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਬ੍ਭੋਤਿ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ’’ਤਿ, ਪੁਰਿ ਪੁਰੇ ਭਾਗੇ ਸੇਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ‘‘ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ, ਆਹਿਤੋ ਅਹਂ ਮਾਨੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਭਾવੇਨ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਿਯ’’ਨ੍ਤਿ, ਪਰੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ, ਮਮ ਸਨ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਮਾ’’ਤਿ, વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਕੋਚੀ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕਭਾવੇਨ ‘‘ਕਸ੍ਸਚੀ’’ਤਿ, વਿਕਪ੍ਪੇਤਬ੍ਬੋ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੇવਲਂ ‘‘ਕਾਯੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਦਸਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਸੁਞ੍ਞਤਮੇવ ਕਾਯਸ੍ਸ વਿਭਾવੇਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਾਯੋવ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ।

    Ajjhattabahiddhānupassanā viya bhinnavatthuvisayatāya samudayavayadhammānupassanāpi ekakāle na labbhatīti āha ‘‘kālena samudayaṃ kālena vayaṃ anupassanto’’ti. ‘‘Atthi kāyo’’ti eva-saddo luttaniddiṭṭhoti ‘‘kāyova atthī’’ti vatvā avadhāraṇena nivattitaṃ dassento ‘‘na satto’’tiādimāha. Tassattho – yo rūpādīsu sattavisattatāya, paresañca sajjāpanaṭṭhena, satvaguṇayogato vā ‘‘satto’’ti parehi parikappito, tassa sattanikāyassa pūraṇato ca cavanupapajjanadhammatāya galanato ca ‘‘puggalo’’ti, thīyati saṃhaññati ettha gabbhoti ‘‘itthī’’ti, puri pure bhāge seti pavattatīti ‘‘puriso’’ti, āhito ahaṃ māno etthāti ‘‘attā’’ti, attano santakabhāvena ‘‘attaniya’’nti, paro na hotīti katvā ‘‘aha’’nti, mama santakanti katvā ‘‘mamā’’ti, vuttappakāravinimutto aññoti katvā ‘‘kocī’’ti, tassa santakabhāvena ‘‘kassacī’’ti, vikappetabbo koci natthi, kevalaṃ ‘‘kāyo eva atthī’’ti. Dasahipi padehi attattaniyasuññatameva kāyassa vibhāveti. Evanti ‘‘kāyova atthī’’tiādinā vuttappakārena.

    ਞਾਣਪਮਾਣਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਪਰਂ ਪਮਾਣਂ ਪਾਪਨਤ੍ਥਾਯ। ਸਤਿਪਮਾਣਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਂ ਸਤਿਂ ਪવਤ੍ਤਨਸਤਿਂ ਪਰਂ ਪਮਾਣਂ ਪਾਪਨਤ੍ਥਾਯ। ਇਮਸ੍ਸ ਹਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯੋ’’ਤਿ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਸਤਿ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋ ਮਤ੍ਤਾਯ ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਸ੍ਸ, ਸਤਿਯਾ ਚ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਾਯ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਨਂ વੁਡ੍ਢਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਭਾવਨਾਯ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹਾਨਂ ਉਜੁਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾ…ਪੇ॰… વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾਭੂਤੋ ਚ ਲੋਕੇ ਕਿਞ੍ਚਿਪਿ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਕੁਤੋ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਮ੍ਪੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਅવੁਤ੍ਤਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਉਪਰਿ ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ ਆਹ ਯਥਾ ‘‘ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯਪਿ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। (ਪਾਰਾ॰ ੪੨) ਏવਨ੍ਤਿ ਪਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਕਾਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਨ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ।

    Ñāṇapamāṇatthāyāti kāyānupassanāñāṇaṃ paraṃ pamāṇaṃ pāpanatthāya. Satipamāṇatthāyāti kāyapariggāhikaṃ satiṃ pavattanasatiṃ paraṃ pamāṇaṃ pāpanatthāya. Imassa hi vuttanayena ‘‘atthi kāyo’’ti aparāparuppattivasena paccupaṭṭhitā sati bhiyyoso mattāya tattha ñāṇassa, satiyā ca paribrūhanāya hoti. Tenāha ‘‘satisampajaññānaṃ vuḍḍhatthāyā’’ti. Imissā bhāvanāya taṇhādiṭṭhiggāhānaṃ ujupaṭipakkhattā vuttaṃ ‘‘taṇhā…pe… viharatī’’ti. Tathābhūto ca loke kiñcipi ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā gahetabbaṃ na passati, kuto gaṇheyyāti āha ‘‘na ca kiñcī’’tiādi. Evampīti ettha pi-saddo heṭṭhā niddiṭṭhassa tādisassa atthassa abhāvato avuttasamuccayatthoti dassento ‘‘upari atthaṃ upādāyā’’ti āha yathā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapi, ayampi pārājiko hotī’’ti. (Pārā. 42) evanti pana niddiṭṭhākārassa paccāmasanaṃ nigamanavasena katanti āha ‘‘iminā pana…pe… dassetī’’ti.

    ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਪਨ ਸਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ, ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤਿ ਤਦਭਾવੇ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਸਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ, ਯਥਾ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬; ਉਦਾ॰ ੧; વਿਭ॰ ੪੮੪)। ਤਂવਿਞ੍ਞਾਣਬੀਜਤਂਸਨ੍ਤਤਿਸਮ੍ਭੂਤੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੋਕਿਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ’’ ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯੇਨ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਜਾਨਨੋ’’ਤਿਆਦਿ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવੁਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧੋ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੋ। ਚਤੁਸਚ੍ਚવਸੇਨਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ। ਉਸ੍ਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਆਰੁਹਿਤ੍વਾ, ਭਾવਨਂ ਉਪਰਿ ਨੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਮੁਖਨ੍ਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣੂਪਾਯੋ।

    Pubbabhāgasatipaṭṭhānassa idha adhippetattā vuttaṃ ‘‘sati dukkhasacca’’nti. Sā pana sati yasmiṃ attabhāve, tassa samuṭṭhāpikā taṇhā, tassāpi samuṭṭhāpikā eva nāma hoti tadabhāve abhāvatoti āha ‘‘tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā’’ti, yathā ‘‘saṅkhārapaccayā’’ti (ma. ni. 3.126; udā. 1; vibha. 484). Taṃviññāṇabījataṃsantatisambhūto sabbopi lokiyo viññāṇappabandho ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ’’ tveva vuccati suttantanayena. Appavattīti appavattinimittaṃ, ubhinnaṃ appavattiyā nimittabhūtoti attho. Na pavattati etthāti vā appavatti. ‘‘Dukkhaparijānano’’tiādi ekantato catukiccasādhanavaseneva ariyamaggassa pavattīti dassetuṃ vuttaṃ. Avuttasiddho hi tassa bhāvanāpaṭivedho. Catusaccavasenāti catusaccakammaṭṭhānavasena. Ussakkitvāti visuddhiparamparāya āruhitvā, bhāvanaṃ upari netvāti attho. Niyyānamukhanti vaṭṭadukkhato nissaraṇūpāyo.

    ਆਨਾਪਾਨਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Ānāpānapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਇਰਿਯਾਪਥਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Iriyāpathapabbavaṇṇanā

    ੩੭੫. ਇਰਿਯਾਪਥવਸੇਨਾਤਿ ਇਰਿਯਨਂ ਇਰਿਯਾ, ਕਿਰਿਯਾ, ਇਧ ਪਨ ਕਾਯਿਕਪਯੋਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਰਿਯਾਨਂ ਪਥੋ ਪવਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋਤਿ ਇਰਿਯਾਪਥੋ, ਗਮਨਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਰੀਰਾવਤ੍ਥਾ। ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤੋ ਕਾਯੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ ਠਿਤੋ વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋ વਾਤਿ, ਤੇਸਂ ਇਰਿਯਾਪਥਾਨਂ વਸੇਨ, ਇਰਿਯਾਪਥવਿਭਾਗੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਨ ਚਪਰਨ੍ਤਿ ਪੁਨ ਚ ਅਪਰਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਆਨਾਪਾਨਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋਪਿ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥੇਮਿ, ਸੁਣਾਥਾਤਿ વਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ । ‘‘ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਾ’’ਤਿਆਦਿ ਗਮਨਾਦਿਮਤ੍ਤਜਾਨਨਸ੍ਸ, ਗਮਨਾਦਿਗਤવਿਸੇਸਜਾਨਨਸ੍ਸ ਚ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਗਮਨਾਦਿਮਤ੍ਤਜਾਨਨਂ ਨ ਇਧ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਗਮਨਾਦਿਗਤવਿਸੇਸਜਾਨਨਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਤਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਾਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਤੂਪਲਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਉਪਲਦ੍ਧਿਂ ਸਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਂ। ਨ ਪਜਹਤਿ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਮਮ ਗਮਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਹਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਤਾ ਕਾਰਕੋ વੇਦਕੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਂ વਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਂ ਨ ਉਗ੍ਘਾਟੇਤਿ ਨਾਪਨੇਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ, ਅਨਨੁਬ੍ਰੂਹਨਤੋ વਾ। ਏવਂ ਭੂਤਸ੍ਸ ਚਸ੍ਸ ਕੁਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਦਿਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾ વਾ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ, ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਮੇવ ਹਿ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਇਦਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    375.Iriyāpathavasenāti iriyanaṃ iriyā, kiriyā, idha pana kāyikapayogo veditabbo. Iriyānaṃ patho pavattimaggoti iriyāpatho, gamanādivasena pavattā sarīrāvatthā. Gacchanto vā hi satto kāyena kātabbakiriyaṃ karoti ṭhito vā nisinno vā nipanno vāti, tesaṃ iriyāpathānaṃ vasena, iriyāpathavibhāgenāti attho. Puna caparanti puna ca aparaṃ, yathāvuttaānāpānakammaṭṭhānato bhiyyopi aññaṃ kāyānupassanākammaṭṭhānaṃ kathemi, suṇāthāti vā adhippāyo . ‘‘Gacchanto vā’’tiādi gamanādimattajānanassa, gamanādigatavisesajānanassa ca sādhāraṇavacanaṃ, tattha gamanādimattajānanaṃ na idha nādhippetaṃ, gamanādigatavisesajānanaṃ pana adhippetanti taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘tattha kāma’’ntiādi vuttaṃ. Sattūpaladdhinti ‘‘satto atthī’’ti upaladdhiṃ sattaggāhaṃ. Na pajahati na pariccajati ‘‘ahaṃ gacchāmi, mama gamana’’nti gāhasabbhāvato. Tato eva attasaññaṃ ‘‘atthi attā kārako vedako’’ti evaṃ pavattaṃ viparītasaññaṃ na ugghāṭeti nāpaneti appaṭipakkhabhāvato, ananubrūhanato vā. Evaṃ bhūtassa cassa kuto kammaṭṭhānādibhāvoti āha ‘‘kammaṭṭhānaṃ vā satipaṭṭhānabhāvanā vā na hotī’’ti. ‘‘Imassa panā’’tiādi sukkapakkho, tassa vuttavipariyāyena attho veditabbo. Tameva hi atthaṃ vivarituṃ ‘‘idañhī’’tiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਾਧਨਂ, ਕਿਰਿਯਞ੍ਚ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੁਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਕਤ੍ਤੁਪੁਚ੍ਛਾ, ਸਾ ਕਤ੍ਤੁਭਾવવਿਸਿਟ੍ਠਅਤ੍ਤਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਗਮਨਸਿਦ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਕਸ੍ਸ ਗਮਨਨ੍ਤਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਰੇਨ વਦਤਿ ਸਾਧਨਂ, ਕਿਰਿਯਞ੍ਚ વਿਨਿਬ੍ਭੁਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਅਕਤ੍ਤੁਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀਭਾવવਿਭਾવਨਤੋ। ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਅਨ੍ਤੋਨੀਤਂ ਕਤ੍વਾ ਉਭਯਤ੍ਥਂ ਕਿਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਪવਤ੍ਤੋ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾਤਿ ਪਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਤ੍ਤੁਕਾਯ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਅવਿਪਰੀਤਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਗਮਨਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਤਾ ਮਨਸਾ ਸਂਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਮਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਅਤ੍ਤੇਹੀਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਮਿਚ੍ਛਾਕਾਰਣવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਅਨੁਰੂਪਪਚ੍ਚਯਹੇਤੁਕੋ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਸੇਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Tattha ko gacchatīti sādhanaṃ, kiriyañca avinibbhuttaṃ katvā gamanakiriyāya kattupucchā, sā kattubhāvavisiṭṭhaattapaṭikkhepatthā dhammamattasseva gamanasiddhidassanato. Kassa gamananti tamevatthaṃ pariyāyantarena vadati sādhanaṃ, kiriyañca vinibbhuttaṃ katvā gamanakiriyāya akattusambandhībhāvavibhāvanato. Paṭikkhepatthañhi antonītaṃ katvā ubhayatthaṃ kiṃ-saddo pavatto. Kiṃ kāraṇāti pana paṭikkhittakattukāya gamanakiriyāya aviparītakāraṇapucchā. Idañhi gamanaṃ nāma attā manasā saṃyujjati, mano indriyehi, indriyāni attehīti evamādi micchākāraṇavinimuttaanurūpapaccayahetuko dhammānaṃ pavattiākāraviseso. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi.

    ਨ ਕੋਚਿ ਸਤ੍ਤੋ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਗਮਨਸਿਦ੍ਧਿਤੋ, ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਗਮਨਸਿਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾવਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾ ਚ ਸਾ, વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ વਿਪ੍ਫਾਰੋ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਞ੍ਚਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾવਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰੋ, ਤੇਨ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧવਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, વਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤਨਾવਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਉਭਯੇਨ ਪਨ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ વਿਭਾવੇਤਿ। ‘‘ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਯਥਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਕਾਯੇ ‘‘ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਨ੍ਤਿ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮਤਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ। વਾਯਂ ਜਨੇਤੀਤਿ વਾਯੋਧਾਤੁਅਧਿਕਂ ਰੂਪਕਲਾਪਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਅਧਿਕਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਤੋ, ਨ ਪਮਾਣਤੋ। ਗਮਨਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਸਹਜਾਤਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਥਮ੍ਭਨਸਨ੍ਧਾਰਣਚਲਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਨ ਆਕਾਰવਿਸੇਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ વਾਯੋਧਾਤੁਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘વਾਯੋ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਜਨੇਤੀ’’ਤਿ। ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸਹਭਾવੀ ਹਿ વਿਕਾਰੋ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਧਿਕਭਾવੇਨੇવ ਚ વਾਯੋਗਹਣਂ , ਨ વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ਏવ ਜਨਕਭਾવਤੋ, ਅਞ੍ਞਥਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਾਦਾਯਰੂਪਭਾવੋ ਦੁਰੁਪਪਾਦੋ ਸਿਯਾ। ਪੁਰਤੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਪੁਰਤੋਭਾਗੇਨ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਂ, ਯੋ ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Na koci satto vā puggalo vā gacchati dhammamattasseva gamanasiddhito, tabbinimuttassa ca kassaci abhāvato. Idāni dhammamattasseva gamanasiddhiṃ dassetuṃ ‘‘cittakiriyāvāyodhātuvipphārenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha cittakiriyā ca sā, vāyodhātuyā vipphāro vipphandanañcāti cittakiriyāvāyodhātuvipphāro, tena. Ettha ca cittakiriyaggahaṇena anindriyabaddhavāyodhātuvipphāraṃ nivatteti, vāyodhātuvipphāraggahaṇena cetanāvacīviññattibhedaṃ cittakiriyaṃ nivatteti, ubhayena pana kāyaviññattiṃ vibhāveti. ‘‘Gacchatī’’ti vatvā yathā pavattamāne kāye ‘‘gacchatī’’ti vohāro hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Tanti gantukāmatāvasena pavattacittaṃ. Vāyaṃ janetīti vāyodhātuadhikaṃ rūpakalāpaṃ uppādeti, adhikatā cettha sāmatthiyato, na pamāṇato. Gamanacittasamuṭṭhitaṃ sahajātarūpakāyassa thambhanasandhāraṇacalanānaṃ paccayabhūtena ākāravisesena pavattamānaṃ vāyodhātuṃ sandhāyāha ‘‘vāyo viññattiṃ janetī’’ti. Adhippāyasahabhāvī hi vikāro viññatti. Yathāvuttaadhikabhāveneva ca vāyogahaṇaṃ , na vāyodhātuyā eva janakabhāvato, aññathā viññattiyā upādāyarūpabhāvo durupapādo siyā. Purato abhinīhāro puratobhāgena kāyassa pavattanaṃ, yo ‘‘abhikkamo’’ti vuccati.

    ‘‘ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ ਅਤਿਦੇਸੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੋਟਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਾਦਤਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਉਸ੍ਸਿਤਭਾવੋਤਿ ਉਬ੍ਬਿਦ੍ਧਭਾવੋ।

    ‘‘Eseva nayo’’ti atidesena saṅkhepato vatvā tamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatrāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Koṭito paṭṭhāyāti heṭṭhimakoṭito paṭṭhāya pādatalato paṭṭhāya. Ussitabhāvoti ubbiddhabhāvo.

    ਏવਂ ਪਜਾਨਤੋਤਿ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯવਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰੇਨੇવ ਗਮਨਾਦਿ ਹੋਤੀਤਿ ਪਜਾਨਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਪਜਾਨਨਾਯ ਨਿਚ੍ਛਯਗਮਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਏવਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਿਚਾਰਣਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲੋਕੇ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨ, ਲੋਕવੋਹਾਰવਸੇਨ વਾ। ਅਤ੍ਥਿ ਪਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવਂ વੀਮਂਸਨવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ। ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ। ‘‘ਯਥਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવਨਂ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    Evaṃ pajānatoti evaṃ cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva gamanādi hotīti pajānato. Tassa evaṃ pajānanāya nicchayagamanatthaṃ ‘‘evaṃ hotī’’ti vicāraṇā vuccati loke yathābhūtaṃ ajānantehi micchābhinivesavasena, lokavohāravasena vā. Atthi panāti attano evaṃ vīmaṃsanavasena pucchāvacanaṃ. Natthīti nicchayavasena sattassa paṭikkhepavacanaṃ. ‘‘Yathā panā’’tiādi tasseva atthassa upamāya vibhāvanaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    ਨਾવਾ ਮਾਲੁਤવੇਗੇਨਾਤਿ ਯਥਾ ਅਚੇਤਨਾ ਨਾવਾ વਾਤવੇਗੇਨ ਦੇਸਨ੍ਤਰਂ ਯਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਚੇਤਨੋ ਤੇਜਨਂ ਕਣ੍ਡੋ ਜਿਯਾવੇਗੇਨ ਦੇਸਨ੍ਤਰਂ ਯਾਤਿ, ਤਥਾ ਅਚੇਤਨੋ ਕਾਯੋ વਾਤਾਹਤੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਾਯੁਨਾ ਨੀਤੋ ਦੇਸਨ੍ਤਰਂ ਯਾਤੀਤਿ ਏવਂ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਪਨ ਕੋਚਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਯਥਾ ਨਾવਾਤੇਜਨਾਨਂ ਪੇਲ੍ਲਕਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ વਸੇਨ ਦੇਸਨ੍ਤਰਗਮਨਂ, ਏવਂ ਕਾਯਸ੍ਸਾਪੀ’’ਤਿ, ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਯਥਾ ਹਿ ਨਾવਾਤੇਜਨਾਨਂ ਸਂਹਤਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸੇવ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ વਸੇਨ ਗਮਨਂ, ਨ ਅਸਂਹਤਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ, ਏવਂ ਕਾਯਸ੍ਸਾਪੀਤਿ। ਕਾ ਨੋ ਹਾਨਿ, ਭਿਯ੍ਯੋਪਿ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਤਾવ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਲਭਤਿ, ਨ ਪੁਰਿਸવਾਦੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Nāvā mālutavegenāti yathā acetanā nāvā vātavegena desantaraṃ yāti, yathā ca acetano tejanaṃ kaṇḍo jiyāvegena desantaraṃ yāti, tathā acetano kāyo vātāhato yathāvuttavāyunā nīto desantaraṃ yātīti evaṃ upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ. Sace pana koci vadeyya ‘‘yathā nāvātejanānaṃ pellakassa purisassa vasena desantaragamanaṃ, evaṃ kāyassāpī’’ti, hotu, evaṃ icchito vāyamattho yathā hi nāvātejanānaṃ saṃhatalakkhaṇasseva purisassa vasena gamanaṃ, na asaṃhatalakkhaṇassa, evaṃ kāyassāpīti. Kā no hāni, bhiyyopi dhammamattatāva patiṭṭhaṃ labhati, na purisavādo. Tenāha ‘‘yantasuttavasenā’’tiādi.

    ਤਤ੍ਥ ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਮਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਯੋਜਿਤਂ। ਠਾਤੀਤਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ। વਿਨਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਤਿ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮਤਾਚਿਤ੍ਤਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਾਯੋਧਾਤੁਆਦਿਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਹਿ વਿਨਾ। ਤਿਟ੍ਠੇਤਿ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ। વਜੇਤਿ વਜੇਯ੍ਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਕੋ ਨਾਮਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ ਚੇਤ੍ਥ ਕਿਂ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯવਿਰਹੇਨ ਠਾਨਗਮਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਾਯਪਿ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਾਧੀਨવੁਤ੍ਤਿਤਾવਿਭਾવਨੇਨ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾ વਿਯ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਤਾਪਿ વਿਭਾવਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Tattha payuttanti heṭṭhā vuttanayena gamanādikiriyāvasena paccayehi payojitaṃ. Ṭhātīti tiṭṭhati. Etthāti imasmiṃ loke. Vinā hetupaccayeti gantukāmatācittataṃsamuṭṭhānavāyodhātuādihetupaccayehi vinā. Tiṭṭheti tiṭṭheyya. Vajeti vajeyya gaccheyya ko nāmāti sambandho. Paṭikkhepattho cettha kiṃ-saddoti hetupaccayavirahena ṭhānagamanapaṭikkhepamukhena sabbāyapi dhammappavattiyā paccayādhīnavuttitāvibhāvanena attasuññatā viya aniccadukkhatāpi vibhāvitāti daṭṭhabbā.

    ਪਣਿਹਿਤੋਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਨਿਹਿਤੋ ਠਪਿਤੋ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕવਚਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਰਿਯਾਪਥਾਨਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨવਚਨਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਇਰਿਯਾਪਥਾਨਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਦਂ ਨੇਸਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਿਮਨਯੋ વਾ ਇਰਿਯਾਪਥਪ੍ਪਧਾਨੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਕਾਯੋ ਅਪ੍ਪਧਾਨੋ ਅਨੁਨਿਪ੍ਫਾਦੀਤਿ ਇਧ ਕਾਯਂ ਪਧਾਨਂ, ਅਪਧਾਨਞ੍ਚ ਇਰਿਯਾਪਥਂ ਅਨੁਨਿਪ੍ਫਾਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਦੁਤਿਯਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਨਯਾਨਂ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਠਿਤੋਤਿ ਪવਤ੍ਤੋ।

    Paṇihitoti yathā yathā paccayehi pakārehi nihito ṭhapito. Sabbasaṅgāhikavacananti sabbesampi catunnaṃ iriyāpathānaṃ ekajjhaṃ saṅgaṇhanavacanaṃ, pubbe visuṃ visuṃ iriyāpathānaṃ vuttattā idaṃ nesaṃ ekajjhaṃ gahetvā vacananti attho. Purimanayo vā iriyāpathappadhāno vuttoti tattha kāyo appadhāno anunipphādīti idha kāyaṃ padhānaṃ, apadhānañca iriyāpathaṃ anunipphādiṃ katvā dassetuṃ dutiyanayo vuttoti evampettha dvinnaṃ nayānaṃ viseso veditabbo. Ṭhitoti pavatto.

    ਇਰਿਯਾਪਥਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਮ੍ਪਿ ਇਰਿਯਾਪਥવਤੋ ਕਾਯਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਤਸ੍ਸ ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸਭਾવਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਰਿਯਾਪਥਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨੇવ ਸਮੁਦਯਾਦਯੋ ਉਦ੍ਧਟਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸવਾਰੇਸੁਪਿ। ਆਦਿਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਯਥਾ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਯਾ ਕਮ੍ਮਸਮੁਦਯਾ ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਉਦਯਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਕਾਰਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿਰੋਧਾ’’ਤਿ ਆਦਯੋਪਿ ਪਞ੍ਚ ਆਕਾਰਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Iriyāpathapariggaṇhanampi iriyāpathavato kāyasseva pariggaṇhanaṃ tassa avatthāvisesabhāvatoti vuttaṃ ‘‘iriyāpathapariggaṇhanena kāye kāyānupassī viharatī’’ti. Tenevettha rūpakkhandhavaseneva samudayādayo uddhaṭā. Esa nayo sesavāresupi. Ādināti ettha ādi-saddena yathā ‘‘taṇhāsamudayā kammasamudayā āhārasamudayā’’ti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatīti ime cattāro ākārā saṅgayhanti, evaṃ ‘‘avijjānirodhā’’ti ādayopi pañca ākārā saṅgahitāti daṭṭhabbā. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਇਰਿਯਾਪਥਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Iriyāpathapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਚਤੁਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Catusampajaññapabbavaṇṇanā

    ੩੭੬. ਚਤੁਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞવਸੇਨਾਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਕਾਰੇਹਿ, ਪਕਟ੍ਠਂ વਾ ਸવਿਸੇਸਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ, ਸਮ੍ਪਜਾਨਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਤਥਾਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਂ, ਹਤ੍ਥવਿਕਾਰਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਨਿ ਸਮਾਹਟਾਨਿ ਚਤੁਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ। ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੧੪; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੨੧੪ વਾਕ੍ਯਖਨ੍ਧੇਪਿ) વਣ੍ਣਿਤਾਨਿ, ਨ ਪੁਨ વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾਪਿ ਤਤ੍ਥ વਿਹਿਤਨਯੇਨੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વਚਨਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦਿਗਤਚਤੁਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸੇવੇਤ੍ਥ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਿਤਾਦਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸੇવ ਸਮੁਦਯੋ ਚ વਯੋ ਚ ਨੀਹਰਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂਯੇવ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਸੇਸਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦਯੋਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    376.Catusampajaññavasenāti samantato pakārehi, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattaṃ ñāṇaṃ, hatthavikārādibhedabhinnattā cattāri sampajaññāni samāhaṭāni catusampajaññaṃ, tassa vasena. ‘‘Abhikkante’’tiādīni sāmaññaphale (dī. ni. aṭṭha. 1.214; dī. ni. ṭī. 1.214 vākyakhandhepi) vaṇṇitāni, na puna vaṇṇetabbāni, tasmā taṃtaṃsaṃvaṇṇanāya līnatthappakāsanāpi tattha vihitanayeneva gahetabbā. ‘‘Abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotī’’tiādi vacanato abhikkamādigatacatusampajaññapariggaṇhanena rūpakāyassevettha samudayadhammānupassitādi adhippetoti āha ‘‘rūpakkhandhasseva samudayo ca vayo canīharitabbo’’ti. Rūpadhammānaṃyeva hi pavattiākāravisesā abhikkamādayoti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਚਤੁਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Catusampajaññapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Paṭikkūlamanasikārapabbavaṇṇanā

    ੩੭੭. ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਮਨਸਿਕਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨੀਯਤਾਯ ਪਟਿਕੂਲਮੇવ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਂ, ਯੋ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਸਭਾવੋ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਾਕਾਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਮਨਸਿ ਕਰਣવਸੇਨ। ਅਨ੍ਤਰੇਨਾਪਿ ਹਿ ਭਾવવਾਚਿਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਭਾવਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਪਟਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੮੨) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ, ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਞ੍ਚ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧੮੨ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ‘‘ਇਮਮੇવ ਕਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਆਦੀਨਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    377.Paṭikkūlamanasikāravasenāti jigucchanīyatāya paṭikūlameva paṭikkūlaṃ, yo paṭikkūlasabhāvo paṭikkūlākāro, tassa manasi karaṇavasena. Antarenāpi hi bhāvavācinaṃ saddaṃ bhāvattho viññāyati yathā ‘‘paṭassa sukka’’nti. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.182) vuttaṃ, tasmā tattha, taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. ṭī. 1.182 ādayo) vuttanayena ‘‘imameva kāya’’nti ādīnamattho veditabbo.

    વਤ੍ਥਾਦੀਹਿ ਪਸਿਬ੍ਬਕਾਕਾਰੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕਤਂ ਆવਾਟਨਂ ਪੁਤੋਲ਼ਿ। ਨਾਨਾਕਾਰਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਨਾਨਾવਣ੍ਣਾਨਂ ਕੇਸਾਦੀਨਞ੍ਚ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤਾ। વਿਭੂਤਕਾਲੋਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਕੇਸਾਦੀਨਂ ਅਸੁਭਾਕਾਰਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਿਤਕਾਲੋ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਆਕਾਰਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕੇਸਾਦਿਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕੇਸਾਦਿਸਞ੍ਞਿਤਾਨਞ੍ਹਿ ਅਸੁਚਿਭਾવਾਨਂ ਪਰਮਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਜੇਗੁਚ੍ਛਪਟਿਕ੍ਕੂਲਾਕਾਰਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਇਧ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Vatthādīhi pasibbakākārena bandhitvā kataṃ āvāṭanaṃ putoḷi. Nānākārā ekasmiṃ ṭhāne sammissāti ettāvatā nānāvaṇṇānaṃ kesādīnañca upameyyatā. Vibhūtakāloti paṇṇattiṃ samatikkamitvā kesādīnaṃ asubhākārassa upaṭṭhitakālo. Iti-saddassa ākāratthataṃ dassento ‘‘eva’’nti vatvā taṃ ākāraṃ sarūpato dassento ‘‘kesādipariggaṇhanenā’’tiādimāha. Kesādisaññitānañhi asucibhāvānaṃ paramaduggandhajegucchapaṭikkūlākārassa samudayato anupassanā idha kāyānupassanāti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paṭikkūlamanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Dhātumanasikārapabbavaṇṇanā

    ੩੭੮. ਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਪਥવੀਧਾਤੁਆਦਿਕਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਭਾવਨਾਮਨਸਿਕਾਰવਸੇਨ, ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਧਾਤੁਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ਗੋਘਾਤਕੋਤਿ ਜੀવਿਕਤ੍ਥਾਯ ਗੁਨ੍ਨਂ ਘਾਤਕੋ। ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੋਤਿ ਕਮ੍ਮਕਰਣવਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਸਮੀਪવਾਸੀ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਜੀવਨਕੋ । વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ। ਮਹਾਪਥਾਨਂ વੇਮਜ੍ਝਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਪਥਾਨਂ ਤਾਯ ਏવ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠਾਨਤਾਯ વੇਮਜ੍ਝਸਙ੍ਖਾਤੇ। ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਥਾ ਚਤੂਹਿ ਦਿਸਾਹਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਸਮੋਹਿਤਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਠਾਨਂ ਚਤੁਮਹਾਪਥਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਮਹਾਪਥੇ। ਠਿਤ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਠਿਤੋ વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੬੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੮) ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਇਰਿਯਾਪਥਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ, ਠਾ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਾ ਗਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਤਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਮਨਂ ਸੇਸਇਰਿਯਾਪਥਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ ਬੋਧਕੋ, ਇਧ ਪਨ ਯਥਾ ਤਥਾ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਬੋਧਕੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਰਿਯਾਪਥਾਨਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਆਕਾਰੇਨ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਠਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਕਾਰੇਨਾਤਿ ਠਾਨਾਦਿਨਾ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੇਨ। ਠਾਨਾਦਯੋ ਹਿ ਇਰਿਯਾਪਥਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਕਿਰਿਯਾਯ ਪਥੋ ਪવਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋਤਿ ‘‘ਇਰਿਯਾਪਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਠਿਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਪવਤ੍ਤਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਠਾਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਪਣਿਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਚ ਯਥਾਪਣਿਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਠਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਇਰਿਯਾਪਥਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨਂ, ‘‘ਪਣਿਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਤਦਞ੍ਞਇਰਿਯਾਪਥਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨਂ। ‘‘ਠਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਅવਟ੍ਠਾਨਪਰਿਦੀਪਨਂ, ਪਣਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਕਾਰਤੋ ਨਿਹਿਤਂ ਪਣਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਪਤਿ ਪਤਿ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ, ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਨਿਬ੍ਭੁਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਸ੍ਸਤਿ।

    378.Dhātumanasikāravasenāti pathavīdhātuādikā catasso dhātuyo ārabbha pavattabhāvanāmanasikāravasena, catudhātuvavatthānavasenāti attho. Dhātumanasikāro, dhātukammaṭṭhānaṃ, catudhātuvavatthānanti hi atthato ekaṃ. Goghātakoti jīvikatthāya gunnaṃ ghātako. Antevāsikoti kammakaraṇavasena tassa samīpavāsī taṃ nissāya jīvanako . Vinivijjhitvāti ekasmiṃ ṭhāne aññamaññaṃ vinivijjhitvā. Mahāpathānaṃ vemajjhaṭṭhānasaṅkhāteti catunnaṃ mahāpathānaṃ tāya eva vinivijjhanaṭṭhānatāya vemajjhasaṅkhāte. Yasmā te cattāro mahāpathā catūhi disāhi āgantvā tattha samohitā viya honti, tasmā taṃ ṭhānaṃ catumahāpathaṃ, tasmiṃ catumahāpathe. Ṭhita-saddo ‘‘ṭhito vā’’tiādīsu (dī. ni. 1.263; a. ni. 5.28) ṭhānasaṅkhātairiyāpathasamaṅgitāya, ṭhā-saddassa vā gatinivattiatthatāya aññattha ṭhapetvā gamanaṃ sesairiyāpathasamaṅgitāya bodhako, idha pana yathā tathā rūpakāyassa pavattiākārabodhako adhippetoti āha ‘‘catunnaṃ iriyāpathānaṃ yena kenaci ākārena ṭhitattā yathā ṭhita’’nti. Tattha ākārenāti ṭhānādinā rūpakāyassa pavattiākārena. Ṭhānādayo hi iriyāpathasaṅkhātāya kiriyāya patho pavattimaggoti ‘‘iriyāpatho’’ti vuccantīti vutto vāyamattho. Yathāṭhitanti yathāpavattaṃ, yathāvuttaṃ ṭhānamevettha paṇidhānanti adhippetanti āha ‘‘yathā ṭhitattā ca yathāpaṇihita’’nti. ‘‘Ṭhita’’nti vā kāyassa ṭhānasaṅkhātairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, ‘‘paṇihita’’nti tadaññairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. ‘‘Ṭhita’’nti vā kāyasaṅkhātānaṃ rūpadhammānaṃ tasmiṃ tasmiṃ khaṇe sakiccavasena avaṭṭhānaparidīpanaṃ, paṇihitanti paccayavasena tehi tehi paccayehi pakārato nihitaṃ paṇihitanti evampettha attho veditabbo. Paccavekkhatīti pati pati avekkhati, ñāṇacakkhunā vinibbhujjitvā visuṃ visuṃ passati.

    ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਭਾવਤ੍ਥવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਗੋਘਾਤਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੋਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਂਸੂਪਚਯਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਾਯ ਕੁਣ੍ਡਕਭਤ੍ਤਕਪ੍ਪਾਸਟ੍ਠਿਆਦੀਹਿ ਸਂવਡ੍ਢੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। વਧਿਤਂ ਮਤਨ੍ਤਿ ਹਿਂਸਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਮਤਂ। ਮਤਨ੍ਤਿ ਚ ਮਤਮਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਾવਦੇવਾ’’ਤਿ। ਗਾવੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾ ਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤੀਤਿ ਯਾਨਿ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਿ ਯਥਾਸਨ੍ਨਿવਿਟ੍ਠਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਗਾવੀਸਮਞ੍ਞਾ ਮਤਮਤ੍ਤਾਯਪਿ ਗਾવਿਯਾ ਤੇਸਂ ਤਂਸਨ੍ਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਅવਿਨਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। વਿਲੀਯਨ੍ਤਿ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ વਿਭੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਬੀਲਾ, ਭਾਗਾ વ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਬ-ਕਾਰਂ, ਇਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਈਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ। ਬੀਲਸੋਤਿ ਬੀਲਂ ਬੀਲਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਭਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਤਤੋ ਮਂਸਂ વਿવੇਚੇਤ੍વਾ, ਤਤੋ વਾ વਿવੇਚਿਤਂ ਮਂਸਂ ਭਾਗਸੋ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਮਂਸਸਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸਾਪਿ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ। ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਸਮੂਹਕਿਚ੍ਚਘਨਾਨਂ વਿਨਿਬ੍ਭੁਜ੍ਜਨਂ વਿવੇਚਨਂ। ਧਾਤੁਸੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋਤਿ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਕਰਣੇਨ ਧਾਤੁਂ ਧਾਤੁਂ ਪਥવੀਆਦਿਧਾਤੁਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, વੋਹਾਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਤਦਾ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਯਾਥਾવਤੋ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਾਦਨਤੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਓਪਮ੍ਮਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ ਸਮੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਧਾਤੁવਸੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ। ਦਕ੍ਖੋਤਿ ਛੇਕੋ ਤਂਤਂਸਮਞ੍ਞਾਯ ਕੁਸਲੋ ‘‘ਯਥਾਜਾਤੇ ਸੂਨਸ੍ਮਿਂ ਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਖੁਰવਿਸਾਣਾਦਿવਨ੍ਤੇ ਅਟ੍ਠਿਮਂਸਾਦਿਅવਯવਸਮੁਦਾਯੇ ਅવਿਭਤ੍ਤੇ ਗਾવੀਸਮਞ੍ਞਾ, ਨ વਿਭਤ੍ਤੇ। વਿਭਤ੍ਤੇ ਪਨ ਅਟ੍ਠਿਮਂਸਾਦਿਅવਯવਸਮਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਜਾਨਨਤੋ। ਚਤੁਮਹਾਪਥੋ વਿਯ ਚਤੁਇਰਿਯਾਪਥੋਤਿ ਗਾવਿਯਾ ਠਿਤਚਤੁਮਹਾਪਥੋ વਿਯ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਭੂਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਇਰਿਯਾਪਥੋ ਯਸ੍ਮਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੩੦੫) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ, ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਞ੍ਚ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੩੦੬) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Idāni vuttamevatthaṃ bhāvatthavibhāvanavasena dassetuṃ ‘‘yathā goghātakassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha posentassāti maṃsūpacayaparibrūhanāya kuṇḍakabhattakappāsaṭṭhiādīhi saṃvaḍḍhentassa. Vadhitaṃ matanti hiṃsitaṃ hutvā mataṃ. Matanti ca matamattaṃ. Tenevāha ‘‘tāvadevā’’ti. Gāvīti saññā na antaradhāyatīti yāni aṅgapaccaṅgāni yathāsanniviṭṭhāni upādāya gāvīsamaññā matamattāyapi gāviyā tesaṃ taṃsannivesassa avinaṭṭhattā. Vilīyanti bhijjanti vibhujjantīti bīlā, bhāgā va-kārassa ba-kāraṃ, ikārassa ca īkāraṃ katvā. Bīlasoti bīlaṃ bīlaṃ katvā. Vibhajitvāti aṭṭhisaṅghātato maṃsaṃ vivecetvā, tato vā vivecitaṃ maṃsaṃ bhāgaso katvā. Tenevāha ‘‘maṃsasaññā pavattatī’’ti. Pabbajitassāpi apariggahitakammaṭṭhānassa. Ghanavinibbhoganti santatisamūhakiccaghanānaṃ vinibbhujjanaṃ vivecanaṃ. Dhātusopaccavekkhatoti ghanavinibbhogakaraṇena dhātuṃ dhātuṃ pathavīādidhātuṃ visuṃ visuṃ katvā paccavekkhantassa. Sattasaññāti attānudiṭṭhivasena pavattā sattasaññāti vadanti, vohāravasena pavattasattasaññāyapi tadā antaradhānaṃ yuttameva yāthāvato ghanavinibbhogassa sampādanato. Evañhi sati yathāvuttaopammatthena upameyyattho aññadatthu saṃsandati sameti. Tenevāha ‘‘dhātuvaseneva cittaṃ santiṭṭhatī’’ti. Dakkhoti cheko taṃtaṃsamaññāya kusalo ‘‘yathājāte sūnasmiṃ naṅguṭṭhakhuravisāṇādivante aṭṭhimaṃsādiavayavasamudāye avibhatte gāvīsamaññā, na vibhatte. Vibhatte pana aṭṭhimaṃsādiavayavasamaññā’’ti jānanato. Catumahāpatho viya catuiriyāpathoti gāviyā ṭhitacatumahāpatho viya kāyassa pavattimaggabhūto catubbidho iriyāpatho yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.305) vitthāritā, tasmā tattha, taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. ṭī. 1.306) vuttanayena veditabbo. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dhātumanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨવਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Navasivathikapabbavaṇṇanā

    ੩੭੯. ਸਿવਥਿਕਾਯ ਅਪવਿਦ੍ਧਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਓਧਿਸੋ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਕਥਾਨਂ, ਤਦਭਿਧੇਯ੍ਯਾਨਞ੍ਚ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦਿਅਸੁਭਭਾਗਾਨਂ ਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰੇਹਿ ਗਹਿਤਸਮਞ੍ਞਾ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬੇਹਿ વਿਭਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਰਿਤ੍વਾ ਏਕਾਹਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਏਕਾਹਮਤਂ। ਉਦ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਾਦਾਨਾਤਿ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਤੋ ਉਪਰਿ ਮਰਣਤੋ ਪਰਂ। ਸਮੁਗ੍ਗਤੇਨਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤੇਨ। ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਤ੍ਤਾਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਧੁਮਾਤਤ੍ਤਾ ਸੂਨਤ੍ਤਾ। ਸੇਤਰਤ੍ਤੇਹਿ વਿਪਰਿਭਿਨ੍ਨਂ વਿਮਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨੀਲਂ વਿਨੀਲਂ, ਪੁਰਿਮવਣ੍ਣવਿਪਰਿਣਾਮਭੂਤਂ વਾ ਨੀਲਂ વਿਨੀਲਂ। વਿਨੀਲਮੇવ વਿਨੀਲਕਨ੍ਤਿ ਕ-ਕਾਰੇਨ ਪਦવਡ੍ਢਨਂ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਪੀਤਕਂ ਲੋਹਿਤਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੧੬)। ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤ੍ਤਾਤਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨੀਯਤ੍ਤਾ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ વਿਨੀਲਨ੍ਤਿ વਿਨੀਲਕਨ੍ਤਿ ਕੁਚ੍ਛਨਤ੍ਥੋ વਾ ਅਯਂ ਕ-ਕਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਪਾਪਕੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੬; ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੧੩; ਮਹਾવ॰ ੨੮੫) ਪਰਿਭਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਕਾਕਕਙ੍ਕਾਦੀਹਿ। વਿਸ੍ਸਨ੍ਦਮਾਨਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸવਨ੍ਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਤਹਂ ਤਹਂ ਪਗ੍ਘਰਨ੍ਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾਭਾવਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਨ੍ਦਮਾਨਪੁਬ੍ਬਭਾવਂ।

    379. Sivathikāya apaviddhauddhumātakādipaṭisaṃyuttānaṃ odhiso pavattānaṃ kathānaṃ, tadabhidheyyānañca uddhumātakādiasubhabhāgānaṃ sivathikapabbānīti saṅgītikārehi gahitasamaññā . Tenāha ‘‘sivathikapabbehi vibhajitu’’nti. Maritvā ekāhātikkantaṃ ekāhamataṃ. Uddhaṃ jīvitapariyādānāti jīvitakkhayato upari maraṇato paraṃ. Samuggatenāti samuṭṭhitena. Uddhumātattāti uddhaṃ uddhaṃ dhumātattā sūnattā. Setarattehi viparibhinnaṃ vimissitaṃ nīlaṃ vinīlaṃ, purimavaṇṇavipariṇāmabhūtaṃ vā nīlaṃ vinīlaṃ. Vinīlameva vinīlakanti ka-kārena padavaḍḍhanaṃ anatthantarato yathā ‘‘pītakaṃ lohitaka’’nti (dha. sa. 616). Paṭikkūlattāti jigucchanīyattā. Kucchitaṃ vinīlanti vinīlakanti kucchanattho vā ayaṃ ka-kāroti dassetuṃ vuttaṃ yathā ‘‘pāpako kittisaddo abbhuggacchatī’’ti. (Dī. ni. 3.316; a. ni. 5.213; mahāva. 285) paribhinnaṭṭhānehi kākakaṅkādīhi. Vissandamānapubbanti vissavantapubbaṃ, tahaṃ tahaṃ paggharantapubbanti attho. Tathābhāvanti vissandamānapubbabhāvaṃ.

    ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਯੋ ‘‘ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਸਰੀਰਂ ਸਿવਥਿਕਾਯ ਛਡ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਉਪਸਂਹਰਤਿ ਸਦਿਸਤਂ। ‘‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ ਉਪਸਂਹਰਣਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਆਯੂਤਿ ਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਅਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਗਤਿਕਮੇવ। ਉਸ੍ਮਾਤਿ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ। ਏવਂ ਪੂਤਿਕਸਭਾવੋਯੇવਾਤਿ ਏવਂ ਅਤਿવਿਯ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਜੇਗੁਚ੍ਛਪਟਿਕ੍ਕੂਲਪੂਭਿਕਸਭਾવੋ ਏવ, ਨ ਆਯੁਆਦੀਨਂ ਅવਿਗਮੇ વਿਯ ਮਤ੍ਤਸੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਦਿਸੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏવਂਭਾવੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਾਦਿਭੇਦੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।

    Sobhikkhūti yo ‘‘passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍita’’nti vutto, so bhikkhu. Upasaṃharati sadisataṃ. ‘‘Ayampi kho’’tiādi upasaṃharaṇākāradassanaṃ. Āyūti rūpajīvitindriyaṃ, arūpajīvitindriyaṃ panettha viññāṇagatikameva. Usmāti kammajatejo. Evaṃ pūtikasabhāvoyevāti evaṃ ativiya duggandhajegucchapaṭikkūlapūbhikasabhāvo eva, na āyuādīnaṃ avigame viya mattasoti adhippāyo. Ediso bhavissatīti evaṃbhāvīti āha ‘‘evaṃ uddhumātādibhedo bhavissatī’’ti.

    ਲੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਲੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ। ਸਾવਸੇਸਮਂਸਲੋਹਿਤਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਖਾਦਿਤਤ੍ਤਾ ਤਹਂ ਤਹਂ ਸੇਸੇਨ ਅਪ੍ਪਾવਸੇਸੇਨ ਮਂਸਲੋਹਿਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਞ੍ਞੇਨ ਹਤ੍ਥਟ੍ਠਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਹਤ੍ਥਟ੍ਠਿਕਾਨਂ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਤਾ ਜੋਤਿਤਾਤਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਤੇਸਂ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਤੁਸਟ੍ਠਿਭੇਦਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ ।

    Luñcitvā luñcitvāti uppāṭetvā uppāṭetvā. Sāvasesamaṃsalohitayuttanti sabbaso akhāditattā tahaṃ tahaṃ sesena appāvasesena maṃsalohitena yuttaṃ. ‘‘Aññena hatthaṭṭhika’’nti avisesena hatthaṭṭhikānaṃ vippakiṇṇatā jotitāti anavasesato tesaṃ vippakiṇṇataṃ dassento ‘‘catusaṭṭhibhedampī’’tiādimāha .

    ਤੇਰੋવਸ੍ਸਿਕਾਨੀਤਿ ਤਿਰੋવਸ੍ਸਂ ਗਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਪਨ ਸਂવਚ੍ਛਰਂ વੀਤਿવਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸਂવਚ੍ਛਰਾਨੀ’’ਤਿ। ਪੁਰਾਣਤਾਯ ਘਨਭਾવવਿਗਮੇਨ વਿਚੁਣ੍ਣਤਾ ਇਧ ਪੂਤਿਭਾવੋਤਿ ਸੋ ਯਥਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਰੋવਸ੍ਸਿਕਾਨੇવਾਤਿ ਸਂવਚ੍ਛਰਮਤ੍ਤਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਨਿ ਏવ। ਖਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦਿવਸੇਨ ਦੁਤਿਯਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬਾਦੀਨਂ વવਤ੍ਥਾਪਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਖਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ।

    Terovassikānīti tirovassaṃ gatāni, tāni pana saṃvaccharaṃ vītivattāni hontīti āha ‘‘atikkantasaṃvaccharānī’’ti. Purāṇatāya ghanabhāvavigamena vicuṇṇatā idha pūtibhāvoti so yathā hoti, taṃ dassento ‘‘abbhokāse’’tiādimāha. Terovassikānevāti saṃvaccharamattātikkantāni eva. Khajjamānatādivasena dutiyasivathikapabbādīnaṃ vavatthāpitattā vuttaṃ ‘‘khajjamānatādīnaṃ vasena yojanā kātabbā’’ti.

    ਨવਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Navasivathikapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਇਮਾਨੇવ ਦ੍વੇਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਅਪ੍ਪਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯਮੇਤਿ ਅਞ੍ਞਪਬ੍ਬੇਸੁ ਤਦਭਾવਤੋ। ਯਤੋ ਹਿ ਏવ-ਕਾਰੋ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨਿਯਮੇਤਿ, ਤੇਨ ਪਬ੍ਬਦ੍વਯਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਤਾਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਆਦੀਨવવਿਭਾવਨਾਨਿ ਸਿવਥਿਕਪਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਿવਥਿਕਾਨਂ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਇਰਿਯਾਪਥਪਬ੍ਬਾਦੀਨਂ ਅਪ੍ਪਨਾવਹਤਾ ਪਾਕਟਾ ਏવਾਤਿ ‘‘ਸੇਸਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਭਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    Imāneva dveti avadhāraṇena appanākammaṭṭhānaṃ tattha niyameti aññapabbesu tadabhāvato. Yato hi eva-kāro, tato aññattha niyameti, tena pabbadvayassa vipassanākammaṭṭhānatāpi appaṭisiddhā daṭṭhabbā aniccatādidassanato. Saṅkhāresu ādīnavavibhāvanāni sivathikapabbānīti āha ‘‘sivathikānaṃ ādīnavānupassanāvasena vuttattā’’ti. Iriyāpathapabbādīnaṃ appanāvahatā pākaṭā evāti ‘‘sesāni dvādasapī’’ti vuttaṃ. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ. Taṃ suviññeyyameva.

    ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Kāyānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Vedanānupassanāvaṇṇanā

    ੩੮੦. ਸੁਖਂ વੇਦਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਖਯਤੀਤਿ ਸੁਖਾ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ, ਕਾਯਞ੍ਚ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸਾਦੇ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਟ੍ਠੁ વਾ ਖਾਦਤਿ, ਖਨਤਿ વਾ ਕਾਯਿਕਂ, ਚੇਤਸਿਕਞ੍ਚਾਬਾਧਨ੍ਤਿ ਸੁਖਾ। ‘‘ਸੁਕਰਂ ਓਕਾਸਦਾਨਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਖਾ’’ਤਿ ਅਪਰੇ। વੇਦਯਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਂ ਅਨੁਭવਤੀਤਿ વੇਦਨਾ। વੇਦਯਮਾਨੋਤਿ ਅਨੁਭવਮਾਨੋ। ‘‘ਕਾਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਇਰਿਯਾਪਥਪਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਸਮ੍ਪਜਾਨਸ੍ਸ વੇਦਿਯਨਂ ਸਮ੍ਪਜਾਨવੇਦਿਯਨਂ।

    380.Sukhaṃvedananti ettha sukhayatīti sukhā. Sampayuttadhamme, kāyañca laddhassāde karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati vā kāyikaṃ, cetasikañcābādhanti sukhā. ‘‘Sukaraṃ okāsadānaṃ etissāti sukhā’’ti apare. Vedayati ārammaṇarasaṃ anubhavatīti vedanā. Vedayamānoti anubhavamāno. ‘‘Kāma’’ntiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ iriyāpathapabbe vuttanayameva. Sampajānassa vediyanaṃ sampajānavediyanaṃ.

    વਤ੍ਥੁਆਰਮ੍ਮਣਾਤਿ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾ। ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਞ੍ਹੇਤ੍ਥ વੇਦਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ‘‘વਤ੍ਥੂ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ । ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਧਮ੍ਮવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁ ਅਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸੇવ ਕਤ੍ਤੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વੇਦਨਾવ વੇਦਯਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’’ਤਿ ਇਦਂ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Vatthuārammaṇāti rūpādiārammaṇā. Rūpādiārammaṇañhettha vedanāya pavattiṭṭhānatāya ‘‘vatthū’’ti adhippetaṃ . Assāti bhaveyya. Dhammavinimuttassa kattu abhāvato dhammasseva kattubhāvaṃ dassento ‘‘vedanāva vedayatī’’ti āha. ‘‘Vohāramattaṃ hotī’’ti etena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti idaṃ vohāramattanti dasseti.

    ਨਿਤ੍ਥੁਨਨ੍ਤੋਤਿ ਬਲવਤੋ વੇਦਨਾવੇਗਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਨੇ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅવਸਰਦਾਨવਸੇਨ ਨਿਤ੍ਥੁਨਨ੍ਤੋ । વੇਗਸਨ੍ਧਾਰਣੇ ਹਿ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ વਿਕਾਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ, ਤੇਨ ਥੇਰੋ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। વੀਰਿਯਸਮਥਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿવਾਸਨવੀਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਹਾਪਨવਸੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮਰਸਤਾਪਾਦਨੇਨ વੀਰਿਯਸਮਥਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ। ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹਿ ਸਹ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਹਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਅਸਮ੍ਮੋਹવਸੇਨ ਅਧਿਗਮੋ, ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨਪਿ। ਲੋਕਿਯਾਨਮ੍ਪਿ વਾ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਤਤ੍ਥ ਸਮਤ੍ਥਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹੀ’’ਤਿ। ਸਮਸੀਸੀਤਿ વਾਰਸਮਸੀਸੀ ਹੁਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਾਰਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰવਾਰੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Nitthunantoti balavato vedanāvegassa nirodhane ādīnavaṃ disvā tassa avasaradānavasena nitthunanto . Vegasandhāraṇe hi atimahantaṃ dukkhaṃ uppajjatīti aññampi vikāraṃ uppādeyya, tena thero aparāparaṃ parivattati. Vīriyasamathaṃ yojetvāti adhivāsanavīriyassa adhimattattā tassa hāpanavasena samādhinā samarasatāpādanena vīriyasamathaṃ yojetvā. Saha paṭisambhidāhīti lokuttarapaṭisambhidāhi saha. Ariyamaggakkhaṇe hi paṭisambhidānaṃ asammohavasena adhigamo, atthapaṭisambhidāya pana ārammaṇakaraṇavasenapi. Lokiyānampi vā sati uppattikāle tattha samatthataṃ sandhāyāha ‘‘saha paṭisambhidāhī’’ti. Samasīsīti vārasamasīsī hutvā, paccavekkhaṇavārassa anantaravāre parinibbāyīti attho.

    ਯਥਾ ਚ ਸੁਖਂ, ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਸੁਖਂ ਕੋ વੇਦਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਮ੍ਪਜਾਨવੇਦਿਯਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਮ੍ਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਯਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ, ਕਾਯਞ੍ਚ ਪੀਲ਼ੇਤਿ વਿਬਾਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਟ੍ਠੁਂ વਾ ਖਾਦਤਿ, ਖਨਤਿ ਕਾਯਿਕਂ, ਚੇਤਸਿਕਞ੍ਚ ਸਾਤਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ। ‘‘ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਓਕਾਸਦਾਨਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਅਪਰੇ। ਅਰੂਪਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਂ, ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਭੂਤਾਕਾਰਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਯ ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਤਾਦਿਸੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਸਂ ਆਦਿਤੋ વੇਦਨਾવ વਿਭੂਤਤਰਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਪਞ੍ਹવਣ੍ਣਨਾ ਦੀਸੁ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੫੯) ਤਂ ਅવਿਰੋਧਿਤਂ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾવਸੇਨ ਕਥਿਯਮਾਨਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘વੇਦਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਾਕਟਤਾਯਾ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਸਞ੍ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਨ ਇਤਰਾਯ। ਤਦੁਭਯਗ੍ਗਹਣਮੁਖੇਨ વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਇਤਰਾਯਪਿ ਪવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਪਾਕਟਾ ਏવਾਤਿ ‘‘વੇਦਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਿਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਕ੍ਕਪਞ੍ਹੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੋ ਤਤ੍ਥ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਿਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    Yathā ca sukhaṃ, evaṃ dukkhanti yathā ‘‘sukhaṃ ko vedayatī’’tiādinā sampajānavediyanaṃ sandhāya vuttaṃ, evaṃ dukkhampi. Tattha dukkhayatīti dukkhā, sampayuttadhamme, kāyañca pīḷeti vibādhatīti attho. Duṭṭhuṃ vā khādati, khanati kāyikaṃ, cetasikañca sātanti dukkhā. ‘‘Dukkaraṃ okāsadānaṃ etissāti dukkhā’’ti apare. Arūpakammaṭṭhānanti arūpapariggahaṃ, arūpadhammamukhena vipassanābhinivesananti attho. Na pākaṭaṃ hoti phassassa, cittassa ca avibhūtākārattā. Tenāha ‘‘andhakāraṃ viya khāyatī’’ti. ‘‘Na pākaṭaṃhotī’’ti ca idaṃ tādise puggale sandhāya vuttaṃ, tesaṃ ādito vedanāva vibhūtatarā hutvā upaṭṭhāti. Evañhi yaṃ vuttaṃ sakkapañhavaṇṇanā dīsu ‘‘phasso pākaṭo hoti, viññāṇaṃ pākaṭaṃ hotī’’ti, (dī. ni. aṭṭha. 2.359) taṃ avirodhitaṃ hoti. Vedanāvasena kathiyamānaṃ kammaṭṭhānaṃ pākaṭaṃ hotīti yojanā. ‘‘Vedanānaṃ uppattipākaṭatāyā’’ti ca idaṃ sukhadukkhavedanānaṃ vasena vuttaṃ. Tāsañhi pavatti oḷārikā, na itarāya. Tadubhayaggahaṇamukhena vā gahetabbattā itarāyapi pavatti viññūnaṃ pākaṭā evāti ‘‘vedanāna’’nti avisesaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Sakkapañhe vuttanayeneva veditabbo, tasmā tattha vattabbo atthaviseso tattha līnatthappakāsaniyaṃ vuttanayeneva gahetabbo.

    ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘વਤ੍ਥੁਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ વੇਦਨਾવ વੇਦਯਤੀ’’ਤਿ વੇਦਨਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧੀਨવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਚ ਅਨਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਪਜਾਨਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਪਜਾਨਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਅਪਰੋਪਿ ਪਜਾਨਨਪਰਿਯਾਯੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਥਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਚਿਤ੍ਤਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏਕਜ੍ਝਂ ਅਨੇਕਨ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾਭਾવਤੋ, ਏવਂ વੇਦਨਾਦ੍વਯਸ੍ਸ વਿਸਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣવੁਤ੍ਤਿਤੋ ਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਖવੇਦਨਾਕ੍ਖਣੇ ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਅਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ ਤਦਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾਯਪਿ ਅਭਾવਤੋ, ਤੇਨ ਸੁਖવੇਦਨਾਕ੍ਖਣੇ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਾਨਂ ਇਤਰવੇਦਨਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾਅਭਾવਪਜਾਨਨੇਨ ਸੁਖવੇਦਨਾਯਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવੋ ਞਾਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਾਕਟਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਇਤੋ ਪਠਮਂ ਅਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਆਹ, ਏਤੇਨੇવ ਚ ਤਾਸਮ੍ਪਿ વੇਦਨਾਨਂ ਪਾਕਟਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੇਦਨਾ ਨਾਮ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਅਧੁવਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣੇਨ ਹਿ વੇਦਨਾਨਂ વਿਦ੍ਧਂਸਨਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਅਧੁવਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਾਕਟਭਾવੋ ਤਸ੍ਸ ਅਸਦਾਭਾવਿਤਾਦਿਭਾવਨਤੋ। વਿਪਰਿਣਾਮਗ੍ਗਹਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖਭਾવੋ ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਦੀਪਨਤੋ, ਤੇਨ ਸੁਖਾਪਿ વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਪਗੇવ ਇਤਰਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਮ੍ਪਿ વੇਦਨਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ‘‘ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਤੀਸੁਪਿ વੇਦਨਾਸੁ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਪਜਾਨਨਾ ਜੋਤਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤਿਹ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Pubbe ‘‘vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vedayatī’’ti vedanāya ārammaṇādhīnavuttitāya ca anattatāya ca pajānanaṃ vuttaṃ, idāni tassā aniccatādipajānanaṃ dassento ‘‘ayaṃ aparopi pajānanapariyāyo’’ti āha. Yathā ekasmiṃ khaṇe cittadvayassa asambhavo ekajjhaṃ anekantapaccayābhāvato, evaṃ vedanādvayassa visiṭṭhārammaṇavuttito cāti āha ‘‘sukhavedanākkhaṇe dukkhāya vedanāya abhāvato’’ti. Nidassanamattañcetaṃ tadā upekkhāvedanāyapi abhāvato, tena sukhavedanākkhaṇe bhūtapubbānaṃ itaravedanānaṃ hutvāabhāvapajānanena sukhavedanāyapi hutvā abhāvo ñāto eva hotīti tassā pākaṭabhāvameva dassento ‘‘imissā casukhāya vedanāya ito paṭhamaṃabhāvato’’ti āha, eteneva ca tāsampi vedanānaṃ pākaṭabhāvo dassitoti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘vedanā nāma aniccā adhuvā vipariṇāmadhammā’’ti. Aniccaggahaṇena hi vedanānaṃ viddhaṃsanabhāvo dassito viddhaste aniccatāya suviññeyyattā. Adhuvaggahaṇena pākaṭabhāvo tassa asadābhāvitādibhāvanato. Vipariṇāmaggahaṇena dukkhabhāvo tassa aññathattadīpanato, tena sukhāpi vedanā dukkhā, pageva itarāti tissannampi vedanānaṃ dukkhatā dassitā hoti. Iti ‘‘yadaniccaṃ dukkhaṃ, taṃ ekantato anattā’’ti tīsupi vedanāsu lakkhaṇattayapajānanā jotitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘itiha tattha sampajāno hotī’’ti.

    ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦੫) ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦੇਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਖવੇਦਨਾਸਮਙ੍ਗਿਸਮਯੇ ਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ વੇਦੇਤਿ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਚ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਾਨਂ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਪਨ ਅਸਮ੍ਭવੋ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ। ਸਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਾવਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਸਮੇਚ੍ਚ ਸਮ੍ਭੁਯ੍ਯ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਕਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਤਾ। વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਪਚ੍ਚਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਖਯવਯਪਲੁਜ੍ਜਨਨਿਰੁਜ੍ਝਨਪਕਤਿਤਾਯ ਖਯਧਮ੍ਮਾ વਯਧਮ੍ਮਾ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Idāni tamatthaṃ suttena (ma. ni. 2.205) sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Tattha neva tasmiṃ samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedetīti tasmiṃ sukhavedanāsamaṅgisamaye neva dukkhaṃ vedanaṃ vedeti niruddhattā, anuppannattā ca yathākkamaṃ atītānāgatānaṃ. Paccuppannāya pana asambhavo vutto eva. Sakiccakkhaṇamattāvaṭṭhānato aniccā. Samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhatā. Vatthārammaṇādipaccayaṃ paṭicca uppannattā paṭiccasamuppannā. Khayavayapalujjananirujjhanapakatitāya khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammāti daṭṭhabbā.

    ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਮਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਆਮਿਸਂ ਨਾਮ, ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਸਹ ਆਮਿਸੇਹੀਤਿ ਸਾਮਿਸਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਾਮਿਸਨਿਸ੍ਸਿਤਾ’’ਤਿ।

    Kilesehi āmasitabbato āmisaṃ nāma, pañca kāmaguṇā, ārammaṇakaraṇavasena saha āmisehīti sāmisaṃ. Tenāha ‘‘pañcakāmaguṇāmisanissitā’’ti.

    ਇਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ વੇਦਨਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਪਾਲ਼ਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾ’’ਤਿ।

    Ito paranti ‘‘atthi vedanā’’ti evamādi pāḷiṃ sandhāyāha ‘‘kāyānupassanāyaṃ vuttanayamevā’’ti.

    વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vedanānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Cittānupassanāvaṇṇanā

    ੩੮੧. ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਨ ਸਹ ਰਾਗੇਨਾਤਿ ਸਰਾਗਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਲੋਭਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿ। વੀਤਰਾਗਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮਂ ਸਰਾਗਪਦਪਟਿਯੋਗਿਨਾ વੀਤਰਾਗਪਦੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਸਮ੍ਮਸਨਚਾਰਸ੍ਸ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਤੇਭੂਮਕਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਲੋਕਿਯਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿવਰਤਿ। ਸੇਸਾਨਿ ਦ੍વੇ ਦੋਸਮੂਲਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਮੋਹਮੂਲਾਨੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਰਾਗੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਭਾવਤੋ ਨਤ੍ਥੇવ ਸਰਾਗਤਾ, ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਕਤਾਯ ਪਨ ਸਿਯਾ ਤਂਸਹਿਤਕਾਲੇ ਸੋਤਿ ਨਤ੍ਥੇવ વੀਤਰਾਗਤਾਪੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਤਾ ਏવੇਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੇવ ਪੁਰਿਮਪਦਂ ਨ ਪਚ੍ਛਿਮਪਦਂ ਭਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਪਦੇਸਿਕਂ ਪਜਾਨਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਦੁਕਨ੍ਤਰਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ। ਯੇ ਪਨ ‘‘ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੇ ਅਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਭਾવੋ ਏવੇਤ੍ਥ ਪਮਾਣਂ ਏਕਚ੍ਚਅਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ વਿਯਾ’’ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਮਤੇਨ ਸੇਸਾਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਦੁਤਿਯਪਦਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ । ਦੁਤਿਯਦੁਕੇਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਸੁ ਸਹ ਮੋਹੇਨੇવ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਮੋਹਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤਞ੍ਚੇવ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਸਹੇવ ਮੋਹੇਨਾਤਿ ਸਮੋਹ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਪਦਾવਧਾਰਣਮ੍ਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਤਿਮੂਲ਼੍ਹਤਾਯ ਪਾਟਿਪੁਗ੍ਗਲਿਕਨਯੇਨ ਸવਿਸੇਸਮੋਹવਨ੍ਤਤਾਯ ‘‘ਮੋਮੂਹਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਦ੍વਯਂ વਿਸੇਸਤੋ ‘‘ਸਮੋਹ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਸੇਸਾਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ‘‘વਟ੍ਟਨ੍ਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਸਾਸਙ੍ਕਂ વਦਤਿ। ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਨ ਅਨੁਪਤਿਤਂ ਅਨੁਗਤਨ੍ਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਨੁਪਤਿਤਂ, ਪਞ੍ਚવਿਧਂਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ ਸਙ੍ਕੁਚਿਤਚਿਤ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਕੁਚਿਤਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਙ੍ਕੋਚਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸવਸੇਨ ਥਾਮਜਾਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਸਹਗਤਂ ਸਂਸਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਮੇવਾਤਿ। ਪਸਟਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸવਿਸੇਸਂ વਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વਿਸਟਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ।

    381. Sampayogavasena pavattamānena saha rāgenāti sarāgaṃ. Tenāha ‘‘lobhasahagata’’nti. Vītarāganti ettha kāmaṃ sarāgapadapaṭiyoginā vītarāgapadena bhavitabbaṃ, sammasanacārassa pana adhippetattā tebhūmakasseva gahaṇanti ‘‘lokiyakusalābyākata’’nti vatvā ‘‘idaṃ panā’’tiādinā tameva adhippāyaṃ vivarati. Sesāni dve dosamūlāni, dve mohamūlānīti cattāri akusalacittāni. Tesañhi rāgena sampayogābhāvato nattheva sarāgatā, taṃnimittakatāya pana siyā taṃsahitakāle soti nattheva vītarāgatāpīti dukkhavinimuttatā evettha labbhatīti āha ‘‘neva purimapadaṃ na pacchimapadaṃ bhajantī’’ti. Yadi evaṃ padesikaṃ pajānanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati, dukantarapariyāpannattā tesaṃ. Ye pana ‘‘paṭipakkhabhāve agayhamāne sampayogābhāvo evettha pamāṇaṃ ekaccaabyākatānaṃ viyā’’ti icchanti, tesaṃ matena sesākusalacittānampi dutiyapadasaṅgaho veditabbo . Dutiyadukepi vuttanayena attho veditabbo. Akusalamūlesu saha moheneva vattatīti samohanti āha ‘‘vicikicchāsahagatañceva uddhaccasahagatañcā’’ti. Yasmā cettha ‘‘saheva mohenāti samoha’’nti purimapadāvadhāraṇampi labbhatiyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi. Yathā pana atimūḷhatāya pāṭipuggalikanayena savisesamohavantatāya ‘‘momūhacitta’’nti vattabbato vicikicchāuddhaccasahagatadvayaṃ visesato ‘‘samoha’’nti vuccati, na tathā sesākusalacittānīti ‘‘vaṭṭantiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Sampayogavasena thinamiddhena anupatitaṃ anugatanti thinamiddhānupatitaṃ, pañcavidhaṃsasaṅkhārikākusalacittaṃ saṅkucitacittaṃ, saṅkucitacittaṃ nāma ārammaṇe saṅkocanavasena pavattanato. Paccayavisesavasena thāmajātena uddhaccena sahagataṃ saṃsaṭṭhanti uddhaccasahagataṃ, aññathā sabbampi akusalacittaṃ uddhaccasahagatamevāti. Pasaṭacittaṃ nāma ārammaṇe savisesaṃ vikkhepavasena visaṭabhāvena pavattanato.

    ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ વਿਪੁਲਫਲਤਾਯ ਚ ਦੀਘਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ ਚ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਂ ਗਤਂ, ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ વਾ ਉਲ਼ਾਰਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦੀਹਿ ਗਤਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਰੂਪਾਰੂਪਭੂਮਿਗਤਂ ਤਤੋ ਮਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲੋਕੇ ਅਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਚੇਤ੍ਥ ਪਟਿਯੋਗੀ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਮਹਗ੍ਗਤਨ੍ਤਿ ਕਾਮਾવਚਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਸਹ ਉਤ੍ਤਰੇਹੀਤਿ ਸਉਤ੍ਤਰਂ। ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ। ਤਦੁਭਯਂ ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮਤ੍ਥੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਹਿਤਂ ਸਮਾਹਿਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਨ ਸਮਾਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਸਮਾਹਿਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਭਯਸਮਾਧਿਰਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਦਙ੍ਗવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ વਿਮੁਤ੍ਤਂ, ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ વਿਮੁਤ੍ਤਂ, ਮਹਗ੍ਗਤਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਦੁਭਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੁਤ੍ਤੀਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਤਦੁਭਯવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਉਭਯવਿਮੁਤ੍ਤਿਰਹਿਤਨ੍ਤਿ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤੇਪਿ ਸਿਯਾਸਙ੍ਕਾਤਿ ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਮੁਚ੍ਛੇਦ…ਪੇ॰… ਓਕਾਸੋવ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਓਕਾਸਭਾવੋ ਚ ਸਮ੍ਮਸਨਚਾਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਭਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।

    Kilesavikkhambhanasamatthatāya vipulaphalatāya ca dīghasantānatāya ca mahantabhāvaṃ gataṃ, mahantehi vā uḷāracchandādīhi gataṃ paṭipannanti mahaggataṃ, taṃ pana rūpārūpabhūmigataṃ tato mahantassa loke abhāvato. Tenāha ‘‘rūpārūpāvacara’’nti. Tassa cettha paṭiyogī parittaṃ evāti āha ‘‘amahaggatanti kāmāvacara’’nti. Attānaṃ uttarituṃ samatthehi saha uttarehīti sauttaraṃ. Tappaṭipakkhena anuttaraṃ. Tadubhayaṃ upādāyupādāya veditabbanti āha ‘‘sauttaranti kāmāvacarantiādi. Paṭipakkhavikkhambhanasamatthena samādhinā sammadeva āhitaṃ samāhitaṃ. Tenāha ‘‘yassā’’tiādi. Yassāti yassa cittassa. Yathāvuttena samādhinā na samāhitanti asamāhitaṃ. Tenāha ‘‘ubhayasamādhirahita’’nti. Tadaṅgavimuttiyā vimuttaṃ, kāmāvacarakusalacittaṃ, vikkhambhanavimuttiyā vimuttaṃ, mahaggatacittanti tadubhayaṃ sandhāyāha ‘‘tadaṅgavikkhambhanavimuttīhi vimutta’’nti. Yattha tadubhayavimutti natthi, taṃ ubhayavimuttirahitanti gayhamāne lokuttaracittepi siyāsaṅkāti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘samuccheda…pe… okāsova natthī’’ti āha. Okāsabhāvo ca sammasanacārassa adhippetattā veditabbo. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānameva.

    ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Cittānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ

    Dhammānupassanā

    ਨੀવਰਣਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Nīvaraṇapabbavaṇṇanā

    ੩੮੨. ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਦਿਧਮ੍ਮવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਏવ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਂ ਕਥੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨੀવਰਣਾਦਿવਸੇਨੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ? વਿਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਤੋ। ਯੇਸਞ੍ਹਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਠਮਂ ਨੀવਰਣਾਨਿ વਿਭਾਗੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤੇਸਂ વਸੇਨੇਤ੍ਥ ਭਗવਤਾ ਪਠਮਂ ਨੀવਰਣੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਕਥਿਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਸਮਥਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਦੇਸਿਤਾ, ਤਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ, ਆਯਤਨੇਸੁ ਚ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੇਸੁ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿવਿਭਾਗੇਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਚ ਉਤ੍ਤਰਾ ਦੇਸਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮਥਭਾવਨਾਪਿ ਯਾવਦੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾ ਇਚ੍ਛਿਤਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਧਾਨਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਬਹੁਲਾ ਚ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਦੇਸਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਭਾਗੇਨ ਦੇਸਿਤਭਾવਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚવਸੇਨ ਮਿਸ੍ਸਕਪਰਿਗ੍ਗਹਕਥਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਗ੍ਗਹਮ੍ਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਕਲਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤਿ ਇਤਰੇਸਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ।

    382. Pahātabbādidhammavibhāgadassanavasena pañcadhā dhammānupassanā niddiṭṭhāti ayamattho pāḷito eva viññāyatīti tamatthaṃ ulliṅgento ‘‘pañcavidhena dhammānupassanaṃ kathetu’’nti āha. Yadi evaṃ kasmā nīvaraṇādivaseneva niddiṭṭhanti? Vineyyajjhāsayato. Yesañhi veneyyānaṃ pahātabbadhammesu paṭhamaṃ nīvaraṇāni vibhāgena vattabbāni, tesaṃ vasenettha bhagavatā paṭhamaṃ nīvaraṇesu dhammānupassanā kathitā. Tathā hi kāyānupassanāpi samathapubbaṅgamā desitā, tato pariññeyyesu khandhesu, āyatanesu ca bhāvetabbesu bojjhaṅgesu, pariññeyyādivibhāgesu saccesu ca uttarā desanā, tasmā cettha samathabhāvanāpi yāvadeva vipassanatthā icchitā. Vipassanāpadhānā, vipassanābahulā ca satipaṭṭhānadesanāti tassā vipassanābhinivesavibhāgena desitabhāvaṃ vibhāvento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha khandhāyatanadukkhasaccavasena missakapariggahakathanaṃ daṭṭhabbaṃ. Saññāsaṅkhārakkhandhapariggahampīti pi-saddena sakalapañcupādānakkhandhapariggahaṃ sampiṇḍeti itaresaṃ tadantogadhattā.

    ‘‘ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯੁਗਨਨ੍ਧਤਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪਜਾਨਨਕਾਲੇ ਅਭਾવਾ ‘‘ਅਭਿਣ੍ਹਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪਲਬ੍ਭਮਾਨਂ। ਯਥਾਤਿ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ, ਸੋ ਪਨ ‘‘ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾਕਾਰੋવ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਕਾਰਣਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਥਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Kaṇhasukkadhammānaṃ yuganandhatā natthī’’ti pajānanakāle abhāvā ‘‘abhiṇhasamudācāravasenā’’ti vuttaṃ. Saṃvijjamānanti attano santāne upalabbhamānaṃ. Yathāti yenākārena, so pana ‘‘kāmacchandassa uppādo hotī’’ti vuttattā kāmacchandassa kāraṇākārova, atthato kāraṇamevāti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Ca-saddo vakkhamānatthasamuccayattho.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਯਥਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪਦੇ। ਸੁਭਮ੍ਪੀਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਪਿ। ਸੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗਹਣਾਕਾਰੇਨ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ। ਇਟ੍ਠਂ, ਇਟ੍ਠਾਕਾਰੇਨ વਾ ਗਯ੍ਹਮਾਨਂ ਰੂਪਾਦਿ ਸੁਭਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਆਕਙ੍ਖਿਤਸ੍ਸ ਹਿਤਸੁਖਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਪਾਯਭੂਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਅਨੁਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ । ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾਗਹੇਤੁਭੂਤੇ, ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇ ਚ ਦੁવਿਧੇ ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਆਹਾਰੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਆਹਰਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ।

    Tatthāti ‘‘yathā cā’’tiādinā vuttapade. Subhampīti kāmacchandopi. So hi attano gahaṇākārena ‘‘subha’’nti vutto, tenākārena pavattanakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘nimitta’’nti ca. Iṭṭhaṃ, iṭṭhākārena vā gayhamānaṃ rūpādi subhārammaṇaṃ. Ākaṅkhitassa hitasukhassa pattiyā anupāyabhūto manasikāro anupāyamanasikāro. Tanti ayonisomanasikāraṃ . Tatthāti tasmiṃ sabhāgahetubhūte, ārammaṇabhūte ca duvidhe subhanimitte. Āhāroti paccayo attano phalaṃ āharatīti katvā.

    ਅਸੁਭਨ੍ਤਿ ਅਸੁਭਜ੍ਝਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਤਂ ਪਨ ਦਸਸੁ ਅવਿਞ੍ਞਾਣਕਅਸੁਭੇਸੁ ਚ ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਅਸੁਭੇਸੁ ਚ ਪવਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਹਿ ਸਞ੍ਞਾ ‘‘ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਗਿਰਿਮਾਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤੇ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੬੦) વੁਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ, ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਗਹਣਂ ਨਿਰવਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤੇਸੁ ਪਨ ਅਸੁਭੇਸੁ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਅਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਦਨੁਕੂਲਤ੍ਤਾ ਪਨ ਇਤਰੇ ਪੀਤਿ।

    Asubhanti asubhajjhānaṃ uttarapadalopena, taṃ pana dasasu aviññāṇakaasubhesu ca kesādīsu saviññāṇakaasubhesu ca pavattaṃ daṭṭhabbaṃ. Kesādīsu hi saññā ‘‘asubhasaññā’’ti girimānandasutte (a. ni. 10.60) vuttā. Ettha ca catubbidhassa ayonisomanasikārassa, yonisomanasikārassa ca gahaṇaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti daṭṭhabbaṃ, tesu pana asubhesu ‘‘subha’’nti, ‘‘asubha’’nti ca manasikāro idhādhippeto, tadanukūlattā pana itare pīti.

    ਏਕਾਦਸਸੁ ਅਸੁਭੇਸੁ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਾਕਾਰਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ, ਯਥਾ વਾ ਤਤ੍ਥ ਉਗ੍ਗਹਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾવਹਾਯ ਅਸੁਭਭਾવਨਾਯ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨਾ ਅਸੁਭਭਾવਨਾਨੁਯੋਗੋ। ‘‘ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਨੋ ਮਿਤਾਹਾਰਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭવਾਭਾવਾ ਓਤਾਰਂ ਅਲਭਮਾਨੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਪਹੀਯਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਅਯਮੇવ ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਭੋਜਨਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤਂ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਸ ਤਦਾਧਾਰਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਸ੍ਸ ਅਤਿવਿਯ ਜੇਗੁਚ੍ਛਤਂ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਭੋਜਨੇ ਪਮਾਣਸ੍ਸ ਜਾਨਨੇਨ ਭੋਜਨੇਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਨਾਮ। ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਹਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਪਹੀਯਤੇવ।

    Ekādasasu asubhesu paṭikkūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā paṭipatti asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanā asubhabhāvanānuyogo. ‘‘Bhojane mattaññuno mitāhārassa thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyatī’’ti vadanti, ayameva ca attho niddesepi vuccati. Yo pana bhojanassa paṭikkūlataṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca upanissayabhūtassa ativiya jegucchataṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikattaṃ sammadeva jānāti, so sabbaso bhojane pamāṇassa jānanena bhojanemattaññū nāma. Tādisassa hi kāmacchando pahīyateva.

    ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਿਕਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ ਦਨ੍ਤਟ੍ਠਿਦਸ੍ਸਾવੀ। ਪਹੀਨਸ੍ਸਾਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪਹੀਨਸ੍ਸ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੫੯, ੧੫੦੩) ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੋਭੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨਾ’’ਤਿ।

    Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Pahīnassāti vikkhambhanavasena pahīnassa. Ito paresupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo. Abhidhammapariyāyena (dha. sa. 1159, 1503) sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti āha ‘‘arahattamaggenā’’ti.

    ਪਟਿਘਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਟਿਘਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਪਰਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਪਟਿਘਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ।

    Paṭighampi purimuppannaṃ paṭighanimittaṃ parato uppajjanakassa paṭighassa kāraṇanti katvā.

    ਮੇਜ੍ਜਤਿ ਸਿਨਿਯ੍ਹਤੀਤਿ ਮਿਤ੍ਤੋ, ਹਿਤੇਸੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਿਤ੍ਤੇ ਭવਾ, ਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਏਸਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਹਿਤੇਸਿਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯ। ਅਪ੍ਪਨਾਪਿ ਉਪਚਾਰੋਪਿ વਟ੍ਟਤਿ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਭਾવਤੋ। ‘‘ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਨਾવ વਟ੍ਟਤਿ ਅਪ੍ਪਨਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਚ੍ਚਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ। ਬਹੁਲਂ ਪવਤ੍ਤਯਤੋਤਿ ਬਹੁਲੀਕਾਰવਤੋ।

    Mejjati siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā, tassā mettāya. Appanāpi upacāropi vaṭṭati sādhāraṇavacanabhāvato. ‘‘Cetovimuttī’’ti vutte appanāva vaṭṭati appanaṃ appattāya paṭipakkhato suṭṭhu muccanassa abhāvato. Tanti yonisomanasikāraṃ. Tatthāti mettāya. Bahulaṃ pavattayatoti bahulīkāravato.

    ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਸ੍ਸ ਹਿਤੂਪਸਂਹਾਰਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਮੇਤ੍ਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹੋ, ਪਠਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਮੇਤ੍ਤਾਮਨਸਿਕਾਰੋ ਪਰਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવਤੋ ਮੇਤ੍ਤਾਮਨਸਿਕਾਰੋવ ਮੇਤ੍ਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਮੇવ ਸਕਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾ, ਸਤ੍ਤਾ, ਤਬ੍ਭਾવੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾ, ਕਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾ। ਦੋਸਮੇਤ੍ਤਾਸੁ ਯਾਥਾવਤੋ ਆਦੀਨવਾਨਿਸਂਸਾਨਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ વੀਮਂਸਾ ਇਧ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ। ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰਿਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤવਨ੍ਤਤਾ ਇਧ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ। ਓਦਿਸ੍ਸਕਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਦਿਸਾਫਰਣਾਨਨ੍ਤਿ (ਓਧਿਸਕਅਨੋਧਿਸਕਦਿਸਾਫਰਣਾਨਂ ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੫) ਅਤ੍ਤਅਤਿਪਿਯਸਹਾਯਮਜ੍ਝਤ੍ਤવੇਰਿવਸੇਨ ਓਦਿਸ੍ਸਕਤਾ, ਸੀਮਾਸਮ੍ਭੇਦੇ ਕਤੇ ਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਤਾ। ਏਕਾਦਿਦਿਸਾਫਰਣવਸੇਨ ਦਿਸਾਫਰਣਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਉਗ੍ਗਹਣੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਹਾਰਰਚ੍ਛਾਗਾਮਾਦਿવਸੇਨ વਾ ਓਦਿਸ੍ਸਕਦਿਸਾਫਰਣਂ। વਿਹਾਰਾਦਿਉਦ੍ਦੇਸਰਹਿਤਂ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦਿਦਿਸਾવਸੇਨ ਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਦਿਸਾਫਰਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਦ੍વਿਧਾ ਉਗ੍ਗਹਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਓਦਿਸ੍ਸਕਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਦਿਸਾਫਰਣਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਗ੍ਗਹੋਤਿ ਚ ਯਾવ ਉਪਚਾਰਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਉਗ੍ਗਹਿਤਾਯ ਆਸੇવਨਾ ਭਾવਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ, ਪਾਣਾ, ਭੂਤਾ, ਪੁਗ੍ਗਲਾ, ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਏਤੇਸਂ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ, ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅવੇਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ , ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਝਾ, ਅਨੀਘਾ, ਸੁਖੀ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੂਤਿ ਚਤੁਧਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ વੀਸਤਿવਿਧਾ ਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਫਰਣਾ ਮੇਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਾ ਇਤ੍ਥਿਯੋ, ਪੁਰਿਸਾ, ਅਰਿਯਾ, ਅਨਰਿਯਾ, ਦੇવਾ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ, વਿਨਿਪਾਤਿਕਾਤਿ ਸਤ੍ਤੋਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਾ, ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿ વਿਧਾ વਾ, ਦਸਹਿ ਦਿਸਾਹਿ ਦਿਸੋਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਦਸવਿਧਾ, ਏਕੇਕਾਯ વਾ ਦਿਸਾਯ ਸਤ੍ਤਾਦਿਇਤ੍ਥਾਦਿਅવੇਰਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਸੀਤਾਧਿਕਚਤੁਸਤਪ੍ਪਭੇਦਾ ਚ ਓਧਿਸੋ ਫਰਣਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Sattesu mettāyanassa hitūpasaṃhārassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho, paṭhamuppanno mettāmanasikāro parato uppajjanakassa kāraṇabhāvato mettāmanasikārova mettānimittaṃ. Kammameva sakaṃ etesanti kammassakā, sattā, tabbhāvo kammassakatā, kammadāyādatā. Dosamettāsu yāthāvato ādīnavānisaṃsānaṃ paṭisaṅkhānaṃ vīmaṃsā idha paṭisaṅkhānaṃ. Mettāvihārikalyāṇamittavantatā idha kalyāṇamittatā. Odissakaanodissakadisāpharaṇānanti (odhisakaanodhisakadisāpharaṇānaṃ ma. ni. aṭṭha. 1.115) attaatipiyasahāyamajjhattaverivasena odissakatā, sīmāsambhede kate anodissakatā. Ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchāgāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ. Vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇanti evaṃ dvidhā uggahaṇaṃ sandhāya ‘‘odissakaanodissakadisāpharaṇāna’’nti vuttaṃ. Uggahoti ca yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā, ekekasmiṃ averā hontu , abyāpajjhā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattito vīsatividhā anodissakapharaṇā mettā. Sabbā itthiyo, purisā, ariyā, anariyā, devā, manussā, vinipātikāti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsati vidhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā, ekekāya vā disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhiso pharaṇā veditabbā.

    ਯੇਨ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਅਰਤਿਆਦਿਕਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਅਰਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਤੇਨ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬੇ ਹਿ ਇਦਂ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਾ ਪਨ੍ਤਸੇਨਾਸਨੇਸੁ, ਅਧਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਭਾવਰਿਞ੍ਚਨਾ। ਕਾਯવਿਨਮਨਾਤਿ ਕਰਜਕਾਯਸ੍ਸ વਿਰੂਪੇਨਾਕਾਰੇਨ ਨਮਨਾ। ਲੀਨਾਕਾਰੋਤਿ ਸਙ੍ਕੋਚਾਪਤ੍ਤਿ।

    Yena ayonisomanasikārena aratiādikāni uppajjanti, so aratiādīsu ayonisomanasikāro. Tena nipphādetabbe hi idaṃ bhummaṃ. Esa nayo ito paresupi. Ukkaṇṭhitā pantasenāsanesu, adhikusaladhammesu ca uppajjanabhāvariñcanā. Kāyavinamanāti karajakāyassa virūpenākārena namanā. Līnākāroti saṅkocāpatti.

    ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟ੍ਠਪਨਸਭਾવਤਾਯ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਨਂ વਿਸੋਸਨਸਭਾવਤਾਯ ਚ ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁਆਦਿਤੋ ਪવਤ੍ਤવੀਰਿਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਠਮਾਰਮ੍ਭવੀਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਠਮਾਰਮ੍ਭਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੋਸਜ੍ਜવਿਧਮਨਂ, ਥਾਮਗਮਨਞ੍ਚ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕੋਸਜ੍ਜਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਤਾਯ ਤਤੋ ਬਲવਤਰ’’ਨ੍ਤਿ । ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਂ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸਂ ਆવਹਨ੍ਤਂ ਅਤਿવਿਯ ਥਾਮਗਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਰਂ ਪਰਂ ਠਾਨਂ ਅਕ੍ਕਮਨਤੋ ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰ’’ਨ੍ਤਿ।

    Kusaladhammapaṭipattiyā paṭṭhapanasabhāvatāya, tappaṭipakkhānaṃ visosanasabhāvatāya ca ārambhadhātuādito pavattavīriyanti āha ‘‘paṭhamārambhavīriya’’nti. Yasmā paṭhamārambhamattassa kosajjavidhamanaṃ, thāmagamanañca natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘kosajjato nikkhantatāya tato balavatara’’nti . Yasmā pana aparāparuppattiyā laddhāsevanaṃ uparūpari visesaṃ āvahantaṃ ativiya thāmagatameva hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavatara’’nti.

    ਅਤਿਭੋਜਨੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਅਤਿਭੋਜਨੇ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋ , ਏਤ੍ਤਕੇ ਭੁਤ੍ਤੇ ਤਂ ਭੋਜਨਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਏਤ੍ਤਕੇ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਗਾਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬ੍ਯਤਿਰੇਕવਸੇਨ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇ ਭੁਤ੍ਤੇ ਤਂ ਭੋਜਨਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਤੁਪਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਦਿવਾ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕਨ੍ਤਿ ਦਿવਾ ਗਹਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕਂ ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਧੁਤਙ੍ਗਾਨਂ વੀਰਿਯਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧੁਤਙ੍ਗਨਿਸ੍ਸਿਤਸਪ੍ਪਾਯਕਥਾਯਪੀ’’ਤਿ।

    Atibhojane nimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho , ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotīti thinamiddhassa kāraṇākāraṇagāho hotīti attho. Byatirekavasena cetaṃ vuttaṃ, tasmā ‘‘ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ na hotī’’ti bhojane mattaññutā ca atthato dassitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘catupañca…pe… na hotī’’ti. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ rattiyaṃ manasi karontassāpīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.

    ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਕਤਾਕਤਾਨੁਸੋਚਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਚੇਤਸੋ ਅવੂਪਸਮਾવਹਤਾਯ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਮੇવਾਤਿ ‘‘ਅવੂਪਸਮੋ ਨਾਮ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਾਕਾਰੋ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਮੇવੇਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti ‘‘avūpasamo nāma avūpasantākāro, uddhaccakukkuccamevetaṃ atthato’’ti vuttaṃ.

    ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥਤੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਿ વਿਚਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਬ੍ਬਹੁਲવਿਹਾਰਿਨੋ ਅਤ੍ਥવੇਦਾਦਿਪਟਿਲਾਭਸਬ੍ਭਾવਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ, ਯਥਾવਿਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਯਥਾਨੁਰੂਪਪਤਿਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਕਤਾਕਤਾਨੁਸੋਚਨਞ੍ਚ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਬਾਹੁਸਚ੍ਚੇਨਪਿ…ਪੇ॰… ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਪਹੀਯਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਪਹੀਯਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾવਿਨਯਪਕਤਞ੍ਞੁਤਾਹਿਪਿ ਤਂ ਪਹੀਯਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੁਦ੍ਧਸੇવਿਤਾ ਚ વੁਦ੍ਧਸੀਲਿਤਂ ਆવਹਤੀਤਿ ਚੇਤੋવੂਪਸਮਕਰਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਪ੍ਪਹਾਨਕਾਰੀ વੁਤ੍ਤਾ। વੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਨ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਨੋਦਕਾ વਿਨਯਧਰਾ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਚ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਹੇਤੁਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਕਪ੍ਪਿਯਾਕਪ੍ਪਿਯਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਬਹੁਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਨਯਨਯੇਨੇવ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾਦਯੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਪਹੀਨੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਤ੍ਤਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    Bahussutassa ganthato, atthato ca suttādīni vicārentassa tabbahulavihārino atthavedādipaṭilābhasabbhāvato vikkhepo na hotīti, yathāvidhipaṭipattiyā, yathānurūpapatikārappavattiyā ca katākatānusocanañca na hotīti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Yadaggena bāhusaccena uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetovūpasamakarattā uddhaccakukkuccappahānakārī vuttā. Vuddhattaṃ pana anapekkhitvā kukkuccavinodakā vinayadharā kalyāṇamittā vuttāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca pabbajitānaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.

    ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਠਾਨੀਯਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਠਾਨੀਯਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਠਾਨੀਯਾ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਕਾਰਣਭੂਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ વਾ ਠਾਨੀਯਾ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਠਾਨੀਯਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਠਾਨੀਯਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਏવ। ਸਾ ਹਿ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਰਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਸਭਾਗਹੇਤੁਤਾਯ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਕਾਰਣਂ।

    Tiṭṭhati pavattati etthāti ṭhānīyā vicikicchāya ṭhānīyā vicikicchāṭhānīyā, vicikicchāya kāraṇabhūtā dhammā, tiṭṭhatīti vā ṭhānīyā, vicikicchā ṭhānīyā etissāti vicikicchāṭhānīyā, atthato vicikicchā eva. Sā hi purimuppannā parato uppajjanakavicikicchāya sabhāgahetutāya asādhāraṇaṃ kāraṇaṃ.

    ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਤਿ ਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ ਕੁਸਲਾ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਕੁਸਲਾ। ਯੇ ਅਕੁਸਲਾ, ਤੇ ਸਾવਜ੍ਜਾ, ਅਸੇવਿਤਬ੍ਬਾ, ਹੀਨਾ ਚ। ਯੇ ਕੁਸਲਾ, ਤੇ ਅਨવਜ੍ਜਾ, ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਣੀਤਾ ਚ। ਕੁਸਲਾ વਾ ਹੀਨੇਹਿ ਛਨ੍ਦਾਦੀਹਿ ਆਰਦ੍ਧਾ ਹੀਨਾ, ਪਣੀਤੇਹਿ ਪਣੀਤਾ। ਕਣ੍ਹਾਤਿ ਕਾਲ਼ਕਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪਭਸ੍ਸਰਭਾવਕਰਣਾ। ਸੁਕ੍ਕਾਤਿ ਓਦਾਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਭਸ੍ਸਰਭਾવਕਰਣਾ। ਕਣ੍ਹਾਭਿਜਾਤਿਹੇਤੁਤੋ વਾ ਕਣ੍ਹਾ। ਸੁਕ੍ਕਾਭਿਜਾਤਿਹੇਤੁਤੋ ਸੁਕ੍ਕਾ। ਤੇ ਏવ ਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾ। ਕਣ੍ਹਾ ਹਿ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤਾਯ ਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾ, ਤਥਾ ਸੁਕ੍ਕਾਪਿ ਇਤਰੇਹਿ। ਅਥ વਾ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਾ ਚ ਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾ ਚ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾ। ਸੁਖਾ ਹਿ વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਚ વੇਦਨਾ ਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾਤਿ।

    Kusalākusalāti kosallasambhūtaṭṭhena kusalā, tappaṭipakkhato akusalā. Ye akusalā, te sāvajjā, asevitabbā, hīnā ca. Ye kusalā, te anavajjā, sevitabbā,paṇītā ca. Kusalā vā hīnehi chandādīhi āraddhā hīnā, paṇītehi paṇītā. Kaṇhāti kāḷakā cittassa apabhassarabhāvakaraṇā. Sukkāti odātā cittassa pabhassarabhāvakaraṇā. Kaṇhābhijātihetuto vā kaṇhā. Sukkābhijātihetuto sukkā. Te eva sappaṭibhāgā. Kaṇhā hi ujuvipaccanīkatāya sukkasappaṭibhāgā, tathā sukkāpi itarehi. Atha vā kaṇhasukkā ca sappaṭibhāgā ca kaṇhasukkasappaṭibhāgā. Sukhā hi vedanā dukkhāya vedanāya sappaṭibhāgā, dukkhā ca vedanā sukhāya vedanāya sappaṭibhāgāti.

    ਕਾਮਂ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾਹਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮੂਲਿਕਾ ਸੇਸવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਤੀਣਿ ਰਤਨਾਨਿ ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿ। ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾવਬੋਧੇ ‘‘ਸਤ੍ਥਰਿ ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੦੮, ੧੧੨੩, ੧੧੬੭, ੧੨੪੧, ੧੨੬੩, ੧੨੭੦; વਿਭ॰ ੯੧੫) વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਅਸਮ੍ਭવੋਤਿ। વਿਨਯੇ ਪਕਤਞ੍ਞੁਤਾ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਪਹਾਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਨਯੇ ਚਿਣ੍ਣવਸੀਭਾવਸ੍ਸਾਪੀ’’ਤਿ। ਓਕਪ੍ਪਨਿਯਸਦ੍ਧਾਸਙ੍ਖਾਤਅਧਿਮੋਕ੍ਖਬਹੁਲਸ੍ਸਾਤਿ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਨੋ ਅਨੁਪવਿਸਨਸਦ੍ਧਾਸਙ੍ਖਾਤਅਧਿਮੋਕ੍ਖੇਨ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਬਹੁਲਸ੍ਸ, ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਞ੍ਚ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦਨਮੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਸਦ੍ਧਾਯ વਾ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਤਾਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ।

    Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi sabbāpi aṭṭhavatthukā vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā āha ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’ti. Ratanattayaguṇāvabodhe ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādi (dha. sa. 1008, 1123, 1167, 1241, 1263, 1270; vibha. 915) vicikicchāya asambhavoti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassāpī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti saddheyyavatthuno anupavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa, adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ, saddhāya vā ninnapoṇatāadhimutti adhimokkho.

    ਸਮੁਦਯવਯਾਤਿ ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ। ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਸੂਤਿ ‘‘ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਸੂ’’ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮੇਨ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਟਿਘਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ, ਦੁਤਿਯੇਨਮੇਤ੍ਤਾਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਆਦੀਨਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Samudayavayāti samudayavayadhammā. Subhanimittaasubhanimittādīsūti ‘‘subhanimittādīsu asubhanimittādīsū’’ti ādi-saddo paccekaṃ yojetabbo. Tattha paṭhamena ādi-saddena paṭighanimittādīnaṃ saṅgaho, dutiyenamettācetovimuttiādīnaṃ. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttanayameva.

    ਨੀવਰਣਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਖਨ੍ਧਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Khandhapabbavaṇṇanā

    ੩੮੩. ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਾਦਾਤਬ੍ਬਾ વਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ।

    383. Upādānehi ārammaṇakaraṇādivasena upādātabbā vā khandhā upādānakkhandhā.

    ਇਤਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਇਦਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਸਰੂਪਗ੍ਗਹਣਭਾવਤੋ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਰੂਪਂ, ਨ ਇਤੋ ਪਰਂ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਇਤੀਤਿ વਾ ਪਕਾਰਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਤਿ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭੂਤੁਪਾਦਾਦਿવਸੇਨ ਯਤ੍ਤਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਪਭੇਦੋ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਰੂਪਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਭਾવਤੋਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવਤੋ, ਚਕ੍ਖਾਦਿવਣ੍ਣਾਦਿਸਭਾવਤੋ ਚ। વੇਦਨਾਦੀਸੁਪੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਅਯਂ વੇਦਨਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ વੇਦਨਾ, ਨ ਇਤੋ ਪਰਂ વੇਦਨਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਭਾવਤੋ વੇਦਨਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ਸਭਾવਤੋਤਿ ਚ ‘‘ਅਨੁਭવਨਸਭਾવਤੋ, ਸਾਤਾਦਿਸਭਾવਤੋ ਚਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    Itirūpanti ettha iti-saddo idaṃ-saddena samānatthoti adhippāyenāha ‘‘idaṃ rūpa’’nti. Tayidaṃ sarūpaggahaṇabhāvato anavasesapariyādānaṃ hotīti āha ‘‘ettakaṃ rūpaṃ, na ito paraṃ rūpaṃ atthī’’ti. Itīti vā pakāratthe nipāto, tasmā ‘‘iti rūpa’’nti iminā bhūtupādādivasena yattako rūpassa pabhedo, tena saddhiṃ rūpaṃ anavasesato pariyādiyitvā dasseti. Sabhāvatoti ruppanasabhāvato, cakkhādivaṇṇādisabhāvato ca. Vedanādīsupīti ettha ‘‘ayaṃ vedanā, ettakā vedanā, na ito paraṃ vedanā atthīti sabhāvato vedanaṃ pajānātī’’tiādinā, sabhāvatoti ca ‘‘anubhavanasabhāvato, sātādisabhāvato cā’’ti evamādinā yojetabbaṃ. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.

    ਖਨ੍ਧਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Khandhapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਆਯਤਨਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Āyatanapabbavaṇṇanā

    ੩੮੪. ਛਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇਸੂਤਿ ‘‘ਛਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੇਸੁ ਛਸੁ ਬਾਹਿਰੇਸੂ’’ਤਿ ‘‘ਛਸੂ’’ਤਿ ਪਦਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਾਨਿ ਉਭਯਾਨਿ ਛਲ਼ੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ? ਛવਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣવવਤ੍ਥਾਨਤੋ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਮੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਂ, ਰੂਪਾਯਤਨਮੇવ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਤਥਾ ਇਤਰਾਨਿ ਇਤਰੇਸਂ, ਛਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਨ ਭવਙ੍ਗਮਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਮਨਾਯਤਨੇਕਦੇਸੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਂ, ਅਸਾਧਾਰਣਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ। ਚਕ੍ਖਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ, વਿਭਾવੇਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਣਾਤੀਤਿ ਸੋਤਂ। ਘਾਯਤੀਤਿ ਘਾਨਂ। ਜੀવਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ ਰਸੋ ਜੀવਿਤਂ, ਤਂ ਜੀવਿਤਂ ਅવ੍ਹਾਯਤੀਤਿ ਜਿવ੍ਹਾ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਸਾਸવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਯੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸੋਤਿ ਕਾਯੋ। ਮੁਨਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਮਨੋ। ਰੂਪਯਤਿ વਣ੍ਣવਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਹਦਯਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਰੂਪਂ। ਸਪ੍ਪਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਹਰੀਯਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવਂ ਗਮੀਯਤੀਤਿ ਸਦ੍ਦੋ। ਗਨ੍ਧਯਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਤ੍ਥੁਂ ਸੂਚੇਤੀਤਿ ਗਨ੍ਧੋ । ਰਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਤ੍ਤਾ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਰਸੋ। ਫੁਸੀਯਤੀਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਪਨ ਆਯਾਨਂ ਤਨਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਆਯਤਨਾਨਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੫੧੦, ੫੧੧, ੫੧੨; વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੫੧੦) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    384.Chasu ajjhattikabāhiresūti ‘‘chasu ajjhattikesu chasu bāhiresū’’ti ‘‘chasū’’ti padaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Kasmā panetāni ubhayāni chaḷeva vuttāni? Chaviññāṇakāyuppattidvārārammaṇavavatthānato. Cakkhuviññāṇavīthiyā pariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanameva ca ārammaṇaṃ, tathā itarāni itaresaṃ, chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadeso uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇaṃ. Cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti, vibhāveti cāti attho. Suṇātīti sotaṃ. Ghāyatīti ghānaṃ. Jīvitanimittatāya raso jīvitaṃ, taṃ jīvitaṃ avhāyatīti jivhā. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyo uppattidesoti kāyo. Munāti ārammaṇaṃ vijānātīti mano. Rūpayati vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti rūpaṃ. Sappati attano paccayehi harīyati sotaviññeyyabhāvaṃ gamīyatīti saddo. Gandhayati attano vatthuṃ sūcetīti gandho. Rasanti taṃ sattā assādentīti raso. Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ. Attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā. Sabbāni pana āyānaṃ tananādiatthena āyatanāni. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. 2.510, 511, 512; visuddhi. ṭī. 2.510) vuttanayeneva veditabbo.

    ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੭) ਏਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ, ਨ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ, ਨਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਦਿਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਂ ਚਕ੍ਖੁ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ’’ਤਿ। (ਧ॰ ਸ॰ ੫੯੬) ਚ-ਸਦ੍ਦੋ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਥਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਸਸ੍ਸ ਚੇવ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ, ਰੂਪੇਸੁ ਆવਿਞ੍ਛਨਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚੇવ ਰੂਪਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ ਯਾਥਾવਸਰਸવਸੇਨ ਚੇવ ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਚ, ਯਾਥਾવਸਰਸੋਤਿ ਚ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਹਿ ਰਸੀਯਤਿ ਅવਿਰਦ੍ਧਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦੀਯਤਿ ਰਮੀਯਤੀਤਿ ‘‘ਰਸੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਲਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ।

    Cakkhuñcapajānātīti (dī. ni. 2.384; ma. ni. 1.117) ettha cakkhu nāma pasādacakkhu, na sasambhāracakkhu, nāpi dibbacakkhuādikanti āha cakkhupasādanti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’’ti. (Dha. sa. 596) ca-saddo vakkhamānatthasamuccayattho. Yāthāvasarasalakkhaṇavasenāti aviparītassa attano rasassa ceva lakkhaṇassa ca vasena, rūpesu āviñchanakiccassa ceva rūpābhighātārahabhūtapasādalakkhaṇassa ca daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtapasādalakkhaṇassa ca vasenāti attho. Atha vā yāthāvasarasalakkhaṇavasenāti yāthāvasarasavasena ceva lakkhaṇavasena ca, yāthāvasarasoti ca aviparītasabhāvo veditabbo. So hi rasīyati aviraddhapaṭivedhavasena assādīyati ramīyatīti ‘‘raso’’ti vuccati, tasmā salakkhaṇavasenāti vuttaṃ hoti. Lakkhaṇavasenāti aniccādisāmaññalakkhaṇavasena.

    ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪, ੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੨੧, ੪੨੫, ੪੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩, ੪੫; ੨.੪.੬੦) ਸਮੁਦਿਤਾਨਿਯੇવ ਰੂਪਾਯਤਨਾਨਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ, ਨ વਿਸੁਂ વਿਸੁਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਰੂਪੇ ਚਾ’’ਤਿ ਪੁਥੁવਚਨਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਾਯ ਏવ ਚ ਦੇਸਨਾਗਤਿਯਾ ਕਾਮਂ ਇਧਾਪਿ ‘‘ਰੂਪੇ ਚ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਰੂਪਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਞ੍ਚਾਤਿ ਏਕવਚਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਰਸਲਕ੍ਖਣ વਸੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚੇવ ਚਕ੍ਖੁਪਟਿਹਨਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’ntiādīsu (ma. ni. 1.204, 400; ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43, 45; 2.4.60) samuditāniyeva rūpāyatanāni cakkhuviññāṇuppattihetu, na visuṃ visunti imassa atthassa jotanatthaṃ ‘‘rūpe cā’’ti puthuvacanaggahaṇaṃ, tāya eva ca desanāgatiyā kāmaṃ idhāpi ‘‘rūpe ca pajānātī’’ti vuttaṃ, rūpabhāvasāmaññena pana sabbaṃ ekajjhaṃ gahetvā bahiddhā catusamuṭṭhānikarūpañcāti ekavacanavasena attho. Sarasalakkhaṇa vasenāti cakkhuviññāṇassa visayabhāvakiccassa vasena ceva cakkhupaṭihananalakkhaṇassa vasena cāti yojetabbaṃ.

    ਉਭਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ, ਰੂਪੇ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ। ਕਾਮਂ ਅਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਸਂવਣ੍ਣਨਾ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਕਥਾ ਨਾਮ ਅਭਿਧਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਏવਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਯੇਨੇવ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਾਮਰਾਗ…ਪੇ॰… ਅવਿਜ੍ਜਾਸਂਯੋਜਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮੇਸੁ ਰਾਗੋ, ਕਾਮੋ ਚ ਸੋ ਰਾਗੋ ਚਾਤਿ વਾ ਕਾਮਰਾਗੋ। ਸੋ ਏવ ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ ਸਂਯੋਜਨਂ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਸਂਯੋਜੇਤਿ ਬਨ੍ਧਤਿ ਇਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਤ੍ਤਂ, ਭવਾਦਿਕੇ વਾ ਭવਨ੍ਤਰਾਦੀਹਿ, ਕਮ੍ਮੁਨਾ વਾ વਿਪਾਕਂ ਸਂਯੋਜੇਤਿ ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ। ਏવਂ ਪਟਿਘਸਂਯੋਜਂਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਯਥਾਰਹਮਤ੍ਥੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸਰਸਲਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਟ੍ਟਤੋ ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਬਨ੍ਧਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Ubhayaṃ paṭiccāti cakkhuṃ upanissayapaccayavasena paccayabhūtaṃ, rūpe ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayavasena paccayabhūte ca paṭicca. Kāmaṃ ayaṃ suttantasaṃvaṇṇanā, nippariyāyakathā nāma abhidhammasannissitā evāti abhidhammanayeneva saṃyojanāni dassento ‘‘kāmarāga…pe… avijjāsaṃyojana’’nti āha. Tattha kāmesu rāgo, kāmo ca so rāgo cāti vā kāmarāgo. So eva bandhanaṭṭhena saṃyojanaṃ. Ayañhi yassa saṃvijjati, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojeti bandhati iti dukkhena sattaṃ, bhavādike vā bhavantarādīhi, kammunā vā vipākaṃ saṃyojeti bandhatīti saṃyojanaṃ. Evaṃ paṭighasaṃyojaṃādīnampi yathārahamattho vattabbo. Sarasalakkhaṇavasenāti ettha pana sattassa vaṭṭato anissajjanasaṅkhātassa attano kiccassa ceva yathāvuttabandhanasaṅkhātassa lakkhaṇassa ca vasenāti yojetabbaṃ.

    ਭવਸ੍ਸਾਦਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸਾਦਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਕਾਮਸ੍ਸਾਦਗ੍ਗਹਣਂ। ਅਸ੍ਸਾਦਯਤੋਤਿ ਅਭਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੋਤਿ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਨਨ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਦਦ੍વਯੇਨਾਪਿ ਬਲવਤੋ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਕਾਮਰਾਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਆਪਾਥਗਤੇ’’ਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਪਰਿਣਾਮਨવਸੇਨ ‘‘ਆਪਾਥਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਏવਂਸੁਖੁਮਂ ਏવਂਦੁਬ੍ਬਿਭਾਗਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ। ‘‘ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ। ‘‘ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ વਿਨਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਠਮਾਯ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨੁਰੋਧવਸੇਨ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ, ਇਤਰਾਯ ਅਨੁਰੋਧવਸੇਨ ‘‘ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤੋ। ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਾਦਿਗਾਹਾਨੁਗਤਾ ਹਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਸਤਿ ਅਭਾવਤੋ। ਭવਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਈਦਿਸੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਯਸ੍ਮਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਇਦਂ ਇਟ੍ਠਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸੁਲਭਂ ਜਾਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਯਤਿਮ੍ਪਿ ਏਦਿਸੋ, ਇਤੋ વਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਭવਂ ਨਿਕਾਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਏવਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਰੂਪਂ। ਤਂਸਦਿਸੇ ਹਿ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰવਸੇਨੇવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਤਿ ਹਿ ਤਂਸਦਿਸੇਸੁ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰੋ ਯਥਾ ‘‘ਸਾ ਏવ ਤਿਤ੍ਤਿਰੀ, ਤਾਨਿ ਏવ ਓਸਧਾਨੀ’’ਤਿ। ਉਸੂਯਤੋਤਿ ਉਸੂਯਂ ਇਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦਯਤੋ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਮਚ੍ਛਰਾਯਤੋਤਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਸਾਧਾਰਣਭਾવਕਰਣੇਨ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਕਰੋਤੋ। ਸਬ੍ਬੇਹੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਨવਹਿ ਸਂਯੋਜਨੇਹਿ।

    Bhavassādadiṭṭhissādanivattanatthaṃ kāmassādaggahaṇaṃ. Assādayatoti abhiramantassa. Abhinandatoti sappītikataṇhāvasena nandantassa. Padadvayenāpi balavato kāmarāgassa paccayabhūtā kāmarāguppatti vuttā. Esa nayo sesesupi. Aniṭṭhārammaṇeti ettha ‘‘āpāthagate’’ti vibhattivipariṇāmanavasena ‘‘āpāthagata’’nti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Etaṃ ārammaṇanti etaṃ evaṃsukhumaṃ evaṃdubbibhāgaṃ ārammaṇaṃ. ‘‘Niccaṃ dhuva’’nti idaṃ nidassanamattaṃ. ‘‘Ucchijjissati vinassissatīti gaṇhato’’ti evamādīnampi saṅgaho icchitabbo. Paṭhamāya sakkāyadiṭṭhiyā anurodhavasena ‘‘satto nu kho’’ti, itarāya anurodhavasena ‘‘sattassa nu kho’’ti vicikicchato. Attattaniyādigāhānugatā hi vicikicchā diṭṭhiyā asati abhāvato. Bhavaṃ patthentassāti ‘‘īdise sampattibhave yasmā amhākaṃ idaṃ iṭṭhaṃ rūpārammaṇaṃ sulabhaṃ jātaṃ, tasmā āyatimpi ediso, ito vā uttaritaro sampattibhavo bhaveyyā’’ti bhavaṃ nikāmentassa. Evarūpanti evarūpaṃ rūpaṃ. Taṃsadise hi tabbohāravasenevaṃ vuttaṃ. Bhavati hi taṃsadisesu tabbohāro yathā ‘‘sā eva tittirī, tāni eva osadhānī’’ti. Usūyatoti usūyaṃ issaṃ uppādayato. Aññassa maccharāyatoti aññena asādhāraṇabhāvakaraṇena macchariyaṃ karoto. Sabbeheva yathāvuttehi navahi saṃyojanehi.

    ਤਞ੍ਚ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਪਟਿਘਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿવਿਭਾਗਂ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦਿਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚੇવ ਤਜ੍ਜਾਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਞ੍ਚਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ। ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਸਮੂਹਤਭੂਮਿਲਦ੍ਧੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਤ੍ਤਮਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ ਸਮੁਦਾਚਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਿਤਾ। ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਥਭਾવਨਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ । ਤਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਚੇવ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਚ ਪਹਾਨਕਾਰਣਂ। ਇਸ੍ਸਾਮਚ੍ਛਰਿਯਾਨਂ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਤਾਯ ਪਠਮਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧) ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾਨੁਲੋਮਸਾਸਨਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾ, ਅਯਂ ਪਨ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਤਿ ਨਾਯਂ ਦੋਸੋਤਿ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਥੂਲਸ੍ਸ, ਯਤੋ ਅਭਿਣ੍ਹਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਤਿਬ੍ਬਤਾવ ਹੋਤਿ। ਅਣੁਸਹਗਤਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਭਾવੇਨ ਅਣੁਭਾવਂ ਸੁਖੁਮਭਾવਂ ਗਤਸ੍ਸ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸਪੇਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਅવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਏਕਤ੍ਥਤਾਯ ਸੋਤਾਦੀਨਂ ਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪਜਾਨਨਾ, ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਿਪਜਾਨਨਾ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ ਅਤਿਦਿਸਤਿ।

    Tañca kāraṇanti subhanimittapaṭighanimittādivibhāgaṃ iṭṭhāniṭṭhādirūpārammaṇañceva tajjāyonisomanasikārañcāti tassa tassa saṃyojanassa kāraṇaṃ. Avikkhambhitāsamūhatabhūmiladdhuppannaṃ taṃ sandhāya ‘‘appahīnaṭṭhena uppannassā’’ti vuttaṃ. Vattamānuppannatā samudācāraggahaṇeneva gahitā. Yena kāraṇenāti yena vipassanāsamathabhāvanāsaṅkhātena kāraṇena . Tañhi tassa tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca pahānakāraṇaṃ. Issāmacchariyānaṃ apāyagamanīyatāya paṭhamamaggavajjhatā vuttā. Yadi evaṃ ‘‘tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hotī’’ti (a. ni. 4.241) suttapadaṃ kathanti? Taṃ suttantapariyāyena vuttaṃ. Yathānulomasāsanā hi suttantadesanā, ayaṃ pana abhidhammanayena saṃvaṇṇanāti nāyaṃ dosoti. Oḷārikassāti thūlassa, yato abhiṇhasamuppattipariyuṭṭhānatibbatāva hoti. Aṇusahagatassāti vuttappakārābhāvena aṇubhāvaṃ sukhumabhāvaṃ gatassa. Uddhaccasaṃyojanassapettha anuppādo vuttoyevāti daṭṭhabbo yathāvuttasaṃyojanehi avinābhāvato. Ekatthatāya sotādīnaṃ sabhāvasarasalakkhaṇavasena pajānanā, tappaccayānaṃ saṃyojanānaṃ uppādādipajānanā ca vuttanayeneva veditabbāti dassento ‘‘eseva nayo’’ti atidisati.

    ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਭਯਧਮ੍ਮੇਸੁ વਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਮੁਖੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਚ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਪਰਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਡ੍ਢੇਕਾਦਸਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਰੂਪਸਭਾવਸ੍ਸ ਆਯਤਨਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ‘‘વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਨੀਹਰਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੂਤਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਤਿਦੇਸੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ‘‘ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿ ਸੇਸਖਨ੍ਧੇਸੁ ‘‘ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿ ਇਮਂ વਿਸੇਸਂ વਿਭਾવੇਤਿ, ਇਤਰਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਪਬ੍ਬੇ વਿਯ ਆਯਤਨਪਬ੍ਬੇਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਗਹਿਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Attano vā dhammesūti attano ajjhattikāyatanadhammesu, attano ubhayadhammesu vā. Imasmiṃ pakkhe ajjhattikāyatanapariggaṇhanenāti ajjhattikāyatanapariggaṇhanamukhenāti attho. Evañca anavasesato saparasantānesu āyatanānaṃ pariggaho siddho hoti. Parassavā dhammesūti etthāpi eseva nayo. Rūpāyatanassāti aḍḍhekādasappabhedassa rūpasabhāvassa āyatanassa rūpakkhandhe ‘‘vuttanayena nīharitabbo’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Sesakkhandhesūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhesu. Vuttanayenāti iminā atidesena rūpakkhandhe ‘‘āhārasamudayā’’ti viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti sesakhandhesu ‘‘phassasamudayā’’ti imaṃ visesaṃ vibhāveti, itaraṃ pana sabbattha samānanti khandhapabbe viya āyatanapabbepi lokuttaranivattanaṃ pāḷiyaṃ gahitaṃ natthīti vuttaṃ ‘‘lokuttaradhammā na gahetabbā’’ti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਆਯਤਨਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Āyatanapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā

    ੩੮੫. ਬੁਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਿਲੇਸਨਿਦ੍ਦਾਯ ਪਟਿਬੁਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ વਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਅਙ੍ਗੇਸੂਤਿ ਕਾਰਣੇਸੁ, ਅવਯવੇਸੁ વਾ । ਉਦਯવਯਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਟਿਪਦਾਯਂ ਠਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯੋਗਾવਚਰੋਤਿ ਸਮ੍ਬੋਧੀ’’ਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾ ਨਾਮ ਪਰਿਯਾਯਕਥਾ, ਅਯਞ੍ਚ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਦੇਸਨਾ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੋਗਾવਚਰੋਤਿ ਸਮ੍ਬੋਧੀ’’ਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਅਰਿਯਸਾવਕੋ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ।

    385.Bujjhanakasattassāti kilesaniddāya paṭibujjhanakasattassa, ariyasaccānaṃ vā paṭivijjhanakasattassa. Aṅgesūti kāraṇesu, avayavesu vā . Udayavayañāṇuppattito paṭṭhāya sambodhipaṭipadāyaṃ ṭhito nāma hotīti āha ‘‘āraddhavipassakato paṭṭhāya yogāvacaroti sambodhī’’ti. Suttantadesanā nāma pariyāyakathā, ayañca satipaṭṭhānadesanā lokiyamaggavasena pavattāti vuttaṃ ‘‘yogāvacaroti sambodhī’’ti, aññathā ‘‘ariyasāvako’’ti vadeyya.

    ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਟ੍ਠਾਨੀਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਸਤਿਯਂ, ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮਂ।

    ‘‘Satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā’’ti padassa attho ‘‘vicikicchāṭṭhānīyā’’ti ettha vuttanayena veditabbo. Tanti yonisomanasikāraṃ. Tatthāti satiyaṃ, nipphādetabbe cetaṃ bhummaṃ.

    ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ। ਅਥ વਾ ਸਤਿਪ੍ਪਧਾਨਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਦਿਸਾਤ੍ਥਕਭਾવਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਞਾਣਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਤੋਕਾਰੀਭਾવਾવਹਤ੍ਤਾ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਅਨੁਰੂਪਧਮ੍ਮਸੇવਨਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿਰਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲવਿવਜ੍ਜਨਾ, ਸਤੋਕਾਰੀਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਿਸ੍ਸਦਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੋ ਨਾਮ, ਯੋ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ ਸੁવਣ੍ਣਸਲਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸਸੁ ਭਾਸਾਸੁ ਕਤਰਭਾਸਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਮੀ’’ਤਿ ਪਰਿਸਂ ਪવਾਰੇਸਿ। ਅਭਯਤ੍ਥੇਰੋਤਿ ਦਤ੍ਤਾਭਯਤ੍ਥੇਰਮਾਹ।

    Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ. Atha vā satippadhānaṃ abhikkantādisātthakabhāvapariggaṇhanañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokārībhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya hoti. Yathā paccanīkadhammappahānaṃ, anurūpadhammasevanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavivajjanā, satokārīpuggalasevanā, tattha ca yuttappayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Tissadattatthero nāma, yo bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā ‘‘aṭṭhārasasu bhāsāsu katarabhāsāya dhammaṃ kathemī’’ti parisaṃ pavāresi. Abhayattheroti dattābhayattheramāha.

    ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਾ વਿਚਯੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ, ਸੋ ਏવ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ। ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋਤਿ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਤਂਤਂਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਆਦਿਕਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਅવਬੁਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਸੋ ਹਿ ਅવਿਪਰੀਤਮਨਸਿਕਾਰਤਾਯ ‘‘ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਦਾਭੋਗਤਾਯ ਆવਜ੍ਜਨਾਪਿ ਤਗ੍ਗਤਿਕਾ ਏવ, ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਬਹੁਲੀਕਾਰੋ। ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭਾવਾਯ। વੇਪੁਲ੍ਲਾਯਾਤਿ વਿਪੁਲਭਾવਾਯ। ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾਤਿ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਾਯ।

    Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo dhammavicayo, so eva sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. ‘‘Kusalākusalā dhammā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva. Tattha yonisomanasikārabahulīkāroti kusalādīnaṃ taṃtaṃsabhāvasarasalakkhaṇaādikassa yāthāvato avabujjhanavasena uppanno ñāṇasampayuttacittuppādo. So hi aviparītamanasikāratāya ‘‘yonisomanasikāro’’ti vutto, tadābhogatāya āvajjanāpi taggatikā eva, tassa abhiṇhaṃ pavattanaṃ bahulīkāro. Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya. Pāripūriyāti paribrūhanāya.

    ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾਤਿ ਪਰਿਯੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਕਭਾવੋ। ਆਚਰਿਯੇ ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਪਿ ਨਿਕਾਯੇ ਸਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪਰਿਯੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਯਂ ਯਂ ਤਤ੍ਥ ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ, ਤਂ ਤਂ ‘‘ਇਦਂ ਭਨ੍ਤੇ ਕਥਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦਿਅਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਧਾਤੁ…ਪੇ॰… ਬਹੁਲਤਾ’’ਤਿ। વਤ੍ਥੂਨਂ વਿਸਦਭਾવਕਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਸਰੀਰਂ, ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਨਿ ਚੀવਰਾਨਿ ਚ ‘‘વਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਯਥਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਾવਹਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਕਰਣਂ ਤੇਸਂ વਿਸਦਭਾવਕਰਣਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਦੋਸਨ੍ਤਿ વਾਤਾਦਿਉਸ੍ਸਨ੍ਨਦੋਸਂ। ਸੇਦਮਲਮਕ੍ਖਿਤਨ੍ਤਿ ਸੇਦੇਨ ਚੇવ ਜਲ੍ਲਿਕਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਰੀਰਮਲੇਨ ਚ ਮਕ੍ਖਿਤਂ। ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਪੀਲ਼ਾવਹਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸੇਨਾਸਨਂ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅવਿਸਦੇ ਸਤਿ, વਿਸਯਭੂਤੇ વਾ। ਕਥਂ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਾਨਿ વਿਸਯੋ? ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਪવਤ੍ਤਨਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨੇવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇਸੁ ਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਸੁ। ਞਾਣਮ੍ਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ ਨ ਕੇવਲਂ ਤਂ વਤ੍ਥੁਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿ વਿਯ વਿਸਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ વਿਸਯਿਨੋ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Paripucchakatāti pariyogāhetvā pucchakabhāvo. Ācariye payirupāsitvā pañcapi nikāye saha aṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānabhūtaṃ, taṃ taṃ ‘‘idaṃ bhante kathaṃ, imassa ko attho’’ti khandhāyatanādiatthaṃ pucchantassa dhammavicayasambojjhaṅgo uppajjati. Tenāha ‘‘khandhadhātu…pe… bahulatā’’ti. Vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇanti ettha cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ, tappaṭibaddhāni cīvarāni ca ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni, tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa, cittassa ca pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayo? Antarantarā pavattanakacittuppādavasenevaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍanattho, tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva, atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā taṃnissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayino aparisuddhiṃ dasseti.

    ਸਮਭਾવਕਰਣਨ੍ਤਿ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੂਨਾਧਿਕਭਾવਕਰਣਂ। ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਟੁਤਰਭਾવੇਨ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਅવਿਸਦਤਾਯ, વੀਰਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ ਸਿਥਿਲਤਾਦਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤਰਾਨਿ ਮਨ੍ਦਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ , ਇਤਰੇਸਞ੍ਚ ਮਨ੍ਦਤ੍ਤਾ। ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖੇ ਪਤਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪਗ੍ਗਹੋ, ਪਗ੍ਗਹੋવ ਕਿਚ੍ਚਂ ਪਗ੍ਗਹਕਿਚ੍ਚਂ, ‘‘ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਾਨਂ, ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ। વਿਕ੍ਖੇਪਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਯੇਨ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਰੂਪਗਤਂ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਯੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ વਿਸਯਸਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਂ। ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਬਲવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਅਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਰਸਤਾવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ । ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨੋ ਉਲ਼ਾਰਤਾਦਿਗੁਣੇ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਯਾਥਾવਤੋ વੀਮਂਸਨੇਨ। ਏવਞ੍ਹਿ ਏવਂਧਮ੍ਮਤਾਨਯੇਨ ਸਭਾવਸਰਸਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਸવਿਪ੍ਫਾਰੋ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਨ ਹੋਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਇਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવੋ’’ਤਿ ਪਰਿਜਾਨਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਧੁਰਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਾਯ ਬਲવਭਾવੇ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਨ੍ਦਭਾવੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਬਲવਭਾવੇ ਸਦ੍ਧਾਯ ਮਨ੍ਦਭਾવੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਂ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ વਾ, ਯਥਾ વਾ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤਥਾ ਅਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਅਮਨਸਿਕਾਰੇਨਾਤਿ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ ਭਾવਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਭਾવਨਾਯ ਅਨਨੁਯੁਞ੍ਜਨਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਧ ਦੁવਿਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਨ ਕਿਚ੍ਚੁਤ੍ਤਰਿਯਤੋ, વੀਰਿਯਾਦੀਨਂ વਾ ਮਨ੍ਦਕਿਚ੍ਚਤਾਯ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮવਿਕਪ੍ਪੇ ਹਾਪਨવਿਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਦੁਤਿਯਕਪ੍ਪੇ ਪਨ ਯਥਾ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੋ વੀਰਿਯਾਦੀਨਂ ਮਨ੍ਦਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤਥਾ ਅਮਨਸਿਕਾਰੇਨ, વੀਰਿਯਾਦੀਨਂ ਪਟੁਕਿਚ੍ਚਭਾવਾવਹੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤੇਹਿ ਸਮਰਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਪਿ ਹਾਪਨવਿਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Samabhāvakaraṇanti kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Saddheyyavatthusmiṃ paccayavasena adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena, paññāya avisadatāya, vīriyādīnañca sithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato , itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahova kiccaṃ paggahakiccaṃ, ‘‘kātuṃ na sakkotī’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ. Vikkhepapaṭikkhepo, yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ. Kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ kārentānaṃ sahapavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ . Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyassa vatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti parijānanavasena paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hotīti. Tena vuttaṃ ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā, yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabba’’nti. Tathā amanasikārenāti yenākārena bhāvanaṃ anuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanāya ananuyuñjanatoti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato, vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito. Dutiyakappe pana yathā manasi karoto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena, vīriyādīnaṃ paṭukiccabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samarasaṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.

    વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੂਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਸਤ੍ਥੁ ਰੂਪਕਾਯਦਸ੍ਸਨਪ੍ਪਸੁਤੋ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ‘‘ਕਿਂ ਤੇ વਕ੍ਕਲਿ ਇਮਿਨਾ ਪੂਤਿਕਾਯੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਨ, ਯੋ ਖੋ વਕ੍ਕਲਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਮਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੭; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾ; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੦੮; ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੦; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੧੩੦; ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੦੦੭; ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਓવਦਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਿਤੋਪਿ ਤਂ ਅਨਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਣਾਮਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਿਨਿਪਾਤੇਤੁਂ ਪਪਾਤਟ੍ਠਾਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿ, ਅਥ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ਯਥਾਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਓਭਾਸਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ –

    Vakkalittheravatthūti. So hi āyasmā saddhādhimuttatāya katādhikāro satthu rūpakāyadassanappasuto eva hutvā viharanto satthārā ‘‘kiṃ te vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho vakkali dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; a. ni. aṭṭha. 1.1.208; dha. pa. aṭṭha. 2.380; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.130; dha. sa. aṭṭha. 1007; theragā. aṭṭha. 2.vakkalittheragāthāvaṇṇanā) ovaditvā kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi, atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsaṃ vissajjanena attānaṃ dassetvā –

    ‘‘ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਸਨ੍ਨੋ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ।

    ‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;

    ਅਧਿਗਚ੍ਛੇ ਪਦਂ ਸਨ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖਾਰੂਪਸਮਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੮੧) –

    Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –

    ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ વਕ੍ਕਲੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤੇਨ ਅਮਤੇਨੇવ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ। ਸਦ੍ਧਾਯ ਬਲવਭਾવਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿਂ ਨ ਓਤਰਤਿ, ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦਿਨ੍ਨਨਯੇ ਠਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਭਾવੇ ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਕਿਚ੍ਚਾਕਰਣੇ।

    Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi vakkalī’’ti āha. So tena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi. Saddhāya balavabhāvato vipassanāvīthiṃ na otarati, taṃ ñatvā bhagavā tassa indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanaye ṭhatvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggappaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tenetaṃ vuttaṃ ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe.

    ਇਤਰਕਿਚ੍ਚਭੇਦਨ੍ਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਂ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਹਾਪੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੋ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ ਹਾਯਤਿ, ਏવਂ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਆਦਿਭਾવਨਾਯ ਹਾਯਤਿ ਸਮਾਧਿਪਕ੍ਖਿਯਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜਪਾਤਤੋ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੀ વੀਰਿਯਾਦਿਭਾવਨਾ વਿਯ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਾਤਤੋ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੀ ਏਕਂਸਤੋ ਹਾਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਆਦਿਭਾવਨਾਯ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਤਿ ਸੁਕੁਮਾਰਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ। (ਮਹਾવ॰ ੨੪੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੦੫) ਸੋ ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੀਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਮ ਸਰੀਰਂ ਸੁਖੁਮਾਲਂ, ਨ ਚ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨੇવ ਸੁਖਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ, ਕਿਲਮੇਤ੍વਾਪਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਤਂ ਠਾਨਚਙ੍ਕਮਮੇવ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਪਧਾਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਾਦਤਲੇਸੁ ਫੋਟੇਸੁ ਉਟ੍ਠਿਤੇਸੁਪਿ વੇਦਨਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਦਲ਼੍ਹਂ વੀਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਯ વਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੀਣੂਪਮੋવਾਦੇਨ ਓવਦਿਤ੍વਾ વੀਰਿਯਸਮਤਾਯੋਜਨવੀਥਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟਂ ਗਤੋ। ਥੇਰੋਪਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦਿਨ੍ਨਨਯੇਨ વੀਰਿਯਸਮਤਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ ਸਤਿਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਪਿ।

    Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiādibhāvanāya hāyati samādhipakkhiyattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhaādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukumārasoṇattherassa vatthu. (Mahāva. 242; a. ni. aṭṭha. 1.1.205) so hi āyasmā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti taṃ ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānaṃ anuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhaṃ vīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavīthiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yojetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.

    ਸਮਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨੂਨਾਨਧਿਕਭਾવਂ, ਤਥਾ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਧੁਰਿਯਧਮ੍ਮਭੂਤਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਯਤੋ ਨੇਸਂ ਸਮਧੁਰਤਾਯ ਅਪ੍ਪਨਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਂ ਕੋਸਜ੍ਜੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਸਮਰਸਤਾਯ ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਤੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਪਾਤਾਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਪ੍ਪਨਾ ਇਜ੍ਝਤਿ। ‘‘ਬਲવਸਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮਤ੍ਥਨਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਯੋ ਬਲવਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅવਿਸਦਞਾਣੋ, ਸੋ ਮੁਧਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਸੀਦਤਿ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸਾવਕਾ। ਕੇਰਾਟਿਕਪਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਸਾਠੇਯ੍ਯਪਕ੍ਖਂ ਭਜਤਿ। ਸਦ੍ਧਾਹੀਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤਿਧਾવਨ੍ਤੋ ‘‘ਦੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ વਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਦਾਨਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤਿ ਹੇਤੁਪਤਿਰੂਪਕੇਹਿ વਞ੍ਚਿਤੋ, ਏવਂਭੂਤੋ ਚ ਸੁਕ੍ਖਤਕ੍ਕવਿਲੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਚਨਂ ਨਾਦਿਯਤਿ ਸਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭੇਸਜ੍ਜਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ વਿਯ ਰੋਗੋ ਅਤੇਕਿਚ੍ਛੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਮਭਾવੋ ਨ ਅਤ੍ਥਾવਹੋ, ਅਨਤ੍ਥਾવਹੋવ, ਏવਂ, ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਮਭਾવੋ ਨ ਅਤ੍ਥਾવਹੋ, ਅਨਤ੍ਥਾવਹੋવ, ਤਥਾ ਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਾવਹੋ, વਿਕ੍ਖੇਪਾવਹੋવਾਤਿ। ਕੋਸਜ੍ਜਂ ਅਭਿਭવਤਿ, ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਦੁਭਯਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਦ੍વਯਂ, ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਦ੍વਯਞ੍ਚ। ਸਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮਰਸਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ।

    Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnānadhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānaṃ. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññaṃ nātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ, yato nesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samarasatāya sati aññamaññūpatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhati. ‘‘Balavasaddho’’tiādi byatirekamukhena vuttasseva atthassa samatthanaṃ. Tassattho yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi avatthusmiṃ pasīdati seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca sukkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ visamabhāvo na atthāvaho, anatthāvahova, evaṃ, samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ visamabhāvo na atthāvaho, anatthāvahova, tathā na avikkhepāvaho, vikkhepāvahovāti. Kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi eseva nayo. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ, samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samarasaṃ kātabbaṃ .

    ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਥਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ, ਸਦ੍ਧਾਯ ਥੋਕਂ ਬਲવਭਾવੇ ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਪਥવੀ ਪਥવੀਤਿ ਮਨਸਿਕਰਣਮਤ੍ਤੇਨ ਕਥਂ ਝਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ વੁਤ੍ਤવਿਧਿ ਇਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ। ਓਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਅવਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨ੍ਤੋ। ਏਕਗ੍ਗਤਾ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤਿ ਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਝਾਨਸ੍ਸ। ਉਭਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਨਂ। ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਨੋ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਤਾਯਪੀ’’ਤਿ, ਸਮਭਾવੇਨਾਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਨਾਤਿ ਲੋਕਿਯਪ੍ਪਨਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਹੋਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਸਾਸਙ੍ਕਂ વਦਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪ੍ਪਨਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਸਮਭਾવੇਨੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਯੁਗਨਨ੍ਧਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੭੦; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੫)।

    Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikaraṇamattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sammāsambuddhena vuttavidhi ijjhissatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhippadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenāpīti attho. Appanāti lokiyappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganandhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170; paṭi. ma. 2.5).

    ਯਦਿ વਿਸੇਸਤੋ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ, ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਸਮਤਾવ ਇਚ੍ਛਿਤਾ, ਕਥਂ ਸਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕੇਕਦੇਸੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਦ੍ਧਾવੀਰਿਯਪਞ੍ਞਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਪੀਤਿ ਚ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਿਕੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ’’ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ‘‘ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਹੀ’’ਤਿ। ਸਾਤਿ ਸਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਰਾਜਕਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਿਕੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਕਾਰਣੇਨ। ਆਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਲੀਨੇ, ਉਦ੍ਧਤੇ ਚ ਚਿਤ੍ਤੇ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਸਬ੍ਬੇ વਾ ਲੀਨੇ, ਉਦ੍ਧਤੇ ਚ ਚਿਤ੍ਤੇ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਅਤ੍ਥਿਕਾ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਾ। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸਤਿ ਪਟਿਸਰਣਂ ਪਰਾਯਣਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਧਿਗਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਰਕ੍ਖਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Yadi visesato saddhāpaññānaṃ, samādhivīriyānañca samatāva icchitā, kathaṃ satīti āha ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcasu indriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’ icceva vuttaṃ, na ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyutto sabbakammiko. Tenāti tena sabbattha icchitabbaṭṭhena kāraṇena. Āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā sabbattha līne, uddhate ca citte icchitabbattā, sabbe vā līne, uddhate ca citte bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Cittanti kusalaṃ cittaṃ. Tassa hi sati paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.

    ਖਨ੍ਧਾਦਿਭੇਦੇ ਅਨੋਗਾਲ਼੍ਹਪਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਬਾਹੁਸਚ੍ਚવਸੇਨਪਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਬੁਦ੍ਧੀਨਂ। ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸੇવਨਾ ਹਿ ਸੁਤਮਯਞਾਣਾવਹਾ। ਤਰੁਣવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਙ੍ਗੀਪਿ ਭਾવਨਾਮਯਞਾਣੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਏਕਂਸਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਪਞ੍ਞਾਸ ਲਕ੍ਖਣਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਉਦਯਬ੍ਬਯਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ’’ਤਿ। ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવવਸੇਨ ਤਪ੍ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਤਾਦਿਸਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਂ, ਤਸ੍ਸਾ વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਤ੍ਥ ਪਭੇਦਤੋ ਪવਤ੍ਤਿ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਾਯ ਪਭੇਦਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਅਰਹਾ ਏવ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿਪਿ ਸੋ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। વੀਰਿਯਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha ‘‘samapaññāsa lakkhaṇapariggāhikāya udayabbayapaññāya samannāgatapuggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvaggahaṇanti āha ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ paññāvepullappattotipi so evāti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayo.

    ‘‘ਤਤ੍ਤਂ ਅਯੋਖਿਲਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਮੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੦, ੨੬੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬) વੁਤ੍ਤਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ, ਦੇવਦੂਤਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਤਸ੍ਸ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਕਮ੍ਮਕਾਰਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਕਟવਹਨਾਦਿਕਾਲੇਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਦਞ੍ਞਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨੇਹਿ ਚ વਿਬਾਧਿਯਮਾਨਕਾਲਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ‘‘ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪੇਤੇਸੁ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸਤ੍ਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ વਾ ਪੇਤਾਨਂ ਏਕਚ੍ਚਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਂ વਿਯ ਤਥਾ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਪਿ ਸਿਯਾਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਕਾਲੋ ਨਾਗਰਾਜਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਮੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯਸ੍ਸਪਿ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવਂ ਲਭਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਯਂ ਤਸ੍ਸ ਕਪ੍ਪਾਯੁਕਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    ‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā (ma. ni. 3.250, 267; a. ni. 3.36) vuttapañcavidhabandhanakammakāraṇā niraye nibbattasattassa yebhuyyena sabbapaṭhamaṃ karontīti, devadūtasuttādīsu tassa ādito vuttattā ca āha ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññamanussehi, tiracchānehi ca vibādhiyamānakālaṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Ekaṃ buddhantara’’nti idaṃ aparāparaṃ petesu eva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukatāpi siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi ‘‘kālo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ sammukhībhāvaṃ labhitvā ṭhito metteyyassapi bhagavato sammukhībhāvaṃ labhissatī’’ti vadanti, yaṃ tassa kappāyukatā vuttā.

    ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋਤਿ ‘‘વੀਰਿਯਾਯਤ੍ਤੋ ਏવ ਸਬ੍ਬੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ, ਲੋਕਿਯੋ ਚ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮੋ’’ਤਿ ਏવਂ વੀਰਿਯੇ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਨਸੀਲਸ੍ਸ। ਗਮਨવੀਥਿਨ੍ਤਿ ਸਪੁਬ੍ਬਭਾਗਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ, ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿ , ਸਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਰਮ੍ਪਰਾ વਾ। ਸਾ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਟ੍ਟਨਿਯ੍ਯਾਨਾਯ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਗਮਨવੀਥਿ ਨਾਮ। ਕਾਯਦਲ਼੍ਹੀਬਹੁਲੋਤਿ ਯਥਾ ਤਥਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਪ੍ਪਸੁਤੋ। ਪਿਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਰਟ੍ਠਪਿਣ੍ਡਂ। ਪਚ੍ਚਯਦਾਯਕਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਕਾਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਹਪ੍ਫਲਭਾવਸ੍ਸ ਕਰਣੇਨ ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖਾਯ ਪਟਿਪੂਜਨਾ ਪਿਣ੍ਡਾਪਚਾਯਨਂ।

    Ānisaṃsadassāvinoti ‘‘vīriyāyatto eva sabbo lokuttaro, lokiyo ca visesādhigamo’’ti evaṃ vīriye ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ, saha vipassanāya ariyamaggapaṭipāṭi , sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi bhikkhuno vaṭṭaniyyānāya gantabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma. Kāyadaḷhībahuloti yathā tathā kāyassa daḷhīkammappasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍassa bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanaṃ.

    ਨੀਹਰਨ੍ਤੋਤਿ ਪਤ੍ਤਥવਿਕਤੋ ਨੀਹਰਨ੍ਤੋ। ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਉਪਾਸਿਕਾਯ વਚਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਪਣ੍ਣਸਾਲਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤੋવ ਪਞ੍ਚਾਭਿਞ੍ਞਤਾਯ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤੇਨ ਸੁਤ੍વਾ। ਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਦਾਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ‘‘ਤਯਿ ਕਤੇਨ ਦਾਨਮਯੇਨ, વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਮਯੇਨ ਚ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਖੇਤ੍ਤવਿਸੇਸਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਅਨ੍ਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦਾਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਥੇਰੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਸਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਾਤਿ ‘‘ਅਕਿਚ੍ਛੇਨੇવ ਮਯਾ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾવਸਾਨੇ ਸਞ੍ਜਾਤਪਾਮੋਜ੍ਜવਸੇਨ ਸਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਏવ।

    Nīharantoti pattathavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ attano vasanapaṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvā. Manussasampatti, dibbasampatti, nibbānasampattīti imā tisso sampattiyo. Dātuṃ sakkhissasīti ‘‘tayi katena dānamayena, veyyāvaccamayena ca puññakammena khettavisesabhāvūpagamanena aparāparaṃ devamanussasampattiyo, ante nibbānasampattiñca dātuṃ sakkhissasī’’ti thero attānaṃ pucchati. Sitaṃ karonto vāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.

    વਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਕੁਲਧਮ੍ਮਾਦਿਲਙ੍ਘਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਨ੍ਨਂ। ਏવਂ ਯਥਾ ਅਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਤਾਯ ਏવ ਅਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕੁਲਸਨ੍ਤਾਨਤੋ ਬਾਹਿਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਿਤੁ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਦਾਯਜ੍ਜਸ੍ਸ ਨ ਭਾਗੀ, ਏવਂ। ਕੁਸੀਤੋਪਿ ਤੇਨ ਕੁਸੀਤਭਾવੇਨ ਅਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਅਰਿਯਧਨਦਾਯਜ੍ਜਸ੍ਸ ਨ ਭਾਗੀ। ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋવ ਲਭਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋਤਿ ਯੋਜਨਾ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ।

    Vippaṭipannanti jātidhammakuladhammādilaṅghanena asammāpaṭipannaṃ. Evaṃ yathā asammāpaṭipanno putto tāya eva asammāpaṭipattiyā kulasantānato bāhiro hutvā pitu santikā dāyajjassa na bhāgī, evaṃ. Kusītopi tena kusītabhāvena asammāpaṭipanno satthu santikā laddhabbaariyadhanadāyajjassa na bhāgī. Āraddhavīriyova labhati sammāpaṭipajjanato. Uppajjati vīriyasambojjhaṅgoti yojanā, evaṃ sabbattha.

    ਮਹਾਤਿ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤੋ વਿਪੁਲੋ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ। ਤਂ ਪਨਸ੍ਸ ਗੁਣਮਹਤ੍ਤਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਕਮ੍ਪਨੇਨ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Mahāti sīlādīhi guṇehi mahanto vipulo anaññasādhāraṇo. Taṃ panassa guṇamahattaṃ dasasahassilokadhātukampanena loke pākaṭanti dassento ‘‘satthuno hī’’tiādimāha.

    ਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੂਪਗਮੇਨ ਸਕ੍ਯਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸਭਾવੋ ਸਮ੍ਪਜਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਪੁਤ੍ਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Yasmā satthusāsane pabbajitassa pabbajjūpagamena sakyaputtassabhāvo sampajāyati, tasmā buddhaputtabhāvaṃ dassento ‘‘asambhinnāyā’’tiādimāha.

    ਅਲਸਾਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਨਾਮਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਕਾਯਦਲ਼੍ਹੀਬਹੁਲਾਨਂ ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸੇਯ੍ਯਸੁਖਾਦਿਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨਕਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਿਕਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਦੂਰਤੋ વਜ੍ਜਨਾ ਕੁਸੀਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ। ‘‘ਦਿવਸਂ ਚਙ੍ਕਮੇਨ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੨੩; ੩.੬੫; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੦; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੬੧) ਭਾવਨਾਰਦ੍ਧવਸੇਨ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਾਨਂ ਦਲ਼੍ਹਪਰਕ੍ਕਮਾਨਂ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਾ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੬੪) ਪਨ ਜਾਤਿਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ਨ ਗਹਿਤਂ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਤਾ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ਗਹਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਏવ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਗਹਿਤਾ ਹੋਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਸ੍ਸ વੀਰਿਯਾਯਤ੍ਤਤਾਦਸ੍ਸਨਭਾવਤੋ। ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਂ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਏવ ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ, વੀਰਿਯੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਂ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਕੁਸੀਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨ- ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਪਚ੍ਚਯੂਪਸਂਹਾਰવਸੇਨ, ਅਪਾਯਭਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਯੋ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜਨવਸੇਨ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyadaḷhībahulānaṃ yāvadatthaṃ bhuñjitvā seyyasukhādianuyuñjanakānaṃ tiracchānakathikānaṃ puggalānaṃ dūrato vajjanā kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.423; 3.65; saṃ. ni. 4.120; mahāni. 161) bhāvanāraddhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi. Visuddhimagge (visuddhi. 1.64) pana jātimahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇāti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, thinamiddhavinodanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇatāti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā hoti lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya eva gahitaṃ hoti, vīriyuppādane yuttappayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthasiddhameva. Tattha thinamiddhavinodanakusītapuggalaparivajjanaāraddhavīriyapuggalasevana- tadadhimuttatāpaṭipakkhavidhamanapaccayūpasaṃhāravasena, apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakā daṭṭhabbā.

    ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪੀਤਿ ਪਰਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਪੀਤਿਯਾ વਿਸੇਸਕਾਰਣਸਭਾਗਹੇਤੁਭਾવਤੋ ‘‘ਪੀਤਿਯੇવ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਨ ਬਹੁਸੋ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਥਾ ਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕਮਨਸਿਕਾਰੋ।

    Purimuppannā pīti parato uppajjanakapītiyā visesakāraṇasabhāgahetubhāvato ‘‘pītiyeva pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā’’ti vuttā, tassā pana bahuso pavattiyā puthuttaṃ upādāya bahuvacananiddeso. Yathā sā uppajjati, evaṃ paṭipatti tassā uppādakamanasikāro.

    ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੨੩) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Buddhānussatī’’tiādīsu vattabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.123) vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਨਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਾવ ਉਪਚਾਰਾ’’ਤਿ। ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਫਰਮਾਨੋਤਿ ਪੀਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਪਣੀਤਰੂਪੇਹਿ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਫਰਮਾਨੋ। ਧਮ੍ਮਗੁਣੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਯਾવ ਉਪਚਾਰਾ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਫਰਮਾਨੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ, ਏવਂ ਸੇਸਅਨੁਸ੍ਸਤੀਸੁ। ਪਸਾਦਨੀਯਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯਞ੍ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸਾਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਤਗ੍ਗਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਪ੍ਪਦੇਸવੂਪਸਮੇਪਿ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸવੂਪਸਮੇ વਿਯ ਤਥਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਭਾવਨਾਮਨਸਿਕਾਰੋ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮਤ੍ਥੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਂ ਆવਹਨ੍ਤੋ ਤਥਾਰੂਪਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ…ਪੇ॰… ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ ਪਾਠੋ। ਤੇ ਹਿ ਨ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤੀਤਿ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੋ, ਯਸ੍ਮਾ ਨ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਨੇਸਂ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਜਨਾ । ਨ ਹਿ ਕਿਲੇਸੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਪਸਾਦਨੀਯੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਸਾਦਸਿਨੇਹਾਭਾવੇਨ ਥੂਸਸਮਹਦਯਤਾ ਲੂਖਤਾ, ਸਾ ਤਤ੍ਥ ਆਦਰਗਾਰવਾਕਰਣੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਸਂਸੂਚਿਤਲੂਖਭਾવੇ’’ਤਿ।

    Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammaguṇe anussarantassāpi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti yojanā, evaṃ sesaanussatīsu. Pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāyañca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Saṅkhārānaṃ sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tathā paññāya pavattito bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti āha ‘‘samāpattiyā…pe… paccavekkhantassāpī’’ti. Tattha ‘‘vikkhambhitā kilesā’’ti pāṭho. Te hi na samudācarantīti. Iti-saddo kāraṇattho, yasmā na samudācaranti, tasmā taṃ nesaṃ asamudācāraṃ paccavekkhantassāti yojanā . Na hi kilese paccavekkhantassa bojjhaṅguppatti yuttā. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena thūsasamahadayatā lūkhatā, sā tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.

    ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਦਰਥવੂਪਸਮਲਕ੍ਖਣਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਏવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਬੋਧਿਅਙ੍ਗਭੂਤੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva yathāvuttabodhiaṅgabhūto passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa evaṃ uppādo hotīti yojanā.

    ਪਣੀਤਭੋਜਨਸੇવਨਤਾਤਿ ਪਣੀਤਸਪ੍ਪਾਯਭੋਜਨਸੇવ ਨਤਾ । ਉਤੁਇਰਿਯਾਪਥਸੁਖਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਪ੍ਪਾਯਉਤੁਇਰਿਯਾਪਥਗ੍ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਸੇવਿਯਮਾਨਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਾਪਾਦਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਂ ਆવਹਨ੍ਤਂ ਦੁવਿਧਾਯਪਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਅਹੇਤੁਕਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਕੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਇਸ੍ਸਰਾਦਿવਿਸਮਹੇਤੁਕਨ੍ਤਿ ਪਨ ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ। ਏਤੇ ਉਭੋ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਯਥਾਸਕਂ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਂ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ। ਮਜ੍ਝਤ੍ਤੋ ਪਯੋਗੋ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪਯੋਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪਯੋਗਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਹਾਯ ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਤਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਤਾਯ ਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤੀ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਦ੍વਯਂ ਆવਹਤਿ, ਏਤੇਨੇવ ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾਨਂ ਤਦਾવਹਨਤਾ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanaseva natā . Utuiriyāpathasukhaggahaṇena sappāyautuiriyāpathaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Ahetukaṃ sattesu labbhamānaṃ sukhadukkhanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti pana ayaṃ dutiyo. Ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahāya sāraddhakāyataṃ passaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati, eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjanapassaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.

    ਯਥਾਸਮਾਹਿਤਾਕਾਰਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨੋ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਥੋ ਏવ ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨੇਨ વਿવਿਧਂ ਅਗ੍ਗਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਬ੍ਯਗ੍ਗੋ, વਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਰਸੋ, ਭਨ੍ਤਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ, ਏਕਗ੍ਗਤਾਭਾવਤੋ ਬ੍ਯਗ੍ਗਪਟਿਪਕ੍ਖੋਤਿ ਅਬ੍ਯਗ੍ਗੋ, ਸਮਾਧਿ। ਸੋ ਏવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੇਨ ਚ ਅਬ੍ਯਗ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    Yathāsamāhitākārasallakkhaṇavasena gayhamāno purimuppanno samatho eva samathanimittaṃ. Nānārammaṇe paribbhamanena vividhaṃ aggaṃ etassāti byaggo, vikkhepo. Tathā hi so anavaṭṭhānaraso, bhantatāpaccupaṭṭhāno ca vutto, ekaggatābhāvato byaggapaṭipakkhoti abyaggo, samādhi. So eva nimittanti pubbe viya vattabbaṃ. Tenāha ‘‘avikkhepaṭṭhena ca abyagganimitta’’nti.

    વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾવਹਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਮਾਧਾਨਾવਹਾਪਿ ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਮਾਧਾਨਾવਹਭਾવੇਨੇવ ਪਞ੍ਞਾવਹਭਾવਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਤ੍ਥੁવਿਸਦ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ।

    Vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā ca paññāvahā vuttā, samādhānāvahāpi tā honti samādhānāvahabhāveneva paññāvahabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.

    ਕਰਣਭਾવਨਾਕੋਸਲ੍ਲਾਨਂ ਅવਿਨਾਭਾવਤੋ, ਰਕ੍ਖਨਕੋਸਲ੍ਲਸ੍ਸ ਚ ਤਂਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਸਲਤਾ ਨਾਮ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹਣਕੁਸਲਤਾ’’ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਝਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹਣਕੋਸਲ੍ਲਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਸਲਤਾ ਏવਾਤਿ। ਅਤਿਸਿਥਿਲવੀਰਿਯਤਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਂ , ਪਮੋਦવੇਕਲ੍ਲਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਲੀਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਲਯਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮੁਦ੍ਧਰਣਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Karaṇabhāvanākosallānaṃ avinābhāvato, rakkhanakosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’ icceva vuttaṃ. Kasiṇanimittassāti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Asubhanimittassāpi hi yassa kassaci jhānuppattinimittassa uggahaṇakosallaṃ nimittakusalatā evāti. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ , pamodavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuddharaṇaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਲੀਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁਸਮੁਟ੍ਠਾਪਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲਿਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਗੋਮਯਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਕਟ੍ਠਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਮੁਖવਾਤਞ੍ਚ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਪਂਸੁਕੇਨ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲਿਤੁਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjālitukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjālitunti. Evaṃ bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾਸਕਂ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વਿਭਾવਿਤਾ ਏવ। ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਬਲવਤਂ, ਪਮੋਦੁਬ੍ਬਿਲਾવਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਉਦ੍ਧਤਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਨਿਸੇਧਨਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanāsamuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva. Āraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ, pamodubbilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਉਦ੍ਧਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਉਦ੍ਧਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁવੂਪਸਮਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ…ਪੇ॰… ਪਂਸੁਕੇਨ ਚ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni…pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਯਥਾਸਕਂ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਤ੍ਥ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾ વੁਤ੍ਤਾ ਏવ। ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વਕ੍ਖਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਾਯਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਭਾવੇਨ। ਯਥਾ ਹਿ ਦਾਨਂ ਅਲੋਭਪਧਾਨਂ, ਸੀਲਂ ਅਦੋਸਪਧਾਨਂ, ਏવਂ ਭਾવਨਾ ਅਮੋਹਪਧਾਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾ ਪਞ੍ਞਾ ਨ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਭਾવਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਸੇਸਾવਹਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਤੋ વਿਯ ਆਹਾਰੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਰੁਚਿਂ ਨ ਜਨੇਤਿ, ਤੇਨ ਤਂ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਭਾવਨਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅવੀਥਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਸਮਸੁਖਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ, ਤੇਨਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗ…ਪੇ॰… ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਂવੇਗੁਪ੍ਪਾਦਨਂ, ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨਞ੍ਚ ਤਿਕਿਚ੍ਛਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਟ੍ਠ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਿਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਾਨਿ ਯਥਾਰਹਂ ਸੁਗਤਿਯਂ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਞ੍ਚ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦਞ੍ਞਮੇવ ਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਾਦਿਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾਦਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਬਾਧਨਾਦਿਹੇਤੁਕਂ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤਯਿਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤੇ ਅਨਾਗਤੇ ਚ ਕਾਲੇ વਟ੍ਟਮੂਲਕਦੁਕ੍ਖਾਨਿ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਯੇ ਪਨ ਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰੂਪਜੀવਿਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਉਟ੍ਠਾਨਫਲੂਪਜੀવਿਨੋ, ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਜੀવਿਕਾਦੁਕ੍ਖਂ ਅਟ੍ਠਮਂ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮਯੇ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਾਤਿ ਅਯਂ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਹਂਸਿਤਬ੍ਬਸਮਯੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਂવੇਗਜਨਨવਸੇਨ ਚੇવ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਚ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਹਂਸਨਾ, ਸਂવੇਗਜਨਨਪੁਬ੍ਬਕਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਤੋਸਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanāsamuṭṭhāpanāti veditabbā, tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva. Samādhisambojjhaṅgassa anantaraṃ vakkhati. Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhapadhānaṃ, sīlaṃ adosapadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohapadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na janeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti, tathā bhāvanāya sammadeva avīthipaṭipattiyā upasamasukhaṃ na vindati, tenāpi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti. Tassa saṃveguppādanaṃ, pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ, duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādi aññamaññaṃ vibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ, tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāni. Ye pana sattā āhārūpajīvino, tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikādukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanāti ayaṃ bhāvanācittassa sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena tosanāti attho.

    ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਰਹੇਨ, ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਸਮਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਭਾવਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਆਗਮ੍ਮ। ‘‘ਅਲੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਲੀਨਂ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਅਨਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ, ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਉਪਸਮਸੁਖਾਧਿਗਮੇਨ ਚ ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ, ਤਤੋ ਏવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਲੀਨਤਾਯ ਪਗ੍ਗਹੇ, ਅਨੁਦ੍ਧਤਤਾਯ ਨਿਗ੍ਗਹੇ, ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਤਾਯ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇ ਨ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਲੀਨਾਨੁਦ੍ਧਤਤਾ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ, ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਤਾਯ ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਂ, ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਅਲੀਨਂ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ। ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮਯੇ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਤਾਤਿ ਅਯਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਸਮਯੇ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਅਬ੍ਯਾવਟਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਪੇਕ੍ਖਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੂਪਗਮਨਤੋ ਚ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮਾਧਾਨ ਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਮਾਹਿਤਭਾવਸਾਧਨਂ ਏવਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਧੁਰਭਾવੇਨਾਹ ‘‘ਉਪਚਾਰਂ વਾ ਅਪ੍ਪਨਂ વਾ’’ਤਿ।

    Sammāpaṭipattiṃ āgammāti līnuddhaccavirahena, samathavīthipaṭipattiyā ca sammā avisamaṃ sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma. ‘‘Alīna’’ntiādīsu kosajjapakkhikānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā, upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃsamathavīthipaṭipannaṃ. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatatāya niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Alīnānuddhatatā hi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ, samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ. Samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye bhāvanācittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya pekkhanā vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato, vipassanāya adhiṭṭhānabhāvūpagamanato ca upacārajjhānampi samādhāna kiccanipphattiyā puggalassa samāhitabhāvasādhanaṃ evāti tattha samadhurabhāvenāha ‘‘upacāraṃ vā appanaṃ vā’’ti.

    ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧવਿਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ, ਅਸਤਿ ਚ ਅਸਿਜ੍ਝਨਤੋ। ਸੋ ਚ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੋ વਿਸਯવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ। ਤਦੁਭਯੇ ਚ વਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਏવ ਦੂਰੀਕਤਨ੍ਤਿ ਅਨੁਰੁਜ੍ਝਨਸ੍ਸੇવ ਪਹਾਨવਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕੇਲਾਯਨਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ’’ਤਿ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਹਿ વਿਸੇਸਤੋ ਰਾਗੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ। ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਰਾਗਬਹੁਲਸ੍ਸ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੨੬੭)। ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ, ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਦ੍વੀਹੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਸਮਾਨਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਸਙ੍ਖ੍ਯਾ ਏવੇਤ੍ਥ ਸਮਾਨਾ, ਨ ਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਮਾਨਨ੍ਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਭਾવੋ ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਤਾ। ਸਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਨਭਾવੇਨ ਚੀવਰਂ, ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ ਨਾਮ ਸਿਯਾ, ਸੋ ਪਨ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨਦ੍ਧਨਿਯਨ੍ਤਿ ਨ ਅਦ੍ਧਾਨਕ੍ਖਮਂ ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਾਯਿ, ਇਤ੍ਤਰਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾવਕਾਲਿਕਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ।

    Upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbaṃ. Anurodhavirodhavippahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato. So ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhaye ca virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgabhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassetuṃ ‘‘sattamajjhattatā’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā’’ti. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho. Tathā cāha ‘‘upekkhā rāgabahulassa visuddhimaggo’’ti (visuddhi. 1.267). Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ, attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhyāsamānatādassanatthaṃ. Saṅkhyā evettha samānā, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ, aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti na addhānakkhamaṃ na ciraṭṭhāyi, ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.

    ਮਮਾਯਤੀਤਿ ਮਮਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ ‘‘ਮਮਾ’’ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    Mamāyatīti mamattaṃ karoti ‘‘mamā’’ti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati.

    ਮਮਾਯਨ੍ਤਾਤਿ ਮਾਨਂ ਦਬ੍ਬਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ।

    Mamāyantāti mānaṃ dabbaṃ karontā.

    ਅਯਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਦੇਸਨਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਸਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    Ayaṃ satipaṭṭhānadesanā pubbabhāgamaggavasena desitāti pubbabhāgiyabojjhaṅge sandhāyāha ‘‘bojjhaṅgapariggāhikā sati dukkhasacca’’nti. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.

    ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਪਠਮਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ

    Catusaccapabbavaṇṇanā

    ੩੮੬. ਯਥਾਸਭਾવਤੋਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਤੋ। ਬਾਧਨਕ੍ਖਣਤੋ ਯੋ ਯੋ વਾ ਸਭਾવੋ ਯਥਾਸਭਾવੋ, ਤਤੋ, ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿ ਕਕ੍ਖਲ਼ਾਦਿਸਭਾવਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਨਿਕਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਨਿਕਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਂ। ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਯਥਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਰੇਤਰਂ ਸਿਦ੍ਧਂ ਤਣ੍ਹਂ। ਸਿਦ੍ਧੇ ਹਿ ਕਾਰਣੇ ਤਸ੍ਸ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਮੁਦਯੋ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਦੁਭਯਂ ਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ, ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੁ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਜਾਨਨੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਜਾਨਨਂ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    386.Yathāsabhāvatoti aviparītasabhāvato. Bādhanakkhaṇato yo yo vā sabhāvo yathāsabhāvo, tato, ruppanādi kakkhaḷādisabhāvatoti attho. Janikaṃ samuṭṭhāpikanti pavattalakkhaṇassa dukkhassa janikaṃ nimittalakkhaṇassa samuṭṭhāpikaṃ. Purimataṇhanti yathāpariggahitassa dukkhassa nibbattito puretaraṃ siddhaṃ taṇhaṃ. Siddhe hi kāraṇe tassa phaluppatti. Ayaṃ dukkhasamudayoti pajānātīti yojanā. Ayaṃ dukkhanirodhoti etthāpi eseva nayo. Ubhinnaṃ appavattinti dukkhaṃ, samudayo cāti dvinnaṃ appavattinimittaṃ, tadubhayaṃ na pavatti etāyāti appavatti, asaṅkhatā dhātu. Dukkhaṃ dukkhasaccaṃ parijānāti pariññābhisamayavasena paricchindatīti dukkhaparijānano, ariyamaggo, taṃ dukkhaparijānanaṃ. Sesapadadvayepi iminā nayena attho veditabbo.

    ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā

    ੩੮੮. ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਯਾਦਾਨવਚਨਂ ਬ੍ਯਾਪਨਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਆਮੇਡਿਤਨਿਦ੍ਦੇਸਭਾવਤੋ। ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਕਾਯੇ, ਸਤ੍ਤਘਟੇ ਸਤ੍ਤਸਮੂਹੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿਭੇਦਾਸੁ ਹਿ ਗਤੀਸੁ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾਦਿਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਹਤ੍ਥਿਆਦਿਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਿਕਾਦਿਤਂਤਂਜਾਤਿવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਸਤ੍ਤਸਮੂਹੋ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਠਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਜਾਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਜਨਨਂ ਜਾਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਸ੍વਾਯਂ ਉਪ੍ਪਾਦવਿਕਾਰੋ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ ਯੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਤੇ ਤੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸવਿਕਾਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸવਿਕਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વਿਕਾਰੇਨ ਸવਿਕਾਰਾਨਂ। ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਹਿ ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਕਾਰવਿਸੇਸਾਤਿ। ‘‘ਉਪਸਗ੍ਗਮਣ੍ਡਿਤવੇવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕੇવਲਂ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦવਡ੍ਢਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨੁਪવਿਟ੍ਠਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ, વਤ੍ਥਿਕੋਸਞ੍ਚ ਓਗਾਹਨਾਕਾਰੇਨ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨਾਤਿ ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਸਂਸਿਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ।

    388.Evaṃ vuttāti evaṃ uddesavasena vuttā. Sabbasattānaṃ pariyādānavacanaṃ byāpanicchāvasena āmeḍitaniddesabhāvato. Sattanikāyeti sattānaṃ nikāye, sattaghaṭe sattasamūheti attho. Devamanussādibhedāsu hi gatīsu bhummadevādikhattiyādihatthiādikhuppipāsikāditaṃtaṃjātivisiṭṭho sattasamūho sattanikāyo. Nippariyāyato khandhānaṃ paṭhamābhinibbatti jātīti katvā ‘‘jananaṃ jātī’’ti vatvā svāyaṃ uppādavikāro aparinipphanno yesu khandhesu icchitabbo, te teneva saddhiṃ dassetuṃ ‘‘savikārāna’’ntiādi vuttaṃ. Savikārānanti uppādasaṅkhātena vikārena savikārānaṃ. Jātiādīni hi tīṇi lakkhaṇāni dhammānaṃ vikāravisesāti. ‘‘Upasaggamaṇḍitavevacana’’nti iminā kevalaṃ upasaggena padavaḍḍhanaṃ katanti dasseti. Anupaviṭṭhākārenāti aṇḍakosaṃ, vatthikosañca ogāhanākārena. Nibbattisaṅkhātenāti āyatanānaṃ pāripūrisaṃsiddhisaṅkhātena.

    ਅਥ વਾ ਜਨਨਂ ਜਾਤੀਤਿ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਂ ਜਾਤਿਮਾਹ। ਸਞ੍ਜਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਂ। ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਾ ਹਿ ਜਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ। ਓਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੀਤਿ ਅਣ੍ਡਜਜਲਾਬੁਜવਸੇਨ ਜਾਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ, વਤ੍ਥਿਕੋਸਞ੍ਚ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਾ ਪવਿਸਨ੍ਤਾ વਿਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਸਂਸੇਦਜਓਪਪਾਤਿਕવਸੇਨ। ਤੇ ਹਿ ਪਾਕਟਾ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ‘‘ਜਨਨਂ ਜਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਯਤਨવਸੇਨ, ਯੋਨਿવਸੇਨ ਚ ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਜਾਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ। ਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ, ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ વਾ, ਤੇਨ ‘‘ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾਤਿ। ਏਕવੋਕਾਰਭવਾਦੀਸੂਤਿ ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇਸੁ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੇ ਸਤਿ। ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ ਏਕਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇਸੁ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ વਸੇਨ, ਸੇਸੇਸੁ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਕਾਮਧਾਤੁਯਂ વਿਕਲਾવਿਕਲਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વਸੇਨ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ, ਨવਨ੍ਨਂ, ਦਸਨ੍ਨਂ, ਪੁਨਦਸਨ੍ਨਂ, ਏਕਾਦਸਨ੍ਨਞ੍ਚ ਆਯਤਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਾਨੇવ, ਨ ਕੁਤੋਚਿ ਆਗਤਾਨਿ। ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ વਾ ਆਯਤਨਾਨਂ ਅਤ੍ਤਲਾਭੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Atha vā jananaṃ jātīti aparipuṇṇāyatanaṃ jātimāha. Sañjātīti sampuṇṇāyatanaṃ. Sampuṇṇā hi jāti sañjāti. Okkamanaṭṭhena okkantīti aṇḍajajalābujavasena jāti. Te hi aṇḍakosaṃ, vatthikosañca okkamantā pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbattīti saṃsedajaopapātikavasena. Te hi pākaṭā eva hutvā nibbattanti. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti. ‘‘Jananaṃ jātī’’tiādi āyatanavasena, yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena vuttattā sammutikathā. Pātubhāvoti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, tena ‘‘āyatanānaṃ paṭilābho’’ti imassa padassa saṅgaho daṭṭhabbo. Ayampi hi paramatthakathāti. Ekavokārabhavādīsūti ekacatupañcavokārabhavesu. Tasmiṃ khandhānaṃ pātubhāve sati. Āyatanānaṃ paṭilābhoti ekacatuvokārabhavesu dvinnaṃ dvinnaṃ āyatanānaṃ vasena, sesesu rūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyānaṃ vasena sattannaṃ, navannaṃ, dasannaṃ, punadasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho daṭṭhabbo. Pātubhavantāneva, na kutoci āgatāni. Paṭiladdhāni nāma honti sattasantānassa tassa saṃvijjamānattā. Āyatanānaṃ paṭilābhoti vā āyatanānaṃ attalābho veditabbo.

    ੩੮੯. ਸਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਸਰੂਪਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸਰੂਪਞ੍ਹੇਤਂ ਜਿਣ੍ਣਤਾਯ, ਯਦਿਦਂ ‘‘ਜਰਾ’’ਤਿ, ‘‘વਯੋਹਾਨੀਤਿ વਾ। ਜੀਰਣਮੇવ ਜੀਰਣਤਾ, ਜੀਰਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਆਕਾਰੋ ਤਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਕਾਰਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਖਣ੍ਡਿਤਦਨ੍ਤਾ ਖਣ੍ਡਿਤਾ ਨਾਮ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ। ਯਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਖਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ। ਤਥਾ ਪਲਿਤਾਨਿ ਅਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਪਲਿਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਪਾਲਿਚ੍ਚਂ। વਲਿਤ੍ਤਚਤਾਯ વਾ વਲਿ ਤਚੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ વਲਿਤ੍ਤਚੋ।

    389.Sabhāvaniddesoti sarūpaniddeso. Sarūpañhetaṃ jiṇṇatāya, yadidaṃ ‘‘jarā’’ti, ‘‘vayohānīti vā. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vuttoti āha ‘‘ākārabhāvaniddeso’’ti. Khaṇḍitadantā khaṇḍitā nāma uttarapadalopena. Yassa vikārassa vasena satto ‘‘khaṇḍito’’ti vuccati, taṃ khaṇḍiccaṃ. Tathā palitāni assa santīti ‘‘palito’’ti vuccati, taṃ pāliccaṃ. Valittacatāya vā vali taco assāti valittaco.

    ਫਲੂਪਚਾਰੇਨਾਤਿ ਫਲવੋਹਾਰੇਨ।

    Phalūpacārenāti phalavohārena.

    ੩੯੦. ਚવਨਮੇવ ਚવਨਤਾ, ਚવਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਆਕਾਰੋ ਤਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਖਨ੍ਧਾ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਏਕਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਭੂਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવ ਭੇਦੇਨ ਨਿਰੋਧਨਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਭੇਦੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਂ ਮਰਣਂ। ਮਚ੍ਚੁਮਰਣਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਚੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਏਕਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੁਪਚ੍ਛੇਦਭੂਤਂ ਮਰਣਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਖਣਿਕਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਮਚ੍ਚੁ ਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਸਮਾਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਯੋ ‘‘ਮਚ੍ਚੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਭੇਦੋ, ਯਞ੍ਚ ਮਰਣਂ ਪਾਣਚਾਗੋ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਰਣਨ੍ਤਿ વਿਸੁਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਨ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਕਾਲਕਿਰਿਯਾਤਿ ਮਰਣਕਾਲੋ, ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸੇਨ ‘‘ਕਾਲੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਚੁਤਿਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ, ਕਾਲਸ੍ਸ વਾ ਅਨ੍ਤਕਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਯਾ ਲੋਕੇ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਾ ਚੁਤਿ, ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾવ ‘‘ਯਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਅਯਂ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾਨਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਸਭਾવਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਨਸ੍ਸਨਜੋਤਨਾਭਾવਤੋ।

    390. Cavanameva cavanatā, cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Khandhā bhijjantīti ekabhavapariyāpannassa khandhasantānassa pariyosānabhūtā khandhā bhijjanti, teneva bhedena nirodhanaṃ adassanaṃ gacchanti, tasmā bhedo antaradhānaṃ maraṇaṃ. Maccumaraṇanti maccusaṅkhātaṃ ekabhavapariyāpannajīvitindriyupacchedabhūtaṃ maraṇaṃ. Tenāha ‘‘na khaṇikamaraṇa’’nti. ‘‘Maccu maraṇa’’nti samāsaṃ akatvā yo ‘‘maccū’’ti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, idaṃ vuccati maraṇanti visuṃ sambandho na na yujjati. Kālakiriyāti maraṇakālo, anatikkamanīyattā visesena ‘‘kālo’’ti vuttoti tassa kiriyā, atthato cutikhandhānaṃ bhedappattiyeva, kālassa vā antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Ayaṃ sabbāpi sammutikathāva ‘‘yaṃ tesaṃ tesaṃ sattāna’’ntiādinā sattavasena vuttattā. Ayaṃ paramatthakathā paramatthato labbhamānānaṃ ruppanādisabhāvānaṃ dhammānaṃ vinassanajotanābhāvato.

    ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਭવਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਖਨ੍ਧਸਮੂਹੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨਂ, ਪਾਤਨਂ વਿਨਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂਪਨ ‘‘ਮਰਣਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਕ੍ਖੇਪਹੇਤੁਤਾਯ ਪਤਨਂ ‘‘ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ’’ਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ’’ਤਿ ਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਮੂਹਸ੍ਸ વਿਨਾਸਜੋਤਨਾਤਿ ਏਕਦੇਸਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ, ‘‘ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋ’’ਤਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨ ਕੋਚਿ વੋਹਾਰਲੇਸੋ ਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਯਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਭੇਦਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਮਤੋ, ਫੁਸ੍ਸੋ ਮਤੋ’’ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਭੇਦੋ ਖਨ੍ਧਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਯ ‘‘ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤਦੇવ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੁਪਚ੍ਛੇਦਮੇવ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਬਨ੍ਧਸਮੁਚ੍ਛੇਦੋ ਹਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਮਰਣਨ੍ਤਿ।

    Attāti bhavati ettha cittanti attabhāvo, khandhasamūho, tassa nikkhepo nikkhipanaṃ, pātanaṃ vināsoti attho. Aṭṭhakathāyaṃpana ‘‘maraṇaṃ pattassā’’tiādinā nikkhepahetutāya patanaṃ ‘‘nikkhepo’’ti phalūpacārena vuttanti dasseti. ‘‘Khandhānaṃ bhedo’’ti pabandhavasena pavattamānassa dhammasamūhassa vināsajotanāti ekadesato paramatthakathā, ‘‘jīvitindriyassa upacchedo’’ti panettha na koci vohāraleso pīti āha ‘‘jīvitindriyassa upacchedo pana sabbākārato paramatthato maraṇa’’nti. Evaṃ santepi yassa khandhabhedassa pavattattā ‘‘tisso mato, phusso mato’’ti vohāro hoti, so bhedo khandhappabandhassa anupacchinnatāya ‘‘sammutimaraṇa’’nti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘etadeva sammutimaraṇantipi vuccatī’’ti. Tenāha ‘‘jīvitindriyupacchedameva hī’’tiādi. Sabbaso pabandhasamucchedo hi samucchedamaraṇanti.

    ੩੯੧. ਬ੍ਯਸਨੇਨਾਤਿ ਅਨਤ੍ਥੇਨ। ‘‘ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੭੨੧) વਿਯ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਸੋਚਨਨ੍ਤਿ ਲਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸੋਚਨਲਕ੍ਖਣੋ। ਸੋਚਿਤਸ੍ਸ ਸੋਚਨਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਭਾવੋ ਸੋਚਿਤਭਾવੋ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਲੂਖਸਭਾવਤਾਯ ਸੋਸੇਨ੍ਤੋ। ਥਾਮਗਮਨੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਸੋਸਨવਸੇਨ ਪਰਿਸੋਸੇਨ੍ਤੋ।

    391.Byasanenāti anatthena. ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 721) viya dhamma-saddo hetupariyāyoti āha ‘‘dukkhakāraṇenā’’ti. Socananti lakkhitabbatāya socanalakkhaṇo. Socitassa socanakassa puggalassa, cittassa vā bhāvo socitabhāvo. Abbhantareti attabhāvassa anto. Attano lūkhasabhāvatāya sosento. Thāmagamanena samantato sosanavasena parisosento.

    ੩੯੨. ‘‘ਆਦਿਸ੍ਸ ਆਦਿਸ੍ਸ ਦੇવਨ੍ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਆਦੇવੋ’’ਤਿ ਆਦੇવਨ-ਸਦ੍ਦਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸੁਮੋਚਨਾਦਿવਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾਨਂ ਤਬ੍ਬਿਕਾਰਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸੋ ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਂ ਤਂ વਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਗੁਣਂ। ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਆਦੇવਪਰਿਦੇવਸ੍ਸੇવ। ਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸਾਤਿ ‘‘ਆਦੇવਿਤਤ੍ਤਂ ਪਰਿਦੇવਿਤਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸਾ।

    392.‘‘Ādissa ādissa devanti paridevanti etenāti ādevo’’ti ādevana-saddaṃ katvā assumocanādivikāraṃ āpajjantānaṃ tabbikārāpattiyā so saddo kāraṇabhāvena vutto. Taṃtaṃ vaṇṇanti taṃ taṃ guṇaṃ. Tassevāti ādevaparidevasseva. Bhāvaniddesāti ‘‘ādevitattaṃ paridevitatta’’nti bhāvaniddesā.

    ੩੯੩. ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤੋ ਕਾਯੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕਾਯਿਕਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਾਯਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਖਮਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਨਂ, ਸੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੋ ਸਭਾવੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਨਟ੍ਠੋ, ਤੇਨ। ਸਾਤવਿਧੁਰਤਾਯ ਅਸਾਤਂ।

    393. Nissayabhūto kāyo etassa atthīti kāyikaṃ. Tenāha ‘‘kāyapasādavatthuka’’nti. Dukkaraṃ khamanaṃ etassāti dukkhamanaṃ, so eva attho sabhāvoti dukkhamanaṭṭho, tena. Sātavidhuratāya asātaṃ.

    ੩੯੪. ਚੇਤਸਿ ਭવਨ੍ਤਿ ਚੇਤਸਿਕਂ, ਤਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮਂ ਪਕਾਰੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    394. Cetasi bhavanti cetasikaṃ, taṃ pana yasmā cittena samaṃ pakārehi yuttaṃ, tasmā āha ‘‘cittasampayutta’’nti.

    ੩੯੫. ਸਬ੍ਬવਿਸਯਪਟਿਪਤ੍ਤਿਨਿવਾਰਣવਸੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਸੀਦਨਂ ਸਂਸੀਦਨਂ। ਉਟ੍ਠਾਤੁਮ੍ਪਿ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਕਰਣવਸੇਨ ਅਤਿਬਲવਂ, વਿਰੂਪਂ વਾ ਸੀਦਨਂ વਿਸੀਦਨਂ। ਚਿਤ੍ਤਕਿਲਮਥੋਤਿ વਿਸੀਦਨਾਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਖੇਦੋ। ਉਪਾਯਾਸੋ, ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖੋ ਦੋਸਤ੍ਤਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਤ੍ਤਾ વਾ। ਯੇ ਪਨ ਦੋਮਨਸ੍ਸਮੇવ ‘‘ਉਪਾਯਾਸੋ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇ ‘‘ਉਪਾਯਾਸੋ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ, ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੨੪੯)। ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਾ। ਉਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਭੁਸਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਲવਤਰਂ ਆਯਾਸੋ ਉਪਾਯਾਸੋ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਤਾਦੀਪਨੋ ਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਅਭਾવਜੋਤਨੋ, ਅਸਤਿ ਚ ਕਤ੍ਤਰਿ ਤੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ, ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવੋ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਾਭਾવਦੀਪਕਾਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸਾ’’ਤਿ।

    395. Sabbavisayapaṭipattinivāraṇavasena samantato sīdanaṃ saṃsīdanaṃ. Uṭṭhātumpi asakkuṇeyyatākaraṇavasena atibalavaṃ, virūpaṃ vā sīdanaṃ visīdanaṃ. Cittakilamathoti visīdanākārena cittassa parikhedo. Upāyāso, sayaṃ na dukkho dosattā, saṅkhārakkhandhapariyāpannadhammantarattā vā. Ye pana domanassameva ‘‘upāyāso’’ti vadeyyuṃ, te ‘‘upāyāso tīhi khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā sampayutto, ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutto’’ti (dhātu. 249). Imāya pāḷiyā paṭikkhipitabbā. Upa-saddo bhusatthoti āha ‘‘balavataraṃ āyāso upāyāso’’ti. Dhammamattatādīpano bhāvaniddeso dhammato aññassa kattuabhāvajotano, asati ca kattari tena kattabbassa, pariggahetabbassa ca abhāvo evāti āha ‘‘attattaniyābhāvadīpakābhāvaniddesā’’ti.

    ੩੯੮. ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਕਤਿਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਜਾਤਿਸਭਾવਾਨ’’ਨ੍ਤਿ, ਜਾਯਨਪਕਤਿਕਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਿਚ੍ਛਾਹੇਤੁਕਤਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਤਾਦਿਸਂ ਇਚ੍ਛਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਨਾ ਮਗ੍ਗਭਾવਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਪਰੋ ਨਯੋ ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਨ੍ਤਿ ਯਮੇਤਂ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਜਾਤਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਹੀਨਸਮੁਦਯੇਸੁ ਅਰਿਯੇਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਅਜਾਤਿਧਮ੍ਮਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇਸੁ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਜਾਤਿਯਾ ਅਨਾਗਮਨਂ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਤਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ વਿਨਾ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ , ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਭਾવਨਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਨ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਥਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਰਿ ਸੇਸਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪਿ-ਕਾਰੋ’’ਤਿ। ਯਨ੍ਤਿ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਕਰਣੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੇਨਪਿ ਧਮ੍ਮੇਨਾ’’ਤਿ। ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ , ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਭਾવੋ ਏਤ੍ਥ ਹੇਤੁ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਇਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨੋ ਅਲਬ੍ਭਨਂ, ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘‘ਯਮ੍ਪੀਤਿ ਯੇਨਪੀ’’ਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਦਾ ਪਨ ਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਇਚ੍ਛ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਅਪੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਦਾ ਅਲਾਭવਿਸਿਟ੍ਠਾ ਇਚ੍ਛਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ‘‘ਨ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਏਤਂ ਅਪੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਦਾ ਇਚ੍ਛਾવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਅਲਾਭੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਥਾਪਿ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਗਤਾ ਇਚ੍ਛਾવ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਜਰਾਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬવਾਰੇਸੁ।

    398.Jātidhammānanti ettha dhamma-saddo pakatipariyāyoti āha ‘‘jātisabhāvāna’’nti, jāyanapakatikānanti vuttaṃ hoti. Maggabhāvanāya maggabhāvanicchāhetukatā icchitabbāti tādisaṃ icchaṃ nivattento ‘‘vinā maggabhāvana’’nti āha. Aparo nayo na kho panetanti yametaṃ ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’’ti evaṃ pahīnasamudayesu ariyesu vijjamānaṃ ajātidhammattaṃ, parinibbutesu ca vijjamānaṃ jātiyā anāgamanaṃ icchitaṃ, taṃ icchantassāpi maggabhāvanāya vinā appattabbato , anicchantassāpi bhāvanāya pattabbato na icchāya pattabbaṃ nāma hotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Vakkhamānatthasampiṇḍanattho pi-saddoti āha ‘‘upari sesāni upādāya pi-kāro’’ti. Yanti hetuatthe karaṇe paccattavacananti āha ‘‘yenapi dhammenā’’ti. Hetuattho hi ayaṃ dhamma-saddo , alabbhaneyyabhāvo ettha hetu veditabbo. Tanti vā icchitassa vatthuno alabbhanaṃ, evamettha ‘‘yampīti yenapī’’ti vibhattivipallāsena attho vutto. Yadā pana yaṃ-saddo ‘‘iccha’’nti etaṃ apekkhati, tadā alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hoti. Yadā pana ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hoti, so pana atthato añño dhammo natthi, tathāpi alabbhaneyyavatthugatā icchāva vuttā hoti. Sabbatthāti ‘‘jarādhammāna’’ntiādinā āgatesu sabbavāresu.

    ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Samudayasaccaniddesavaṇṇanā

    ੪੦੦. ਪੁਨਬ੍ਭવਕਰਣਂ ਪੁਨੋਬ੍ਭવੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨੋ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਯ ਪੁਰਿਮਪਦਸ੍ਸ ਓ-ਕਾਰਨ੍ਤਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਥ વਾ ਸੀਲਨਟ੍ਠੇਨ ਇਕ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਮਿਤਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਕਿਰਿਯਾવਾਚਕਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਯਥਾ ‘‘ਅਸੂਪਭਕ੍ਖਨਸੀਲੋ ਅਸੂਪਿਕੋ’’ਤਿ। ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ ਪਨ ‘‘ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਦੇਤਿ, ਪੁਨਬ੍ਭવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੦੩) ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ‘‘ਤਦ੍ਧਿਤਾ’’ ਇਤਿ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸਤੋ, વਿਚਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਤਦ੍ਧਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਭਿਧਾਨਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ વਾ ਤਦ੍ਧਿਤਾਨਂ ਤੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਸਹਜਾਤਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਦੇਤਿ, ਅਸਹਜਾਤਾ ਕਮ੍ਮਸਹਾਯਭੂਤਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਦੁવਿਧਾਪਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਨਨ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ, ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਚ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗੋ, ਯੋ ਚ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗੋ, ਯਾ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਤਣ੍ਹਾ, ਉਭਯਮੇਤਂ ਏਕਤ੍ਥਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੇવ ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾ ‘‘ਨਨ੍ਦੀਰਾਗੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਤ੍ਤਮੇવ ਗਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਬ੍ਭਾવਤ੍ਥੋ ਹੇਤ੍ਥ ਸਹ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ ੯) વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਸਹਗਤਾਤਿ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਭਾવਂ ਗਤਾ ਸਬ੍ਬਾਸੁਪਿ ਅવਤ੍ਥਾਸੁ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਭਾવਸ੍ਸ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ વਤ੍ਤਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਾਗਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਾਰੂਪਭવਰਾਗਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ ਕਾਮਭવੇ ਏવ ਭવਪਤ੍ਥਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    400.Punabbhavakaraṇaṃ punobbhavo uttarapadalopaṃ katvā mano-saddassa viya purimapadassa o-kārantatā daṭṭhabbā. Atha vā sīlanaṭṭhena ika-saddena gamitatthattā kiriyāvācakassa saddassa adassanaṃ daṭṭhabbaṃ yathā ‘‘asūpabhakkhanasīlo asūpiko’’ti. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘punabbhavaṃ deti, punabbhavāya saṃvattati, punappunaṃ bhave nibbattetīti ponobbhavikā’’ti (vibha. aṭṭha. 203) attho vutto so ‘‘taddhitā’’ iti bahuvacananiddesato, vicittattā vā taddhitavuttiyā, abhidhānalakkhaṇattā vā taddhitānaṃ tesupi atthesu ponobbhavikasaddasiddhi sambhaveyyāti katvā vutto. Tattha kammunā sahajātā punabbhavaṃ deti, asahajātā kammasahāyabhūtā punabbhavāya saṃvattati, duvidhāpi punappunaṃ bhave nibbattetīti daṭṭhabbā. Nandanaṭṭhena, rañjanaṭṭhena ca nandīrāgo, yo ca nandīrāgo, yā ca taṇhāyanaṭṭhena taṇhā, ubhayametaṃ ekatthaṃ, byañjanameva nānanti taṇhā ‘‘nandīrāgena saddhiṃ atthato ekattameva gatā’’ti vuttā. Tabbhāvattho hettha saha-saddo ‘‘sanidassanā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 9) viya. Tasmā nandīrāgasahagatāti nandīrāgabhāvaṃ gatā sabbāsupi avatthāsu nandīrāgabhāvassa apaccakkhāya vattanatoti attho. Rāgasambandhena uppannassāti vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgassa visuṃ vuccamānattā kāmabhave eva bhavapatthanuppatti vuttāti veditabbā.

    ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਿਯਰੂਪੇ ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ‘‘ਨਿવਿਸਤੀ’’ਤਿ। ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨੁਸਯવਸੇਨ વਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿવੇਸਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਸੋਭਗ੍ਗੇ, ਦੇવਤ੍ਤੇ ਚ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਸવਤ੍ਥੁਕਂ ਚਕ੍ਖੁਂ વਦਤਿ, ਸਪਸਾਦਂ વਾ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡਂ। વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਚਪਸਾਦਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਨੀਲਪੀਤਲੋਹਿਤਕਣ੍ਹਓਦਾਤવਣ੍ਣવਨ੍ਤਂ। ਰਜਤਪਨਾਲ਼ਿਕਂ વਿਯ ਛਿਦ੍ਦਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਓਦਾਤਤ੍ਤਾ। ਪਾਮਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਆਲਮ੍ਬਕਣ੍ਣਬਦ੍ਧਂ। ਤੁਙ੍ਗਾ ਉਚ੍ਚਾ ਦੀਘਾ ਨਾਸਿਕਾ ਤੁਙ੍ਗਨਾਸਾ, ਏવਂ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਾਨਂ। ‘‘ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਤੁਙ੍ਗਾ ਨਾਸਾ ਯੇਸਂ ਤੇ ਤੁਙ੍ਗਨਾਸਾ, ਏવਂ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਾ ਸਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਜਿવ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਤੋ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਚ। ਕਾਯਂ…ਪੇ॰… ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਮਨਂ…ਪੇ॰… ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਾਦਿਅਤ੍ਥਚਿਨ੍ਤਨਸਮਤ੍ਥਂ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸਰੀਰਗਨ੍ਧਾਦੀਨਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ વਿਲੇਪਨਗਨ੍ਧਾਦੀਨਿ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯਦਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਗਹਿਤਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕਿਰਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, વਿਸਯવਿਸਿਟ੍ਠਾ ਚ ਲਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ। ਨ ਹਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸੇਹਿ ਨਾਨਤ੍ਤવੋਹਾਰੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ વਾ ਅਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਫਲਭਾવੇਨ ਯਦਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਹੋਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ।

    Tasmiṃ tasmiṃ piyarūpe paṭhamuppattivasena ‘‘uppajjatī’’ti vuttaṃ, punappunaṃ pavattivasena ‘‘nivisatī’’ti. Pariyuṭṭhānānusayavasena vā uppattinivesā yojetabbā. Sampattiyanti manussasobhagge, devatte ca. Attano cakkhunti savatthukaṃ cakkhuṃ vadati, sapasādaṃ vā maṃsapiṇḍaṃ. Vippasannaṃ pañcapasādanti parisuddhasuppasannanīlapītalohitakaṇhaodātavaṇṇavantaṃ. Rajatapanāḷikaṃ viya chiddaṃ abbhantare odātattā. Pāmaṅgasuttaṃ viya ālambakaṇṇabaddhaṃ. Tuṅgā uccā dīghā nāsikā tuṅganāsā, evaṃ laddhavohāraṃ attano ghānaṃ. ‘‘Laddhavohārā’’ti vā pāṭho, tasmiṃ sati tuṅgā nāsā yesaṃ te tuṅganāsā, evaṃ laddhavohārā sattā attano ghānanti yojanā kātabbā. Jivhaṃ…pe… maññanti vaṇṇasaṇṭhānato, kiccato ca. Kāyaṃ…pe… maññanti ārohapariṇāhasampattiyā. Manaṃ…pe… maññanti atītādiatthacintanasamatthaṃ. Attanā paṭiladdhāni ajjhattañca sarīragandhādīni, bahiddhā ca vilepanagandhādīni. Uppajjamānā uppajjatīti yadā uppajjamānā hoti, tadā ettha uppajjatīti sāmaññena gahitā uppādakiriyā lakkhaṇabhāvena vuttā, visayavisiṭṭhā ca lakkhitabbabhāvena. Na hi sāmaññavisesehi nānattavohāro na hotīti. Uppajjamānāti vā anicchito uppādo hetubhāvena vutto, uppajjatīti nicchito phalabhāvena yadi uppajjamānā hoti, ettha uppajjatīti.

    ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā

    ੪੦੧. ‘‘ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨવੇવਚਨਾਨੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਹੇਤੁਕੋ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ। ਖਯਗਮਨવਸੇਨ વਿਰਜ੍ਜਤਿ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਗਮਨવਸੇਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਅਨਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਚਜਨવਸੇਨ, ਹਾਨਿવਸੇਨ વਾ ਚਜੀਯਤਿ। ਪੁਨ ਯਥਾ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਥਾ ਦੂਰ ਖਿਪਨવਸੇਨ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜੀਯਤਿ। ਬਨ੍ਧਨਭੂਤਾਯ ਮੋਚਨવਸੇਨ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਸਂਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਨ ਅਲ੍ਲੀਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਏਕਮੇવ ਸਮਾਨਂ ਨਾਨਾਨਾਮੇਹਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ? ਪਟਿਪਕ੍ਖਨਾਨਤਾਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਕਮੇવ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮવਿਧੁਰਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਨਾਮਾਨਿਪਿ ਗੁਣਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮવਿਧੁਰਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਨਂ ਨਾਮਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਸੇਸਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ ਤਣ੍ਹਾ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਸੇਸવਿਰਾਗੋਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ, ਨ વਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਗਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਅਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੋ। ‘‘ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆਯੂਹਨਂ ਸਮੁਦਯੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਅਨਾਯੂਹਨਂ।

    401. ‘‘Sabbāni nibbānavevacanānevā’’ti vatvā tamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘nibbānañhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha āgammāti nimittaṃ katvā. Nibbānahetuko hi taṇhāya asesavirāganirodho. Khayagamanavasena virajjati. Appavattigamanavasena nirujjhati. Anapekkhatāya cajanavasena, hānivasena vā cajīyati. Puna yathā nappavattati, tathā dūra khipanavasena paṭinissajjīyati. Bandhanabhūtāya mocanavasena muccati. Asaṃkilesavasena na allīyati. Kasmā panetaṃ nibbānaṃ ekameva samānaṃ nānānāmehi vuccatīti? Paṭipakkhanānatāyāti dassento ‘‘ekameva hī’’tiādimāha. Saṅkhatadhammavidhurasabhāvattā nibbānassa nāmānipi guṇanemittikattā saṅkhatadhammavidhurāneva hontīti vuttaṃ ‘‘sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasenā’’ti. Asesaṃ virajjati taṇhā etthāti asesavirāgoti. Esa nayo sesesupi. Ayaṃ pana viseso – natthi etassa uppādo, na vā etasmiṃ adhigate puggalassa uppādoti anuppādo, asaṅkhatadhammo. ‘‘Appavatta’’ntiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Āyūhanaṃ samudayo, tappaṭipakkhavasena anāyūhanaṃ.

    ਤਣ੍ਹਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨੇ ਸਤਿ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਹਾਨੇ ਪਨ ਸਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવਸ੍ਸਾ ਅਭਾવੋ ਸੁਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥੇવ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਪਞ੍ਞਾਪਨਂ, ‘‘ਤਿਤ੍ਤ ਅਲਾਬੁ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੋਹਾਰਾਭਾવਂ વਾ। ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁવਲ੍ਲਿਯਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਚ੍ਛੇਦਨਂ વਿਯ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਹਾਨਂ, ਤਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વਿਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Taṇhā appahīne sati yattha uppajjati, pahāne pana sati tattha tatthevassā abhāvo sudassitoti āha ‘‘tattheva abhāvaṃ dassetu’’nti. Apaññattinti apaññāpanaṃ, ‘‘titta alābu atthī’’ti vohārābhāvaṃ vā. Tittaalābuvalliyā appavattiṃ icchanto puriso viya ariyamaggo, tassa tassā appavattininnacittassa mūlacchedanaṃ viya maggassa nibbānārammaṇassa taṇhāya pahānaṃ, tadappavatti viya taṇhāya appavattibhūtaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਦੁਤਿਯਉਪਮਾਯਂ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰਂ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਚੋਰਘਾਤਕਾ વਿਯ ਮਗ੍ਗੋ। ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰੇ ਘਾਤਿਤਾਪਿ ਚੋਰਾ ਪਚ੍ਛਾ ‘‘ਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ ਘਾਤਿਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਤ੍ਥ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣਾਭਾવਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪੁਰਿਮਾ વਾ ਉਪਮਾ ਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪੇਸੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪੇਸੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਯਂ ਏਤਾਸਂ વਿਸੇਸੋ।

    Dutiyaupamāyaṃ dakkhiṇadvāraṃ viya nibbānaṃ, coraghātakā viya maggo. Dakkhiṇadvāre ghātitāpi corā pacchā ‘‘aṭaviyaṃ corā ghātitā’’ti vuccanti, evaṃ nibbānaṃ āgamma niruddhāpi taṇhā ‘‘cakkhādīsu niruddhā’’ti vuccati tattha kiccakaraṇābhāvatoti daṭṭhabbaṃ. Purimā vā upamā maggena niruddhāya ‘‘piyarūpasātarūpesu niruddhā’’ti vattabbatādassanatthaṃ vuttā, pacchimā nibbānaṃ āgamma niruddhāya ‘‘piyarūpasātarūpesu niruddhā’’ti vattabbatādassanatthaṃ vuttāti ayaṃ etāsaṃ viseso.

    ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Maggasaccaniddesavaṇṇanā

    ੪੦੨. ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤਿਤ੍ਥਿਯੇਹਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਤ੍ਥਂ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਮਗ੍ਗਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਤਦਤ੍ਥਂ। ‘‘ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਤੇਸੁ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਚਨਂ। ਆਰਕਤ੍ਤਾਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਅਰਿਯਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿਮਾਹ। ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾਤਿ ਅਰਿਯਕਰਣੋ ਅਰਿਯੋਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વਾ ਅਰਿਯੋ, ਅਰਿਯਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਤ੍ਤਾ વਾ ਅਰਿਯਂ ਫਲਂ ਲਭਾਪੇਤਿ ਜਨੇਤੀਤਿ ਅਰਿਯੋ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਫਲવਸੇਨ ਅਰਿਯਨਾਮਲਾਭੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਾવਹਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ , ਚਤੁਸਚ੍ਚਂ વਾ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਂ ਭਾવਨਾਕਮ੍ਮਂ ਯੋਗਿਨੋ ਸੁਖવਿਸੇਸਾਨਂ ਠਾਨਭੂਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વਟ੍ਟਂ ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવਤੋ। ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ વਿવਟ੍ਟਂ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਦਧਿਗਮੁਪਾਯਭਾવਤੋ। વਟ੍ਟੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਸਰੂਪਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਸਬ੍ਭਾવਤੋ। વਿવਟ੍ਟੇ ਨਤ੍ਥਿ ਅવਿਸਯਤ੍ਤਾ, વਿਸਯਤ੍ਤੇ ਚ ਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਾਲ਼ਿਯਾ ਹਿ ਤਦਤ੍ਥਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣੇਨ વਾਚੁਗ੍ਗਤਕਰਣਂ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਾਚਾਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗੇਸੁ ਨਿਨ੍ਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਂ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਭਾવੋਯੇવ ਚ ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਕਰਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    402.Aññamaggapaṭikkhepanatthanti titthiyehi parikappitassa maggassa dukkhanirodhagāminipaṭipadābhāvapaṭikkhepanatthaṃ, aññassa vā maggabhāvapaṭikkhepo aññamaggapaṭikkhepo, tadatthaṃ. ‘‘Aya’’nti pana attano, tesu ca bhikkhūsu ekaccānaṃ paccakkhabhāvato āsannapaccakkhavacanaṃ. Ārakattāti niruttinayena ariyasaddasiddhimāha. Ariyabhāvakarattāti ariyakaraṇo ariyoti uttarapadalopena, puggalassa ariyabhāvakarattā ariyaṃ karotīti vā ariyo, ariyaphalapaṭilābhakarattā vā ariyaṃ phalaṃ labhāpeti janetīti ariyo. Purimena cettha attano kiccavasena, pacchimena phalavasena ariyanāmalābho vuttoti daṭṭhabbo. Catusaccapaṭivedhāvahaṃ kammaṭṭhānaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ, catusaccaṃ vā uddissa pavattaṃ bhāvanākammaṃ yogino sukhavisesānaṃ ṭhānabhūtanti catusaccakammaṭṭhānaṃ. Purimāni dve saccānivaṭṭaṃ pavattihetubhāvato. Pacchimāni vivaṭṭaṃ nivattitadadhigamupāyabhāvato. Vaṭṭe kammaṭṭhānābhiniveso sarūpato pariggahasabbhāvato. Vivaṭṭe natthi avisayattā, visayatte ca payojanābhāvato. Purimāni dve saccāni uggaṇhitvāti sambandho. Kammaṭṭhānapāḷiyā hi tadatthasallakkhaṇena vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Tenāha ‘‘vācāya punappunaṃ parivattento’’ti. Iṭṭhaṃ kantanti nirodhamaggesu ninnabhāvaṃ dasseti, na abhinandanaṃ, tanninnabhāvoyeva ca tattha kammakaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਏਕਪਟਿવੇਧੇਨੇવਾਤਿ ਏਕਞਾਣੇਨੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨੇਨ। ਪਟਿવੇਧੋ ਪਟਿਘਾਤਾਭਾવੇਨ વਿਸਯੇ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਚਾਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਨਂ। ਅਭਿਸਮਯੋ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ વਿਸਯਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅવਬੋਧੋ। ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋ’’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜਾਨਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੋ, ਤੇਨ। ਇਦਞ੍ਚ ਯਥਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਰੂਪਾਦਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੮੪; ੩.੧੦੪) ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਪੁਨ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾਯ ਪਕਟ੍ਠਂ ਹਾਨਂ ਚਜਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ, ਪਹਾਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਪਹਾਨਪਟਿવੇਧੋ, ਤੇਨ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਿਲੇਸੇ ਅਪ੍ਪਹੀਯਮਾਨੇ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਸਤਿ ਚ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪਟਿਘਾਤਾਭਾવੇਨ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਚਾਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਂ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਰੂਪਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਂ ‘‘ਇਦਂ ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਗਹਣਂ, ਸਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਟਿવੇਧੋ, ਤੇਨ। ਅਯਂ ਪਨਸ੍ਸ ਆવਰਣਸ੍ਸ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ ਞਾਣਂ ਨਿਰੋਧਂ ਆਲਮ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ ਤਂ ਸਰੂਪਤੋ વਿਭਾવੇਨ੍ਤਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਭਾવਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾ, વਡ੍ਢਨਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਮਗ੍ਗੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨਟ੍ਠੇਨ, ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ વਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ, ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ વਾ ਉਭਯਥਾਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਪਿ ਹਿ ਯਥਾਰਹਂ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ વਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁਪਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ, ਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਰਭਾવਸਾਧਨਤੋ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ, ਸਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੋ, ਤੇਨ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਹਿ ਯਥਾ ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ।

    Ekapaṭivedhenevāti ekañāṇeneva paṭivijjhanena. Paṭivedho paṭighātābhāvena visaye nissaṅgacārasaṅkhātaṃ nibbijjhanaṃ. Abhisamayo avirajjhitvā visayassa adhigamasaṅkhāto avabodho. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti paricchinditvā jānanameva vuttanayena paṭivedhoti pariññāpaṭivedho, tena. Idañca yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte pacchā dukkhassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vuttaṃ, na pana maggañāṇassa ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā (ma. ni. 2.484; 3.104) pavattanato. Pahīnassa puna appahātabbatāya pakaṭṭhaṃ hānaṃ cajanaṃ samucchindanaṃ, pahānameva vuttanayena paṭivedhoti pahānapaṭivedho, tena. Ayampi yasmiṃ kilese appahīyamāne maggabhāvanāya na bhavitabbaṃ, asati ca maggabhāvanāya yo uppajjeyya, tassa kilesassa paṭighātaṃ karontassa anuppattidhammataṃ āpādentassa ñāṇassa tathāpavattiyaṃ paṭighātābhāvena nissaṅgacāraṃ upādāya evaṃ vutto. Sacchikiriyā paccakkhakaraṇaṃ anussavākāraparivitakkādike muñcitvā sarūpato ārammaṇakaraṇaṃ ‘‘idaṃ ta’’nti yathāsabhāvato gahaṇaṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedho, tena. Ayaṃ panassa āvaraṇassa asamucchindanato ñāṇaṃ nirodhaṃ ālambituṃ na sakkoti, tassa samucchindanato taṃ sarūpato vibhāventameva pavattatīti evaṃ vutto. Bhāvanā uppādanā, vaḍḍhanā ca. Tattha paṭhamamagge uppādanaṭṭhena, dutiyādīsu vaḍḍhanaṭṭhena, ubhayatthāpi vā ubhayathāpi veditabbaṃ. Paṭhamamaggepi hi yathārahaṃ vuṭṭhānagāminiyaṃ pavattaṃ parijānanādiṃ vaḍḍhento pavattoti vaḍḍhanaṭṭhena bhāvanā sakkā viññātuṃ. Dutiyādīsupi appahīnakilesappahānato, puggalantarabhāvasādhanato ca uppādanaṭṭhena bhāvanā sakkā viññātuṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti bhāvanāpaṭivedho, tena. Ayampi hi yathā ñāṇe pavatte pacchā maggadhammānaṃ sarūpaparicchede sammoho na hoti, tathā pavattimeva gahetvā vutto.

    ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ ਤਾવ ਯਥਾਧਿਗਤਾ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ, ਯਥਾਪવਤ੍ਤੇਸੁ ਫਲਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਅਯਂ ਯਥਾਧਿਗਤਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਯ વਿਗਤਸਮ੍ਮੋਹੋવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ ਪਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋ વਿਦਿਤਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਯੋਗਾਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੮; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੯) ਯਤੋ ਸਚਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤਾਸਞ੍ਚੋਦਿਤਾ ਯਥਾਧਿਗਤਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾਲਮ੍ਬਨਿਯੋ ਮਗ੍ਗવੀਥਿਤੋ ਪਰਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲਪਹੀਨਾવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਮ੍ਮੋਪਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ। ਏਕਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਹ વਿਤਣ੍ਡવਾਦੀ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਾਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਕਿਚ੍ਚਕਰ’’ਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਕਥਾ॰ ੨੭੪) ਓਧਿਸੋਕਥਾਯ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਏਕਾਭਿਸਮਯਂ વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਏવਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ…ਪੇ॰… ਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਪਟਿવੇਧੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ, ਇਧ ਪਨ ਉਗ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਅવਬੋਧੋ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਟਿવੇਧਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਉਗ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਞਾਣਂ ‘‘ਪਟਿવੇਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਭਾવਂ। ਕਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਞਾਣੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਇਧ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਤੋ, ਇਮਸ੍ਸੇવ વਾ ਞਾਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਪ੍ਪਕਾਸਨਕਿਚ੍ਚਤੋ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਟਿવੇਧਮਾਹ। ਸਾਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ। ਉਗ੍ਗਹਾਦੀਸੁ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਸੁ ਨ વੁਤ੍ਤਾ ਅਨવਸਰਤ੍ਤਾ। ਅਧਿਗਮੇ ਹਿ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਿਯਾ ਅવਸਰੋ।

    Tiṭṭhantu tāva yathādhigatā maggadhammā, yathāpavattesu phaladhammesupi ayaṃ yathādhigatasaccadhammesu viya vigatasammohova hoti. Tenevāha ‘‘diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo’’ti (mahāva. 18; dī. ni. 1.299; ma. ni. 2.69) yato sacassa dhammatāsañcoditā yathādhigatasaccadhammālambaniyo maggavīthito parato maggaphalapahīnāvasiṭṭhakilesanibbānānaṃ paccavekkhaṇā pavattanti, dukkhasaccammopi sakkāyadiṭṭhiādayo. Ayañca atthavaṇṇanā ‘‘pariññābhisamayenā’’tiādīsupi vibhāvetabbā. Ekābhisamayena abhisametīti etthāha vitaṇḍavādī ‘‘ariyamaggañāṇaṃ catūsu saccesu nānābhisamayavasena kiccakara’’nti, so abhidhamme (kathā. 274) odhisokathāya saññāpetabbo. Idāni tameva ekābhisamayaṃ vitthāravasena vibhāvetuṃ ‘‘evamassā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Pubbabhāge…pe… paṭivedho hotī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu paṭivedho pubbabhāgiyo na hotīti? Saccametaṃ nippariyāyato, idha pana uggahādivasena pavatto avabodho pariyāyato tathā vutto. Paṭivedhanimittattā vā uggahādivasena pavattaṃ dukkhādīsu pubbabhāge ñāṇaṃ ‘‘paṭivedho’’ti vuttaṃ, na paṭivijjhanasabhāvaṃ. Kiccatoti pubbabhāgehi dukkhādiñāṇehi kātabbakiccassa idha nipphattito, imasseva vā ñāṇassa dukkhādippakāsanakiccato, pariññāditoti attho. Ārammaṇapaṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedhamāha. Sāti paccavekkhaṇā. Idhāti imasmiṃ ṭhāne. Uggahādīsu vuccamānesu na vuttā anavasarattā. Adhigame hi sati tassā siyā avasaro.

    ਤਂਯੇવ ਹਿ ਅਨવਸਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਉਗ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਞ੍ਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ। ਤਥਾ ਤਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰਦਲ਼੍ਹਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਞ੍ਞਾਦਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ ਯੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ। ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪਾਕਟਾਨਿਪਿ ਪਕਤਿਞਾਣੇਨ ਸਭਾવਰਸਤੋ ਦਟ੍ਠੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਗਮ੍ਭੀਰੇਨੇવ ਚ ਭਾવਨਾਞਾਣੇਨ, ਤਥਾਪਿ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨੇવ ਯਾਥਾવਤੋ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਿ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਤੋ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਗਮ੍ਭੀਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਤਰਾਨਿ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕਤਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਤਾਯ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਤਾਯ ਚ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਚ ਪਰਮਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਪਰਮਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਨੇવ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਪਕਤਿਞਾਣੇਨ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਨੀਤਿ ਦੁਦ੍ਦਸਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤਰੇਸਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਯੋਗੋਤਿ ਕਿਰਿਯਾ, વਾਯਾਮੋ વਾ। ਤਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਤਰਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤਂ, ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਤਞ੍ਚ ਉਪਮਾਹਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਭવਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਪਟਿવੇਧਕ੍ਖਣੇਤਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਚਤੁਸਚ੍ਚਸਮ੍ਪਟਿવੇਧਕ੍ਖਣੇ। ਏਕਮੇવ ਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਏਕਮੇવ ਤਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਹੋਤਿ।

    Taṃyeva hi anavasaraṃ dassetuṃ ‘‘imassa cā’’tiādi vuttaṃ. Pubbe pariggahatoti kammaṭṭhānapariggahato pubbe. Uggahādivasena saccānaṃ pariggaṇhanañhi pariggaho. Tathā tāni pariggaṇhanato manasikāradaḷhatāya pubbabhāgiyā dukkhapariññādayo honti yevāti āha ‘‘pariggahato paṭṭhāya hotī’’ti. Aparabhāgeti maggakkhaṇe. Duddasattāti attano pavattikkhaṇavasena pākaṭānipi pakatiñāṇena sabhāvarasato daṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā. Gambhīreneva ca bhāvanāñāṇena, tathāpi matthakappattena ariyamaggañāṇeneva yāthāvato passitabbattā gambhīrāni. Tenāha ‘‘lakkhaṇapaṭivedhato pana ubhayampi gambhīra’’nti. Itarāni asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikatāya accantasukhappattāya anuppattibhavatāya, anuppannapubbatāya ca pavattivasena apākaṭattā ca paramagambhīrattā, tathā paramagambhīrañāṇeneva passitabbatāya pakatiñāṇena daṭṭhuṃ na sakkuṇeyyānīti duddasāni. Tenāha ‘‘itaresaṃ panā’’tiādi. Payogoti kiriyā, vāyāmo vā. Tassa mahantatarassa icchitabbataṃ, dukkarataratañca upamāhi dasseti ‘‘bhavaggaggahaṇattha’’ntiādinā. Paṭivedhakkhaṇeti ariyassa maggassa catusaccasampaṭivedhakkhaṇe. Ekameva taṃ ñāṇanti dukkhādīsu pariññādikiccasādhanavasena ekameva taṃ maggañāṇaṃ hoti.

    ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ ਇਮੇਸੁ વਿਰਮਿਤਬ੍ਬਤਾવਸੇਨ ਜੋਤਿਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਕਾਮਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕવਤ੍ਥੂਸੁ। વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਿવਿਧਅਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ। ਪਦਪਚ੍ਛੇਦਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ‘‘ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯੇਨ ਚ ਉਪਾਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਗਤਮਗ੍ਗੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛੇਦੋ ਘਾਤੋ ਪਦਪਚ੍ਛੇਦੋ, ਤਤੋ ਪਦਪਚ੍ਛੇਦਤੋ। ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਾਪਾਦਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨਂ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨੋ ਏਕੋવ ਤਿવਿਧਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨੋ ਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਿવਿਧਾਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਮੇવ ਹੇਤ੍ਥ ਤਿવਿਧਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Imesu tīsu ṭhānesūti imesu viramitabbatāvasena jotitesu tīsu kāmabyāpādavihiṃsāvitakkavatthūsu. Visuṃ visuṃ uppannassa tividhaakusalasaṅkappassa. Padapacchedatoti ettha gatamaggo ‘‘pada’’nti vuccati, yena ca upāyena kāraṇena kāmavitakko uppajjati, so tassa gatamaggoti tassa pacchedo ghāto padapacchedo, tato padapacchedato. Anuppattidhammatāpādanaṃ anuppattisādhanaṃ, tassa vasena. Maggakiccasādhanena maggaṅgaṃ pūrayamāno ekova tividhakiccasādhano kusalasaṅkappo uppajjati. Tividhākusalasaṅkappasamucchedanameva hettha tividhakiccasādhanaṃ daṭṭhabbaṃ. Iminā nayena ‘‘imesu catūsu ṭhānesū’’tiādīsupi attho veditabbo.

    ਮੁਸਾવਾਦਾવੇਰਮਣਿਆਦਯੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੭੦੩) વਿਰਤਿਚੇਤਨਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨੀਤਿ ਆਗਤਾਨੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਪਧਾਨਾਨਂ વਿਰਤਿਚੇਤਨਾਨਂ વਸੇਨ ‘‘વਿਰਤਿਯੋਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਚੇਤਨਾਯੋਪੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੦੩) ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੇਚਿ ‘‘ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨ ਕੇવਲਂ ਪਿਸੁਣવਾਚਾ વੇਰਮਣਿਆਦੀਨਂਯੇવ ਸਙ੍ਗਹੋ, ਅਥ ਖੋ ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਚੇਤਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਮੁਸਾવਾਦਾਦੀਹਿ વਿਰਮਣਕਾਲੇ વਾ વਿਰਤਿਯੋ, ਸੁਭਾਸਿਤਾਦਿવਾਚਾਭਾਸਨਾਦਿਕਾਲੇ ਚ ਚੇਤਨਾਯੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ વਿਰਤਿਯੋવ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ ਚੇਤਨਾਨਂ ਅਮਗ੍ਗਙ੍ਗਤ੍ਤਾ। ਏਕਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਞਾਣਤਾ વਿਯ, ਏਕਾਯ વਿਰਤਿਯਾ ਮੁਸਾવਾਦਾਦਿવਿਰਤਿਭਾવੋ વਿਯ ਚ ਏਕਾਯ ਚੇਤਨਾਯ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਯਸਾਧਨਸਭਾવਾਭਾવਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿਭਾવਾਸਿਦ੍ਧਿਤੋ, ਤਂਸਿਦ੍ਧਿਯਂ ਅਙ੍ਗਤ੍ਤਯਤਾਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਚ।

    Musāvādāveramaṇiādayoti ettha yasmā sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 703) viraticetanā, sabbe sampayuttadhammā ca sikkhāpadānīti āgatānīti tattha padhānānaṃ viraticetanānaṃ vasena ‘‘viratiyopi honti cetanāyopī’’ti (vibha. aṭṭha. 703) sammohavinodaniyaṃ vuttaṃ, tasmā keci ‘‘ādi-saddena na kevalaṃ pisuṇavācā veramaṇiādīnaṃyeva saṅgaho, atha kho tādisānaṃ cetanānampi saṅgaho’’ti vadanti, taṃ pubbabhāgavasena vuccamānattā yujjeyya, musāvādādīhi viramaṇakāle vā viratiyo, subhāsitādivācābhāsanādikāle ca cetanāyo yojetabbā, maggakkhaṇe pana viratiyova icchitabbā cetanānaṃ amaggaṅgattā. Ekassa ñāṇassa dukkhādiñāṇatā viya, ekāya viratiyā musāvādādiviratibhāvo viya ca ekāya cetanāya sammāvācādikiccattayasādhanasabhāvābhāvā sammāvācādibhāvāsiddhito, taṃsiddhiyaṃ aṅgattayatāsiddhito ca.

    ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਜੀવਹੇਤੁਕਂ ਕਾਯવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਨਾਮ ਅਯੋਨਿਸੋ ਆਹਾਰਪਰਿਯੇਸਨਹੇਤੁਕਮੇવ ਸਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਾਦਨੀਯ…ਪੇ॰… ਦੁਚ੍ਚਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਾਯવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ ਕਾਯવਚੀਦ੍વਾਰੇਯੇવ ਆਜੀવਪਕੋਪੋ, ਨ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮੇਸੁਯੇવ ਸਤ੍ਤਸੁ ਠਾਨੇਸੂ’’ਤਿ।

    Bhikkhussa ājīvahetukaṃ kāyavacīduccaritaṃ nāma ayoniso āhārapariyesanahetukameva siyāti āha ‘‘khādanīya…pe… duccarita’’nti. Kāyavacīduccaritaggahaṇañca kāyavacīdvāreyeva ājīvapakopo, na manodvāreti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘imesuyeva sattasu ṭhānesū’’ti.

    ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ વਾ ਅਨਨੁਭੂਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਹਿ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਨ ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਅਯਂ ਇਮਂ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ। ਜਨੇਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਤਾਦਿਸਂ ਛਨ੍ਦਂ ਕੁਰੁਮਾਨੋ ਏવਂ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ ਨਾਮ। વਾਯਾਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਯੋਗਂ ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਤਿ। વੀਰਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕવੀਰਿਯਂ ਪਕਾਰਤੋ વਤ੍ਤੇਤਿ। વੀਰਿਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਹਜਾਤવੀਰਿਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਕ੍ਖਿਪੇਨ੍ਤੋ ਕੋਸਜ੍ਜਪਾਤਤੋ ਨਿਸੇਧਨੇਨ ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਪਦਹਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਪਧਾਨਂ વੀਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ। ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਨੇਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਆਸੇવਨਾਭਾવਨਾਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਸਾਤਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਹਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Anuppannānanti asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā anuppannānaṃ. Aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppannā pāpakā akusalā dhammā nāma na santi. Tenāha ‘‘ekasmiṃ bhave’’tiādi. Yasmiṃ bhave ayaṃ imaṃ vīriyaṃ ārabhati, tasmiṃ ekasmiṃ bhave.Janetīti uppādeti. Tādisaṃ chandaṃ kurumāno evaṃ chandaṃ janeti nāma. Vāyāmaṃ karotīti payogaṃ parakkamaṃ karoti. Vīriyaṃpavattetīti kāyikacetasikavīriyaṃ pakārato vatteti. Vīriyena cittaṃ paggahitaṃ karotīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipento kosajjapātato nisedhanena paggahitaṃ karoti. Padahanaṃ pavattetīti padhānaṃ vīriyaṃ karoti. Paṭipāṭiyā panetāni cattāri padāni āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni.

    ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਸਦਿਸવੋਹਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਤਿ ਹਿ ਤਂਸਦਿਸੇਸੁ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰੋ ਯਥਾ ‘‘ਸਾ ਏવ ਤਿਤ੍ਤਿਰਿ, ਤਾਨਿ ਏવ ਓਸਧਾਨੀ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਤਾਦਿਸੇ’’ਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਨ੍ਨਾਨਂ। ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਤਿ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤੇਸਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਨਾਮ ਅਧਿਗਮੋ ਪਟਿਲਾਭੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਅਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਪ੍ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਠਿਤਿਯਾ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਨ ਖਣਠਿਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਤਦਤ੍ਥਂ વੀਰਿਯਾਰਬ੍ਭੇਨ ਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਪਬਨ੍ਧਠਿਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਠਿਤਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮੁਸ੍ਸਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਦਸ੍ਸਨਮੁਪਗਮਨਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਸਮ੍ਮੁਸ੍ਸਨਂ ਅਸਮ੍ਮੋਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯਾਤਿ ਅવਿਨਾਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવਨਂ, ਸੋ ਪਨ ਉਪਰੂਪਰਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਰਿਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ। વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਅਭਿਣ੍ਹਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਗੁਣਬਲવਭਾવਾਪਤ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੇਪੁਲ੍ਲਾਯਾਤਿ વਿਪੁਲਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ, ਮਹਨ੍ਤਭਾવਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਾવਨਾਯ ਪਰਿਪੂਰਣਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਝਾਨਾਦਿਭਾવਨਾਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਤ੍ਥਂ।

    Uppannapubbānanti sadisavohārena vuttaṃ. Bhavati hi taṃsadisesu tabbohāro yathā ‘‘sā eva tittiri, tāni eva osadhānī’’ti. Tenāha ‘‘idāni tādise’’ti. Uppannānanti ‘‘anuppannā’’ti avattabbataṃ āpannānaṃ. Pahānāyāti pajahanatthāya. Anuppannānaṃ kusalānanti ettha kusalāti uttarimanussadhammā adhippetā, tesañca uppādo nāma adhigamo paṭilābho, tappaṭikkhepena anuppādo appaṭilābhoti āha ‘‘appaṭiladdhānaṃ paṭhamajjhānādīna’’nti. ‘‘Ṭhitiyā vīriyaṃ ārabhatī’’ti vutte na khaṇaṭhiti adhippetā tadatthaṃ vīriyārabbhena payojanābhāvato, atha kho pabandhaṭhiti adhippetāti āha ‘‘punappunaṃ uppattipabandhavasena ṭhitattha’’nti. Sammussanaṃ paṭipakkhadhammavasena adassanamupagamananti tappaṭikkhepena asammussanaṃ asammosoti āha ‘‘asammosāyāti avināsanattha’’nti. Bhiyyobhāvo punappunaṃ bhavanaṃ, so pana uparūpari uppattīti āha ‘‘uparibhāvāyā’’ti. Vepullaṃ abhiṇhappavattiyā paguṇabalavabhāvāpattīti vuttaṃ ‘‘vepullāyāti vipulabhāvāyā’’ti, mahantabhāvāyāti attho. Bhāvanāya paripūraṇatthanti jhānādibhāvanāparibrūhanatthaṃ.

    ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਕੁਸਲਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ। ਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸਪਿ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਏਕਜ੍ਝਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨવਸੇਨ।

    Catūsuṭhānesūti anuppannākusalānuppādanādīsu catūsu ṭhānesu. Kiccasādhanavasenāti catubbidhassapi kiccassa ekajjhaṃ nipphādanavasena.

    ਝਾਨਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ ਨਾਨਾਤਿ ਯਦਿਪਿ ਸਮਾਧਿਉਪਕਾਰਕੇਹਿ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਾਨੁਮਜ੍ਜਨਸਮ੍ਪਿਯਾਯਨਬ੍ਰੂਹਨਸਨ੍ਤਸੁਖਸਭਾવੇਹਿ વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਭੇਦਤੋ ਭਾવਨਾਤਿਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਤਥਾਪਿ વਾਯਾਮੋ વਿਯ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਕੁਸਲਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿਚਤੁવਾਯਾਮਕਿਚ੍ਚਂ, ਸਤਿ વਿਯ ਚ ਅਸੁਭਾਸੁਖਾਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤੇਸੁ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਸੁਭਾਦਿਸਞ੍ਞਾਪ੍ਪਹਾਨਚਤੁਸਤਿਕਿਚ੍ਚਂ, ਏਕੋ ਸਮਾਧਿ ਚਤੁਝਾਨਸਮਾਧਿਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਸਾਧੇਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ ਏવ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ, ਤਥਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ ਏવ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਨਾਮਗ੍ਗવਸੇਨਾਤਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਾਦਿਨਾਨਾਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਝਾਨਾਨਿ ਨਾਨਾ। ਦੁਤਿਯਾਦਯੋਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਝਾਨਾਨਂ। ਅਯਂ ਪਨਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਪਨ ਅਯਂ ਝਾਨવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਦਿਸਸਬ੍ਬਾਸਦਿਸੇਕਚ੍ਚਸਦਿਸਤਾ વਿਸੇਸੋ।

    Jhānāni pubbabhāgepi maggakkhaṇepi nānāti yadipi samādhiupakārakehi abhiniropanānumajjanasampiyāyanabrūhanasantasukhasabhāvehi vitakkādīhi sampayogabhedato bhāvanātisayappavattānaṃ catunnaṃ jhānānaṃ vasena sammāsamādhi vibhatto, tathāpi vāyāmo viya anuppannākusalānuppādanādicatuvāyāmakiccaṃ, sati viya ca asubhāsukhāniccānattesu kāyādīsu subhādisaññāppahānacatusatikiccaṃ, eko samādhi catujhānasamādhikiccaṃ na sādhetīti pubbabhāgepi paṭhamajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepi, tathā pubbabhāgepi catutthajjhānasamādhi eva maggakkhaṇe pīti attho. Nānāmaggavasenāti paṭhamamaggādinānāmaggavasena jhānāni nānā. Dutiyādayopi maggā dutiyādīnaṃ jhānānaṃ. Ayaṃ panassāti ettha maggabhāvena catubbidhampi ekattena gahetvā ‘‘assā’’ti vuttaṃ, assa maggassāti attho. Ayanti pana ayaṃ jhānavasena sabbasadisasabbāsadisekaccasadisatā viseso.

    ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਇਧ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਮ੍ਪਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੦੫)। ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੫੦) ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੋ વੁਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬવਾਦਾવਿਰੋਧਤੋ, ਇਧ ਪਨ ਸਮ੍ਮਸਿਤਜ੍ਝਾਨਪੁਗ੍ਗਲਜ੍ਝਾਸਯવਾਦਨਿવਤ੍ਤਨਤੋ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮੋ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੋ ਪਨ ਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਇਧਾਪਿ ਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਆਚਰਿਯવਾਦਾ ਪਰਤੋ વਕ੍ਖਮਾਨਾ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮੇવ ਤਾવ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮੇਨ ਤਾવਾ’’ਤਿ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਆਸਨ੍ਨਪਦੇਸੇ વੁਟ੍ਠਿਤਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦਿਸਭਾવਂ ਕਰੋਤਿ ਭੂਮਿવਣ੍ਣੋ વਿਯ ਗੋਧਾવਣ੍ਣਸ੍ਸ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠ ਸਤ੍ਤ ਚ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਤ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਛ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਸਤ੍ਤਛਭਾવਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ ‘‘ਏਸ ਨਯੋ’’ਤਿ। ਅਰੂਪੇ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨਂ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨਨੁ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਰੂਪੇ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੫੦) વੁਤ੍ਤਂ , ਨ ‘‘ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਯੇਸੁ ਪਨ ਸਂਸਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨੇਨ , ਤੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ‘‘ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮਾਹਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਮੁਦਾਯਞ੍ਚ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਞ੍ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਨ ਲੋਕਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਯવੇਕਤ੍ਤਂ ਲਿਙ੍ਗਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਚਤੁਕ੍ਕਂ, ਪਞ੍ਚਕਂ વਾਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਕਥਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂਝਾਨਿਕਾવਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਜ੍ਝਾਨਿਕਂਪਠਮਫਲਾਦਿਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਿਕਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਰੂਪਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ, ਤਜ੍ਝਾਨਿਕਂ ਫਲਞ੍ਚ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਅਞ੍ਞਝਾਨਿਕਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ, ਝਾਨਙ੍ਗਾਦਿਨਿਯਾਮਿਕਾ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪਾਦਕਂ, ਨ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਫਲਸ੍ਸਾਪਿ ਪਾਦਕਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Pādakajjhānaniyamena hotīti idha pādakajjhānaniyamaṃ dhuraṃ katvā vuttaṃ, yathā cettha, evaṃ sammohavinodaniyampi (vibha. aṭṭha. 205). Aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) pana vipassanāniyamo vutto sabbavādāvirodhato, idha pana sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādanivattanato pādakajjhānaniyamo vutto. Vipassanāniyamo pana sādhāraṇattā idhāpi na paṭikkhittoti daṭṭhabbo. Aññe ca ācariyavādā parato vakkhamānā vibhajitabbāti yathāvuttameva tāva pādakajjhānaniyamaṃ vibhajanto āha ‘‘pādakajjhānaniyamena tāvā’’ti. Paṭhamajjhāniko hoti, yasmā āsannapadese vuṭṭhitasamāpatti maggassa attano sadisabhāvaṃ karoti bhūmivaṇṇo viya godhāvaṇṇassa. Paripuṇṇāneva hontīti aṭṭha satta ca hontīti attho. Satta honti sammāsaṅkappassa abhāvato. Cha honti pītisambojjhaṅgassa abhāvato. Maggaṅgabojjhaṅgānaṃ sattachabhāvaṃ atidisati ‘‘esa nayo’’ti. Arūpe catukkapañcakajjhānaṃ…pe… vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo. Nanu tattha ‘‘arūpe tikacatukkajjhānaṃ uppajjatī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) vuttaṃ , na ‘‘catukkapañcakajjhāna’’nti? Saccametaṃ, yesu pana saṃsayo atthi, tesaṃ uppattidassanena , tena atthato ‘‘catukkapañcakajjhānaṃ uppajjatī’’ti vuttameva hotīti evamāhāti veditabbaṃ. Samudāyañca apekkhitvā ‘‘tañca lokuttaraṃ, na lokiya’’nti āha ‘‘avayavekattaṃ liṅgasamudāyassa visesakaṃ hotī’’ti. Catutthajjhānameva hi tattha lokiyaṃ uppajjati, na catukkaṃ, pañcakaṃ vāti. Ettha kathanti pādakajjhānassa abhāvā kathaṃ daṭṭhabbanti attho. Taṃjhānikāvassa tattha tayo maggā uppajjanti, tajjhānikaṃpaṭhamaphalādiṃ pādakaṃ katvā uparimaggabhāvanāyāti adhippāyo. Tikacatukkajjhānikaṃ pana maggaṃ bhāvetvā tattha uppannassa arūpacatutthajjhānaṃ, tajjhānikaṃ phalañca pādakaṃ katvā uparimaggabhāvanāya aññajhānikāpi uppajjantīti, jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpattipādakaṃ, na sammasitabbāti phalassāpi pādakatā daṭṭhabbā.

    ਕੇਚਿ ਪਨਾਤਿ ਮੋਰવਾਪੀਮਹਾਦਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਪੁਨ ਕੇਚੀਤਿ ਤਿਪਿਟਕਚੂਲ਼ਾਭਯਤ੍ਥੇਰਂ । ਤਤਿਯવਾਰੇ ਕੇਚੀਤਿ ‘‘ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਨਿਯਮੇਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ વਾਦਿਨਂ ਤਿਪਿਟਕਚੂਲ਼ਨਾਗਤ੍ਥੇਰਞ੍ਚੇવ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੇ ਦ੍વੇ ਚ ਥੇਰੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਤਰੇ ਥੇਰੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।

    Keci panāti moravāpīmahādattattheraṃ sandhāyāha. Puna kecīti tipiṭakacūḷābhayattheraṃ . Tatiyavāre kecīti ‘‘pādakajjhānameva niyametī’’ti evaṃ vādinaṃ tipiṭakacūḷanāgattherañceva anantaraṃ vutte dve ca there ṭhapetvā itare there sandhāya vadati.

    ੪੦੩. ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਾਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨੋ ਨਿਰੋਧੋਪਿ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ। ਪਰਸ੍ਸ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤੇ ਕਲ਼ੇવਰੇ ਸਸਞ੍ਞਿਮ੍ਹਿ ਸਮਨਕੇ ਲੋਕਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਪੇਮਿ, ਲੋਕਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਪੇਮਿ, ਲੋਕਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਪੇਮਿ, ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਪੇਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੪੫) ਕਥਂ ਪਨ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕੋ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ? ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿਸਿਦ੍ਧਮਾਕਾਰਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਾਪਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਯਥਾਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਸਮ੍ਭવਾਨੁਰੂਪਂ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਸੇਸਸਚ੍ਚવਸੇਨ ਸਮੁਦਯવਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    403. Sasantatipariyāpannānaṃ dukkhasamudayānaṃ appavattibhāvena pariggayhamāno nirodhopi sasantatipariyāpanno viya hotīti katvā vuttaṃ ‘‘attano vā cattāri saccānī’’ti. Parassa vāti etthāpi eseva nayo. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññāpemi, lokasamudayañca paññāpemi, lokanirodhañca paññāpemi, lokanirodhagāminipaṭipadañca paññāpemī’’ti (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45) kathaṃ pana ādikammiko nirodhamaggasaccāni pariggaṇhātīti? Anussavādisiddhamākāraṃ pariggaṇhāti. Evañca katvā lokuttarabojjhaṅge uddissāpi pariggaho na virujjhati. Yathāsambhavatoti sambhavānurūpaṃ, ṭhapetvā nirodhasaccaṃ sesasaccavasena samudayavayāti veditabbāti attho.

    ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਬ੍ਬવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Catusaccapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dhammānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੪੦੪. ‘‘ਅਟ੍ਠਿਕਸਙ੍ਖਲਿਕਂ ਸਮਂਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾ ਸਤ੍ਤ ਸਿવਥਿਕਾ ਅਟ੍ਠਿਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਇਤਰਾਸਂ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦੀਨਂ ਸਭਾવੇਨੇવਾਤਿ ਨવਨ੍ਨਂ ਸਿવਥਿਕਾਨਂ ਅਪ੍ਪਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਦ੍વੇਯੇવਾਤਿ ਆਨਾਪਾਨਂ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰੋਤਿ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇਯੇવ। ਅਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸੋ, ਸੋ ਪਨ ਸਮ੍ਮਸਨਿਯਧਮ੍ਮਪਰਿਗ੍ਗਹੋ। ਇਰਿਯਾਪਥਾ, ਆਲੋਕਿਤਾਦਯੋ ਚ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸਮਤ੍ਤਤਾਯ ਨ ਸਮ੍ਮਸਨੁਪਗਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਦਯੋ વਿਯ। ਨੀવਰਣਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਆਦਿਤੋ ਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਰਿਯਾਪਥ…ਪੇ॰… ਨ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਕੇਸਾਦਿਅਪਦੇਸੇਨ ਤਦੁਪਾਦਾਨਧਮ੍ਮਾ વਿਯ ਇਰਿਯਾਪਥਾਦਿਅਪਦੇਸੇਨ ਤਦવਤ੍ਥਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਨੀવਰਣਾਦਿਮੁਖੇਨ ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤਂਨਿਸ੍ਸਯਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਮਹਾਸਿવਤ੍ਥੇਰੋ ਚ ਇਰਿਯਾਪਥਾਦੀਸੁਪਿ ‘‘ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ ਅવੋਚ। ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਮੇ’’ਤਿਆਦਿ ਪਨ ਸਭਾવਤੋ ਇਰਿਯਾਪਥਾਦੀਨਂ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਛਿਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਿਕਾ ਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ।

    404. ‘‘Aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsa’’ntiādikā satta sivathikā aṭṭhikakammaṭṭhānatāya itarāsaṃ uddhumātakādīnaṃ sabhāvenevāti navannaṃ sivathikānaṃ appanākammaṭṭhānatā vuttā. Dveyevāti ānāpānaṃ, dvattiṃsākāroti imāni dveyeva. Abhinivesoti vipassanābhiniveso, so pana sammasaniyadhammapariggaho. Iriyāpathā, ālokitādayo ca rūpadhammānaṃ avatthāvisesamattatāya na sammasanupagā viññattiādayo viya. Nīvaraṇabojjhaṅgā ādito na pariggahetabbāti vuttaṃ ‘‘iriyāpatha…pe… na jāyatī’’ti. Kesādiapadesena tadupādānadhammā viya iriyāpathādiapadesena tadavatthā rūpadhammā pariggayhanti, nīvaraṇādimukhena ca taṃsampayuttā, taṃnissayadhammāti adhippāyena mahāsivatthero ca iriyāpathādīsupi ‘‘abhiniveso jāyatī’’ti avoca. ‘‘Atthi nu kho me’’tiādi pana sabhāvato iriyāpathādīnaṃ ādikammikassa anicchitabhāvadassanaṃ. Apariññāpubbikā hi pariññāti.

    ਕਾਮਂ ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਦ੍ਦੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ ਤਂਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਦੇਸਨਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗੇਨ ਞਾਤਮਰਿਯਾਦਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਜਾਨਨ੍ਤੀ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਅਞ੍ਞਾ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸ ਫਲਭਾવਤੋ ਅਗ੍ਗਫਲਂ ਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    Kāmaṃ ‘‘idha bhikkhave bhikkhū’’tiādinā uddesaniddesesu tattha tattha bhikkhuggahaṇaṃ kataṃ taṃpaṭipattiyā bhikkhubhāvadassanatthaṃ, desanā pana sabbasādhāraṇāti dassetuṃ ‘‘yo hi koci bhikkhave’’ icceva vuttaṃ, na bhikkhu yevāti dassento ‘‘yo hi koci bhikkhu vā’’tiādimāha. Dassanamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā jānantī sikhāppattā aggamaggapaññā aññā nāma, tassa phalabhāvato aggaphalaṃ pīti āha ‘‘aññāti arahatta’’nti.

    ਅਪ੍ਪਤਰੇਪਿ ਕਾਲੇ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਨ੍ਤੋਤਿ ਨਿਗਮੇਨ੍ਤੋ।

    Appatarepi kāle sāsanassa niyyānikabhāvaṃ dassentoti yojanā. Niyyātentoti nigamento.

    ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।

    Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ੧੦. ਪਾਯਾਸਿਰਾਜਞ੍ਞਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੯. ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤਂ • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੯. ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact