| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
៨. មហាសីហនាទសុត្តវណ្ណនា
8. Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā
អចេលកស្សបវត្ថុវណ្ណនា
Acelakassapavatthuvaṇṇanā
៣៨១. យស្មិំ រដ្ឋេ តំ នគរំ, តស្ស រដ្ឋស្សបិ យស្មិំ នគរេ តទា ភគវា វិហាសិ, តស្ស នគរស្សបិ ឯតទេវ នាមំ, តស្មា ឧរុញ្ញាយន្តិ ឧរុញ្ញាជនបទេ ឧរុញ្ញាសង្ខាតេ នគរេតិ អត្ថោ។ រមណីយោតិ មនោហរភូមិភាគតាយ ឆាយូទកសម្បត្តិយា, ជនវិវិត្តតាយ ច មនោរមោ។ នាមន្តិ គោត្តនាមំ។ តបនំ សន្តបនំ កាយស្ស ខេទនំ តបោ, សោ ឯតស្ស អត្ថីតិ តបស្សី, តំ តបស្សិំ។ យស្មា តថាភូតោ តបំ និស្សិតោ, តបោ វា តំ និស្សិតោ, តស្មា អាហ ‘‘តបនិស្សិតក’’ន្តិ។ លូខំ វា ផរុសំ សាធុសម្មតាចារវិរហតោ នបសាទនីយំ អាជីវតិ វត្តតីតិ លូខាជីវី, តំ លូខាជីវិំ។ មុត្តាចារាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន បរតោ បាឡិយំ (ទី. និ. ១.៣៩៧) អាគតា ហត្ថាបលេខនាទយោ សង្គហិតា។ ឧប្បណ្ឌេតីតិ ឧហសនវសេន បរិភាសតិ។ ឧបវទតីតិ អវញ្ញាបុព្ពកំ អបវទតិ, តេនាហ ‘‘ហីឡេតិ វម្ភេតី’’តិ។ ធម្មស្ស ច អនុធម្មំតិ ឯត្ថ ធម្មោ នាម ហេតុ ‘‘ហេតុម្ហិ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិអាទីសុ (វិភ. ៧២០) វិយាតិ អាហ ‘‘ការណស្ស អនុការណ’’ន្តិ។ ការណន្តិ ចេត្ថ តថាបវត្តស្ស សទ្ទស្ស អត្ថោ អធិប្បេតោ តស្ស បវត្តិហេតុភាវតោ។ អត្ថប្បយុត្តោ ហិ សទ្ទប្បយោគោ។ អនុការណន្តិ ច សោ ឯវ បរេហិ តថា វុច្ចមានោ។ បរេហីតិ ‘‘យេ តេ’’តិ វុត្តសត្តេហិ បរេហិ។ វុត្តការណេនាតិ យថា តេហិ វុត្តំ, តថា ចេ តុម្ហេហិ ន វុត្តំ, ឯវំ សតិ តេហិ វុត្តការណេន សការណោ ហុត្វា តុម្ហាកំ វាទោ វា តតោ បរំ តស្ស អនុវាទោ កោចិ អប្បមត្តកោបិ វិញ្ញូហិ គរហិតព្ពំ ឋានំ ការណំ នាគច្ឆេយ្យ, កិមេវំ នាគច្ឆតីតិ យោជនា។ ‘‘ឥទំ វុត្តំ ហោតី’’តិអាទិនា តមេវត្ថំ សង្ខេបតោ ទស្សេតិ។
381. Yasmiṃ raṭṭhe taṃ nagaraṃ, tassa raṭṭhassapi yasmiṃ nagare tadā bhagavā vihāsi, tassa nagarassapi etadeva nāmaṃ, tasmā uruññāyanti uruññājanapade uruññāsaṅkhāte nagareti attho. Ramaṇīyoti manoharabhūmibhāgatāya chāyūdakasampattiyā, janavivittatāya ca manoramo. Nāmanti gottanāmaṃ. Tapanaṃ santapanaṃ kāyassa khedanaṃ tapo, so etassa atthīti tapassī, taṃ tapassiṃ. Yasmā tathābhūto tapaṃ nissito, tapo vā taṃ nissito, tasmā āha ‘‘tapanissitaka’’nti. Lūkhaṃ vā pharusaṃ sādhusammatācāravirahato napasādanīyaṃ ājīvati vattatīti lūkhājīvī, taṃ lūkhājīviṃ. Muttācārādīti ādi-saddena parato pāḷiyaṃ (dī. ni. 1.397) āgatā hatthāpalekhanādayo saṅgahitā. Uppaṇḍetīti uhasanavasena paribhāsati. Upavadatīti avaññāpubbakaṃ apavadati, tenāha ‘‘hīḷeti vambhetī’’ti. Dhammassa ca anudhammaṃti ettha dhammo nāma hetu ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 720) viyāti āha ‘‘kāraṇassa anukāraṇa’’nti. Kāraṇanti cettha tathāpavattassa saddassa attho adhippeto tassa pavattihetubhāvato. Atthappayutto hi saddappayogo. Anukāraṇanti ca so eva parehi tathā vuccamāno. Parehīti ‘‘ye te’’ti vuttasattehi parehi. Vuttakāraṇenāti yathā tehi vuttaṃ, tathā ce tumhehi na vuttaṃ, evaṃ sati tehi vuttakāraṇena sakāraṇo hutvā tumhākaṃ vādo vā tato paraṃ tassa anuvādo koci appamattakopi viññūhi garahitabbaṃ ṭhānaṃ kāraṇaṃ nāgaccheyya, kimevaṃ nāgacchatīti yojanā. ‘‘Idaṃ vuttaṃ hotī’’tiādinā tamevatthaṃ saṅkhepato dasseti.
៣៨២. ឥទានិ យំ វិភជ្ជវាទំ សន្ធាយ ភគវតា ‘‘ន មេ តេ វុត្តវាទិនោ’’តិ សង្ខេបតោ វត្វា តំ វិភជិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘ឥធាហំ កស្សបា’’តិអាទិ វុត្តំ, តំ វិភាគេន ទស្សេន្តោ ‘‘ឥធេកច្ចោ’’តិអាទិមាហ ។ ភគវា ហិ និរត្ថកំ អនុបសមសំវត្តនិកំ កាយកិលមថំ ‘‘អត្តកិលមថានុយោគោ ទុក្ខោ អនរិយោ អនត្ថសំហិតោ’’តិអាទិនា (សំ. និ. ៣.១០៨១; មហាវ. ១៣; បដិ. ម. ២.៣០) គរហតិ។ សាត្ថកំ បន ឧបសមសំវត្តនិកំ ‘‘អារញ្ញិកោ ហោតិ, បំសុកូលិកោ ហោតី’’តិអាទិនា វណ្ណេតិ។ អប្បបុញ្ញតាយាតិ អបុញ្ញតាយ។ តីណិ ទុច្ចរិតានិ បូរេត្វាតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិភាវតោ កម្មផលំ បដិក្ខិបន្តោ ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិនា (ទី. និ. ១.១៧១; ម. និ. ១.៤៤៥; ២.៩៤, ៩៥, ២២៥; ៣.៩១, ១១៥; សំ. និ. ៣.២១០; ធ. ស. ១២២១; វិភ. ៩៣៨) មិច្ឆាទិដ្ឋិំ បុរក្ខត្វា តថា តថា តីណិ ទុច្ចរិតានិ បូរេត្វា។ អនេសនវសេនាតិ កោហញ្ញេ ឋត្វា អសន្តគុណសម្ភាវនិច្ឆាយ មិច្ឆាជីវវសេន។ ឥមេ ទ្វេតិ ‘‘អប្បបុញ្ញោ បុញ្ញវា’’តិ ច វុត្តេ ទុច្ចរិតការិនោ ទ្វេ បុគ្គលេ សន្ធាយ។
382. Idāni yaṃ vibhajjavādaṃ sandhāya bhagavatā ‘‘na me te vuttavādino’’ti saṅkhepato vatvā taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘idhāhaṃ kassapā’’tiādi vuttaṃ, taṃ vibhāgena dassento ‘‘idhekacco’’tiādimāha . Bhagavā hi niratthakaṃ anupasamasaṃvattanikaṃ kāyakilamathaṃ ‘‘attakilamathānuyogo dukkho anariyo anatthasaṃhito’’tiādinā (saṃ. ni. 3.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30) garahati. Sātthakaṃ pana upasamasaṃvattanikaṃ ‘‘āraññiko hoti, paṃsukūliko hotī’’tiādinā vaṇṇeti. Appapuññatāyāti apuññatāya. Tīṇi duccaritāni pūretvāti micchādiṭṭhibhāvato kammaphalaṃ paṭikkhipanto ‘‘natthi dinna’’ntiādinā (dī. ni. 1.171; ma. ni. 1.445; 2.94, 95, 225; 3.91, 115; saṃ. ni. 3.210; dha. sa. 1221; vibha. 938) micchādiṭṭhiṃ purakkhatvā tathā tathā tīṇi duccaritāni pūretvā. Anesanavasenāti kohaññe ṭhatvā asantaguṇasambhāvanicchāya micchājīvavasena. Ime dveti ‘‘appapuñño puññavā’’ti ca vutte duccaritakārino dve puggale sandhāya.
‘‘ឥមេ ទ្វេ សន្ធាយា’’តិ ឯត្ថ បន ទុតិយនយេ ‘‘អប្បបុញ្ញោ, បុញ្ញវា’’តិ ច វុត្តេ សុចរិតការិនោតិ អាទិនា យោជេតព្ពំ។ កម្មកិរិយវាទិនោ ហិ ឥមេ ទ្វេ បុគ្គលា។ ឥតិ បឋមទុតិយនយេសុ វុត្តនយេនេវ តតិយចតុត្ថនយេសុ យោជនា វេទិតព្ពា។
‘‘Imedve sandhāyā’’ti ettha pana dutiyanaye ‘‘appapuñño, puññavā’’ti ca vutte sucaritakārinoti ādinā yojetabbaṃ. Kammakiriyavādino hi ime dve puggalā. Iti paṭhamadutiyanayesu vuttanayeneva tatiyacatutthanayesu yojanā veditabbā.
ពាហិរកាចារយុត្តោ តិត្ថិយាចារយុត្តោ, ន វិមុត្តាចារោ។ អត្តានំ សុខេត្វាតិ អធម្មិកេន សុខេន អត្តានំ សុខេត្វា, តេនាហ ‘‘ទុច្ចរិតានិ បូរេត្វា’’តិ។ ‘‘ន ទានិ មយា សទិសោ អត្ថី’’តិអាទិនា តិស្សន្នំ មញ្ញនានំ វសេន ទុច្ចរិតបូរណមាហ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិវសេនាតិ ‘‘នត្ថិ កាមេសុ ទោសោ’’តិ ឯវំ បវត្តមិច្ឆាទិដ្ឋិវសេន។ បរិព្ពាជិកាយាតិ បព្ពជ្ជំ ឧបគតាយ តាបសទារិកាយ។ ទហរាយាតិ តរុណាយ។ មុទុកាយាតិ សុខុមាលាយ។ លោមសាយាតិ តនុតម្ពលោមតាយ អប្បលោមាយ។ កាមេសូតិ វត្ថុកាមេសុ។ បាតព្យតន្តិ បរិភុញ្ជិតព្ពំ, បាតព្យតន្តិ វា បរិភុញ្ជនកតំ។ អាបជ្ជន្តោតិ ឧបគច្ឆន្តោ។ បរិភោគត្ថោ ហិ អយំ បា-សទ្ទោ, កត្តុសាធនោ ច តព្ព-សទ្ទោ, យថារុចិ បរិភុញ្ជន្តោតិ អត្ថោ។ កិលេសកាមោបិ ហិ អស្សាទិយមានោ វត្ថុកាមន្តោគធោយេវ។
Bāhirakācārayutto titthiyācārayutto, na vimuttācāro. Attānaṃ sukhetvāti adhammikena sukhena attānaṃ sukhetvā, tenāha ‘‘duccaritāni pūretvā’’ti. ‘‘Na dāni mayā sadiso atthī’’tiādinā tissannaṃ maññanānaṃ vasena duccaritapūraṇamāha. Micchādiṭṭhivasenāti ‘‘natthi kāmesu doso’’ti evaṃ pavattamicchādiṭṭhivasena. Paribbājikāyāti pabbajjaṃ upagatāya tāpasadārikāya. Daharāyāti taruṇāya. Mudukāyāti sukhumālāya. Lomasāyāti tanutambalomatāya appalomāya. Kāmesūti vatthukāmesu. Pātabyatanti paribhuñjitabbaṃ, pātabyatanti vā paribhuñjanakataṃ. Āpajjantoti upagacchanto. Paribhogattho hi ayaṃ pā-saddo, kattusādhano ca tabba-saddo, yathāruci paribhuñjantoti attho. Kilesakāmopi hi assādiyamāno vatthukāmantogadhoyeva.
ឥទន្តិ យថាវុត្តំ អត្ថប្បភេទំ វិភជ្ជនំ។ តិត្ថិយវសេន អាគតំ អដ្ឋកថាយំ តថា វិភត្តត្តា។ សាសនេបីតិ ឥមស្មិំ សាសនេបិ។
Idanti yathāvuttaṃ atthappabhedaṃ vibhajjanaṃ. Titthiyavasena āgataṃ aṭṭhakathāyaṃ tathā vibhattattā. Sāsanepīti imasmiṃ sāsanepi.
អរហត្តំ វា អត្តនិ អសន្តំ ‘‘អត្ថី’’តិ វិប្បដិជានិត្វា។ សាមន្តជប្បនំ, បច្ចយបដិសេវនំ, ឥរិយាបថនិស្សិតន្តិ ឥមានិ តីណិ វា កុហនវត្ថូនិ។ តាទិសោ វាតិ ធុតង្គ- (មិ. ប. ៤.២; វិសុទ្ធិ. ១.២២) សមាទានវសេន លូខាជីវី ឯវ។ ទុល្លភសុខោ ភវិស្សាមិ ទុគ្គតីសុ ឧបបត្តិយាតិ អធិប្បាយោ។
Arahattaṃvā attani asantaṃ ‘‘atthī’’ti vippaṭijānitvā. Sāmantajappanaṃ, paccayapaṭisevanaṃ, iriyāpathanissitanti imāni tīṇi vā kuhanavatthūni. Tādisovāti dhutaṅga- (mi. pa. 4.2; visuddhi. 1.22) samādānavasena lūkhājīvī eva. Dullabhasukho bhavissāmi duggatīsu upapattiyāti adhippāyo.
៣៨៣. អសុកដ្ឋានតោតិ អសុកភវតោ។ អាគតាតិ និព្ពត្តនវសេន ឥធាគតា។ ឥទានិ គន្តព្ពដ្ឋានន្តិ អាយតិំ និព្ពត្តនដ្ឋានំ។ បុន ឧបបត្តិន្តិ អាយតិំ អនន្តរភវតោ តតិយំ ឧបបត្តិំ, បុន ឧបបត្តីតិ បុនប្បុនំ និព្ពត្តិ។ កេន ការណេនាតិ យថាភូតំ អជានន្តោ ហិ ឥច្ឆាទោសវសេន យំ កិញ្ចិ គរហេយ្យ, អហំ បន យថាភូតំ ជានន្តោ សព្ពំ តំ កេន ការណេន គរហិស្សាមិ, តំ ការណំ នត្ថីតិ អធិប្បាយោ, តេនាហ ‘‘គរហិតព្ពមេវា’’តិអាទិ។ តមត្ថន្តិ គរហិតព្ពស្សេវ គរហណំ, បសំសិតព្ពស្ស ច បសំសនំ។
383.Asukaṭṭhānatoti asukabhavato. Āgatāti nibbattanavasena idhāgatā. Idāni gantabbaṭṭhānanti āyatiṃ nibbattanaṭṭhānaṃ. Puna upapattinti āyatiṃ anantarabhavato tatiyaṃ upapattiṃ, puna upapattīti punappunaṃ nibbatti. Kena kāraṇenāti yathābhūtaṃ ajānanto hi icchādosavasena yaṃ kiñci garaheyya, ahaṃ pana yathābhūtaṃ jānanto sabbaṃ taṃ kena kāraṇena garahissāmi, taṃ kāraṇaṃ natthīti adhippāyo, tenāha ‘‘garahitabbamevā’’tiādi. Tamatthanti garahitabbasseva garahaṇaṃ, pasaṃsitabbassa ca pasaṃsanaṃ.
ន កោចិ ‘‘ន សាធូ’’តិ វទតិ ទិដ្ឋធម្មិកស្ស, សម្បរាយិកស្ស ច អត្ថស្ស សាធនវសេនេវ បវត្តិយា ភទ្ទកត្តា។ បញ្ចវិធំ វេរន្តិ បាណាតិបាតាទិបញ្ចវិធំ វេរំ។ តញ្ហិ បញ្ចវិធស្ស សីលស្ស បដិសត្តុភាវតោ, សត្តានំ វេរហេតុតាយ ច ‘‘វេរ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តតោ ឯវ តំ ន កោចិ ‘‘សាធូ’’តិ វទតិ, តថា ទិដ្ឋធម្មិកាទិអត្ថានំ អសាធនតោ, សត្តានំ សាធុភាវស្ស ច ទូសនតោ។ ន និរុន្ធិតព្ពន្តិ រូបគ្គហណេ ន និវារេតព្ពំ។ ទស្សនីយទស្សនត្ថោ ហិ ចក្ខុបដិលាភោតិ តេសំ អធិប្បាយោ។ យទគ្គេន តេសំ បញ្ចទ្វារេ អសំវរោ សាធុ , តទគ្គេន តត្ថ សំវរោ ន សាធូតិ អាហ ‘‘បុន យំ តេ ឯកច្ចន្តិ បញ្ចទ្វារេ សំវរ’’ន្តិ។
Na koci ‘‘na sādhū’’ti vadati diṭṭhadhammikassa, samparāyikassa ca atthassa sādhanavaseneva pavattiyā bhaddakattā. Pañcavidhaṃ veranti pāṇātipātādipañcavidhaṃ veraṃ. Tañhi pañcavidhassa sīlassa paṭisattubhāvato, sattānaṃ verahetutāya ca ‘‘vera’’nti vuccati. Tato eva taṃ na koci ‘‘sādhū’’ti vadati, tathā diṭṭhadhammikādiatthānaṃ asādhanato, sattānaṃ sādhubhāvassa ca dūsanato. Na nirundhitabbanti rūpaggahaṇe na nivāretabbaṃ. Dassanīyadassanattho hi cakkhupaṭilābhoti tesaṃ adhippāyo. Yadaggena tesaṃ pañcadvāre asaṃvaro sādhu , tadaggena tattha saṃvaro na sādhūti āha ‘‘puna yaṃ te ekaccanti pañcadvāre saṃvara’’nti.
អថ វា យំ តេ ឯកច្ចំ វទន្តិ ‘‘សាធូ’’តិ តេ ‘‘ឯកេ សមណព្រាហ្មណា’’តិ វុត្តា តិត្ថិយា យំ អត្តកិលមថានុយោគាទិំ ‘‘សាធូ’’តិ វទន្តិ, មយំ តំ ន ‘‘សាធូ’’តិ វទាម។ យំ តេ ឯកច្ចំ វទន្តិ ‘‘ន សាធូ’’តិ យំ បន តេ អនវជ្ជបច្ចយបរិភោគំ, សុនិវត្ថសុបារុបនាទិសម្មាបដិបត្តិញ្ច ‘‘ន សាធូ’’តិ វទន្តិ, តំ មយំ ‘‘សាធូ’’តិ វទាមាតិ ឯវំ បេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Atha vā yaṃ te ekaccaṃ vadanti ‘‘sādhū’’ti te ‘‘eke samaṇabrāhmaṇā’’ti vuttā titthiyā yaṃ attakilamathānuyogādiṃ ‘‘sādhū’’ti vadanti, mayaṃ taṃ na ‘‘sādhū’’ti vadāma. Yaṃ te ekaccaṃ vadanti ‘‘na sādhū’’ti yaṃ pana te anavajjapaccayaparibhogaṃ, sunivatthasupārupanādisammāpaṭipattiñca ‘‘na sādhū’’ti vadanti, taṃ mayaṃ ‘‘sādhū’’ti vadāmāti evaṃ pettha attho veditabbo.
ឯវំ យំ បរវាទមូលកំ ចតុក្កំ ទស្សិតំ, តទេវ បុន សកវាទមូលកំ កត្វា ទស្សិតន្តិ បកាសេន្តោ ‘‘ឯវ’’ន្តិអាទិមាហ។ យញ្ហិ កិញ្ចិ កេនចិ សមានំ, តេនបិ តំ សមានមេវ, តថា អសមានំ បីតិ។ សមានាសមានតន្តិ សមានាសមានតាមត្តំ។ អនវសេសតោ ហិ បហាតព្ពានំ ធម្មានំ បហានំ សកវាទេ ទិស្សតិ, ន បរវាទេ។ តថា បរិបុណ្ណមេវ ច ឧបសម្បាទេតព្ពធម្មានំ ឧបសម្បាទនំ សកវាទេ, ន បរវាទេ។ តេន វុត្តំ ‘‘ត្យាហ’’ន្តិអាទិ។
Evaṃ yaṃ paravādamūlakaṃ catukkaṃ dassitaṃ, tadeva puna sakavādamūlakaṃ katvā dassitanti pakāsento ‘‘eva’’ntiādimāha. Yañhi kiñci kenaci samānaṃ, tenapi taṃ samānameva, tathā asamānaṃ pīti. Samānāsamānatanti samānāsamānatāmattaṃ. Anavasesato hi pahātabbānaṃ dhammānaṃ pahānaṃ sakavāde dissati, na paravāde. Tathā paripuṇṇameva ca upasampādetabbadhammānaṃ upasampādanaṃ sakavāde, na paravāde. Tena vuttaṃ ‘‘tyāha’’ntiādi.
សមនុយុញ្ជាបនកថាវណ្ណនា
Samanuyuñjāpanakathāvaṇṇanā
៣៨៥. លទ្ធិំ បុច្ឆន្តោតិ ‘‘កិំ សមណោ គោតមោ សំកិលេសធម្មេ អនវសេសំ បហាយ វត្តតិ, ឧទាហុ បរេ គណាចរិយា។ ឯត្ថ តាវ អត្តនោ លទ្ធិំ វទា’’តិ លទ្ធិំ បុច្ឆន្តោ។ ការណំ បុច្ឆន្តោតិ ‘‘សមណោ គោតមោ សំកិលេសធម្មេ អនវសេសំ បហាយ វត្តតី’’តិ វុត្តេ ‘‘កេន ការណេន ឯវមត្ថំ គាហយា’’តិ ការណំ បុច្ឆន្តោ។ ឧភយំ បុច្ឆន្តោតិ ‘‘ឥទំ នាមេត្ថ ការណ’’ន្តិ ការណំ វត្វា បដិញ្ញាតេ អត្ថេ សាធិយមានេ អន្វយតោ, ព្យតិរេកតោ ច ការណំ សមត្ថេតុំ សទិសាសទិសភេទំ ឧបមោទាហរណទ្វយំ បុច្ឆន្តោ, ឧភយំ បុច្ឆន្តោ ការណស្ស ច តិលក្ខណសម្បត្តិយា យថាបដិញ្ញាតេ អត្ថេ សាធិតេ សម្មទេវ អនុបច្ឆា ភាសន្តោ និគមេន្តោ សមនុភាសតិ នាម។ ឧបសំហរិត្វាតិ ឧបនេត្វា។ ‘‘កិំ តេ’’តិអាទិ ឧបសំហរណាការទស្សនំ។ ទុតិយបទេតិ ‘‘សង្ឃេន វា សង្ឃ’’ន្តិ ឥមស្មិំ បទេ។
385.Laddhiṃpucchantoti ‘‘kiṃ samaṇo gotamo saṃkilesadhamme anavasesaṃ pahāya vattati, udāhu pare gaṇācariyā. Ettha tāva attano laddhiṃ vadā’’ti laddhiṃ pucchanto. Kāraṇaṃ pucchantoti ‘‘samaṇo gotamo saṃkilesadhamme anavasesaṃ pahāya vattatī’’ti vutte ‘‘kena kāraṇena evamatthaṃ gāhayā’’ti kāraṇaṃ pucchanto. Ubhayaṃ pucchantoti ‘‘idaṃ nāmettha kāraṇa’’nti kāraṇaṃ vatvā paṭiññāte atthe sādhiyamāne anvayato, byatirekato ca kāraṇaṃ samatthetuṃ sadisāsadisabhedaṃ upamodāharaṇadvayaṃ pucchanto, ubhayaṃ pucchanto kāraṇassa ca tilakkhaṇasampattiyā yathāpaṭiññāte atthe sādhite sammadeva anupacchā bhāsanto nigamento samanubhāsati nāma. Upasaṃharitvāti upanetvā. ‘‘Kiṃ te’’tiādi upasaṃharaṇākāradassanaṃ. Dutiyapadeti ‘‘saṅghena vā saṅgha’’nti imasmiṃ pade.
តមត្ថន្តិ តំ បហាតព្ពធម្មានំ អនវសេសំ បហាយ វត្តនសង្ខាតញ្ច សមាទាតព្ពធម្មានំ អនវសេសំ សមាទាយ វត្តនសង្ខាតញ្ច អត្ថំ។ យោជេត្វាតិ អកុសលាទិបទេហិ យោជេត្វា។ អកោសល្លសម្ភូតដ្ឋេន អកុសលា ចេវ តតោយេវ អកុសលាតិ ច សង្ខំ គតាតិ សង្ខាតា តត្ថ បុរិមបទេន ឯកន្តាកុសលេ វទតិ, ទុតិយបទេន តំសហគតេ, តំបក្ខិយេ ច, តេនាហ ‘‘កោដ្ឋាសំ វា កត្វា ឋបិតា’’តិ, អកុសលបក្ខិយភាវេន វវត្ថាបិតាតិ អត្ថោ។ អវជ្ជដ្ឋោ ទោសដ្ឋោ គារយ្ហបរិយាយត្តាតិ អាហ ‘‘សាវជ្ជាតិ សទោសា’’តិ។ អរិយា នាម និទ្ទោសា, ឥមេ បន កត្ថចិបិ និទ្ទោសា ន ហោន្តីតិ និទ្ទោសដ្ឋេន អរិយា ភវិតុំ នាលំ អសមត្ថា។
Tamatthanti taṃ pahātabbadhammānaṃ anavasesaṃ pahāya vattanasaṅkhātañca samādātabbadhammānaṃ anavasesaṃ samādāya vattanasaṅkhātañca atthaṃ. Yojetvāti akusalādipadehi yojetvā. Akosallasambhūtaṭṭhena akusalā ceva tatoyeva akusalāti ca saṅkhaṃ gatāti saṅkhātā tattha purimapadena ekantākusale vadati, dutiyapadena taṃsahagate, taṃpakkhiye ca, tenāha ‘‘koṭṭhāsaṃ vā katvā ṭhapitā’’ti, akusalapakkhiyabhāvena vavatthāpitāti attho. Avajjaṭṭho dosaṭṭho gārayhapariyāyattāti āha ‘‘sāvajjāti sadosā’’ti. Ariyā nāma niddosā, ime pana katthacipi niddosā na hontīti niddosaṭṭhena ariyā bhavituṃ nālaṃ asamatthā.
៣៨៦-៣៩២. យន្តិ ការណេ ឯតំ បច្ចត្តវចនន្តិ អាហ ‘‘យេន វិញ្ញូ’’តិ។ យំ វា បនាតិ ‘‘យំ បន កិញ្ចី’’តិ អសម្ភាវនវចនមេតន្តិ អាហ ‘‘យំ វា តំ វា អប្បមត្តក’’ន្តិ។ គណាចរិយា បូរណាទយោ។ សត្ថុប្បភវត្តា សង្ឃស្ស សង្ឃសម្បត្តិយាបិ សត្ថុសម្បត្តិ វិភាវីយតីតិ អាហ ‘‘សង្ឃបសំសាយបិ សត្ថុយេវ បសំសាសិទ្ធិតោ’’តិ។ សា បន បសំសា បសាទហេតុកាតិ បសាទមុខេន តំ ទស្សេតុំ ‘‘បសីទមានាបិ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បិ-សទ្ទេន យថា អន្វយតោ បសំសា សមុច្ចីយតិ, ឯវំ សត្ថុវិប្បដិបត្តិយា សាវកេសុ, សាវកវិប្បដិបត្តិយា ច សត្ថរិ អប្បសាទោ សមុច្ចីយតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ សរីរសម្បត្តិន្តិ រូបសម្បត្តិំ, រូបកាយបារិបូរិន្តិ អត្ថោ។ ភវន្តិ វត្តារោ រូបប្បមាណា , ឃោសធម្មប្បមាណា ច។ បុន ភវន្តិ វត្តារោតិ ធម្មប្បមាណវសេនេវ យោជេតព្ពំ។ យា សង្ឃស្ស បសំសាតិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។
386-392.Yanti kāraṇe etaṃ paccattavacananti āha ‘‘yena viññū’’ti. Yaṃ vā panāti ‘‘yaṃ pana kiñcī’’ti asambhāvanavacanametanti āha ‘‘yaṃ vā taṃ vā appamattaka’’nti. Gaṇācariyā pūraṇādayo. Satthuppabhavattā saṅghassa saṅghasampattiyāpi satthusampatti vibhāvīyatīti āha ‘‘saṅghapasaṃsāyapi satthuyeva pasaṃsāsiddhito’’ti. Sā pana pasaṃsā pasādahetukāti pasādamukhena taṃ dassetuṃ ‘‘pasīdamānāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha pi-saddena yathā anvayato pasaṃsā samuccīyati, evaṃ satthuvippaṭipattiyā sāvakesu, sāvakavippaṭipattiyā ca satthari appasādo samuccīyatīti daṭṭhabbaṃ. Sarīrasampattinti rūpasampattiṃ, rūpakāyapāripūrinti attho. Bhavanti vattāro rūpappamāṇā , ghosadhammappamāṇā ca. Puna bhavanti vattāroti dhammappamāṇavaseneva yojetabbaṃ. Yā saṅghassa pasaṃsāti ānetvā sambandho.
តត្ថ យា ពុទ្ធានំ, ពុទ្ធសាវកានំយេវ ច បាសំសតា, អញ្ញេសញ្ច តទភាវោ ជោតិតោ, តំ វិរតិប្បហានសំវរុទ្ទេសវសេន នីហរិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘អយមធិប្បាយោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សេតុឃាតវិរតិ នាម អរិយមគ្គវិរតិ។ វិបស្សនាមត្តវសេនាតិ ‘‘អនិច្ច’’ន្តិ វា ‘‘ទុក្ខ’’ន្តិ វា វិវិធំ ទស្សនមត្តវសេន, ន បន នាមរូបវវត្ថានបច្ចយបរិគ្គណ្ហនបុព្ពកំ លក្ខណត្តយំ អារោបេត្វា សង្ខារានំ សម្មសនវសេន។ ឥតរានីតិ សមុច្ឆេទបដិប្បស្សទ្ធិនិស្សរណប្បហានានិ។ ‘‘សេស’’ន្តិ បញ្ចសីលតោ អញ្ញោ សព្ពោ សីលសំវរោ, ‘‘ខមោ ហោតី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.២៤; ៣.១៥៩; អ. និ. ៤.១១៤) វុត្តោ សុបរិសុទ្ធោ ខន្តិសំវរោ, ‘‘បញ្ញាយេតេ បិធិយ្យរេ’’តិ (សុ. និ. ១០៤១; ចូឡនិ. ៦០) ឯវំ វុត្តោ កិលេសានំ សមុច្ឆេទកោ មគ្គញាណសង្ខាតោ ញាណសំវរោ, មនច្ឆដ្ឋានំ ឥន្ទ្រិយានំ បិទហនវសេន បវត្តោ បរិសុទ្ធោ ឥន្ទ្រិយសំវរោ, ‘‘អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយា’’តិអាទិនា (ទី. និ. ២.៤០២; ម. និ. ១.១៣៥; សំ. និ. ៥.៨; វិភ. ២០៥) វុត្តោ សម្មប្បធានសង្ខាតោ វីរិយសំវរោតិ ឥមំ សំវរបញ្ចកំ សន្ធាយាហ។ បញ្ច ខោ បនិមេ បាតិមោក្ខុទ្ទេសាតិអាទិ សាសនេ សីលស្ស ពហុភាវំ ទស្សេត្វា តទេកទេសេ ឯវ បរេសំ អវដ្ឋានទស្សនត្ថំ យថាវុត្តសីលសំវរស្សេវ បុន គហណំ។
Tattha yā buddhānaṃ, buddhasāvakānaṃyeva ca pāsaṃsatā, aññesañca tadabhāvo jotito, taṃ viratippahānasaṃvaruddesavasena nīharitvā dassetuṃ ‘‘ayamadhippāyo’’tiādi vuttaṃ. Tattha setughātavirati nāma ariyamaggavirati. Vipassanāmattavasenāti ‘‘anicca’’nti vā ‘‘dukkha’’nti vā vividhaṃ dassanamattavasena, na pana nāmarūpavavatthānapaccayapariggaṇhanapubbakaṃ lakkhaṇattayaṃ āropetvā saṅkhārānaṃ sammasanavasena. Itarānīti samucchedapaṭippassaddhinissaraṇappahānāni. ‘‘Sesa’’nti pañcasīlato añño sabbo sīlasaṃvaro, ‘‘khamo hotī’’tiādinā (ma. ni. 1.24; 3.159; a. ni. 4.114) vutto suparisuddho khantisaṃvaro, ‘‘paññāyete pidhiyyare’’ti (su. ni. 1041; cūḷani. 60) evaṃ vutto kilesānaṃ samucchedako maggañāṇasaṅkhāto ñāṇasaṃvaro, manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ pidahanavasena pavatto parisuddho indriyasaṃvaro, ‘‘anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādinā (dī. ni. 2.402; ma. ni. 1.135; saṃ. ni. 5.8; vibha. 205) vutto sammappadhānasaṅkhāto vīriyasaṃvaroti imaṃ saṃvarapañcakaṃ sandhāyāha. Pañca kho panime pātimokkhuddesātiādi sāsane sīlassa bahubhāvaṃ dassetvā tadekadese eva paresaṃ avaṭṭhānadassanatthaṃ yathāvuttasīlasaṃvarasseva puna gahaṇaṃ.
អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គវណ្ណនា
Ariyaaṭṭhaṅgikamaggavaṇṇanā
៣៩៣. សីហនាទន្តិ សេដ្ឋនាទំ, អភីតនាទំ កេនចិ អប្បដិវត្តិយនាទន្តិ អត្ថោ។ ‘‘អយំ យថាវុត្តោ មម វាទោ អវិបរីតោ, តស្ស អវិបរីតភាវោ ឥមំ មគ្គំ បដិបជ្ជិត្វា អបរប្បច្ចយតោ ជានិតព្ពោ’’តិ ឯវំ អវិបរីតភាវាវពោធនត្ថំ។ ‘‘អត្ថិ កស្សបា’’តិអាទីសុ យំ មគ្គំ បដិបន្នោ សមណោ គោតមោ វទន្តោ យុត្តបត្តកាលេ, តថភាវតោ ភូតំ, ឯកំសតោ ហិតាវិហភាវេន អត្ថំ, ធម្មតោ អនបេតត្តា ធម្មំ, វិនយយោគតោ បរេសំ វិនយនតោ ច វិនយំ វទតីតិ សាមំយេវ អត្តបច្ចក្ខតោវ ជានិស្សតិ, សោ មយា សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទិតោ សកលវដ្ដទុក្ខនិស្សរណភូតោ អត្ថិ កស្សប មគ្គោ, តស្ស ច អធិគមូបាយភូតា បុព្ពភាគបដិបទាតិ អយមេត្ថ យោជនា។ តេន ‘‘សមណោ គោតមោ ឥមេ ធម្មេ’’តិអាទិនយប្បវត្តោ វាទោ កេនចិ អសំកម្បិយោ យថាភូតសីហនាទោតិ ទស្សេតិ។
393.Sīhanādanti seṭṭhanādaṃ, abhītanādaṃ kenaci appaṭivattiyanādanti attho. ‘‘Ayaṃ yathāvutto mama vādo aviparīto, tassa aviparītabhāvo imaṃ maggaṃ paṭipajjitvā aparappaccayato jānitabbo’’ti evaṃ aviparītabhāvāvabodhanatthaṃ. ‘‘Atthi kassapā’’tiādīsu yaṃ maggaṃ paṭipanno samaṇo gotamo vadanto yuttapattakāle, tathabhāvato bhūtaṃ, ekaṃsato hitāvihabhāvena atthaṃ, dhammato anapetattā dhammaṃ, vinayayogato paresaṃ vinayanato ca vinayaṃ vadatīti sāmaṃyeva attapaccakkhatova jānissati, so mayā sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedito sakalavaṭṭadukkhanissaraṇabhūto atthi kassapa maggo, tassa ca adhigamūpāyabhūtā pubbabhāgapaṭipadāti ayamettha yojanā. Tena ‘‘samaṇo gotamo ime dhamme’’tiādinayappavatto vādo kenaci asaṃkampiyo yathābhūtasīhanādoti dasseti.
‘‘ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.១៣៤) វិយ មគ្គញ្ច បដិបទញ្ច ឯកតោ កត្វា ទស្សេន្តោ។ ‘‘អយមេវា’’តិ វចនំ មគ្គស្ស បុថុភាវបដិក្ខេបនត្ថំ, សព្ពអរិយសាធារណភាវទស្សនត្ថំ, សាសនេ បាកដភាវទស្សនត្ថញ្ច។ តេនាហ ‘‘ឯកាយនោ អយំ ភិក្ខវេ មគ្គោ’’តិ, (ទី. និ. ២.៣៧៣; ម. និ. ១.១០៦; សំ. និ. ៥.៣៦៧, ៣៨៤, ៤០៩)‘‘ឯសេវ មគ្គោ នត្ថញ្ញោ ទស្សនស្ស វិសុទ្ធិយា’’តិ (ធ. ប. ២៧៤),
‘‘Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passatī’’tiādīsu (a. ni. 3.134) viya maggañca paṭipadañca ekato katvā dassento. ‘‘Ayamevā’’ti vacanaṃ maggassa puthubhāvapaṭikkhepanatthaṃ, sabbaariyasādhāraṇabhāvadassanatthaṃ, sāsane pākaṭabhāvadassanatthañca. Tenāha ‘‘ekāyano ayaṃ bhikkhave maggo’’ti, (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367, 384, 409)‘‘eseva maggo natthañño dassanassa visuddhiyā’’ti (dha. pa. 274),
‘‘ឯកាយនំ ជាតិខយន្តទស្សី,
‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī,
មគ្គំ បជានាតិ ហិតានុកម្បី;
Maggaṃ pajānāti hitānukampī;
ឯតេន មគ្គេន តរិំសុ បុព្ពេ,
Etena maggena tariṃsu pubbe,
តរិស្សន្តិ យេ ច តរន្តិ ឱឃ’’ន្តិ។ (សំ. និ. ៥.៣៨៤, ៤០៩; មហានិ. ១៩១; ចូឡនិ. ១០៧, ១២១; នេត្តិ. ១៧០);
Tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.384, 409; mahāni. 191; cūḷani. 107, 121; netti. 170);
សព្ពេសុ សុត្តបទេសេសុ អភិធម្មបទេសេសុ ច ឯកោវាយំ មគ្គោ បាកដោ បញ្ញាតោ អាគតោ ចាតិ។
Sabbesu suttapadesesu abhidhammapadesesu ca ekovāyaṃ maggo pākaṭo paññāto āgato cāti.
តបោបក្កមកថាវណ្ណនា
Tapopakkamakathāvaṇṇanā
៣៩៤. តបោយេវ ឧបក្កមិតព្ពតោ អារភិតព្ពតោ តបោបក្កមោតិ អាហ ‘‘តបារម្ភា’’តិ។ អារម្ភនញ្ចេត្ថ ករណមេវាតិ អាហ ‘‘តបោកម្មានីតិ អត្ថោ’’តិ។ សមណកម្មសង្ខាតាតិ សមណេហិ កត្តព្ពកម្មសញ្ញិតា។ និច្ចោលោតិ និស្សដ្ឋចេលោ សព្ពេន សព្ពំ បដិក្ខិត្តចេលោ។ នគ្គិយវតសមាទានេន នគ្គោ។ ‘‘ឋិតកោវ ឧច្ចារំ ករោតី’’តិអាទិ និទស្សនមត្តំ, វមិត្វា មុខវិក្ខាលនាទិអាចារស្សបិ តេន វិស្សដ្ឋត្តា។ ជិវ្ហាយ ហត្ថំ អបលិខតិ អបលិហតិ ឧទកេន អធោវនតោ។ ទុតិយវិកប្បេបិ ឯសេវ នយោ។ ‘‘ឯហិ ភទ្ទន្តេ’’តិ វុត្តេ ឧបគមនសង្ខាតោ វិធិ ឯហិភទ្ទន្តោ, តំ ចរតីតិ ឯហិភទ្ទន្តិកោ, តប្បដិក្ខេបេន ន ឯហិភទ្ទន្តិកោ។ ន ករោតិ សមណេន នាម បរស្ស វចនករេន ន ភវិតព្ពន្តិ អធិប្បាយេន។ បុរេតរន្តិ តំ ឋានំ អត្តនោ ឧបគមនតោ បុរេតរំ។ តំ កិរ សោ ‘‘ភិក្ខុនា នាម យាទិច្ឆកី ឯវ ភិក្ខា គហេតព្ពា’’តិ អធិប្បាយេន ន គណ្ហាតិ។ ឧទ្ទិស្សកតំ ‘‘មម និមិត្តភាវេន ពហូ ខុទ្ទកា បាណា សង្ឃាតំ អាបាទិតា’’តិ ន គណ្ហាតិ។ និមន្តនំ ន សាទិយតិ ‘‘ឯវំ តេសំ វចនំ កតំ ភវិស្សតី’’តិ។ កុម្ភីអាទីសុបិ សោ សត្តសញ្ញីតិ អាហ ‘‘កុម្ភីកឡោបិយោ’’តិអាទិ។
394. Tapoyeva upakkamitabbato ārabhitabbato tapopakkamoti āha ‘‘tapārambhā’’ti. Ārambhanañcettha karaṇamevāti āha ‘‘tapokammānītiattho’’ti. Samaṇakammasaṅkhātāti samaṇehi kattabbakammasaññitā. Niccoloti nissaṭṭhacelo sabbena sabbaṃ paṭikkhittacelo. Naggiyavatasamādānena naggo. ‘‘Ṭhitakova uccāraṃ karotī’’tiādi nidassanamattaṃ, vamitvā mukhavikkhālanādiācārassapi tena vissaṭṭhattā. Jivhāya hatthaṃ apalikhati apalihati udakena adhovanato. Dutiyavikappepi eseva nayo. ‘‘Ehi bhaddante’’ti vutte upagamanasaṅkhāto vidhi ehibhaddanto, taṃ caratīti ehibhaddantiko, tappaṭikkhepena na ehibhaddantiko. Na karoti samaṇena nāma parassa vacanakarena na bhavitabbanti adhippāyena. Puretaranti taṃ ṭhānaṃ attano upagamanato puretaraṃ. Taṃ kira so ‘‘bhikkhunā nāma yādicchakī eva bhikkhā gahetabbā’’ti adhippāyena na gaṇhāti. Uddissakataṃ ‘‘mama nimittabhāvena bahū khuddakā pāṇā saṅghātaṃ āpāditā’’ti na gaṇhāti. Nimantanaṃ na sādiyati ‘‘evaṃ tesaṃ vacanaṃ kataṃ bhavissatī’’ti. Kumbhīādīsupi so sattasaññīti āha ‘‘kumbhīkaḷopiyo’’tiādi.
កពឡន្តរាយោតិ កពឡស្ស អន្តរាយោ ហោតីតិ។ គាមសភាគាទិវសេន សង្គម្ម កិត្តេន្តិ ឯតិស្សាតិ សង្កិត្តិ, តថា សំហដតណ្ឌុលាទិសញ្ចយោ។ មនុស្សាតិ វេយ្យាវច្ចករមនុស្សា។
Kabaḷantarāyoti kabaḷassa antarāyo hotīti. Gāmasabhāgādivasena saṅgamma kittenti etissāti saṅkitti, tathā saṃhaṭataṇḍulādisañcayo. Manussāti veyyāvaccakaramanussā.
សុរាបានមេវាតិ មជ្ជលក្ខណប្បត្តាយ សុរាយ បានមេវ សុរាគ្គហណេន ចេត្ថ មេរយម្បិ សង្គហិតំ។ ឯកាគារមេវ ឧញ្ឆតីតិ ឯកាគារិកោ។ ឯកាលោបេនេវ វត្តតីតិ ឯកាលោបិកោ។ ទីយតិ ឯតាយាតិ ទត្តិ, ទ្វត្តិអាលោបមត្តគាហិ ខុទ្ទកំ ភិក្ខាទានភាជនំ, តេនាហ ‘‘ខុទ្ទកបាតី’’តិ។ អភុញ្ជនវសេន ឯកោ អហោ ឯតស្ស អត្ថីតិ ឯកាហិកោ, អាហារោ។ តំ ឯកាហិកំ, សោ បន អត្ថតោ ឯកទិវសលង្ឃកោតិ អាហ ‘‘ឯកទិវសន្តរិក’’ន្តិ។ ‘‘ទ្វីហិក’’ន្តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯកាហំ អភុញ្ជិត្វា ឯកាហំ ភុញ្ជនំ ឯកាហវារោ, តំ ឯកាហិកមេវ អត្ថតោ។ ទ្វីហំ អភុញ្ជិត្វា ទ្វីហំ ភុញ្ជនំ ទ្វីហវារោ។ សេសទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ ឧក្កដ្ឋោ បន បរិយាយភត្តភោជនិកោ ទ្វីហំ អភុញ្ជិត្វា ឯកាហមេវ ភុញ្ជតិ។ សេសទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។
Surāpānamevāti majjalakkhaṇappattāya surāya pānameva surāggahaṇena cettha merayampi saṅgahitaṃ. Ekāgārameva uñchatīti ekāgāriko. Ekālopeneva vattatīti ekālopiko. Dīyati etāyāti datti, dvattiālopamattagāhi khuddakaṃ bhikkhādānabhājanaṃ, tenāha ‘‘khuddakapātī’’ti. Abhuñjanavasena eko aho etassa atthīti ekāhiko, āhāro. Taṃ ekāhikaṃ, so pana atthato ekadivasalaṅghakoti āha ‘‘ekadivasantarika’’nti. ‘‘Dvīhika’’ntiādīsupi eseva nayo. Ekāhaṃ abhuñjitvā ekāhaṃ bhuñjanaṃ ekāhavāro, taṃ ekāhikameva atthato. Dvīhaṃ abhuñjitvā dvīhaṃ bhuñjanaṃ dvīhavāro. Sesadvayepi eseva nayo. Ukkaṭṭho pana pariyāyabhattabhojaniko dvīhaṃ abhuñjitvā ekāhameva bhuñjati. Sesadvayepi eseva nayo.
៣៩៥. កុណ្ឌកន្តិ តនុតរំ តណ្ឌុលសកលំ។
395.Kuṇḍakanti tanutaraṃ taṇḍulasakalaṃ.
៣៩៦. សណេហិ សណវាកេហិ និព្ពត្តវត្ថានិ សាណានិ។ មិស្សសាណានិ មសាណានិ, ន ភង្គានិ។ ឯរកតិណាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន អក្កមកចិកទលីវាកាទីនំ សង្គហោ។ ឯរកាទីហិ កតានិ ហិ ឆវានិ លាមកានិ ទុស្សានីតិ វត្តព្ពតំ លភន្តិ។
396. Saṇehi saṇavākehi nibbattavatthāni sāṇāni. Missasāṇāni masāṇāni, na bhaṅgāni. Erakatiṇādīnīti ādi-saddena akkamakacikadalīvākādīnaṃ saṅgaho. Erakādīhi katāni hi chavāni lāmakāni dussānīti vattabbataṃ labhanti.
មិច្ឆាវាយាមវសេនេវ ឧក្កុដិកវតានុយោគោតិ អាហ ‘‘ឧក្កុដិកវីរិយំ អនុយុត្តោ’’តិ។ ថណ្ឌិលន្តិ វា សមា បកតិភូមិ វុច្ចតិ ‘‘បត្ថណ្ឌិលេ បាតុរហោសី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៤.១០) វិយ, តស្មា ថណ្ឌិលសេយ្យន្តិ អនន្តរហិតាយ បកតិភូមិយំ សេយ្យន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ លទ្ធំ អាសនន្តិ និសីទិតុំ យថាលទ្ធំ អាសនំ។ អកោបេត្វាតិ អញ្ញត្ថ អនុបគន្ត្វា, តេនាហ ‘‘តត្ថេវ និសីទនសីលោ’’តិ។ សោ ហិ តំ អឆឌ្ឌេន្តោ អបរិច្ចជន្តោ អកោបេន្តោ នាម ហោតិ។ វិកដន្តិ គូថំ វុច្ចតិ អាសយវសេន វិរូបំ ជាតន្តិ កត្វា។
Micchāvāyāmavaseneva ukkuṭikavatānuyogoti āha ‘‘ukkuṭikavīriyaṃ anuyutto’’ti. Thaṇḍilanti vā samā pakatibhūmi vuccati ‘‘patthaṇḍile pāturahosī’’tiādīsu (ma. ni. 4.10) viya, tasmā thaṇḍilaseyyanti anantarahitāya pakatibhūmiyaṃ seyyanti vuttaṃ hoti. Laddhaṃ āsananti nisīdituṃ yathāladdhaṃ āsanaṃ. Akopetvāti aññattha anupagantvā, tenāha ‘‘tattheva nisīdanasīlo’’ti. So hi taṃ achaḍḍento apariccajanto akopento nāma hoti. Vikaṭanti gūthaṃ vuccati āsayavasena virūpaṃ jātanti katvā.
ឯត្ថ ច ‘‘អចេលកោ ហោតី’’តិអាទីនិ វតបទានិ យាវ ‘‘ន ថុសោទកំ បិវតី’’តិ ឯតានិ ឯកវារានិ។ ‘‘ឯកាគារិកោ វា’’តិអាទីនិ នានាវារានិ, នានាកាលិកានិ វា។ តថា ‘‘សាកភក្ខោ វា’’តិអាទីនិ, ‘‘សាណានិបិ ធារេតី’’តិអាទីនិ ច។ តថា ហេត្ថ វា-សទ្ទគ្គហណំ, បិ-សទ្ទគ្គហណញ្ច កតំ។ បិ-សទ្ទោបិ វិកប្បត្ថោ ឯវ ទដ្ឋព្ពោ។ បុរិមេសុ បន ន កតំ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘អចេលកោ ហោតី’’តិ វត្វា ‘‘សាណានិបិ ធារេតី’’តិអាទិ វចនស្ស, ‘‘រជោជល្លធរោ ហោតី’’តិ វត្វា ‘‘ឧទកោរោហនានុយោគំ អនុយុត្តោ’’តិ វចនស្ស ច អវិរោធោ សិទ្ធោ ហោតិ។ អថ វា កិមេត្ថ អវិរោធចិន្តាយ។ ឧម្មត្តកបច្ឆិសទិសោ ហិ តិត្ថិយវាទោ។ អថ វា ‘‘អចេលកោ ហោតី’’តិ អារភិត្វា តប្បសង្គេន សព្ពម្បិ អត្តកិលមថានុយោគំ ទស្សេន្តេន ‘‘សាណានិបិ ធារេតី’’តិអាទិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Ettha ca ‘‘acelako hotī’’tiādīni vatapadāni yāva ‘‘na thusodakaṃ pivatī’’ti etāni ekavārāni. ‘‘Ekāgāriko vā’’tiādīni nānāvārāni, nānākālikāni vā. Tathā ‘‘sākabhakkho vā’’tiādīni, ‘‘sāṇānipi dhāretī’’tiādīni ca. Tathā hettha vā-saddaggahaṇaṃ, pi-saddaggahaṇañca kataṃ. Pi-saddopi vikappattho eva daṭṭhabbo. Purimesu pana na kataṃ. Evañca katvā ‘‘acelako hotī’’ti vatvā ‘‘sāṇānipi dhāretī’’tiādi vacanassa, ‘‘rajojalladharo hotī’’ti vatvā ‘‘udakorohanānuyogaṃ anuyutto’’ti vacanassa ca avirodho siddho hoti. Atha vā kimettha avirodhacintāya. Ummattakapacchisadiso hi titthiyavādo. Atha vā ‘‘acelako hotī’’ti ārabhitvā tappasaṅgena sabbampi attakilamathānuyogaṃ dassentena ‘‘sāṇānipi dhāretī’’tiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ.
តបោបក្កមនិរត្ថកថាវណ្ណនា
Tapopakkamaniratthakathāvaṇṇanā
៣៩៧. សីលសម្បទាទីហិ វិនាតិ សីលសម្បទា, សមាធិសម្បទា, បញ្ញាសម្បទាតិ ឥមាហិ លោកុត្តរាហិ សម្បទាហិ វិនា ន កទាចិ សាមញ្ញំ វា ព្រហ្មញ្ញំ វា សម្ភវតិ, យស្មា ច តទេវំ, តស្មា តេសំ តបោបក្កមានំ និរត្ថកតំ ទស្សេន្តោតិ យោជនា។ ‘‘ទោសវេរវិរហិត’’ន្តិ ឥទំ ទោសស្ស មេត្តាយ ឧជុបដិបក្ខតាយ វុត្តំ។ ទោស-គ្គហណេន វា សព្ពេបិ ឈានបដិបក្ខា សំកិលេសធម្មា គហិតា, វេរ-គ្គហណេន បច្ចត្ថិកភូតា សត្តា។ យទគ្គេន ហិ ទោសរហិតំ, តទគ្គេន វេររហិតន្តិ។
397.Sīlasampadādīhi vināti sīlasampadā, samādhisampadā, paññāsampadāti imāhi lokuttarāhi sampadāhi vinā na kadāci sāmaññaṃ vā brahmaññaṃ vā sambhavati, yasmā ca tadevaṃ, tasmā tesaṃ tapopakkamānaṃ niratthakataṃ dassentoti yojanā. ‘‘Dosaveravirahita’’nti idaṃ dosassa mettāya ujupaṭipakkhatāya vuttaṃ. Dosa-ggahaṇena vā sabbepi jhānapaṭipakkhā saṃkilesadhammā gahitā, vera-ggahaṇena paccatthikabhūtā sattā. Yadaggena hi dosarahitaṃ, tadaggena verarahitanti.
៣៩៨. បាកដភាវេន កាយតិ គមេតីតិ បកតិ, លោកសិទ្ធវាទោ, តេនាហ ‘‘បកតិ ខោ ឯសាតិ បកតិកថា ឯសា’’តិ។ មត្តាយាតិ មត្តា-សទ្ទោ ‘‘មត្តា សុខបរិច្ចាគា’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ២៩០) វិយ អប្បត្ថំ អន្តោនីតំ កត្វា បមាណវាចកោតិ អាហ ‘‘ឥមិនា បមាណេន ឯវំ បរិត្តកេនា’’តិ។ តេន បន បមាណេន បហាតព្ពោ បករណប្បត្តោ បដិបត្តិក្កមោតិ អាហ ‘‘បដិបត្តិក្កមេនា’’តិ។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពវារេសុ។
398. Pākaṭabhāvena kāyati gametīti pakati, lokasiddhavādo, tenāha ‘‘pakati kho esāti pakatikathā esā’’ti. Mattāyāti mattā-saddo ‘‘mattā sukhapariccāgā’’tiādīsu (dha. pa. 290) viya appatthaṃ antonītaṃ katvā pamāṇavācakoti āha ‘‘iminā pamāṇena evaṃ parittakenā’’ti. Tena pana pamāṇena pahātabbo pakaraṇappatto paṭipattikkamoti āha ‘‘paṭipattikkamenā’’ti. Sabbatthāti sabbavāresu.
៣៩៩. អញ្ញថា វទថាតិ យទិ អចេលកភាវាទិនា សាមញ្ញំ វា ព្រហ្មញ្ញំ វា អភវិស្ស, សុវិជានោវ សមណោ សុវិជានោ ព្រាហ្មណោ។ យស្មា បន តុម្ហេ ឥតោ អញ្ញថាវ សាមញ្ញំ ព្រហ្មញ្ញញ្ច វទថ, តស្មា ទុជ្ជានោវ សមណោ ទុជ្ជានោ ព្រាហ្មណោ, តេនាហ ‘‘ឥទំ សន្ធាយាហា’’តិ។ តំ បកតិវាទំ បដិក្ខិបិត្វាតិ បុព្ពេ យំ បាកតិកំ សាមញ្ញំ ព្រហ្មញ្ញញ្ច ហទយេ ឋបេត្វា តេន ‘‘ទុក្ករ’’ន្តិអាទិ វុត្តំ, តមេវ សន្ធាយ ភគវតាបិ ‘‘បកតិ ខោ ឯសា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឥធ បន តំ បកតិវាទំ បាកតិកសមណព្រាហ្មណវិសយំ កថំ បដិក្ខិបិត្វា បដិសំហរិត្វា សភាវតោវ បរមត្ថតោវ សមណស្ស ព្រាហ្មណស្ស ច ទុជ្ជានភាវំ អាវិករោន្តោ បកាសេន្តោ។ តត្រាបីតិ សមណព្រាហ្មណវាទេបិ វុត្តនយេនេវ។
399.Aññathā vadathāti yadi acelakabhāvādinā sāmaññaṃ vā brahmaññaṃ vā abhavissa, suvijānova samaṇo suvijāno brāhmaṇo. Yasmā pana tumhe ito aññathāva sāmaññaṃ brahmaññañca vadatha, tasmā dujjānova samaṇo dujjāno brāhmaṇo, tenāha ‘‘idaṃ sandhāyāhā’’ti. Taṃ pakativādaṃ paṭikkhipitvāti pubbe yaṃ pākatikaṃ sāmaññaṃ brahmaññañca hadaye ṭhapetvā tena ‘‘dukkara’’ntiādi vuttaṃ, tameva sandhāya bhagavatāpi ‘‘pakati kho esā’’tiādi vuttaṃ. Idha pana taṃ pakativādaṃ pākatikasamaṇabrāhmaṇavisayaṃ kathaṃ paṭikkhipitvā paṭisaṃharitvā sabhāvatova paramatthatova samaṇassa brāhmaṇassa ca dujjānabhāvaṃ āvikaronto pakāsento. Tatrāpīti samaṇabrāhmaṇavādepi vuttanayeneva.
សីលសមាធិបញ្ញាសម្បទាវណ្ណនា
Sīlasamādhipaññāsampadāvaṇṇanā
៤០០-១. បណ្ឌិតោតិ ហេតុសម្បត្តិសិទ្ធេន បណ្ឌិច្ចេន សមន្នាគតោ, កថំ ឧគ្គហេសិ បរិបក្កញាណត្តា ឃដេ បទីបេន វិយ អព្ភន្តរេ សមុជ្ជលន្តេន បញ្ញាវេយ្យត្តិយេន តត្ថ តត្ថ ភគវតា ទេសិតមត្ថំ បរិគ្គណ្ហន្តោ តម្បិ ទេសនំ ឧបធារេសិ។ តស្ស ចាតិ យោ អចេលកោ ហោតិ យាវ ឧទកោរោហនានុយោគំ អនុយុត្តោ វិហរតិ, តស្ស ច។ តា សម្បត្តិយោ បុច្ឆាមិ, យាហិ សមណោ ច ហោតីតិ អធិប្បាយោ។ សីលសម្បទាយាតិ ឥតិ-សទ្ទោ អាទិអត្ថោ, តេន ‘‘ចិត្តសម្បទាយ បញ្ញាសម្បទាយា’’តិ បទទ្វយំ សង្គណ្ហាតិ អសេក្ខសីលាទិខន្ធត្តយសង្គហិតញ្ហិ អរហត្តំ, តេនាហ ‘‘អរហត្តផលមេវ សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ ឥទន្តិ ឥទំ វចនំ។
400-1.Paṇḍitoti hetusampattisiddhena paṇḍiccena samannāgato, kathaṃ uggahesi paripakkañāṇattā ghaṭe padīpena viya abbhantare samujjalantena paññāveyyattiyena tattha tattha bhagavatā desitamatthaṃ pariggaṇhanto tampi desanaṃ upadhāresi. Tassa cāti yo acelako hoti yāva udakorohanānuyogaṃ anuyutto viharati, tassa ca. Tā sampattiyo pucchāmi, yāhi samaṇo ca hotīti adhippāyo. Sīlasampadāyāti iti-saddo ādiattho, tena ‘‘cittasampadāya paññāsampadāyā’’ti padadvayaṃ saṅgaṇhāti asekkhasīlādikhandhattayasaṅgahitañhi arahattaṃ, tenāha ‘‘arahattaphalameva sandhāya vutta’’ntiādi. Tattha idanti idaṃ vacanaṃ.
សីហនាទកថាវណ្ណនា
Sīhanādakathāvaṇṇanā
៤០២. អនញ្ញសាធារណតាយ , អនញ្ញសាធារណត្ថវិសយតាយ ច អនុត្តរំ ពុទ្ធសីហនាទំ នទន្តោ។ អតិវិយ អច្ចន្តវិសុទ្ធតាយ បរមវិសុទ្ធំ។ បរមន្តិ ឧក្កដ្ឋំ, តេនាហ ‘‘ឧត្តម’’ន្តិ។ សីលមេវ លោកិយសីលត្តា។ យថា អនញ្ញសាធារណំ ភគវតោ លោកុត្តរសីលំ សវាសនំ បដិបក្ខវិទ្ធំសនតោ, ឯវំ លោកិយសីលម្បិ តស្ស អនុច្ឆវិកភាវេន សម្ភូតត្តា, សមេន សមន្តិ សមសមន្តិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘មម សីលសមេន សីលេន មយា សម’’ន្តិ។ ‘‘យទិទំ អធិសីល’’ន្តិ លោកិយំ, លោកុត្តរញ្ចាតិ ទុវិធម្បិ ពុទ្ធសីលំ ឯកជ្ឈំ កត្វា វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘សីលេបី’’តិ។ ឥតិ ឥមន្តិ ឯវំ ឥមំ សីលវិសយំ។ បឋមំ បវត្តត្តា បឋមំ។
402. Anaññasādhāraṇatāya , anaññasādhāraṇatthavisayatāya ca anuttaraṃ buddhasīhanādaṃ nadanto. Ativiya accantavisuddhatāya paramavisuddhaṃ. Paramanti ukkaṭṭhaṃ, tenāha ‘‘uttama’’nti. Sīlameva lokiyasīlattā. Yathā anaññasādhāraṇaṃ bhagavato lokuttarasīlaṃ savāsanaṃ paṭipakkhaviddhaṃsanato, evaṃ lokiyasīlampi tassa anucchavikabhāvena sambhūtattā, samena samanti samasamanti ayamettha atthoti āha ‘‘mama sīlasamena sīlena mayā sama’’nti. ‘‘Yadidaṃ adhisīla’’nti lokiyaṃ, lokuttarañcāti duvidhampi buddhasīlaṃ ekajjhaṃ katvā vuttaṃ. Tenāha ‘‘sīlepī’’ti. Iti imanti evaṃ imaṃ sīlavisayaṃ. Paṭhamaṃ pavattattā paṭhamaṃ.
តបតីតិ សន្តប្បតិ, វិធមតីតិ អត្ថោ។ ជិគុច្ឆតីតិ ហីឡេតិ លាមកតោ ឋបេតិ។ និទ្ទោសត្តា អរិយា អារកា កិលេសេហីតិ។ មគ្គផលសម្បយុត្តា វីរិយសង្ខាតា តបោជិគុច្ឆាតិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ បរមា នាម សព្ពុក្កដ្ឋភាវតោ។ យថា យុវិនោ ភាវោ យោព្ពនំ, ឯវំ ជិគុច្ឆិនោ ភាវោ ជេគុច្ឆំ។ កិលេសានំ សមុច្ឆិន្ទនបដិប្បស្សម្ភនានិ សមុច្ឆេទបដិបស្សទ្ធិវិមុត្តិយោ។ និស្សរណវិមុត្តិ និព្ពានំ។ អថ វា សម្មាវាចាទីនំ អធិសីលគ្គហណេន, សម្មាវាយាមស្ស អធិជេគុច្ឆគ្គហណេន, សម្មាទិដ្ឋិយា អធិបញ្ញាគ្គហណេន គហិតត្តា អគ្គហិតគ្គហណេន សម្មាសង្កប្បសតិសមាធយោ មគ្គផលបរិយាបន្នា សមុច្ឆេទបដិបស្សទ្ធិវិមុត្តិយោ ទដ្ឋព្ពា។ និស្សរណវិមុត្តិ បន និព្ពានមេវ។
Tapatīti santappati, vidhamatīti attho. Jigucchatīti hīḷeti lāmakato ṭhapeti. Niddosattā ariyā ārakā kilesehīti. Maggaphalasampayuttā vīriyasaṅkhātā tapojigucchāti ānetvā sambandho. Paramā nāma sabbukkaṭṭhabhāvato. Yathā yuvino bhāvo yobbanaṃ, evaṃ jigucchino bhāvo jegucchaṃ. Kilesānaṃ samucchindanapaṭippassambhanāni samucchedapaṭipassaddhivimuttiyo. Nissaraṇavimutti nibbānaṃ. Atha vā sammāvācādīnaṃ adhisīlaggahaṇena, sammāvāyāmassa adhijegucchaggahaṇena, sammādiṭṭhiyā adhipaññāggahaṇena gahitattā aggahitaggahaṇena sammāsaṅkappasatisamādhayo maggaphalapariyāpannā samucchedapaṭipassaddhivimuttiyo daṭṭhabbā. Nissaraṇavimutti pana nibbānameva.
៤០៣. យំ កិញ្ចិ ជនវិវិត្តំ ឋានំ ឥធ ‘‘សុញ្ញាគារ’’ន្តិ អធិប្បេតំ។ តត្ថ នទន្តេន វិនា នាទោ នត្ថីតិ អាហ ‘‘ឯកតោវ និសីទិត្វា’’តិ។ អដ្ឋសុ បរិសាសូតិ ខត្តិយបរិសា, ព្រាហ្មណបរិសា, គហបតិបរិសា, សមណបរិសា, ចាតុមហារាជិកបរិសា, តាវតិំសបរិសា, មារបរិសា, ព្រហ្មបរិសាតិ ឥមាសុ អដ្ឋសុ បរិសាសុ។
403. Yaṃ kiñci janavivittaṃ ṭhānaṃ idha ‘‘suññāgāra’’nti adhippetaṃ. Tattha nadantena vinā nādo natthīti āha ‘‘ekatova nisīditvā’’ti. Aṭṭhasu parisāsūti khattiyaparisā, brāhmaṇaparisā, gahapatiparisā, samaṇaparisā, cātumahārājikaparisā, tāvatiṃsaparisā, māraparisā, brahmaparisāti imāsu aṭṭhasu parisāsu.
វេសារជ្ជានីតិ វិសារទភាវា ញាណប្បហានសម្បទានិមិត្តំ កុតោចិ អសន្តស្សនភាវា និព្ភយភាវាតិ អត្ថោ។ អាសភំ ឋានន្តិ សេដ្ឋំ ឋានំ, ឧត្តមំ ឋានន្តិ អត្ថោ។ អាសភា វា បុព្ពពុទ្ធា, តេសំ ឋានន្តិ អត្ថោ។
Vesārajjānīti visāradabhāvā ñāṇappahānasampadānimittaṃ kutoci asantassanabhāvā nibbhayabhāvāti attho. Āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṃ ṭhānaṃ, uttamaṃ ṭhānanti attho. Āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho.
អបិច ឧសភស្ស ឥទន្តិ អាសភំ, អាសភំ វិយាតិ អាសភំ។ យថា ហិ និសភសង្ខាតោ ឧសភោ អត្តនោ ឧសភពលេន ចតូហិ បាទេហិ បថវិំ ឧប្បីឡេត្វា អចលដ្ឋានេន តិដ្ឋតិ, ឯវំ តថាគតោបិ ទសហិ តថាគតពលេហិ សមន្នាគតោ ចតូហិ វេសារជ្ជបាទេហិ អដ្ឋបរិសាបថវិំ ឧប្បីឡេត្វា សទេវកេ លោកេ កេនចិ បច្ចត្ថិកេន អកម្បិយោ អចលេន ឋានេន តិដ្ឋតិ។ ឯវំ តិដ្ឋមានោវ តំ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ ឧបគច្ឆតិ ន បច្ចក្ខាតិ អត្តនិ អារោបេតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អាសភំ ឋានំ បដិជានាតី’’តិ។
Apica usabhassa idanti āsabhaṃ, āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ. Yathā hi nisabhasaṅkhāto usabho attano usabhabalena catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisāpathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena akampiyo acalena ṭhānena tiṭṭhati. Evaṃ tiṭṭhamānova taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti attani āropeti. Tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti.
សីហនាទំ នទតីតិ យថា មិគរាជា បរិស្សយានំ សហនតោ, វនមហិំសមត្តវារណាទីនំ ហននតោ ច ‘‘សីហោ’’តិ វុច្ចតិ, ឯវំ តថាគតោ លោកធម្មានំ សហនតោ, បរប្បវាទានំ ហននតោ ច ‘‘សីហោ’’តិ វុច្ចតិ។ ឯវំ វុត្តស្ស សីហស្ស នាទំ សីហនាទំ។ តត្ថ យថា សីហោ សីហពលេន សមន្នាគតោ សព្ពត្ថ វិសារទោ វិគតលោមហំសោ សីហនាទំ នទតិ, ឯវំ តថាគតសីហោបិ ទសហិ តថាគតពលេហិ សមន្នាគតោ អដ្ឋសុ បរិសាសុ វិសារទោ វិគតលោមហំសោ ‘‘ឥតិ រូប’’ន្តិអាទិនា (សំ. និ. ៣.៧៨; អ. និ. ៨.២) នយេន នានាវិលាសសម្បន្នំ សីហនាទំ នទតិ។
Sīhanādaṃ nadatīti yathā migarājā parissayānaṃ sahanato, vanamahiṃsamattavāraṇādīnaṃ hananato ca ‘‘sīho’’ti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato, parappavādānaṃ hananato ca ‘‘sīho’’ti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso ‘‘iti rūpa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.78; a. ni. 8.2) nayena nānāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati.
បញ្ហំ អភិសង្ខរិត្វាតិ ញាតុំ ឥច្ឆិតមត្ថំ អត្តនោ ញាណពលានុរូបំ អភិរចិត្វា តង្ខណំយេវាតិ បុច្ឆិតក្ខណេយេវ ឋានុប្បត្តិកបដិភានេន វិស្សជ្ជេតិ។ ចិត្តំ បរិតោសេតិយេវ អជ្ឈាសយានុរូបំ វិស្សជ្ជនតោ។ សោតព្ពញ្ចស្ស មញ្ញន្តិ អដ្ឋក្ខណវជ្ជិតេន នវមេន ខណេន លព្ភមានត្តា។ ‘‘យំ នោ សត្ថា ភាសតិ, តំ នោ សោស្សាមា’’តិ អាទរគារវជាតា មហន្តេន ឧស្សាហេន សោតព្ពំ សម្បដិច្ឆិតព្ពំ មញ្ញន្តិ។ សុប្បសន្នា បសាទាភិពុទ្ធិយា វិគតុបក្កិលេសតាយ កល្លចិត្តា មុទុចិត្តា ហោន្តិ។ បសន្នការន្តិ បសន្នេហិ កាតព្ពសក្ការំ, ធម្មាមិសបូជន្តិ អត្ថោ។ តត្ថ អាមិសបូជំ ទស្សេន្តោ ‘‘បណីតានី’’តិអាទិមាហ។ ធម្មបូជា បន ‘‘តថត្តាយា’’តិ ឥមិនា ទស្សិតា។ តថាភាវាយាតិ យថត្តាយ យស្ស វដ្ដទុក្ខនិស្សរណត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ, តថាភាវាយ, តេនាហ ‘‘ធម្មានុធម្មបដិបត្តិបូរណត្ថាយា’’តិ។ សា ច ធម្មានុធម្មបដិបត្តិ យាយ អនុបុព្ពិយា បដិបជ្ជិតព្ពា, បដិបជ្ជន្តានញ្ច សតិ អជ្ឈត្តិកង្គសមវាយេ ឯកំសិកា តស្សា បារិបូរីតិ តំ អនុបុព្ពិំ ទស្សេតុំ ‘‘កេចិ សរណេសូ’’តិអាទិ វុត្តំ។
Pañhaṃ abhisaṅkharitvāti ñātuṃ icchitamatthaṃ attano ñāṇabalānurūpaṃ abhiracitvā taṅkhaṇaṃyevāti pucchitakkhaṇeyeva ṭhānuppattikapaṭibhānena vissajjeti. Cittaṃ paritosetiyeva ajjhāsayānurūpaṃ vissajjanato. Sotabbañcassa maññanti aṭṭhakkhaṇavajjitena navamena khaṇena labbhamānattā. ‘‘Yaṃ no satthā bhāsati, taṃ no sossāmā’’ti ādaragāravajātā mahantena ussāhena sotabbaṃ sampaṭicchitabbaṃ maññanti. Suppasannā pasādābhibuddhiyā vigatupakkilesatāya kallacittā muducittā honti. Pasannakāranti pasannehi kātabbasakkāraṃ, dhammāmisapūjanti attho. Tattha āmisapūjaṃ dassento ‘‘paṇītānī’’tiādimāha. Dhammapūjā pana ‘‘tathattāyā’’ti iminā dassitā. Tathābhāvāyāti yathattāya yassa vaṭṭadukkhanissaraṇatthāya dhammo desito, tathābhāvāya, tenāha ‘‘dhammānudhammapaṭipattipūraṇatthāyā’’ti. Sā ca dhammānudhammapaṭipatti yāya anupubbiyā paṭipajjitabbā, paṭipajjantānañca sati ajjhattikaṅgasamavāye ekaṃsikā tassā pāripūrīti taṃ anupubbiṃ dassetuṃ ‘‘keci saraṇesū’’tiādi vuttaṃ.
ឥមស្មិំ បនោកាសេ ឋត្វាតិ ‘‘បដិបន្នា ច អារាធេន្តី’’តិ ឯតស្មិំ សីហនាទកិច្ចបារិបូរិទីបនេ បាឡិបទេសេ ឋត្វា។ សមោធានេតព្ពាតិ សង្កលិតព្ពា។ ឯកោ សីហនាទោ អសាធារណោ អញ្ញេហិ អប្បដិវត្តិយោ សេដ្ឋនាទោ អភីតនាទោតិ កត្វា។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ បុរិមានំ ទសន្នន្តិអាទិតោ បដ្ឋាយ យាវ ‘‘វិមុត្តិយា មយ្ហំ សទិសោ នត្ថី’’តិ ឯតេសំ បុរិមានំ ទសន្នំ សីហនាទានំ, និទ្ធារណេ ចេត្ថ សាមិវចនំ, តេនាហ ‘‘ឯកេកស្សា’’តិ។ ‘‘បរិសាសុ ច នទតី’’តិ អាទយោ បរិវារា ‘‘ឯកច្ចំ តបស្សិំ និរយេ និព្ពត្តំ បស្សាមី’’តិ សីហនាទំ នទន្តោ ភគវា បរិសាយំ នទតិ វិសារទោ នទតិ យាវ ‘‘បដិបន្នា អារាធេន្តី’’តិ អត្ថយោជនាយ សម្ភវតោ ។ តថា សេសេសុបិ នវសុ។
Imasmiṃpanokāse ṭhatvāti ‘‘paṭipannā ca ārādhentī’’ti etasmiṃ sīhanādakiccapāripūridīpane pāḷipadese ṭhatvā. Samodhānetabbāti saṅkalitabbā. Eko sīhanādo asādhāraṇo aññehi appaṭivattiyo seṭṭhanādo abhītanādoti katvā. Esa nayo sesesupi. Purimānaṃ dasannantiādito paṭṭhāya yāva ‘‘vimuttiyā mayhaṃ sadiso natthī’’ti etesaṃ purimānaṃ dasannaṃ sīhanādānaṃ, niddhāraṇe cettha sāmivacanaṃ, tenāha ‘‘ekekassā’’ti. ‘‘Parisāsu ca nadatī’’ti ādayo parivārā ‘‘ekaccaṃ tapassiṃ niraye nibbattaṃ passāmī’’ti sīhanādaṃ nadanto bhagavā parisāyaṃ nadati visārado nadati yāva ‘‘paṭipannā ārādhentī’’ti atthayojanāya sambhavato . Tathā sesesupi navasu.
‘‘ឯវ’’ន្តិអាទិ យថាវុត្តានំ តេសំ សង្កលេត្វា ទស្សនំ។ តេ ទសាតិ តេ ‘‘បរិសាសុ ច នទតី’’តិ អាទយោ សីហនាទា។ បុរិមានំ ទសន្នន្តិ យថាវុត្តានំ បុរិមានំ ទសន្នំ។ បរិវារវសេនាតិ បច្ចេកំ បរិវារវសេន យោជិយមានា សតំ សីហនាទា។ បុរិមា ច ទសាតិ តថា អយោជិយមានា បុរិមា ច ទសាតិ ឯវំ ទសាធិកំ សីហនាទសតំ ហោតិ។ ឯវំ វាទីនំ វាទន្តិ ឯវំ បវត្តវាទានំ តិត្ថិយានំ វាទំ។ បដិសេធេត្វាតិ តថាភាវាភាវទស្សនេន បដិក្ខិបិត្វា។ យំ ភគវា ឧទុម្ពរិកសុត្តេ ‘‘ឥធ និគ្រោធ តបស្សី’’តិអាទិនា (ទី. និ. ៣.៣៣) ឧបក្កិលេសវិភាគំ, បារិសុទ្ធិវិភាគញ្ច ទស្សេន្តោ សបរិសស្ស និគ្រោធស្ស បរិព្ពាជកស្ស បុរតោ សីហនាទំ នទិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឥទានិ បរិសតិ នទិតបុព្ពំ សីហនាទំ ទស្សេន្តោ’’តិអាទិ វុត្តំ។
‘‘Eva’’ntiādi yathāvuttānaṃ tesaṃ saṅkaletvā dassanaṃ. Te dasāti te ‘‘parisāsu ca nadatī’’ti ādayo sīhanādā. Purimānaṃ dasannanti yathāvuttānaṃ purimānaṃ dasannaṃ. Parivāravasenāti paccekaṃ parivāravasena yojiyamānā sataṃ sīhanādā. Purimā ca dasāti tathā ayojiyamānā purimā ca dasāti evaṃ dasādhikaṃ sīhanādasataṃ hoti. Evaṃ vādīnaṃ vādanti evaṃ pavattavādānaṃ titthiyānaṃ vādaṃ. Paṭisedhetvāti tathābhāvābhāvadassanena paṭikkhipitvā. Yaṃ bhagavā udumbarikasutte ‘‘idha nigrodha tapassī’’tiādinā (dī. ni. 3.33) upakkilesavibhāgaṃ, pārisuddhivibhāgañca dassento saparisassa nigrodhassa paribbājakassa purato sīhanādaṃ nadi, taṃ dassetuṃ ‘‘idāni parisati naditapubbaṃ sīhanādaṃ dassento’’tiādi vuttaṃ.
តិត្ថិយបរិវាសកថាវណ្ណនា
Titthiyaparivāsakathāvaṇṇanā
៤០៤. ឥទន្តិ ‘‘រាជគហេ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ វិហរន្តំ មំ…បេ.… បញ្ហំ បុច្ឆី’’តិ ឥទំ វចនំ។ កាមំ យទា និគ្រោធោ បញ្ហំ បុច្ឆិ, ភគវា ចស្ស វិស្សជ្ជេសិ, ន តទា គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ វិហរតិ, រាជគហសមីបេ បន វិហរតីតិ កត្វា ‘‘រាជគហេ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ វិហរន្តំ ម’’ន្តិ វុត្តំ, គិជ្ឈកូដេ វិហរណញ្ចស្ស តទា អវិច្ឆិន្នន្តិ, តេនាហ ‘‘យំ តំ ភគវា’’តិអាទិ។ យោគេតិ នយេ, ទុក្ខនិស្សរណូបាយេតិ អត្ថោ។
404.Idanti ‘‘rājagahe gijjhakūṭe pabbate viharantaṃ maṃ…pe… pañhaṃ pucchī’’ti idaṃ vacanaṃ. Kāmaṃ yadā nigrodho pañhaṃ pucchi, bhagavā cassa vissajjesi, na tadā gijjhakūṭe pabbate viharati, rājagahasamīpe pana viharatīti katvā ‘‘rājagahe gijjhakūṭe pabbate viharantaṃ ma’’nti vuttaṃ, gijjhakūṭe viharaṇañcassa tadā avicchinnanti, tenāha ‘‘yaṃ taṃ bhagavā’’tiādi. Yogeti naye, dukkhanissaraṇūpāyeti attho.
៤០៥. យំ បរិវាសំ សាមណេរភូមិយំ ឋិតោ បរិវសតីតិ យោជនា។ យស្មា សាមណេរភូមិយំ ឋិតេន បរិវសិតព្ពំ, ន គិហិភូតេន, តស្មា អបរិវសិត្វាយេវ បព្ពជ្ជំ លភតិ។ អាកង្ខតិ បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខតិ ឧបសម្បទន្តិ ឯត្ថ បន បព្ពជ្ជា-គ្គហណំ វចនសិលិដ្ឋតាវសេនេវ ‘‘ទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យ’’ន្តិ (បាចិ. ៥០) ឯត្ថ ទិរត្តគ្គហណំ វិយ។ គាមប្បវេសនាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន វេសិយាវិធវាថុល្លកុមារិបណ្ឌកភិក្ខុនិគោចរតា, សព្រហ្មចារីនំ ឧច្ចាវចេសុ កិំករណីយេសុ ទក្ខានលសាទិតា, ឧទ្ទេសបរិបុច្ឆាទីសុ តិព្ពឆន្ទតា, យស្ស តិត្ថាយតនតោ ឥធាគតោ, តស្ស អវណ្ណេ, រតនត្តយស្ស ច វណ្ណេ អនត្តមនតា, តទុភយំ យថាក្កមំ វណ្ណេ ច អវណ្ណេ ច អត្តមនតាតិ ឥមេសំ សង្គហោ វេទិតព្ពោ, តេនាហ ‘‘អដ្ឋ វត្តានិ បូរេន្តេនា’’តិ។ ឃំសិត្វា កោដ្ដេត្វាតិ អជ្ឈាសយស្ស វីមំសនវសេន សុវណ្ណំ វិយ ឃំសិត្វា កោដ្ដេត្វា។
405. Yaṃ parivāsaṃ sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhito parivasatīti yojanā. Yasmā sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhitena parivasitabbaṃ, na gihibhūtena, tasmā aparivasitvāyeva pabbajjaṃ labhati. Ākaṅkhati pabbajjaṃ, ākaṅkhati upasampadanti ettha pana pabbajjā-ggahaṇaṃ vacanasiliṭṭhatāvaseneva ‘‘dirattatirattaṃ sahaseyya’’nti (pāci. 50) ettha dirattaggahaṇaṃ viya. Gāmappavesanādīnīti ādi-saddena vesiyāvidhavāthullakumāripaṇḍakabhikkhunigocaratā, sabrahmacārīnaṃ uccāvacesu kiṃkaraṇīyesu dakkhānalasāditā, uddesaparipucchādīsu tibbachandatā, yassa titthāyatanato idhāgato, tassa avaṇṇe, ratanattayassa ca vaṇṇe anattamanatā, tadubhayaṃ yathākkamaṃ vaṇṇe ca avaṇṇe ca attamanatāti imesaṃ saṅgaho veditabbo, tenāha ‘‘aṭṭha vattāni pūrentenā’’ti. Ghaṃsitvā koṭṭetvāti ajjhāsayassa vīmaṃsanavasena suvaṇṇaṃ viya ghaṃsitvā koṭṭetvā.
គណមជ្ឈេ និសីទិត្វាតិ ឧបសម្បទាកម្មស្ស គណប្បហោនកានំ ភិក្ខូនំ មជ្ឈេ សង្ឃត្ថេរោ វិយ តស្ស អនុគ្គហត្ថំ និសីទិត្វា។ វូបកដ្ឋោតិ វិវិត្តោ។ តាទិសស្ស សីលវិសោធនេ អប្បមាទោ អវុត្តសិទ្ធោតិ អាហ ‘‘កម្មដ្ឋានេ សតិំ អវិជហន្តោ’’តិ។ បេសិតចិត្តោតិ និព្ពានំ បតិ បេសិតចិត្តោ តំនិន្នោ តប្បោណោ តប្បព្ភារោ។ ជាតិកុលបុត្តាបិ អាចារសម្បន្នា ឯវ អរហត្តាធិគមាយ បព្ពជ្ជាបេក្ខា ហោន្តីតិ តេបិ តេហិ ឯកសង្គហេ ករោន្តោ អាហ ‘‘កុលបុត្តាតិ អាចារកុលបុត្តា’’តិ, តេនាហ ‘‘សម្មទេវាតិ ហេតុនាវ ការណេនេវា’’តិ។ ‘‘ឱតិណ្ណោម្ហិ ជាតិយា’’តិអាទិនា នយេន ហិ សំវេគបុព្ពិកំ យថានុសិដ្ឋំ បព្ពជ្ជំ សន្ធាយ ឥធ ‘‘សម្មទេវា’’តិ វុត្តំ។ ហេតុនាតិ ញាយេន។ បាបុណិត្វាតិ បត្វា អធិគន្ត្វា។ សម្បាទេត្វាតិ អសេក្ខា សីលសមាធិបញ្ញា និប្ផាទេត្វា, បរិបូរេត្វា វាតិ អត្ថោ។
Gaṇamajjhe nisīditvāti upasampadākammassa gaṇappahonakānaṃ bhikkhūnaṃ majjhe saṅghatthero viya tassa anuggahatthaṃ nisīditvā. Vūpakaṭṭhoti vivitto. Tādisassa sīlavisodhane appamādo avuttasiddhoti āha ‘‘kammaṭṭhāne satiṃ avijahanto’’ti. Pesitacittoti nibbānaṃ pati pesitacitto taṃninno tappoṇo tappabbhāro. Jātikulaputtāpi ācārasampannā eva arahattādhigamāya pabbajjāpekkhā hontīti tepi tehi ekasaṅgahe karonto āha ‘‘kulaputtāti ācārakulaputtā’’ti, tenāha ‘‘sammadevāti hetunāva kāraṇenevā’’ti. ‘‘Otiṇṇomhi jātiyā’’tiādinā nayena hi saṃvegapubbikaṃ yathānusiṭṭhaṃ pabbajjaṃ sandhāya idha ‘‘sammadevā’’ti vuttaṃ. Hetunāti ñāyena. Pāpuṇitvāti patvā adhigantvā. Sampādetvāti asekkhā sīlasamādhipaññā nipphādetvā, paripūretvā vāti attho.
និដ្ឋាបេតុន្តិ និគមនវសេន បរិយោសាបេតុំ។ ‘‘ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ…បេ.… វិហាសី’’តិ ឥមិនា ឯវ ហិ អរហត្តនិកូដេន ទេសនា បរិយោសាបិតា។ តំ បន និគមេន្តោ ‘‘អញ្ញតរោ ខោ បនា…បេ.… អហោសី’’តិ វុត្តំ ធម្មសង្គាហកេហិ។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ ន វិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Niṭṭhāpetunti nigamanavasena pariyosāpetuṃ. ‘‘Brahmacariyapariyosānaṃ…pe… vihāsī’’ti iminā eva hi arahattanikūṭena desanā pariyosāpitā. Taṃ pana nigamento ‘‘aññataro kho panā…pe… ahosī’’ti vuttaṃ dhammasaṅgāhakehi. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
មហាសីហនាទសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Mahāsīhanādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៨. មហាសីហនាទសុត្តំ • 8. Mahāsīhanādasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៨. មហាសីហនាទសុត្តវណ្ណនា • 8. Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā
