| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
៤. មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនា
4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā
កុសាវតីរាជធានីវណ្ណនា
Kusāvatīrājadhānīvaṇṇanā
២៤១. ឯវំ មេ សុតន្តិ មហាសុទស្សនសុត្តំ។ តត្រាយំ អបុព្ពបទវណ្ណនា – សព្ពរតនមយោតិ ឯត្ថ ឯកា ឥដ្ឋកា សោវណ្ណមយា, ឯកា រូបិយមយា, ឯកា វេឡុរិយមយា, ឯកា ផលិកមយា, ឯកា លោហិតង្កមយា, ឯកា មសារគល្លមយា, ឯកា សព្ពរតនមយា, អយំ បាការោ សព្ពបាការានំ អន្តោ ឧព្ពេធេន សដ្ឋិហត្ថោ អហោសិ។ ឯកេ បន ថេរា – ‘‘នគរំ នាម អន្តោ ឋត្វា ឱលោកេន្តានំ ទស្សនីយំ វដ្ដតិ, តស្មា សព្ពពាហិរោ សដ្ឋិហត្ថោ, សេសា អនុបុព្ពនីចា’’តិ វទន្តិ។ ឯកេ – ‘‘ពហិ ឋត្វា ឱលោកេន្តានំ ទស្សនីយំ វដ្ដតិ, តស្មា សព្ពអព្ភន្តរិមោ សដ្ឋិហត្ថោ, សេសា អនុបុព្ពនីចា’’តិ។ ឯកេ – ‘‘អន្តោ ច ពហិ ច ឋត្វា ឱលោកេន្តានំ ទស្សនីយំ វដ្ដតិ, តស្មា មជ្ឈេ បាការោ សដ្ឋិហត្ថោ, អន្តោ ច ពហិ ច តយោ តយោ អនុបុព្ពនីចា’’តិ។
241.Evaṃme sutanti mahāsudassanasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – sabbaratanamayoti ettha ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā, ekā lohitaṅkamayā, ekā masāragallamayā, ekā sabbaratanamayā, ayaṃ pākāro sabbapākārānaṃ anto ubbedhena saṭṭhihattho ahosi. Eke pana therā – ‘‘nagaraṃ nāma anto ṭhatvā olokentānaṃ dassanīyaṃ vaṭṭati, tasmā sabbabāhiro saṭṭhihattho, sesā anupubbanīcā’’ti vadanti. Eke – ‘‘bahi ṭhatvā olokentānaṃ dassanīyaṃ vaṭṭati, tasmā sabbaabbhantarimo saṭṭhihattho, sesā anupubbanīcā’’ti. Eke – ‘‘anto ca bahi ca ṭhatvā olokentānaṃ dassanīyaṃ vaṭṭati, tasmā majjhe pākāro saṭṭhihattho, anto ca bahi ca tayo tayo anupubbanīcā’’ti.
ឯសិកាតិ ឯសិកត្ថម្ភោ។ តិបោរិសង្គាតិ ឯកំ បោរិសំ មជ្ឈិមបុរិសស្ស អត្តនោ ហត្ថេន បញ្ចហត្ថំ, តេន តិបោរិសបរិក្ខេបា បន្នរសហត្ថបរិមាណាតិ អត្ថោ។ តេ បន កថំ ឋិតាតិ? នគរស្ស ពាហិរបស្សេ ឯកេកំ មហាទ្វារពាហំ និស្សាយ ឯកេកោ, ឯកេកំ ខុទ្ទកទ្វារពាហំ និស្សាយ ឯកេកោ, មហាទ្វារខុទ្ទកទ្វារានំ អន្តរា តយោ តយោតិ។ តាលបន្តីសុ សព្ពរតនមយានំ តាលានំ ឯកំ សោវណ្ណមយន្តិ បាការេ វុត្តលក្ខណមេវ វេទិតព្ពំ, បណ្ណផលេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តា បន តាលបន្តិយោ អសីតិហត្ថា ឧព្ពេធេន, វិប្បកិណ្ណវាលុកេ សមតលេ ភូមិភាគេ បាការន្តរេ ឯកេកា ហុត្វា ឋិតា។
Esikāti esikatthambho. Tiporisaṅgāti ekaṃ porisaṃ majjhimapurisassa attano hatthena pañcahatthaṃ, tena tiporisaparikkhepā pannarasahatthaparimāṇāti attho. Te pana kathaṃ ṭhitāti? Nagarassa bāhirapasse ekekaṃ mahādvārabāhaṃ nissāya ekeko, ekekaṃ khuddakadvārabāhaṃ nissāya ekeko, mahādvārakhuddakadvārānaṃ antarā tayo tayoti. Tālapantīsu sabbaratanamayānaṃ tālānaṃ ekaṃ sovaṇṇamayanti pākāre vuttalakkhaṇameva veditabbaṃ, paṇṇaphalesupi eseva nayo. Tā pana tālapantiyo asītihatthā ubbedhena, vippakiṇṇavāluke samatale bhūmibhāge pākārantare ekekā hutvā ṭhitā.
វគ្គូតិ ឆេកោ សុន្ទរោ។ រជនីយោតិ រញ្ជេតុំ សមត្ថោ។ ខមនីយោតិ ទិវសម្បិ សុយ្យមានោ ខមតេវ, ន ពីភច្ឆេតិ។ មទនីយោតិ មានមទបុរិសមទជននោ។ បញ្ចង្គិកស្សាតិ អាតតំ វិតតំ អាតតវិតតំ សុសិរំ ឃនន្តិ ឥមេហិ បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស។ តត្ថ អាតតំ នាម ចម្មបរិយោនទ្ធេសុ ភេរីអាទីសុ ឯកតលំ តូរិយំ។ វិតតំ នាម ឧភយតលំ។ អាតតវិតតំ នាម សព្ពតោ បរិយោនទ្ធំ។ សុសិរំ នាម វំសាទិ។ ឃនំ នាម សម្មាទិ។ សុវិនីតស្សាតិ អាកឌ្ឍនសិថិលករណាទីហិ សុមុច្ឆិតស្ស។ សុប្បដិតាឡិតស្សាតិ បមាណេ ឋិតភាវជាននត្ថំ សុដ្ឋុ បដិតាឡិតស្ស។ សុកុសលេហិ សមន្នាហតស្សាតិ យេ វាទិតុំ ឆេកា កុសលា, តេហិ វាទិតស្ស។ ធុត្តាតិ អក្ខធុត្តា,។ សោណ្ឌាតិ សុរាសោណ្ឌា។ តេយេវ បុនប្បុនំ បាតុកាមតាវសេន បិបាសា។ បរិចារេសុន្តិ (ទី. និ. ២.១៣២) ហត្ថំ វា បាទំ វា ចាលេត្វា នច្ចន្តា កីឡិំសុ។
Vaggūti cheko sundaro. Rajanīyoti rañjetuṃ samattho. Khamanīyoti divasampi suyyamāno khamateva, na bībhaccheti. Madanīyoti mānamadapurisamadajanano. Pañcaṅgikassāti ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ susiraṃ ghananti imehi pañcahaṅgehi samannāgatassa. Tattha ātataṃ nāma cammapariyonaddhesu bherīādīsu ekatalaṃ tūriyaṃ. Vitataṃ nāma ubhayatalaṃ. Ātatavitataṃ nāma sabbato pariyonaddhaṃ. Susiraṃ nāma vaṃsādi. Ghanaṃ nāma sammādi. Suvinītassāti ākaḍḍhanasithilakaraṇādīhi sumucchitassa. Suppaṭitāḷitassāti pamāṇe ṭhitabhāvajānanatthaṃ suṭṭhu paṭitāḷitassa. Sukusalehi samannāhatassāti ye vādituṃ chekā kusalā, tehi vāditassa. Dhuttāti akkhadhuttā,. Soṇḍāti surāsoṇḍā. Teyeva punappunaṃ pātukāmatāvasena pipāsā. Paricāresunti (dī. ni. 2.132) hatthaṃ vā pādaṃ vā cāletvā naccantā kīḷiṃsu.
ចក្ករតនវណ្ណនា
Cakkaratanavaṇṇanā
២៤៣. សីសំ ន្ហាតស្សាតិ សីសេន សទ្ធិំ គន្ធោទកេន នហាតស្ស។ ឧបោសថិកស្សាតិ សមាទិន្នឧបោសថង្គស្ស។ ឧបរិបាសាទវរគតស្សាតិ បាសាទវរស្ស ឧបរិ គតស្ស, សុភោជនំ ភុញ្ជិត្វា បាសាទវរស្ស ឧបរិមហាតលេ សិរិគព្ភំ បវិសិត្វា សីលានិ អាវជ្ជន្តស្ស។ តទា កិរ រាជា បាតោវ សតសហស្សំ វិស្សជ្ជេត្វា មហាទានំ ទត្វា សោឡសហិ គន្ធោទកឃដេហិ សីសំ នហាយិត្វា កតបាតរាសោ សុទ្ធំ ឧត្តរាសង្គំ ឯកំសំ ករិត្វា ឧបរិបាសាទស្ស សិរិសយនេ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា និសិន្នោ អត្តនោ ទានាទិមយំ បុញ្ញសមុទាយំ អាវជ្ជន្តោ និសីទិ។ អយំ សព្ពចក្កវត្តីនំ ធម្មតា។
243.Sīsaṃ nhātassāti sīsena saddhiṃ gandhodakena nahātassa. Uposathikassāti samādinnauposathaṅgassa. Uparipāsādavaragatassāti pāsādavarassa upari gatassa, subhojanaṃ bhuñjitvā pāsādavarassa uparimahātale sirigabbhaṃ pavisitvā sīlāni āvajjantassa. Tadā kira rājā pātova satasahassaṃ vissajjetvā mahādānaṃ datvā soḷasahi gandhodakaghaṭehi sīsaṃ nahāyitvā katapātarāso suddhaṃ uttarāsaṅgaṃ ekaṃsaṃ karitvā uparipāsādassa sirisayane pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno attano dānādimayaṃ puññasamudāyaṃ āvajjanto nisīdi. Ayaṃ sabbacakkavattīnaṃ dhammatā.
តេសំ តំ អាវជ្ជន្តានំយេវ វុត្តប្បការបុញ្ញកម្មបច្ចយឧតុសមុដ្ឋានំ នីលមណិសង្ឃាតសទិសំ បាចីនសមុទ្ទជលតលំ ភិន្ទមានំ វិយ, អាកាសំ អលង្កុរុមានំ វិយ ទិព្ពំ ចក្ករតនំ បាតុភវតិ។ តំ មហាសុទស្សនស្សាបិ តថេវ បាតុរហោសិ។ តយិទំ ទិព្ពានុភាវយុត្តត្តា ទិព្ពន្តិ វុត្តំ។ សហស្សំ អស្ស អរានន្តិ សហស្សារំ។ សហ នេមិយា, សហ នាភិយា ចាតិ សនេមិកំ សនាភិកំ។ សព្ពេហិ អាការេហិ បរិបុណ្ណន្តិ សព្ពាការបរិបូរំ។
Tesaṃ taṃ āvajjantānaṃyeva vuttappakārapuññakammapaccayautusamuṭṭhānaṃ nīlamaṇisaṅghātasadisaṃ pācīnasamuddajalatalaṃ bhindamānaṃ viya, ākāsaṃ alaṅkurumānaṃ viya dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavati. Taṃ mahāsudassanassāpi tatheva pāturahosi. Tayidaṃ dibbānubhāvayuttattā dibbanti vuttaṃ. Sahassaṃ assa arānanti sahassāraṃ. Saha nemiyā, saha nābhiyā cāti sanemikaṃ sanābhikaṃ. Sabbehi ākārehi paripuṇṇanti sabbākāraparipūraṃ.
តត្ថ ចក្កញ្ច តំ រតិជននដ្ឋេន រតនញ្ចាតិ ចក្ករតនំ។ យាយ បន តំ នាភិយា ‘‘សនាភិក’’ន្តិ វុត្តំ, សា ឥន្ទនីលមយា ហោតិ, មជ្ឈេ បនស្សា សាររជតមយា បនាឡិ, យាយ សុទ្ធសិនិទ្ធទន្តបន្តិយា ហសមានា វិយ វិរោចតិ, មជ្ឈេ ឆិទ្ទេន វិយ ចន្ទមណ្ឌលេន, ឧភោសុបិ ពាហិរន្តេសុ រជតបដ្ដេន កតបរិក្ខេបា ហោតិ។ តេសុ បនស្ស នាភិបនាឡិបរិក្ខេបបដ្ដេសុ យុត្តយុត្តដ្ឋានេសុ បរិច្ឆេទលេខា សុវិភត្តាវ ហុត្វា បញ្ញាយន្តិ។ អយំ តាវ អស្ស នាភិយា សព្ពាការបរិបូរតា។
Tattha cakkañca taṃ ratijananaṭṭhena ratanañcāti cakkaratanaṃ. Yāya pana taṃ nābhiyā ‘‘sanābhika’’nti vuttaṃ, sā indanīlamayā hoti, majjhe panassā sārarajatamayā panāḷi, yāya suddhasiniddhadantapantiyā hasamānā viya virocati, majjhe chiddena viya candamaṇḍalena, ubhosupi bāhirantesu rajatapaṭṭena kataparikkhepā hoti. Tesu panassa nābhipanāḷiparikkhepapaṭṭesu yuttayuttaṭṭhānesu paricchedalekhā suvibhattāva hutvā paññāyanti. Ayaṃ tāva assa nābhiyā sabbākāraparipūratā.
យេហិ បន តំ – ‘‘អរេហិ សហស្សារ’’ន្តិ វុត្តំ, តេ សត្តរតនមយា សូរិយរស្មិយោ វិយ បភាសម្បន្នា ហោន្តិ, តេសម្បិ ឃដកមណិកបរិច្ឆេទលេខាទីនិ សុវិភត្តានេវ ហុត្វា បញ្ញាយន្តិ។ អយមស្ស អរានំ សព្ពាការបរិបូរតា។
Yehi pana taṃ – ‘‘arehi sahassāra’’nti vuttaṃ, te sattaratanamayā sūriyarasmiyo viya pabhāsampannā honti, tesampi ghaṭakamaṇikaparicchedalekhādīni suvibhattāneva hutvā paññāyanti. Ayamassa arānaṃ sabbākāraparipūratā.
យាយ បន តំ នេមិយា – ‘‘សនេមិក’’ន្តិ វុត្តំ, សា ពាលសូរិយរស្មិកលាបសិរិំ អវហសមានា វិយ សុរត្តសុទ្ធសិនិទ្ធបវាឡមយា ហោតិ។ សន្ធីសុ បនស្សា សញ្ឈារាគសស្សិរិកា រត្តជម្ពុនទបដ្ដា វដ្ដបរិច្ឆេទលេខា សុវិភត្តា ហុត្វា បញ្ញាយន្តិ។ អយមស្ស នេមិយា សព្ពាការបរិបូរតា។
Yāya pana taṃ nemiyā – ‘‘sanemika’’nti vuttaṃ, sā bālasūriyarasmikalāpasiriṃ avahasamānā viya surattasuddhasiniddhapavāḷamayā hoti. Sandhīsu panassā sañjhārāgasassirikā rattajambunadapaṭṭā vaṭṭaparicchedalekhā suvibhattā hutvā paññāyanti. Ayamassa nemiyā sabbākāraparipūratā.
នេមិមណ្ឌលបិដ្ឋិយំ បនស្ស ទសន្នំ ទសន្នំ អរានំ អន្តរេ ធមនវំសោ វិយ អន្តោ សុសិរោ ឆិទ្ទមណ្ឌលខចិតោ វាតគាហី បវាឡទណ្ឌោ ហោតិ, យស្ស វាតេរិតស្ស សុកុសលសមន្នាហតស្ស បញ្ចង្គិកតូរិយស្ស វិយ សទ្ទោ វគ្គុ ច រជនីយោ ច កមនីយោ ច មទនីយោ ច ហោតិ។ តស្ស ខោ បន បវាឡទណ្ឌស្ស ឧបរិ សេតច្ឆត្តំ ឧភោសុ បស្សេសុ សមោសរិតកុសុមទាមានំ ទ្វេ បន្តិយោតិ ឯវំ សមោសរិតកុសុមទាមបន្តិសតទ្វយបរិវារសេតច្ឆត្តសតធារិនា បវាឡទណ្ឌសតេន សមុបសោភិតនេមិបរិក្ខេបស្ស ទ្វិន្នម្បិ នាភិបនាឡីនំ អន្តោ ទ្វេ សីហមុខានិ ហោន្តិ, យេហិ តាលក្ខន្ធប្បមាណា បុណ្ណចន្ទកិរណកលាបសស្សិរីកា តរុណរវិសមានរត្តកម្ពលគេណ្ឌុកបរិយន្តា អាកាសគង្គាគតិសោភំ អវហសមានា វិយ ទ្វេ មុត្តកលាបា ឱលម្ពន្តិ។ យេហិ ចក្ករតនេន សទ្ធិំ អាកាសេ សម្បរិវត្តមានេហិ តីណិ ចក្កានិ ឯកតោ បរិវត្តន្តានិ វិយ ខាយន្តិ។ អយមស្ស សព្ពសោ សព្ពាការបរិបូរតា។
Nemimaṇḍalapiṭṭhiyaṃ panassa dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ antare dhamanavaṃso viya anto susiro chiddamaṇḍalakhacito vātagāhī pavāḷadaṇḍo hoti, yassa vāteritassa sukusalasamannāhatassa pañcaṅgikatūriyassa viya saddo vaggu ca rajanīyo ca kamanīyo ca madanīyo ca hoti. Tassa kho pana pavāḷadaṇḍassa upari setacchattaṃ ubhosu passesu samosaritakusumadāmānaṃ dve pantiyoti evaṃ samosaritakusumadāmapantisatadvayaparivārasetacchattasatadhārinā pavāḷadaṇḍasatena samupasobhitanemiparikkhepassa dvinnampi nābhipanāḷīnaṃ anto dve sīhamukhāni honti, yehi tālakkhandhappamāṇā puṇṇacandakiraṇakalāpasassirīkā taruṇaravisamānarattakambalageṇḍukapariyantā ākāsagaṅgāgatisobhaṃ avahasamānā viya dve muttakalāpā olambanti. Yehi cakkaratanena saddhiṃ ākāse samparivattamānehi tīṇi cakkāni ekato parivattantāni viya khāyanti. Ayamassa sabbaso sabbākāraparipūratā.
តំ បនេតំ ឯវំ សព្ពាការបរិបូរំ បកតិយា សាយមាសភត្តំ ភុញ្ជិត្វា អត្តនោ អត្តនោ ឃរទ្វារេ បញ្ញត្តាសនេសុ និសីទិត្វា បវត្តកថាសល្លាបេសុ មនុស្សេសុ វីថិចតុក្កាទីសុ កីឡមានេ ទារកជនេ នាតិឧច្ចេន នាតិនីចេន វនសណ្ឌមត្ថកាសន្នេន អាកាសប្បទេសេន ឧបសោភយមានំ វិយ, រុក្ខសាខគ្គានិ ទ្វាទសយោជនតោ បដ្ឋាយ សុយ្យមានេន មធុរស្សរេន សត្តានំ សោតានិ ឱធាបយមានំ យោជនតោ បដ្ឋាយ នានប្បភាសមុទយសមុជ្ជលេន វណ្ណេន នយនានិ សមាកឌ្ឍន្តំ វិយ, រញ្ញោ ចក្កវត្តិស្ស បុញ្ញានុភាវំ ឧគ្ឃោសយន្តំ វិយ, រាជធានិយា អភិមុខំ អាគច្ឆតិ។
Taṃ panetaṃ evaṃ sabbākāraparipūraṃ pakatiyā sāyamāsabhattaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāre paññattāsanesu nisīditvā pavattakathāsallāpesu manussesu vīthicatukkādīsu kīḷamāne dārakajane nātiuccena nātinīcena vanasaṇḍamatthakāsannena ākāsappadesena upasobhayamānaṃ viya, rukkhasākhaggāni dvādasayojanato paṭṭhāya suyyamānena madhurassarena sattānaṃ sotāni odhāpayamānaṃ yojanato paṭṭhāya nānappabhāsamudayasamujjalena vaṇṇena nayanāni samākaḍḍhantaṃ viya, rañño cakkavattissa puññānubhāvaṃ ugghosayantaṃ viya, rājadhāniyā abhimukhaṃ āgacchati.
អថស្ស ចក្ករតនស្ស សទ្ទសវនេនេវ – ‘‘កុតោ នុ ខោ, កស្ស នុ ខោ អយំ សទ្ទោ’’តិ អាវជ្ជិតហទយានំ បុរត្ថិមទិសំ អាលោកយមានានំ តេសំ មនុស្សានំ អញ្ញតរោ អញ្ញតរំ ឯវមាហ – ‘‘បស្សថ, ភោ, អច្ឆរិយំ, អយំ បុណ្ណចន្ទោ បុព្ពេ ឯកោ ឧគ្គច្ឆតិ, អជ្ជេវ បន អត្តទុតិយោ ឧគ្គតោ, ឯតញ្ហិ រាជហំសមិថុនមិវ បុណ្ណចន្ទមិថុនំ បុព្ពាបរិយេន គគនតលំ អភិលង្ឃតី’’តិ។ តមញ្ញោ អាហ – ‘‘កិំ កថេសិ, សម្ម, កុហិំ នាម តយា ទ្វេ បុណ្ណចន្ទា ឯកតោ ឧគ្គច្ឆន្តា ទិដ្ឋបុព្ពា, ននុ ឯស តបនីយរំសិធារោ បិញ្ឆរកិរណោ ទិវាករោ ឧគ្គតោ’’តិ, តមញ្ញោ ហសិតំ កត្វា ឯវមាហ – ‘‘កិំ ឧម្មត្តោសិ, ននុ ឥទានេវ ទិវាករោ អត្ថង្គតោ, សោ កថំ ឥមំ បុណ្ណចន្ទំ អនុពន្ធមានោ ឧគ្គច្ឆិស្សតិ? អទ្ធា បនេតំ អនេករតនប្បភាសមុទយុជ្ជលំ ឯកស្សាបិ បុញ្ញវតោ វិមានំ ភវិស្សតី’’តិ។ តេ សព្ពេបិ អបសារយន្តា អញ្ញេ ឯវមាហំសុ – ‘‘ភោ, កិំ ពហុំ វិលបថ, នេវាយំ បុណ្ណចន្ទោ, ន សូរិយោ ន ទេវវិមានំ។ ន ហេតេសំ ឯវរូបា សិរិសម្បត្តិ អត្ថិ, ចក្ករតនេន បន ឯតេន ភវិតព្ព’’ន្តិ។
Athassa cakkaratanassa saddasavaneneva – ‘‘kuto nu kho, kassa nu kho ayaṃ saddo’’ti āvajjitahadayānaṃ puratthimadisaṃ ālokayamānānaṃ tesaṃ manussānaṃ aññataro aññataraṃ evamāha – ‘‘passatha, bho, acchariyaṃ, ayaṃ puṇṇacando pubbe eko uggacchati, ajjeva pana attadutiyo uggato, etañhi rājahaṃsamithunamiva puṇṇacandamithunaṃ pubbāpariyena gaganatalaṃ abhilaṅghatī’’ti. Tamañño āha – ‘‘kiṃ kathesi, samma, kuhiṃ nāma tayā dve puṇṇacandā ekato uggacchantā diṭṭhapubbā, nanu esa tapanīyaraṃsidhāro piñcharakiraṇo divākaro uggato’’ti, tamañño hasitaṃ katvā evamāha – ‘‘kiṃ ummattosi, nanu idāneva divākaro atthaṅgato, so kathaṃ imaṃ puṇṇacandaṃ anubandhamāno uggacchissati? Addhā panetaṃ anekaratanappabhāsamudayujjalaṃ ekassāpi puññavato vimānaṃ bhavissatī’’ti. Te sabbepi apasārayantā aññe evamāhaṃsu – ‘‘bho, kiṃ bahuṃ vilapatha, nevāyaṃ puṇṇacando, na sūriyo na devavimānaṃ. Na hetesaṃ evarūpā sirisampatti atthi, cakkaratanena pana etena bhavitabba’’nti.
ឯវំ បវត្តសល្លាបស្សេវ តស្ស ជនស្ស ចន្ទមណ្ឌលំ ឱហាយ តំ ចក្ករតនំ អភិមុខំ ហោតិ។ តតោ តេហិ – ‘‘កស្ស នុ ខោ ឥទំ និព្ពត្ត’’ន្តិ វុត្តេ ភវន្តិ វត្តារោ – ‘‘ន កស្សចិ អញ្ញស្ស, ននុ អម្ហាកំ មហារាជា បូរិតចក្កវត្តិវត្តោ, តស្សេតំ និព្ពត្ត’’ន្តិ។ អថ សោ ច មហាជនោ, យោ ច អញ្ញោ បស្សតិ, សព្ពោ ចក្ករតនមេវ អនុគច្ឆតិ។ តំ ចាបិ ចក្ករតនំ រញ្ញោយេវ អត្ថាយ អត្តនោ អាគតភាវំ ញាបេតុកាមំ វិយ សត្តក្ខត្តុំ បាការមត្ថកេនេវ នគរំ អនុសំយាយិត្វា, អថ រញ្ញោ អន្តេបុរំ បទក្ខិណំ កត្វា, អន្តេបុរស្ស ច ឧត្តរសីហបញ្ជរសទិសេ ឋានេ យថា គន្ធបុប្ផាទីហិ សុខេន សក្កា ហោតិ បូជេតុំ, ឯវំ អក្ខាហតំ វិយ តិដ្ឋតិ។
Evaṃ pavattasallāpasseva tassa janassa candamaṇḍalaṃ ohāya taṃ cakkaratanaṃ abhimukhaṃ hoti. Tato tehi – ‘‘kassa nu kho idaṃ nibbatta’’nti vutte bhavanti vattāro – ‘‘na kassaci aññassa, nanu amhākaṃ mahārājā pūritacakkavattivatto, tassetaṃ nibbatta’’nti. Atha so ca mahājano, yo ca añño passati, sabbo cakkaratanameva anugacchati. Taṃ cāpi cakkaratanaṃ raññoyeva atthāya attano āgatabhāvaṃ ñāpetukāmaṃ viya sattakkhattuṃ pākāramatthakeneva nagaraṃ anusaṃyāyitvā, atha rañño antepuraṃ padakkhiṇaṃ katvā, antepurassa ca uttarasīhapañjarasadise ṭhāne yathā gandhapupphādīhi sukhena sakkā hoti pūjetuṃ, evaṃ akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.
ឯវំ ឋិតស្ស បនស្ស វាតបានឆិទ្ទាទីហិ បវិសិត្វា នានាវិរាគរតនប្បភាសមុជ្ជលំ អន្តោបាសាទំ អលង្កុរុមានំ បភាសមូហំ ទិស្វា ទស្សនត្ថាយ សញ្ជាតាភិលាសោ រាជា ហោតិ។ បរិជនោបិស្ស បិយវចនបាភតេន អាគន្ត្វា តមត្ថំ និវេទេតិ។ អថ រាជា ពលវបីតិបាមោជ្ជផុដសរីរោ បល្លង្កំ មោចេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា សីហបញ្ជរសមីបំ គន្ត្វា តំ ចក្ករតនំ ទិស្វា ‘‘សុតំ ខោ បន មេត’’ន្តិអាទិកំ ចិន្តនំ ចិន្តយតិ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ សព្ពំ តំ តថេវ អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ទិស្វា រញ្ញោ មហាសុទស្សនស្ស…បេ.… អស្សំ នុ ខោ អហំ រាជា ចក្កវត្តី’’តិ។ តត្ថ សោ ហោតិ រាជា ចក្កវត្តីតិ កិត្តាវតា ចក្កវត្តី ហោតីតិ? ឯកង្គុលទ្វង្គុលមត្តម្បិ ចក្ករតនេ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បវត្តេ ឥទានិ តស្ស បវត្តាបនត្ថំ យំ កាតព្ពំ, តំ ទស្សេន្តោ អថ ខោ អានន្ទាតិអាទិមាហ។
Evaṃ ṭhitassa panassa vātapānachiddādīhi pavisitvā nānāvirāgaratanappabhāsamujjalaṃ antopāsādaṃ alaṅkurumānaṃ pabhāsamūhaṃ disvā dassanatthāya sañjātābhilāso rājā hoti. Parijanopissa piyavacanapābhatena āgantvā tamatthaṃ nivedeti. Atha rājā balavapītipāmojjaphuṭasarīro pallaṅkaṃ mocetvā uṭṭhāyāsanā sīhapañjarasamīpaṃ gantvā taṃ cakkaratanaṃ disvā ‘‘sutaṃ kho pana meta’’ntiādikaṃ cintanaṃ cintayati. Mahāsudassanassāpi sabbaṃ taṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘disvā rañño mahāsudassanassa…pe… assaṃ nu kho ahaṃ rājā cakkavattī’’ti. Tattha so hoti rājā cakkavattīti kittāvatā cakkavattī hotīti? Ekaṅguladvaṅgulamattampi cakkaratane ākāsaṃ abbhuggantvā pavatte idāni tassa pavattāpanatthaṃ yaṃ kātabbaṃ, taṃ dassento atha kho ānandātiādimāha.
២៤៤. តត្ថ ឧដ្ឋាយាសនាតិ និសិន្នាសនតោ ឧដ្ឋហិត្វា ចក្ករតនសមីបំ អាគន្ត្វា។ សុវណ្ណភិង្ការំ គហេត្វាតិ ហត្ថិសោណ្ឌសទិសបនាឡិំ សុវណ្ណភិង្ការំ ឧក្ខិបិត្វា។ អន្វទេវ រាជា មហាសុទស្សនោ សទ្ធិំ ចតុរង្គិនិយា សេនាយាតិ សព្ពចក្កវត្តីនញ្ហិ ឧទកេន អព្ភុក្កិរិត្វា – ‘‘អភិវិជិនាតុ ភវំ ចក្ករតន’’ន្តិ វចនសមនន្តរមេវ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា ចក្ករតនំ បវត្តតិ។ យស្ស បវត្តិ សមកាលមេវ សោ រាជា ចក្កវត្តី នាម ហោតិ។ បវត្តេ បន ចក្ករតនេ តំ អនុពន្ធមានោវ រាជា ចក្កវត្តិយានវរំ អារុយ្ហ វេហាសំ អព្ភុគ្គច្ឆតិ។ អថស្ស ឆត្តចាមរាទិហត្ថោ បរិជនោ ចេវ អន្តេបុរជនោ ច តតោ នានាការកញ្ចុកកវចាទិសន្នាហវិភូសិតេន វិវិធាភរណប្បភាសមុជ្ជលេន សមុស្សិតទ្ធជបដាកបដិមណ្ឌិតេន អត្តនោ អត្តនោ ពលកាយេន សទ្ធិំ ឧបរាជសេនាបតិបភុតយោបិ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា រាជានមេវ បរិវារេន្តិ។
244. Tattha uṭṭhāyāsanāti nisinnāsanato uṭṭhahitvā cakkaratanasamīpaṃ āgantvā. Suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvāti hatthisoṇḍasadisapanāḷiṃ suvaṇṇabhiṅkāraṃ ukkhipitvā. Anvadeva rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāyāti sabbacakkavattīnañhi udakena abbhukkiritvā – ‘‘abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti vacanasamanantarameva vehāsaṃ abbhuggantvā cakkaratanaṃ pavattati. Yassa pavatti samakālameva so rājā cakkavattī nāma hoti. Pavatte pana cakkaratane taṃ anubandhamānova rājā cakkavattiyānavaraṃ āruyha vehāsaṃ abbhuggacchati. Athassa chattacāmarādihattho parijano ceva antepurajano ca tato nānākārakañcukakavacādisannāhavibhūsitena vividhābharaṇappabhāsamujjalena samussitaddhajapaṭākapaṭimaṇḍitena attano attano balakāyena saddhiṃ uparājasenāpatipabhutayopi vehāsaṃ abbhuggantvā rājānameva parivārenti.
រាជយុត្តា បន ជនសង្គហត្ថំ នគរវីថីសុ ភេរិយោ ចរាបេន្តិ – ‘‘តាតា, អម្ហាកំ រញ្ញោ ចក្ករតនំ និព្ពត្តំ, អត្តនោ វិភវានុរូបេន មណ្ឌិតបសាធិកា សន្និបតថា’’តិ។ មហាជនោ បន បកតិយា ចក្ករតនសទ្ទេនេវ សព្ពកិច្ចានិ បហាយ គន្ធបុប្ផាទីនិ អាទាយ សន្និបតិតោវ សោបិ សព្ពោ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា រាជានមេវ បរិវារេតិ។ យស្ស យស្ស ហិ រញ្ញា សទ្ធិំ គន្តុកាមតាចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ, សោ សោ អាកាសគតោវ ហោតិ។ ឯវំ ទ្វាទសយោជនាយាមវិត្ថារា បរិសា ហោតិ។ តត្ថ ឯកបុរិសោបិ ឆិន្នភិន្នសរីរោ វា កិលិដ្ឋវត្ថោ វា នត្ថិ។ សុចិបរិវារោ ហិ រាជា ចក្កវត្តី។ ចក្កវត្តិបរិសា នាម វិជ្ជាធរបុរិសា វិយ អាកាសេ គច្ឆមានា ឥន្ទនីលមណិតលេ វិប្បកិណ្ណរតនសទិសា ហោតិ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ តថេវ អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អន្វទេវ រាជា មហាសុទស្សនោ សទ្ធិំ ចតុរង្គិនិយា សេនាយា’’តិ។
Rājayuttā pana janasaṅgahatthaṃ nagaravīthīsu bheriyo carāpenti – ‘‘tātā, amhākaṃ rañño cakkaratanaṃ nibbattaṃ, attano vibhavānurūpena maṇḍitapasādhikā sannipatathā’’ti. Mahājano pana pakatiyā cakkaratanasaddeneva sabbakiccāni pahāya gandhapupphādīni ādāya sannipatitova sopi sabbo vehāsaṃ abbhuggantvā rājānameva parivāreti. Yassa yassa hi raññā saddhiṃ gantukāmatācittaṃ uppajjati, so so ākāsagatova hoti. Evaṃ dvādasayojanāyāmavitthārā parisā hoti. Tattha ekapurisopi chinnabhinnasarīro vā kiliṭṭhavattho vā natthi. Suciparivāro hi rājā cakkavattī. Cakkavattiparisā nāma vijjādharapurisā viya ākāse gacchamānā indanīlamaṇitale vippakiṇṇaratanasadisā hoti. Mahāsudassanassāpi tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘anvadeva rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāyā’’ti.
តំ បន ចក្ករតនំ រុក្ខគ្គានំ ឧបរូបរិ នាតិឧច្ចេន នាតិនីចេន គគនប្បទេសេន បវត្តតិ។ យថា រុក្ខានំ បុប្ផផលបល្លវេហិ អត្ថិកា, តានិ សុខេន គហេតុំ សក្កោន្តិ។ យថា ច ភូមិយំ ឋិតា ‘‘ឯស រាជា, ឯស ឧបរាជា, ឯស សេនាបតី’’តិ សល្លក្ខេតុំ សក្កោន្តិ។ ឋានាទីសុ ច ឥរិយាបថេសុ យោ យេន ឥច្ឆតិ, សោ តេនេវ គច្ឆតិ។ ចិត្តកម្មាទិសិប្បបសុតា ចេត្ថ អត្តនោ អត្តនោ កិច្ចំ ករោន្តាយេវ គច្ឆន្តិ។ យថេវ ហិ ភូមិយំ, តថា តេសំ សព្ពកិច្ចានិ អាកាសេវ ឥជ្ឈន្តិ។ ឯវំ ចក្កវត្តិបរិសំ គហេត្វា តំ ចក្ករតនំ វាមបស្សេន សិនេរុំ បហាយ មហាសមុទ្ទស្ស ឧបរិភាគេន សត្តសហស្សយោជនប្បមាណំ បុព្ពវិទេហំ គច្ឆតិ។
Taṃ pana cakkaratanaṃ rukkhaggānaṃ uparūpari nātiuccena nātinīcena gaganappadesena pavattati. Yathā rukkhānaṃ pupphaphalapallavehi atthikā, tāni sukhena gahetuṃ sakkonti. Yathā ca bhūmiyaṃ ṭhitā ‘‘esa rājā, esa uparājā, esa senāpatī’’ti sallakkhetuṃ sakkonti. Ṭhānādīsu ca iriyāpathesu yo yena icchati, so teneva gacchati. Cittakammādisippapasutā cettha attano attano kiccaṃ karontāyeva gacchanti. Yatheva hi bhūmiyaṃ, tathā tesaṃ sabbakiccāni ākāseva ijjhanti. Evaṃ cakkavattiparisaṃ gahetvā taṃ cakkaratanaṃ vāmapassena sineruṃ pahāya mahāsamuddassa uparibhāgena sattasahassayojanappamāṇaṃ pubbavidehaṃ gacchati.
តត្ថ យោ វិនិព្ពេធេន ទ្វាទសយោជនាយ, បរិក្ខេបតោ ឆត្តិំសយោជនាយ បរិសាយ សន្និវេសក្ខមោ សុលភាហារូបករណោ ឆាយុទកសម្បន្នោ សុចិសមតលោ រមណីយោ ភូមិភាគោ, តស្ស ឧបរិភាគេ តំ ចក្ករតនំ អក្ខាហតំ វិយ តិដ្ឋតិ។ អថ តេន សញ្ញាណេន សោ មហាជនោ ឱតរិត្វា យថារុចិ នហានភោជនាទីនិ សព្ពកិច្ចានិ ករោន្តោ វាសំ កប្បេតិ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ សព្ពំ តថេវ អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘យស្មិំ ខោ បនានន្ទ, បទេសេ ចក្ករតនំ បតិដ្ឋាតិ, តត្ថ សោ រាជា មហាសុទស្សនោ វាសំ ឧបគច្ឆិ សទ្ធិំ ចតុរង្គិនិយា សេនាយា’’តិ។
Tattha yo vinibbedhena dvādasayojanāya, parikkhepato chattiṃsayojanāya parisāya sannivesakkhamo sulabhāhārūpakaraṇo chāyudakasampanno sucisamatalo ramaṇīyo bhūmibhāgo, tassa uparibhāge taṃ cakkaratanaṃ akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Atha tena saññāṇena so mahājano otaritvā yathāruci nahānabhojanādīni sabbakiccāni karonto vāsaṃ kappeti. Mahāsudassanassāpi sabbaṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘yasmiṃ kho panānanda, padese cakkaratanaṃ patiṭṭhāti, tattha so rājā mahāsudassano vāsaṃ upagacchi saddhiṃ caturaṅginiyā senāyā’’ti.
ឯវំ វាសំ ឧបគតេ ចក្កវត្តិម្ហិ យេ តត្ថ រាជានោ, តេ ‘‘បរចក្កំ អាគត’’ន្តិ សុត្វាបិ ន ពលកាយំ សន្និបាតេត្វា យុទ្ធសជ្ជា ហោន្តិ។ ចក្ករតនស្ស ហិ ឧប្បត្តិសមនន្តរមេវ នត្ថិ សោ សត្តោ នាម, យោ បច្ចត្ថិកសញ្ញាយ តំ រាជានំ អារព្ភ អាវុធំ ឧក្ខិបិតុំ វិសហេយ្យ។ អយមានុភាវោ ចក្ករតនស្ស។
Evaṃ vāsaṃ upagate cakkavattimhi ye tattha rājāno, te ‘‘paracakkaṃ āgata’’nti sutvāpi na balakāyaṃ sannipātetvā yuddhasajjā honti. Cakkaratanassa hi uppattisamanantarameva natthi so satto nāma, yo paccatthikasaññāya taṃ rājānaṃ ārabbha āvudhaṃ ukkhipituṃ visaheyya. Ayamānubhāvo cakkaratanassa.
ចក្កានុភាវេន ហិ តស្ស រញ្ញោ,
Cakkānubhāvena hi tassa rañño,
អរី អសេសា ទមថំ ឧបេន្តិ;
Arī asesā damathaṃ upenti;
អរិន្ទមំ នាម នរាធិបស្ស,
Arindamaṃ nāma narādhipassa,
តេនេវ តំ វុច្ចតិ តស្ស ចក្កន្តិ។
Teneva taṃ vuccati tassa cakkanti.
តស្មា សព្ពេបិ តេ រាជានោ អត្តនោ អត្តនោ រជ្ជសិរិវិភវានុរូបំ បាភតំ គហេត្វា តំ រាជានំ ឧបគម្ម ឱនតសិរា អត្តនោ មោឡិមណិប្បភាភិសេកេន តស្ស បាទបូជំ ករោន្តា – ‘‘ឯហិ ខោ, មហារាជា’’តិអាទីហិ វចនេហិ តស្ស កិំការបដិសាវិតំ អាបជ្ជន្តិ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ តថេវ អកំសុ។ តេន វុត្តំ – ‘‘យេ ខោ, បនានន្ទ, បុរត្ថិមាយ ទិសាយ…បេ.… អនុសាស, មហារាជា’’តិ។
Tasmā sabbepi te rājāno attano attano rajjasirivibhavānurūpaṃ pābhataṃ gahetvā taṃ rājānaṃ upagamma onatasirā attano moḷimaṇippabhābhisekena tassa pādapūjaṃ karontā – ‘‘ehi kho, mahārājā’’tiādīhi vacanehi tassa kiṃkārapaṭisāvitaṃ āpajjanti. Mahāsudassanassāpi tatheva akaṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘ye kho, panānanda, puratthimāya disāya…pe… anusāsa, mahārājā’’ti.
តត្ថ ស្វាគតន្តិ សុ អាគតំ។ ឯកស្មិញ្ហិ អាគតេ សោចន្តិ, គតេ នន្ទន្តិ។ ឯកស្មិំ អាគតេ នន្ទន្តិ, គតេ សោចន្តិ, តាទិសោ ត្វំ អាគមននន្ទនោ, គមនសោចនោ។ តស្មា តវ អាគមនំ សុអាគមនន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯវំ វុត្តេ បន រាជា ចក្កវត្តី នាបិ – ‘‘ឯត្តកំ នាម មេ អនុវស្សំ ពលិំ ឧបកប្បេថា’’តិ វទតិ, នាបិ អញ្ញស្ស ភោគំ អច្ឆិន្ទិត្វា អញ្ញស្ស ទេតិ។ អត្តនោ បន ធម្មរាជភាវស្ស អនុរូបាយ បញ្ញាយ បាណាតិបាតាទីនិ ឧបបរិក្ខិត្វា បេមនីយេន មញ្ជុនា សរេន – ‘‘បស្សថ តាតា, បាណាតិបាតោ នាមេស អាសេវិតោ ភាវិតោ ពហុលីកតោ និរយសំវត្តនិកោ ហោតី’’តិអាទិនា នយេន ធម្មំ ទេសេត្វា ‘‘បាណោ ន ហន្តព្ពោ’’តិអាទិកំ ឱវាទំ ទេតិ។ មហាសុទស្សនោបិ តថេវ អកាសិ, តេន វុត្តំ – ‘‘រាជា មហាសុទស្សនោ ឯវមាហ – ‘បាណោ ន ហន្តព្ពោ…បេ.… យថាភុត្តញ្ច ភុញ្ជថា’តិ’’។ កិំ បន សព្ពេបិ រញ្ញោ ឥមំ ឱវាទំ គណ្ហន្តីតិ? ពុទ្ធស្សាបិ តាវ សព្ពេ ន គណ្ហន្តិ, រញ្ញោ កិំ គណ្ហិស្សន្តីតិ។ តស្មា យេ បណ្ឌិតា វិភាវិនោ, តេ គណ្ហន្តិ។ សព្ពេ បន អនុយន្តា ភវន្តិ។ តស្មា យេ ខោ បនានន្ទាតិអាទិមាហ។
Tattha svāgatanti su āgataṃ. Ekasmiñhi āgate socanti, gate nandanti. Ekasmiṃ āgate nandanti, gate socanti, tādiso tvaṃ āgamananandano, gamanasocano. Tasmā tava āgamanaṃ suāgamananti vuttaṃ hoti. Evaṃ vutte pana rājā cakkavattī nāpi – ‘‘ettakaṃ nāma me anuvassaṃ baliṃ upakappethā’’ti vadati, nāpi aññassa bhogaṃ acchinditvā aññassa deti. Attano pana dhammarājabhāvassa anurūpāya paññāya pāṇātipātādīni upaparikkhitvā pemanīyena mañjunā sarena – ‘‘passatha tātā, pāṇātipāto nāmesa āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṃvattaniko hotī’’tiādinā nayena dhammaṃ desetvā ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādikaṃ ovādaṃ deti. Mahāsudassanopi tatheva akāsi, tena vuttaṃ – ‘‘rājā mahāsudassano evamāha – ‘pāṇo na hantabbo…pe… yathābhuttañca bhuñjathā’ti’’. Kiṃ pana sabbepi rañño imaṃ ovādaṃ gaṇhantīti? Buddhassāpi tāva sabbe na gaṇhanti, rañño kiṃ gaṇhissantīti. Tasmā ye paṇḍitā vibhāvino, te gaṇhanti. Sabbe pana anuyantā bhavanti. Tasmā ye kho panānandātiādimāha.
អថ តំ ចក្ករតនំ ឯវំ បុព្ពវិទេហវាសីនំ ឱវាទេ ទិន្នេ កតបាតរាសេ ចក្កវត្តិពលេន វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បុរត្ថិមសមុទ្ទំ អជ្ឈោគាហតិ។ យថា យថា ច តំ អជ្ឈោគាហតិ, តថា តថា អគទគន្ធំ ឃាយិត្វា សង្ខិត្តផណោ នាគរាជា វិយ, សង្ខិត្តឩមិវិប្ផារំ ហុត្វា ឱគច្ឆមានំ មហាសមុទ្ទសលិលំ យោជនមត្តំ ឱគន្ត្វា អន្តោសមុទ្ទេ វេឡុរិយភិត្តិ វិយ តិដ្ឋតិ។ តង្ខណញ្ញេវ ច តស្ស រញ្ញោ បុញ្ញសិរិំ ទដ្ឋុកាមានិ វិយ មហាសមុទ្ទតលេ វិប្បកិណ្ណានិ នានារតនានិ តតោ តតោ អាគន្ត្វា តំ បទេសំ បូរយន្តិ។ អថ សា រាជបរិសា តំ នានារតនបរិបូរំ មហាសមុទ្ទតលំ ទិស្វា យថារុចិ ឧច្ឆង្គាទីហិ អាទិយតិ, យថារុចិ អាទិន្នរតនាយ បន បរិសាយ តំ ចក្ករតនំ បដិនិវត្តតិ។ បដិនិវត្តមានេ ច តស្មិំ បរិសា អគ្គតោ ហោតិ, មជ្ឈេ រាជា, អន្តេ ចក្ករតនំ។ តម្បិ ជលនិធិជលំ បលោភិយមានមិវ ចក្ករតនសិរិយា, អសហមានមិវ ច តេន វិយោគំ នេមិមណ្ឌលបរិយន្តំ អភិហនន្តំ និរន្តរមេវ ឧបគច្ឆតិ។ ឯវំ រាជា ចក្កវត្តី បុរត្ថិមមហាសមុទ្ទបរិយន្តំ បុព្ពវិទេហំ អភិវិជិនិត្វា ទក្ខិណសមុទ្ទបរិយន្តំ ជម្ពុទីបំ វិជេតុកាមោ ចក្ករតនទេសិតេន មគ្គេន ទក្ខិណសមុទ្ទាភិមុខោ គច្ឆតិ។ មហាសុទស្សនោបិ តថេវ អគមាសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អថ ខោ, អានន្ទ, ចក្ករតនំ បុរត្ថិមំ សមុទ្ទំ អជ្ឈោគាហេត្វា បច្ចុត្តរិត្វា ទក្ខិណំ ទិសំ បវត្តី’’តិ។
Atha taṃ cakkaratanaṃ evaṃ pubbavidehavāsīnaṃ ovāde dinne katapātarāse cakkavattibalena vehāsaṃ abbhuggantvā puratthimasamuddaṃ ajjhogāhati. Yathā yathā ca taṃ ajjhogāhati, tathā tathā agadagandhaṃ ghāyitvā saṅkhittaphaṇo nāgarājā viya, saṅkhittaūmivipphāraṃ hutvā ogacchamānaṃ mahāsamuddasalilaṃ yojanamattaṃ ogantvā antosamudde veḷuriyabhitti viya tiṭṭhati. Taṅkhaṇaññeva ca tassa rañño puññasiriṃ daṭṭhukāmāni viya mahāsamuddatale vippakiṇṇāni nānāratanāni tato tato āgantvā taṃ padesaṃ pūrayanti. Atha sā rājaparisā taṃ nānāratanaparipūraṃ mahāsamuddatalaṃ disvā yathāruci ucchaṅgādīhi ādiyati, yathāruci ādinnaratanāya pana parisāya taṃ cakkaratanaṃ paṭinivattati. Paṭinivattamāne ca tasmiṃ parisā aggato hoti, majjhe rājā, ante cakkaratanaṃ. Tampi jalanidhijalaṃ palobhiyamānamiva cakkaratanasiriyā, asahamānamiva ca tena viyogaṃ nemimaṇḍalapariyantaṃ abhihanantaṃ nirantarameva upagacchati. Evaṃ rājā cakkavattī puratthimamahāsamuddapariyantaṃ pubbavidehaṃ abhivijinitvā dakkhiṇasamuddapariyantaṃ jambudīpaṃ vijetukāmo cakkaratanadesitena maggena dakkhiṇasamuddābhimukho gacchati. Mahāsudassanopi tatheva agamāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho, ānanda, cakkaratanaṃ puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā dakkhiṇaṃ disaṃ pavattī’’ti.
ឯវំ បវត្តមានស្ស បន តស្ស បវត្តនវិធានំ, សេនាសន្និវេសោ, បដិរាជាគមនំ, តេសំ អនុសាសនិប្បទានំ ទក្ខិណសមុទ្ទអជ្ឈោគាហនំ សមុទ្ទសលិលស្ស ឱគច្ឆមានំ រតនានំ អាទានន្តិ សព្ពំ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
Evaṃ pavattamānassa pana tassa pavattanavidhānaṃ, senāsanniveso, paṭirājāgamanaṃ, tesaṃ anusāsanippadānaṃ dakkhiṇasamuddaajjhogāhanaṃ samuddasalilassa ogacchamānaṃ ratanānaṃ ādānanti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
វិជិនិត្វា បន តំ ទសសហស្សយោជនប្បមាណំ ជម្ពុទីបំ ទក្ខិណសមុទ្ទតោបិ បច្ចុត្តរិត្វា សត្តយោជនសហស្សប្បមាណំ អបរគោយានំ វិជេតុំ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ គន្ត្វា តម្បិ សមុទ្ទបរិយន្តំ តថេវ អភិវិជិនិត្វា បច្ឆិមសមុទ្ទតោបិ ឧត្តរិត្វា អដ្ឋយោជនសហស្សប្បមាណំ ឧត្តរកុរុំ វិជេតុំ តថេវ គន្ត្វា តម្បិ សមុទ្ទបរិយន្តំ តថេវ អភិវិជិយ ឧត្តរសមុទ្ទតោ បច្ចុត្តរតិ។
Vijinitvā pana taṃ dasasahassayojanappamāṇaṃ jambudīpaṃ dakkhiṇasamuddatopi paccuttaritvā sattayojanasahassappamāṇaṃ aparagoyānaṃ vijetuṃ pubbe vuttanayeneva gantvā tampi samuddapariyantaṃ tatheva abhivijinitvā pacchimasamuddatopi uttaritvā aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ uttarakuruṃ vijetuṃ tatheva gantvā tampi samuddapariyantaṃ tatheva abhivijiya uttarasamuddato paccuttarati.
ឯត្តាវតា រញ្ញា ចក្កវត្តិនា ចាតុរន្តាយ បថវិយា អាធិបច្ចំ អធិគតំ ហោតិ។ សោ ឯវំ វិជិតវិជយោ អត្តនោ រជ្ជសិរិសម្បត្តិទស្សនត្ថំ សបរិសោ ឧទ្ធំ គគនតលំ អភិលង្ឃិត្វា សុវិកសិតបទុមកុមុទបុណ្ឌរីកវនវិចិត្តេ ចត្តារោ ជាតស្សរេ វិយ បញ្ចសតបញ្ចសតបរិត្តទីបបរិវារេ ចត្តារោ មហាទីបេ ឱលោកេត្វា ចក្ករតនទេសិតេនេវ មគ្គេន យថានុក្កមំ អត្តនោ រាជធានិំ បច្ចាគច្ឆតិ។ អថ តំ ចក្ករតនំ អន្តេបុរទ្វារំ សោភយមានំ វិយ ហុត្វា តិដ្ឋតិ។
Ettāvatā raññā cakkavattinā cāturantāya pathaviyā ādhipaccaṃ adhigataṃ hoti. So evaṃ vijitavijayo attano rajjasirisampattidassanatthaṃ sapariso uddhaṃ gaganatalaṃ abhilaṅghitvā suvikasitapadumakumudapuṇḍarīkavanavicitte cattāro jātassare viya pañcasatapañcasataparittadīpaparivāre cattāro mahādīpe oloketvā cakkaratanadesiteneva maggena yathānukkamaṃ attano rājadhāniṃ paccāgacchati. Atha taṃ cakkaratanaṃ antepuradvāraṃ sobhayamānaṃ viya hutvā tiṭṭhati.
ឯវំ បតិដ្ឋិតេ បន តស្មិំ ចក្ករតនេ រាជន្តេបុរេ ឧក្កាហិ វា ទីបិកាហិ វា កិញ្ចិ ករណីយំ ន ហោតិ, ចក្ករតនោភាសោយេវ រត្តិំ អន្ធការំ វិធមតិយេវ។ យេ បន អន្ធការត្ថិកា ហោន្តិ, តេសំ អន្ធការមេវ ហោតិ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ សព្ពមេតំ តថេវ អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ទក្ខិណំ សមុទ្ទំ អជ្ឈោគាហេត្វា…បេ.… ឯវរូបំ ចក្ករតនំ បាតុរហោសី’’តិ។
Evaṃ patiṭṭhite pana tasmiṃ cakkaratane rājantepure ukkāhi vā dīpikāhi vā kiñci karaṇīyaṃ na hoti, cakkaratanobhāsoyeva rattiṃ andhakāraṃ vidhamatiyeva. Ye pana andhakāratthikā honti, tesaṃ andhakārameva hoti. Mahāsudassanassāpi sabbametaṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘dakkhiṇaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā…pe… evarūpaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti.
ហត្ថិរតនវណ្ណនា
Hatthiratanavaṇṇanā
២៤៦. ឯវំ បាតុភូតចក្ករតនស្សេវ ចក្កវត្តិនោ អមច្ចា បកតិមង្គលហត្ថិដ្ឋានំ សមំ សុចិភូមិភាគំ ការេត្វា ហរិចន្ទនាទីហិ សុរភិគន្ធេហិ ឧបលិម្បាបេត្វា ហេដ្ឋា វិចិត្តវណ្ណសុរភិកុសុមសមោកិណ្ណំ ឧបរិ សុវណ្ណតារកានំ អន្តរន្តរា សមោសរិតមនុញ្ញកុសុមទាមបដិមណ្ឌិតវិតានំ ទេវវិមានំ វិយ អភិសង្ខរិត្វា – ‘‘ឯវរូបស្ស នាម ទេវ ហត្ថិរតនស្ស អាគមនំ ចិន្តេថា’’តិ វទន្តិ។ សោ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ មហាទានំ ទត្វា សីលានិ ច សមាទាយ តំ បុញ្ញសម្បត្តិំ អាវជ្ជន្តោ និសីទិ។ អថស្ស បុញ្ញានុភាវចោទិតោ ឆទ្ទន្តកុលា វា ឧបោសថកុលា វា តំ សក្ការវិសេសំ អនុភវិតុកាមោ តរុណរវិមណ្ឌលាភិរត្តចរណគីវាមុខបដិមណ្ឌិតវិសុទ្ធសេតសរីរោ សត្តបតិដ្ឋោ សុសណ្ឋិតអង្គបច្ចង្គសន្និវេសោ វិកសិតរត្តបទុមចារុបោក្ខរោ ឥទ្ធិមា យោគី វិយ វេហាសគមនសមត្ថោ មនោសិលាចុណ្ណរញ្ជិតបរិយន្តោ វិយ រជតបព្ពតោ ហត្ថិសេដ្ឋោ អាគន្ត្វា តស្មិំ បទេសេ តិដ្ឋតិ។ សោ ឆទ្ទន្តកុលា អាគច្ឆន្តោ សព្ពកនិដ្ឋោ អាគច្ឆតិ។ ឧបោសថកុលា អាគច្ឆន្តោ សព្ពជេដ្ឋោ។ បាឡិយំ បន ឧបោសថោ នាគរាជា ឥច្ចេវ អាគតំ។ នាគរាជា នាម កស្សចិ អបរិភោគោ, សព្ពកនិដ្ឋោ អាគច្ឆតីតិ អដ្ឋកថាសុ វុត្តំ។ ស្វាយំ បូរិតចក្កវត្តិវត្តានំ ចក្កវត្តីនំ វុត្តនយេនេវ ចិន្តយន្តានំ អាគច្ឆតិ។ មហាសុទស្សនស្ស បន សយមេវ បកតិមង្គលហត្ថិដ្ឋានំ អាគន្ត្វា តំ ហត្ថិំ អបនេត្វា តត្ថ អដ្ឋាសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បុន ចបរំ អានន្ទ…បេ.… នាគរាជា’’តិ។
246. Evaṃ pātubhūtacakkaratanasseva cakkavattino amaccā pakatimaṅgalahatthiṭṭhānaṃ samaṃ sucibhūmibhāgaṃ kāretvā haricandanādīhi surabhigandhehi upalimpāpetvā heṭṭhā vicittavaṇṇasurabhikusumasamokiṇṇaṃ upari suvaṇṇatārakānaṃ antarantarā samosaritamanuññakusumadāmapaṭimaṇḍitavitānaṃ devavimānaṃ viya abhisaṅkharitvā – ‘‘evarūpassa nāma deva hatthiratanassa āgamanaṃ cintethā’’ti vadanti. So pubbe vuttanayeneva mahādānaṃ datvā sīlāni ca samādāya taṃ puññasampattiṃ āvajjanto nisīdi. Athassa puññānubhāvacodito chaddantakulā vā uposathakulā vā taṃ sakkāravisesaṃ anubhavitukāmo taruṇaravimaṇḍalābhirattacaraṇagīvāmukhapaṭimaṇḍitavisuddhasetasarīro sattapatiṭṭho susaṇṭhitaaṅgapaccaṅgasanniveso vikasitarattapadumacārupokkharo iddhimā yogī viya vehāsagamanasamattho manosilācuṇṇarañjitapariyanto viya rajatapabbato hatthiseṭṭho āgantvā tasmiṃ padese tiṭṭhati. So chaddantakulā āgacchanto sabbakaniṭṭho āgacchati. Uposathakulā āgacchanto sabbajeṭṭho. Pāḷiyaṃ pana uposatho nāgarājā icceva āgataṃ. Nāgarājā nāma kassaci aparibhogo, sabbakaniṭṭho āgacchatīti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. Svāyaṃ pūritacakkavattivattānaṃ cakkavattīnaṃ vuttanayeneva cintayantānaṃ āgacchati. Mahāsudassanassa pana sayameva pakatimaṅgalahatthiṭṭhānaṃ āgantvā taṃ hatthiṃ apanetvā tattha aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna caparaṃ ānanda…pe… nāgarājā’’ti.
ឯវំ បាតុភូតំ បន តំ ហត្ថិរតនំ ទិស្វា ហត្ថិគោបកាទយោ ហដ្ឋតុដ្ឋា វេគេន គន្ត្វា រញ្ញោ អារោចេន្តិ។ រាជា តុរិតតុរិតោ អាគន្ត្វា តំ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ – ‘‘ភទ្ទកំ វត ភោ ហត្ថិយានំ, សចេ ទមថំ ឧបេយ្យា’’តិ ចិន្តយន្តោ ហត្ថំ បសារេតិ។ អថ សោ ឃរធេនុវច្ឆកោ វិយ កណ្ណេ ឱលម្ពិត្វា សូរតភាវំ ទស្សេន្តោ រាជានំ ឧបសង្កមតិ។ រាជា តំ អារោហិតុកាមោ ហោតិ។ អថស្ស បរិជនា អធិប្បាយំ ញត្វា តំ ហត្ថិរតនំ សុវណ្ណទ្ធជំ សុវណ្ណាលង្ការំ ហេមជាលបដិច្ឆន្នំ កត្វា ឧបនេន្តិ។ រាជា តំ អនិសីទាបេត្វាវ សត្តរតនមយាយ និស្សេណិយា អារុយ្ហ អាកាសគមននិន្នចិត្តោ ហោតិ។ តស្ស សហ ចិត្តុប្បាទេនេវ សោ នាគរាជា រាជហំសោ វិយ ឥន្ទនីលមណិប្បភាជាលំ នីលគគនតលំ អភិលង្ឃតិ។ តតោ ចក្កចារិកាយ វុត្តនយេនេវ សកលរាជបរិសា។ ឥតិ សបរិសោ រាជា អន្តោបាតរាសេយេវ សកលបថវិំ អនុសំយាយិត្វា រាជធានិំ បច្ចាគច្ឆតិ។ ឯវំ មហិទ្ធិកំ ចក្កវត្តិនោ ហត្ថិរតនំ ហោតិ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ តាទិសមេវ អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ទិស្វា រញ្ញោ…បេ.… បាតុរហោសី’’តិ។
Evaṃ pātubhūtaṃ pana taṃ hatthiratanaṃ disvā hatthigopakādayo haṭṭhatuṭṭhā vegena gantvā rañño ārocenti. Rājā turitaturito āgantvā taṃ disvā pasannacitto – ‘‘bhaddakaṃ vata bho hatthiyānaṃ, sace damathaṃ upeyyā’’ti cintayanto hatthaṃ pasāreti. Atha so gharadhenuvacchako viya kaṇṇe olambitvā sūratabhāvaṃ dassento rājānaṃ upasaṅkamati. Rājā taṃ ārohitukāmo hoti. Athassa parijanā adhippāyaṃ ñatvā taṃ hatthiratanaṃ suvaṇṇaddhajaṃ suvaṇṇālaṅkāraṃ hemajālapaṭicchannaṃ katvā upanenti. Rājā taṃ anisīdāpetvāva sattaratanamayāya nisseṇiyā āruyha ākāsagamananinnacitto hoti. Tassa saha cittuppādeneva so nāgarājā rājahaṃso viya indanīlamaṇippabhājālaṃ nīlagaganatalaṃ abhilaṅghati. Tato cakkacārikāya vuttanayeneva sakalarājaparisā. Iti sapariso rājā antopātarāseyeva sakalapathaviṃ anusaṃyāyitvā rājadhāniṃ paccāgacchati. Evaṃ mahiddhikaṃ cakkavattino hatthiratanaṃ hoti. Mahāsudassanassāpi tādisameva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘disvā rañño…pe… pāturahosī’’ti.
អស្សរតនវណ្ណនា
Assaratanavaṇṇanā
២៤៧. ឯវំ បាតុភូតហត្ថិរតនស្ស បន ចក្កវត្តិនោ អមច្ចា បកតិមង្គលអស្សដ្ឋានំ សុចិសមតលំ ការេត្វា អលង្ករិត្វា ច បុរិមនយេនេវ រញ្ញោ តស្ស អាគមនចិន្តនត្ថំ ឧស្សាហំ ជនេន្តិ។ សោ បុរិមនយេនេវ កតទានមាននសក្ការោ សមាទិន្នសីលព្ពតោ បាសាទតលេ សុខនិសិន្នោ បុញ្ញសម្បត្តិំ សមនុស្សរតិ។ អថស្ស បុញ្ញានុភាវចោទិតោ សិន្ធវកុលតោ វិជ្ជុលតាវិនទ្ធសរទកាលសេតវលាហករាសិសស្សិរីកោ រត្តបាទោ រត្តតុណ្ឌោ ចន្ទប្បភាបុញ្ជសទិសសុទ្ធសិនិទ្ធឃនសំហតសរីរោ កាកគីវា វិយ ឥន្ទនីលមណិ វិយ ច កាឡវណ្ណេន សីសេន សមន្នាគតត្តា កាឡសីសោតិ សុដ្ឋុ កប្បេត្វា ឋបិតេហិ វិយ មុញ្ជសទិសេហិ សណ្ហវដ្ដឧជុគតេហិ កេសេហិ សមន្នាគតត្តា មុញ្ជកេសោ វេហាសង្គមោ វលាហកោ នាម អស្សរាជា អាគន្ត្វា តស្មិំ ឋានេ បតិដ្ឋាតិ។ មហាសុទស្សនស្ស បនេស ហត្ថិរតនំ វិយ អាគតោ។ សេសំ សព្ពំ ហត្ថិរតនេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឯវរូបំ អស្សរតនំ សន្ធាយ ភគវា – ‘‘បុន ច បរ’’ន្តិអាទិមាហ។
247. Evaṃ pātubhūtahatthiratanassa pana cakkavattino amaccā pakatimaṅgalaassaṭṭhānaṃ sucisamatalaṃ kāretvā alaṅkaritvā ca purimanayeneva rañño tassa āgamanacintanatthaṃ ussāhaṃ janenti. So purimanayeneva katadānamānanasakkāro samādinnasīlabbato pāsādatale sukhanisinno puññasampattiṃ samanussarati. Athassa puññānubhāvacodito sindhavakulato vijjulatāvinaddhasaradakālasetavalāhakarāsisassirīko rattapādo rattatuṇḍo candappabhāpuñjasadisasuddhasiniddhaghanasaṃhatasarīro kākagīvā viya indanīlamaṇi viya ca kāḷavaṇṇena sīsena samannāgatattā kāḷasīsoti suṭṭhu kappetvā ṭhapitehi viya muñjasadisehi saṇhavaṭṭaujugatehi kesehi samannāgatattā muñjakeso vehāsaṅgamo valāhako nāma assarājā āgantvā tasmiṃ ṭhāne patiṭṭhāti. Mahāsudassanassa panesa hatthiratanaṃ viya āgato. Sesaṃ sabbaṃ hatthiratane vuttanayeneva veditabbaṃ. Evarūpaṃ assaratanaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘puna ca para’’ntiādimāha.
មណិរតនវណ្ណនា
Maṇiratanavaṇṇanā
២៤៨. ឯវំ បាតុភូតអស្សរតនស្ស បន រញ្ញោ ចក្កវត្តិនោ ចតុហត្ថាយាមំ សកដនាភិសមបរិណាហំ ឧភោសុ អន្តេសុ កណ្ណិកបរិយន្តតោ វិនិគ្គតេហិ សុបរិសុទ្ធមុត្តាកលាបេហិ ទ្វីហិ កញ្ចនបទុមេហិ អលង្កតំ ចតុរាសីតិមណិសហស្សបរិវារំ តារាគណបរិវុតស្ស បុណ្ណចន្ទសស្សិរិំ ផរមានំ វិយ វេបុល្លបព្ពតតោ មណិរតនំ អាគច្ឆតិ។ តស្សេវំ អាគតស្ស មុត្តាជាលកេ ឋបេត្វា វេឡុបរម្បរាយ សដ្ឋិហត្ថប្បមាណំ អាកាសំ អារោបិតស្ស រត្តិភាគេ សមន្តា យោជនប្បមាណំ ឱកាសំ អាភា ផរតិ, យាយ សព្ពោ សោ ឱកាសោ អរុណុគ្គមនវេលា វិយ សញ្ជាតាលោកោ ហោតិ។ តតោ កស្សកា កសិកម្មំ វាណិជា អាបណុគ្ឃាដនំ តេ តេ សិប្បិនោ តំ តំ កម្មន្តំ បយោជេន្តិ ‘‘ទិវា’’តិ មញ្ញមានា។ មហាសុទស្សនស្សាបិ សព្ពំ តំ តថេវ អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បុន ច បរំ អានន្ទ,…បេ.… មណិរតនំ បាតុរហោសី’’តិ។
248. Evaṃ pātubhūtaassaratanassa pana rañño cakkavattino catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhisamapariṇāhaṃ ubhosu antesu kaṇṇikapariyantato viniggatehi suparisuddhamuttākalāpehi dvīhi kañcanapadumehi alaṅkataṃ caturāsītimaṇisahassaparivāraṃ tārāgaṇaparivutassa puṇṇacandasassiriṃ pharamānaṃ viya vepullapabbatato maṇiratanaṃ āgacchati. Tassevaṃ āgatassa muttājālake ṭhapetvā veḷuparamparāya saṭṭhihatthappamāṇaṃ ākāsaṃ āropitassa rattibhāge samantā yojanappamāṇaṃ okāsaṃ ābhā pharati, yāya sabbo so okāso aruṇuggamanavelā viya sañjātāloko hoti. Tato kassakā kasikammaṃ vāṇijā āpaṇugghāṭanaṃ te te sippino taṃ taṃ kammantaṃ payojenti ‘‘divā’’ti maññamānā. Mahāsudassanassāpi sabbaṃ taṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna ca paraṃ ānanda,…pe… maṇiratanaṃ pāturahosī’’ti.
ឥត្ថិរតនវណ្ណនា
Itthiratanavaṇṇanā
២៤៩. ឯវំ បាតុភូតមណិរតនស្ស បន ចក្កវត្តិនោ វិសយសុខវិសេសស្ស វិសេសការណំ ឥត្ថិរតនំ បាតុភវតិ។ មទ្ទរាជកុលតោ វា ហិស្ស អគ្គមហេសិំ អានេន្តិ, ឧត្តរកុរុតោ វា បុញ្ញានុភាវេន សយំ អាគច្ឆតិ។ អវសេសា បនស្សា សម្បត្តិ – ‘‘បុន ច បរំ, អានន្ទ, រញ្ញោ មហាសុទស្សនស្ស ឥត្ថិរតនំ បាតុរហោសិ, អភិរូបា ទស្សនីយា’’តិអាទិនា នយេន បាឡិយំយេវ អាគតា។
249. Evaṃ pātubhūtamaṇiratanassa pana cakkavattino visayasukhavisesassa visesakāraṇaṃ itthiratanaṃ pātubhavati. Maddarājakulato vā hissa aggamahesiṃ ānenti, uttarakuruto vā puññānubhāvena sayaṃ āgacchati. Avasesā panassā sampatti – ‘‘puna ca paraṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa itthiratanaṃ pāturahosi, abhirūpā dassanīyā’’tiādinā nayena pāḷiyaṃyeva āgatā.
តត្ថ សណ្ឋានបារិបូរិយា អធិកំ រូបំ អស្សាតិ អភិរូបា។ ទិស្សមានាវ ចក្ខូនិ បិណយតិ, តស្មា អញ្ញំ កិច្ចវិក្ខេបំ ហិត្វាបិ ទដ្ឋព្ពាតិ ទស្សនីយា។ ទិស្សមានាវ សោមនស្សវសេន ចិត្តំ បសាទេតីតិ បាសាទិកា។ បរមាយាតិ ឯវំ បសាទាវហត្តា ឧត្តមាយ។ វណ្ណបោក្ខរតាយាតិ វណ្ណសុន្ទរតាយ។ សមន្នាគតាតិ ឧបេតា។ អភិរូបា វា យស្មា នាតិទីឃា នាតិរស្សា។ ទស្សនីយា យស្មា នាតិកិសា នាតិថូលា។ បាសាទិកា យស្មា នាតិកាឡិកា នាច្ចោទាតា។ បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយ សមន្នាគតា យស្មា អភិក្កន្តា មានុសិវណ្ណំ អប្បត្តា ទិព្ពវណ្ណំ។ មនុស្សានញ្ហិ វណ្ណាភា ពហិ ន និច្ឆរតិ។ ទេវានំ បន អតិទូរម្បិ និច្ឆរតិ។
Tattha saṇṭhānapāripūriyā adhikaṃ rūpaṃ assāti abhirūpā. Dissamānāva cakkhūni piṇayati, tasmā aññaṃ kiccavikkhepaṃ hitvāpi daṭṭhabbāti dassanīyā. Dissamānāva somanassavasena cittaṃ pasādetīti pāsādikā. Paramāyāti evaṃ pasādāvahattā uttamāya. Vaṇṇapokkharatāyāti vaṇṇasundaratāya. Samannāgatāti upetā. Abhirūpā vā yasmā nātidīghā nātirassā. Dassanīyā yasmā nātikisā nātithūlā. Pāsādikā yasmā nātikāḷikā nāccodātā. Paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā yasmā abhikkantā mānusivaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ. Manussānañhi vaṇṇābhā bahi na niccharati. Devānaṃ pana atidūrampi niccharati.
តស្សា បន ទ្វាទសហត្ថប្បមាណំ បទេសំ សរីរាភា ឱភាសេតិ។ នាតិទីឃាទីសុ ចស្សា បឋមយុគឡេន អារោហសម្បត្តិ, ទុតិយយុគឡេន បរិណាហសម្បត្តិ, តតិយយុគឡេន វណ្ណសម្បត្តិ វុត្តា។ ឆហិ វាបិ ឯតេហិ កាយវិបត្តិយា អភាវោ, អតិក្កន្តា មានុសិវណ្ណន្តិ ឥមិនា កាយសម្បត្តិ វុត្តា។ តូលបិចុនោ វា កប្បាសបិចុនោ វាតិ សប្បិមណ្ឌេ បក្ខិបិត្វា ឋបិតស្ស សតវារវិហតស្ស តូលបិចុនោ វា កប្បាសបិចុនោ វា។ សីតេតិ រញ្ញោ សីតកាលេ។ ឧណ្ហេតិ រញ្ញោ ឧណ្ហកាលេ។ ចន្ទនគន្ធោតិ និច្ចកាលមេវ សុបិសិតស្ស អភិនវស្ស ចតុជ្ជាតិសមាយោជិតស្ស ហរិចន្ទនស្ស គន្ធោ កាយតោ វាយតិ។ ឧប្បលគន្ធោ វាយតីតិ ហសិតកថិតកាលេសុ មុខតោ តង្ខណំ វិកសិតស្សេវ នីលុប្បលស្ស អតិសុរភិគន្ធោ វាយតិ។
Tassā pana dvādasahatthappamāṇaṃ padesaṃ sarīrābhā obhāseti. Nātidīghādīsu cassā paṭhamayugaḷena ārohasampatti, dutiyayugaḷena pariṇāhasampatti, tatiyayugaḷena vaṇṇasampatti vuttā. Chahi vāpi etehi kāyavipattiyā abhāvo, atikkantā mānusivaṇṇanti iminā kāyasampatti vuttā. Tūlapicuno vā kappāsapicuno vāti sappimaṇḍe pakkhipitvā ṭhapitassa satavāravihatassa tūlapicuno vā kappāsapicuno vā. Sīteti rañño sītakāle. Uṇheti rañño uṇhakāle. Candanagandhoti niccakālameva supisitassa abhinavassa catujjātisamāyojitassa haricandanassa gandho kāyato vāyati. Uppalagandho vāyatīti hasitakathitakālesu mukhato taṅkhaṇaṃ vikasitasseva nīluppalassa atisurabhigandho vāyati.
ឯវំ រូបសម្ផស្សគន្ធសម្បត្តិយុត្តាយ បនស្សា សរីរសម្បត្តិយា អនុរូបំ អាចារំ ទស្សេតុំ តំ ខោ បនាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ រាជានំ ទិស្វា និសិន្នាសនតោ អគ្គិទឌ្ឍា វិយ បឋមមេវ ឧដ្ឋាតីតិ បុព្ពុដ្ឋាយិនី។ តស្មិំ និសិន្នេ តស្ស តាលវណ្ដេន ពីជនាទិកិច្ចំ កត្វា បច្ឆា និបតតិ និសីទតីតិ បច្ឆានិបាតិនី។ កិំ ករោមិ, តេ ទេវាតិ វាចាយ កិំ-ការំ បដិសាវេតីតិ កិំ ការបដិស្សាវិនី។ រញ្ញោ មនាបមេវ ចរតិ ករោតីតិ មនាបចារិនី។ យំ រញ្ញោ បិយំ តទេវ វទតីតិ បិយវាទិនី។
Evaṃ rūpasamphassagandhasampattiyuttāya panassā sarīrasampattiyā anurūpaṃ ācāraṃ dassetuṃ taṃ kho panātiādi vuttaṃ. Tattha rājānaṃ disvā nisinnāsanato aggidaḍḍhā viya paṭhamameva uṭṭhātīti pubbuṭṭhāyinī. Tasmiṃ nisinne tassa tālavaṇṭena bījanādikiccaṃ katvā pacchā nipatati nisīdatīti pacchānipātinī. Kiṃ karomi, te devāti vācāya kiṃ-kāraṃ paṭisāvetīti kiṃ kārapaṭissāvinī. Rañño manāpameva carati karotīti manāpacārinī. Yaṃ rañño piyaṃ tadeva vadatīti piyavādinī.
ឥទានិ – ‘‘ស្វាស្សា អាចារោ ភាវវិសុទ្ធិយាវ, ន សាឋេយ្យនា’’តិ ទស្សេតុំ តំ ខោ បនាតិអាទិមាហ។ តត្ថ នោ អតិចរីតិ ន អតិក្កមិត្វា ចរិ, ឋបេត្វា រាជានំ អញ្ញំ បុរិសំ ចិត្តេនបិ ន បត្ថេសីតិ វុត្តំ ហោតិ។
Idāni – ‘‘svāssā ācāro bhāvavisuddhiyāva, na sāṭheyyanā’’ti dassetuṃ taṃ kho panātiādimāha. Tattha no aticarīti na atikkamitvā cari, ṭhapetvā rājānaṃ aññaṃ purisaṃ cittenapi na patthesīti vuttaṃ hoti.
តត្ថ យេ តស្សា អាទិម្ហិ ‘‘អភិរូបា’’តិអាទយោ, អន្តេ ‘‘បុព្ពុដ្ឋាយិនី’’តិអាទយោ គុណា វុត្តា, តេ បកតិគុណា ឯវ។ ‘‘អតិក្កន្តា មានុសិវណ្ណ’’ន្តិអាទយោ បន ចក្កវត្តិនោ បុញ្ញំ ឧបនិស្សាយ ចក្ករតនបាតុភាវតោ បដ្ឋាយ បុរិមកម្មានុភាវេន និព្ពត្តាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha ye tassā ādimhi ‘‘abhirūpā’’tiādayo, ante ‘‘pubbuṭṭhāyinī’’tiādayo guṇā vuttā, te pakatiguṇā eva. ‘‘Atikkantā mānusivaṇṇa’’ntiādayo pana cakkavattino puññaṃ upanissāya cakkaratanapātubhāvato paṭṭhāya purimakammānubhāvena nibbattāti veditabbā.
អភិរូបតាទិកាបិ វា ចក្ករតនបាតុភាវតោ បដ្ឋាយ សព្ពាការបរិបូរា ជាតា។ តេនាហ – ‘‘ឯវរូបំ ឥត្ថិរតនំ បាតុរហោសី’’តិ។
Abhirūpatādikāpi vā cakkaratanapātubhāvato paṭṭhāya sabbākāraparipūrā jātā. Tenāha – ‘‘evarūpaṃ itthiratanaṃ pāturahosī’’ti.
គហបតិរតនវណ្ណនា
Gahapatiratanavaṇṇanā
២៥០. ឯវំ បាតុភូតឥត្ថិរតនស្ស បន រញ្ញោ ចក្កវត្តិនោ ធនករណីយានំ កិច្ចានំ យថាសុខំ បវត្តនត្ថំ គហបតិរតនំ បាតុភវតិ។ សោ បកតិយាវ មហាភោគោ, មហាភោគកុលេ ជាតោ។ រញ្ញោ ធនរាសិវឌ្ឍកោ សេដ្ឋិគហបតិ ហោតិ។ ចក្ករតនានុភាវសហិតំ បនស្ស កម្មវិបាកជំ ទិព្ពចក្ខុ បាតុភវតិ, យេន អន្តោបថវិយម្បិ យោជនព្ភន្តរេ និធិំ បស្សតិ, សោ តំ សម្បត្តិំ ទិស្វា តុដ្ឋមានសោ គន្ត្វា រាជានំ ធនេន បវារេត្វា សព្ពានិ ធនករណីយានិ សម្បាទេតិ ។ មហាសុទស្សនស្សាបិ តថេវ សម្បាទេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បុន ចបរំ អានន្ទ…បេ.… ឯវរូបំ គហបតិរតនំ បាតុរហោសី’’តិ។
250. Evaṃ pātubhūtaitthiratanassa pana rañño cakkavattino dhanakaraṇīyānaṃ kiccānaṃ yathāsukhaṃ pavattanatthaṃ gahapatiratanaṃ pātubhavati. So pakatiyāva mahābhogo, mahābhogakule jāto. Rañño dhanarāsivaḍḍhako seṭṭhigahapati hoti. Cakkaratanānubhāvasahitaṃ panassa kammavipākajaṃ dibbacakkhu pātubhavati, yena antopathaviyampi yojanabbhantare nidhiṃ passati, so taṃ sampattiṃ disvā tuṭṭhamānaso gantvā rājānaṃ dhanena pavāretvā sabbāni dhanakaraṇīyāni sampādeti . Mahāsudassanassāpi tatheva sampādesi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna caparaṃ ānanda…pe… evarūpaṃ gahapatiratanaṃ pāturahosī’’ti.
បរិណាយករតនវណ្ណនា
Pariṇāyakaratanavaṇṇanā
២៥១. ឯវំ បាតុភូតគហបតិរតនស្ស បន រញ្ញោ ចក្កវត្តិស្ស សព្ពកិច្ចសំវិធានសមត្ថំ បរិណាយករតនំ បាតុភវតិ។ សោ រញ្ញោ ជេដ្ឋបុត្តោវ ហោតិ។ បកតិយា ឯវ សោ បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ មេធាវី វិភាវី។ រញ្ញោ បុញ្ញានុភាវំ និស្សាយ បនស្ស អត្តនោ កម្មានុភាវេន បរចិត្តញាណំ ឧប្បជ្ជតិ។ យេន ទ្វាទសយោជនាយ រាជបរិសាយ ចិត្តាចារំ ញត្វា រញ្ញោ ហិតេ ច អហិតេ ច វវត្ថបេតុំ សមត្ថោ ហោតិ, សោបិ តំ អត្តនោ អានុភាវំ ទិស្វា តុដ្ឋហទយោ រាជានំ សព្ពកិច្ចានុសាសនេន បវារេតិ។ មហាសុទស្សនម្បិ តថេវ បវារេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បុន ចបរំ…បេ.… បរិណាយករតនំ បាតុរហោសី’’តិ។
251. Evaṃ pātubhūtagahapatiratanassa pana rañño cakkavattissa sabbakiccasaṃvidhānasamatthaṃ pariṇāyakaratanaṃ pātubhavati. So rañño jeṭṭhaputtova hoti. Pakatiyā eva so paṇḍito byatto medhāvī vibhāvī. Rañño puññānubhāvaṃ nissāya panassa attano kammānubhāvena paracittañāṇaṃ uppajjati. Yena dvādasayojanāya rājaparisāya cittācāraṃ ñatvā rañño hite ca ahite ca vavatthapetuṃ samattho hoti, sopi taṃ attano ānubhāvaṃ disvā tuṭṭhahadayo rājānaṃ sabbakiccānusāsanena pavāreti. Mahāsudassanampi tatheva pavāresi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna caparaṃ…pe… pariṇāyakaratanaṃ pāturahosī’’ti.
តត្ថ ឋបេតព្ពំ ឋបេតុន្តិ តស្មិំ តស្មិំ ឋានន្តរេ ឋបេតព្ពំ ឋបេតុំ។
Tattha ṭhapetabbaṃ ṭhapetunti tasmiṃ tasmiṃ ṭhānantare ṭhapetabbaṃ ṭhapetuṃ.
ចតុឥទ្ធិសមន្នាគតវណ្ណនា
Catuiddhisamannāgatavaṇṇanā
២៥២. សមវេបាកិនិយាតិ សមវិបាចនិយា។ គហណិយាតិ កម្មជតេជោធាតុយា។ តត្ថ យស្ស ភុត្តមត្តោវ អាហារោ ជីរតិ, យស្ស វា បន បុដភត្តំ វិយ តត្ថេវ តិដ្ឋតិ, ឧភោបេតេ ន សមវេបាកិនិយា សមន្នាគតា។ យស្ស បន បុន ភត្តកាលេ ភត្តឆន្ទោ ឧប្បជ្ជតេវ, អយំ សមវេបាកិនិយា សមន្នាគតោតិ។
252.Samavepākiniyāti samavipācaniyā. Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā. Tattha yassa bhuttamattova āhāro jīrati, yassa vā pana puṭabhattaṃ viya tattheva tiṭṭhati, ubhopete na samavepākiniyā samannāgatā. Yassa pana puna bhattakāle bhattachando uppajjateva, ayaṃ samavepākiniyā samannāgatoti.
ធម្មបាសាទបោក្ខរណិវណ្ណនា
Dhammapāsādapokkharaṇivaṇṇanā
២៥៣. មាបេសិ ខោតិ នគរេ ភេរិំ ចរាបេត្វា ជនរាសិំ ការេត្វា ន មាបេសិ, រញ្ញោ បន សហ ចិត្តុប្បាទេនេវ ភូមិំ ភិន្ទិត្វា ចតុរាសីតិ បោក្ខរណីសហស្សានិ និព្ពត្តិំសុ។ តានិ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ ទ្វីហិ វេទិកាហីតិ ឯកាយ ឥដ្ឋកានំ បរិយន្តេយេវ បរិក្ខិត្តា ឯកាយ បរិវេណបរិច្ឆេទបរិយន្តេ។ ឯតទហោសីតិ កស្មា អហោសិ? ឯកទិវសំ កិរ នហត្វា ច បិវិត្វា ច គច្ឆន្តំ មហាជនំ មហាបុរិសោ ឱលោកេត្វា ឥមេ ឧម្មត្តកវេសេនេវ គច្ឆន្តិ។ សចេ ឯតេសំ ឯត្ថ បិឡន្ធនបុប្ផានិ ភវេយ្យុំ, ភទ្ទកំ សិយាតិ។ អថស្ស ឯតទហោសិ។ តត្ថ សព្ពោតុកន្តិ បុប្ផំ នាម ឯកស្មិំយេវ ឧតុម្ហិ បុប្ផតិ។ អហំ បន តថា ករិស្សាមិ – ‘‘យថា សព្ពេសុ ឧតូសុ បុប្ផិស្សតី’’តិ ចិន្តេសិំ។ រោបាបេសីតិ នានាវណ្ណឧប្បលពីជាទីនិ តតោ តតោ អាហរាបេត្វា ន រោបាបេសិ, សហ ចិត្តុប្បាទេនេវ បនស្ស សព្ពំ ឥជ្ឈតិ។ តំ លោកោ រញ្ញា រោបិតន្តិ មញ្ញិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘រោបាបេសី’’តិ។ តតោ បដ្ឋាយ មហាជនោ នានប្បការំ ជលជថលជមាលំ បិឡន្ធិត្វា នក្ខត្តំ កីឡមានោ វិយ គច្ឆតិ។
253.Māpesi khoti nagare bheriṃ carāpetvā janarāsiṃ kāretvā na māpesi, rañño pana saha cittuppādeneva bhūmiṃ bhinditvā caturāsīti pokkharaṇīsahassāni nibbattiṃsu. Tāni sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dvīhi vedikāhīti ekāya iṭṭhakānaṃ pariyanteyeva parikkhittā ekāya pariveṇaparicchedapariyante. Etadahosīti kasmā ahosi? Ekadivasaṃ kira nahatvā ca pivitvā ca gacchantaṃ mahājanaṃ mahāpuriso oloketvā ime ummattakaveseneva gacchanti. Sace etesaṃ ettha piḷandhanapupphāni bhaveyyuṃ, bhaddakaṃ siyāti. Athassa etadahosi. Tattha sabbotukanti pupphaṃ nāma ekasmiṃyeva utumhi pupphati. Ahaṃ pana tathā karissāmi – ‘‘yathā sabbesu utūsu pupphissatī’’ti cintesiṃ. Ropāpesīti nānāvaṇṇauppalabījādīni tato tato āharāpetvā na ropāpesi, saha cittuppādeneva panassa sabbaṃ ijjhati. Taṃ loko raññā ropitanti maññi. Tena vuttaṃ – ‘‘ropāpesī’’ti. Tato paṭṭhāya mahājano nānappakāraṃ jalajathalajamālaṃ piḷandhitvā nakkhattaṃ kīḷamāno viya gacchati.
២៥៤. អថ រាជា តតោ ឧត្តរិបិ ជនំ សុខសមប្បិតំ កាតុកាមោ – ‘‘យំនូនាហំ ឥមាសំ បោក្ខរណីនំ តីរេ’’តិអាទិនា ជនស្ស សុខវិធានំ ចិន្តេត្វា សព្ពំ អកាសិ។ តត្ថ ន្ហាបេសុន្តិ អញ្ញោ សរីរំ ឧព្ពដ្ដេសិ, អញ្ញោ ចុណ្ណានិ យោជេសិ, អញ្ញោ តីរេ នហាយន្តស្ស ឧទកំ អាហរិ, អញ្ញោ វត្ថានិ បដិគ្គហេសិ ចេវ អទាសិ ច។
254. Atha rājā tato uttaripi janaṃ sukhasamappitaṃ kātukāmo – ‘‘yaṃnūnāhaṃ imāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre’’tiādinā janassa sukhavidhānaṃ cintetvā sabbaṃ akāsi. Tattha nhāpesunti añño sarīraṃ ubbaṭṭesi, añño cuṇṇāni yojesi, añño tīre nahāyantassa udakaṃ āhari, añño vatthāni paṭiggahesi ceva adāsi ca.
បដ្ឋបេសិ ខោតិ កថំ បដ្ឋបេសិ? ឥត្ថីនញ្ច បុរិសានញ្ច អនុច្ឆវិកេ អលង្ការេ ការេត្វា ឥត្ថិមត្តមេវ តត្ថ បរិចារវសេន សេសំ សព្ពំ បរិច្ចាគវសេន ឋបេត្វា រាជា មហាសុទស្សនោ ទានំ ទេតិ, តំ បរិភុញ្ជថាតិ ភេរិំ ចរាបេសិ។ មហាជនោ បោក្ខរណីតីរំ អាគន្ត្វា នហត្វា វត្ថានិ បរិវត្តេត្វា នានាគន្ធេហិ វិលិត្តោ បិឡន្ធនវិចិត្តមាលោ ទានគ្គំ គន្ត្វា អនេកប្បការេសុ យាគុភត្តខជ្ជកេសុ អដ្ឋវិធបានេសុ ច យោ យំ ឥច្ឆតិ, សោ តំ ខាទិត្វា ច បិវិត្វា ច នានាវណ្ណានិ ខោមសុខុមានិ វត្ថានិ និវាសេត្វា សម្បត្តិំ អនុភវិត្វា យេសំ តាទិសានិ អត្ថិ, តេ ឱហាយ គច្ឆន្តិ។ យេសំ បន នត្ថិ, តេ គហេត្វា គច្ឆន្តិ។ ហត្ថិអស្សយានាទីសុបិ និសីទិត្វា ថោកំ វិចរិត្វា អនត្ថិកា ឱហាយ, អត្ថិកា គហេត្វា គច្ឆន្តិ។ វរសយនេសុ និបជ្ជិត្វា សម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អនត្ថិកា ឱហាយ, អត្ថិកា គហេត្វា គច្ឆន្តិ។ ឥត្ថីហិបិ សទ្ធិំ សម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អនត្ថិកា ឱហាយ, អត្ថិកា គហេត្វា គច្ឆន្តិ។ សត្តវិធរតនបសាធនានិ ច បសាធេត្វាបិ សម្បត្តិំ អនុភវិត្វា អនត្ថិកា ឱហាយ, អត្ថិកា គហេត្វា គច្ឆន្តិ។ តម្បិ ទានំ ឧដ្ឋាយ សមុដ្ឋាយ ទីយតេវ។ ជម្ពុទីបវាសិកានំ អញ្ញំ កម្មំ នត្ថិ, រញ្ញោ ទានំ បរិភុញ្ជន្តាវ វិចរន្តិ។
Paṭṭhapesi khoti kathaṃ paṭṭhapesi? Itthīnañca purisānañca anucchavike alaṅkāre kāretvā itthimattameva tattha paricāravasena sesaṃ sabbaṃ pariccāgavasena ṭhapetvā rājā mahāsudassano dānaṃ deti, taṃ paribhuñjathāti bheriṃ carāpesi. Mahājano pokkharaṇītīraṃ āgantvā nahatvā vatthāni parivattetvā nānāgandhehi vilitto piḷandhanavicittamālo dānaggaṃ gantvā anekappakāresu yāgubhattakhajjakesu aṭṭhavidhapānesu ca yo yaṃ icchati, so taṃ khāditvā ca pivitvā ca nānāvaṇṇāni khomasukhumāni vatthāni nivāsetvā sampattiṃ anubhavitvā yesaṃ tādisāni atthi, te ohāya gacchanti. Yesaṃ pana natthi, te gahetvā gacchanti. Hatthiassayānādīsupi nisīditvā thokaṃ vicaritvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Varasayanesu nipajjitvā sampattiṃ anubhavitvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Itthīhipi saddhiṃ sampattiṃ anubhavitvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Sattavidharatanapasādhanāni ca pasādhetvāpi sampattiṃ anubhavitvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Tampi dānaṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya dīyateva. Jambudīpavāsikānaṃ aññaṃ kammaṃ natthi, rañño dānaṃ paribhuñjantāva vicaranti.
២៥៥. អថ ព្រាហ្មណគហបតិកា ចិន្តេសុំ – ‘‘អយំ រាជា ឯវរូបំ ទានំ ទទន្តោបិ ‘មយ្ហំ តណ្ឌុលាទីនិ វា ខីរាទីនិ វា ទេថា’តិ ន កិញ្ចិ អាហរាបេតិ, ន ខោ បន អម្ហាកំ – ‘រាជា អាហរាបេតី’តិ តុណ្ហីមាសិតុំ បតិរូប’’ន្តិ តេ ពហុំ សាបតេយ្យំ សំហរិត្វា រញ្ញោ ឧបនាមេសុំ។ តស្មា – ‘‘អថ ខោ, អានន្ទ, ព្រាហ្មណគហបតិកា’’តិអាទិមាហ។ ឯវំ សមចិន្តេសុន្តិ កស្មា ឯវំ ចិន្តេសុំ? កស្សចិ ឃរតោ អប្បំ អាភតំ, កស្សចិ ពហុ។ តស្មិំ បដិសំហរិយមានេ – ‘‘កិំ តវេវ ឃរតោ សុន្ទរំ អាភតំ, ន មយ្ហំ ឃរតោ, កិំ តវេវ ឃរតោ ពហុ , ន មយ្ហ’’ន្តិ ឯវំ កលហសទ្ទោបិ ឧប្បជ្ជេយ្យ, សោ មា ឧប្បជ្ជិត្ថាតិ ឯវំ សមចិន្តេសុំ។
255. Atha brāhmaṇagahapatikā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ rājā evarūpaṃ dānaṃ dadantopi ‘mayhaṃ taṇḍulādīni vā khīrādīni vā dethā’ti na kiñci āharāpeti, na kho pana amhākaṃ – ‘rājā āharāpetī’ti tuṇhīmāsituṃ patirūpa’’nti te bahuṃ sāpateyyaṃ saṃharitvā rañño upanāmesuṃ. Tasmā – ‘‘atha kho, ānanda, brāhmaṇagahapatikā’’tiādimāha. Evaṃ samacintesunti kasmā evaṃ cintesuṃ? Kassaci gharato appaṃ ābhataṃ, kassaci bahu. Tasmiṃ paṭisaṃhariyamāne – ‘‘kiṃ taveva gharato sundaraṃ ābhataṃ, na mayhaṃ gharato, kiṃ taveva gharato bahu , na mayha’’nti evaṃ kalahasaddopi uppajjeyya, so mā uppajjitthāti evaṃ samacintesuṃ.
២៥៦. ឯហិ ត្វំ សម្មាតិ ឯហិ ត្វំ វយស្ស។ ធម្មំ នាម បាសាទន្តិ បាសាទស្ស នាមំ អារោបេត្វាវ អាណាបេសិ។ វិស្សកម្មោ បន កីវ មហន្តោ ទេវ បាសាទោ ហោតូតិ បដិបុច្ឆិត្វា ទីឃតោ យោជនំ វិត្ថារតោ អឌ្ឍយោជនំ សព្ពរតនមយោវ ហោតូតិ វុត្តេបិ ‘ឯវំ ហោតុ, ភទ្ទំ តវ វចន’ន្តិ តស្ស បដិស្សុណិត្វា ធម្មរាជានំ សម្បដិច្ឆាបេត្វា មាបេសិ។ តត្ថ ឯវំ ភទ្ទំ តវាតិ ខោ អានន្ទាតិ ឯវំ ភទ្ទំ តវ ឥតិ ខោ អានន្ទ។ បដិស្សុត្វាតិ សម្បដិច្ឆិត្វា, វត្វាតិ អត្ថោ។ តុណ្ហីភាវេនាតិ សមណធម្មបដិបត្តិករណោកាសោ មេ ភវិស្សតីតិ ឥច្ឆន្តោ តុណ្ហីភាវេន អធិវាសេសិ។ សារមយោតិ ចន្ទនសារមយោ។
256.Ehi tvaṃ sammāti ehi tvaṃ vayassa. Dhammaṃ nāma pāsādanti pāsādassa nāmaṃ āropetvāva āṇāpesi. Vissakammo pana kīva mahanto deva pāsādo hotūti paṭipucchitvā dīghato yojanaṃ vitthārato aḍḍhayojanaṃ sabbaratanamayova hotūti vuttepi ‘evaṃ hotu, bhaddaṃ tava vacana’nti tassa paṭissuṇitvā dhammarājānaṃ sampaṭicchāpetvā māpesi. Tattha evaṃ bhaddaṃ tavāti kho ānandāti evaṃ bhaddaṃ tava iti kho ānanda. Paṭissutvāti sampaṭicchitvā, vatvāti attho. Tuṇhībhāvenāti samaṇadhammapaṭipattikaraṇokāso me bhavissatīti icchanto tuṇhībhāvena adhivāsesi. Sāramayoti candanasāramayo.
២៥៧. ទ្វីហិ វេទិកាហីតិ ឯត្ថ ឯកា វេទិកា បនស្ស ឧណ្ហីសមត្ថកេ អហោសិ, ឯកា ហេដ្ឋា បរិច្ឆេទមត្ថកេ។
257.Dvīhi vedikāhīti ettha ekā vedikā panassa uṇhīsamatthake ahosi, ekā heṭṭhā paricchedamatthake.
២៥៨. ទុទ្ទិក្ខោ អហោសីតិ ទុឧទ្ទិក្ខោ, បភាសម្បត្តិយា ទុទ្ទសោតិ អត្ថោ។ មុសតីតិ ហរតិ ផន្ទាបេតិ និច្ចលភាវេន បតិដ្ឋាតុំ ន ទេតិ។ វិទ្ធេតិ ឧព្ពិទ្ធេ, មេឃវិគមេន ទូរីភូតេតិ អត្ថោ។ ទេវេតិ អាកាសេ។
258.Duddikkho ahosīti duuddikkho, pabhāsampattiyā duddasoti attho. Musatīti harati phandāpeti niccalabhāvena patiṭṭhātuṃ na deti. Viddheti ubbiddhe, meghavigamena dūrībhūteti attho. Deveti ākāse.
២៥៩. មាបេសិ ខោតិ អហំ ឥមស្មិំ ឋានេ បោក្ខរណិំ មាបេមិ, តុម្ហាកំ ឃរានិ ភិន្ទថាតិ ន ឯវំ ការេត្វា មាបេសិ។ ចិត្តុប្បាទវសេនេវ បនស្ស ភូមិំ ភិន្ទិត្វា តថារូបា បោក្ខរណី អហោសិ។ តេ សព្ពកាមេហីតិ សព្ពេហិ ឥច្ឆិតិច្ឆិតវត្ថូហិ, សមណេ សមណបរិក្ខារេហិ, ព្រាហ្មណេ ព្រាហ្មណបរិក្ខារេហិ សន្តប្បេសីតិ។
259.Māpesi khoti ahaṃ imasmiṃ ṭhāne pokkharaṇiṃ māpemi, tumhākaṃ gharāni bhindathāti na evaṃ kāretvā māpesi. Cittuppādavaseneva panassa bhūmiṃ bhinditvā tathārūpā pokkharaṇī ahosi. Te sabbakāmehīti sabbehi icchiticchitavatthūhi, samaṇe samaṇaparikkhārehi, brāhmaṇe brāhmaṇaparikkhārehi santappesīti.
បឋមភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ឈានសម្បត្តិវណ្ណនា
Jhānasampattivaṇṇanā
២៦០. មហិទ្ធិកោតិ ចិត្តុប្បាទវសេនេវ ចតុរាសីតិបោក្ខរណីសហស្សានំ និព្ពត្តិសង្ខាតាយ មហតិយា ឥទ្ធិយា សមន្នាគតោ។ មហានុភាវោតិ តេសំយេវ អនុភវិតព្ពានំ មហន្តតាយ មហានុភាវេន សមន្នាគតោ។ សេយ្យថិទន្តិ និបាតោ, តស្ស – ‘‘កតមេសំ តិណ្ណ’’ន្តិ អត្ថោ។ ទានស្សាតិ សម្បត្តិបរិច្ចាគស្ស។ ទមស្សាតិ អាឡវកសុត្តេ បញ្ញា ទមោតិ អាគតោ។ ឥធ អត្តានំ ទមេន្តេន កតំ ឧបោសថកម្មំ។ សំយមស្សាតិ សីលស្ស។
260.Mahiddhikoti cittuppādavaseneva caturāsītipokkharaṇīsahassānaṃ nibbattisaṅkhātāya mahatiyā iddhiyā samannāgato. Mahānubhāvoti tesaṃyeva anubhavitabbānaṃ mahantatāya mahānubhāvena samannāgato. Seyyathidanti nipāto, tassa – ‘‘katamesaṃ tiṇṇa’’nti attho. Dānassāti sampattipariccāgassa. Damassāti āḷavakasutte paññā damoti āgato. Idha attānaṃ damentena kataṃ uposathakammaṃ. Saṃyamassāti sīlassa.
ពោធិសត្តបុព្ពយោគវណ្ណនា
Bodhisattapubbayogavaṇṇanā
ឥធ ឋត្វា បនស្ស បុព្ពយោគោ វេទិតព្ពោ – រាជា កិរ បុព្ពេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តិ។ តេន ច សមយេន ធរមានកស្សេវ កស្សបពុទ្ធស្ស សាសនេ ឯកោ ថេរោ អរញ្ញេ វាសំ វសតិ, ពោធិសត្តោ អត្តនោ កម្មេន អរញ្ញំ បវិដ្ឋោ ថេរំ ទិស្វា ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ថេរស្ស និសជ្ជនដ្ឋានចង្កមនដ្ឋានានិ ឱលោកេត្វា បុច្ឆិ – ‘‘ឥធេវ, ភន្តេ, អយ្យោ វសតី’’តិ? អាម, ឧបាសកាតិ សុត្វា – ‘‘ឥធេវ អយ្យស្ស បណ្ណសាលំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា អត្តនោ កម្មំ បហាយ ទព្ពសម្ភារំ កោដ្ដេត្វា បណ្ណសាលំ កត្វា ឆាទេត្វា ភិត្តិយោ មត្តិកាយ លិម្បិត្វា ទ្វារំ យោជេត្វា កដ្ឋត្ថរណំ កត្វា – ‘‘ករិស្សតិ នុ ខោ បរិភោគំ, ន ករិស្សតី’’តិ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ថេរោ អន្តោគាមតោ អាគន្ត្វា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា កដ្ឋត្ថរណេ និសីទិ។ ឧបាសកោបិ អាគន្ត្វា វន្ទិត្វា សមីបេ និសិន្នោ ‘‘ផាសុកា, ភន្តេ, បណ្ណសាលា’’តិ បុច្ឆិ។ ផាសុកា, ភទ្ទមុខ, បព្ពជិតសារុប្បាតិ។ វសិស្សថ, ភន្តេ, ឥធាតិ? អាម, ឧបាសកាតិ, សោ អធិវាសនាការេន វសិស្សតីតិ ញត្វា និពទ្ធំ មយ្ហំ ឃរទ្វារំ អាគន្តព្ពន្តិ បដិជានាបេត្វា – ‘‘ឯកំ មេ, ភន្តេ, វរំ ទេថា’’តិ អាហ។ អតិក្កន្តវរា, ឧបាសក, បព្ពជិតាតិ។ ភន្តេ, យញ្ច កប្បតិ, យញ្ច អនវជ្ជន្តិ។ វទេហិ ឧបាសកាតិ។ ភន្តេ, និពទ្ធវសនដ្ឋានេ នាម មនុស្សា មង្គលេ វា អមង្គលេ វា អាគមនំ ឥច្ឆន្តិ, អនាគច្ឆន្តស្ស កុជ្ឈន្តិ។ តស្មា អញ្ញំ និមន្តិតដ្ឋានំ គន្ត្វាបិ មយ្ហំ ឃរំ បវិសិត្វាវ ភត្តកិច្ចំ និដ្ឋាបេតព្ពន្តិ។ ថេរោ អធិវាសេសិ។
Idha ṭhatvā panassa pubbayogo veditabbo – rājā kira pubbe gahapatikule nibbatti. Tena ca samayena dharamānakasseva kassapabuddhassa sāsane eko thero araññe vāsaṃ vasati, bodhisatto attano kammena araññaṃ paviṭṭho theraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā therassa nisajjanaṭṭhānacaṅkamanaṭṭhānāni oloketvā pucchi – ‘‘idheva, bhante, ayyo vasatī’’ti? Āma, upāsakāti sutvā – ‘‘idheva ayyassa paṇṇasālaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā attano kammaṃ pahāya dabbasambhāraṃ koṭṭetvā paṇṇasālaṃ katvā chādetvā bhittiyo mattikāya limpitvā dvāraṃ yojetvā kaṭṭhattharaṇaṃ katvā – ‘‘karissati nu kho paribhogaṃ, na karissatī’’ti ekamantaṃ nisīdi. Thero antogāmato āgantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharaṇe nisīdi. Upāsakopi āgantvā vanditvā samīpe nisinno ‘‘phāsukā, bhante, paṇṇasālā’’ti pucchi. Phāsukā, bhaddamukha, pabbajitasāruppāti. Vasissatha, bhante, idhāti? Āma, upāsakāti, so adhivāsanākārena vasissatīti ñatvā nibaddhaṃ mayhaṃ gharadvāraṃ āgantabbanti paṭijānāpetvā – ‘‘ekaṃ me, bhante, varaṃ dethā’’ti āha. Atikkantavarā, upāsaka, pabbajitāti. Bhante, yañca kappati, yañca anavajjanti. Vadehi upāsakāti. Bhante, nibaddhavasanaṭṭhāne nāma manussā maṅgale vā amaṅgale vā āgamanaṃ icchanti, anāgacchantassa kujjhanti. Tasmā aññaṃ nimantitaṭṭhānaṃ gantvāpi mayhaṃ gharaṃ pavisitvāva bhattakiccaṃ niṭṭhāpetabbanti. Thero adhivāsesi.
សោ បណ្ណសាលាយ កដសាដកំ បត្ថរិត្វា មញ្ចបីឋំ បញ្ញបេសិ, អបស្សេនំ និក្ខិបិ, បាទកថលិកំ ឋបេសិ, បោក្ខរណិំ ខណិ, ចង្កមំ កត្វា វាលិកំ ឱកិរិ, មិគេ អាគន្ត្វា ភិត្តិំ ឃំសិត្វា មត្តិកំ បាតេន្តេ ទិស្វា កណ្ដកវតិំ បរិក្ខិបិ។ បោក្ខរណិំ ឱតរិត្វា ឧទកំ អាឡុលិកំ ករោន្តេ ទិស្វា អន្តោ បាសាណេហិ ចិនិត្វា ពហិ កណ្ដកវតិំ បរិក្ខិបិត្វា អន្តោវតិបរិយន្តេ តាលបន្តិយោ រោបេតិ, មហាចង្កមេ សម្មដ្ឋដ្ឋានំ អាឡុលេន្តេ ទិស្វា ចង្កមម្បិ វតិយា បរិក្ខិបិត្វា អន្តោវតិបរិយន្តេ តាលបន្តិំ រោបេសិ។ ឯវំ អាវាសំ និដ្ឋបេត្វា ថេរស្ស តិចីវរំ, បិណ្ឌបាតំ, ឱសធំ, បរិភោគភាជនំ, អារកណ្ដកំ, បិប្ផលិកំ, នខច្ឆេទនំ, សូចិំ, កត្តរយដ្ឋិំ, ឧបាហនំ, ឧទកតុម្ពំ, ឆត្តំ, ទីបកបល្លកំ, មលហរណិំ។ បរិស្សាវនំ, ធមករណំ, បត្តំ, ថាលកំ, យំ វា បនញ្ញម្បិ បព្ពជិតានំ បរិភោគជាតំ, សព្ពំ អទាសិ។ ថេរស្ស ពោធិសត្តេន អទិន្នបរិក្ខារោ នាម នាហោសិ។ សោ សីលានិ រក្ខន្តោ ឧបោសថំ ករោន្តោ យាវជីវំ ថេរំ ឧបដ្ឋហិ។ ថេរោ តត្ថេវ វសន្តោ អរហត្តំ បត្វា បរិនិព្ពាយិ។
So paṇṇasālāya kaṭasāṭakaṃ pattharitvā mañcapīṭhaṃ paññapesi, apassenaṃ nikkhipi, pādakathalikaṃ ṭhapesi, pokkharaṇiṃ khaṇi, caṅkamaṃ katvā vālikaṃ okiri, mige āgantvā bhittiṃ ghaṃsitvā mattikaṃ pātente disvā kaṇṭakavatiṃ parikkhipi. Pokkharaṇiṃ otaritvā udakaṃ āḷulikaṃ karonte disvā anto pāsāṇehi cinitvā bahi kaṇṭakavatiṃ parikkhipitvā antovatipariyante tālapantiyo ropeti, mahācaṅkame sammaṭṭhaṭṭhānaṃ āḷulente disvā caṅkamampi vatiyā parikkhipitvā antovatipariyante tālapantiṃ ropesi. Evaṃ āvāsaṃ niṭṭhapetvā therassa ticīvaraṃ, piṇḍapātaṃ, osadhaṃ, paribhogabhājanaṃ, ārakaṇṭakaṃ, pipphalikaṃ, nakhacchedanaṃ, sūciṃ, kattarayaṭṭhiṃ, upāhanaṃ, udakatumbaṃ, chattaṃ, dīpakapallakaṃ, malaharaṇiṃ. Parissāvanaṃ, dhamakaraṇaṃ, pattaṃ, thālakaṃ, yaṃ vā panaññampi pabbajitānaṃ paribhogajātaṃ, sabbaṃ adāsi. Therassa bodhisattena adinnaparikkhāro nāma nāhosi. So sīlāni rakkhanto uposathaṃ karonto yāvajīvaṃ theraṃ upaṭṭhahi. Thero tattheva vasanto arahattaṃ patvā parinibbāyi.
ពោធិសត្តោបិ យាវតាយុកំ បុញ្ញំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ចុតោ មនុស្សលោកំ អាគច្ឆន្តោ កុសាវតិយា រាជធានិយា និព្ពត្តិត្វា មហាសុទស្សនោ រាជា អហោសិ។
Bodhisattopi yāvatāyukaṃ puññaṃ katvā devaloke nibbattitvā tato cuto manussalokaṃ āgacchanto kusāvatiyā rājadhāniyā nibbattitvā mahāsudassano rājā ahosi.
‘‘ឯវំ នាតិមហន្តម្បិ, បុញ្ញំ អាយតនេ កតំ;
‘‘Evaṃ nātimahantampi, puññaṃ āyatane kataṃ;
មហាវិបាកំ ហោតីតិ, កត្តព្ពំ តំ វិភាវិនា’’។
Mahāvipākaṃ hotīti, kattabbaṃ taṃ vibhāvinā’’.
មហាវិយូហន្តិ រជតមយំ មហាកូដាគារំ។ តត្ថ វសិតុកាមោ ហុត្វា អគមាសិ, ឯត្តាវតា កាមវិតក្កាតិ កាមវិតក្ក តយា ឯត្តាវតា និវត្តិតព្ពំ, ឥតោ បរំ តុយ្ហំ អភូមិ, ឥទំ ឈានាគារំ នាម, នយិទំ តយា សទ្ធិំ វសនដ្ឋានន្តិ ឯវំ តយោ វិតក្កេ កូដាគារទ្វារេយេវ និវត្តេសិ។
Mahāviyūhanti rajatamayaṃ mahākūṭāgāraṃ. Tattha vasitukāmo hutvā agamāsi, ettāvatā kāmavitakkāti kāmavitakka tayā ettāvatā nivattitabbaṃ, ito paraṃ tuyhaṃ abhūmi, idaṃ jhānāgāraṃ nāma, nayidaṃ tayā saddhiṃ vasanaṭṭhānanti evaṃ tayo vitakke kūṭāgāradvāreyeva nivattesi.
២៦១. បឋមជ្ឈានន្តិអាទីសុ វិសុំ កសិណបរិកម្មកិច្ចំ នាម នត្ថិ។ នីលកសិណេន អត្ថេ សតិ នីលមណិំ, បីតកសិណេន អត្ថេ សតិ សុវណ្ណំ, លោហិតកសិណេន អត្ថេ សតិ រត្តមណិំ, ឱទាតកសិណេន អត្ថេ សតិ រជតន្តិ ឱលោកិតឱលោកិតដ្ឋានេ កសិណមេវ បញ្ញាយតិ។
261.Paṭhamajjhānantiādīsu visuṃ kasiṇaparikammakiccaṃ nāma natthi. Nīlakasiṇena atthe sati nīlamaṇiṃ, pītakasiṇena atthe sati suvaṇṇaṃ, lohitakasiṇena atthe sati rattamaṇiṃ, odātakasiṇena atthe sati rajatanti olokitaolokitaṭṭhāne kasiṇameva paññāyati.
២៦២. មេត្តាសហគតេនាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពម្បិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តមេវ។ ឥតិ បាឡិយំ ចត្តារិ ឈានានិ, ចត្តារិ អប្បមញ្ញានេវ វុត្តានិ។ មហាបុរិសោ បន សព្ពាបិ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ, បញ្ច អភិញ្ញាយោ ច និព្ពត្តេត្វា អនុលោមបដិលោមាទិវសេន ចុទ្ទសហាការេហិ សមាបត្តិយោ បវិសន្តោ មធុបដលំ បវិដ្ឋភមរោ មធុរសេន វិយ សមាបត្តិសុខេនេវ យាបេតិ។
262.Mettāsahagatenātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbampi visuddhimagge vuttameva. Iti pāḷiyaṃ cattāri jhānāni, cattāri appamaññāneva vuttāni. Mahāpuriso pana sabbāpi aṭṭha samāpattiyo, pañca abhiññāyo ca nibbattetvā anulomapaṭilomādivasena cuddasahākārehi samāpattiyo pavisanto madhupaṭalaṃ paviṭṭhabhamaro madhurasena viya samāpattisukheneva yāpeti.
ចតុរាសីតិនគរសហស្សាទិវណ្ណនា
Caturāsītinagarasahassādivaṇṇanā
២៦៣. កុសាវតីរាជធានិប្បមុខានីតិ កុសាវតី រាជធានី តេសំ នគរានំ បមុខា សព្ពសេដ្ឋាតិ អត្ថោ។ ភត្តាភិហារោតិ អភិហរិតព្ពភត្តំ។
263.Kusāvatīrājadhānippamukhānīti kusāvatī rājadhānī tesaṃ nagarānaṃ pamukhā sabbaseṭṭhāti attho. Bhattābhihāroti abhiharitabbabhattaṃ.
២៦៤. វស្សសតស្ស វស្សសតស្សាតិ កស្មា ឯវំ ចិន្តេសិ? តេសំ សទ្ទេន ឧក្កណ្ឋិត្វា, ‘‘សមាបន្នស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោ’’តិ (អ. និ. ១០.៧២) ហិ វុត្តំ។ តស្មា សទ្ទេន ឧក្កណ្ឋិតោ មហាបុរិសោ។ អថ កស្មា មា អាគច្ឆន្តូតិ ន វទតិ? ឥទានិ រាជា ន បស្សតីតិ និពទ្ធវត្តំ ន លភិស្សន្តិ, តំ តេសំ មា ឧប្បជ្ជិត្ថាតិ ន វទតិ។
264.Vassasatassavassasatassāti kasmā evaṃ cintesi? Tesaṃ saddena ukkaṇṭhitvā, ‘‘samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti (a. ni. 10.72) hi vuttaṃ. Tasmā saddena ukkaṇṭhito mahāpuriso. Atha kasmā mā āgacchantūti na vadati? Idāni rājā na passatīti nibaddhavattaṃ na labhissanti, taṃ tesaṃ mā uppajjitthāti na vadati.
សុភទ្ទាទេវិឧបសង្កមនវណ្ណនា
Subhaddādeviupasaṅkamanavaṇṇanā
២៦៥. ឯតទហោសីតិ កទា ឯតំ អហោសិ។ រញ្ញោ កាលង្កិរិយទិវសេ។ តទា កិរ ទេវតា ចិន្តេសុំ – ‘‘រាជា អនាថកាលង្កិរិយំ មា ករោតុ, ឱរោធេហិ ពហូហិ ធីតូហិ បុត្តេហិ បរិវារិតោវ ករោតូ’’តិ។ អថ ទេវិំ អាវដ្ដេត្វា តស្សា ឯវំ ចិត្តំ ឧប្បាទេសុំ។ បីតានិ វត្ថានីតិ តានិ កិរ បកតិយា រញ្ញោ មនាបានិ, តស្មា តានិ បារុបថាតិ អាហ។ ឯត្ថេវ ទេវិ តិដ្ឋាតិ ទេវិ ឥមំ ឈានាគារំ នាម តុម្ហេហិ សទ្ធិំ វសនដ្ឋានំ ន ហោតិ, ឈានរតិវិន្ទនដ្ឋានំ មម, មា ឥធ បាវិសីតិ។
265.Etadahosīti kadā etaṃ ahosi. Rañño kālaṅkiriyadivase. Tadā kira devatā cintesuṃ – ‘‘rājā anāthakālaṅkiriyaṃ mā karotu, orodhehi bahūhi dhītūhi puttehi parivāritova karotū’’ti. Atha deviṃ āvaṭṭetvā tassā evaṃ cittaṃ uppādesuṃ. Pītāni vatthānīti tāni kira pakatiyā rañño manāpāni, tasmā tāni pārupathāti āha. Ettheva devi tiṭṭhāti devi imaṃ jhānāgāraṃ nāma tumhehi saddhiṃ vasanaṭṭhānaṃ na hoti, jhānarativindanaṭṭhānaṃ mama, mā idha pāvisīti.
២៦៦. ឯតទហោសីតិ លោកេ សត្តា នាម មរណាសន្នកាលេ អតិវិយ វិរោចន្តិ, តេនស្ស រញ្ញោ វិប្បសន្នឥន្ទ្រិយភាវំ ទិស្វា ឯវំ អហោសិ, តតោ មា រញ្ញោ កាលង្កិរិយា អហោសីតិ តស្ស កាលង្កិរិយំ អនិច្ឆមានា សម្បតិ គុណមស្ស កថយិត្វា តិដ្ឋមានាការំ ករិស្សាមីតិ ចិន្តេត្វា ឥមានិ តេ ទេវាតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឆន្ទំ ជនេហីតិ បេមំ ឧប្បាទេហិ, រតិំ ករោហិ។ ជីវិតេ អបេក្ខន្តិ ជីវិតេ សាបេក្ខំ, អាលយំ, តណ្ហំ ករោហីតិ អត្ថោ។
266.Etadahosīti loke sattā nāma maraṇāsannakāle ativiya virocanti, tenassa rañño vippasannaindriyabhāvaṃ disvā evaṃ ahosi, tato mā rañño kālaṅkiriyā ahosīti tassa kālaṅkiriyaṃ anicchamānā sampati guṇamassa kathayitvā tiṭṭhamānākāraṃ karissāmīti cintetvā imāni te devātiādimāha. Tattha chandaṃ janehīti pemaṃ uppādehi, ratiṃ karohi. Jīvite apekkhanti jīvite sāpekkhaṃ, ālayaṃ, taṇhaṃ karohīti attho.
ឯវំ ខោ មំ ត្វំ ទេវីតិ ‘‘មយំ ខោ, ទេវ, ឥត្ថិយោ នាម បព្ពជិតានំ ឧបចារកថំ ន ជានាម, កថំ វទាម មហារាជា’’តិ រាជានំ ‘‘បព្ពជិតោ អយ’’ន្តិ មញ្ញមានាយ ទេវិយា វុត្តេ – ‘‘ឯវំ ខោ មំ, ត្វំ ទេវិ, សមុទាចរាហី’’តិអាទិមាហ។ គរហិតាតិ ពុទ្ធេហិ បច្ចេកពុទ្ធេហិ សាវកេហិ អញ្ញេហិ ច បណ្ឌិតេហិ ពហុស្សុតេហិ គរហិតា។ កិំ ការណា? សាបេក្ខកាលកិរិយា ហិ អត្តនោយេវ គេហេ យក្ខកុក្កុរអជគោណមហិំសមូសិកកុក្កុដឩកាមង្គុលាទិភាវេន និព្ពត្តនការណំ ហោតិ។
Evaṃ kho maṃ tvaṃ devīti ‘‘mayaṃ kho, deva, itthiyo nāma pabbajitānaṃ upacārakathaṃ na jānāma, kathaṃ vadāma mahārājā’’ti rājānaṃ ‘‘pabbajito aya’’nti maññamānāya deviyā vutte – ‘‘evaṃ kho maṃ, tvaṃ devi, samudācarāhī’’tiādimāha. Garahitāti buddhehi paccekabuddhehi sāvakehi aññehi ca paṇḍitehi bahussutehi garahitā. Kiṃ kāraṇā? Sāpekkhakālakiriyā hi attanoyeva gehe yakkhakukkuraajagoṇamahiṃsamūsikakukkuṭaūkāmaṅgulādibhāvena nibbattanakāraṇaṃ hoti.
២៦៨. អថ ខោ, អានន្ទ, សុភទ្ទា ទេវី អស្សូនិ បុញ្ឆិត្វាតិ ទេវី ឯកមន្តំ គន្ត្វា រោទិត្វា កន្ទិត្វា អស្សូនិ បុញ្ឆិត្វា ឯតទវោច។
268.Athakho, ānanda, subhaddā devī assūni puñchitvāti devī ekamantaṃ gantvā roditvā kanditvā assūni puñchitvā etadavoca.
ព្រហ្មលោកូបគមវណ្ណនា
Brahmalokūpagamavaṇṇanā
២៦៩. គហបតិស្ស វាតិ កស្មា អាហ? តេសំ កិរ សោណសេដ្ឋិបុត្តាទីនំ វិយ មហតី សម្បត្តិ ហោតិ, សោណស្ស កិរ សេដ្ឋិបុត្តស្ស ឯកា ភត្តបាតិ ទ្វេ សតសហស្សានិ អគ្ឃតិ។ ឥតិ តេសំ តាទិសំ ភត្តំ ភុត្តានំ មុហុត្តំ ភត្តសម្មទោ ភត្តមុច្ឆា ភត្តកិលមថោ ហោតិ។
269.Gahapatissa vāti kasmā āha? Tesaṃ kira soṇaseṭṭhiputtādīnaṃ viya mahatī sampatti hoti, soṇassa kira seṭṭhiputtassa ekā bhattapāti dve satasahassāni agghati. Iti tesaṃ tādisaṃ bhattaṃ bhuttānaṃ muhuttaṃ bhattasammado bhattamucchā bhattakilamatho hoti.
២៧១. យំ តេន សមយេន អជ្ឈាវសាមីតិ យត្ថ វសាមិ, តំ ឯកំយេវ នគរំ ហោតិ, អវសេសេសុ បុត្តធីតាទយោ ចេវ ទាសមនុស្សា ច វសិំសុ។ បាសាទកូដាគារេសុបិ ឯសេវ នយោ។ បល្លង្កាទីសុបិ ឯកំយេវ បល្លង្កំ បរិភុញ្ជតិ, សេសា បុត្តាទីនំ បរិភោគា ហោន្តិ។ ឥត្ថីសុបិ ឯកាវ បច្ចុបដ្ឋាតិ, សេសា បរិវារមត្តា ហោន្តិ, បរិទហាមីតិ ឯកមេវ ទុស្សយុគំ និវាសេមិ, សេសានិ បរិវារេត្វា វិចរន្តានំ អសីតិសហស្សាធិកានំ សោឡសន្នំ បុរិសសតសហស្សានំ ហោន្តិ។ ភុញ្ជាមីតិ បរមប្បមាណេន នាឡិកោទនមត្តំ ភុញ្ជាមិ, សេសំ បរិវារេត្វា វិចរន្តានំ ចត្តាលីសសហស្សាធិកានំ អដ្ឋន្នំ បុរិសសតសហស្សានំ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ ឯកថាលិបាកោ ហិ ទសន្នំ ជនានំ បហោតិ។
271.Yaṃ tena samayena ajjhāvasāmīti yattha vasāmi, taṃ ekaṃyeva nagaraṃ hoti, avasesesu puttadhītādayo ceva dāsamanussā ca vasiṃsu. Pāsādakūṭāgāresupi eseva nayo. Pallaṅkādīsupi ekaṃyeva pallaṅkaṃ paribhuñjati, sesā puttādīnaṃ paribhogā honti. Itthīsupi ekāva paccupaṭṭhāti, sesā parivāramattā honti, paridahāmīti ekameva dussayugaṃ nivāsemi, sesāni parivāretvā vicarantānaṃ asītisahassādhikānaṃ soḷasannaṃ purisasatasahassānaṃ honti. Bhuñjāmīti paramappamāṇena nāḷikodanamattaṃ bhuñjāmi, sesaṃ parivāretvā vicarantānaṃ cattālīsasahassādhikānaṃ aṭṭhannaṃ purisasatasahassānaṃ hotīti dasseti. Ekathālipāko hi dasannaṃ janānaṃ pahoti.
ឯតានិ បន ចតុរាសីតិ នគរសហស្សានិ ចេវ បាសាទសហស្សានិ ច កូដាគារសហស្សានិ ច ឯកិស្សាយេវ បណ្ណសាលាយ និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ បល្លង្កសហស្សានិ និបជ្ជនត្ថាយ ទិន្នមញ្ចកស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ ហត្ថិសហស្សានិ អស្សសហស្សានិ រថសហស្សានិ និសីទនត្ថាយ ទិន្នបីឋស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ មណិសហស្សានិ ឯកទីបស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ បោក្ខរណីសហស្សានិ ឯកបោក្ខរណិយា និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ ឥត្ថិសហស្សានិ បុត្តសហស្សានិ គហបតិសហស្សានិ បរិភោគភាជនបត្តថាលក ធមករណ បរិស្សាវន អារកណ្ដក បិប្ផលក នខច្ឆេទន កុញ្ចិកកណ្ណមលហរណី បាទកថលិក ឧបាហន ឆត្ត កត្តរយដ្ឋិទានស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ ធេនុសហស្សានិ គោរសទានស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ។ ចតុរាសីតិ វត្ថកោដិសហស្សានិ និវាសនបារុបនទានស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានិ ។ ចតុរាសីតិ ថាលិបាកសហស្សានិ ភោជនទានស្ស និស្សន្ទេន និព្ពត្តានីតិ វេទិតព្ពានិ។
Etāni pana caturāsīti nagarasahassāni ceva pāsādasahassāni ca kūṭāgārasahassāni ca ekissāyeva paṇṇasālāya nissandena nibbattāni. Caturāsīti pallaṅkasahassāni nipajjanatthāya dinnamañcakassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti hatthisahassāni assasahassāni rathasahassāni nisīdanatthāya dinnapīṭhassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti maṇisahassāni ekadīpassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti pokkharaṇīsahassāni ekapokkharaṇiyā nissandena nibbattāni. Caturāsīti itthisahassāni puttasahassāni gahapatisahassāni paribhogabhājanapattathālaka dhamakaraṇa parissāvana ārakaṇṭaka pipphalaka nakhacchedana kuñcikakaṇṇamalaharaṇī pādakathalika upāhana chatta kattarayaṭṭhidānassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti dhenusahassāni gorasadānassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti vatthakoṭisahassāni nivāsanapārupanadānassa nissandena nibbattāni . Caturāsīti thālipākasahassāni bhojanadānassa nissandena nibbattānīti veditabbāni.
២៧២. ឯវំ ភគវា មហាសុទស្សនស្ស សម្បត្តិំ អាទិតោ បដ្ឋាយ វិត្ថារេន កថេត្វា សព្ពំ តំ ទារកានំ បំស្វាគារកីឡនំ វិយ ទស្សេន្តោ បរិនិព្ពានមញ្ចកេ និបន្នោវ បស្សានន្ទាតិអាទិមាហ។ តត្ថ វិបរិណតាតិ បកតិវិជហនេន និព្ពុតបទីបោ វិយ អបញ្ញត្តិកភាវំ គតា។ ឯវំ អនិច្ចា ខោ, អានន្ទ, សង្ខារាតិ ឯវំ ហុត្វា អភាវដ្ឋេន អនិច្ចា។
272. Evaṃ bhagavā mahāsudassanassa sampattiṃ ādito paṭṭhāya vitthārena kathetvā sabbaṃ taṃ dārakānaṃ paṃsvāgārakīḷanaṃ viya dassento parinibbānamañcake nipannova passānandātiādimāha. Tattha vipariṇatāti pakativijahanena nibbutapadīpo viya apaññattikabhāvaṃ gatā. Evaṃ aniccā kho, ānanda, saṅkhārāti evaṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccā.
ឯត្តាវតា ភគវា យថា នាម បុរិសោ សតហត្ថុព្ពេធេ ចម្បករុក្ខេ និស្សេណិំ ពន្ធិត្វា អភិរុហិត្វា ចម្បកបុប្ផំ អាទាយ និស្សេណិំ មុញ្ចន្តោ ឱតរេយ្យ, ឯវមេវ និស្សេណិំ ពន្ធន្តោ វិយ អនេកវស្សកោដិសតសហស្សុព្ពេធំ មហាសុទស្សនសម្បត្តិំ អារុយ្ហ សម្បត្តិមត្ថកេ ឋិតំ អនិច្ចលក្ខណំ អាទាយ និស្សេណិំ មុញ្ចន្តោ វិយ ឱតិណ្ណោ។ តេនេវ បុព្ពេ វសភរាជា ទីឃភាណកត្ថេរានំ លោហបាសាទស្ស បាចីនបស្សេ អម្ពលដ្ឋិកាយំ ឥមំ សុត្តំ សជ្ឈាយន្តានំ សុត្វា – ‘‘កិំ, ភោ, មយ្ហំ អយ្យកេន ឯត្ថ វុត្តំ, អត្តនោ ខាទិតបីតដ្ឋានេ សម្បត្តិមេវ កថេតី’’តិ ចិន្តេន្តោ – ‘‘ឯវំ អនិច្ចា ខោ, អានន្ទ, សង្ខារា’’តិ វុត្តកាលេ ‘‘ឥមំ, ភោ, ទិស្វា បញ្ចហិ ចក្ខូហិ ចក្ខុមតា ឯវំ វុត្ត’’ន្តិ វាមហត្ថំ សមិញ្ជិត្វា ទក្ខិណហត្ថេន អប្ផោដេត្វា – ‘‘សាធុ សាធូ’’តិ តុដ្ឋហទយោ សាធុការំ អទាសិ។
Ettāvatā bhagavā yathā nāma puriso satahatthubbedhe campakarukkhe nisseṇiṃ bandhitvā abhiruhitvā campakapupphaṃ ādāya nisseṇiṃ muñcanto otareyya, evameva nisseṇiṃ bandhanto viya anekavassakoṭisatasahassubbedhaṃ mahāsudassanasampattiṃ āruyha sampattimatthake ṭhitaṃ aniccalakkhaṇaṃ ādāya nisseṇiṃ muñcanto viya otiṇṇo. Teneva pubbe vasabharājā dīghabhāṇakattherānaṃ lohapāsādassa pācīnapasse ambalaṭṭhikāyaṃ imaṃ suttaṃ sajjhāyantānaṃ sutvā – ‘‘kiṃ, bho, mayhaṃ ayyakena ettha vuttaṃ, attano khāditapītaṭṭhāne sampattimeva kathetī’’ti cintento – ‘‘evaṃ aniccā kho, ānanda, saṅkhārā’’ti vuttakāle ‘‘imaṃ, bho, disvā pañcahi cakkhūhi cakkhumatā evaṃ vutta’’nti vāmahatthaṃ samiñjitvā dakkhiṇahatthena apphoṭetvā – ‘‘sādhu sādhū’’ti tuṭṭhahadayo sādhukāraṃ adāsi.
ឯវំ អទ្ធុវាតិ ឯវំ ឧទកបុប្ផុឡាទយោ វិយ ធុវភាវវិរហិតា។ ឯវំ អនស្សាសិកាតិ ឯវំ សុបិនកេ បីតបានីយំ វិយ អនុលិត្តចន្ទនំ វិយ ច អស្សាសវិរហិតា។
Evaṃ addhuvāti evaṃ udakapupphuḷādayo viya dhuvabhāvavirahitā. Evaṃ anassāsikāti evaṃ supinake pītapānīyaṃ viya anulittacandanaṃ viya ca assāsavirahitā.
សរីរំ និក្ខិបេយ្យាតិ សរីរំ ឆឌ្ឌេយ្យ។ ឥទានិ អញ្ញស្ស សរីរស្ស និក្ខេបោ វា បដិជគ្គនំ វា នត្ថិ កិលេសបហីនត្តា, អានន្ទ, តថាគតស្សាតិ វទតិ។ ឥទំ បន វត្វា បុន ថេរំ អាមន្តេសិ, ចក្កវត្តិនោ អានុភាវោ នាម រញ្ញោ បព្ពជិតស្ស សត្តមេ ទិវសេ អន្តរធាយតិ។ មហាសុទស្សនស្ស បន កាលង្កិរិយតោ សត្តមេវ ទិវសេ សត្តរតនបាការា សត្តរតនតាលា ចតុរាសីតិ បោក្ខរណីសហស្សានិ ធម្មបាសាទោ ធម្មបោក្ខរណី ចក្ករតនន្តិ សព្ពមេតំ អន្តរធាយីតិ។ ហត្ថិអាទីសុ បន អយំ ធម្មតា ខីណាយុកា សហេវ កាលង្ករោន្តិ។ អាយុសេសេ សតិ ហត្ថិរតនំ ឧបោសថកុលំ គច្ឆតិ, អស្សរតនំ វលាហកកុលំ, មណិរតនំ វេបុល្លបព្ពតមេវ គច្ឆតិ។ ឥត្ថិរតនស្ស អានុភាវោ អន្តរធាយតិ។ គហបតិរតនស្ស ចក្ខុ បាកតិកមេវ ហោតិ។ បរិណាយករតនស្ស វេយ្យត្តិយំ នស្សតិ។
Sarīraṃ nikkhipeyyāti sarīraṃ chaḍḍeyya. Idāni aññassa sarīrassa nikkhepo vā paṭijagganaṃ vā natthi kilesapahīnattā, ānanda, tathāgatassāti vadati. Idaṃ pana vatvā puna theraṃ āmantesi, cakkavattino ānubhāvo nāma rañño pabbajitassa sattame divase antaradhāyati. Mahāsudassanassa pana kālaṅkiriyato sattameva divase sattaratanapākārā sattaratanatālā caturāsīti pokkharaṇīsahassāni dhammapāsādo dhammapokkharaṇī cakkaratananti sabbametaṃ antaradhāyīti. Hatthiādīsu pana ayaṃ dhammatā khīṇāyukā saheva kālaṅkaronti. Āyusese sati hatthiratanaṃ uposathakulaṃ gacchati, assaratanaṃ valāhakakulaṃ, maṇiratanaṃ vepullapabbatameva gacchati. Itthiratanassa ānubhāvo antaradhāyati. Gahapatiratanassa cakkhu pākatikameva hoti. Pariṇāyakaratanassa veyyattiyaṃ nassati.
ឥទមវោច ភគវាតិ ឥទំ បាឡិយំ អារុឡ្ហញ្ច អនារុឡ្ហញ្ច សព្ពំ ភគវា អវោច។ សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
Idamavoca bhagavāti idaṃ pāḷiyaṃ āruḷhañca anāruḷhañca sabbaṃ bhagavā avoca. Sesaṃ uttānatthamevāti.
ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mahāsudassanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៤. មហាសុទស្សនសុត្តំ • 4. Mahāsudassanasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៤. មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនា • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā
