Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ੨. ਮਹਾਸੀਹਨਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    2. Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā

    વੇਸਾਲੀਨਗਰવਣ੍ਣਨਾ

    Vesālīnagaravaṇṇanā

    ੧੪੬. ਅਪਰਾਪਰਨ੍ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ। વਿਸਾਲੀਭੂਤਤਾਯਾਤਿ ਗਾવੁਤਨ੍ਤਰਂ ਗਾવੁਤਨ੍ਤਰਂ ਪੁਥੁਭੂਤਤਾਯ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤਸ੍ਸਂ વਿਸਾਲੀਭੂਤਤਾਯਂ। ਛਡ੍ਡਿਤਮਤ੍ਤੇਤਿ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇ। ਊਮਿਭਯਾਦੀਹੀਤਿ ਊਮਿਕੁਮ੍ਭੀਲਆવਟ੍ਟਸਂਸੁਕਾਭਯੇਹਿ। ਉਦਕਪ੍ਪવਾਹੇਨਾਗਤਸ੍ਸਪਿ ਚ ਉਸ੍ਮਾ ਨ વਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਸ੍ਮਾ ਚ ਨਾਮ ਈਦਿਸਸ੍ਸ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਤਾਯ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਸਿਯਾ ਗਬ੍ਭੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਤਥਾ ਹੀਤਿਆਦਿ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਚਿਨ੍ਤਾ। ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤਤਾਯ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ ਨਾਹੋਸਿ, ਸਉਸੁਮਤਾਯ ਪੂਤਿਕਭਾવੋ। ਦਾਰਕਾਨਂ ਪੁਞ੍ਞੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤੋ ਅਙ੍ਗੁਟ੍ਠਕਤੋ ਚਸ੍ਸ ਖੀਰਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਖੀਰਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਲਭਿ। ਚਰਿਮਕਭવੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਕੁਚ੍ਛਿਗਤੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਮਾਤੁ વਿਯ ਉਦਰਚ੍ਛવਿਯਾ ਅਚ੍ਛવਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤਾਯ ਨਿਚ੍ਛવਿ વਿਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਛવੀ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦਾਰਕਾਨਂ। ਮਾਤਾਪਿਤਰੋਤਿ ਪੋਸਕਮਾਤਾਪਿਤਰੋ। ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਅਕਂਸੁ ਰਜ੍ਜਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦਾਯਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ, ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨੇ ਏવ ਰਾਜਕੁਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਚ। ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવਸਞ੍ਚੋਦਿਤਾ ਦੇવਤਾਧਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਕੇਚਿ।

    146.Aparāparanti punappunaṃ. Visālībhūtatāyāti gāvutantaraṃ gāvutantaraṃ puthubhūtatāya. Tatrāti tassaṃ visālībhūtatāyaṃ. Chaḍḍitamatteti vissaṭṭhamatte. Ūmibhayādīhīti ūmikumbhīlaāvaṭṭasaṃsukābhayehi. Udakappavāhenāgatassapi ca usmā na vigacchati, usmā ca nāma īdisassa saviññāṇakatāya bhaveyyāti ‘‘siyā gabbho’’ti cintesi. Tathā hītiādi tattha kāraṇacintā. Puññavantatāya duggandhaṃ nāhosi, sausumatāya pūtikabhāvo. Dārakānaṃ puññūpanissayato aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti, khīrabhattañca labhi. Carimakabhave bodhisatte kucchigate bodhisattamātu viya udaracchaviyā acchavippasannatāya nicchavi viyāti katvā āha ‘‘nicchavī ahesu’’nti. Tesanti dvinnaṃ dārakānaṃ. Mātāpitaroti posakamātāpitaro. Abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu rajjasampattiyā dāyakassa kammassa katattā, asambhinne eva rājakule uppannattā ca. Kumārassa puññānubhāvasañcoditā devatādhiggahitāti keci.

    ਪੁਰਸ੍ਸ ਅਪਰੇਤਿ ਪੁਰਸ੍ਸ ਅਪਰਦਿਸਾਯ ਗਾવੁਤਮਤ੍ਤੇ ਠਾਨੇ ਜੀવਕਮ੍ਬવਨਂ વਿਯ ਸਪਾਕਾਰਮਨ੍ਦਿਰਕੇ। ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਦੇਸਨ੍ਤਰਪਕ੍ਕਮਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਾਸਨਤੋ ਅਪਕ੍ਕਮਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਬ੍ਭਮਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਸਤੀਤਿ ਪਰਿਸਾਯਂ, ਜਨਸਮੂਹੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਨਸਮੂਹਗਤੋ ਪਨ ‘‘ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਭਾવਨਾਮਨਸਿਕਾਰੇਨ વਿਨਾ ਪਕਤਿਯਾવ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਭਾવਾવਹੋ વਾ ਧਮ੍ਮੋ ਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੋ, ਅਨੁਲ਼ਾਰਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕੁਸਲਂ। ਯਂ ਅਸਤਿਪਿ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ વਤ੍ਤਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਹੀਨੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨ, ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਉਪਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਬੁਦ੍ਧੇ ਮਮਤ੍ਤਕਾਰਿਨੋ ਬੁਦ੍ਧਮਾਮਕਾ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Purassa apareti purassa aparadisāya gāvutamatte ṭhāne jīvakambavanaṃ viya sapākāramandirake. Acirapakkantoti ettha na desantarapakkamanaṃ adhippetaṃ, atha kho sāsanato apakkamananti dassento ‘‘vibbhamitvā’’tiādimāha. Tenevāha ‘‘imasmā dhammavinayā’’ti. Parisatīti parisāyaṃ, janasamūheti attho. Janasamūhagato pana ‘‘parisamajjhe’’ti vutto. Bhāvanāmanasikārena vinā pakatiyāva manussehi nibbattetabbo dhammoti manussadhammo, manussattabhāvāvaho vā dhammo manussadhammo, anuḷāraṃ parittakusalaṃ. Yaṃ asatipi buddhuppāde vattati, yañca sandhāyāha ‘‘hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjatī’’ti. ‘‘Amhākaṃ buddho’’ti buddhe mamattakārino buddhamāmakā. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ

    Uttarimanussadhammādivaṇṇanā

    ਅਲਂ ਅਰਿਯਾਯ ਅਰਿਯਭਾવਾਯਾਤਿ ਅਲਮਰਿਯੋ, ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਜਾਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਯ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚਾਤਿ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ। ਸਮ੍ਮਸਨੁਪਗੇ ਚ ਪਨ ਧਮ੍ਮੇ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਞ੍ਚ ਤਥਾ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚਾਤਿ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧਤੋ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚਾਤਿ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਮਗ੍ਗੋ। ਫਲਂ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨવਸੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਅਨਾવਰਣਤਾਯ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਤਾਯ ਚ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਿਦ੍ਧੇ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਅਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਞ੍ਹਿ ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸੇਧੇਤੀ’’ਤਿ।

    Alaṃ ariyāya ariyabhāvāyāti alamariyo, rūpāyatanaṃ jānāti cakkhuviññāṇaṃ viya passati cāti ñāṇadassanaṃ, dibbacakkhu. Sammasanupage ca pana dhamme lakkhaṇattayañca tathā jānāti passati cāti ñāṇadassanaṃ, vipassanā. Nibbānaṃ, cattāri vā saccāni asammohapaṭivedhato jānāti passati cāti ñāṇadassanaṃ, maggo. Phalaṃ pana nibbānavaseneva yojetabbaṃ. Paccavekkhaṇā maggādhigatassa atthassa paccakkhato jānanaṭṭhena ñāṇadassanaṃ, sabbaññutā anāvaraṇatāya samantacakkhutāya ca ñāṇadassanaṃ. Lokuttaramaggo adhippeto, tasmiñhi paṭisiddhe sabbesampi buddhaguṇānaṃ asambhavoti adhippāyo. Tenāha ‘‘tañhi so bhagavato paṭisedhetī’’ti.

    ਸੁਖੁਮਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਂ ਨਾਮ ਝਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਦਿਕਂ ਆਚਰਿਯਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਗਹਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਕ੍ਕਪਰਿਯਾਹਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤਂਤਂਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਤਕ੍ਕਨੇਨ વਿਤਕ੍ਕਨਮਤ੍ਤੇਨ ਪਰਿਤੋ ਆਹਤਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਲੋਕਿਯਪਞ੍ਞਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ ਉਪਨਿਸਿਨ੍ਨਪਰਿਸਾਯ ਅਨੁਕੂਲਧਮ੍ਮਕਥਨਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਟਿਭਾਤੀਤਿ ਪਟਿਭਾਨਂ, ‘‘ਇਤਿ વਕ੍ਖਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂਪવਤ੍ਤਂ ਕਥਨਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਤੋ ਪਟਿਭਾਨਤੋ ਜਾਨਨਂ ਪਟਿਭਾਨਂ, ਆਗਮਾਭਾવਤੋ ਸਯਮੇવ ਉਪਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਯਂਪਟਿਭਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਂ ਪਟਿਬਾਹਤੀ’’ਤਿ। ਸੁਫੁਸਿਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿવਰਂ। ਅਫੁਸਿਤਤ੍ਤੇ ਹਿ ਸੁਖੇਨ વਚੀਘੋਸੋ ਨ ਨਿਚ੍ਛਰਤਿ। ਦਨ੍ਤਾવਰਣਨ੍ਤਿ ਓਟ੍ਠਦ੍વਯਂ। ਜਿવ੍ਹਾਪਿ ਥਦ੍ਧਤਾਯ ਸੁਖੇਨ વਚੀਘੋਸੋ ਨ ਨਿਚ੍ਛਰਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਮੁਦੁਕਾ ਜਿવ੍ਹਾ’’ਤਿ। ਕਰવੀਕਰੁਤਮਞ੍ਜੁਤਾਯ ਮਧੁਰੋ ਸਰੋ। ਏਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦੋਸੋ, ਏਲਂ ਗਲ਼ਤੀਤਿ ਏਲਗਲ਼ਾ, ਨ ਏਲਗਲ਼ਾ ਅਨੇਲਗਲ਼ਾ, ਨਿਦ੍ਦੋਸਾ, ਨ ਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਰਞ੍ਜਨਸ੍ਸੇવ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ વਦਤਿ।

    Sukhumaṃ dhammantaraṃ nāma jhānavipassanādikaṃ ācariyānuggahena gahitaṃ nāma natthi. Takkapariyāhatanti ‘‘iti bhavissati, evaṃ bhavissatī’’ti taṃtaṃdassetabbamatthatakkanena vitakkanamattena parito āhataṃ parivattitaṃ katvā. Tenāha ‘‘takketvā’’tiādi. Lokiyapaññaṃ anujānāti upanisinnaparisāya anukūladhammakathanatoti adhippāyo. Tenāha ‘‘samaṇo gotamo’’tiādi. Paṭibhātīti paṭibhānaṃ, ‘‘iti vakkhāmī’’ti evaṃpavattaṃ kathanacittaṃ, tato paṭibhānato jānanaṃ paṭibhānaṃ, āgamābhāvato sayameva upaṭṭhitattā sayaṃpaṭibhānaṃ. Tenāha ‘‘imināssa dhammesu paccakkhabhāvaṃ paṭibāhatī’’ti. Suphusitanti nibbivaraṃ. Aphusitatte hi sukhena vacīghoso na niccharati. Dantāvaraṇanti oṭṭhadvayaṃ. Jivhāpi thaddhatāya sukhena vacīghoso na niccharatīti āha ‘‘mudukā jivhā’’ti. Karavīkarutamañjutāya madhuro saro. Elaṃ vuccati doso, elaṃ gaḷatīti elagaḷā, na elagaḷā anelagaḷā, niddosā, na rujjhatīti attho. Sabbametaṃ rañjanasseva kāraṇaṃ dassento vadati.

    ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਭੂਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਉਗ੍ਗਹਣ-ਸવਨ-ਧਾਰਣ-ਪਰਿਚਯ-ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾ’’ਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਕ੍ਕਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋ ਧਮ੍ਮੋ…ਪੇ॰… ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ।

    Pañca dhammāti gambhīrañāṇacariyabhūtānaṃ khandhādīnaṃ uggahaṇa-savana-dhāraṇa-paricaya-yonisomanasikāre sandhāyāha. Takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti ettha sammā-saddo ubhayatthāpi yojetabbo ‘‘sammā takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’’ti. Yo hi sammā dhammaṃ paṭipajjati, tasseva sammā dukkhakkhayo hoti. Yo pana vuttanayena takkaro, tassa niyyānaṃ atthato dhammasseva niyyānanti āha ‘‘so dhammo…pe… niyyāti gacchatī’’ti.

    ੧੪੭. ਕੋਧਨੋਤਿ ਕੁਜ੍ਝਨਸੀਲੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸੁਨਕ੍ਖਤ੍ਤੋ ਕੋਧવਸੇਨ ਕੁਰੂਰੋ ਫਰੁਸવਚਨੋ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਕੋਧਨੋਤਿ ਚਣ੍ਡੋ ਫਰੁਸੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾਨਂ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾ ‘‘ਮੋਘਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਸੁਦਿਨ੍ਨਲਾਲ਼ੁਦਾਯਿਆਦਿਕੇ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਸਤਿਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਮਗ੍ਗੇ વਾ ਫਲੇ વਾ ਅਸਤਿ ‘‘ਮੋਘਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਧਨਿਯੂਪਸੇਨਤ੍ਥੇਰਾਦਿਕੇ। ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ‘‘ਮਕ੍ਖਲਿ ਮੋਘਪੁਰਿਸੋ ਮਨੁਸ੍ਸਖਿਪ੍ਪਂ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੧) ਤਥਾ ਸੁਨਕ੍ਖਤ੍ਤੋਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤੇਨ। ਕਤ੍ਤਰਿ ਹਿਦਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਕੋਧੇਨਾਤਿ ਕੋਧਹੇਤੁਨਾ।

    147.Kodhanoti kujjhanasīlo. Yasmā pana sunakkhatto kodhavasena kurūro pharusavacano ca, tasmā āha ‘‘kodhanoti caṇḍo pharuso cā’’ti. Tasmiṃ attabhāve maggaphalānaṃ upanissayo natthīti tasmiṃ attabhāve uppajjanārahānaṃ maggaphalānaṃ upanissayo natthi. Taṃ buddhā ‘‘moghapuriso’’ti vadanti yathā taṃ sudinnalāḷudāyiādike. Upanissaye satipi tasmiṃ khaṇe magge vā phale vā asati ‘‘moghapuriso’’ti vadanti yathā taṃ dhaniyūpasenattherādike. Samucchinnopanissaye pana vattabbameva natthi. Yathā ‘‘makkhali moghapuriso manussakhippaṃ maññe’’ti (a. ni. 1.311) tathā sunakkhattopīti āha ‘‘imassa panā’’tiādi. Assāti etena. Kattari hidaṃ sāmivacanaṃ. Kodhenāti kodhahetunā.

    ਭਗવਤੋਤਿ ਸਮ੍ਪਦਾਨવਚਨਂ ਕੁਦ੍ਧਪਦਾਪੇਕ੍ਖਾਯ। ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਕਾਲੇ। ਸਦ੍ਦਂ ਸੋਤੁਕਾਮੋਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇ ਦੇવਤਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਓਟ੍ਠਚਲਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਪਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਸਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੋਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਦ੍ਦਂ ਸੋਤੁਕਾਮੋ…ਪੇ॰… ਪੁਚ੍ਛੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਚ ਅਤੀਤੇ ਏਕਂ ਸੀਲવਨ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਕਣ੍ਣਸਕ੍ਖਲਿਯਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਬਧਿਰਮਕਾਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਅਭਬ੍ਬੋવ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤਾਧਿਗਮਾਯ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਞਤ੍વਾ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਨ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ। ਚਿਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਿਚ੍ਛਾਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਿਤੇਨ ਅਯੋਨਿਸੋ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ।

    Bhagavatoti sampadānavacanaṃ kuddhapadāpekkhāya. Pubbeti bhikkhukāle. Saddaṃ sotukāmoti so kira dibbacakkhunā tāvatiṃsabhavane devatānaṃ rūpaṃ passanto oṭṭhacalanaṃ passati, na pana saddaṃ suṇāti, tasmā tāsaṃ saddaṃ sotukāmo ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘saddaṃ sotukāmo…pe… pucchī’’ti. So ca atīte ekaṃ sīlavantaṃ bhikkhuṃ kaṇṇasakkhaliyaṃ paharitvā badhiramakāsi, tasmā parikammaṃ karontopi abhabbova dibbasotādhigamāya. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘upanissayo natthīti ñatvā parikammaṃ na kathesī’’ti. Cintesīti attano micchāparivitakkitena ayoniso ummujjanto cintesi.

    ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਤ੍ਤਾવਬੋਧਨਤੋ ਅਭੇਦੋਪਚਾਰੇਨ ‘‘ਦੇਸਨਾਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਨੋ વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਬੋਧੇਤਬ੍ਬੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ ਦੇਸਨਾਧਮ੍ਮੋ। ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਥਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਾਕਟੀਕਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਪਟਿਞ੍ਞਾਮਤ੍ਤੇਨ। ਤਥਾ ਹਿ ਯਥਾਪਰਾਧਂ ਤਂਤਂਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਞ੍ਚ ਅવਿਪਰੀਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਯਥਾਭਿਸਙ੍ਖਤਪਞ੍ਹਾਨਂ ਤਦਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਕੂਲਂ ਠਾਨਸੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਚ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਚਾਰਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਪਾਕਟਂ, ਤਥਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਕਰਣਾਦੀਸੁ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਞਾਣਾਦੀਨੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਯ੍ਹਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਨ੍વੇਤਿ ਯਥਾਗਹਿਤਸਙ੍ਕੇਤਸ੍ਸ ਅਨੁਗਮਨવਸੇਨ ਏਤਿ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਨ੍વਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਕੇਤਾਨੁਗਮਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਯਥਾਪਰਾਧਂ ਤਂਤਂਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਏવਂ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਯੋਜਨਾ ਕਤਾ, ਏવਂ ‘‘ਏવਰੂਪਮ੍ਪਿ ਨਾਮ ਮਯ੍ਹਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Niyyānikattāvabodhanato abhedopacārena ‘‘desanādhammo niyyāniko’’ti vutto. Niyyāno vā ariyamaggo bodhetabbo etassa atthīti niyyāniko desanādhammo. Attani atthitaṃ dasseti kiccasiddhidassanena tattha tattha pākaṭīkatattā, na paṭiññāmattena. Tathā hi yathāparādhaṃ taṃtaṃsikkhāpadapaññattiyā yathādhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpañca aviparītadhammadesanāya devamanussehi yathābhisaṅkhatapañhānaṃ tadajjhāsayānukūlaṃ ṭhānaso vissajjanena ca bhagavato sabbattha appaṭihatañāṇacārabhāvena sabbaññutaññāṇaṃ viññūnaṃ pākaṭaṃ, tathā tattha tattha yamakapāṭihāriyakaraṇādīsu iddhividhañāṇādīnīti. Tenāha ‘‘mayhañcā’’tiādi. Anveti yathāgahitasaṅketassa anugamanavasena eti jānātīti anvayo. Tenāha ‘‘anubujjhatīti attho’’ti. Saṅketānugamanañcettha ‘‘yathāparādhaṃ taṃtaṃsikkhāpadapaññattiyā’’tiādinā vuttanayameva. Evaṃ yojanā veditabbāti yathā sabbaññutaññāṇena yojanā katā, evaṃ ‘‘evarūpampi nāma mayhaṃ iddhividhañāṇasaṅkhātaṃ uttarimanussadhamma’’ntiādinā tattha tattha yojanā veditabbā.

    ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Uttarimanussadhammādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਦਸਬਲਞਾਣવਣ੍ਣਨਾ

    Dasabalañāṇavaṇṇanā

    ੧੪੮. ਯਦਿਪਿ ਆਦਿਤੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤ੍ਤਯવਸੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਰਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ વਿਜ੍ਜਾਤ੍ਤਯਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਭਿਞ੍ਞਾਤ੍ਤਯਮੇવਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘ਤਾਸੁ વੁਤ੍ਤਾਸੁ ਉਪਰਿ ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨ ਪਰਿਪੂਰਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਇਮਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਸੇਸਾਭਿਞ੍ਞਾ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਸ੍ਸ ਅਭਿਜਾਨਨਟ੍ਠਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸੁ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠਂ ਪਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਟ੍ਠਞ੍ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਬਲਞਾਣੇਸੁ ਯਥਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਆਦਯੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗੇਸੂਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਧਮ੍ਮਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸવਿਭਾવਨਪਰਾਯ ਦੇਸਨਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਧ ਪਨ ਸਤ੍ਥੁ ਗੁਣવਿਸੇਸવਿਭਾવਨਪਰਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਤਥਾ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਤਾ, ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ‘‘ਕਿਮਿਦਂ ਭਗવਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਗੁਣੇ ਪੁਨਪਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਗੁਣਾਧਿਕਦਸ੍ਸਨਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇਤਂ ‘‘ਉਪਰਿ ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨ ਪਰਿਪੂਰਤੀ’’ਤਿ।

    148. Yadipi ādito abhiññāttayavasena desanāya āgatattā cetopariyañāṇānantaraṃ upari tisso abhiññā vattabbā siyunti vattabbaṃ siyā, atthato pana vijjāttayaṃ yathāvuttaabhiññāttayamevāti katvā ‘‘tisso vijjā vattabbā siyu’’nti vuttaṃ. Kasmā panettha ‘‘tāsu vuttāsu upari dasabalañāṇaṃ na paripūratī’’ti vuttaṃ, nanu imāni ñāṇāni sesābhiññā viya attano visayassa abhijānanaṭṭhaṃ upādāya abhiññāsu vattabbāni, akampiyaṭṭhaṃ pana upatthambhanaṭṭhañca upādāya balañāṇesu yathā sammāsatiādayo indriyabalabojjhaṅgamaggaṅgesūti? Nayidamevaṃ. Tattha hi dhammānaṃ dhammakiccavisesavibhāvanaparāya desanāya vuttaṃ, idha pana satthu guṇavisesavibhāvanaparāya desanāya tathā vattuṃ na sakkā atthato anaññattā, ekaccānaṃ puthujjanānaṃ evaṃ cittaṃ uppajjeyya ‘‘kimidaṃ bhagavā heṭṭhā vuttaguṇe punapi gaṇhanto guṇādhikadassanaṃ karotī’’ti. Tasmā suvuttametaṃ ‘‘upari dasabalañāṇaṃ na paripūratī’’ti.

    ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਾਨੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੧੦.੨੧), ਨਨੁ ਚੇਤਾਨਿ ਸਾવਕਾਨਮ੍ਪਿ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ? ਕਾਮਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਯਾਦਿਸਾਨਿ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਞਾਣਾਦੀਨਿ, ਨ ਤਾਦਿਸਾਨਿ ਤਦਞ੍ਞੇਸਂ ਕਦਾਚਿਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਾਨੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇવ ਬਲਾਨੀ’’ਤਿ। ਇਮਮੇવ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੇਸਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਤਦਭਾવਤੋ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਾਦੀਸੁ ਏવ ਅਸਾਧਾਰਣਗੁਣਸਮਞ੍ਞਾ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਾ। ਕਾਮਂ ਞਾਣਬਲਾਨਂ ਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੋ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰੋਪਿ ਪਨ ਨੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਏવ , ਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਸ੍ਸਪਿ વਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਭਾવਤੋ ‘‘ਪੁਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਗਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Aññehi asādhāraṇānīti kasmā vuttaṃ (a. ni. ṭī. 3.10.21), nanu cetāni sāvakānampi ekaccānaṃ uppajjantīti? Kāmaṃ uppajjanti, yādisāni pana buddhānaṃ ṭhānāṭṭhānañāṇādīni, na tādisāni tadaññesaṃ kadācipi uppajjantīti aññehi asādhāraṇānīti. Tenāha ‘‘tathāgatasseva balānī’’ti. Imameva hi yathāvuttalesaṃ apekkhitvā tadabhāvato āsayānusayañāṇādīsu eva asādhāraṇaguṇasamaññā niruḷhā. Kāmaṃ ñāṇabalānaṃ ñāṇasambhāro visesapaccayo, puññasambhāropi pana nesaṃ paccayo eva , ñāṇasambhārassapi vā puññasambhārabhāvato ‘‘puññussayasampattiyā āgatānī’’ti vuttaṃ.

    ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਕੁਲਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨) ਗਿਰਿਚਰਨਦੀਚਰવਨਚਰਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਾ ਗੋਚਰਿਯਕਾਲਾવਕਨਾਮਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਬਲੇਨ ਪਾਕਤਿਕਾ ਹਤ੍ਥਿਜਾਤਿ। ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਨ੍ਤਿ ਥਾਮਮਜ੍ਝਿਮਾਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ। ਏਕਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯਬਲਨ੍ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏਕਸ੍ਸਾਤਿ ਚ ਤਥਾ ਹੇਟ੍ਠਾਕਥਾਯਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਦੇਸਨਾਸੋਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਾਰਾਯਨਸਙ੍ਘਾਤਬਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਾਰਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਰਸ੍ਮਿਯੋ, ਤਾ ਬਹੂ ਨਾਨਾવਿਧਾ ਇਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਨਾਰਾਯਨਂ, વਜਿਰਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਰਾਯਨਸਙ੍ਘਾਤਬਲਨ੍ਤਿ વਜਿਰਸਙ੍ਘਾਤਬਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਣਬਲਂ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਮੇવ, ਨ ਕਾਯਬਲਂ વਿਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਰੁਲ਼੍ਹਮੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤਕੇ ਆਗਤਾਨਿ ਤੇਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨਿ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ (વਿਭ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੭੬੦), ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਨਿਦਾਨવਗ੍ਗੇ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਆਗਤਾਨਿ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਰੀਸਞ੍ਚ, ਤੇਸਤ੍ਤਤਿ ਪਨ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੭੩ ਮਾਤਿਕਾ) ਸੁਤਮਯਾਦੀਨਿ ਆਗਤਾਨਿ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤਕੇ। ਅਞ੍ਞਾਨਿਪੀਤਿ ਏਤੇਨ ਞਾਣવਤ੍ਥੁવਿਭਙ੍ਗੇ ਏਕਕਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੭੬) ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੬) ਚ ‘‘ਤਯਿਦਂ ਤਥਾਗਤੋ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਇਮਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਏવਂ ਗਹਿਤਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਨੇਕਾਨਿ ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯਾਥਾવਪਟਿવੇਧਤੋ ਸਯਞ੍ਚ ਅਕਮ੍ਪਿਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲਞ੍ਚ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਂ ਨੇਯ੍ਯੇਸੁ ਅਧਿਬਲਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਟ੍ਠੇਨ ਚਾ’’ਤਿ।

    Pakatihatthikulanti (saṃ. ni. 2.22) giricaranadīcaravanacarādippabhedā gocariyakālāvakanāmā sabbāpi balena pākatikā hatthijāti. Dasannaṃ purisānanti thāmamajjhimānaṃ dasannaṃ purisānaṃ. Ekassa tathāgatassa kāyabalanti ānetvā sambandho. Ekassāti ca tathā heṭṭhākathāyaṃ āgatattā desanāsotena vuttaṃ. Nārāyanasaṅghātabalanti ettha nārā vuccanti rasmiyo, tā bahū nānāvidhā ito uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā nārāyanasaṅghātabalanti vajirasaṅghātabalanti attho. Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ āgatameva, na kāyabalaṃ viya aṭṭhakathāruḷhamevāti adhippāyo. ‘‘Saṃyuttake āgatāni tesattati ñāṇāni sattasattati ñāṇānī’’ti vuttaṃ (vibha. mūlaṭī. 760), tattha pana nidānavagge sattasattati āgatāni catucattārīsañca, tesattati pana paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.73 mātikā) sutamayādīni āgatāni dissanti, na saṃyuttake. Aññānipīti etena ñāṇavatthuvibhaṅge ekakādivasena vuttāni, aññattha ca ‘‘pubbante ñāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1076) brahmajālādīsu (dī. ni. 1.36) ca ‘‘tayidaṃ tathāgato pajānāti, imāni diṭṭhiṭṭhānāni evaṃ gahitānī’’tiādinā vuttāni anekāni ñāṇappabhedāni saṅgaṇhāti. Yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiyaṃ puggalañca taṃsamaṅgiṃ neyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampiyaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena cā’’ti.

    ਉਸਭਸ੍ਸ ਇਦਨ੍ਤਿ ਆਸਭਂ, (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੮) ਸੇਟ੍ਠਂ ਠਾਨਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਪਟਿਜਾਨਨવਸੇਨ ਅਭਿਮੁਖਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਟ੍ਠ વਾ ਪਰਿਸਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੀਤਿ ਆਸਭਾ, ਪੁਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾ। ਇਦਂ ਪਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਠਾਨਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਮੇવ વਦਤਿ। ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋવਾਤਿ ਅવਦਨ੍ਤੋਪਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੨.੨੨) ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋવ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ।

    Usabhassa idanti āsabhaṃ, (a. ni. ṭī. 2.4.8) seṭṭhaṃ ṭhānaṃ. Sabbaññutapaṭijānanavasena abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, pubbabuddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi (saṃ. ni. ṭī. 2.2.22) tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Upagacchatīti anujānāti.

    ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੂਤਿ ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਮਿ ਖੋ ਪਨਾਹਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਅਨੇਕਸਤਂ ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਂ…ਪੇ॰… ਤਤ੍ਰ વਤ ਮਂ ਭਯਂ વਾ ਸਾਰਜ੍ਜਂ વਾ ਓਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧) વੁਤ੍ਤਾਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ। ਅਭੀਤਨਾਦਂ ਨਦਤੀਤਿ ਪਰਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਞਾਣਯੋਗੇਨ ਦਸਬਲੋਹਨ੍ਤਿ ਅਭੀਤਨਾਦਂ ਨਦਤਿ। ਸੀਹਨਾਦਸੁਤ੍ਤੇਨ ਖਨ੍ਧવਗ੍ਗੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੮) ਆਗਤੇਨ।

    Aṭṭhasu parisāsūti ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ…pe… tatra vata maṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatīti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) vuttāsu aṭṭhasu parisāsu. Abhītanādaṃnadatīti parato dassitañāṇayogena dasabalohanti abhītanādaṃ nadati. Sīhanādasuttena khandhavagge (saṃ. ni. 3.78) āgatena.

    ‘‘ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ વਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧) ਸੁਤ੍ਤਸੇਸੇਨ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਸ੍ਸਯਾਦੀਨਂ ਫਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਿ, ਪੁਰਿਮਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਸ੍ਸਯਾਦਿਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਚ੍ਛਿਮਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਸ੍ਸਯਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਿ વਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਤ੍ਥ ਚ ਚਕ੍ਕ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਚਕ੍ਕਸਣ੍ਠਾਨਾ ਅਸਨਿ ਏવ ਅਸਨਿવਿਚਕ੍ਕਂ। ਉਰਚਕ੍ਕਾਦੀਸੂਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਣਾਸਮੂਹਾਦੀਸੁਪਿ ਚਕ੍ਕ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਸਙ੍ਘਭੇਦਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ ਚਕ੍ਕਭੇਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੪੦੯; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੪੩) ਹਿ ਆਣਾ ‘‘ਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ‘‘ਦੇવਚਕ੍ਕਂ ਅਸੁਰਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੮) ਸਮੂਹੋਤਿ। ਪਟਿવੇਧਨਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ‘‘ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸਪਿ ਦੇਸਨਾਞਾਣਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ ਪਰਸ੍ਸ ਬੁਜ੍ਝਨਮਤ੍ਤੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਯਾવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਾ ਦੇਸਨਾਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਪવਤ੍ਤਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਚਕ੍ਕਰਤਨਸ੍ਸ ਠਾਨਂ વਿਯ।

    ‘‘Devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) suttasesena sappurisūpassayādīnaṃ phalasampattipavatti, purimasappurisūpassayādiṃ upanissāya pacchimasappurisūpassayādīnaṃ sampattipavatti vā vuttāti ādi-saddena tattha ca cakka-saddassa gahaṇaṃ veditabbaṃ. Vicakkasaṇṭhānā asani eva asanivicakkaṃ. Uracakkādīsūti ādi-saddena āṇāsamūhādīsupi cakka-saddassa pavatti veditabbā. ‘‘Saṅghabhedaṃ karissāma cakkabheda’’ntiādīsu (pārā. 409; cūḷava. 343) hi āṇā ‘‘cakka’’nti vuttā, ‘‘devacakkaṃ asuracakka’’ntiādīsu (a. ni. ṭī. 2.4.8) samūhoti. Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphatti parassa bujjhanamattena hotīti ‘‘aññātakoṇḍaññassa sotāpatti…pe… phalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇappavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanassa ṭhānaṃ viya.

    ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਂ ਭੂਮਿਯਂ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ? ਨੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯਾ’’ਤਿ। ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਲਾਭੋ ਧਰਮਾਨਤਾ ਚ, ਨ ਗਤਿਨਿવਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਚਾ’’ਤਿ । ਯਤ੍ਥ ਪਨੇਤਂ ਦਸਬਲਞਾਣਂ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    ‘‘Tiṭṭhatī’’ti vuttaṃ, kiṃ bhūmiyaṃ puriso viya? Noti āha ‘‘tadāyattavuttitāyā’’ti. Ṭhānanti cettha attalābho dharamānatā ca, na gatinivattīti āha ‘‘uppajjati ceva pavattati cā’’ti . Yattha panetaṃ dasabalañāṇaṃ vitthāritaṃ, taṃ dassento ‘‘abhidhamme panā’’tiādimāha. Sesesupi eseva nayo.

    ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਾਦਾਨਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਪਨ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਕਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਕਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਮ੍ਮਮੇવ વਾ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮਾਦਾਨਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਮੁਤ੍ਤਗਤਸਦ੍ਦੇ ਗਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਯ। ਗਤੀਤਿ ਨਿਰਯਾਦਿਗਤਿਯੋ। ਉਪਧੀਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ। ਕਾਲੋਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਚ੍ਚਨਾਰਹਕਾਲੋ। ਪਯੋਗੋਤਿ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਕਿਰਿਯਾ।

    Samādiyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti. Kammameva vā kammasamādānanti etena samādānasaddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagatasadde gatasaddassa viya. Gatīti nirayādigatiyo. Upadhīti attabhāvo. Kāloti kammassa vipaccanārahakālo. Payogoti vipākuppattiyā paccayabhūtā kiriyā.

    ਅਗਤਿਗਾਮਿਨਿਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਂ। વਕ੍ਖਤਿ ਹਿ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚਾਹਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਪਜਾਨਾਮਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੩)। ਬਹੂਸੁਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਏਕਮੇવ ਪਾਣਂ ਘਾਤੇਨ੍ਤੇਸੁ ਕਾਮਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਚੇਤਨਾ ਤਸ੍ਸੇવੇਕਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਨਾਨਾਕਾਰਂ। ਤੇਸੁ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੧੧) ਹਿ ਏਕੋ ਆਦਰੇਨ ਛਨ੍ਦਜਾਤੋ ਕਰੋਤਿ, ਏਕੋ ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਪਰੇਹਿ ਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਕਰੋਤਿ, ਏਕੋ ਸਮਾਨਚ੍ਛਨ੍ਦੋ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਮਾਨੋ વਿਚਰਤਿ। ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਤੇਨੇવ ਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਏਕੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ, ਏਕੋ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ। ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਏવ – ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਸ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ, ਏਸ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ – ‘‘ਏਸ ਮਹਾਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਉਸ੍ਸਦਨਿਰਯੇ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ – ‘‘ਏਸ ਅਪਾਦਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਦ੍વਿਪਾਦਕੋ, ਏਸ ਚਤੁਪ੍ਪਦੋ, ਏਸ ਬਹੁਪ੍ਪਦੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ – ‘‘ਏਸ ਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਿਕੋ, ਏਸ ਪਰਦਤ੍ਤੂਪਜੀવੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਸੁ ਚ ਕਮ੍ਮੇਸੁ – ‘‘ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮਾਕਡ੍ਢਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ।

    Agatigāmininti nibbānagāminiṃ. Vakkhati hi ‘‘nibbānañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nibbānagāmiñca maggaṃ nibbānagāminiñca paṭipada’’nti (ma. ni. 1.153). Bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesaṃ cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu (vibha. aṭṭha. 811) hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhamāno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇe eva – ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattamānampi – ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi – ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppado, esa bahuppado’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattamānampi – ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti. Tesu ca kammesu – ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhimākaḍḍhissati, idaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.

    ਤਥਾ ਸਕਲਗਾਮવਾਸਿਕੇਸੁ ਏਕਤੋ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਦਦਮਾਨੇਸੁ ਕਾਮਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਚੇਤਨਾ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਰਮ੍ਮਣਾવ, ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਨਾਨਾਕਾਰਂ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਏਕੋ ਆਦਰੇਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸੁ ਕੇਚਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ – ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਸ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਦੇવਲੋਕੇ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ, ਏਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ, ਏਸ વੇਸ੍ਸਕੁਲੇ, ਏਸ ਸੁਦ੍ਦਕੁਲੇ, ਏਸ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਸੁ, ਏਸ ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤੀਸੁ, ਏਸ ਤੁਸਿਤੇਸੁ, ਏਸ ਯਾਮੇਸੁ, ਏਸ ਤਾવਤਿਂਸੇਸੁ, ਏਸ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕੇਸੁ, ਏਸ ਭੁਮ੍ਮਦੇવੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਹੀਨਪਣੀਤਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਅਪ੍ਪਪਰਿવਾਰਮਹਾਪਰਿવਾਰਤਾਦਿਭੇਦਂ ਤਂ ਤਂ વਿਸੇਸਂ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ।

    Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena karotīti sesaṃ purimasadisaṃ, tasmā tesu keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke, taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti – ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke, tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.

    ਤਥਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੇਸੁਯੇવ – ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਏਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਮਹਾਭੂਤਮਤ੍ਤਮੇવ વવਤ੍ਥਪੇਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇਯੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਅਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇਯੇવ, ਏਸ ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇਯੇવ , ਏਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਏવ, ਏਸ ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏવ, ਏਸ ਪਠਮਫਲੇਯੇવ, ਏਸ ਦੁਤਿਯਫਲੇ ਏવ, ਏਸ ਤਤਿਯਫਲੇ ਏવ, ਏਸ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਸੁਪਿ – ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕਮ੍ਮਮਤ੍ਤਮੇવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਅਪ੍ਪਨਂ ਏવ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva – ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggaheyeva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva , esa paccayapariggahe eva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāya eva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphale eva, esa tatiyaphale eva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti. Kasiṇaparikammaṃ karontesupi – ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti. Tenāha ‘‘imassa cetanā’’tiādi.

    ਕਾਮਨਤੋ, ਕਾਮੇਤਬ੍ਬਤੋ, ਕਾਮਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਤੋ ਚ ਕਾਮੋ ਧਾਤੁ ਕਾਮਧਾਤੁ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ-ਰੂਪਧਾਤੁ-ਆਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। વਿਲਕ੍ਖਣਤਾਯਾਤਿ વਿਸਦਿਸਸਭਾવਤਾਯ। ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੁਲੋਕਨ੍ਤਿ ਅਨੇਕਧਾਤੁਂ ਨਾਨਾਧਾਤੁਂ ਖਨ੍ਧਲੋਕਂ ਆਯਤਨਲੋਕਂ ਧਾਤੁਲੋਕਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘ਅਯਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। ਤੇਸੁਪਿ ਏਕવਿਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਏਕਾਦਸવਿਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ (વਿਭ॰ ੩੩)। ਏਕવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ (વਿਭ॰ ੩੪-੬੧)। ਏਕવਿਧੇਨ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁવਿਧੇਨ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ (વਿਭ॰ ੬੨-੯੧)। ਏਕવਿਧੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁવਿਧੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ (વਿਭ॰ ੯੨-੧੨੦)। ਏਕવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੨੧-੧੪੯) ਏવਂ ਤਾવ ਖਨ੍ਧਲੋਕਸ੍ਸ, ‘‘ਇਦਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਦਸਾਯਤਨਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਚਾਤੁਭੂਮਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੧੫੬-੧੭੧) ਆਯਤਨਲੋਕਸ੍ਸ, ‘‘ਅਯਂ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਨਾਮ, ਤਤ੍ਥ ਸੋਲ਼ਸ ਧਾਤੁਯੋ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਚਾਤੁਭੂਮਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੧੭੨-੧੮੮) ਧਾਤੁਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨੇਕਸਭਾવਂ ਨਾਨਾਸਭਾવਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਨ ਕੇવਲਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸਪਿ – ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧੋ ਸੇਤੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਮਟ੍ਠੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਸਕਣ੍ਟਕੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਬਹਲਤ੍ਤਚੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਤਨੁਤ੍ਤਚੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਂ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਏવਰੂਪਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਂ ਨੀਲਂ ਪੀਤਂ ਲੋਹਿਤਂ ਓਦਾਤਂ ਸੁਗਨ੍ਧਂ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਫਲਂ ਖੁਦ੍ਦਕਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਦੀਘਂ ਰਸ੍ਸਂ વਟ੍ਟਂ ਸੁਸਣ੍ਠਾਨਂ ਦੁਸ੍ਸਣ੍ਠਾਨਂ ਮੁਦੁਕਂ ਫਰੁਸਂ ਸੁਗਨ੍ਧਂ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ ਮਧੁਰਂ ਤਿਤ੍ਤਕਂ ਕਟੁਕਂ ਅਮ੍ਬਿਲਂ ਕਸਾવਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਕਣ੍ਟਕੋ ਤਿਖਿਣੋ ਕੁਣ੍ਠੋ ਉਜੁਕੋ ਕੁਟਿਲੋ ਤਮ੍ਬੋ ਕਾਲ਼ੋ ਓਦਾਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਏવ ਹਿ ਏਤਂ ਬਲਂ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ।

    Kāmanato, kāmetabbato, kāmapaṭisaṃyuttato ca kāmo dhātu kāmadhātu. Ādi-saddena byāpādadhātu-rūpadhātu-ādīnaṃ saṅgaho. Vilakkhaṇatāyāti visadisasabhāvatāya. Khandhāyatanadhātulokanti anekadhātuṃ nānādhātuṃ khandhalokaṃ āyatanalokaṃ dhātulokaṃ yathābhūtaṃ pajānātīti yojanā. ‘‘Ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāma. Tesupi ekavidhena rūpakkhandho, ekādasavidhena rūpakkhandho (vibha. 33). Ekavidhena vedanākkhandho, bahuvidhena vedanākkhandho (vibha. 34-61). Ekavidhena saññākkhandho, bahuvidhena saññākkhandho (vibha. 62-91). Ekavidhena saṅkhārakkhandho, bahuvidhena saṅkhārakkhandho (vibha. 92-120). Ekavidhena viññāṇakkhandho, bahuvidhena viññāṇakkhandho’’ti (vibha. 121-149) evaṃ tāva khandhalokassa, ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’tiādinā (vibha. 156-171) āyatanalokassa, ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma, tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’tiādinā (vibha. 172-188) dhātulokassa anekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca pajānāti. Na kevalaṃ upādinnakasaṅkhāralokasseva, atha kho anupādinnakasaṅkhāralokassapi – ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa sakaṇṭako, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco, imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ, imassa pupphaṃ nīlaṃ pītaṃ lohitaṃ odātaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ, imassa phalaṃ khuddakaṃ mahantaṃ dīghaṃ rassaṃ vaṭṭaṃ susaṇṭhānaṃ dussaṇṭhānaṃ mudukaṃ pharusaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ madhuraṃ tittakaṃ kaṭukaṃ ambilaṃ kasāvaṃ, imassa kaṇṭako tikhiṇo kuṇṭho ujuko kuṭilo tambo kāḷo odāto hotī’’tiādinā pajānāti. Sabbaññubuddhādīnaṃ eva hi etaṃ balaṃ, na aññesaṃ.

    ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਅਜ੍ਝਾਸਯਤਂ। ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਅਜ੍ਝਾਸਯਧਾਤੁ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਭਾવੋ। ਸੋ ਪਨ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਦ੍વਿਧਾવ વੁਤ੍ਤੋਪਿ ਹੀਨਪਣੀਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਨੇਕવਿਧੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਹੀਨਾਦੀਹਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੀਹਿ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਯੇ ਸਤ੍ਤਾ ਯਂਯਂਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਾ, ਤੇ ਤੇ ਤਂਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੇ ਏવ ਸੇવਨ੍ਤਿ ਭਜਨ੍ਤਿ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤਿ ਧਾਤੁਸਭਾਗਤੋ। ਯਥਾ ਗੂਥਾਦੀਨਂ ਧਾਤੁਸਭਾવੋ ਏਸੋ, ਯਂ ਗੂਥਾਦੀਹਿ ਏવ ਸਂਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ (ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸ੍ਸੇવੇਸ ਸਭਾવੋ, ਯਂ) (વਿਭ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੮੧੩) ਹੀਨਜ੍ਝਾਸਯਾ ਦੁਸ੍ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਏવ ਸਂਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮੇਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾਦਯੋ ਚ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾਦੀਹੇવ। ਤਂ ਨੇਸਂ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਂ ਭਗવਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ।

    Nānādhimuttikatanti nānāajjhāsayataṃ. Adhimutti nāma ajjhāsayadhātu ajjhāsayasabhāvo. So pana hīnapaṇītatāsāmaññena pāḷiyaṃ dvidhāva vuttopi hīnapaṇītādibhedena anekavidhoti āha ‘‘hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāva’’nti. Tattha tattha ye ye sattā yaṃyaṃadhimuttikā, te te taṃtadadhimuttike eva sevanti bhajanti payirupāsanti dhātusabhāgato. Yathā gūthādīnaṃ dhātusabhāvo eso, yaṃ gūthādīhi eva saṃsandanti samenti, evaṃ (puggalānaṃ ajjhāsayassevesa sabhāvo, yaṃ) (vibha. mūlaṭī. 813) hīnajjhāsayā dussīlādīhi eva saṃsandanti samenti, sampannasīlādayo ca sampannasīlādīheva. Taṃ nesaṃ nānādhimuttikataṃ bhagavā yathābhūtaṃ pajānātīti.

    વੁਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਹਾਨਿਞ੍ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਨ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਤੋ ਅਧਿਕਤਂ ਅਨਧਿਕਤਞ੍ਚ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (વਿਭ॰ ੮੧੪; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੩) ‘‘ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ ਅਨੁਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਆਸਯਾਦਿਜਾਨਨਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ? ਆਸਯਜਾਨਨਾਦਿਨਾ ਯੇਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਪਰੋਪਰੇਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਕਲ੍ਯਾਣਪਾਪਾਸਯਾਦਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਜਾਨਨਸ੍ਸ વਿਭਾવਨਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਾਨਂ વਿਸੁਂ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਾਞਾਣਾਨਂ વਿਸੁਂ ਬਲਤਾ ਚ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਸਯਨ੍ਤਿ ਯਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾ ਨਿવਸਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ વਾ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਂ વਾ ਆਸਯੋ। ਅਨੁਸਯੋ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨ ਥਾਮਗਤੋ ਕਿਲੇਸੋ। ਤਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਪਿ ਜਾਨਾਤਿ। વੁਤ੍ਤਂ ਹੇਤਂ –

    Vuddhiñca hāniñcāti paccayavisesena sāmatthiyato adhikataṃ anadhikatañca. Indriyaparopariyattañāṇaniddese (vibha. 814; paṭi. ma. 1.113) ‘‘āsayaṃ jānāti anusayaṃ jānātī’’ti āsayādijānanaṃ kasmā niddiṭṭhanti? Āsayajānanādinā yehi indriyehi paroparehi sattā kalyāṇapāpāsayādikā honti, tesaṃ jānanassa vibhāvanato. Evañca katvā indriyaparopariyattaāsayānusayañāṇānaṃ visuṃ asādhāraṇatā, indriyaparopariyattanānādhimuttikatāñāṇānaṃ visuṃ balatā ca siddhā hoti. Tattha āsayanti yattha sattā nivasanti, taṃ tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ diṭṭhigataṃ vā yathābhūtañāṇaṃ vā āsayo.Anusayo appahīnabhāvena thāmagato kileso. Taṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto tesaṃ tesaṃ diṭṭhigatānaṃ, vipassanāmaggañāṇānañca appavattikkhaṇepi jānāti. Vuttaṃ hetaṃ –

    ‘‘ਕਾਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਂਯੇવ ਭਗવਾ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਮਗਰੁਕੋ ਕਾਮਾਸਯੋ ਕਾਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ’ਤਿ। ਕਾਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਗਰੁਕੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਸਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ’ਤਿ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਜਾਨਾਤਿ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ, ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਂ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ, ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਂ ਸੇવਨ੍ਤਂਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਗਰੁਕੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਸਯੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ’ਤਿ’’ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੩)।

    ‘‘Kāmaṃ sevantaṃyeva bhagavā jānāti ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti. Byāpādaṃ, abyāpādaṃ, thinamiddhaṃ, ālokasaññaṃ sevantaṃyeva jānāti ‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’ti’’ (paṭi. ma. 1.113).

    ਪਠਮਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਪਠਮਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਟ੍ਠੇਨ ਚ ਝਾਨਾਨਂ। ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇਨ ਹੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਕ੍ਖਣੇ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਨਾਮ, ਅਟ੍ਠਮੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਪਗਮવਿਮੋਕ੍ਖੋ ਨਾਮ। ਚਤੁਕ੍ਕਨਯਪਞ੍ਚਕਨਯੇਸੁ ਪਠਮਝਾਨਸਮਾਧਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੋ ਨਾਮ, ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ, ਨਯਦ੍વਯੇਪਿ ਉਪਰਿ ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਸਮਾਧਿ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰੋ, ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਸਮਾਧੀਤਿਪਿ ਨਾਮਂ, ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਤਿਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਬ੍ਭਾવਤੋ, ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਦਭਾવਤੋ ਨ ਸਮਾਧੀਤਿ ਨਾਮਂ। ਹਾਨਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਗੁਣੇਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾਨਂ ਕਾਮਾਦਿਅਨੁਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ। વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਗੁਣੇਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾਨਂ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ। ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾਨਂ ਕਾਮਾਦਿਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਾਨਿ ਹਾਨਭਾਗਿਯવਿਸੇਸਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਪਨ ਝਾਨਾਨਂ ਤਂਸਭਾવਤਾ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। વੋਦਾਨਨ੍ਤਿ ਪਗੁਣਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ વੋਦਾਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿਅਧਿਗਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੧੦.੨੧) ਪਨ ‘‘ਨਿਰੋਧਤੋ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤੇ ‘‘ਨਿਰੋਧਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੧੭) ਪਟਿਸੇਧੇਤਬ੍ਬਾ। ਯੋ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭੀ ਸਮਾਨੋ ਏવ ‘‘ਨ ਲਭਾਮਹ’’ਨ੍ਤਿ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮਾਨਂ ਏવ ‘‘ਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂਯੇવ ਸਮਾਨਂ ‘‘વਿਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānanti rūpāvacarānaṃ paṭhamādīnaṃ paccanīkajhāpanaṭṭhena ārammaṇūpanijjhānaṭṭhena ca jhānānaṃ. Catukkanayena hetaṃ vuttaṃ. Aṭṭhannaṃ vimokkhānanti ettha paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccanato ārammaṇe ca adhimuccanato vimokkhā nāma, aṭṭhamo pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagamavimokkho nāma. Catukkanayapañcakanayesu paṭhamajhānasamādhi savitakkasavicāro nāma, pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakkavicāramatto, nayadvayepi upari tīsu jhānesu samādhi avitakkaavicāro, samāpattīsu paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samādhītipi nāmaṃ, samāpattītipi cittekaggatāsabbhāvato, nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na samādhīti nāmaṃ. Hānabhāgiyadhammanti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ. Visesabhāgiyadhammanti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādipakkhandanaṃ. Iti saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni hānabhāgiyavisesabhāgiyadhammāti dassitāni, tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā dhamma-saddena vuttā. Tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Vodānanti paguṇatāsaṅkhātaṃ vodānaṃ. Tañhi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādiadhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Ye (a. ni. ṭī. 3.10.21) pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhānanti pāḷi natthī’’ti vadanti, te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti imāya pāḷiyā (paṭṭhā. 1.1.417) paṭisedhetabbā. Yo samāpattilābhī samāno eva ‘‘na labhāmaha’’nti, kammaṭṭhānaṃ samānaṃ eva ‘‘na kammaṭṭhāna’’nti saññī hoti, so sampattiṃyeva samānaṃ ‘‘vipattī’’ti paccetīti veditabbo.

    ੧੪੯. ਅਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ ਨਿਗਮਨਂ। ਨ ਤਥਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਪਰવਾਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਮੇવ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਜਾਨਨਾਦਿਂ ਸਕਂ ਸਕਂਯੇવ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾਸਕਮੇવ વਿਸਯਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਤੇਹਿ ਦਸਬਲਞਾਣੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ। ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰવਿਪਾਕਨ੍ਤਰਮੇવਾਤਿ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰਸ੍ਸવਿਪਾਕਨ੍ਤਰਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਨਿਰਯਾਦਿਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਭੂਤੇ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવਾ’’ਤਿ। ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਞ੍ਚ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਕਾਰਣਞ੍ਚ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪੇਕਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਞ੍ਹਿ ਞਾਣਂ ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੧੨) ਤਥਾ ਚੇવ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਂ। ਸਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવਾਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਮੇવ। ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਟ੍ਠਮਨવਮਬਲਾਨਿ વਿਯ ਤਂਸਦਿਸਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਞਾਣਂ વਿਯ વਿਕੁਬ੍ਬਿਤੁਂ। ਏਤੇਨਸ੍ਸ ਬਲਸਦਿਸਤਞ੍ਚ ਨਿવਾਰੇਤਿ। ਝਾਨਾਦਿਞਾਣਂ વਿਯ વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ વਿਕੁਬ੍ਬਿਤੁਞ੍ਚ। ਯਦਿਪਿ ਹਿ ‘‘ਝਾਨਾਦਿਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਞਾਣਂ ਸਤ੍ਤਮਬਲ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਝਾਨਾਦੀਹਿ વਿਨਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਝਾਨਾਦਿਸਹਗਤਂ ਞਾਣਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਂ ਕਤ੍વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਝਾਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਂ વਿਯ ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਬਲਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਝਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿ ਹੁਤ੍વਾ વਿਕੁਬ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਬਲਸ੍ਸ ਝਾਨਇਦ੍ਧਿਭਾવਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸવਸੇਨਪਿ ਦਸਬਲਞਾਣਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿਤਕ੍ਕਤ੍ਤਿਕਭੂਮਨ੍ਤਰવਸੇਨਪਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਪਾਟਿਯਾਤਿਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ।

    149.Appananti nigamanaṃ. Na tathā daṭṭhabbanti yathā paravādinā vuttaṃ, tathā na daṭṭhabbaṃ. Sakasakakiccameva jānātīti ṭhānāṭṭhānajānanādiṃ sakaṃ sakaṃyeva kiccaṃ kātuṃ jānāti, yathāsakameva visayaṃ paṭivijjhatīti attho. Tampīti tehi dasabalañāṇehi jānitabbampi. Kammantaravipākantaramevāti kammantarassavipākantarameva jānāti, cetanācetanāsampayuttadhamme nirayādinibbānagāminipaṭipadābhūte kammanti gahetvā āha ‘‘kammaparicchedamevā’’ti. Dhātunānattañca dhātunānattakāraṇañca dhātunānattakāraṇanti ekadesasarūpekaseso daṭṭhabbo. Tañhi ñāṇaṃ tadubhayampi jānāti, ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 812) tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ. Saccaparicchedamevāti pariññābhisamayādivasena saccānaṃ paricchindanameva. Appetuṃ na sakkoti aṭṭhamanavamabalāni viya taṃsadisaṃ iddhividhañāṇaṃ viya vikubbituṃ. Etenassa balasadisatañca nivāreti. Jhānādiñāṇaṃ viya vā appetuṃ vikubbituñca. Yadipi hi ‘‘jhānādipaccavekkhaṇāñāṇaṃ sattamabala’’nti tassa savitakkasavicāratā vuttā, tathāpi ‘‘jhānādīhi vinā paccavekkhaṇā natthī’’ti jhānādisahagataṃ ñāṇaṃ tadantogadhaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā sabbaññutaññāṇaṃ jhānādikiccaṃ viya na sabbaṃ balakiccaṃ kātuṃ sakkotīti dassetuṃ ‘‘jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkotī’’ti vuttaṃ, na pana kassaci balassa jhānaiddhibhāvatoti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ kiccavisesavasenapi dasabalañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ visesaṃ dassetvā idāni vitakkattikabhūmantaravasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Paṭipāṭiyātiādito paṭṭhāya paṭipāṭiyā.

    ਅਨੁਪਦવਣ੍ਣਨਂ ਕਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਿਲੇਸਾવਰਣਂ ਨਿਯਤਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਕਿਲੇਸਾવਰਣਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਆਸવਕ੍ਖਯਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਠਾਨਂ, ਤਬ੍ਭਾવੋ ਅਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਨਧਿਗਮਸ੍ਸ ਪਨ ਤਦੁਭਯਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੋਕਿਯ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਨਤੋ ਚਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਠਿਤਿ ਆਸવਕ੍ਖਯਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਠਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾવਰਣਾਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ। ਸਾ ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਸਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ਏਤੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਅਟ੍ਠਿਤਿਯਾ ਤਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਾਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਏવ। ਨੇਸਂ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਧਾਤੁવੇਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁਆਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਭੇਦਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਧਾਤੁવੇਮਤ੍ਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਚਰਿਯਾવਿਸੇਸਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਧਾਤੁવੇਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁવੇਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਹਿ ਚਰਿਯਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਏવਾਤਿ। ਪਯੋਗਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾਪਿ ਸਨ੍ਤਤਿਮਹਾਮਤ੍ਤਾਦੀਨਂ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੪੨) વਿਯ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਨੁਭਾવਤੋ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਰਸ੍ਸ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਲੋਹਿਤવਣ੍ਣਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਤਦਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਚਿਤ੍ਤਜਾਨਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮਕਰਣਂ ਨਾਮ ਸਾવਕਾਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕਾਨਂ, ਯਤੋ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਨੁਭਾવਤੋ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ ਸਿਯਾ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਯਦਿਪਿ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਧਿਗਮਤੋ ਪਗੇવ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਧਿਗਮੋ, ਤਥਾਪਿ ਤਥਾ ਪਰਿਕਮ੍ਮਕਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ વਿਜ੍ਜਾਤ੍ਤਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ। ਸੇਸਾਭਿਞ੍ਞਾਤ੍ਤਯੇ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਧਿਗਮੇਨ ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਤੀਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Anupadavaṇṇanaṃ katvā veditabbānīti sambandho. Kilesāvaraṇaṃ niyatamicchādiṭṭhi, kilesāvaraṇassa abhāvo āsavakkhayādhigamassa ṭhānaṃ, tabbhāvo aṭṭhānaṃ, anadhigamassa pana tadubhayaṃ yathākkamaṃ aṭṭhānañca ṭhānañcāti tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘lokiya…pe… dassanato cā’’ti āha. Tattha lokiyasammādiṭṭhiyā ṭhiti āsavakkhayādhigamassa ṭhānaṃ kilesāvaraṇābhāvassa kāraṇattā. Sā hi tasmiṃ sati na hoti, asati ca hoti. Etena tassā aṭṭhitiyā tassa aṭṭhānatā vuttā eva. Nesaṃ veneyyasattānaṃ. Dhātuvemattadassanatoti kāmadhātuādīnaṃ pavattibhedadassanato. Yadaggena dhātuvemattaṃ jānāti, tadaggena cariyāvisesampi jānāti. Dhātuvemattadassanatoti vā dhammadhātuvemattadassanato. Sabbāpi hi cariyā dhammadhātupariyāpannā evāti. Payogaṃ anādiyitvāpi santatimahāmattādīnaṃ (dha. pa. 142) viya. Dibbacakkhuñāṇānubhāvato pattabbenāti ettha dibbacakkhunā parassa hadayavatthusannissayalohitavaṇṇadassanamukhena tadā pavattamānacittajānanatthaṃ parikammakaraṇaṃ nāma sāvakānaṃ, tañca kho ādikammikānaṃ, yato dibbacakkhuānubhāvato cetopariyañāṇassa pattabbatā siyā, buddhānaṃ pana yadipi āsavakkhayañāṇādhigamato pageva dibbacakkhuñāṇādhigamo, tathāpi tathā parikammakaraṇaṃ natthi vijjāttayasiddhiyā sijjhanato. Sesābhiññāttaye cetopariyañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇādhigamena pattanti ca vattabbataṃ labhatīti tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ਪੁਨ ਏવਰੂਪਿਂ વਾਚਂ ਨ વਕ੍ਖਾਮੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਤਂ વਾਚਂ ਪਜਹਤਿ ਨਾਮ। વਾਚਾਯ ਪਨ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘વਦਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪਜਹਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਜਹਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੀ ਨਿਰਯੇ ਠਪਿਤੋਯੇવ, ਨਾਸ੍ਸ ਨਿਰਯੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕੋਚਿ વਿਬਨ੍ਧੋ ਏਕਂਸਿਕੋ ਅਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Puna evarūpiṃ vācaṃ na vakkhāmīti cittaṃ uppādento taṃ vācaṃ pajahati nāma. Vācāya pana so attho pākaṭo hotīti ‘‘vadanto’’ti vuttaṃ. Diṭṭhiṃ na gaṇhissāmīti diṭṭhiggāhapaṭikkhepo. Diṭṭhiyā anuppādanaṃ pajahanamevāti āha ‘‘pajahanto’’ti. So ariyūpavādī niraye ṭhapitoyeva, nāssa nirayūpapattiyā koci vibandho ekaṃsiko ayamatthoti adhippāyo.

    ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਂਸਿਕਭਾવਸ੍ਸ। ਸਿਕ੍ਖਾਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਹਿ, ਤਦਤ੍ਥਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਚ વਿਨਾ ਅਞ੍ਞਾਰਾਧਨਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ‘‘ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਆਸਨ੍ਨਤਰੇ ਸੀਲਾਦਿਕੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਸੇਨੇવ વਿਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਆਹ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਸੀਲਾਦਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਟ੍ਠਸ੍ਸ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਏਕਂਸਿਕਾ ਅਞ੍ਞਾਰਾਧਨਾ, ਇਤਰੇਸਂ ਅਨੇਕਂਸਿਕਾਤਿ। ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਪਦਾ, ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂਸਮ੍ਪਦਨ੍ਤਿ ਏવਂਅવਿਰਜ੍ਝਨਕਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਮ੍ਪਿ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਯੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਧਾਰਣਾ ‘‘ਨਿਰਯੂਪਗੋ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੀ ਤਦਾਦਾਯਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤੋ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਤਂ વਾਚਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ ਤਦਾਦਾਯਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ ਅਨਤ੍ਥਾવਹੋ ਚ, ਪਹਾਨੇਨ ਪਨ ਅਚ੍ਚਯਂ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਖਮਾਪਨੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ ਅਤ੍ਥਾવਹੋ ਚ ਯਥਾ ਤਂ વੁਟ੍ਠਿਤਾ ਦੇਸਿਤਾ ਚ ਆਪਤ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Assāti ekaṃsikabhāvassa. Sikkhāhi sīlasamādhipaññāhi, tadatthāya vipassanāya ca vinā aññārādhanassa asambhavato ‘‘lokiyalokuttarā sīlasamādhipaññā veditabbā’’ti vatvā puna āsannatare sīlādike dassento ‘‘lokuttaravaseneva vinivattetumpi vaṭṭatī’’ti āha, tasmā aggamaggapariyāpannā sīlādayo veditabbā. Aggamaggaṭṭhassa hi diṭṭheva dhamme ekaṃsikā aññārādhanā, itaresaṃ anekaṃsikāti. Sampajjanaṃ sampadā, nipphattīti attho, tasmā evaṃsampadanti evaṃavirajjhanakanipphattikanti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘imampi kāraṇa’’ntiādi. Tattha kāraṇanti yutti. Tatrāyaṃ yuttiniddhāraṇā ‘‘nirayūpago ariyūpavādī tadādāyassa avijjamānato seyyathāpi micchādiṭṭhī’’ti. Ettha ca ‘‘taṃ vācaṃ appahāyā’’tiādivacanena tadādāyassa appahānena ca ariyūpavādo antarāyiko anatthāvaho ca, pahānena pana accayaṃ desetvā khamāpanena anantarāyiko atthāvaho ca yathā taṃ vuṭṭhitā desitā ca āpattīti dasseti.

    ਦਸਬਲਞਾਣવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dasabalañāṇavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣવਣ੍ਣਨਾ

    Catuvesārajjañāṇavaṇṇanā

    ੧੫੦. ਬ੍ਯਾਮੋਹਭਯવਸੇਨ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੮) ਸਰਣਪਰਿਯੇਸਨਂ ਸਾਰਜ੍ਜਨਂ ਸਾਰਦੋ, ਬ੍ਯਾਮੋਹਭਯਂ, વਿਗਤੋ ਸਾਰਦੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਾਰਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਂ। ਤਂ ਪਨ ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਂ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਂ ਦੇਸਨਾવਿਸੇਸਸਮ੍ਪਦਂ ਖੇਮਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਦਸ੍ਸਿਤਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ। વਚਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਹਿ ਤੇਸਂ, ਨ ਪਨ ਦਸ੍ਸਨਂ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸੇવ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਭਗવਤਾ ਏવ વਾ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਪਰਸ੍ਸ વਚਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੭੧੮) વਿਯ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਸਹੇਤੁਨਾ’’ਤਿ। ਹੇਤੂਤਿ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨਹੇਤੁ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਕਾਰਕੋ ਸਮ੍ਪਾਪਕੋ ਚ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਨਿਦਸ੍ਸਨਞ੍ਹਿ ਅਨ੍વਯਤੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਪਮਾਣਙ੍ਗਤਾਯ ‘‘ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਾਯ ਕਾਰਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਚੋਦਕੋ ਚੋਦਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਕਾਰਣਂ, ਧਮ੍ਮੋ ਚੋਦਨਂ ਕਰੋਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਾਰਣਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਖੇਮਨ੍ਤਿ ਕੇਨਚਿ ਅਪ੍ਪਟਿਬਨ੍ਧਿਯਭਾવੇਨ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਤਂ।

    150. Byāmohabhayavasena (a. ni. ṭī. 2.4.8) saraṇapariyesanaṃ sārajjanaṃ sārado, byāmohabhayaṃ, vigato sārado etassāti visārado, tassa bhāvo vesārajjaṃ. Taṃ pana ñāṇasampadaṃ pahānasampadaṃ desanāvisesasampadaṃ khemaṃ nissāya pavattaṃ catubbidhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Tenāha ‘‘catūsu ṭhānesū’’tiādi. Dassitadhammesūti vuttadhammesu. Vacanamattameva hi tesaṃ, na pana dassanaṃ tādisasseva dhammassa abhāvato. Bhagavatā eva vā ‘‘ime dhammā anabhisambuddhā’’ti parassa vacanavasena dassitadhammesu. ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 718) viya dhamma-saddo hetupariyāyoti āha ‘‘sahadhammenāti sahetunā’’ti. Hetūti ca upapattisādhanahetu veditabbo, na kārako sampāpako ca. Appamāṇanti anidassanaṃ. Nidassanañhi anvayato byatirekato pamāṇaṅgatāya ‘‘pamāṇa’’nti vuccati. Nimittanti codanāya kāraṇaṃ. Tattha codako codanaṃ karotīti kāraṇaṃ, dhammo codanaṃ karoti etenāti kāraṇaṃ. Tenāha ‘‘puggalopī’’tiādi. Khemanti kenaci appaṭibandhiyabhāvena anupaddutataṃ.

    ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਨ੍ਤਰਾਯੇવਾ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ। ਏવਂਭੂਤਾ ਪਨ ਤੇ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ’’ਤਿ। ਅਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ વੀਤਿਕ੍ਕਮੋ ਨ ਤਥਾ ਸਾવਜ੍ਜੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿਆਦਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਬ੍ਭਾવੇ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਾਭਾવਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਇਦਂ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਰਿਟ੍ਠਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ (ਪਾਚਿ॰ ੪੧੭-੪੨੨) વਿਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਙ੍ਖਣਮ੍ਪਿ ਕਾਮੇਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੮) ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ વਿਰਤ੍ਤੋ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੮) ਹੋਤਿ ਚੇ, વਿਸੇਸਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਕਾਮੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮੇਥੁਨਂ…ਪੇ॰… ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚੀਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸੇવ, ਅਥ ਖੋ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮੇਥੁਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਮੁਸ੍ਸਤੇવਾਪਿ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰੇਨ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਹਿ ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਸਂਯੋਗੇ ਭੁਮ੍ਮਂ।

    Antarāyo etesaṃ atthi, antarāyevā yuttāti antarāyikā. Evaṃbhūtā pana te yasmā antarāyakarā nāma honti, tasmā āha ‘‘antarāyaṃ karontīti antarāyikā’’ti. Asañcicca vītikkamo na tathā sāvajjoti katvā vuttaṃ ‘‘sañcicca vītikkantā’’ti. Satta āpattikkhandhātiādi nidassanamattaṃ itaresampi catunnaṃ ‘‘antarāyikā’’ti vuttadhammānaṃ tabbhāve byabhicārābhāvato. Idha pana methunadhammo adhippetoti idaṃ aṭṭhuppattivasena vuttaṃ ariṭṭhasikkhāpadaṃ (pāci. 417-422) viya. Yasmā taṅkhaṇampi kāmesu (a. ni. ṭī. 2.4.8) ādīnavaṃ disvā viratto (a. ni. ṭī. 2.4.8) hoti ce, visesaṃ adhigacchati, na kāmesu āsatto, tasmā vuttaṃ ‘‘methunaṃ…pe… antarāyo hotī’’ti. Tattha yassa kassacīti na kevalaṃ pabbajitasseva, atha kho yassa kassaci. Tathā hi vuttaṃ ‘‘methunamanuyuttassa, mussatevāpi sāsana’’nti. Tasmiṃ aniyyānikadhammeti tasmiṃ parena parikappitaaniyyānikadhammanimittaṃ. Nimittatthe hi idaṃ kammasaṃyoge bhummaṃ.

    ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Catuvesārajjañāṇavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅਟ੍ਠਪਰਿਸવਣ੍ਣਨਾ

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā

    ੧੫੧. ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸੂਰਤਰਭਾવੋ ਨਾਮ ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਗੇਹੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ, ਏવਂ વੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવੋ ਪਣ੍ਡਿਤਪਰਿਸਾਸੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਸ੍ਸ ਬਲਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਠਾਨਸੀਸੇਨ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਅਤਿਦੇਸੇਨ ਆવਿਭਾવਿਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਾਰਕਾਯਿਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਦਿਸਤ੍ਥવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਅਤਿਦੇਸਸ੍ਸ। ਯਥਾ ਹਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਸਮੂਹੋ ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਨ ਏવਂ ‘‘ਮਾਰਪਰਿਸਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਮਾਰਸ੍ਸ ਪਰਿਸਾਤਿ ਪਨ ਮਾਰਪਰਿਸਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਾਰਕਾਯਿਕਾਨਂ…ਪੇ॰… ਨ ਮਾਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਾਰਕਾਯਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਮਾਰਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ। ਉਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਸਾਰਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ, ਏવਂ ਉਗ੍ਗਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਞ੍ਞਤੇਜੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਤੀਸੁ વੇਦੇਸੂਤਿ ਇਦਂ ਇਤਰੇਸਂ ਅવਿਸਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। વੇਦੇ ਸਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਾਪਿ ਹਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾ વੇਸ੍ਸਾ ਚ ਤਦਤ੍ਥવਿਚਾਰਣਾਯ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਅਸਮਤ੍ਥਾ ਏવਾਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯਾਮਾਦਿਪਰਿਸਾ ਨ ਗਹਿਤਾਤਿ? ਭੁਸਂ ਕਾਮਾਭਿਗਿਦ੍ਧਤਾਯ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰવਿਰਹਤੋ। ਯਾਮਾਦਯੋ ਹਿ ਉਲ਼ਾਰੁਲ਼ਾਰੇ ਕਾਮੇ ਪਟਿਸੇવਨ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥਾਭਿਗਿਦ੍ਧਤਾਯ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਯ ਸਭਾવੇਨ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਆਕਡ੍ਢਿਯਮਾਨਾ ਕਦਾਚਿ ਤੇਸਂ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸੇ ਮਹਾਸਮਯੇ। ਤੇਨੇવ ਹਿ વਿਮਾਨવਤ੍ਥੁਦੇਸਨਾਪਿ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲਾ ਨਾਹੋਸਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਸੇਨਾਯਂ ਕਤਾ।

    151. Purisassa sūratarabhāvo nāma saṅgāme pākaṭo hoti, na gehe nisinnakāle, evaṃ vesārajjañāṇassa ānubhāvo paṇḍitaparisāsu yattha katthacīti dassento ‘‘vesārajjañāṇassa baladassanattha’’nti āha. Sannipatitvā nisinnaṭṭhānanti ṭhānasīsena sannipatitakhattiyaparisameva dasseti. Eseva nayo sabbatthāti atidesena āvibhāvitamatthaṃ dassetuṃ ‘‘mārakāyikāna’’ntiādi vuttaṃ sadisatthavisayattā atidesassa. Yathā hi khattiyānaṃ samūho khattiyaparisāti ayamattho labbhati, na evaṃ ‘‘māraparisā’’ti ettha, mārassa parisāti pana māraparisāti ayamattho adhippeto. Tenāha ‘‘mārakāyikānaṃ…pe… na mārāna’’nti. Mārakāyikānanti mārapakkhiyānaṃ. Uggaṭṭhānadassanavasenāti sārajjitabbaṭṭhānadassanavasena, evaṃ uggā khattiyā attano puññatejenāti adhippāyo. Brāhmaṇā tīsu vedesūti idaṃ itaresaṃ avisayadassanavasena vuttaṃ. Vede sajjhāyantāpi hi khattiyā vessā ca tadatthavicāraṇāya yebhuyyena asamatthā evāti. Kasmā panettha yāmādiparisā na gahitāti? Bhusaṃ kāmābhigiddhatāya yonisomanasikāravirahato. Yāmādayo hi uḷāruḷāre kāme paṭisevantā tatthābhigiddhatāya dhammassavanāya sabhāvena cittampi na uppādenti, mahābodhisattānaṃ pana buddhānañca ānubhāvena ākaḍḍhiyamānā kadāci tesaṃ payirupāsanādīni karonti tādise mahāsamaye. Teneva hi vimānavatthudesanāpi tannimittā bahulā nāhosi. Manussānaṃ vasenāyaṃ katā.

    ਪਰਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਿਪਿ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। ਇਤਰੋ ਯਦਿਪਿ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਾਧਿਗਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, વਾਸਨਾਯ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਮਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਕੇਯੂਰਂ ਨਾਨਾવਿਧਰਤਨਪਰਿਸਿਬ੍ਬਿਤਸੁવਣ੍ਣਜਾਲવਿਨਦ੍ਧਂ ਭੁਜਾਭਰਣਂ। ਅਙ੍ਗਦਂ ਨਾਨਾਗਨ੍ਧਗਨ੍ਧਿਤਂ, ਕੇવਲਂ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਮਯਂ ਬਾਹੁવਲਯਂ। ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸਰਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾਭੂਤਸ੍ਸਰਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੧੭੨) ਗਗ੍ਗਰਸ੍ਸਰਾਤਿ ਗਗ੍ਗਰਿਕਾਯ વਿਯ ਗਗ੍ਗਰਾਯਮਾਨਖਰਸ੍ਸਰਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੧੭੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੮.੬੯)। ਭਾਸਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਭਾਸਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੧੭੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੮.੬੯) ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ‘‘વੀਮਂਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Paracakkavāḷesu ca manussānaṃ visesādhigamo natthīti pucchati ‘‘kiṃ pana bhagavā aññāni cakkavāḷānipi gacchatī’’ti. Itaro yadipi tesaṃ ariyadhammādhigamo natthi, vāsanāya pana tattha gantvā dhammaṃ desetīti dassento ‘‘āmagacchatī’’ti āha. Keyūraṃ nānāvidharatanaparisibbitasuvaṇṇajālavinaddhaṃ bhujābharaṇaṃ. Aṅgadaṃ nānāgandhagandhitaṃ, kevalaṃ vā suvaṇṇamayaṃ bāhuvalayaṃ. Chinnassarāti dvidhābhūtassarā (dī. ni. ṭī. 2.172) gaggarassarāti gaggarikāya viya gaggarāyamānakharassarā (dī. ni. ṭī. 2.172; a. ni. ṭī. 3.8.69). Bhāsantaranti tesaṃ bhāsaṃ (dī. ni. ṭī. 2.172; a. ni. ṭī. 3.8.69) sandhāyāha. ‘‘Vīmaṃsāuppajjatī’’ti saṅkhepato vuttaṃ vivarituṃ ‘‘idaṃ vuttaṃ hotī’’tiādi vuttaṃ.

    ਸਙ੍ਗਮ੍ਮਾਤਿ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਆਦਿਤੋ ਲਾਪੋ ਆਲਾਪੋ, વਚਨਪਟਿવਚਨવਸੇਨ ਸਮਂ ਲਾਪੋ ਸਲ੍ਲਾਪੋ। ਸਮ੍ਮਾ, ਸਮਞ੍ਞਾ વਾ ਕਥਾ ਸਂਕਥਾ, ਸਂਕਥਾવ ਸਾਕਚ੍ਛਾ।

    Saṅgammāti samāgantvā. Ādito lāpo ālāpo, vacanapaṭivacanavasena samaṃ lāpo sallāpo. Sammā, samaññā vā kathā saṃkathā, saṃkathāva sākacchā.

    ਅਟ੍ਠਪਰਿਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਚਤੁਯੋਨਿવਣ੍ਣਨਾ

    Catuyonivaṇṇanā

    ੧੫੨. ਯવਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਅਮਿਸ੍ਸਿਤਾਪਿ ਸਮਾਨਜਾਤਿਤਾਯ ਮਿਸ੍ਸਿਤਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਯੋਨਿ। ਸਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਣ੍ਡਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭਾਗਸੋ ਪવਤ੍ਤਿવਿਸੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਕੋਟ੍ਠਾਸੋ ਯੋਨਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ਅਣ੍ਡੇ ਜਾਤਾਤਿ ਪਠਮਾਯ ਜਾਤਿਯਾ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਦੁਤਿਯਾਯ ਪਨ ਅਣ੍ਡਤੋ, ਅਣ੍ਡੇ વਾ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਜਾਤਾਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਜ੍ਜ ਜਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। વਿਨਾਤਿ ਏਤੇਹਿ ਅਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਬਾਹਿਰਪਚ੍ਚਯੇਹਿ વਿਨਾ। ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ વਿਯਾਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਪਤਿਤ੍વਾ વਿਯ। ਬਾਹਿਰਪਚ੍ਚਯਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾਯੇવ વਾ ਉਪਪਤਨੇ ਸਾਧੁਕਾਰਿਨੋ ਉਪਪਾਤਿਕਾ, ਤੇ ਏવ ਇਧ ਓਪਪਾਤਿਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਬ੍ਭਮਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਹਾਪਦੁਮਕੁਮਾਰਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕਪੇਤਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਾਤੁਰਤਾਯ ਕਾਮਸੇવਨਾ ਨਤ੍ਥਿ , ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਜਾਲવਨ੍ਤਤਾਯ ਨ ਤਾਸਂ ਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਗਬ੍ਭੋ ਸਣ੍ਠਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਓਪਪਾਤਿਕਾਯੇવ ਸਂਸੇਦਜਤ੍ਤਾਯਪਿ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਨੇਰਯਿਕਾ વਿਯਾਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਾਪਦੇਸੇਨ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਓਪਪਾਤਿਕਤ੍ਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅવਸੇਸਾਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕਨੇਰਯਿਕੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ વਿਨਿਪਾਤਿਕਾ। ਯਕ੍ਖਾਨਂ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਤਾਯ ਓਪਪਾਤਿਕਭਾવੇ ਏવ ਆਪਨ੍ਨੇ ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ‘‘ਏવਂ ਯਕ੍ਖਾਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਨ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾ ਨ ਚ વਿਨਿਪਾਤਿਕਾਤਿ।

    152. Yavanti tāya sattā amissitāpi samānajātitāya missitā viya hontīti yoni. Sā pana atthato aṇḍādiuppattiṭṭhānavisiṭṭho khandhānaṃ bhāgaso pavattivisesoti āha ‘‘khandhakoṭṭhāso yoni nāmā’’ti. Aṇḍe jātāti paṭhamāya jātiyā vasena vuttaṃ, dutiyāya pana aṇḍato, aṇḍe vā bhijjamāne jātāti evamattho veditabbo. Tenāha ‘‘abhinibbhijja jāyantī’’ti. Vināti etehi aṇḍādīhi bāhirapaccayehi vinā. Uppatitvā viyāti uppajjanavasena patitvā viya. Bāhirapaccayanirapekkhattāyeva vā upapatane sādhukārino upapātikā, te eva idha opapātikāti vuttā. Ādi-saddena gabbhamale nibbattamahāpadumakumārādīnaṃ saṅgaho. Nijjhāmataṇhikapetānaṃ niccaṃ dukkhāturatāya kāmasevanā natthi , tasmā te gabbhaseyyakā na honti, jālavantatāya na tāsaṃ kucchiyaṃ gabbho saṇṭhāti, tasmā te opapātikāyeva saṃsedajattāyapi asambhavato. Nerayikā viyāti nidassanāpadesena tesampi opapātikattaṃ dīpeti. Avasesāti nijjhāmataṇhikanerayike ṭhapetvā avasesā vinipātikā. Yakkhānaṃ cātumahārājikatāya opapātikabhāve eva āpanne taṃ nivattetuṃ ‘‘evaṃ yakkhāpī’’ti vuttaṃ. Tathā hi te na bhummadevā na ca vinipātikāti.

    ਚਤੁਯੋਨਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Catuyonivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਪਞ੍ਚਗਤਿવਣ੍ਣਨਾ

    Pañcagativaṇṇanā

    ੧੫੩. ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਉਪਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਕਮ੍ਮਭવੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਸਤਿਪਿ ਕਾਰਕੇ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨਾ ਸਨ੍ਤਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਤ੍ਤੇਨ ਕਤੋਤਿ વੋਹਰੀਯਤਿ, ਤਥਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਲਕ੍ਖਣਾ ਗਤਿਯੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਸਤਿਪਿ ਗਮਕੇ ਤਂਤਂਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਯੇਸਂ ਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ વੋਹਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਂ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਤੋ ਗਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਨਯੇਨਪਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਸੁ ਨਿਰਯਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇਸੁ ਗਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰੂਲ਼੍ਹੋ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਗਤਿਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਏਕੇਨ ਗਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਗਤਿਗਤੀ’’ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ, (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੨੭) ਰੂਪਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੪੪੯) ਚ। ਉਪ੍ਪਾਦਾવਤ੍ਥਾਯ ਗਮਨਂ ਉਪਗਮਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਗਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਗਤਿਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਗਤਿਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਜ੍ਝਾਸਯਗਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੫੦੩) ਪਨ ‘‘ਗਤਿਨ੍ਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਨਿਮਨ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦੩) ਹਿ ਅਯਂ ਪਾਲ਼ੀਤਿ। ਜੁਤਿਨ੍ਤਿ ਆਨੁਭਾવਂ। વਿਭવੋਤਿ વਿਨਾਸੋ। ਸੋ ਹਿ વਿਗਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਗਤਿ। ਤੇਨੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਰਹਤੋ ਗਤੀਤਿ (ਪਰਿ॰ ੩੩੯) ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਰਹਤੋ ਗਤਿ વਿਗਮੋ વਿਭવੋਤਿ ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਧਾਤੂਨਂ। ਦ੍વੇਯੇવ ਗਤਿਯੋਤਿ ਦ੍વੇવ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਯਂ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਗਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ।

    153.Gantabbāti upapajjitabbā. Yathā hi kammabhavo paramatthato asatipi kārake paccayasāmaggiyā siddho taṃsamaṅginā santānalakkhaṇena sattena katoti voharīyati, tathā upapattibhavalakkhaṇā gatiyo paramatthato asatipi gamake taṃtaṃkammavasena yesaṃ tāni kammāni, tehi gantabbāti voharīyantīti. Evaṃ saddatthato gatiṃ dassetvā atthuddhāranayenapi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Yesu nirayādibhedesu upapattibhavesu gati-saddo nirūḷho, tato aññatthāpi gatisaddappavatti atthi, taṃ ekena gati-saddena visesetvā āha ‘‘gatigatī’’ti yathā ‘‘dukkhadukkhaṃ, (saṃ. ni. 4.327) rūparūpa’’nti (visuddhi. 2.449) ca. Uppādāvatthāya gamanaṃ upagamananti ‘‘nibbattigatī’’ti vuttā. Gatinti cittagatiṃ. Tenāha ‘‘ajjhāsayagati nāmā’’ti, ajjhāsayappavattīti attho. Tadaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.503) pana ‘‘gatinti nipphatti’’nti attho vutto. Brahmanimantanasutte (ma. ni. 1.503) hi ayaṃ pāḷīti. Jutinti ānubhāvaṃ. Vibhavoti vināso. So hi vigamoti atthena gati. Teneva nibbānaṃ arahato gatīti (pari. 339) anupādisesanibbānaṃ arahato gati vigamo vibhavoti anekatthattā dhātūnaṃ. Dveyeva gatiyoti dveva nipphattiyoti atthoti āha ‘‘ayaṃ nipphattigati nāmā’’ti.

    ਯਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਬ੍ਰੂਹੇਨ੍ਤੋ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਯੋ, ਸੁਖਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯੋਤਿ ਨਿਰਯੋ। ਤਤੋ ਏવ ਰਮਿਤਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਂ ਤਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨਿਰਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਟ੍ਠੇਨ ਨਿਰਯੋ’’ਤਿ। ਤਿਰਿਯਂ ਅਞ੍ਚਿਤਾਤਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਦਯੋ વਿਯ ਉਦ੍ਧਂ ਦੀਘਾ ਅਹੁਤ੍વਾ ਤਿਰਿਯਂ ਦੀਘਾਭਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਕਟ੍ਠਤੋ ਸੁਖਤੋ ਅਯਨਂ ਅਪਗਮੋ ਪੇਚ੍ਚਭਾવੋ, ਤਂ ਪੇਚ੍ਚਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸਯੋਤਿ ਪੇਤਯੋਨਿਮੇવ વਦਤਿ। ਮਨਸੋ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਸਤਿਸੂਰਭਾવਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਯੋਗ੍ਯਤਾਦਿਗੁਣવਸੇਨ ਉਪਚਿਤਮਾਨਸਤਾਯ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਗੁਣਚਿਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤੋ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪવਾਸੀવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਤੀਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਠਾਨੇਹਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਿਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਅਧਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਦੇવੇ ਚ ਤਾવਤਿਂਸੇ। ਕਤਮੇਹਿ ਤੀਹਿ? ਸੂਰਾ ਸਤਿਮਨ੍ਤੋ ਇਧ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੧)। ਤੇਹਿ ਪਨ ਸਮਾਨਰੂਪਾਦਿਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪવਾਸੀਹਿ ਇਤਰਮਹਾਦੀਪવਾਸਿਨੋਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਤੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਂਸੁ। ਲੋਕਿਯਾ ਪਨ ‘‘ਮਨੁਨੋ ਅਪਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ વਿਮਾਨવਤ੍ਥੁਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ (વਿ॰ વ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਆਨੁਭਾવੇਹੀਤਿ ਦੇવਾਨੁਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਸੇਸੇਹਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਾ ਦੇવਾ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਚੇવ ਇਦ੍ਧਿવਿਸੇਸੇਹਿ ਚ ਇਤਰੇ ਇਦ੍ਧਿવਿਸੇਸੇਹੇવ ਦਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ ਜੋਤਨ੍ਤਿ, ਸਰਣਨ੍ਤਿ વਾ ਗਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, ਅਭਿਤ੍ਥવਿਯਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਦੇવਾਤਿ।

    Yassa uppajjati, taṃ brūhento eva uppajjatīti ayo, sukhaṃ. Natthi ettha ayoti nirayo. Tato eva ramitabbaṃ assādetabbaṃ tattha natthīti dassento āha ‘‘niratiatthena nirassādaṭṭhena nirayo’’ti. Tiriyaṃ añcitāti devamanussādayo viya uddhaṃ dīghā ahutvā tiriyaṃ dīghābhi attho. Pakaṭṭhato sukhato ayanaṃ apagamo peccabhāvo, taṃ peccabhāvaṃ pattānaṃ visayoti petayonimeva vadati. Manaso ussannattāti satisūrabhāvabrahmacariyayogyatādiguṇavasena upacitamānasatāya ukkaṭṭhaguṇacittatāyāti atto. Ayaṃ panattho nippariyāyato jambudīpavāsīvasena veditabbo. Yathāha – ‘‘tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpikā manussā uttarakuruke manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse. Katamehi tīhi? Sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti (a. ni. 9.21). Tehi pana samānarūpāditāya saddhiṃ parittadīpavāsīhi itaramahādīpavāsinopi manussāteva paññāyiṃsu. Lokiyā pana ‘‘manuno apaccabhāvena manussā’’ti vadanti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana paramatthadīpaniyaṃ vimānavatthusaṃvaṇṇanāyaṃ (vi. va. aṭṭha. 3) vuttanayena gahetabbo. Ānubhāvehīti devānubhāvasaṅkhātehi iddhivisesehi. Tattha kāmā devā kāmaguṇehi ceva iddhivisesehi ca itare iddhiviseseheva dibbanti kīḷanti jotanti, saraṇanti vā gammanti, abhitthaviyantīti vā devāti.

    ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਞ੍ਚਾਤਿਆਦੀਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਏવ ਗਹਣਂ ਤੇਸਂ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਓਕਾਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਯਤ੍ਥ વਾ ਤੇ ਅਰਞ੍ਞਸਮੁਦ੍ਦਪਬ੍ਬਤਾਦਿਕੇ ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸਂ વਸਨ੍ਤਿ, ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਠਾਨਸ੍ਸ વਸੇਨ ਓਕਾਸੋਪਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਨਿਰਯੂਪਗਾਦੀਹਿ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਮਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾ ਪਟਿਪਦਾ ਚਾਤਿ ਤਂ ਤਂ ਕਮ੍ਮਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਭਯੇਨਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਚ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤੂਪਚਿਤਾਕਾਰਮਾਹ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨਿਰਯਗਾਮਿਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਂ ਨਿਰਯਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਧਾਰਣਤੋ ਨਿਰਯਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਂ ਕਮ੍ਮਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਂ ਤਂ ਸਨ੍ਤਾਨਪਤਿਤਤਾਯ ਅਸਾਧਾਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਿਨਿਪਤਨ੍ਤੀਤਿ વਿવਸਾ, વਿਰੂਪਂ વਾ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਗਤਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚਾਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹਾਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਇਦਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੁਦ੍ਧਤਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਸਾવਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸਨਂ ਦੇਸੇਤਿ।

    Tiracchānayoniñcātiādīsūti ettha tiracchānayonipettivisayaggahaṇena khandhānaṃ eva gahaṇaṃ tesaṃ tādisassa paricchinnassa okāsassa abhāvato. Yattha vā te araññasamuddapabbatādike nibaddhavāsaṃ vasanti, tādisassa ṭhānassa vasena okāsopi gahetabbo. Nirayūpagādīhi sattehi maggitabbato maggo paṭipajjitabbā paṭipadā cāti taṃ taṃ kammameva vuttanti āha ‘‘ubhayenapī’’tiādi. Yathā ca paṭipannoti iminā tassa kammassa katūpacitākāramāha. Ettha ca nirayagāmiñca maggaṃ nirayagāminiñca paṭipadanti iminā sādhāraṇato nirayasaṃvattaniyaṃ kammaṃ vatvā puna taṃ taṃ santānapatitatāya asādhāraṇataṃ dassetuṃ ‘‘yathāpaṭipanno’’tiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vinipatantīti vivasā, virūpaṃ vā nipatanti. Kasmā panettha pañcagatiparicchedakañāṇaṃ dassento bhagavā ‘‘nibbānañcāha’’ntiādimāhāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘idaṃ panā’’tiādi. Na hi bhagavā attano buddhasubuddhataṃ vibhāvento sāvasesaṃ katvā desanaṃ deseti.

    ਪਞ੍ਚਗਤਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Pañcagativaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਞਾਣਪવਤ੍ਤਾਕਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Ñāṇapavattākāravaṇṇanā

    ੧੫੪. ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ, ਞਾਣਸ੍ਸ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਪਕਾਰਂ। ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਾ। ਤਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਦੁਕ੍ਖਾ ਸੁਖਾਲਯੇਨਪਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ। ਬਹਲਾਤਿ ਅਤਨੁਕਾ, ਮਹਨ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਤਿਬ੍ਬਾਤਿ વਾ ਤਿਖਿਣਾ। ਖਰਾਤਿ ਕਕ੍ਖਲ਼ਾ। ਕਟੁਕਾਤਿ વਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾ। ਕਸ੍ਸਤਿ ਖਣੀਯਤੀਤਿ ਕਾਸੁ, ਆવਾਟੋ। ਕਸੀਯਤਿ ਚੀਯਤੀਤਿ ਕਾਸੁ, ਰਾਸਿ। ਫੁਨਨ੍ਤੀਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਅਙ੍ਗਾਰਾਨਿ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਟਿવਾਤਂ ਓਫੁਨਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਡਯ੍ਹਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਿਦਡ੍ਢਗਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਪੁਰਿਸਪ੍ਪਮਾਣਂ ਪੋਰਿਸਂ। ਏਕਪਥੇਨੇવਾਤਿ ਏਕਮਗ੍ਗਭੂਤੇਨੇવ। ਅਨੁਕ੍ਕਮਨੀਯੇਨਾਤਿ ਉਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਅਪਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੇਨ।

    154.Ñāṇappavattākāranti ñāṇassa pavattiākāraṃ, ñāṇassa vā pavattipakāraṃ. Ekantadukkhāti ekantena dukkhā accantadukkhā. Tā pana sabbakālaṃ dukkhā sukhālayenapi asammissāti dassento āha ‘‘niccadukkhā nirantaradukkhā’’ti. Bahalāti atanukā, mahantāti attho . Tibbāti vā tikhiṇā. Kharāti kakkhaḷā. Kaṭukāti vā aniṭṭhā. Kassati khaṇīyatīti kāsu, āvāṭo. Kasīyati cīyatīti kāsu, rāsi. Phunantīti dvīhi hatthehi aṅgārāni ukkhipitvā paṭivātaṃ ophunanti, tena tesaṃ sakalasarīraṃ ḍayhati. Tenāha ‘‘paridaḍḍhagattā’’ti. Purisappamāṇaṃ porisaṃ. Ekapathenevāti ekamaggabhūteneva. Anukkamanīyenāti ukkamituṃ apakkamituṃ asakkuṇeyyena.

    ਨਨੁ ਚ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਣ੍ਣਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਤੇਨ ਕਥਂ ਰੂਪਨ੍ਤਰਸਮਙ੍ਗਿਂ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਯਂ ਸੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣੇਨ ‘‘ਅਯਂ ਸੋ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਨੁਭਾવੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਬਲਂ ਨਾਮ ਏਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Nanu ca dibbacakkhuñāṇaṃ paccuppannavaṇṇārammaṇaṃ, tena kathaṃ rūpantarasamaṅgiṃ niraye nibbattasattaṃ ‘‘ayaṃ so’’ti jānātīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Yathākammūpagañāṇena ‘‘ayaṃ so’’ti sallakkheti, tassa pana dibbacakkhuānubhāvena pattabbattā ‘‘dibbacakkhubalaṃ nāma etanti vuttaṃ.

    ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવਾਤਿ ‘‘ਗੂਥਕੂਪੋ વਿਯ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੁਪਮਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ। ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਬਹੁਲਾ ਏਤਾਸੂਤਿ ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਾ। ਬਹਲਪਤ੍ਤਪਲਾਸੋਤਿ ਅવਿਰਲ਼ਤਨੁવਿਪੁਲਪਣ੍ਣੋ। ਸੁਖਪਰਿਭੋਗਂ ਮਹਾਪਾਸਾਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦੀਘਪਾਸਾਦੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਚਤੁਰਸ੍ਸਪਾਸਾਦਾਦੀਨਂ ਖੁਦ੍ਦਕਤ੍ਤਾ। ਉਣ੍ਣਾਮਯਅਤ੍ਥਰਣੇਨਾਤਿ ਉਣ੍ਣਾਮਯਲੋਹਿਤਅਤ੍ਥਰਣੇਨ। ਉਤ੍ਤਰਂ ਉਪਰਿਭਾਗਂ ਛਾਦੇਤੀਤਿ ਉਤ੍ਤਰਚ੍ਛਦੋ, વਿਤਾਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਲੋਹਿਤવਿਤਾਨਂ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਰਤ੍ਤવਿਤਾਨੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Purimanayenevāti ‘‘gūthakūpo viya tiracchānayoni daṭṭhabbā’’tiādinā aṅgārakāsupamāyaṃ vuttanayeneva. Dukkhā vedanā bahulā etāsūti dukkhabahulā. Bahalapattapalāsoti aviraḷatanuvipulapaṇṇo. Sukhaparibhogaṃ mahāpāsādaṃ dassetuṃ ‘‘dīghapāsādo’’ti vuttaṃ caturassapāsādādīnaṃ khuddakattā. Uṇṇāmayaattharaṇenāti uṇṇāmayalohitaattharaṇena. Uttaraṃ uparibhāgaṃ chādetīti uttaracchado, vitānaṃ. Taṃ pana lohitavitānaṃ idhādhippetanti ‘‘rattavitānenā’’ti vuttaṃ.

    ਅਪਰਭਾਗਯੋਜਨਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਅਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪਰਭਾਗਸ੍ਸ ਯੋਜਨਾ। ਸਾ ਪਨ ਏਕਦੇਸੇਨ ਪੁਰਿਮਭਾਗੇ વੁਤ੍ਤੇ ਏવ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਯਥਾ ਸੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਮਗ੍ਗਾਰੁਲ਼੍ਹਮੇવਾਤਿ ਮਗ੍ਗਂ ਉਪਗਤਮਤ੍ਤਮੇવ।

    Aparabhāgayojanāti pāḷiyaṃ ‘‘aparena samayenā’’ti vuttassa aparabhāgassa yojanā. Sā pana ekadesena purimabhāge vutte eva suviññeyyā hotīti ‘‘yathā so’’tiādimāha. Maggāruḷhamevāti maggaṃ upagatamattameva.

    ਨਿਯਮਾਭਾવਾਤਿ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾવ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਨਿਯਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ‘‘ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਸੁਖਾਨੁਭવਨਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਗੋਚਰਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਨਾਗਤਸ੍ਸ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਰਿਭਣ੍ਡਭੂਤੇਨ ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣੇਨ ਦਸ੍ਸਨਮੇવਾਤਿ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ‘‘ਚੇਤਸਾ ਚੇਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚ ਪਜਾਨਾਮਿ’’ਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਨਾਨਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਦੇવਲੋਕਸੁਖਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਉਪਮਾਹਿਪਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਪਾਕਟੋ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਉਪਮਾਯਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣੁਪ੍ਪਾਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰੋਧਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗਫਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਚੇવ ਪਰਤੋ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਚ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਨਿਰੋਧੇ ਸਯਿਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ ਤਦਪਸ੍ਸਯੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਨਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਰੋਧਸਯਨવਰਗਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਾ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।

    Niyamābhāvāti ‘‘dibbacakkhunāva passatī’’ti niyamassa abhāvā. ‘‘Dibbacakkhunāpi passissatī’’ti idaṃ na anuttarasukhānubhavanassa dibbacakkhugocarattā vuttaṃ, anāgatassa pana tassa dibbacakkhuparibhaṇḍabhūtena anāgataṃsañāṇena dassanamevāti kāraṇūpacārena vuttaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘cetasā ceto paricca pajānāmi’’cceva vuttaṃ. ‘‘Atthato pana nānā hotī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘devalokasukhaṃ hī’’tiādiṃ vatvā yathādassitaupamāhipi ayamattho pākaṭo evāti dassento ‘‘upamāyampī’’tiādimāha. Gotrabhuñāṇuppādato paṭṭhāya nirodhaṃ passitvā uppannamaggaphalapaccavekkhaṇavasena ceva parato phalasamāpattisamāpajjanavasena ca ariyasāvako nirodhe sayito viya hoti tadapassayeneva pavattanatoti āha ‘‘nirodhasayanavaragata’’nti. Tenāha ‘‘nibbānā…pe… passatī’’ti.

    ਞਾਣਪવਤ੍ਤਾਕਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Ñāṇapavattākāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਾਦਿਸੁਦ੍ਧਿવਣ੍ਣਨਾ

    Dukkarakārikādisuddhivaṇṇanā

    ੧੫੫. ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿਆਦਿਅਨੁਸਨ੍ਧਿਤ੍ਤਯਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਕੇવਲਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਾਯ ਸੁਦ੍ਧਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਂਲਦ੍ਧਿਕੋ ਏવ, ਅਥ ਖੋ ਦੁਕ੍ਕਰਚਾਰੀਸੁ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤੁਕੁਣ੍ਡਿਕੋਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹੀਤਿ ਚਤੂਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਕੁਣ੍ਡਨਕੋ ਆਹਿਣ੍ਡਨਕੋ। ਛਮਾਨਿਕਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਭੂਮਿਯਂ ਖਿਤ੍ਤਂ। ਭਕ੍ਖਸਨ੍ਤਿ ਆਹਾਰਂ।

    155. Pucchānusandhiādianusandhittayato aññattā ‘‘pāṭiyekkaṃ anusandhivasenā’’ti vuttaṃ. Na kevalaṃ ‘‘dukkarakārikāya suddhi hotī’’ti evaṃladdhiko eva, atha kho dukkaracārīsu abhippasannoti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Catukuṇḍikoti dvīhi pādehi hatthehīti catūhi aṅgehi kuṇḍanako āhiṇḍanako. Chamānikiṇṇanti bhūmiyaṃ khittaṃ. Bhakkhasanti āhāraṃ.

    ਮਚ੍ਛਰਿਯਮਲਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮવਿਗਮਨਤੋ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿਗੁਣਾਨੁਬ੍ਰੂਹਨਤੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਦਾਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ਭਗવਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪਰਿਯਾਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਕਿਨ੍ਤਿ ਕੀਦਿਸਂ। વਤਨ੍ਤਿ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨવਤਂ। ਸੁਚਿਣ੍ਣਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਚਿਣ੍ਣਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ। ਇਦ੍ਧੀਤਿ ਆਨੁਭਾવੋ। ਜੁਤੀਤਿ વਤ੍ਥਾਭਰਣੋਭਾਸਸਮੁਜ੍ਜਲਾ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ। ਬਲવੀਰਿਯੂਪਪਤ੍ਤੀਤਿ ਕਾਯਬਲੇਨ ਚੇવ ਉਸ੍ਸਾਹੇਨ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ।

    Macchariyamalādipāpadhammavigamanato mettādiguṇānubrūhanato ca brahmaṃ seṭṭhaṃ cariyanti brahmacariyaṃ, dānaṃ. Tathā hi taṃ bhagavatā paṇḍitapaññattaṃ vuttaṃ. Evaṃ sesesupi yathārahaṃ brahmacariyapariyāyo niddhāretvā vattabbo. Kinti kīdisaṃ. Vatanti samādinnavataṃ. Suciṇṇassāti suṭṭhu ciṇṇassa puññassa. Iddhīti ānubhāvo. Jutīti vatthābharaṇobhāsasamujjalā sarīrappabhā. Balavīriyūpapattīti kāyabalena ceva ussāhena ca samannāgamo.

    ਤੇਨ ਪਾਣਿ ਕਾਮਦਦੋਤਿ ਤੇਨ ਅਦ੍ਧਿਕਾਨਂ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਅਸਯ੍ਹਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਦਾਨਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨਮਯੇਨ ਪੁਞ੍ਞੇਨ ਇਦਾਨਿ ਮਯ੍ਹਂ ਹਤ੍ਥੋ ਕਪ੍ਪਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਕਾਮਦਦੋ ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਦਾਯੀ, ਕਾਮਦਦੋ ਹੋਨ੍ਤੋ ਚ ਮਧੁਸ੍ਸવੋ ਇਟ੍ਠવਤ੍ਥੁવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਕੋ ਜਾਤੋ। ਤੇਨ ਮੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਮਮ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਯવੇਯ੍ਯਾવਟਿਯਕਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸੇਟ੍ਠਚਰਿਯੇਨ। ਪੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਪੁਞ੍ਞਫਲਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਜ੍ਜਸਭਾવਤੋ, ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ વਾ ‘‘ਏવਮਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੦) ‘‘ਪੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Tena pāṇi kāmadadoti tena addhikānaṃ upagacchantānaṃ hatthaṃ pasāretvā asayhaseṭṭhino dānaṭṭhānadassanamayena puññena idāni mayhaṃ hattho kapparukkho viya kāmadado icchiticchitadāyī, kāmadado honto ca madhussavo iṭṭhavatthuvissajjanako jāto. Tena me brahmacariyenāti tena mama yathāvuttakāyaveyyāvaṭiyakammasaṅkhātena seṭṭhacariyena. Puññanti puññaphalaṃ. Tampi hi pujjasabhāvato, uttarapadalopena vā ‘‘evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu (dī. ni. 3.80) ‘‘puñña’’nti vuccati.

    ਪਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਸਮਾਹਟਾਨਿ ਪਞ੍ਚਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਯਥਾ ‘‘ਤਿਭવਂ, ਤਿਸਕਟ’’ਨ੍ਤਿ ਚ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ। ਸਾ ਹਿ વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭਾવਾવਹਨਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਚਰਿਯਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ વਾ ਭਗવਤੋ વਾਚਸਿਕਂ ਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Pañca sikkhāpadāni samāhaṭāni pañcasikkhāpadaṃ yathā ‘‘tibhavaṃ, tisakaṭa’’nti ca. Brahmacariyasminti dhammadesanāya. Sā hi vineyyānaṃ brahmabhāvāvahanato brahmaṃ seṭṭhaṃ cariyaṃ, brahmuno vā bhagavato vācasikaṃ cariyanti ‘‘brahmacariya’’nti vuccati.

    ਸਹਸ੍ਸਂ ਮਚ੍ਚੁਹਾਯਿਨਨ੍ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਤਾ ਅਰਹਤ੍ਤਸਮਧਿਗਮੇਨ ਮਚ੍ਚੁવਿਸਯਾਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਮਚ੍ਚੁਪਹਾਯਿਨੋ ਜਾਤਾ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨ ਤੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਮੇਥੁਨવਿਰਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ।

    Sahassaṃ maccuhāyinanti sahassamattā arahattasamadhigamena maccuvisayātikkamena maccupahāyino jātā. Brahmacārī bhavissāmāti ettha yena brahmacariyena te brahmacārinoti vuccanti, taṃ brahmacariyaṃ niddhāretvā āha ‘‘methunavirati brahmacariyanti vuttā’’ti.

    ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਾਮਾਤਿ ਨ ਅਤਿਚਰਾਮ ਅਗਮਨੀਯਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਇਤਰਤ੍ਥਾਪਿ ਨ વੀਤਿਕ੍ਕਮਾਮ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਤਾਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਾਮਾ’’ਤਿ। ਅਮ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ।

    Nātikkamāmāti na aticarāma agamanīyaṭṭhānepi itaratthāpi na vītikkamāma. Tenāha ‘‘aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāmā’’ti. Amhanti amhākaṃ.

    ਅਤ੍ਤਦਮਨવਸੇਨਾਤਿ ਯਥਾਪਟਿਞ੍ਞਂ ਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਕਰਣਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਦਮਨવਸੇਨ, ਮਨਚ੍ਛਟ੍ਠਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਦਮਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਚਰਿਯਤਾਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਚਰਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ।

    Attadamanavasenāti yathāpaṭiññaṃ arahantānaṃ anukaraṇākārena pavattacittadamanavasena, manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ damanenāti attho. Sikhāppattaseṭṭhacariyatāya ariyamaggo brahmacariyaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ carati etenāti brahmacariyaṃ, satthusāsanaṃ.

    ਅਤਰਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਨ ਤਰਮਾਨਾਨਂ ਦੇਸਕਾਲਂ ਉਦਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾਨਂ। ਫਲਾਸਾવ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਸੁਦੁਲ੍ਲਭਫਲੇਪਿ ਆਸਾ ਸਮ੍ਮਾਪਯੋਗਮਨ੍વਾਯ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਏવ। વਿਪਕ੍ਕਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੋਸ੍ਮੀਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਪਣੀਤਜ੍ਝਾਸਯੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਉਲ਼ਾਰਮਨੋਰਥੋ। ਸੋ ਹਿ ਸੇਟ੍ਠਮਨੋਸਮਾਚਾਰਤਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ।

    Ataramānānanti na taramānānaṃ desakālaṃ udikkhantānaṃ. Phalāsāva samijjhatīti sudullabhaphalepi āsā sammāpayogamanvāya samijjhati eva. Vipakkabrahmacariyosmīti visesena nipphannapaṇītajjhāsayo paripuṇṇauḷāramanoratho. So hi seṭṭhamanosamācāratāya brahmacariyapariyāyena vutto.

    ਇਦਮੇવ ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ ਇਦਮੇવ ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ ‘‘વੀਰਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੀਰਿਯਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਉਤ੍ਤਮਂ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤਂ ਤਾਦਿਸਚਰਿਯਾਹੇਤੁ ਚਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਇਧ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਦੁਕ੍ਕਰਕਿਰਿਯਾਯ ਸਾਧਕਸ੍ਸ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ।

    Idameva suttaṃ āgataṭṭhānanti adhippāyo tepiṭake buddhavacane idameva suttapadaṃ ‘‘vīriyaṃ brahmacariya’’nti āgataṭṭhānanti attho. Vīriyañhi tasmiṃ visaye uttamaṃ paramukkaṃsagataṃ tādisacariyāhetu cāti brahmacariyanti idha vuttaṃ. Caturaṅgasamannāgatanti catubbidhadukkarakiriyāya sādhakassa catubbidhassa attano pavattiākārassa vasena caturaṅgasamannāgataṃ.

    ਕੋਚਿ ਛਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਪਟਪਿਲੋਤਿਕਧਰੋ ਦਸਨ੍ਤਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਨਿਚ੍ਚੇਲੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨਗ੍ਗੋ’’ਤਿ। ਏવਂ ਅਕਾਸਿਂ, ਏવਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਪੀਲ਼ਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ‘‘ਅਭਿਹਟਂ ਨ ਸਾਦਿਯਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੫) ਭਿਕ੍ਖਾਪਰਿਯੇਸਨੇ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਚਾਰਿਤਾਦਸ੍ਸਨਂ, ਏવਂ ‘‘ਨਏਹਿ ਭਦ੍ਦਨ੍ਤਿਕਾਦਿਭਾવੋਪੀ’’ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਪੁਰਿਸਨ੍ਤਰਗਤਾਯਾਤਿ ਪੁਰਿਸਸਮੀਪਗਤਾਯ। ਸਂਕਿਤ੍ਤੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਂਕਿਤ੍ਤਿ, ਗਾਮવਾਸਿਆਦੀਹਿ ਸਮੁਦਾਯવਸੇਨ ਕਰਿਯਮਾਨਕਿਰਿਯਾ। ਇਧ ਪਨ ਭਤ੍ਤਸਂਕਿਤ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਂਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਤਭਤ੍ਤੇਸੂ’’ਤਿ। ਦਦਨ੍ਤਿ ਤਾਯਾਤਿ ਦਤ੍ਤਿ। ਏਕਾਹਂ ਅਨ੍ਤਰਭੂਤਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏਕਾਹਿਕਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਏਕਾਹવਾਰੇਨਾਤਿ ਏਕਾਹਿਕવਾਰੇਨ। ‘‘ਏਕਾਹਿਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤવਿਧਿਮੇવ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤਿ ਏવਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    Koci chinnabhinnapaṭapilotikadharo dasantayuttassa vatthassa abhāvato nicceloti vattabbataṃ labheyyāti taṃ nivattento āha ‘‘naggo’’ti. Evaṃ akāsiṃ, evampi sattapīḷā mā ahosīti adhippāyo. Yathā ‘‘abhihaṭaṃ na sādiyāmī’’tiādi (ma. ni. 1.155) bhikkhāpariyesane ukkaṭṭhacāritādassanaṃ, evaṃ ‘‘naehi bhaddantikādibhāvopī’’ti gahetabbaṃ. Purisantaragatāyāti purisasamīpagatāya. Saṃkittīyanti etāyāti saṃkitti, gāmavāsiādīhi samudāyavasena kariyamānakiriyā. Idha pana bhattasaṃkitti adhippetāti āha ‘‘saṃkittetvā katabhattesū’’ti. Dadanti tāyāti datti. Ekāhaṃ antarabhūtaṃ etassa atthīti ekāhikaṃ. Esa nayo sesapadesupi. Ekāhavārenāti ekāhikavārena. ‘‘Ekāhika’’ntiādinā vuttavidhimeva paṭipāṭiyā pavattabhāvaṃ dassetuṃ puna vuttaṃ. Tenāha ‘‘iti evarūpa’’ntiādi.

    ਏਰਕਤਿਣਾਦੀਨਿ વਾਤਿ ਏਰਕਤਿਣਾਦੀਨਿ ਗਨ੍ਥਿਤ੍વਾ ਕਤਨਿવਾਸਨਾਨਿ ਛવਦੁਸ੍ਸਾਨਿ, ਨਿਹੀਨਦੁਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਨ੍ਤਾવੁਤਾਨਨ੍ਤਿ ਤਨ੍ਤਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ વੀਤਾਨਂ। ਪਕਤਿਕਣ੍ਟਕੇਤਿ ਸਲਾਕਕਣ੍ਟਕੇ।

    Erakatiṇādīni vāti erakatiṇādīni ganthitvā katanivāsanāni chavadussāni, nihīnadussānīti attho. Tantāvutānanti tantaṃ pasāretvā vītānaṃ. Pakatikaṇṭaketi salākakaṇṭake.

    ੧੫੬. ਨੇਕવਸ੍ਸਗਣਸਞ੍ਜਾਤਨ੍ਤਿ ਅਨੇਕવਸ੍ਸਸਮੂਹਸਞ੍ਜਾਤਂ। ਨਨੁ ਚ ਇਦਾਨੇવ ‘‘ਸਾਯਤਤਿਯਕਮ੍ਪਿ ਉਦਕੋਰੋਹਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਨੇਕવਸ੍ਸਗਣਿਕਂ ਰਜੋਜਲ੍ਲਂ ਕਾਯੇ ਸਨ੍ਨਿਚਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ਤਦੁਭਯਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਥਂ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਜੋਜਲ੍ਲਕવਤਸਮਾਦਾਨਕਾਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤੀ’’ਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ‘‘ਅਚੇਲਕੋ ਹੋਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਅਚੇਲਕਪਟਿਞ੍ਞਾ, ‘‘ਸਾਣਾਨਿਪਿ ਧਾਰੇਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਛਨ੍ਨਕਪਟਿਞ੍ਞਾ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਸਾਣ-ਮਸਾਣ-ਛવਦੁਸ੍ਸਾਦਿ-ਨਿવਤ੍ਥ-ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਚ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਤੇਤਿ ਅਚੇਲਕਾ। ਸਙ੍ਘਾਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਘਾਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੀਲવਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ‘‘ਅਨਭਿਸਨ੍ਧਿਕਮ੍ਪਿ ਪਾਪਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਲਦ੍ਧਿਕਤ੍ਤਾ। ਸੀਲਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਇਦਂ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨਕਿਰਿਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।

    156.Nekavassagaṇasañjātanti anekavassasamūhasañjātaṃ. Nanu ca idāneva ‘‘sāyatatiyakampi udakorohanānuyogamanuyutto’’ti vuttaṃ, ‘‘nekavassagaṇikaṃ rajojallaṃ kāye sannicita’’nti ca, tadubhayaṃ ekasmiṃ kathaṃ sambhavatīti āha ‘‘idaṃ attano rajojallakavatasamādānakālaṃ sandhāya vadatī’’ti. Eteneva ‘‘acelako homī’’ti vuttaacelakapaṭiññā, ‘‘sāṇānipi dhāremī’’tiādinā vuttachannakapaṭiññā, tatthāpi sāṇa-masāṇa-chavadussādi-nivattha-paṭiññā ca aviruddhāti daṭṭhabbā tasmiṃ tasmiṃ kāle tathā tathā paṭipannattā. Teti acelakā. Saṅghātanti sabbaso ghātaṃ. Tenāha ‘‘vadha’’nti. Sīlavā nāma natthi ‘‘anabhisandhikampi pāpaṃ hotī’’ti evaṃ laddhikattā. Sīlaṃ adhiṭṭhāyāti idaṃ paṭikkamanakiriyaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ਪਾਸਣ੍ਡਪਰਿਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਪਾਸਣ੍ਡੇਸੁ ਅਸਾਰਸਾਰਭਾવવੀਮਂਸਨਤ੍ਥਾਯ। ਤਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਆਜੀવਕਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ। વਿਕਟਭੋਜਨੇਤਿ વਿਕਤਭੋਜਨੇ વਿਰੂਪਭੋਜਨੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਪਕਤਿਭੋਜਨੇ’’ਤਿ।

    Pāsaṇḍapariggahaṇatthāyāti pāsaṇḍesu asārasārabhāvavīmaṃsanatthāya. Taṃ pabbajjanti ājīvakapabbajjaṃ. Vikaṭabhojaneti vikatabhojane virūpabhojane. Tenāha ‘‘apakatibhojane’’ti.

    ੧੫੭. ਭਿਂਸਨਕਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਭਾવਸਾਧਨਭਾવੀ ਇਦਂ ਪਦਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਿਂਸਨਕਤਸ੍ਮਿਂ ਭਿਂਸਨਕਕਿਰਿਯਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਿਂਸਨਕਤ੍ਤਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਏਕਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯੇਭੁਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣਂ ਲੋਮવਨ੍ਤવਸੇਨਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਲੋਮવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਹੁਤਰਾਨਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    157.Bhiṃsanakatasminti bhāvasādhanabhāvī idaṃ padanti āha ‘‘bhiṃsanakatasmiṃ bhiṃsanakakiriyāyā’’ti. ‘‘Bhiṃsanakattasmi’’nti vattabbe ekassa ta-kārassa lopo daṭṭhabbo. Yebhuyyaggahaṇaṃ lomavantavasenapi yojetabbaṃ, na lomavasenāti āha ‘‘bahutarānaṃ vā’’tiādi.

    ਸੁ-ਸਦ੍ਦੇ ਉ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਓ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਸੋਤਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਦਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਤਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਅવਤਤ੍ਤੋਤਿ વਾ ਸੋਤਤ੍ਤੋ। ਸੋਸਿਨ੍ਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸੁਦ੍ਧਿવਸਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਗવੇਸਨਤ੍ਥਾਯ।

    Su-sadde u-kārassa o-kāraṃ katvā pāḷiyaṃ ‘‘sotatto’’ti vuttanti tadatthaṃ vivaranto ‘‘sutatto’’ti āha. Suṭṭhu avatattoti vā sotatto. Sosinnoti etthāpi eseva nayo. Suddhivasanatthāyāti saṃsārasuddhigavesanatthāya.

    વਿਹਾਰਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਹਾਰੋ ਏવ ਹਿ ‘વਿਹਾਰਸ੍ਮਿ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਚਾਤਿ ਤੇਨੇવ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ। ਏવਂ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਅਯਂ ਏવਂ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੇ ਲਾਭਾਲਾਭਾਦਿਕੇ ਚ। ਤੁਲਿਤੋਤਿ ਤੁਲਾਸਦਿਸੋ।

    Vihārasminti paccatte bhummavacananti āha ‘‘vihāro eva hi ‘vihārasmi’nti vutto’’ti. Teneva cāti teneva vibhattivipallāsavasena. Evaṃ atthoti ayaṃ evaṃ liṅgavipallāsavasena attho veditabbo. Dukkhappattoti ānetvā sambandho. Sabbatthāti sukhadukkhe lābhālābhādike ca. Tulitoti tulāsadiso.

    ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਾਦਿਸੁਦ੍ਧਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dukkarakārikādisuddhivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਆਹਾਰਸੁਦ੍ਧਿવਣ੍ਣਨਾ

    Āhārasuddhivaṇṇanā

    ੧੫੮. ਸੁਜ੍ਝਿਤੁਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰਤੋ ਸੁਜ੍ਝਿਤੁਂ।

    158.Sujjhitunti saṃsārato sujjhituṃ.

    ੧੫੯. ਆਸੀਤਿਕਪਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਆਸੀਤਿਕਪਿਟ੍ਠਿਪਬ੍ਬਾਨਿ, ‘‘ਕਾਲ਼ਪਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਬ੍ਬਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ। ਉਨ੍ਨਤੁਨ੍ਨਤਾਨੀਤਿ ਮਂਸੇ ਮਿਲਾਤੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਨ੍ਧੀਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ વਾਤੇਨੁਦ੍ਧੁਮਾਤਧਮਨੀਜਾਲਤਾਯ ਉਨ੍ਨਤਾਨਿ ਉਨ੍ਨਤਾਨੀਤਿ। ਆਨਿਸਦਨ੍ਤਿ ਆਨਿਸਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਨਿਸਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਂਸੂਹਿ, વਾਲਿਕਾਹਿ વਾ ਨਿਚਿਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਰਪੋਙ੍ਖੇਨਾਤਿ ਸਰਸ੍ਸ ਪੋਙ੍ਖਪ੍ਪਦੇਸੇਨ, ਸਰਪੋਙ੍ਖਸਞ੍ਞਿਤੇਨ વਾ ਮਗ੍ਗੇਨ। ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਕ੍ਕਗੋਲ਼ਿਕਸਦਿਸਾਨਂ, ਸਰੀਰਘਂਸਨਤ੍ਥਂ ਕਤ ਕੁਰੁવਿਨ੍ਦਗੋਲ਼ਕਾਨਂ વਾ ਆવਲ਼ਿ વਟ੍ਟਨਾਹਾਰੋ। વਂਸਤੋਤਿ ਪਿਟ੍ਠਿવਂਸਤੋ। ਮਣ੍ਡਲੇਤਿ ਭਿਤ੍ਤਿਪਾਦਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕੇ ਠਪਿਤਮਣ੍ਡਲਕੇ ਸੀਸਗ੍ਗੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਨ ਏવਂ ਫਾਸੁਲ਼ਿਯੋਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਗੋਪਾਨਸਿਯੋ ਪਪਤਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਫਾਸੁਕਾਪਿ ਪਪਤਾ ਠਿਤਾ।

    159.Āsītikapabbānīti āsītikapiṭṭhipabbāni, ‘‘kāḷapabbānī’’ti vadanti. Pabbānaṃ majjhe. Unnatunnatānīti maṃse milāte dvinnaṃ sandhīnaṃ antare vātenuddhumātadhamanījālatāya unnatāni unnatānīti. Ānisadanti ānisadaṭṭhānaṃ. Nisinnaṭṭhānanti paṃsūhi, vālikāhi vā nicitaṃ nisinnaṭṭhānaṃ. Sarapoṅkhenāti sarassa poṅkhappadesena, sarapoṅkhasaññitena vā maggena. Akkantanti akkantaṭṭhānaṃ. Takkagoḷikasadisānaṃ, sarīraghaṃsanatthaṃ kata kuruvindagoḷakānaṃ vā āvaḷi vaṭṭanāhāro. Vaṃsatoti piṭṭhivaṃsato. Maṇḍaleti bhittipādānaṃ matthake ṭhapitamaṇḍalake sīsaggena patiṭṭhahanti. Na evaṃ phāsuḷiyoti yathā yathā vuttagopānasiyo papatā tiṭṭhanti, na evaṃ bodhisattassa phāsukāpi papatā ṭhitā.

    ਓਕ੍ਖਾਯਿਕਾਤਿ ਅવਕ੍ਖਾਯਿਕਾ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਾ। ਏવਰੂਪਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਰੂਪਾ, ਨਿਨ੍ਨਤਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾવ ਪਿਟ੍ਠਿਕਣ੍ਟਕਂ ਅਲ੍ਲੀਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਮਯ੍ਹਂ ਉਦਰਚ੍ਛવਿ ਯਾવ ਪਿਟ੍ਠਿਕਣ੍ਟਕਂ, ਤਾવ ਤਂ ਆਹਚ੍ਚ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਅਲ੍ਲੀਨਾ ਹੋਤਿ ਉਦਰਿਯਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਯੇਨ ਅਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਸੁਟ੍ਠੁਮਿਲਾਤਤਾਯ। ਭਾਰਿਯਭਾਰਿਯਾਤਿ ਗਰੁਤਰਾ। ਸਹਉਦਰਚ੍ਛવਿਂ ਪਿਟ੍ਠਿਕਣ੍ਟਕਂ, ਸਹਪਿਟ੍ਠਿਕਣ੍ਟਕਂ ਉਦਰਚ੍ਛવਿਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ ਆਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਸੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ। ਪੂਤਿਮੂਲਾਨੀਤਿ ਲੋਮਮੂਲਾਨਂ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਕੇ ਮਂਸੇ ਲੋਹਿਤੇ ਚ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣੇ ਤਾਨਿ ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਠਾਨਤੋ ਭਟ੍ਠਾਨਿ ਅਭਾવੇਨੇવ ‘‘ਪੂਤਿਮੂਲਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Okkhāyikāti avakkhāyikā, heṭṭhā hutvā ninnabhāvena paññāyamānā. Evarūpāti yathāvuttarūpā, ninnatarāti attho. Yāva piṭṭhikaṇṭakaṃallīnāhotīti mayhaṃ udaracchavi yāva piṭṭhikaṇṭakaṃ, tāva taṃ āhacca ṭhitattā allīnā hoti udariyassa parikkhayena antānañca suṭṭhumilātatāya. Bhāriyabhāriyāti garutarā. Sahaudaracchaviṃ piṭṭhikaṇṭakaṃ, sahapiṭṭhikaṇṭakaṃ udaracchavinti yojanā. Neva nikkhamati āhārasannissayaāpodhātuyā sabbaso visukkhattā. Pūtimūlānīti lomamūlānaṃ paribrūhanake maṃse lohite ca parikkhīṇe tāni sukkhāni ṭhānato bhaṭṭhāni abhāveneva ‘‘pūtimūlānī’’ti vuttāni. Tenāha ‘‘tassa panā’’tiādi.

    ਅਧਿਗਤਾਤਿ ਇਦਾਨਿ ਅਧਿਗਤਾ। ਯਥਾ ਏਤਰਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਪਰਿਪਾਕਗਤਞਾਣਾ વਸੀਭੂਤਜ੍ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਨੇਸਂ ਚਰਿਮਭવੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਾਰੋ, ਨ ਤਥਾ ਤਦਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਤਦੇવਾਤਿ ਯਂ ਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ, ਏਤਦੇવ ਏਤ੍ਥ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਾਠਪਦੇਸੇ ਯੁਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ। ਇਤਰਥਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਅਨਨੁਰੂਪੋ ਸਿਯਾ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤੇ।

    Adhigatāti idāni adhigatā. Yathā etarahi vipassanāpaññāya adhigatattāti iminā kiñcāpi mahābodhisattā paripākagatañāṇā vasībhūtajjhānābhiññā vipassanāya parikammaṃ karonti, yathā ca nesaṃ carimabhave vipassanācāro, na tathā tadāti dasseti. Etadevāti yaṃ yena vuttaṃ atthajātaṃ, etadeva ettha etasmiṃ pāṭhapadese yuttaṃ pubbenāparaṃ avirujjhanato. Itarathāti bhikkhūhi vuttappakārena ananurūpo siyā ‘‘imissā’’ti vuttāya aññatte.

    ਆਹਾਰਸੁਦ੍ਧਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Āhārasuddhivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਆਦਿવਣ੍ਣਨਾ

    Saṃsārasuddhiādivaṇṇanā

    ੧੬੦. ਸਂਸਾਰੇਨਾਤਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚવਨੁਪਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਭવੇਸੁ ਸਂਸਰਣੇਨ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –

    160.Saṃsārenāti aparāparaṃ cavanupapajjanavasena bhavesu saṃsaraṇena. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਾਟਿ, ਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨ ਚ।

    ‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;

    ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ વਤ੍ਤਮਾਨਾ, ਸਂਸਾਰੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੬੧੯; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੯੫; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੬੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੪.੧੯੯; ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੫੨੩; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੯; ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪, ੫੮; ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੭, ੯੯; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੮; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੧੭; વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੧.੧੨੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੯; ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.੧)।

    Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti. (visuddhi. 2.619; dī. ni. aṭṭha. 2.95; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.60; a. ni. aṭṭha. 2.4.199; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; vibha. aṭṭha. 226; su. ni. aṭṭha. 2.523; udā. aṭṭha. 39; itivu. aṭṭha. 14, 58; theragā. aṭṭha. 1.67, 99; bu. vaṃ. aṭṭha. 58; cūḷani. aṭṭha. 6; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.117; visuddhi. mahāṭī. 1.127; a. ni. ṭī. 2.4.9; sārattha. ṭī. 1.1);

    ਬਹੁਕਨ੍ਤਿ ਬਹੁਕਾਲਂ ਬਹੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ। ਉਪਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ। ਆવਾਸੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਾવਾਸੇ ਆવਸਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਜੀવਨੇਨ। ਖਨ੍ਧਾਯੇવ વੁਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂਯੇવ ਪવਤ੍ਤਿવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਬਹੁਯਾਗੇਤਿ ਅਜਸੂਕਰਗੋਮਾਯ੍વਾਦਿਕੇ ਬਹੁવਿਧੇ ਮਹਾਯਞ੍ਞੇ। ਬਹੁਅਗ੍ਗੀਤਿ વਾਚਾਪੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਪਾਕਯਞ੍ਞਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਬਹੁਕੇਪਿ ਅਗ੍ਗੀ ਪਰਿਚਰਣੇਨ।

    Bahukanti bahukālaṃ bahukkhattuṃ. Upapajjitvāti tattha tattha bhave nibbattitvā. Āvāsenāti tasmiṃ tasmiṃ sattāvāse āvasanena nibbattitvā jīvanena. Khandhāyeva vuttā tesaṃyeva pavattivisesassa tena tena pariyāyena vuttattā. Bahuyāgeti ajasūkaragomāyvādike bahuvidhe mahāyaññe. Bahuaggīti vācāpeyyādivasena antamaso pākayaññādivasena ca bahukepi aggī paricaraṇena.

    ੧੬੧. ਬਾਲਦਾਰਕੋਪਿ ‘‘ਦਹਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਯੁવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਪਠਮવਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਭਾવੇਨ ਪਲਿਤਸਿਰਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਠਮવਯੇ ਠਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਸੁਕਾਲ਼ਕੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਰਾਜਿਣ੍ਣੋਤਿ ਜਰਾਯ ਜਿਣ੍ਣੋ, ਨ ਅਕਾਲਿਕੇਨ ਜਰਾਯ ਅਭਿਭੂਤੋ। ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਬੁਦ੍ਧਤਾਯ વੁਦ੍ਧੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਠਿਤਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗੋ’’ਤਿ, ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹવਸੇਨ વੁਦ੍ਧਿਰਹਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਾਤਿਮਹਲ੍ਲਕੋਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਮਹਲ੍ਲਕੋ, ਨ ਭੋਗਪਰਿવਾਰਾਦੀਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਦ੍ਧਗਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਦ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਦੀਘਕਾਲવਾਚੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਹੁਅਦ੍ਧਾਨਂ ਗਤੋ’’ਤਿ। વਯੋਤਿਆਦਿਪਦਲੋਪੇਨਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮવਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਦਸਤਮ੍ਪਿ…ਪੇ॰… ਸਮਤ੍ਥਤਾਤਿ ਪਦਸਤਮ੍ਪਿ ਪਦਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਸੋਤਪਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਮੇવ ਉਗ੍ਗਹਣਸਮਤ੍ਥਤਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਅਯਞ੍ਚ ਗਤਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ ਗਹਣਮਤ੍ਤਭਾવਤੋ। ਤਦੇવਾਤਿ ਪਦਸਤਮ੍ਪਿ ਪਦਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ। ਆਧਾਰਣਂ ਅਪਿਲਾਪਨવਸੇਨ ਹਦਯੇ ਧਾਰਣਂ। ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਂ ਯਥਾ ਨ ਪਮੁਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਉਪੇਚ੍ਚ ਅਪਰਾਪਰਂ ਨਿਬਨ੍ਧਨਂ। ਅਯਂ ਪਨ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਪਾਲ਼ਿਯਞ੍ਚ ‘‘ਪਰਮਾਯ ਗਤਿਯਾ ਚ ਸਤਿਯਾ ਚ ਧਿਤਿਯਾ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਰਤੋ ਚ ‘‘ਏવਂ ਅਧਿਮਤ੍ਤਗਤਿਮਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮਤ੍ਥવੀਰਿਯਂ ਧਿਤਿ ਨਾਮਾਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠવਿਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਤਿਸਮਾਯੋਗਂ ਤਸ੍ਸ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਗਤਿਸਤਿਧਿਤੀਹਿ ਸੁਭਧਾਤવਚੀਪਰਿਚਿਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਗਮવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਯੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਕਾਰਣਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਤਾ।

    161. Bāladārakopi ‘‘daharo’’ti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Atikkantapaṭhamavayā sattā sabhāvena palitasirā hontīti paṭhamavaye ṭhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘susukāḷakeso’’ti vuttaṃ. Jarājiṇṇoti jarāya jiṇṇo, na akālikena jarāya abhibhūto. Ukkaṃsagatabuddhatāya vuddho. Tenāha ‘‘vaḍḍhitvā ṭhitaaṅgapaccaṅgo’’ti, ārohapariṇāhavasena vuddhirahitoti attho. Jātimahallakoti jātiyā mahallako, na bhogaparivārādīhīti attho. Addhagatoti ettha addha-saddo dīghakālavācīti āha ‘‘bahuaddhānaṃ gato’’ti. Vayotiādipadalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘pacchimavaya’’nti. Padasatampi…pe… samatthatāti padasatampi padasahassampi sotapathamāgacchantameva uggahaṇasamatthatā pariggahetuṃ samatthatā. Ayañca gatiyā byāpāroti sakkā viññātuṃ gahaṇamattabhāvato. Tadevāti padasatampi padasahassampi. Ādhāraṇaṃ apilāpanavasena hadaye dhāraṇaṃ. Upanibandhanaṃ yathā na pamuṭṭhaṃ hoti, tathā upecca aparāparaṃ nibandhanaṃ. Ayaṃ pana satiyā byāpāroti sakkā viññātuṃ. Pāḷiyañca ‘‘paramāya gatiyā ca satiyā ca dhitiyā cā’’ti vuttaṃ, parato ca ‘‘evaṃ adhimattagatimanto’’ti vuttaṃ. Samatthavīriyaṃ dhiti nāmāti visiṭṭhavisayaṃ dassento yathāvuttasatisamāyogaṃ tassa dīpeti. Tassāti yathāvuttagatisatidhitīhi subhadhātavacīparicitassa pariyattidhammassa āgamavasena atthadassanasamatthatā yuttivasena kāraṇadassanasamatthatā.

    ਦਲ਼੍ਹਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੯.੩੮) ਥਿਰਂ ਧਨੁ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹਧਨ੍વਾ, ਸੋ ਏવ ਇਧ ‘‘ਦਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਟਿਸਤ੍ਤੁવਿਧਮਨਤ੍ਥਂ ਧਨੁਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਧਨੁਗ੍ਗਹੋ, ਸੋ ਏવ ਉਸੁਂ ਸਰਂ ਅਸਤਿ ਖਿਪਤੀਤਿ ਇਸ੍ਸਾਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਧਨੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਇਸ੍ਸਾਸੋ’’ਤਿ। ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਪਲਂ ਲੋਹਾਦਿਭਾਰਂ વਹਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਥਾਮਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਥਾਮਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਦਣ੍ਡੇਤਿ ਧਨੁਦਣ੍ਡੇ। ਯਾવ ਕਣ੍ਡਪ੍ਪਮਾਣਾਤਿ ਦੀਘਤੋ ਯਤ੍ਤਕਂ ਕਣ੍ਡਸ੍ਸ ਪਮਾਣਂ, ਤਤ੍ਤਕੇ ਧਨੁਦਣ੍ਡੇ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਆਰੋਪਿਤੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਜਿਯਾਦਣ੍ਡੋ, ਸੋ ਚ ਭਾਰੋ ਪਥવਿਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਇਦਂ ‘‘ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਥਾਮਂ ਨਾਮ ਧਨੂਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਉਗ੍ਗਹਿਤਸਿਪ੍ਪੋਤਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਧਨੁਸਿਪ੍ਪੋ। ਕਤਹਤ੍ਥੋਤਿ ਥਿਰਤਰਂ ਲਕ੍ਖੇਸੁ ਅવਿਰਜ੍ਝਨਸਰਕ੍ਖੇਪੋ। ਈਦਿਸੋ ਪਨ ਤਤ੍ਥ વਸੀਭੂਤੋ ਕਤਹਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਣ੍ਣવਸੀਭਾવੋ’’ਤਿ। ਕਤਂ ਰਾਜਕੁਲਾਦੀਸੁ ਉਪੇਚ੍ਚ ਅਸਨਂ ਏਤੇਨ ਸੋ ਕਤੂਪਾਸਨੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਰਾਜਕੁਲਾਦੀਸੁ ਦਸ੍ਸਿਤਸਿਪ੍ਪੋ’’ਤਿ। ਏવਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨ੍ਤੋਸੁਸਿਰਕਰਣਾਦਿਨਾ ਸਲ੍ਲਹੁਕਂ ਕਤਂ।

    Daḷhaṃ (a. ni. ṭī. 3.9.38) thiraṃ dhanu etassāti daḷhadhanvā, so eva idha ‘‘daḷhadhammā’’ti vutto. Paṭisattuvidhamanatthaṃ dhanuṃ gaṇhātīti dhanuggaho, so eva usuṃ saraṃ asati khipatīti issāsoti āha ‘‘dhanuṃ gahetvā ṭhito issāso’’ti. Dvisahassapalaṃ lohādibhāraṃ vahituṃ samatthaṃ dvisahassathāmaṃ. Tenāha ‘‘dvisahassathāmaṃ nāmā’’tiādi. Daṇḍeti dhanudaṇḍe. Yāva kaṇḍappamāṇāti dīghato yattakaṃ kaṇḍassa pamāṇaṃ, tattake dhanudaṇḍe ukkhittamatte āropito ceva hoti jiyādaṇḍo, so ca bhāro pathavito muccati, evaṃ idaṃ ‘‘dvisahassathāmaṃ nāma dhanūti daṭṭhabbaṃ. Uggahitasippoti uggahitadhanusippo. Katahatthoti thirataraṃ lakkhesu avirajjhanasarakkhepo. Īdiso pana tattha vasībhūto katahattho nāma hotīti āha ‘‘ciṇṇavasībhāvo’’ti. Kataṃ rājakulādīsu upecca asanaṃ etena so katūpāsanoti āha ‘‘rājakulādīsu dassitasippo’’ti. Evaṃ katanti evaṃ antosusirakaraṇādinā sallahukaṃ kataṃ.

    ਓਲੋਕੇਤੀਤਿ ਉਦਿਕ੍ਖਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਤੇਸਂ વਾਰੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ‘‘ਅਯਂ ਪਠਮਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਦੁਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਨવਾਰੋ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞવਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸੁਖੁਮਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ વਾਰੋਤਿ ਈਦਿਸੇ ਠਾਨੇ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਦੇਸਨਾવਾਰੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਨਪਞ੍ਞਾਯਨਤੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਨਤਂ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਦਤ੍ਥਿਚਤੁਰਙ੍ਗੁਲਛਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਾਟਮਤ੍ਤੇ ਖਣੇ ਅਨੇਕ-ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸ-ਚਿਤ੍ਤਪવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવਤੋ ‘‘વਿਦਤ੍ਥਿਚਤੁਰਙ੍ਗੁਲਛਾਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ ਪੁਰੇਤਰਂਯੇવ ਭਗવਾ…ਪੇ॰… ਕਥੇਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤੋ ਲਹੁਤਰਾਪਿ ਸਤ੍ਥੁ ਦੇਸਨਾਪવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ વਾ ਤਾવ ਏਤੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਲ਼ਸ ਪਦਾਨਿ ਕਥੇਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਲੋਕਿਯਜਨਸ੍ਸ ਏਕਪਦੁਚ੍ਚਾਰਣਕ੍ਖਣੇ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠવੀਸਸਤਪਦਾਨਿ ਕਥੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਪਿ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Oloketīti udikkhati. Evaṃ santepi tesaṃ vāro paññāyatīti tesaṃ bhikkhūnaṃ ‘‘ayaṃ paṭhamaṃ pucchati, ayaṃ dutiya’’ntiādinā pucchanavāro tādisassa paññavato paññāyati sukhumassa antarassa labbhanato. Buddhānaṃ pana vāroti īdise ṭhāne buddhānaṃ desanāvāro aññesaṃ napaññāyanato buddhānaṃyeva paññāyati. Idāni tameva paññāyanataṃ yuttito dassento ‘‘vidatthicaturaṅgulachāya’’ntiādimāha. Accharāsaṅghāṭamatte khaṇe aneka-koṭisahassa-cittapavattisambhavato ‘‘vidatthicaturaṅgulachāyaṃ atikkamanato puretaraṃyeva bhagavā…pe… kathetī’’ti vatvā tato lahutarāpi satthu desanāpavatti atthevāti dassento ‘‘tiṭṭhantu vā tāva ete’’tiādimāha. Idāni tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ. Soḷasa padāni kathetīti etena lokiyajanassa ekapaduccāraṇakkhaṇe bhagavā aṭṭhavīsasatapadāni kathetīti dasseti. Idāni tassapi kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.

    ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਾਲ਼ਿ। ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਦਂ, ਤਦਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, ਅਕ੍ਖਰਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਦવਾਕ੍ਯਕ੍ਖਰਭਾવੇਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜੇਤਿ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਧਮ੍ਮਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਂ ਅਕ੍ਖਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਅਪਰਾਪਰੇਹਿ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਹਿ ਸੁਚਿਰਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ ਕਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਨ ਕਦਾਚਿ ਤੇਸਂ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਞ੍ਹਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਞ੍ਹਬ੍ਯਾਕਰਣਂ, ਤਥਾਪવਤ੍ਤਪਟਿਭਾਨਂ। ਅਪਰਿਕ੍ਖਯਪਟਿਭਾਨਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ, ਯਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਹਾਨੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੧੪੧, ੩੦੫; વਿਭ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੧.ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ)। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਕਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਥਾ ਆਸਨ੍ਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸਪਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਇਤਰਾਯ ਚ વਿਸੇਸਾਤਾવੋਤਿ ਪਠਮਬੁਦ੍ਧવਚਨਮ੍ਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਬੁਦ੍ਧવਚਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਛਿਮਬੁਦ੍ਧવਚਨਮ੍ਪਿ ਸਦਿਸਮੇવ। ਆਸੀਤਿਕવਸ੍ਸਤੋ ਪਰਂ ਪਞ੍ਚਮੋ ਆਯੁਕੋਟ੍ਠਾਸੋ।

    Dhammoti pāḷi. Pajjati attho etenāti padaṃ, tadattho. Atthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, akkharaṃ. Tañhi padavākyakkharabhāvehi paricchijjamānaṃ taṃ taṃ atthaṃ byañjeti pakāseti. Tenāha ‘‘dhammapadabyañjananti pāḷiyā padabyañjanaṃ, tassa tassa atthassa byañjanakaṃ akkhara’’nti. Etena aparāparehi padabyañjanehi sucirampi kālaṃ kathentassa tathāgatassa na kadāci tesaṃ pariyādānaṃ atthīti dasseti. Pañhaṃ byākaronti etenāti pañhabyākaraṇaṃ, tathāpavattapaṭibhānaṃ. Aparikkhayapaṭibhānā hi buddhā bhagavanto, yato vuttaṃ ‘‘natthi dhammadesanāya hānī’’ti (dī. ni. ṭī. 3.141, 305; vibha. mūlaṭī. 1.suttantabhājanīyavaṇṇanā). Tenāha ‘‘iminā kiṃ dassetī’’tiādi. Tathā āsannaparinibbānassapi bhagavato desanāya itarāya ca visesātāvoti paṭhamabuddhavacanampi majjhimabuddhavacanampi pacchimabuddhavacanampi sadisameva. Āsītikavassato paraṃ pañcamo āyukoṭṭhāso.

    ੧੬੨. ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਭਗવਤਾ ਨਾਗਸਮਾਲਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਚ੍ਛਰਿਯਅਬ੍ਭੁਤਪવੇਦਨਮੁਖੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲੋਮਾਨਂ ਹਟ੍ਠਭਾવਸ੍ਸ ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਲੋਮਹਂਸਨਪਰਿਯਾਯੋ’’ਤਿ ਨਾਮਂ ਗਹਿਤਂ, ਤਥਾਪਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿ-ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨੁਭਾવ-વਿਭਾવਨਾਦਿવਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸਸਮੂਹਤੋ ਸੀਹਨਾਦਸ੍ਸ ਨਦਨੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਹਾਸੀਹਨਾਦੋ’’ਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਮਹਾਥੇਰੇਹਿ ਨਾਮਂ ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    162. Kāmañcettha bhagavatā nāgasamālattherassa acchariyaabbhutapavedanamukhena attano lomānaṃ haṭṭhabhāvassa paveditattā ‘‘lomahaṃsanapariyāyo’’ti nāmaṃ gahitaṃ, tathāpi sabbaññutaññāṇādi-anaññasādhāraṇañāṇānubhāva-vibhāvanādivasena soḷasasamūhato sīhanādassa nadanena desanāya pavattitattā ‘‘mahāsīhanādo’’tveva saṅgītikāramahātherehi nāmaṃ ṭhapitanti daṭṭhabbaṃ.

    ਮਹਾਸੀਹਨਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Mahāsīhanādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ੩. ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੨. ਮਹਾਸੀਹਨਾਦਸੁਤ੍ਤਂ • 2. Mahāsīhanādasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੨. ਮਹਾਸੀਹਨਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 2. Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact