Tipiṭaka / Tipiṭaka (English) / Dīgha Nikāya, English translation

දීඝ නිකාය 17

Long Discourses 17

මහාසුදස්සනසුත්ත

King Mahāsudassana

ඒවං මේ සුතං—ඒකං සමයං භගවා කුසිනාරායං විහරති උපවත්තනේ මල්ලානං සාලවනේ අන්තරේන යමකසාලානං පරිනිබ්බානසමයේ.

So I have heard. At one time the Buddha was staying between a pair of sal trees in the sal forest of the Mallas at Upavattana near Kusinārā at the time of his final Nibbana.

අථ ඛෝ ආයස්මා ආනන්දෝ යේන භගවා තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං නිසීදි. ඒකමන්තං නිසින්නෝ ඛෝ ආයස්මා ආනන්දෝ භගවන්තං ඒතදවෝච: “මා, භන්තේ, භගවා ඉමස්මිං ඛුද්දකනගරකේ උජ්ජඞ්ගලනගරකේ සාඛානගරකේ පරිනිබ්බායි. සන්ති, භන්තේ, අඤ්ඤානි මහානගරානි. සේය්‍යථිදං—චම්පා, රාජගහං, සාවත්ථි, සාකේතං, කෝසම්බී, බාරාණසී; ඒත්ථ භගවා පරිනිබ්බායතු. ඒත්ථ බහූ ඛත්තියමහාසාලා බ්‍රාහ්මණමහාසාලා ගහපතිමහාසාලා තථාගතේ අභිප්පසන්නා, තේ තථාගතස්ස සරීරපූජං කරිස්සන්තී”ති.

Then Venerable Ānanda went up to the Buddha, bowed, sat down to one side, and said to him, “Sir, please don’t become fully extinguished in this little hamlet, this jungle hamlet, this branch hamlet. There are other great cities such as Campā, Rājagaha, Sāvatthī, Sāketa, Kosambī, and Varanasi. Let the Buddha become fully extinguished there. There are many well-to-do aristocrats, brahmins, and householders there who are devoted to the Buddha. They will perform the rites of venerating the Realized One’s corpse.”

“මා හේවං, ආනන්ද, අවච; මා හේවං, ආනන්ද, අවච: ‘ඛුද්දකනගරකං උජ්ජඞ්ගලනගරකං සාඛානගරකන්(අ)ති.

“Don’t say that, Ānanda! Don’t say that this is a little hamlet, a jungle hamlet, a branch hamlet.

1. කුසාවතීරාජධානී

1. The Capital City of Kusāvatī

භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ නාම අහෝසි ඛත්තියෝ මුද්ධාවසිත්තෝ චාතුරන්තෝ විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තෝ. රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස අයං කුසිනාරා කුසාවතී නාම රාජධානී අහෝසි. පුරත්ථිමේන ච පච්ඡිමේන ච ද්වාදසයෝජනානි ආයාමේන, උත්තරේන ච දක්ඛිණේන ච සත්තයෝජනානි විත්ථාරේන. කුසාවතී, ආනන්ද, රාජධානී ඉද්ධා චේව අහෝසි ඵීතා ච බහුජනා ච ආකිණ්ණමනුස්සා ච සුභික්ඛා ච. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, දේවානං ආළකමන්දා නාම රාජධානී ඉද්ධා චේව හෝති ඵීතා ච බහුජනා ච ආකිණ්ණයක්ඛා ච සුභික්ඛා ච; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, කුසාවතී රාජධානී ඉද්ධා චේව අහෝසි ඵීතා ච බහුජනා ච ආකිණ්ණමනුස්සා ච සුභික්ඛා ච.

Once upon a time there was a king named Mahāsudassana whose dominion extended to all four sides, and who achieved stability in the country. His capital was this Kusinārā, which at the time was named Kusāvatī. It stretched for twelve leagues from east to west, and seven leagues from north to south. The royal capital of Kusāvatī was successful, prosperous, populous, full of people, with plenty of food. It was just like Āḷakamandā, the royal capital of the gods, which is successful, prosperous, populous, full of spirits, with plenty of food.

කුසාවතී, ආනන්ද, රාජධානී දසහි සද්දේහි අවිවිත්තා අහෝසි දිවා චේව රත්තිඤ්ච, සේය්‍යථිදං—හත්ථිසද්දේන අස්සසද්දේන රථසද්දේන භේරිසද්දේන මුදිඞ්ගසද්දේන වීණාසද්දේන ගීතසද්දේන සඞ්ඛසද්දේන සම්මසද්දේන පාණිතාළසද්දේන ‘අස්නාථ පිවථ ඛාදථා(අ)ති දසමේන සද්දේන.

Kusāvatī was never free of ten sounds by day or night, namely: the sound of elephants, horses, chariots, drums, clay drums, arched harps, singing, horns, gongs, and handbells; and the cry, ‘Eat, drink, be merry!’ as the tenth.

කුසාවතී, ආනන්ද, රාජධානී සත්තහි පාකාරේහි පරික්ඛිත්තා අහෝසි. ඒකෝ පාකාරෝ සෝවණ්ණමයෝ, ඒකෝ රූපියමයෝ, ඒකෝ වේළුරියමයෝ, ඒකෝ ඵලිකමයෝ, ඒකෝ ලෝහිතඞ්කමයෝ, ඒකෝ මසාරගල්ලමයෝ, ඒකෝ සබ්බරතනමයෝ.

Kusāvatī was encircled by seven ramparts: one made of gold, one made of silver, one made of beryl, one made of crystal, one made of ruby, one made of emerald, and one made of all precious things.

කුසාවතියා, ආනන්ද, රාජධානියා චතුන්නං වණ්ණානං ද්වාරානි අහේසුං. ඒකං ද්වාරං සෝවණ්ණමයං, ඒකං රූපියමයං, ඒකං වේළුරියමයං, ඒකං ඵලිකමයං. ඒකේකස්මිං ද්වාරේ සත්ත සත්ත ඒසිකා නිඛාතා අහේසුං තිපෝරිසඞ්ගා තිපෝරිසනිඛාතා ද්වාදසපෝරිසා උබ්බේධේන. ඒකා ඒසිකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා, ඒකා වේළුරියමයා, ඒකා ඵලිකමයා, ඒකා ලෝහිතඞ්කමයා, ඒකා මසාරගල්ලමයා, ඒකා සබ්බරතනමයා.

It had four gates, made of gold, silver, beryl, and crystal. At each gate there were seven pillars, three fathoms deep and four fathoms high, made of gold, silver, beryl, crystal, ruby, emerald, and all precious things.

කුසාවතී, ආනන්ද, රාජධානී සත්තහි තාලපන්තීහි පරික්ඛිත්තා අහෝසි. ඒකා තාලපන්ති සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා, ඒකා වේළුරියමයා, ඒකා ඵලිකමයා, ඒකා ලෝහිතඞ්කමයා, ඒකා මසාරගල්ලමයා, ඒකා සබ්බරතනමයා. සෝවණ්ණමයස්ස තාලස්ස සෝවණ්ණමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, රූපියමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. රූපියමයස්ස තාලස්ස රූපියමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, සෝවණ්ණමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. වේළුරියමයස්ස තාලස්ස වේළුරියමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, ඵලිකමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. ඵලිකමයස්ස තාලස්ස ඵලිකමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, වේළුරියමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. ලෝහිතඞ්කමයස්ස තාලස්ස ලෝහිතඞ්කමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, මසාරගල්ලමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. මසාරගල්ලමයස්ස තාලස්ස මසාරගල්ලමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, ලෝහිතඞ්කමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. සබ්බරතනමයස්ස තාලස්ස සබ්බරතනමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, සබ්බරතනමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. තාසං ඛෝ පනානන්ද, තාලපන්තීනං වාතේරිතානං සද්දෝ අහෝසි වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, පඤ්චඞ්ගිකස්ස තූරියස්ස සුවිනීතස්ස සුප්පටිතාළිතස්ස සුකුසලේහි සමන්නාහතස්ස සද්දෝ හෝති වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, තාසං තාලපන්තීනං වාතේරිතානං සද්දෝ අහෝසි වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච. යේ ඛෝ පනානන්ද, තේන සමයේන කුසාවතියා රාජධානියා ධුත්තා අහේසුං සෝණ්ඩා පිපාසා, තේ තාසං තාලපන්තීනං වාතේරිතානං සද්දේන පරිචාරේසුං.

It was surrounded by seven rows of palm trees, made of gold, silver, beryl, crystal, ruby, emerald, and all precious things. The golden palms had trunks of gold, and leaves and fruits of silver. The silver palms had trunks of silver, and leaves and fruits of gold. The beryl palms had trunks of beryl, and leaves and fruits of crystal. The crystal palms had trunks of crystal, and leaves and fruits of beryl. The ruby palms had trunks of ruby, and leaves and fruits of emerald. The emerald palms had trunks of emerald, and leaves and fruits of ruby. The palms of all precious things had trunks of all precious things, and leaves and fruits of all precious things. When those rows of palm trees were blown by the wind they sounded graceful, tantalizing, sensuous, lovely, and intoxicating, like a quintet made up of skilled musicians who had practiced well and kept excellent rhythm. And any addicts, carousers, or drunkards in Kusāvatī at that time were entertained by that sound.

2. සත්තරතනසමන්නාගත

2. The Seven Treasures

2.1. චක්කරතන

2.1. The Wheel-Treasure

රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ සත්තහි රතනේහි සමන්නාගතෝ අහෝසි චතූහි ච ඉද්ධීහි. කතමේහි සත්තහි?

King Mahāsudassana possessed seven treasures and four blessings. What seven?

ඉධානන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස තදහුපෝසථේ පන්නරසේ සීසංන්හාතස්ස උපෝසථිකස්ස උපරිපාසාදවරගතස්ස දිබ්බං චක්කරතනං පාතුරහෝසි සහස්සාරං සනේමිකං සනාභිකං සබ්බාකාරපරිපූරං. දිස්වා රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘සුතං ඛෝ පන මේතං: “යස්ස රඤ්ඤෝ ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස තදහුපෝසථේ පන්නරසේ සීසංන්හාතස්ස උපෝසථිකස්ස උපරිපාසාදවරගතස්ස දිබ්බං චක්කරතනං පාතුභවති සහස්සාරං සනේමිකං සනාභිකං සබ්බාකාරපරිපූරං, සෝ හෝති රාජා චක්කවත්තී”ති. අස්සං නු ඛෝ අහං රාජා චක්කවත්තී(අ)ති.

On a fifteenth day Uposatha, King Mahāsudassana had bathed his head and gone upstairs in the royal longhouse to observe the Uposatha day. And the heavenly wheel-treasure appeared to him, with a thousand spokes, with rim and hub, complete in every detail. Seeing this, the king thought, ‘I have heard that when the heavenly wheel-treasure appears to a king in this way, he becomes a wheel-turning monarch. Am I then a wheel-turning monarch?’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ උට්ඨායාසනා ඒකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වාමේන හත්ථේන සුවණ්ණභිඞ්කාරං ගහේත්වා දක්ඛිණේන හත්ථේන චක්කරතනං අබ්භුක්කිරි: ‘පවත්තතු භවං චක්කරතනං, අභිවිජිනාතු භවං චක්කරතනන්(අ)ති.

Then King Mahāsudassana, rising from his seat and arranging his robe over one shoulder, took a ceremonial vase in his left hand and besprinkled the wheel-treasure with his right hand, saying: ‘Roll forth, O wheel-treasure! Triumph, O wheel-treasure!’

අථ ඛෝ තං, ආනන්ද, චක්කරතනං පුරත්ථිමං දිසං පවත්ති, අන්වදේව රාජා මහාසුදස්සනෝ සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සේනාය, යස්මිං ඛෝ පනානන්ද, පදේසේ චක්කරතනං පතිට්ඨාසි, තත්ථ රාජා මහාසුදස්සනෝ වාසං උපගච්ඡි සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සේනාය.

Then the wheel-treasure rolled towards the east. And the king followed it together with his army of four divisions. In whatever place the wheel-treasure stood still, there the king came to stay together with his army.

යේ ඛෝ පනානන්ද, පුරත්ථිමාය දිසාය පටිරාජානෝ, තේ රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහංසු: ‘ඒහි ඛෝ, මහාරාජ, ස්වාගතං තේ, මහාරාජ, සකං තේ, මහාරාජ, අනුසාස, මහාරාජා(අ)ති.

And any opposing rulers of the eastern quarter came to him and said, ‘Come, great king! Welcome, great king! We are yours, great king, instruct us.’

රාජා මහාසුදස්සනෝ ඒවමාහ: ‘පාණෝ න හන්තබ්බෝ, අදින්නං න ආදාතබ්බං, කාමේසු මිච්ඡා න චරිතබ්බා, මුසා න භණිතබ්බා, මජ්ජං න පාතබ්බං, යථාභුත්තඤ්ච භුඤ්ජථා(අ)ති. යේ ඛෝ පනානන්ද, පුරත්ථිමාය දිසාය පටිරාජානෝ, තේ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස අනුයන්තා අහේසුං.

The king said, ‘Do not kill living creatures. Do not steal. Do not commit sexual misconduct. Do not lie. Do not drink alcohol. Maintain the current level of taxation.’ And so the opposing rulers of the eastern quarter became his vassals.

අථ ඛෝ තං, ආනන්ද, චක්කරතනං පුරත්ථිමං සමුද්දං අජ්ඣෝගාහේත්වා පච්චුත්තරිත්වා දක්ඛිණං දිසං පවත්ති …පේ…

Then the wheel-treasure, having plunged into the eastern ocean and emerged again, rolled towards the south. …

දක්ඛිණං සමුද්දං අජ්ඣෝගාහේත්වා පච්චුත්තරිත්වා පච්ඡිමං දිසං පවත්ති …පේ…

Having plunged into the southern ocean and emerged again, it rolled towards the west. …

පච්ඡිමං සමුද්දං අජ්ඣෝගාහේත්වා පච්චුත්තරිත්වා උත්තරං දිසං පවත්ති, අන්වදේව රාජා මහාසුදස්සනෝ සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සේනාය. යස්මිං ඛෝ පනානන්ද, පදේසේ චක්කරතනං පතිට්ඨාසි, තත්ථ රාජා මහාසුදස්සනෝ වාසං උපගච්ඡි සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සේනාය.

Having plunged into the western ocean and emerged again, it rolled towards the north, followed by the king together with his army of four divisions. In whatever place the wheel-treasure stood still, there the king came to stay together with his army.

යේ ඛෝ පනානන්ද, උත්තරාය දිසාය පටිරාජානෝ, තේ රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහංසු: ‘ඒහි ඛෝ, මහාරාජ, ස්වාගතං තේ, මහාරාජ, සකං තේ, මහාරාජ, අනුසාස, මහාරාජා(අ)ති.

And any opposing rulers of the northern quarter came to him and said, ‘Come, great king! Welcome, great king! We are yours, great king, instruct us.’

රාජා මහාසුදස්සනෝ ඒවමාහ: ‘පාණෝ න හන්තබ්බෝ, අදින්නං න ආදාතබ්බං, කාමේසු මිච්ඡා න චරිතබ්බා, මුසා න භණිතබ්බා, මජ්ජං න පාතබ්බං, යථාභුත්තඤ්ච භුඤ්ජථා(අ)ති. යේ ඛෝ පනානන්ද, උත්තරාය දිසාය පටිරාජානෝ, තේ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස අනුයන්තා අහේසුං.

අථ ඛෝ තං, ආනන්ද, චක්කරතනං සමුද්දපරියන්තං පථවිං අභිවිජිනිත්වා කුසාවතිං රාජධානිං පච්චාගන්ත්වා රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස අන්තේපුරද්වාරේ අත්ථකරණපමුඛේ අක්ඛාහතං මඤ්ඤේ අට්ඨාසි රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස අන්තේපුරං උපසෝභයමානං. රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං චක්කරතනං පාතුරහෝසි.

And then the wheel-treasure, having triumphed over this land surrounded by ocean, returned to the royal capital. There it stood still by the gate to the royal compound at the High Court as if fixed to an axle, illuminating the royal compound. Such is the wheel-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

2.2. හත්ථිරතන

2.2. The Elephant-Treasure

පුන චපරං, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස හත්ථිරතනං පාතුරහෝසි සබ්බසේතෝ සත්තප්පතිට්ඨෝ ඉද්ධිමා වේහාසඞ්ගමෝ උපෝසථෝ නාම නාගරාජා. තං දිස්වා රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස චිත්තං පසීදි: ‘භද්දකං වත භෝ හත්ථියානං, සචේ දමථං උපේය්‍යා(අ)ති. අථ ඛෝ තං, ආනන්ද, හත්ථිරතනං—සේය්‍යථාපි නාම ගන්ධහත්ථාජානියෝ දීඝරත්තං සුපරිදන්තෝ; ඒවමේව දමථං උපගච්ඡි.

Next, the elephant-treasure appeared to King Mahāsudassana. It was an all-white sky-walker with psychic power, touching the ground in seven places, a king of elephants named Uposatha. Seeing him, the king was impressed, ‘This would truly be a fine elephant vehicle, if he would submit to taming.’ Then the elephant-treasure submitted to taming, as if he was a fine thoroughbred elephant that had been tamed for a long time.

භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තමේව හත්ථිරතනං වීමංසමානෝ පුබ්බණ්හසමයං අභිරුහිත්වා සමුද්දපරියන්තං පථවිං අනුයායිත්වා කුසාවතිං රාජධානිං පච්චාගන්ත්වා පාතරාසමකාසි. රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං හත්ථිරතනං පාතුරහෝසි.

Once it so happened that King Mahāsudassana, testing that same elephant-treasure, mounted him in the morning and traversed the land surrounded by ocean before returning to the royal capital in time for breakfast. Such is the elephant-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

2.3. අස්සරතන

2.3. The Horse-Treasure

පුන චපරං, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස අස්සරතනං පාතුරහෝසි සබ්බසේතෝ කාළසීසෝ මුඤ්ජකේසෝ ඉද්ධිමා වේහාසඞ්ගමෝ වලාහකෝ නාම අස්සරාජා. තං දිස්වා රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස චිත්තං පසීදි: ‘භද්දකං වත භෝ අස්සයානං සචේ දමථං උපේය්‍යා(අ)ති. අථ ඛෝ තං, ආනන්ද, අස්සරතනං සේය්‍යථාපි නාම භද්දෝ අස්සාජානියෝ දීඝරත්තං සුපරිදන්තෝ; ඒවමේව දමථං උපගච්ඡි.

Next, the horse-treasure appeared to King Mahāsudassana. It was an all-white sky-walker with psychic power, with head of black and mane like woven reeds, a royal steed named Thundercloud. Seeing him, the king was impressed, ‘This would truly be a fine horse vehicle, if he would submit to taming.’ Then the horse-treasure submitted to taming, as if he was a fine thoroughbred horse that had been tamed for a long time.

භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තමේව අස්සරතනං වීමංසමානෝ පුබ්බණ්හසමයං අභිරුහිත්වා සමුද්දපරියන්තං පථවිං අනුයායිත්වා කුසාවතිං රාජධානිං පච්චාගන්ත්වා පාතරාසමකාසි. රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං අස්සරතනං පාතුරහෝසි.

Once it so happened that King Mahāsudassana, testing that same horse-treasure, mounted him in the morning and traversed the land surrounded by ocean before returning to the royal capital in time for breakfast. Such is the horse-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

2.4. මණිරතන

2.4. The Jewel-Treasure

පුන චපරං, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස මණිරතනං පාතුරහෝසි. සෝ අහෝසි මණි වේළුරියෝ සුභෝ ජාතිමා අට්ඨංසෝ සුපරිකම්මකතෝ අච්ඡෝ විප්පසන්නෝ අනාවිලෝ සබ්බාකාරසම්පන්නෝ. තස්ස ඛෝ පනානන්ද, මණිරතනස්ස ආභා සමන්තා යෝජනං ඵුටා අහෝසි.

Next, the jewel-treasure appeared to King Mahāsudassana. It was a beryl gem that was naturally beautiful, eight-faceted, well-worked, transparent, clear, and unclouded, endowed with all good qualities. And the radiance of that jewel spread all-round for a league.

භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තමේව මණිරතනං වීමංසමානෝ චතුරඞ්ගිනිං සේනං සන්නය්හිත්වා මණිං ධජග්ගං ආරෝපේත්වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය පායාසි. යේ ඛෝ පනානන්ද, සමන්තා ගාමා අහේසුං, තේ තේනෝභාසේන කම්මන්තේ පයෝජේසුං දිවාති මඤ්ඤමානා. රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං මණිරතනං පාතුරහෝසි.

Once it so happened that King Mahāsudassana, testing that same jewel-treasure, mobilized his army of four divisions and, with the jewel hoisted on his banner, set out in the dark of the night. Then the villagers around them set off to work, thinking that it was day. Such is the jewel-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

2.5. ඉත්ථිරතන

2.5. The Woman-Treasure

පුන චපරං, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඉත්ථිරතනං පාතුරහෝසි අභිරූපා දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපෝක්ඛරතාය සමන්නාගතා නාතිදීඝා නාතිරස්සා නාතිකිසා නාතිථූලා නාතිකාළිකා නාච්චෝදාතා අතික්කන්තා මානුසිවණ්ණං අප්පත්තා දිබ්බවණ්ණං. තස්ස ඛෝ පනානන්ද, ඉත්ථිරතනස්ස ඒවරූපෝ කායසම්ඵස්සෝ හෝති, සේය්‍යථාපි නාම තූලපිචුනෝ වා කප්පාසපිචුනෝ වා. තස්ස ඛෝ පනානන්ද, ඉත්ථිරතනස්ස සීතේ උණ්හානි ගත්තානි හෝන්ති, උණ්හේ සීතානි. තස්ස ඛෝ පනානන්ද, ඉත්ථිරතනස්ස කායතෝ චන්දනගන්ධෝ වායති, මුඛතෝ උප්පලගන්ධෝ. තං ඛෝ පනානන්ද, ඉත්ථිරතනං රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස පුබ්බුට්ඨායිනී අහෝසි පච්ඡානිපාතිනී කිඞ්කාරපටිස්සාවිනී මනාපචාරිනී පියවාදිනී. තං ඛෝ පනානන්ද, ඉත්ථිරතනං රාජානං මහාසුදස්සනං මනසාපි නෝ අතිචරි, කුතෝ පන කායේන. රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං ඉත්ථිරතනං පාතුරහෝසි.

Next, the woman-treasure appeared to King Mahāsudassana. She was attractive, good-looking, lovely, of surpassing beauty. She was neither too tall nor too short; neither too thin nor too fat; neither too dark nor too light. She outdid human beauty without reaching divine beauty. And her touch was like a tuft of cotton-wool or kapok. When it was cool her limbs were warm, and when it was warm her limbs were cool. The fragrance of sandal floated from her body, and lotus from her mouth. She got up before the king and went to bed after him, and was obliging, behaving nicely and speaking politely. The woman-treasure did not betray the wheel-turning monarch even in thought, still less in deed. Such is the woman-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

2.6. ගහපතිරතන

2.6. The Householder-Treasure

පුන චපරං, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ගහපතිරතනං පාතුරහෝසි. තස්ස කම්මවිපාකජං දිබ්බචක්ඛු පාතුරහෝසි යේන නිධිං පස්සති සස්සාමිකම්පි අස්සාමිකම්පි.

Next, the householder-treasure appeared to King Mahāsudassana. The power of clairvoyance manifested in him as a result of past deeds, by which he sees hidden treasure, both owned and ownerless.

සෝ රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහ: ‘අප්පෝස්සුක්කෝ ත්වං, දේව, හෝහි, අහං තේ ධනේන ධනකරණීයං කරිස්සාමී(අ)ති.

He approached the king and said, ‘Relax, sire. I will take care of the treasury.’

භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තමේව ගහපතිරතනං වීමංසමානෝ නාවං අභිරුහිත්වා මජ්ඣේ ගඞ්ගාය නදියා සෝතං ඕගාහිත්වා ගහපතිරතනං ඒතදවෝච: ‘අත්ථෝ මේ, ගහපති, හිරඤ්ඤසුවණ්ණේනා(අ)ති.

Once it so happened that the wheel-turning monarch, testing that same householder-treasure, boarded a boat and sailed to the middle of the Ganges river. Then he said to the householder-treasure, ‘Householder, I need gold coins and bullion.’

‘තේන හි, මහාරාජ, ඒකං තීරං නාවා උපේතූ(අ)ති.

‘Well then, great king, draw the boat up to one shore.’

‘ඉධේව මේ, ගහපති, අත්ථෝ හිරඤ්ඤසුවණ්ණේනා(අ)ති.

‘It’s right here, householder, that I need gold coins and bullion.’

අථ ඛෝ තං, ආනන්ද, ගහපතිරතනං උභෝහි හත්ථේහි උදකං ඕමසිත්වා පූරං හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස කුම්භිං උද්ධරිත්වා රාජානං මහාසුදස්සනං ඒතදවෝච: ‘අලමේත්තාවතා, මහාරාජ, කතමේත්තාවතා, මහාරාජ, පූජිතමේත්තාවතා, මහාරාජා(අ)ති?

Then that householder-treasure, immersing both hands in the water, pulled up a pot full of gold coin and bullion, and said to the king, ‘Is this sufficient, great king? Has enough been done, great king, enough offered?’

රාජා මහාසුදස්සනෝ ඒවමාහ: ‘අලමේත්තාවතා, ගහපති, කතමේත්තාවතා, ගහපති, පූජිතමේත්තාවතා, ගහපතී(අ)ති.

The king said, ‘That is sufficient, householder. Enough has been done, enough offered.’

රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං ගහපතිරතනං පාතුරහෝසි.

Such is the householder-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

2.7. පරිණායකරතන

2.7. The Counselor-Treasure

පුන චපරං, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස පරිණායකරතනං පාතුරහෝසි පණ්ඩිතෝ වියත්තෝ මේධාවී පටිබලෝ රාජානං මහාසුදස්සනං උපයාපේතබ්බං උපයාපේතුං, අපයාපේතබ්බං අපයාපේතුං, ඨපේතබ්බං ඨපේතුං.

Next, the counselor-treasure appeared to King Mahāsudassana. He was astute, competent, intelligent, and capable of getting the king to appoint who should be appointed, dismiss who should be dismissed, and retain who should be retained.

සෝ රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහ: ‘අප්පෝස්සුක්කෝ ත්වං, දේව, හෝහි, අහමනුසාසිස්සාමී(අ)ති.

He approached the king and said, ‘Relax, sire. I shall issue instructions.’

රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස ඒවරූපං පරිණායකරතනං පාතුරහෝසි.

Such is the counselor-treasure that appeared to King Mahāsudassana.

රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ ඉමේහි සත්තහි රතනේහි සමන්නාගතෝ අහෝසි.

These are the seven treasures possessed by King Mahāsudassana.

3. චතුඉද්ධිසමන්නාගත

3. The Four Blessings

රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ චතූහි ඉද්ධීහි සමන්නාගතෝ අහෝසි. කතමාහි චතූහි ඉද්ධීහි?

King Mahāsudassana possessed four blessings. And what are the four blessings?

ඉධානන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ අභිරූපෝ අහෝසි දස්සනීයෝ පාසාදිකෝ පරමාය වණ්ණපෝක්ඛරතාය සමන්නාගතෝ අතිවිය අඤ්ඤේහි මනුස්සේහි. රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ ඉමාය පඨමාය ඉද්ධියා සමන්නාගතෝ අහෝසි.

He was attractive, good-looking, lovely, of surpassing beauty, more so than other people. This is the first blessing.

පුන චපරං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ දීඝායුකෝ අහෝසි චිරට්ඨිතිකෝ අතිවිය අඤ්ඤේහි මනුස්සේහි. රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ ඉමාය දුතියාය ඉද්ධියා සමන්නාගතෝ අහෝසි.

Furthermore, he was long-lived, more so than other people. This is the second blessing.

පුන චපරං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ අප්පාබාධෝ අහෝසි අප්පාතඞ්කෝ සමවේපාකිනියා ගහණියා සමන්නාගතෝ නාතිසීතාය නාච්චුණ්හාය අතිවිය අඤ්ඤේහි මනුස්සේහි. රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ ඉමාය තතියාය ඉද්ධියා සමන්නාගතෝ අහෝසි.

Furthermore, he was rarely ill or unwell, and his stomach digested well, being neither too hot nor too cold, more so than other people. This is the third blessing.

පුන චපරං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ බ්‍රාහ්මණගහපතිකානං පියෝ අහෝසි මනාපෝ. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, පිතා පුත්තානං පියෝ හෝති මනාපෝ; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ බ්‍රාහ්මණගහපතිකානං පියෝ අහෝසි මනාපෝ. රඤ්ඤෝපි, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස බ්‍රාහ්මණගහපතිකා පියා අහේසුං මනාපා. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, පිතු පුත්තා පියා හෝන්ති මනාපා; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝපි මහාසුදස්සනස්ස බ්‍රාහ්මණගහපතිකා පියා අහේසුං මනාපා.

Furthermore, he was as dear and beloved to the brahmins and householders as a father is to his children. And the brahmins and householders were as dear to the king as children are to their father.

භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ චතුරඞ්ගිනියා සේනාය උය්‍යානභූමිං නිය්‍යාසි. අථ ඛෝ, ආනන්ද, බ්‍රාහ්මණගහපතිකා රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහංසු: ‘අතරමානෝ, දේව, යාහි, යථා තං මයං චිරතරං පස්සේය්‍යාමා(අ)ති. රාජාපි, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ සාරථිං ආමන්තේසි: ‘අතරමානෝ, සාරථි, රථං පේසේහි, යථා අහං බ්‍රාහ්මණගහපතිකේ චිරතරං පස්සේය්‍යන්(අ)ති. රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ ඉමාය චතුත්ථියා ඉද්ධියා සමන්නාගතෝ අහෝසි.

Once it so happened that King Mahāsudassana went with his army of four divisions to visit a park. Then the brahmins and householders went up to him and said, ‘Slow down, Your Majesty, so we may see you longer!’ And the king addressed his charioteer, ‘Drive slowly, charioteer, so I can see the brahmins and householders longer!’ This is the fourth blessing.

රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ ඉමාහි චතූහි ඉද්ධීහි සමන්නාගතෝ අහෝසි.

These are the four blessings possessed by King Mahāsudassana.

4. ධම්මපාසාදපෝක්ඛරණී

4. Lotus Ponds in the Palace of Principle

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං ඉමාසු තාලන්තරිකාසු ධනුසතේ ධනුසතේ පෝක්ඛරණියෝ මාපේය්‍යන්(අ)ති.

Then King Mahāsudassana thought, ‘Why don’t I have lotus ponds built between the palms, at intervals of a hundred bow lengths?’

මාපේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තාසු තාලන්තරිකාසු ධනුසතේ ධනුසතේ පෝක්ඛරණියෝ. තා ඛෝ පනානන්ද, පෝක්ඛරණියෝ චතුන්නං වණ්ණානං ඉට්ඨකාහි චිතා අහේසුං—ඒකා ඉට්ඨකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා, ඒකා වේළුරියමයා, ඒකා ඵලිකමයා.

So that’s what he did. The lotus ponds were lined with tiles of four colors, made of gold, silver, beryl, and crystal.

තාසු ඛෝ පනානන්ද, පෝක්ඛරණීසු චත්තාරි චත්තාරි සෝපානානි අහේසුං චතුන්නං වණ්ණානං, ඒකං සෝපානං සෝවණ්ණමයං ඒකං රූපියමයං ඒකං වේළුරියමයං ඒකං ඵලිකමයං. සෝවණ්ණමයස්ස සෝපානස්ස සෝවණ්ණමයා ථම්භා අහේසුං, රූපියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. රූපියමයස්ස සෝපානස්ස රූපියමයා ථම්භා අහේසුං, සෝවණ්ණමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. වේළුරියමයස්ස සෝපානස්ස වේළුරියමයා ථම්භා අහේසුං, ඵලිකමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. ඵලිකමයස්ස සෝපානස්ස ඵලිකමයා ථම්භා අහේසුං, වේළුරියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. තා ඛෝ පනානන්ද, පෝක්ඛරණියෝ ද්වීහි වේදිකාහි පරික්ඛිත්තා අහේසුං ඒකා වේදිකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා. සෝවණ්ණමයාය වේදිකාය සෝවණ්ණමයා ථම්භා අහේසුං, රූපියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. රූපියමයාය වේදිකාය රූපියමයා ථම්භා අහේසුං, සෝවණ්ණමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච.

And four flights of stairs of four colors descended into each lotus pond, made of gold, silver, beryl, and crystal. The golden stairs had posts of gold, and banisters and finials of silver. The silver stairs had posts of silver, and banisters and finials of gold. The beryl stairs had posts of beryl, and banisters and finials of crystal. The crystal stairs had posts of crystal, and banisters and finials of beryl. Those lotus ponds were surrounded by two balustrades, made of gold and silver. The golden balustrades had posts of gold, and banisters and finials of silver. The silver balustrades had posts of silver, and banisters and finials of gold.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං ඉමාසු පෝක්ඛරණීසු ඒවරූපං මාලං රෝපාපේය්‍යං උප්පලං පදුමං කුමුදං පුණ්ඩරීකං සබ්බෝතුකං සබ්බජනස්ස අනාවටන්(අ)ති. රෝපාපේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තාසු පෝක්ඛරණීසු ඒවරූපං මාලං උප්පලං පදුමං කුමුදං පුණ්ඩරීකං සබ්බෝතුකං සබ්බජනස්ස අනාවටං.

Then King Mahāsudassana thought, ‘Why don’t I plant flowers in the lotus ponds such as blue water lilies, and lotuses of pink, yellow, and white, blooming all year round, and accessible to the public?’ So that’s what he did.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං ඉමාසං පෝක්ඛරණීනං තීරේ න්හාපකේ පුරිසේ ඨපේය්‍යං, යේ ආගතාගතං ජනං න්හාපේස්සන්තී(අ)ති. ඨපේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තාසං පෝක්ඛරණීනං තීරේ න්හාපකේ පුරිසේ, යේ ආගතාගතං ජනං න්හාපේසුං.

Then King Mahāsudassana thought, ‘Why don’t I appoint bath attendants to help bathe the people who come to bathe in the lotus ponds?’ So that’s what he did.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං ඉමාසං පෝක්ඛරණීනං තීරේ ඒවරූපං දානං පට්ඨපේය්‍යං—අන්නං අන්නට්ඨිකස්ස, පානං පානට්ඨිකස්ස, වත්ථං වත්ථට්ඨිකස්ස, යානං යානට්ඨිකස්ස, සයනං සයනට්ඨිකස්ස, ඉත්ථිං ඉත්ථිට්ඨිකස්ස, හිරඤ්ඤං හිරඤ්ඤට්ඨිකස්ස, සුවණ්ණං සුවණ්ණට්ඨිකස්සා(අ)ති. පට්ඨපේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තාසං පෝක්ඛරණීනං තීරේ ඒවරූපං දානං—අන්නං අන්නට්ඨිකස්ස, පානං පානට්ඨිකස්ස, වත්ථං වත්ථට්ඨිකස්ස, යානං යානට්ඨිකස්ස, සයනං සයනට්ඨිකස්ස, ඉත්ථිං ඉත්ථිට්ඨිකස්ස, හිරඤ්ඤං හිරඤ්ඤට්ඨිකස්ස, සුවණ්ණං සුවණ්ණට්ඨිකස්ස.

Then King Mahāsudassana thought, ‘Why don’t I set up charities on the banks of the lotus ponds, so that those in need of food, drink, clothes, vehicles, beds, women, gold, or silver can get what they need?’ So that’s what he did.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, බ්‍රාහ්මණගහපතිකා පහූතං සාපතේය්‍යං ආදාය රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහංසු: ‘ඉදං, දේව, පහූතං සාපතේය්‍යං දේවඤ්ඤේව උද්දිස්ස ආභතං, තං දේවෝ පටිග්ගණ්හතූ(අ)ති.

Then the brahmins and householders came to the king bringing abundant wealth and said, ‘Sire, this abundant wealth is specially for you alone; may Your Highness accept it!’

‘අලං, භෝ, මමපිදං පහූතං සාපතේය්‍යං ධම්මිකේන බලිනා අභිසඞ්ඛතං, තඤ්ච වෝ හෝතු, ඉතෝ ච භිය්‍යෝ හරථා(අ)ති.

‘There’s enough raised for me through regular taxes. Let this be for you; and here, take even more!’

තේ රඤ්ඤා පටික්ඛිත්තා ඒකමන්තං අපක්කම්ම ඒවං සමචින්තේසුං: ‘න ඛෝ ඒතං අම්හාකං පතිරූපං, යං මයං ඉමානි සාපතේය්‍යානි පුනදේව සකානි ඝරානි පටිහරේය්‍යාම. යන්නූන මයං රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස නිවේසනං මාපේය්‍යාමා(අ)ති.

When the king turned them down, they withdrew to one side to think up a plan, ‘It wouldn’t be proper for us to take this abundant wealth back to our own homes. Why don’t we build a home for King Mahāsudassana?’

තේ රාජානං මහාසුදස්සනං උපසඞ්කමිත්වා ඒවමාහංසු: ‘නිවේසනං තේ, දේව, මාපේස්සාමා(අ)ති. අධිවාසේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තුණ්හීභාවේන.

They went up to the king and said, ‘We shall have a home built for you, sire!’ King Mahāsudassana consented with silence.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, සක්කෝ දේවානමින්දෝ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස චේතසා චේතෝපරිවිතක්කමඤ්ඤාය විස්සකම්මං දේවපුත්තං ආමන්තේසි: ‘ඒහි ත්වං, සම්ම විස්සකම්ම, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස නිවේසනං මාපේහි ධම්මං නාම පාසාදන්(අ)ති.

And then Sakka, lord of gods, knowing what the king was thinking, addressed the god Vissakamma, ‘Come, dear Vissakamma, build a palace named Principle as a home for King Mahāsudassana.’

‘ඒවං, භද්දන්තවා(අ)ති ඛෝ, ආනන්ද, විස්සකම්මෝ දේවපුත්තෝ සක්කස්ස දේවානමින්දස්ස පටිස්සුත්වා සේය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසෝ සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරේය්‍ය පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජේය්‍ය; ඒවමේව—දේවේසු තාවතිංසේසු අන්තරහිතෝ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස පුරතෝ පාතුරහෝසි.

‘Yes, lord,’ replied Vissakamma. Then, as easily as a strong person would extend or contract their arm, he vanished from the gods of the Thirty-Three and appeared in front of King Mahāsudassana.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, විස්සකම්මෝ දේවපුත්තෝ රාජානං මහාසුදස්සනං ඒතදවෝච: ‘නිවේසනං තේ, දේව, මාපේස්සාමි ධම්මං නාම පාසාදන්(අ)ති. අධිවාසේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ තුණ්හීභාවේන.

Vissakamma said to the king, ‘I shall build a palace named Principle as a home for you, sire.’ King Mahāsudassana consented with silence.

මාපේසි ඛෝ, ආනන්ද, විස්සකම්මෝ දේවපුත්තෝ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස නිවේසනං ධම්මං නාම පාසාදං.

And so that’s what Vissakamma did.

ධම්මෝ, ආනන්ද, පාසාදෝ පුරත්ථිමේන පච්ඡිමේන ච යෝජනං ආයාමේන අහෝසි. උත්තරේන දක්ඛිණේන ච අඩ්ඪයෝජනං විත්ථාරේන. ධම්මස්ස, ආනන්ද, පාසාදස්ස තිපෝරිසං උච්චතරේන වත්ථු චිතං අහෝසි චතුන්නං වණ්ණානං ඉට්ඨකාහි—ඒකා ඉට්ඨකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා, ඒකා වේළුරියමයා, ඒකා ඵලිකමයා.

The Palace of Principle stretched for a league from east to west, and half a league from north to south. It was lined with tiles of four colors, three fathoms high, made of gold, silver, beryl, and crystal.

ධම්මස්ස, ආනන්ද, පාසාදස්ස චතුරාසීතිථම්භසහස්සානි අහේසුං චතුන්නං වණ්ණානං—ඒකෝ ථම්භෝ සෝවණ්ණමයෝ, ඒකෝ රූපියමයෝ, ඒකෝ වේළුරියමයෝ, ඒකෝ ඵලිකමයෝ. ධම්මෝ, ආනන්ද, පාසාදෝ චතුන්නං වණ්ණානං ඵලකේහි සන්ථතෝ අහෝසි—ඒකං ඵලකං සෝවණ්ණමයං, ඒකං රූපියමයං, ඒකං වේළුරියමයං, ඒකං ඵලිකමයං.

It had 84,000 pillars of four colors, made of gold, silver, beryl, and crystal. It was covered with panels of four colors, made of gold, silver, beryl, and crystal.

ධම්මස්ස, ආනන්ද, පාසාදස්ස චතුවීසති සෝපානානි අහේසුං චතුන්නං වණ්ණානං—ඒකං සෝපානං සෝවණ්ණමයං, ඒකං රූපියමයං, ඒකං වේළුරියමයං, ඒකං ඵලිකමයං. සෝවණ්ණමයස්ස සෝපානස්ස සෝවණ්ණමයා ථම්භා අහේසුං රූපියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. රූපියමයස්ස සෝපානස්ස රූපියමයා ථම්භා අහේසුං සෝවණ්ණමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. වේළුරියමයස්ස සෝපානස්ස වේළුරියමයා ථම්භා අහේසුං ඵලිකමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. ඵලිකමයස්ස සෝපානස්ස ඵලිකමයා ථම්භා අහේසුං වේළුරියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච.

It had twenty-four staircases of four colors, made of gold, silver, beryl, and crystal. The golden stairs had posts of gold, and banisters and finials of silver. The silver stairs had posts of silver, and banisters and finials of gold. The beryl stairs had posts of beryl, and banisters and finials of crystal. The crystal stairs had posts of crystal, and banisters and finials of beryl.

ධම්මේ, ආනන්ද, පාසාදේ චතුරාසීතිකූටාගාරසහස්සානි අහේසුං චතුන්නං වණ්ණානං—ඒකං කූටාගාරං සෝවණ්ණමයං, ඒකං රූපියමයං, ඒකං වේළුරියමයං, ඒකං ඵලිකමයං. සෝවණ්ණමයේ කූටාගාරේ රූපියමයෝ පල්ලඞ්කෝ පඤ්ඤත්තෝ අහෝසි, රූපියමයේ කූටාගාරේ සෝවණ්ණමයෝ පල්ලඞ්කෝ පඤ්ඤත්තෝ අහෝසි, වේළුරියමයේ කූටාගාරේ දන්තමයෝ පල්ලඞ්කෝ පඤ්ඤත්තෝ අහෝසි, ඵලිකමයේ කූටාගාරේ සාරමයෝ පල්ලඞ්කෝ පඤ්ඤත්තෝ අහෝසි. සෝවණ්ණමයස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ රූපියමයෝ තාලෝ ඨිතෝ අහෝසි, තස්ස රූපියමයෝ ඛන්ධෝ සෝවණ්ණමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. රූපියමයස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ සෝවණ්ණමයෝ තාලෝ ඨිතෝ අහෝසි, තස්ස සෝවණ්ණමයෝ ඛන්ධෝ, රූපියමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. වේළුරියමයස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ ඵලිකමයෝ තාලෝ ඨිතෝ අහෝසි, තස්ස ඵලිකමයෝ ඛන්ධෝ, වේළුරියමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. ඵලිකමයස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ වේළුරියමයෝ තාලෝ ඨිතෝ අහෝසි, තස්ස වේළුරියමයෝ ඛන්ධෝ, ඵලිකමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච.

It had 84,000 chambers of four colors, made of gold, silver, beryl, and crystal. In each chamber a couch was spread: in the golden chamber a couch of silver; in the silver chamber a couch of gold; in the beryl chamber a couch of ivory; in the crystal chamber a couch of hardwood. At the door of the golden chamber stood a palm tree of silver, with trunk of silver, and leaves and fruits of gold. At the door of the silver chamber stood a palm tree of gold, with trunk of gold, and leaves and fruits of silver. At the door of the beryl chamber stood a palm tree of crystal, with trunk of crystal, and leaves and fruits of beryl. At the door of the crystal chamber stood a palm tree of beryl, with trunk of beryl, and leaves and fruits of crystal.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං මහාවියූහස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ සබ්බසෝවණ්ණමයං තාලවනං මාපේය්‍යං, යත්ථ දිවාවිහාරං නිසීදිස්සාමී(අ)ති. මාපේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ මහාවියූහස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ සබ්බසෝවණ්ණමයං තාලවනං, යත්ථ දිවාවිහාරං නිසීදි.

Then King Mahāsudassana thought, ‘Why don’t I build a grove of golden palm trees at the door to the great foyer, where I can sit for the day?’ So that’s what he did.

ධම්මෝ, ආනන්ද, පාසාදෝ ද්වීහි වේදිකාහි පරික්ඛිත්තෝ අහෝසි, ඒකා වේදිකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා. සෝවණ්ණමයාය වේදිකාය සෝවණ්ණමයා ථම්භා අහේසුං, රූපියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. රූපියමයාය වේදිකාය රූපියමයා ථම්භා අහේසුං, සෝවණ්ණමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච.

The Palace of Principle was surrounded by two balustrades, made of gold and silver. The golden balustrades had posts of gold, and banisters and finials of silver. The silver balustrades had posts of silver, and banisters and finials of gold.

ධම්මෝ, ආනන්ද, පාසාදෝ ද්වීහි කිඞ්කිණිකජාලේහි පරික්ඛිත්තෝ අහෝසි—ඒකං ජාලං සෝවණ්ණමයං ඒකං රූපියමයං. සෝවණ්ණමයස්ස ජාලස්ස රූපියමයා කිඞ්කිණිකා අහේසුං, රූපියමයස්ස ජාලස්ස සෝවණ්ණමයා කිඞ්කිණිකා අහේසුං. තේසං ඛෝ පනානන්ද, කිඞ්කිණිකජාලානං වාතේරිතානං සද්දෝ අහෝසි වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, පඤ්චඞ්ගිකස්ස තූරියස්ස සුවිනීතස්ස සුප්පටිතාළිතස්ස සුකුසලේහි සමන්නාහතස්ස සද්දෝ හෝති, වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, තේසං කිඞ්කිණිකජාලානං වාතේරිතානං සද්දෝ අහෝසි වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච. යේ ඛෝ පනානන්ද, තේන සමයේන කුසාවතියා රාජධානියා ධුත්තා අහේසුං සෝණ්ඩා පිපාසා, තේ තේසං කිඞ්කිණිකජාලානං වාතේරිතානං සද්දේන පරිචාරේසුං. නිට්ඨිතෝ ඛෝ පනානන්ද, ධම්මෝ පාසාදෝ දුද්දික්ඛෝ අහෝසි මුසති චක්ඛූනි. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, වස්සානං පච්ඡිමේ මාසේ සරදසමයේ විද්ධේ විගතවලාහකේ දේවේ ආදිච්චෝ නභං අබ්භුස්සක්කමානෝ දුද්දික්ඛෝ හෝති මුසති චක්ඛූනි; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, ධම්මෝ පාසාදෝ දුද්දික්ඛෝ අහෝසි මුසති චක්ඛූනි.

The Palace of Principle was surrounded by two nets of bells, made of gold and silver. The golden net had bells of silver, and the silver net had bells of gold. When those nets of bells were blown by the wind they sounded graceful, tantalizing, sensuous, lovely, and intoxicating, like a quintet made up of skilled musicians who had practiced well and kept excellent rhythm. And any addicts, carousers, or drunkards in Kusāvatī at that time were entertained by that sound. When it was finished, the palace was hard to look at, dazzling to the eyes, like the sun rising in a clear and cloudless sky in the last month of the rainy season.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං ධම්මස්ස පාසාදස්ස පුරතෝ ධම්මං නාම පෝක්ඛරණිං මාපේය්‍යන්(අ)ති. මාපේසි ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ ධම්මස්ස පාසාදස්ස පුරතෝ ධම්මං නාම පෝක්ඛරණිං. ධම්මා, ආනන්ද, පෝක්ඛරණී පුරත්ථිමේන පච්ඡිමේන ච යෝජනං ආයාමේන අහෝසි, උත්තරේන දක්ඛිණේන ච අඩ්ඪයෝජනං විත්ථාරේන. ධම්මා, ආනන්ද, පෝක්ඛරණී චතුන්නං වණ්ණානං ඉට්ඨකාහි චිතා අහෝසි—ඒකා ඉට්ඨකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා, ඒකා වේළුරියමයා, ඒකා ඵලිකමයා.

Then King Mahāsudassana thought, ‘Why don’t I build a lotus pond named Principle in front of the palace?’ So that’s what he did. The Lotus Pond of Principle stretched for a league from east to west, and half a league from north to south. It was lined with tiles of four colors, made of gold, silver, beryl, and crystal.

ධම්මාය, ආනන්ද, පෝක්ඛරණියා චතුවීසති සෝපානානි අහේසුං චතුන්නං වණ්ණානං—ඒකං සෝපානං සෝවණ්ණමයං, ඒකං රූපියමයං, ඒකං වේළුරියමයං, ඒකං ඵලිකමයං. සෝවණ්ණමයස්ස සෝපානස්ස සෝවණ්ණමයා ථම්භා අහේසුං රූපියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. රූපියමයස්ස සෝපානස්ස රූපියමයා ථම්භා අහේසුං සෝවණ්ණමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. වේළුරියමයස්ස සෝපානස්ස වේළුරියමයා ථම්භා අහේසුං ඵලිකමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. ඵලිකමයස්ස සෝපානස්ස ඵලිකමයා ථම්භා අහේසුං වේළුරියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච.

ධම්මා, ආනන්ද, පෝක්ඛරණී ද්වීහි වේදිකාහි පරික්ඛිත්තා අහෝසි—ඒකා වේදිකා සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා. සෝවණ්ණමයාය වේදිකාය සෝවණ්ණමයා ථම්භා අහේසුං රූපියමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච. රූපියමයාය වේදිකාය රූපියමයා ථම්භා අහේසුං සෝවණ්ණමයා සූචියෝ ච උණ්හීසඤ්ච.

It was surrounded by two balustrades, made of gold and silver. The golden balustrades had posts of gold, and banisters and finials of silver. The silver balustrades had posts of silver, and banisters and finials of gold.

ධම්මා, ආනන්ද, පෝක්ඛරණී සත්තහි තාලපන්තීහි පරික්ඛිත්තා අහෝසි—ඒකා තාලපන්ති සෝවණ්ණමයා, ඒකා රූපියමයා, ඒකා වේළුරියමයා, ඒකා ඵලිකමයා, ඒකා ලෝහිතඞ්කමයා, ඒකා මසාරගල්ලමයා, ඒකා සබ්බරතනමයා. සෝවණ්ණමයස්ස තාලස්ස සෝවණ්ණමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි රූපියමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. රූපියමයස්ස තාලස්ස රූපියමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි සෝවණ්ණමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. වේළුරියමයස්ස තාලස්ස වේළුරියමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි ඵලිකමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. ඵලිකමයස්ස තාලස්ස ඵලිකමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි වේළුරියමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. ලෝහිතඞ්කමයස්ස තාලස්ස ලෝහිතඞ්කමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි මසාරගල්ලමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. මසාරගල්ලමයස්ස තාලස්ස මසාරගල්ලමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි ලෝහිතඞ්කමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. සබ්බරතනමයස්ස තාලස්ස සබ්බරතනමයෝ ඛන්ධෝ අහෝසි, සබ්බරතනමයානි පත්තානි ච ඵලානි ච. තාසං ඛෝ පනානන්ද, තාලපන්තීනං වාතේරිතානං සද්දෝ අහෝසි, වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, පඤ්චඞ්ගිකස්ස තූරියස්ස සුවිනීතස්ස සුප්පටිතාළිතස්ස සුකුසලේහි සමන්නාහතස්ස සද්දෝ හෝති වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, තාසං තාලපන්තීනං වාතේරිතානං සද්දෝ අහෝසි වග්ගු ච රජනීයෝ ච ඛමනීයෝ ච මදනීයෝ ච. යේ ඛෝ පනානන්ද, තේන සමයේන කුසාවතියා රාජධානියා ධුත්තා අහේසුං සෝණ්ඩා පිපාසා, තේ තාසං තාලපන්තීනං වාතේරිතානං සද්දේන පරිචාරේසුං.

නිට්ඨිතේ ඛෝ පනානන්ද, ධම්මේ පාසාදේ නිට්ඨිතාය ධම්මාය ච පෝක්ඛරණියා රාජා මහාසුදස්සනෝ ‘යේ තේන සමයේන සමණේසු වා සමණසම්මතා බ්‍රාහ්මණේසු වා බ්‍රාහ්මණසම්මතා(අ), තේ සබ්බකාමේහි සන්තප්පේත්වා ධම්මං පාසාදං අභිරුහි.

When the palace and its lotus pond were finished, King Mahāsudassana served those who were deemed true ascetics and brahmins with all they desired. Then he ascended the Palace of Principle.

පඨමභාණවාරෝ.

The first recitation section.

5. ඣානසම්පත්ති

5. Attaining Absorption

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිස්ස නු ඛෝ මේ ඉදං කම්මස්ස ඵලං කිස්ස කම්මස්ස විපාකෝ, යේනාහං ඒතරහි ඒවංමහිද්ධිකෝ ඒවංමහානුභාවෝ(අ)ති?

Then King Mahāsudassana thought, ‘Of what deed of mine is this the fruit and result, that I am now so mighty and powerful?’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘තිණ්ණං ඛෝ මේ ඉදං කම්මානං ඵලං තිණ්ණං කම්මානං විපාකෝ, යේනාහං ඒතරහි ඒවංමහිද්ධිකෝ ඒවංමහානුභාවෝ, සේය්‍යථිදං—දානස්ස දමස්ස සංයමස්සා(අ)ති.

Then King Mahāsudassana thought, ‘It is the fruit and result of three kinds of deeds: giving, self-control, and restraint.’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ යේන මහාවියූහං කූටාගාරං තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මහාවියූහස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරේ ඨිතෝ උදානං උදානේසි: ‘තිට්ඨ, කාමවිතක්ක, තිට්ඨ, බ්‍යාපාදවිතක්ක, තිට්ඨ, විහිංසාවිතක්ක. ඒත්තාවතා, කාමවිතක්ක, ඒත්තාවතා, බ්‍යාපාදවිතක්ක, ඒත්තාවතා, විහිංසාවිතක්කා(අ)ති.

Then he went to the great foyer, stood at the door, and expressed this heartfelt sentiment: ‘Stop here, sensual, malicious, and cruel thoughts—no further!’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ මහාවියූහං කූටාගාරං පවිසිත්වා සෝවණ්ණමයේ පල්ලඞ්කේ නිසින්නෝ විවිච්චේව කාමේහි විවිච්ච අකුසලේහි ධම්මේහි සවිතක්කං සවිචාරං විවේකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසි. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චේතසෝ ඒකෝදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසි. පීතියා ච විරාගා උපේක්ඛකෝ ච විහාසි, සතෝ ච සම්පජානෝ සුඛඤ්ච කායේන පටිසංවේදේසි, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති: ‘උපේක්ඛකෝ සතිමා සුඛවිහාරී(අ)ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසි. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බේව සෝමනස්සදෝමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපේක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසි.

Then he entered the great foyer and sat on the golden couch. Quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, he entered and remained in the first jhāna, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected. As the placing of the mind and keeping it connected were stilled, he entered and remained in the second jhāna, which has the rapture and bliss born of immersion, with internal clarity and mind at one, without placing the mind and keeping it connected. And with the fading away of rapture, he entered and remained in the third jhāna, where he meditated with equanimity, mindful and aware, personally experiencing the bliss of which the noble ones declare, ‘Equanimous and mindful, one meditates in bliss.’ With the giving up of pleasure and pain, and the ending of former happiness and sadness, he entered and remained in the fourth jhāna, without pleasure or pain, with pure equanimity and mindfulness.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ මහාවියූහා කූටාගාරා නික්ඛමිත්වා සෝවණ්ණමයං කූටාගාරං පවිසිත්වා රූපියමයේ පල්ලඞ්කේ නිසින්නෝ මේත්තාසහගතේන චේතසා ඒකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි. තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධෝ තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලෝකං මේත්තාසහගතේන චේතසා විපුලේන මහග්ගතේන අප්පමාණේන අවේරේන අබ්‍යාපජ්ජේන ඵරිත්වා විහාසි. කරුණාසහගතේන චේතසා …පේ… මුදිතාසහගතේන චේතසා …පේ… උපේක්ඛාසහගතේන චේතසා ඒකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි. තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධෝ තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලෝකං උපේක්ඛාසහගතේන චේතසා විපුලේන මහග්ගතේන අප්පමාණේන අවේරේන අබ්‍යාපජ්ජේන ඵරිත්වා විහාසි.

Then King Mahāsudassana left the great foyer and entered the golden chamber, where he sat on the golden couch. He meditated spreading a heart full of love to one direction, and to the second, and to the third, and to the fourth. In the same way he spread a heart full of love above, below, across, everywhere, all around, to everyone in the world—abundant, expansive, limitless, free of enmity and ill will. He meditated spreading a heart full of compassion … He meditated spreading a heart full of rejoicing … He meditated spreading a heart full of equanimity to one direction, and to the second, and to the third, and to the fourth. In the same way above, below, across, everywhere, all around, he spread a heart full of equanimity to the whole world—abundant, expansive, limitless, free of enmity and ill will.

6. චතුරාසීතිනගරසහස්සාදි

6. Of All Cities

රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස චතුරාසීති නගරසහස්සානි අහේසුං කුසාවතීරාජධානිප්පමුඛානි; චතුරාසීති පාසාදසහස්සානි අහේසුං ධම්මපාසාදප්පමුඛානි; චතුරාසීති කූටාගාරසහස්සානි අහේසුං මහාවියූහකූටාගාරප්පමුඛානි; චතුරාසීති පල්ලඞ්කසහස්සානි අහේසුං සෝවණ්ණමයානි රූපියමයානි දන්තමයානි සාරමයානි ගෝනකත්ථතානි පටිකත්ථතානි පටලිකත්ථතානි කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි සෞත්තරච්ඡදානි උභතෝලෝහිතකූපධානානි; චතුරාසීති නාගසහස්සානි අහේසුං සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි උපෝසථනාගරාජප්පමුඛානි; චතුරාසීති අස්සසහස්සානි අහේසුං සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වලාහකඅස්සරාජප්පමුඛානි; චතුරාසීති රථසහස්සානි අහේසුං සීහචම්මපරිවාරානි බ්‍යග්ඝචම්මපරිවාරානි දීපිචම්මපරිවාරානි පණ්ඩුකම්බලපරිවාරානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වේජයන්තරථප්පමුඛානි; චතුරාසීති මණිසහස්සානි අහේසුං මණිරතනප්පමුඛානි; චතුරාසීති ඉත්ථිසහස්සානි අහේසුං සුභද්දාදේවිප්පමුඛානි; චතුරාසීති ගහපතිසහස්සානි අහේසුං ගහපතිරතනප්පමුඛානි; චතුරාසීති ඛත්තියසහස්සානි අහේසුං අනුයන්තානි පරිණායකරතනප්පමුඛානි; චතුරාසීති ධේනුසහස්සානි අහේසුං දුහසන්දනානි කංසූපධාරණානි; චතුරාසීති වත්ථකෝටිසහස්සානි අහේසුං ඛෝමසුඛුමානං කප්පාසිකසුඛුමානං කෝසේය්‍යසුඛුමානං කම්බලසුඛුමානං; රඤ්ඤෝ, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස චතුරාසීති ථාලිපාකසහස්සානි අහේසුං සායං පාතං භත්තාභිහාරෝ අභිහරියිත්ථ.

King Mahāsudassana had 84,000 cities, with the royal capital of Kusāvatī foremost. He had 84,000 palaces, with the Palace of Principle foremost. He had 84,000 chambers, with the great foyer foremost. He had 84,000 couches made of gold, silver, ivory, and hardwood. They were spread with woollen covers—shag-piled, pure white, or embroidered with flowers—and spread with a fine deer hide, with a canopy above and red pillows at both ends. He had 84,000 bull elephants with gold adornments and banners, covered with gold netting, with the royal bull elephant named Uposatha foremost. He had 84,000 horses with gold adornments and banners, covered with gold netting, with the royal steed named Thundercloud foremost. He had 84,000 chariots upholstered with the hide of lions, tigers, and leopards, and cream rugs, with gold adornments and banners, covered with gold netting, with the chariot named Triumph foremost. He had 84,000 jewels, with the jewel-treasure foremost. He had 84,000 women, with Queen Subhaddā foremost. He had 84,000 householders, with the householder-treasure foremost. He had 84,000 aristocrat vassals, with the counselor-treasure foremost. He had 84,000 milk-cows with silken reins and bronze pails. He had 8,400,000,000 fine cloths of linen, cotton, silk, and wool. He had 84,000 servings of food, which were presented to him as offerings in the morning and evening.

තේන ඛෝ පනානන්ද, සමයේන රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස චතුරාසීති නාගසහස්සානි සායං පාතං උපට්ඨානං ආගච්ඡන්ති. අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඒතදහෝසි: ‘ඉමානි ඛෝ මේ චතුරාසීති නාගසහස්සානි සායං පාතං උපට්ඨානං ආගච්ඡන්ති, යන්නූන වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයේන ද්වේචත්තාලීසං ද්වේචත්තාලීසං නාගසහස්සානි සකිං සකිං උපට්ඨානං ආගච්ඡේය්‍යුන්(අ)ති. අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ පරිණායකරතනං ආමන්තේසි: ‘ඉමානි ඛෝ මේ, සම්ම පරිණායකරතන, චතුරාසීති නාගසහස්සානි සායං පාතං උපට්ඨානං ආගච්ඡන්ති, තේන හි, සම්ම පරිණායකරතන, වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයේන ද්වේචත්තාලීසං ද්වේචත්තාලීසං නාගසහස්සානි සකිං සකිං උපට්ඨානං ආගච්ඡන්තූ(අ)ති. ‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, ආනන්ද, පරිණායකරතනං රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස පච්චස්සෝසි. අථ ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස අපරේන සමයේන වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයේන ද්වේචත්තාලීසං ද්වේචත්තාලීසං නාගසහස්සානි සකිං සකිං උපට්ඨානං ආගමංසු.

Now at that time his 84,000 royal elephants came to attend on him in the morning and evening. Then King Mahāsudassana thought, ‘What if instead half of the elephants took turns to attend on me at the end of each century?’ He instructed the counselor-treasure to do this, and so it was done.

7. සුභද්දාදේවිඋපසඞ්කමන

7. The Visit of Queen Subhaddā

අථ ඛෝ, ආනන්ද, සුභද්දාය දේවියා බහුන්නං වස්සානං බහුන්නං වස්සසතානං බහුන්නං වස්සසහස්සානං අච්චයේන ඒතදහෝසි: ‘චිරං දිට්ඨෝ ඛෝ මේ රාජා මහාසුදස්සනෝ. යන්නූනාහං රාජානං මහාසුදස්සනං දස්සනාය උපසඞ්කමේය්‍යන්(අ)ති.

Then, after many years, many hundred years, many thousand years had passed, Queen Subhaddā thought, ‘It is long since I have seen the king. Why don’t I go to see him?’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, සුභද්දා දේවී ඉත්ථාගාරං ආමන්තේසි: ‘ඒථ තුම්හේ සීසානි න්හායථ පීතානි වත්ථානි පාරුපථ. චිරං දිට්ඨෝ නෝ රාජා මහාසුදස්සනෝ, රාජානං මහාසුදස්සනං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාමා(අ)ති.

So the queen addressed the ladies of the harem, ‘Come, bathe your heads and dress in yellow. It is long since we saw the king, and we shall go to see him.’

‘ඒවං, අය්‍යේ(අ)ති ඛෝ, ආනන්ද, ඉත්ථාගාරං සුභද්දාය දේවියා පටිස්සුත්වා සීසානි න්හායිත්වා පීතානි වත්ථානි පාරුපිත්වා යේන සුභද්දා දේවී තේනුපසඞ්කමි.

‘Yes, ma’am,’ replied the ladies of the harem. They did as she asked and returned to the queen.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, සුභද්දා දේවී පරිණායකරතනං ආමන්තේසි: ‘කප්පේහි, සම්ම පරිණායකරතන, චතුරඞ්ගිනිං සේනං, චිරං දිට්ඨෝ නෝ රාජා මහාසුදස්සනෝ, රාජානං මහාසුදස්සනං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාමා(අ)ති.

Then the queen addressed the counselor-treasure, ‘Dear counselor-treasure, please ready the army of four divisions. It is long since we saw the king, and we shall go to see him.’

‘ඒවං, දේවී(අ)ති ඛෝ, ආනන්ද, පරිණායකරතනං සුභද්දාය දේවියා පටිස්සුත්වා චතුරඞ්ගිනිං සේනං කප්පාපේත්වා සුභද්දාය දේවියා පටිවේදේසි: ‘කප්පිතා ඛෝ, දේවි, චතුරඞ්ගිනී සේනා, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී(අ)ති.

‘Yes, my queen,’ he replied, and did as he was asked. He informed the queen, ‘My queen, the army of four divisions is ready, please go at your convenience.’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, සුභද්දා දේවී චතුරඞ්ගිනියා සේනාය සද්ධිං ඉත්ථාගාරේන යේන ධම්මෝ පාසාදෝ තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං පාසාදං අභිරුහිත්වා යේන මහාවියූහං කූටාගාරං තේනුපසඞ්කමි. උපසඞ්කමිත්වා මහාවියූහස්ස කූටාගාරස්ස ද්වාරබාහං ආලම්බිත්වා අට්ඨාසි.

Then Queen Subhaddā together with the ladies of the harem went with the army to the Palace of Principle. She ascended the palace and went to the great foyer, where she stood leaning against a door-post.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ සද්දං සුත්වා: ‘කිං නු ඛෝ මහතෝ විය ජනකායස්ස සද්දෝ(අ)ති මහාවියූහා කූටාගාරා නික්ඛමන්තෝ අද්දස සුභද්දං දේවිං ද්වාරබාහං ආලම්බිත්වා ඨිතං, දිස්වාන සුභද්දං දේවිං ඒතදවෝච: ‘ඒත්ථේව, දේවි, තිට්ඨ මා පාවිසී(අ)ති.

Hearing them, the king thought, ‘What’s that, it sounds like a big crowd!’ Coming out of the foyer he saw Queen Subhaddā leaning against a door-post and said to her, ‘Please stay there, my queen, don’t enter in here.’

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තේසි: ‘ඒහි ත්වං, අම්භෝ පුරිස, මහාවියූහා කූටාගාරා සෝවණ්ණමයං පල්ලඞ්කං නීහරිත්වා සබ්බසෝවණ්ණමයේ තාලවනේ පඤ්ඤපේහී(අ)ති.

Then he addressed a certain man, ‘Come, mister, bring the golden couch from the great foyer and set it up in the golden palm grove.’

‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, ආනන්ද, සෝ පුරිසෝ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස පටිස්සුත්වා මහාවියූහා කූටාගාරා සෝවණ්ණමයං පල්ලඞ්කං නීහරිත්වා සබ්බසෝවණ්ණමයේ තාලවනේ පඤ්ඤපේසි. අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ දක්ඛිණේන පස්සේන සීහසේය්‍යං කප්පේසි පාදේ පාදං අච්චාධාය සතෝ සම්පජානෝ.

‘Yes, Your Majesty,’ that man replied, and did as he was asked. The king laid down in the lion’s posture—on the right side, placing one foot on top of the other—mindful and aware.

අථ ඛෝ, ආනන්ද, සුභද්දාය දේවියා ඒතදහෝසි: ‘විප්පසන්නානි ඛෝ රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස ඉන්ද්‍රියානි, පරිසුද්ධෝ ඡවිවණ්ණෝ පරියෝදාතෝ, මා හේව ඛෝ රාජා මහාසුදස්සනෝ කාලමකාසී(අ)ති රාජානං මහාසුදස්සනං ඒතදවෝච: ‘ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති නගරසහස්සානි කුසාවතීරාජධානිප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි.

Then Queen Subhaddā thought, ‘The king’s faculties are so very clear, and the complexion of his skin is pure and bright. Let him not pass away!’ She said to him, ‘Sire, you have 84,000 cities, with the royal capital of Kusāvatī foremost. Arouse desire for these! Take an interest in life!’

ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති පාසාදසහස්සානි ධම්මපාසාදප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති කූටාගාරසහස්සානි මහාවියූහකූටාගාරප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති පල්ලඞ්කසහස්සානි සෝවණ්ණමයානි රූපියමයානි දන්තමයානි සාරමයානි ගෝනකත්ථතානි පටිකත්ථතානි පටලිකත්ථතානි කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි සෞත්තරච්ඡදානි උභතෝලෝහිතකූපධානානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි, ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති නාගසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි උපෝසථනාගරාජප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති අස්සසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වලාහකඅස්සරාජප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති රථසහස්සානි සීහචම්මපරිවාරානි බ්‍යග්ඝචම්මපරිවාරානි දීපිචම්මපරිවාරානි පණ්ඩුකම්බලපරිවාරානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වේජයන්තරථප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති මණිසහස්සානි මණිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ඉත්ථිසහස්සානි ඉත්ථිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ගහපතිසහස්සානි ගහපතිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ඛත්තියසහස්සානි අනුයන්තානි පරිණායකරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ධේනුසහස්සානි දුහසන්දනානි කංසූපධාරණානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති වත්ථකෝටිසහස්සානි ඛෝමසුඛුමානං කප්පාසිකසුඛුමානං කෝසේය්‍යසුඛුමානං කම්බලසුඛුමානං. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි, ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ථාලිපාකසහස්සානි සායං පාතං භත්තාභිහාරෝ අභිහරියති. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං ජනේහි ජීවිතේ අපේක්ඛං කරෝහී(අ)ති.

And she likewise urged the king to live on by taking an interest in all his possessions as described above.

ඒවං වුත්තේ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ සුභද්දං දේවිං ඒතදවෝච: ‘දීඝරත්තං ඛෝ මං ත්වං, දේවි, ඉට්ඨේහි කන්තේහි පියේහි මනාපේහි සමුදාචරිත්ථ; අථ ච පන මං ත්වං පච්ඡිමේ කාලේ අනිට්ඨේහි අකන්තේහි අප්පියේහි අමනාපේහි සමුදාචරසී(අ)ති.

When the queen had spoken, the king said to her, ‘For a long time, my queen, you have spoken to me with loving, desirable, pleasant, and agreeable words. And yet in my final hour, your words are undesirable, unpleasant, and disagreeable!’

‘කථං චරහි තං, දේව, සමුදාචරාමී(අ)ති?

‘Then how exactly, Your Majesty, am I to speak to you?’

‘ඒවං ඛෝ මං ත්වං, දේවි, සමුදාචර: “සබ්බේහේව, දේව, පියේහි මනාපේහි නානාභාවෝ විනාභාවෝ අඤ්ඤථාභාවෝ, මා ඛෝ ත්වං, දේව, සාපේක්ඛෝ කාලමකාසි, දුක්ඛා සාපේක්ඛස්ස කාලඞ්කිරියා, ගරහිතා ච සාපේක්ඛස්ස කාලඞ්කිරියා. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති නගරසහස්සානි කුසාවතීරාජධානිප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති පාසාදසහස්සානි ධම්මපාසාදප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති කූටාගාරසහස්සානි මහාවියූහකූටාගාරප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති පල්ලඞ්කසහස්සානි සෝවණ්ණමයානි රූපියමයානි දන්තමයානි සාරමයානි ගෝනකත්ථතානි පටිකත්ථතානි පටලිකත්ථතානි කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි සෞත්තරච්ඡදානි උභතෝලෝහිතකූපධානානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති නාගසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි උපෝසථනාගරාජප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති අස්සසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වලාහකඅස්සරාජප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති රථසහස්සානි සීහචම්මපරිවාරානි බ්‍යග්ඝචම්මපරිවාරානි දීපිචම්මපරිවාරානි පණ්ඩුකම්බලපරිවාරානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වේජයන්තරථප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති මණිසහස්සානි මණිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ඉත්ථිසහස්සානි සුභද්දාදේවිප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ගහපතිසහස්සානි ගහපතිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ඛත්තියසහස්සානි අනුයන්තානි පරිණායකරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ධේනුසහස්සානි දුහසන්දනානි කංසූපධාරණානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති වත්ථකෝටිසහස්සානි ඛෝමසුඛුමානං කප්පාසිකසුඛුමානං කෝසේය්‍යසුඛුමානං කම්බලසුඛුමානං. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ථාලිපාකසහස්සානි සායං පාතං භත්තාභිහාරෝ අභිහරියති. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසී”(අ)ති.

‘Like this, my queen: “Sire, we must be parted and separated from all we hold dear and beloved. Don’t pass away with concerns. Such concern is suffering, and it’s criticized. Sire, you have 84,000 cities, with the royal capital of Kusāvatī foremost. Give up desire for these! Take no interest in life!”’ And so on for all the king’s possessions.

ඒවං වුත්තේ, ආනන්ද, සුභද්දා දේවී පරෝදි අස්සූනි පවත්තේසි. අථ ඛෝ, ආනන්ද, සුභද්දා දේවී අස්සූනි පුඤ්ඡිත්වා රාජානං මහාසුදස්සනං ඒතදවෝච: ‘සබ්බේහේව, දේව, පියේහි මනාපේහි නානාභාවෝ විනාභාවෝ අඤ්ඤථාභාවෝ, මා ඛෝ ත්වං, දේව, සාපේක්ඛෝ කාලමකාසි, දුක්ඛා සාපේක්ඛස්ස කාලඞ්කිරියා, ගරහිතා ච සාපේක්ඛස්ස කාලඞ්කිරියා. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති නගරසහස්සානි කුසාවතීරාජධානිප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති පාසාදසහස්සානි ධම්මපාසාදප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති කූටාගාරසහස්සානි මහාවියූහකූටාගාරප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති පල්ලඞ්කසහස්සානි සෝවණ්ණමයානි රූපියමයානි දන්තමයානි සාරමයානි ගෝනකත්ථතානි පටිකත්ථතානි පටලිකත්ථතානි කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි සෞත්තරච්ඡදානි උභතෝලෝහිතකූපධානානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති නාගසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි උපෝසථනාගරාජප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති අස්සසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වලාහකඅස්සරාජප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ, ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති රථසහස්සානි සීහචම්මපරිවාරානි බ්‍යග්ඝචම්මපරිවාරානි දීපිචම්මපරිවාරානි පණ්ඩුකම්බලපරිවාරානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වේජයන්තරථප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති මණිසහස්සානි මණිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ඉත්ථිසහස්සානි ඉත්ථිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ, ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ගහපතිසහස්සානි ගහපතිරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ඛත්තියසහස්සානි අනුයන්තානි පරිණායකරතනප්පමුඛානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ධේනුසහස්සානි දුහසන්දනානි කංසූපධාරණානි. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති වත්ථකෝටිසහස්සානි ඛෝමසුඛුමානං කප්පාසිකසුඛුමානං කෝසේය්‍යසුඛුමානං කම්බලසුඛුමානං. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසි. ඉමානි තේ, දේව, චතුරාසීති ථාලිපාකසහස්සානි සායං පාතං භත්තාභිහාරෝ අභිහරියති. ඒත්ථ, දේව, ඡන්දං පජහ ජීවිතේ අපේක්ඛං මාකාසී(අ)ති.

When the king had spoken, Queen Subhaddā cried and burst out in tears. Wiping away her tears, the queen said to the king: ‘Sire, we must be parted and separated from all we hold dear and beloved. Don’t pass away with concerns. Such concern is suffering, and it’s criticized. Sire, you have 84,000 cities, with the royal capital of Kusāvatī foremost. Give up desire for these! Take no interest in life!’ And she continued, listing all the king’s possessions.

8. බ්‍රහ්මලෝකූපගම

8. Rebirth in the Brahmā Realm

අථ ඛෝ, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ න චිරස්සේව කාලමකාසි. සේය්‍යථාපි, ආනන්ද, ගහපතිස්ස වා ගහපතිපුත්තස්ස වා මනුඤ්ඤං භෝජනං භුත්තාවිස්ස භත්තසම්මදෝ හෝති; ඒවමේව ඛෝ, ආනන්ද, රඤ්ඤෝ මහාසුදස්සනස්ස මාරණන්තිකා වේදනා අහෝසි.

Not long after that, King Mahāsudassana passed away. And the feeling he had close to death was like a householder or their child falling asleep after eating a delectable meal.

කාලඞ්කතෝ ච, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනෝ සුගතිං බ්‍රහ්මලෝකං උපපජ්ජි. රාජා, ආනන්ද, මහාසුදස්සනෝ චතුරාසීති වස්සසහස්සානි කුමාරකීළං කීළි. චතුරාසීති වස්සසහස්සානි ඕපරජ්ජං කාරේසි. චතුරාසීති වස්සසහස්සානි රජ්ජං කාරේසි. චතුරාසීති වස්සසහස්සානි ගිහිභූතෝ ධම්මේ පාසාදේ බ්‍රහ්මචරියං චරි. සෝ චත්තාරෝ බ්‍රහ්මවිහාරේ භාවේත්වා කායස්ස භේදා පරං මරණා බ්‍රහ්මලෝකූපගෝ අහෝසි.

When he passed away King Mahāsudassana was reborn in a good place, a Brahmā realm. Ānanda, King Mahāsudassana played children’s games for 84,000 years. He ruled as viceroy for 84,000 years. He ruled as king for 84,000 years. He led the spiritual life as a layman in the Palace of Principle for 84,000 years. And having developed the four Brahmā meditations, when his body broke up, after death, he was reborn in a good place, a Brahmā realm.

සියා ඛෝ පනානන්ද, ඒවමස්ස: ‘අඤ්ඤෝ නූන තේන සමයේන රාජා මහාසුදස්සනෝ අහෝසී(අ)ති, න ඛෝ පනේතං, ආනන්ද, ඒවං දට්ඨබ්බං. අහං තේන සමයේන රාජා මහාසුදස්සනෝ අහෝසිං.

Now, Ānanda, you might think: ‘Surely King Mahāsudassana must have been someone else at that time?’ But you should not see it like that. I myself was King Mahāsudassana at that time.

මම තානි චතුරාසීති නගරසහස්සානි කුසාවතීරාජධානිප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති පාසාදසහස්සානි ධම්මපාසාදප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති කූටාගාරසහස්සානි මහාවියූහකූටාගාරප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති පල්ලඞ්කසහස්සානි සෝවණ්ණමයානි රූපියමයානි දන්තමයානි සාරමයානි ගෝනකත්ථතානි පටිකත්ථතානි පටලිකත්ථතානි කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණානි සෞත්තරච්ඡදානි උභතෝලෝහිතකූපධානානි, මම තානි චතුරාසීති නාගසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි උපෝසථනාගරාජප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති අස්සසහස්සානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වලාහකඅස්සරාජප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති රථසහස්සානි සීහචම්මපරිවාරානි බ්‍යග්ඝචම්මපරිවාරානි දීපිචම්මපරිවාරානි පණ්ඩුකම්බලපරිවාරානි සෝවණ්ණාලඞ්කාරානි සෝවණ්ණධජානි හේමජාලපටිච්ඡන්නානි වේජයන්තරථප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති මණිසහස්සානි මණිරතනප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති ඉත්ථිසහස්සානි සුභද්දාදේවිප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති ගහපතිසහස්සානි ගහපතිරතනප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති ඛත්තියසහස්සානි අනුයන්තානි පරිණායකරතනප්පමුඛානි, මම තානි චතුරාසීති ධේනුසහස්සානි දුහසන්දනානි කංසූපධාරණානි, මම තානි චතුරාසීති වත්ථකෝටිසහස්සානි ඛෝමසුඛුමානං කප්පාසිකසුඛුමානං කෝසේය්‍යසුඛුමානං කම්බලසුඛුමානං, මම තානි චතුරාසීති ථාලිපාකසහස්සානි සායං පාතං භත්තාභිහාරෝ අභිහරියිත්ථ.

Mine were the 84,000 cities, with the royal capital of Kusāvatī foremost. And mine were all the other possessions.

තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීතිනගරසහස්සානං ඒකඤ්ඤේව තං නගරං හෝති, යං තේන සමයේන අජ්ඣාවසාමි යදිදං කුසාවතී රාජධානී. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති පාසාදසහස්සානං ඒකෝයේව සෝ පාසාදෝ හෝති, යං තේන සමයේන අජ්ඣාවසාමි යදිදං ධම්මෝ පාසාදෝ. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති කූටාගාරසහස්සානං ඒකඤ්ඤේව තං කූටාගාරං හෝති, යං තේන සමයේන අජ්ඣාවසාමි යදිදං මහාවියූහං කූටාගාරං. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති පල්ලඞ්කසහස්සානං ඒකෝයේව සෝ පල්ලඞ්කෝ හෝති, යං තේන සමයේන පරිභුඤ්ජාමි යදිදං සෝවණ්ණමයෝ වා රූපියමයෝ වා දන්තමයෝ වා සාරමයෝ වා. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති නාගසහස්සානං ඒකෝයේව සෝ නාගෝ හෝති, යං තේන සමයේන අභිරුහාමි යදිදං උපෝසථෝ නාගරාජා. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති අස්සසහස්සානං ඒකෝයේව සෝ අස්සෝ හෝති, යං තේන සමයේන අභිරුහාමි යදිදං වලාහකෝ අස්සරාජා. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති රථසහස්සානං ඒකෝයේව සෝ රථෝ හෝති, යං තේන සමයේන අභිරුහාමි යදිදං වේජයන්තරථෝ. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති ඉත්ථිසහස්සානං ඒකායේව සා ඉත්ථී හෝති, යා තේන සමයේන පච්චුපට්ඨාති ඛත්තියානී වා වේස්සිනී වා. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති වත්ථකෝටිසහස්සානං ඒකංයේව තං දුස්සයුගං හෝති, යං තේන සමයේන පරිදහාමි ඛෝමසුඛුමං වා කප්පාසිකසුඛුමං වා කෝසේය්‍යසුඛුමං වා කම්බලසුඛුමං වා. තේසං ඛෝ පනානන්ද, චතුරාසීති ථාලිපාකසහස්සානං ඒකෝයේව සෝ ථාලිපාකෝ හෝති, යතෝ නාළිකෝදනපරමං භුඤ්ජාමි තදුපියඤ්ච සූපේය්‍යං.

Of those 84,000 cities, I only stayed in one, the capital Kusāvatī. Of those 84,000 mansions, I only dwelt in one, the Palace of Principle. Of those 84,000 chambers, I only dwelt in the great foyer. Of those 84,000 couches, I only used one, made of gold or silver or ivory or heartwood. Of those 84,000 bull elephants, I only rode one, the royal bull elephant named Uposatha. Of those 84,000 horses, I only rode one, the royal horse named Thundercloud. Of those 84,000 chariots, I only rode one, the chariot named Triumph. Of those 84,000 women, I was only served by one, a maiden of the aristocratic or peasant classes. Of those 8,400,000,000 cloths, I only wore one pair, made of fine linen, cotton, silk, or wool. Of those 84,000 servings of food, I only had one, eating at most a serving of rice and suitable sauce.

පස්සානන්ද, සබ්බේතේ සඞ්ඛාරා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා. ඒවං අනිච්චා ඛෝ, ආනන්ද, සඞ්ඛාරා; ඒවං අද්ධුවා ඛෝ, ආනන්ද, සඞ්ඛාරා; ඒවං අනස්සාසිකා ඛෝ, ආනන්ද, සඞ්ඛාරා. යාවඤ්චිදං, ආනන්ද, අලමේව සබ්බසඞ්ඛාරේසු නිබ්බින්දිතුං, අලං විරජ්ජිතුං, අලං විමුච්චිතුං.

See, Ānanda! All those conditioned phenomena have passed, ceased, and perished. So impermanent are conditions, so unstable are conditions, so unreliable are conditions. This is quite enough for you to become disillusioned, dispassionate, and freed regarding all conditions.

ඡක්ඛත්තුං ඛෝ පනාහං, ආනන්ද, අභිජානාමි ඉමස්මිං පදේසේ සරීරං නික්ඛිපිතං, තඤ්ච ඛෝ රාජාව සමානෝ චක්කවත්තී ධම්මිකෝ ධම්මරාජා චාතුරන්තෝ විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තෝ සත්තරතනසමන්නාගතෝ, අයං සත්තමෝ සරීරනික්ඛේපෝ. න ඛෝ පනාහං, ආනන්ද, තං පදේසං සමනුපස්සාමි සදේවකේ ලෝකේ සමාරකේ සබ්‍රහ්මකේ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදේවමනුස්සාය යත්ථ තථාගතෝ අට්ඨමං සරීරං නික්ඛිපේය්‍යා”ති.

Six times, Ānanda, I recall having laid down my body at this place. And the seventh time was as a wheel-turning monarch, a just and principled king, at which time my dominion extended to all four sides, I achieved stability in the country, and I possessed the seven treasures. But Ānanda, I do not see any place in this world with its gods, Māras, and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, its gods and humans where the Realized One would lay down his body for the eighth time.”

ඉදමවෝච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතෝ අථාපරං ඒතදවෝච සත්ථා:

That is what the Buddha said. Then the Holy One, the Teacher, went on to say:

“අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා, උප්පාදවයධම්මිනෝ; උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති, තේසං වූපසමෝ සුඛෝ”ති.

“Oh! Conditions are impermanent, their nature is to rise and fall; having arisen, they cease; their stilling is true bliss.”

මහාසුදස්සනසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

Next: ජනවසභසුත්ත • Janavasabhasutta • With Janavasabha

The authoritative text of the Dīgha Nikāya is the Pāli text. The English translation is provided as an aid to the study of the original Pāli text. [CREDITS »]