| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
៤. មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនា
4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā
កុសាវតីរាជធានីវណ្ណនា
Kusāvatīrājadhānīvaṇṇanā
២៤២. សោវណ្ណមយាតិ សុវណ្ណមយា។ អយំ បាការោតិ សព្ពរតនមយោ បាការោ។ តយោ តយោតិ អន្តោ ច តយោ, ពហិ ច តយោតិ តយោ តយោ។
242.Sovaṇṇamayāti suvaṇṇamayā. Ayaṃ pākāroti sabbaratanamayo pākāro. Tayo tayoti anto ca tayo, bahi ca tayoti tayo tayo.
ឯសិកត្ថម្ភោ ឥន្ទខីលោ នគរសោភនោ អលង្ការត្ថម្ភោ។ អង្គីយតិ ញាយតិ បុថុលភាវោ ឯតេនាតិ អង្គំ, បរិក្ខេបោ។ តិបោរិសំ អង្គំ ឯតិស្សាតិ តិបោរិសង្គា។ តេនាហ ‘‘តេនា’’តិអាទិ។ តេន បញ្ចហត្ថប្បមាណេន តិបោរិសេន។ បណ្ណផលេសុបីតិ សព្ពរតនមយានំ តាលានំ បណ្ណផលេសុបិ។ ឯសេវ នយោតិ ‘‘បណ្ណេសុ ឯកំ បត្តកំ សោវណ្ណមយំ, ឯកំ រូបិយមយំ។ ផលេសុបិ ឯកោ លេខាភាវោ សោវណ្ណមយោ, ឯកោ រូបិយមយោ’’តិអាទិកោ អយមត្ថោ អតិទិដ្ឋោ។ បាការន្តរេតិ ទ្វិន្នំ ទ្វិន្នំ បាការានំ អន្តរេ។ ឯកេកា ហុត្វា ឋិតា តាលបន្តិ។
Esikatthambho indakhīlo nagarasobhano alaṅkāratthambho. Aṅgīyati ñāyati puthulabhāvo etenāti aṅgaṃ, parikkhepo. Tiporisaṃ aṅgaṃ etissāti tiporisaṅgā. Tenāha ‘‘tenā’’tiādi. Tena pañcahatthappamāṇena tiporisena. Paṇṇaphalesupīti sabbaratanamayānaṃ tālānaṃ paṇṇaphalesupi. Eseva nayoti ‘‘paṇṇesu ekaṃ pattakaṃ sovaṇṇamayaṃ, ekaṃ rūpiyamayaṃ. Phalesupi eko lekhābhāvo sovaṇṇamayo, eko rūpiyamayo’’tiādiko ayamattho atidiṭṭho. Pākārantareti dvinnaṃ dvinnaṃ pākārānaṃ antare. Ekekā hutvā ṭhitā tālapanti.
ឆេកោតិ បដុ សុវិសទោ, សោ ចស្ស បដុភាវោ មនោសារោតិ អាហ ‘‘សុន្ទរោ’’តិ។ រញ្ជេតុន្តិ រាគំ ឧប្បាទេតុំ។ ខមតេវាតិ រោចតេវ។ ន ពីភច្ឆេតីតិ ន តជ្ជេតិ, សោតសុខភាវតោ បិយាយិតព្ពោ ច ហោតិ។ កុម្ភថុណទទ្ទរិកាទិ ឯកតលំ តូរិយំ។ ឧភយតលំ បាកដមេវ។ សព្ពតោ បរិយោនទ្ធំ ចតុរស្សអម្ពណកំ, បណវាទិ ច។ វំសាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន សង្ខាទិកំ សង្គណ្ហាតិ។ សុមុច្ឆិតស្សាតិ សុដ្ឋុ បរិយត្តស្ស។ បមាណេតិ នាតិទឡ្ហនាតិសិថិលតាសង្ខាតេ មជ្ឈិមេ មុច្ឆនប្បមាណេ ។ ហត្ថំ វា បាទំ វា ចាលេត្វាតិ ហត្ថលយបាទលយេ សជ្ជេត្វា។ នច្ចន្តាតិ សាខានច្ចំ នច្ចន្តា។
Chekoti paṭu suvisado, so cassa paṭubhāvo manosāroti āha ‘‘sundaro’’ti. Rañjetunti rāgaṃ uppādetuṃ. Khamatevāti rocateva. Na bībhacchetīti na tajjeti, sotasukhabhāvato piyāyitabbo ca hoti. Kumbhathuṇadaddarikādi ekatalaṃ tūriyaṃ. Ubhayatalaṃ pākaṭameva. Sabbato pariyonaddhaṃ caturassaambaṇakaṃ, paṇavādi ca. Vaṃsādīti ādi-saddena saṅkhādikaṃ saṅgaṇhāti. Sumucchitassāti suṭṭhu pariyattassa. Pamāṇeti nātidaḷhanātisithilatāsaṅkhāte majjhime mucchanappamāṇe . Hatthaṃ vā pādaṃ vā cāletvāti hatthalayapādalaye sajjetvā. Naccantāti sākhānaccaṃ naccantā.
ចក្ករតនវណ្ណនា
Cakkaratanavaṇṇanā
២៤៣. ឧបោសថំ វុច្ចតិ អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ សព្ពទិវសេសុ គហដ្ឋេហិ រក្ខិតព្ពសីលំ, សមាទានវសេន តំ តស្ស អត្ថីតិ ឧបោសថិកោ, តស្ស ឧបោសថិកស្ស។ តេនាហ ‘‘សមាទិន្នឧបោសថង្គស្សា’’តិ។ តទាតិ តស្មិំ កាលេ។ កស្មិំ បន កាលេតិ? យស្មិំ កាលេ ចក្កវត្តិភាវសំវត្តនិយទានសីលាទិបុញ្ញសម្ភារសមុទាគមសម្បន្នោ បូរិតចក្កវត្តិវត្តោ កាលទីបទេសវិសេសបច្ចាជាតិយា ចេវ កុលរូបភោគាធិបតេយ្យាទិគុណវិសេសសម្បត្តិយា ច តទនុរូបេ អត្តភាវេ ឋិតោ ហោតិ, តស្មិំ កាលេ។ តាទិសេ ហិ កាលេ ចក្កវត្តិភាវី បុរិសវិសេសោ យថាវុត្តគុណសមន្នាគតោ រាជា ខត្តិយោ មុទ្ធាវសិត្តោ វិសុទ្ធសីលោ អនុបោសថំ សតសហស្សវិស្សជ្ជនាទិនា សម្មាបដិបត្តិំ បដិបជ្ជតិ, ន យទា ចក្ករតនំ ឧប្បជ្ជតិ, តទា ឯវ។ ឥមេ ច វិសេសា សព្ពចក្កវត្តីនំ សាធារណវសេន វុត្តា។ តេនាហ ‘‘បាតោវ…បេ.… ធម្មតា’’តិ។ ពោធិសត្តានំ បន ចក្កវត្តិភាវាវហគុណាបិ ចក្កវត្តិគុណាបិ សាតិសយាវ ហោន្តិ។
243.Uposathaṃ vuccati aṭṭhaṅgasamannāgataṃ sabbadivasesu gahaṭṭhehi rakkhitabbasīlaṃ, samādānavasena taṃ tassa atthīti uposathiko, tassa uposathikassa. Tenāha ‘‘samādinnauposathaṅgassā’’ti. Tadāti tasmiṃ kāle. Kasmiṃ pana kāleti? Yasmiṃ kāle cakkavattibhāvasaṃvattaniyadānasīlādipuññasambhārasamudāgamasampanno pūritacakkavattivatto kāladīpadesavisesapaccājātiyā ceva kularūpabhogādhipateyyādiguṇavisesasampattiyā ca tadanurūpe attabhāve ṭhito hoti, tasmiṃ kāle. Tādise hi kāle cakkavattibhāvī purisaviseso yathāvuttaguṇasamannāgato rājā khattiyo muddhāvasitto visuddhasīlo anuposathaṃ satasahassavissajjanādinā sammāpaṭipattiṃ paṭipajjati, na yadā cakkaratanaṃ uppajjati, tadā eva. Ime ca visesā sabbacakkavattīnaṃ sādhāraṇavasena vuttā. Tenāha ‘‘pātova…pe… dhammatā’’ti. Bodhisattānaṃ pana cakkavattibhāvāvahaguṇāpi cakkavattiguṇāpi sātisayāva honti.
វុត្តប្បការបុញ្ញកម្មបច្ចយន្តិ ចក្កវត្តិភាវាវហទានទមសំយមាទិបុញ្ញកម្មហេតុកំ។ នីលមណិសង្ឃាតសទិសន្តិ ឥន្ទនីលមណិសញ្ចយសមានំ។ ទិព្ពានុភាវយុត្តត្តាតិ ទស្សនេយ្យតា, មនុញ្ញឃោសតា, អាកាសគាមិតា, ឱភាសវិស្សជ្ជនា, អប្បដិឃាតតា, រញ្ញោ ឥច្ឆិតត្ថនិប្ផត្តិការណតាតិ ឯវមាទីហិ ទិព្ពសទិសេហិ អានុភាវេហិ សមន្នាគតត្តា, ឯតេន ទិព្ពំ វិយាតិ ទិព្ពន្តិ ទស្សេតិ។ ន ហិ តំ ទេវលោកបរិយាបន្នំ។ សហស្សំ អរា ឯតស្សាតិ វា សហស្សារំ។ សព្ពេហិ អាការេហីតិ សព្ពេហិ សុន្ទរេហិ បរិបុណ្ណាវយវេ លក្ខណសម្បន្នេ ចក្កេ ឥច្ឆិតព្ពេហិ អាការេហិ។ បរិបូរន្តិ បរិបុណ្ណំ, សា ចស្សា បារិបូរិំ ឥទានេវ វិត្ថារេស្សតិ។
Vuttappakārapuññakammapaccayanti cakkavattibhāvāvahadānadamasaṃyamādipuññakammahetukaṃ. Nīlamaṇisaṅghātasadisanti indanīlamaṇisañcayasamānaṃ. Dibbānubhāvayuttattāti dassaneyyatā, manuññaghosatā, ākāsagāmitā, obhāsavissajjanā, appaṭighātatā, rañño icchitatthanipphattikāraṇatāti evamādīhi dibbasadisehi ānubhāvehi samannāgatattā, etena dibbaṃ viyāti dibbanti dasseti. Na hi taṃ devalokapariyāpannaṃ. Sahassaṃ arā etassāti vā sahassāraṃ. Sabbehi ākārehīti sabbehi sundarehi paripuṇṇāvayave lakkhaṇasampanne cakke icchitabbehi ākārehi. Paripūranti paripuṇṇaṃ, sā cassā pāripūriṃ idāneva vitthāressati.
បនាឡីតិ ឆិទ្ទំ។ សុទ្ធសិនិទ្ធទន្តបន្តិយា និព្ពិវរាយាតិ អធិប្បាយោ។ តស្សា បន បនាឡិយា សមន្តតោ បស្សស្ស រជតមយត្តា សាររជតមយា វុត្តា។ យស្មា ចស្ស ចក្កស្ស រថចក្កស្ស វិយ អន្តោភាវោ នាម នត្ថិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘ឧភោសុបិ ពាហិរន្តេសូ’’តិ។ កតបរិក្ខេបា ហោតិ បនាឡីតិ យោជនា។ នាភិបនាឡិបរិក្ខេបបដ្ដេសូតិ នាភិបរិក្ខេបបដ្ដេ ចេវ នាភិយា បនាឡិបរិក្ខេបបដ្ដេ ច។
Panāḷīti chiddaṃ. Suddhasiniddhadantapantiyā nibbivarāyāti adhippāyo. Tassā pana panāḷiyā samantato passassa rajatamayattā sārarajatamayā vuttā. Yasmā cassa cakkassa rathacakkassa viya antobhāvo nāma natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘ubhosupi bāhirantesū’’ti. Kataparikkhepā hoti panāḷīti yojanā. Nābhipanāḷiparikkhepapaṭṭesūti nābhiparikkhepapaṭṭe ceva nābhiyā panāḷiparikkhepapaṭṭe ca.
តេសន្តិ អរានំ។ ឃដកា នាម អលង្ការភូតា ខុទ្ទកបុណ្ណឃដា។ តថា មណិកា នាម មុត្តាវឡិកា។ បរិច្ឆេទលេខា តស្ស តស្ស បរិច្ឆេទទស្សនវសេន ឋិតា បរិច្ឆិន្នលេខា។ អាទិ-សទ្ទេន មាលាកម្មាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ សុវិភត្តានេវាតិ អញ្ញមញ្ញំ អសំកិណ្ណត្តា សុដ្ឋុ វិភត្តានិ។
Tesanti arānaṃ. Ghaṭakā nāma alaṅkārabhūtā khuddakapuṇṇaghaṭā. Tathā maṇikā nāma muttāvaḷikā. Paricchedalekhā tassa tassa paricchedadassanavasena ṭhitā paricchinnalekhā. Ādi-saddena mālākammādiṃ saṅgaṇhāti. Suvibhattānevāti aññamaññaṃ asaṃkiṇṇattā suṭṭhu vibhattāni.
‘‘សុរត្តា’’តិអាទីសុ សុរត្តគ្គហណេន មហានាមវណ្ណតំ បដិក្ខិបតិ, សុទ្ធគ្គហណេន សំង្កិលិដ្ឋតំ, សិនិទ្ធគ្គហណេន លូខតំ។ កាមំ តស្ស ចក្ករតនស្ស នេមិមណ្ឌលំ អសន្ធិកមេវ និព្ពត្តំ, សព្ពត្ថកមេវ បន កេវលំ បវាឡវណ្ណេន ច សោភតីតិ បកតិចក្កស្ស សន្ធិយុត្តដ្ឋានេ សុរត្តសុវណ្ណបដ្ដាទិមយាហិ វដ្ដបរិច្ឆេទលេខាហិ បញ្ញាយមានាហិ សសន្ធិកា វិយ ទិស្សន្តីតិ អាហ ‘‘សន្ធីសុ បនស្សា’’តិអាទិ។
‘‘Surattā’’tiādīsu surattaggahaṇena mahānāmavaṇṇataṃ paṭikkhipati, suddhaggahaṇena saṃṅkiliṭṭhataṃ, siniddhaggahaṇena lūkhataṃ. Kāmaṃ tassa cakkaratanassa nemimaṇḍalaṃ asandhikameva nibbattaṃ, sabbatthakameva pana kevalaṃ pavāḷavaṇṇena ca sobhatīti pakaticakkassa sandhiyuttaṭṭhāne surattasuvaṇṇapaṭṭādimayāhi vaṭṭaparicchedalekhāhi paññāyamānāhi sasandhikā viya dissantīti āha ‘‘sandhīsu panassā’’tiādi.
នេមិមណ្ឌលបិដ្ឋិយន្តិ នេមិមណ្ឌលស្ស បិដ្ឋិបទេសេ។ អាកាសចារិភាវតោ ហិស្ស តត្ថ វាតគ្គាហី បវាឡទណ្ឌោ ហោតិ។ ទសន្នំ ទសន្នំ អរានំ អន្តរេតិ ទសន្នំ ទសន្នំ អរានំ អន្តរេ សមីបេ បទេសេ។ ឆិទ្ទមណ្ឌលខចិតោតិ មណ្ឌលសណ្ឋានឆិទ្ទវិចិត្តោ។ សុកុសលសមន្នាហតស្សាតិ សុដ្ឋុ កុសលេន សិប្បិនា បហតស្ស, វាទិតស្សាតិ អត្ថោ។ វគ្គូតិ មនោរមោ។ រជនីយោតិ សុណន្តានំ រាគុប្បាទកោ។ កមនីយោតិ កន្តោ។ សមោសរិតកុសុមទាមាតិ ឱលម្ពិតសុគន្ធកុសុមទាមា។ នេមិបរិក្ខេបស្សាតិ នេមិបរិយន្តបរិក្ខេបស្ស។ នាភិបនាឡិយា ទ្វិន្នំ បស្សានំ វសេន ‘‘ទ្វិន្នម្បិ នាភិបនាឡីន’’ន្តិ វុត្តំ។ ឯកា ឯវ ហិ សា បនាឡិ។ យេហីតិ យេហិ ទ្វីហិ មុខេហិ។ បុន យេហីតិ យេហិ មុត្តកលាបេហិ។
Nemimaṇḍalapiṭṭhiyanti nemimaṇḍalassa piṭṭhipadese. Ākāsacāribhāvato hissa tattha vātaggāhī pavāḷadaṇḍo hoti. Dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ antareti dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ antare samīpe padese. Chiddamaṇḍalakhacitoti maṇḍalasaṇṭhānachiddavicitto. Sukusalasamannāhatassāti suṭṭhu kusalena sippinā pahatassa, vāditassāti attho. Vaggūti manoramo. Rajanīyoti suṇantānaṃ rāguppādako. Kamanīyoti kanto. Samosaritakusumadāmāti olambitasugandhakusumadāmā. Nemiparikkhepassāti nemipariyantaparikkhepassa. Nābhipanāḷiyā dvinnaṃ passānaṃ vasena ‘‘dvinnampi nābhipanāḷīna’’nti vuttaṃ. Ekā eva hi sā panāḷi. Yehīti yehi dvīhi mukhehi. Puna yehīti yehi muttakalāpehi.
ឱធាបយមានន្តិ សោតុំ អវហិតានិ កុរុមានំ។
Odhāpayamānanti sotuṃ avahitāni kurumānaṃ.
ចន្ទោ បុរតោ ចក្ករតនំ បច្ឆាតិ ឯវំ បុព្ពាបរិយេន បុព្ពាបរភាវេន។
Cando purato cakkaratanaṃ pacchāti evaṃ pubbāpariyena pubbāparabhāvena.
អន្តេបុរស្សាតិ អនុរាធបុរេ រញ្ញោ អន្តេបុរស្ស។ ឧត្តរសីហបញ្ជរសទិសេតិ តទា រញ្ញោ បាសាទេ តាទិសស្ស ឧត្តរទិសាយ សីហបញ្ជរស្ស លព្ភមានត្តា វុត្តំ។ សុខេន សក្កាតិ កិញ្ចិ អនារុហិត្វា, សរីរញ្ច អនុល្លង្ឃិត្វា យថាឋិតេនេវ ហត្ថេន បុប្ផមុដ្ឋិយោ ខិបិត្វា សុខេន សក្កា ហោតិ បូជេតុំ។
Antepurassāti anurādhapure rañño antepurassa. Uttarasīhapañjarasadiseti tadā rañño pāsāde tādisassa uttaradisāya sīhapañjarassa labbhamānattā vuttaṃ. Sukhena sakkāti kiñci anāruhitvā, sarīrañca anullaṅghitvā yathāṭhiteneva hatthena pupphamuṭṭhiyo khipitvā sukhena sakkā hoti pūjetuṃ.
នានាវិរាគរតនប្បភាសមុជ្ជលន្តិ នានាវិធវិចិត្តវណ្ណរតនោភាសបភស្សរំ។ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បវត្តេតិ អាគន្ត្វា ឋិតដ្ឋានតោ ឧបរិ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បវត្តេ។
Nānāvirāgaratanappabhāsamujjalanti nānāvidhavicittavaṇṇaratanobhāsapabhassaraṃ. Ākāsaṃ abbhuggantvā pavatteti āgantvā ṭhitaṭṭhānato upari ākāsaṃ abbhuggantvā pavatte.
២៤៤. រាជាយុត្តាតិ រញ្ញោ កិច្ចេ អាយុត្តកបុរិសា។
244.Rājāyuttāti rañño kicce āyuttakapurisā.
សិនេរុំ វាមបស្សេន កត្វា តស្ស ធុរតរំ គច្ឆន្តោ ‘‘វាមបស្សេន សិនេរុំ បហាយា’’តិ វុត្តំ។
Sineruṃ vāmapassena katvā tassa dhurataraṃ gacchanto ‘‘vāmapassena sineruṃ pahāyā’’ti vuttaṃ.
វិនិព្ពេធេនាតិ តិរិយំ វិនិវិជ្ឈនវសេន។ សន្និវេសក្ខមោតិ ខន្ធាវារសន្និវេសយោគ្យោ។ សុលភាហារុបករណោតិ សុខេនេវ លទ្ធព្ពធញ្ញគោរសទារុតិណាទិភោជនសាធនោ។
Vinibbedhenāti tiriyaṃ vinivijjhanavasena. Sannivesakkhamoti khandhāvārasannivesayogyo. Sulabhāhārupakaraṇoti sukheneva laddhabbadhaññagorasadārutiṇādibhojanasādhano.
បរចក្កន្តិ បរស្ស រញ្ញោ សេនា, អាណា វា។
Paracakkanti parassa rañño senā, āṇā vā.
អាគមននន្ទនោតិ អាគមនេន នន្ទិជននោ។ គមនេន សោចេតីតិ គមនសោចនោ។ ឧបកប្បេថាតិ ឧបរូបរិ កប្បេថ, សំវិទហថ ឧបនេថាតិ អត្ថោ។ ឧបបរិក្ខិត្វាតិ ហេតុតោបិ សភាវតោបិ ផលតោបិ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកាទិអាទីនវតោបិ វីមំសិត្វា។ វិភាវេន្តិ បញ្ញាយ អត្ថំ វិភូតំ ករោន្តីតិ វិភាវិនោ, បញ្ញវន្តោ។ អនុយន្តាតិ អនុវត្តកា, អនុវត្តកភាវេនេវ, បន រញ្ញោ ច មហានុភាវេន តេ ជិគុច្ឆនវសេន បាបតោ អនោរមន្តាបិ ឯកច្ចេ ឱត្តប្បវសេន ឱរមន្តីតិ វេទិតព្ពំ។
Āgamananandanoti āgamanena nandijanano. Gamanena socetīti gamanasocano. Upakappethāti uparūpari kappetha, saṃvidahatha upanethāti attho. Upaparikkhitvāti hetutopi sabhāvatopi phalatopi diṭṭhadhammikasamparāyikādiādīnavatopi vīmaṃsitvā. Vibhāventi paññāya atthaṃ vibhūtaṃ karontīti vibhāvino, paññavanto. Anuyantāti anuvattakā, anuvattakabhāveneva, pana rañño ca mahānubhāvena te jigucchanavasena pāpato anoramantāpi ekacce ottappavasena oramantīti veditabbaṃ.
ឱគច្ឆមានន្តិ ឱសីទន្តំ។ យោជនមត្តន្តិ វិត្ថារតោ យោជនមត្តំ បទេសំ។ គម្ភីរភាវេន បន យថា ភូមិ ទិស្សតិ, ឯវំ ឱគច្ឆតិ។ តេនាហ ‘‘មហាសមុទ្ទតល’’ន្តិអាទិ។ អន្តេ ចក្ករតនំ ឧទកេន សេនាយ អនជ្ឈោត្ថរណត្ថំ។ បុរត្ថិមោ មហាសមុទ្ទោ បរិយន្តោ ឯតស្សាតិ បុរត្ថិមមហាសមុទ្ទបរិយន្តោ, តំ បុរត្ថិមមហាសមុទ្ទបរិយន្តំ, បុរត្ថិមមហាសមុទ្ទំ បរិយន្តំ កត្វាតិ អត្ថោ។
Ogacchamānanti osīdantaṃ. Yojanamattanti vitthārato yojanamattaṃ padesaṃ. Gambhīrabhāvena pana yathā bhūmi dissati, evaṃ ogacchati. Tenāha ‘‘mahāsamuddatala’’ntiādi. Ante cakkaratanaṃ udakena senāya anajjhottharaṇatthaṃ. Puratthimo mahāsamuddo pariyanto etassāti puratthimamahāsamuddapariyanto, taṃ puratthimamahāsamuddapariyantaṃ, puratthimamahāsamuddaṃ pariyantaṃ katvāti attho.
ចាតុរន្តាយាតិ ចតុសមុទ្ទន្តាយ, បុរត្ថិមទិសាទិចតុកោដ្ឋាសន្តាយ វា។ សោភយមានំ វិយាតិ វិយ-សទ្ទោ និបាតមត្តំ។ អត្តនោ អច្ឆរិយគុណេហិ សោភន្តមេវ ហិ តំ តិដ្ឋតិ។ បាឡិយម្បិ ហិ ‘‘ឧបសោភយមានំ’’ ត្វេវ វុត្តំ។
Cāturantāyāti catusamuddantāya, puratthimadisādicatukoṭṭhāsantāya vā. Sobhayamānaṃ viyāti viya-saddo nipātamattaṃ. Attano acchariyaguṇehi sobhantameva hi taṃ tiṭṭhati. Pāḷiyampi hi ‘‘upasobhayamānaṃ’’ tveva vuttaṃ.
ហត្ថិរតនវណ្ណនា
Hatthiratanavaṇṇanā
២៤៦. ហរិចន្ទនាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន ចតុជ្ជាតិយគន្ធាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ អាគមនំ ចិន្តេថាតិ វទន្តិ ចក្កវត្តិវត្តស្ស បូរិតតាយ បរិចិតត្តា។ កាឡតិលកាទីនំ អភាវេន វិសុទ្ធសេតសរីរោ។ សត្តបតិដ្ឋោតិ ភូមិផុសនកេហិ វាលធិ, វរង្គំ, ហត្ថោតិ ឥមេហិ ច តីហិ, ចតូហិ បាទេហិ ចាតិ សត្តហិ អវយវេហិ បតិដ្ឋិតត្តា សត្តបតិដ្ឋោ។ សព្ពកនិដ្ឋោតិ សព្ពេហិ ឆទ្ទន្តកុលហត្ថីហិ ហីនោ។ ឧបោសថកុលា សព្ពជេដ្ឋោតិ ឧបោសថកុលតោ អាគច្ឆន្តោ តត្ថ សព្ពប្បធានោ អាគច្ឆតីតិ យោជនា។ វុត្តនយេនាតិ ‘‘មហាទានំ ទត្វា’’តិអាទិនា វុត្តេន នយេន។ ចក្កវត្តីនំ, ចក្កវត្តិបុត្តានញ្ច ចក្កវត្តិំ ឧទ្ទិស្ស ចិន្តយន្តានំ អាគច្ឆតិ។ អបនេត្វាតិ អត្តនោ អានុភាវេន អបនេត្វា។ គន្ធមេវ ហិ តស្ស ឥតរេ ហត្ថី ន សហន្តិ។
246.Haricandanādīhīti ādi-saddena catujjātiyagandhādiṃ saṅgaṇhāti. Āgamanaṃ cintethātivadanti cakkavattivattassa pūritatāya paricitattā. Kāḷatilakādīnaṃ abhāvena visuddhasetasarīro. Sattapatiṭṭhoti bhūmiphusanakehi vāladhi, varaṅgaṃ, hatthoti imehi ca tīhi, catūhi pādehi cāti sattahi avayavehi patiṭṭhitattā sattapatiṭṭho. Sabbakaniṭṭhoti sabbehi chaddantakulahatthīhi hīno. Uposathakulā sabbajeṭṭhoti uposathakulato āgacchanto tattha sabbappadhāno āgacchatīti yojanā. Vuttanayenāti ‘‘mahādānaṃ datvā’’tiādinā vuttena nayena. Cakkavattīnaṃ, cakkavattiputtānañca cakkavattiṃ uddissa cintayantānaṃ āgacchati. Apanetvāti attano ānubhāvena apanetvā. Gandhameva hi tassa itare hatthī na sahanti.
ឃរធេនុវច្ឆកោ វិយាតិ ឃរេ បរិចិតធេនុយា តត្ថេវ ជាតសំវទ្ធវច្ឆកោ វិយ។ សកលបថវិន្តិ សកលំ ជម្ពុទីបសញ្ញិតំ បថវិំ។
Gharadhenuvacchako viyāti ghare paricitadhenuyā tattheva jātasaṃvaddhavacchako viya. Sakalapathavinti sakalaṃ jambudīpasaññitaṃ pathaviṃ.
អស្សរតនវណ្ណនា
Assaratanavaṇṇanā
២៤៧. សិន្ធវកុលតោតិ សិន្ធវស្សាជានីយកុលតោ។
247.Sindhavakulatoti sindhavassājānīyakulato.
មណិរតនវណ្ណនា
Maṇiratanavaṇṇanā
២៤៨. សកដនាភិសមបរិណាហន្តិ បរិណាហតោ មហាសកដស្ស នាភិយា សមប្បមាណំ។ ឧភោសុ អន្តេសូតិ ហេដ្ឋា, ឧបរិ ចាតិ ទ្វីសុ អន្តេសុ។ កណ្ណិកបរិយន្តតោតិ ទ្វិន្នំ កញ្ចនបទុមានំ កណ្ណិកាយ បរិយន្តតោ។ មុត្តាជាលកេ ឋបេត្វាតិ សុវិសុទ្ធេ មុត្តមយេ ជាលកេ បតិដ្ឋាបេត្វា។ អរុណុគ្គមនវេលា វិយាតិ អរុណុគ្គមនសីសេន សូរិយឧទយក្ខណំ ឧបលក្ខេតិ។
248.Sakaṭanābhisamapariṇāhanti pariṇāhato mahāsakaṭassa nābhiyā samappamāṇaṃ. Ubhosu antesūti heṭṭhā, upari cāti dvīsu antesu. Kaṇṇikapariyantatoti dvinnaṃ kañcanapadumānaṃ kaṇṇikāya pariyantato. Muttājālake ṭhapetvāti suvisuddhe muttamaye jālake patiṭṭhāpetvā. Aruṇuggamanavelā viyāti aruṇuggamanasīsena sūriyaudayakkhaṇaṃ upalakkheti.
ឥត្ថិរតនវណ្ណនា
Itthiratanavaṇṇanā
២៤៩. ‘‘ឥត្ថិរតនំ បាតុភវតី’’តិ វត្វា កុតស្សា បាតុភាវោតិ ទស្សេតុំ ‘‘មទ្ទរាជកុលតោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ មទ្ទរដ្ឋំ កិរ ជម្ពុទីបេ អភិរូបានំ ឥត្ថីនំ ឧប្បត្តិដ្ឋានំ។ តថា ហិ ‘‘សិញ្ចយមហារាជស្ស ទេវី, វេស្សន្តរមហារាជស្ស ទេវី, ភទ្ទកាបិលានី’’តិ ឯវមាទិ ឥត្ថិរតនំ មទ្ទរដ្ឋេ ឯវ ឧប្បន្នំ។ បុញ្ញានុភាវេនាតិ ចក្កវត្តិរញ្ញោ បុញ្ញតេជេន។
249. ‘‘Itthiratanaṃ pātubhavatī’’ti vatvā kutassā pātubhāvoti dassetuṃ ‘‘maddarājakulato’’tiādi vuttaṃ. Maddaraṭṭhaṃ kira jambudīpe abhirūpānaṃ itthīnaṃ uppattiṭṭhānaṃ. Tathā hi ‘‘siñcayamahārājassa devī, vessantaramahārājassa devī, bhaddakāpilānī’’ti evamādi itthiratanaṃ maddaraṭṭhe eva uppannaṃ. Puññānubhāvenāti cakkavattirañño puññatejena.
សណ្ឋានបារិបូរិយាតិ ហត្ថបាទាទិសរីរាវយវានំ សុសណ្ឋិតាយ។ អវយវបារិបូរិយា ហិ សមុទាយបារិបូរិសិទ្ធិ ។ រូបន្តិ សរីរំ ‘‘រូបំ ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣០៦) វិយ។ ទស្សនីយាតិ សុរូបភាវេន បស្សិតព្ពយុត្តា។ តេនាហ ‘‘ទិស្សមានាវា’’តិអាទិ។ សោមនស្សវសេន ចិត្តំ បសាទេតិ យោនិសោ ចិន្តេន្តានំ កម្មផលសទ្ធាយ វសេន។ បសាទាវហត្តាតិ ការណវចនេន យថា បាសាទិកតាយ វណ្ណបោក្ខរតាសិទ្ធិ វុត្តា, ឯវំ ទស្សនីយតាយ បាសាទិកតាសិទ្ធិ, អភិរូបតាយ ច ទស្សនីយតាសិទ្ធិ វត្តព្ពាតិ នយំ ទស្សេតិ។ បដិលោមតោ វា វណ្ណបោក្ខរតាយ បាសាទិកតាសិទ្ធិ, បាសាទិកតាយ ទស្សនីយតាសិទ្ធិ, ទស្សនីយតាយ អភិរូបតាសិទ្ធិ យោជេតព្ពា។ ឯវំ សរីរសម្បត្តិវសេន អភិរូបតាទិកេ ទស្សេត្វា ឥទានិ សរីរេ ទោសាភាវវសេនបិ តេ ទស្សេតុំ ‘‘អភិរូបា វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យថា បមាណយុត្តា, ឯវំ អារោហបរិណាហយោគតោ ច បាសាទិកា នាតិទីឃតាទយោ, ឯវំ មនុស្សានំ ទិព្ពរូបតាសម្បត្តិបីតិ ‘‘អប្បត្តា ទិព្ពវណ្ណ’’ន្តិ វុត្តំ។
Saṇṭhānapāripūriyāti hatthapādādisarīrāvayavānaṃ susaṇṭhitāya. Avayavapāripūriyā hi samudāyapāripūrisiddhi . Rūpanti sarīraṃ ‘‘rūpaṃ tveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya. Dassanīyāti surūpabhāvena passitabbayuttā. Tenāha ‘‘dissamānāvā’’tiādi. Somanassavasena cittaṃ pasādeti yoniso cintentānaṃ kammaphalasaddhāya vasena. Pasādāvahattāti kāraṇavacanena yathā pāsādikatāya vaṇṇapokkharatāsiddhi vuttā, evaṃ dassanīyatāya pāsādikatāsiddhi, abhirūpatāya ca dassanīyatāsiddhi vattabbāti nayaṃ dasseti. Paṭilomato vā vaṇṇapokkharatāya pāsādikatāsiddhi, pāsādikatāya dassanīyatāsiddhi, dassanīyatāya abhirūpatāsiddhi yojetabbā. Evaṃ sarīrasampattivasena abhirūpatādike dassetvā idāni sarīre dosābhāvavasenapi te dassetuṃ ‘‘abhirūpā vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathā pamāṇayuttā, evaṃ ārohapariṇāhayogato ca pāsādikā nātidīghatādayo, evaṃ manussānaṃ dibbarūpatāsampattipīti ‘‘appattā dibbavaṇṇa’’nti vuttaṃ.
អារោហសម្បត្តិ វុត្តា ឧព្ពេធេន បាសាទិកភាវតោ។ បរិណាហសម្បត្តិ វុត្តា កិសថូលទោសាភាវតោ។ វណ្ណសម្បត្តិ វុត្តា វិវណ្ណតាភាវតោ។ កាយវិបត្តិយាតិ សរីរទោសស្ស។ សតវារវិហតស្សាតិ សត្តក្ខត្តុំ វិហតស្ស, ‘‘សតវារវិហតស្សា’’តិ ច ឥទំ កប្បាសបិចុវសេន វុត្តំ, តូលបិចុនោ បន វិហននមេវ នត្ថិ។ កុង្កុមតគរតុរុក្ខយវនបុប្ផានិ ចតុជ្ជាតិ។ ‘‘តមាលតគរតុរុក្ខយវនបុប្ផានី’’តិ អបរេ។
Ārohasampatti vuttā ubbedhena pāsādikabhāvato. Pariṇāhasampatti vuttā kisathūladosābhāvato. Vaṇṇasampatti vuttā vivaṇṇatābhāvato. Kāyavipattiyāti sarīradosassa. Satavāravihatassāti sattakkhattuṃ vihatassa, ‘‘satavāravihatassā’’ti ca idaṃ kappāsapicuvasena vuttaṃ, tūlapicuno pana vihananameva natthi. Kuṅkumatagaraturukkhayavanapupphāni catujjāti. ‘‘Tamālatagaraturukkhayavanapupphānī’’ti apare.
អគ្គិទឌ្ឍា វិយាតិ អាសនគតេន អគ្គិនា ទឌ្ឍា វិយ។ បឋមមេវាតិ រាជានំ ទិស្វាបិ កិច្ចន្តរប្បសុតា អហុត្វា កិច្ចន្តរតោ បឋមមេវ, ទស្សនសមកាលំ ឯវាតិ អត្ថោ។ រញ្ញោ និសជ្ជាយ បច្ឆា និបាតនំ និសីទនំ សីលំ ឯតិស្សាតិ បច្ឆានិបាតិនី។ តំ តំ អត្តនា រញ្ញោ កាតព្ពកិច្ចំ ‘‘កិំ ករោមី’’តិ បុច្ឆិតព្ពតាយ កិំ ករណំ បដិសាវេតីតិ កិំការបដិស្សាវិនី។
Aggidaḍḍhā viyāti āsanagatena agginā daḍḍhā viya. Paṭhamamevāti rājānaṃ disvāpi kiccantarappasutā ahutvā kiccantarato paṭhamameva, dassanasamakālaṃ evāti attho. Rañño nisajjāya pacchā nipātanaṃ nisīdanaṃ sīlaṃ etissāti pacchānipātinī. Taṃ taṃ attanā rañño kātabbakiccaṃ ‘‘kiṃ karomī’’ti pucchitabbatāya kiṃ karaṇaṃ paṭisāvetīti kiṃkārapaṭissāvinī.
មាតុគាមោ នាម យេភុយ្យេន សឋជាតិកោ, ឥត្ថិរតនស្ស បន តំ នត្ថីតិ ទស្សេតុំ ‘‘ស្វាស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Mātugāmo nāma yebhuyyena saṭhajātiko, itthiratanassa pana taṃ natthīti dassetuṃ ‘‘svāssā’’tiādi vuttaṃ.
គុណាតិ រូបគុណា ចេវ អាចារគុណា ច។ បុរិមកម្មានុភាវេនាតិ កតស្ស បុរិមកម្មស្សានុភាវេន ឥត្ថិរតនស្ស តព្ភាវសំវត្តនិយស្ស បុរិមកម្មស្ស អានុភាវេន។ ចក្កវត្តិនោបិ បរិវារសម្បត្តិសំវត្តនិយំ បុញ្ញកម្មំ តាទិសស្ស ផលវិសេសស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតិយេវ។ តេនាហ ‘‘ចក្កវត្តិនោ បុញ្ញំ ឧបនិស្សាយា’’តិ, ឯតេន សេសេសុបិ សវិញ្ញាណករតនេសុ អត្តនោ កម្មវសេន និព្ពត្តេសុបិ តេសំ តេសំ វិសេសានំ តទុបនិស្សយតា វិភាវិតា ឯវាតិ ទដ្ឋព្ពា។ បុព្ពេ ឯកទេសវសេន លព្ភមានា បារិបូរី រញ្ញោ ចក្កវត្តិភាវូបគមនតោ បដ្ឋាយ សព្ពាការបរិបូរា ជាតា។
Guṇāti rūpaguṇā ceva ācāraguṇā ca. Purimakammānubhāvenāti katassa purimakammassānubhāvena itthiratanassa tabbhāvasaṃvattaniyassa purimakammassa ānubhāvena. Cakkavattinopi parivārasampattisaṃvattaniyaṃ puññakammaṃ tādisassa phalavisesassa upanissayo hotiyeva. Tenāha ‘‘cakkavattinopuññaṃ upanissāyā’’ti, etena sesesupi saviññāṇakaratanesu attano kammavasena nibbattesupi tesaṃ tesaṃ visesānaṃ tadupanissayatā vibhāvitā evāti daṭṭhabbā. Pubbe ekadesavasena labbhamānā pāripūrī rañño cakkavattibhāvūpagamanato paṭṭhāya sabbākāraparipūrā jātā.
គហបតិរតនវណ្ណនា
Gahapatiratanavaṇṇanā
២៥០. បកតិយា វាតិ សភាវេនេវ ចក្ករតនបាតុភាវតោ បុព្ពេបិ។ យាទិសំ រញ្ញោ ចក្កវត្តិស្ស បុញ្ញពលំ និស្សាយ យថាវុត្តា ចក្ករតនានុភាវនិព្ពត្តិ, តាទិសំ ឯតស្ស បុញ្ញពលំ និស្សាយ គហបតិរតនស្ស កម្មវិបាកជំ ទិព្ពចក្ខុំ និព្ពត្តេតីតិ អាហ ‘‘ចក្ករតនានុភាវសហិត’’ន្តិ។ ការណស្ស ហិ ឯកសន្តតិបតិតតាយ, ផលស្ស ច សមានកាលិកតាយ តថាវចនំ។
250.Pakatiyā vāti sabhāveneva cakkaratanapātubhāvato pubbepi. Yādisaṃ rañño cakkavattissa puññabalaṃ nissāya yathāvuttā cakkaratanānubhāvanibbatti, tādisaṃ etassa puññabalaṃ nissāya gahapatiratanassa kammavipākajaṃ dibbacakkhuṃ nibbattetīti āha ‘‘cakkaratanānubhāvasahita’’nti. Kāraṇassa hi ekasantatipatitatāya, phalassa ca samānakālikatāya tathāvacanaṃ.
បរិណាយករតនវណ្ណនា
Pariṇāyakaratanavaṇṇanā
២៥១. ‘‘អយំ ធម្មោ, អយំ អធម្មោ’’តិអាទិនា កម្មស្សកតាវពោធនសង្ខាតស្ស បណ្ឌិតភាវស្ស អត្ថិតាយ បណ្ឌិតោ។ ពាហុសច្ចព្យត្តិយា ព្យត្តោ។ សភាវសិទ្ធាយ មេធាសង្ខាតាយ បកតិបញ្ញាយ អត្ថិតាយ មេធាវី។ អត្តនោ យាថាវពុទ្ធមត្ថំ បរេសំ វិភាវេតុំ បកាសេតុំ សមត្ថតាយ វិភាវី។ វវត្ថបេតុន្តិ និច្ឆិតុំ។
251. ‘‘Ayaṃ dhammo, ayaṃ adhammo’’tiādinā kammassakatāvabodhanasaṅkhātassa paṇḍitabhāvassa atthitāya paṇḍito. Bāhusaccabyattiyā byatto. Sabhāvasiddhāya medhāsaṅkhātāya pakatipaññāya atthitāya medhāvī. Attano yāthāvabuddhamatthaṃ paresaṃ vibhāvetuṃ pakāsetuṃ samatthatāya vibhāvī. Vavatthapetunti nicchituṃ.
ចតុឥទ្ធិសមន្នាគតវណ្ណនា
Catuiddhisamannāgatavaṇṇanā
២៥២. វិបច្ចនំ វិបាកោ, វិបាកោ ឯវ វេបាកោ យថា ‘‘វិកតមេវ វេកត’’ន្តិ។ សមំ នាតិសីតនាច្ចុណ្ហតាយ អវិសមំ ភុត្តស្ស វេបាកោ ឯតិស្សា អត្ថីតិ សមវេបាកិនី, តាយ សមវេបាកិនិយា។
252. Vipaccanaṃ vipāko, vipāko eva vepāko yathā ‘‘vikatameva vekata’’nti. Samaṃ nātisītanāccuṇhatāya avisamaṃ bhuttassa vepāko etissā atthīti samavepākinī, tāya samavepākiniyā.
ធម្មបាសាទបោក្ខរណិវណ្ណនា
Dhammapāsādapokkharaṇivaṇṇanā
២៥៣. ជនរាសិំ ការេត្វា តេន ជនរាសិនា ខណិត្វា ន មាបេសិ។ កិញ្ចរហីតិ អាហ ‘‘រញ្ញោ បនា’’តិអាទិ។ តត្ថ ការណំ បរតោ អាគមិស្សតិ។ ឯកាយ វេទិកាយ បរិក្ខិត្តា បោក្ខរណិយោ ។ បរិវេណបរិច្ឆេទបរិយន្តេតិ ឯត្ថ បរិវេណំ នាម សមន្តតោ វិវដង្គណភូតំ បោក្ខរណិយា តីរំ, តស្ស បរិច្ឆេទភូតេ បរិយន្តេ ឯកាយ វេទិកាយ បរិក្ខិត្តា បោក្ខរណិយោ។ ឯតទហោសីតិ ឯតំ ‘‘យំនូនាហំ ឥមាសុ បោក្ខរណីសូ’’តិអាទិកំ អហោសីតិ។ សព្ពោតុកន្តិ សព្ពេសុ ឧតូសុ បុប្ផនកំ។ នានាវណ្ណឧប្បលពីជាទីនីតិ រត្តនីលាទិនានាវណ្ណបុប្ផេន បុប្ផនកឧប្បលពីជាទីនិ។ ជលជថលជមាលន្តិ ជលជថលជបុប្ផមាលំ។
253.Janarāsiṃ kāretvā tena janarāsinā khaṇitvā na māpesi. Kiñcarahīti āha ‘‘rañño panā’’tiādi. Tattha kāraṇaṃ parato āgamissati. Ekāya vedikāya parikkhittā pokkharaṇiyo . Pariveṇaparicchedapariyanteti ettha pariveṇaṃ nāma samantato vivaṭaṅgaṇabhūtaṃ pokkharaṇiyā tīraṃ, tassa paricchedabhūte pariyante ekāya vedikāya parikkhittā pokkharaṇiyo. Etadahosīti etaṃ ‘‘yaṃnūnāhaṃ imāsu pokkharaṇīsū’’tiādikaṃ ahosīti. Sabbotukanti sabbesu utūsu pupphanakaṃ. Nānāvaṇṇauppalabījādīnīti rattanīlādinānāvaṇṇapupphena pupphanakauppalabījādīni. Jalajathalajamālanti jalajathalajapupphamālaṃ.
២៥៤. បរិចារវសេនាតិ តង្ខណិកបរិចារវសេន, ឥទញ្ច បឋមំ បដ្ឋបិតនិយាមេនេវ វុត្តំ, បច្ឆា បន យានសយនាទីនិ វិយ ឥត្ថិយោបិ អត្ថិកានំ បរិច្ចត្តា ឯវ។ តេនាហ ‘‘ឥត្ថីហិបី’’តិអាទិ។ បរិច្ចាគវសេនាតិ និរបេក្ខបរិច្ចាគវសេន។ ទីយតីតិ ទានំ, ទេយ្យវត្ថុ។ តំ អគ្គីយតិ និស្សជ្ជីយតិ ឯត្ថាតិ ទានគ្គំ, បរិវេសនដ្ឋានំ។ តាទិសានិ អត្ថីតិ យាទិសានិ រញ្ញោ ទានគ្គេ ខោមសុខុមាទីនិ វត្ថានិ, តាទិសានិ យេសំ អត្តនោ សន្តកានិ សន្តិ។ ឱហាយាតិ បហាយ តត្ថេវ ឋបេត្វា។ អត្ថោ អត្ថិ យេសំ តេតិ អត្ថិកា។ ឯវំ អនត្ថិកាបិ ទដ្ឋព្ពា។
254.Paricāravasenāti taṅkhaṇikaparicāravasena, idañca paṭhamaṃ paṭṭhapitaniyāmeneva vuttaṃ, pacchā pana yānasayanādīni viya itthiyopi atthikānaṃ pariccattā eva. Tenāha ‘‘itthīhipī’’tiādi. Pariccāgavasenāti nirapekkhapariccāgavasena. Dīyatīti dānaṃ, deyyavatthu. Taṃ aggīyati nissajjīyati etthāti dānaggaṃ, parivesanaṭṭhānaṃ. Tādisāni atthīti yādisāni rañño dānagge khomasukhumādīni vatthāni, tādisāni yesaṃ attano santakāni santi. Ohāyāti pahāya tattheva ṭhapetvā. Attho atthi yesaṃ teti atthikā. Evaṃ anatthikāpi daṭṭhabbā.
២៥៥. កលហសទ្ទោបីតិ បិ-សទ្ទេន ទានាធិប្បាយេន គេហតោ នីហតំ បុន គេហំ បវេសេតុំ ន យុត្តន្តិ ឥមមត្ថំ សមុច្ចេតិ។ តេនាហ ‘‘ន ខោ ឯតំ អម្ហាកំ បតិរូប’’ន្តិអាទិ (ទី. និ. ២.២៥៥)។
255.Kalahasaddopīti pi-saddena dānādhippāyena gehato nīhataṃ puna gehaṃ pavesetuṃ na yuttanti imamatthaṃ samucceti. Tenāha ‘‘na kho etaṃ amhākaṃ patirūpa’’ntiādi (dī. ni. 2.255).
២៥៧. ឧណ្ហីសមត្ថកេតិ សិខាបរិយន្តមត្ថកេ។ បរិច្ឆេទមត្ថកេតិ បាសាទង្គណបរិច្ឆេទស្ស មត្ថកេ។
257.Uṇhīsamatthaketi sikhāpariyantamatthake. Paricchedamatthaketi pāsādaṅgaṇaparicchedassa matthake.
២៥៨. ហរតីតិ អតិវិយ បភស្សរភាវេន ចក្ខូនិ បដិហរន្តំ ទុទ្ទិក្ខតាយ ទិដ្ឋិយោ ហរតិ អបនេន្តំ វិយ ហោតិ។ តំ បន ហរណំ នេសំ បរិប្ផន្ទនេនាតិ អាហ ‘‘ផន្ទាបេតី’’តិ។
258.Haratīti ativiya pabhassarabhāvena cakkhūni paṭiharantaṃ duddikkhatāya diṭṭhiyo harati apanentaṃ viya hoti. Taṃ pana haraṇaṃ nesaṃ paripphandanenāti āha ‘‘phandāpetī’’ti.
បឋមភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ឈានសម្បត្តិវណ្ណនា
Jhānasampattivaṇṇanā
២៦០. មហតិយា ឥទ្ធិយាតិ មហន្តេន ឥច្ឆិតត្ថសមិជ្ឈនេន។ តេសំយេវ ឥច្ឆិតិច្ឆិតត្ថានំ។ ‘‘អនុភវិតព្ពាន’’ន្តិ ឥមិនា អានុភាវ-សទ្ទស្ស កម្មសាធនតំ ទស្សេតិ។ បុព្ពេ សម្បន្នំ កត្វា ទេយ្យធម្មបរិច្ចាគស្ស កតភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘សម្បត្តិបរិច្ចាគស្សា’’តិ អាហ។ អត្តានំ ទមេតិ ឯតេនាតិ ទមោ។
260.Mahatiyā iddhiyāti mahantena icchitatthasamijjhanena. Tesaṃyeva icchiticchitatthānaṃ. ‘‘Anubhavitabbāna’’nti iminā ānubhāva-saddassa kammasādhanataṃ dasseti. Pubbe sampannaṃ katvā deyyadhammapariccāgassa katabhāvaṃ dassento ‘‘sampattipariccāgassā’’ti āha. Attānaṃ dameti etenāti damo.
ពោធិសត្តបុព្ពយោគវណ្ណនា
Bodhisattapubbayogavaṇṇanā
អស្សាតិ មហាសុទស្សនរញ្ញោ។ ឯកោ ថេរោតិ អប្បញ្ញាតោ នាមគោត្តតោ អញ្ញតរោ បុថុជ្ជនោ ថេរោ។ ថេរំ ទិស្វាតិ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសិន្នំ ទិស្វា។ កដ្ឋត្ថរណន្តិ កដ្ឋមយំ អត្ថរណំ, ទារុផលកន្តិ អត្ថោ។
Assāti mahāsudassanarañño. Eko theroti appaññāto nāmagottato aññataro puthujjano thero. Theraṃ disvāti aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā. Kaṭṭhattharaṇanti kaṭṭhamayaṃ attharaṇaṃ, dāruphalakanti attho.
បរិភោគភាជនន្តិ បានីយបរិភោជនីយាទិបរិភោគយោគ្យំ ភាជនំ។ អារកណ្ដកន្តិ សូចិវិជ្ឈនកកណ្ដកំ។ បិប្ផលិកន្តិ ខុទ្ទកសត្ថកំ។ ឧទកតុម្ពកន្តិ កុណ្ឌិកំ។
Paribhogabhājananti pānīyaparibhojanīyādiparibhogayogyaṃ bhājanaṃ. Ārakaṇṭakanti sūcivijjhanakakaṇṭakaṃ. Pipphalikanti khuddakasatthakaṃ. Udakatumbakanti kuṇḍikaṃ.
កូដាគារទ្វារេយេវ និវត្តេសីតិ កូដាគារំ បវិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ តេសំ មិច្ឆាវិតក្កានំ បវត្តិយា ឱកាសំ នាទាសិ។
Kūṭāgāradvāreyeva nivattesīti kūṭāgāraṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya tesaṃ micchāvitakkānaṃ pavattiyā okāsaṃ nādāsi.
២៦១. កសិណមេវ បញ្ញាយតិ មហាបុរិសស្ស តត្ថ តត្ថ កតាធិការត្តា, តេសញ្ច បទេសានំ សុបរិកម្មកតកសិណសទិសត្តា។
261.Kasiṇameva paññāyati mahāpurisassa tattha tattha katādhikārattā, tesañca padesānaṃ suparikammakatakasiṇasadisattā.
២៦២. ចត្តារិ ឈានានីតិ ចត្តារិ កសិណជ្ឈានានិ។ កសិណជ្ឈានប្បមញ្ញានំយេវ វចនំ តាសំ តទា អាទរគារវវសេន និព្ពត្តិតត្តា។ មហាពោធិសត្តានញ្ហិ អរូបជ្ឈានេសុ អាទរោ នត្ថិ, អភិញ្ញាបទដ្ឋានតំ បន សន្ធាយ តានិបិ និព្ពត្តេន្តិ, តស្មា មហាសត្តោ តាបសបរិព្ពាជកកាលេ យត្តកេ លោកិយគុណេ និព្ពត្តេតិ, តេ សព្ពេបិ តទា និព្ពត្តេសិយេវ។ តេនាហ ‘‘មហាបុរិសោ បនា’’តិអាទិ។
262.Cattāri jhānānīti cattāri kasiṇajjhānāni. Kasiṇajjhānappamaññānaṃyeva vacanaṃ tāsaṃ tadā ādaragāravavasena nibbattitattā. Mahābodhisattānañhi arūpajjhānesu ādaro natthi, abhiññāpadaṭṭhānataṃ pana sandhāya tānipi nibbattenti, tasmā mahāsatto tāpasaparibbājakakāle yattake lokiyaguṇe nibbatteti, te sabbepi tadā nibbattesiyeva. Tenāha ‘‘mahāpuriso panā’’tiādi.
ចតុរាសីតិនគរសហស្សាទិវណ្ណនា
Caturāsītinagarasahassādivaṇṇanā
២៦៣. អភិហរិតព្ពភត្តន្តិ ឧបនេតព្ពភត្តំ។
263.Abhiharitabbabhattanti upanetabbabhattaṃ.
២៦៤. និពទ្ធវត្តន្តិ បុព្ពេ ឧបនិពទ្ធំ បាកវត្តំ។
264.Nibaddhavattanti pubbe upanibaddhaṃ pākavattaṃ.
សុភទ្ទាទេវិឧបសង្កមនវណ្ណនា
Subhaddādeviupasaṅkamanavaṇṇanā
២៦៥. អាវដ្ដេត្វាតិ អតិវិសិត្វា។ យំ យំ រញ្ញោ ឥច្ឆិតំ ទានូបករណញ្ចេវ ភោគូបករណញ្ច, តស្ស តស្ស តថេវ សមិទ្ធភាវំ វិត្ថវតិ។
265.Āvaṭṭetvāti ativisitvā. Yaṃ yaṃ rañño icchitaṃ dānūpakaraṇañceva bhogūpakaraṇañca, tassa tassa tatheva samiddhabhāvaṃ vitthavati.
២៦៦. សចេ បន រាជា ជីវិតេ ឆន្ទំ ជនេយ្យ, ឥតោ បរម្បិ ចិរំ កាលំ តិដ្ឋេយ្យ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោតិ ឯវំ មហជ្ឈាសយា ទេវី ភោគេសុ, ជីវិតេ ច រាជានំ សាបេក្ខំ កាតុំ វាយមិ។ តេន វុត្តំ ‘‘មា ហេវ ខោ រាជា’’តិអាទិ។ តេនេវាហ ‘‘តស្ស កាលង្កិរិយំ អនិច្ឆមានា’’តិអាទិ។ ឆន្ទំ ជនេហីតិ ឯត្ថ ឆន្ទ-សទ្ទោ តណ្ហាបរិយាយោតិ អាហ ‘‘បេមំ ឧប្បាទេហី’’តិ។ អបេក្ខតិ អារម្មណំ ឯតាយ ន វិស្សជ្ជេតីតិ អបេក្ខា, តណ្ហា។
266. Sace pana rājā jīvite chandaṃ janeyya, ito parampi ciraṃ kālaṃ tiṭṭheyya mahiddhiko mahānubhāvoti evaṃ mahajjhāsayā devī bhogesu, jīvite ca rājānaṃ sāpekkhaṃ kātuṃ vāyami. Tena vuttaṃ ‘‘mā heva kho rājā’’tiādi. Tenevāha ‘‘tassa kālaṅkiriyaṃ anicchamānā’’tiādi. Chandaṃ janehīti ettha chanda-saddo taṇhāpariyāyoti āha ‘‘pemaṃ uppādehī’’ti. Apekkhati ārammaṇaṃ etāya na vissajjetīti apekkhā, taṇhā.
២៦៧. គរហិតាតិ ឯត្ថ កេហិ គរហិតា, កស្មា ច គរហិតាតិ អន្តោលីនំ ចោទនំ វិស្សជ្ជេន្តោ ‘‘ពុទ្ធេហី’’តិអាទិមាហ, តេន វិញ្ញុគរហិតត្តា, ទុគ្គតិសំវត្តនិយតោ ច សាបេក្ខកាលកិរិយា បរិវជ្ជេតព្ពាតិ ទស្សេតិ។
267.Garahitāti ettha kehi garahitā, kasmā ca garahitāti antolīnaṃ codanaṃ vissajjento ‘‘buddhehī’’tiādimāha, tena viññugarahitattā, duggatisaṃvattaniyato ca sāpekkhakālakiriyā parivajjetabbāti dasseti.
២៦៨. ឯកមន្តំ គន្ត្វាតិ រញ្ញោ ចក្ខុបថំ វិជហិត្វា។
268.Ekamantaṃ gantvāti rañño cakkhupathaṃ vijahitvā.
ព្រហ្មលោកូបគមនវណ្ណនា
Brahmalokūpagamanavaṇṇanā
២៦៩. សោណស្សាតិ កោឡិវីសស្ស សោណស្ស។ ឯកា ភត្តបាតីតិ ឯកំ ភត្តវឌ្ឍិតកំ។ តាទិសំ ភត្តន្តិ តថារូបំ គរុំ មធុរំ សិនិទ្ធំ ភត្តំ។ ភុត្តានន្តិ ភុត្តវន្តានំ។
269.Soṇassāti koḷivīsassa soṇassa. Ekā bhattapātīti ekaṃ bhattavaḍḍhitakaṃ. Tādisaṃ bhattanti tathārūpaṃ garuṃ madhuraṃ siniddhaṃ bhattaṃ. Bhuttānanti bhuttavantānaṃ.
២៧១. ទាសមនុស្សាតិ ទាសា ចេវ អាយុត្តកមនុស្សា ច។
271.Dāsamanussāti dāsā ceva āyuttakamanussā ca.
ឥទានិ យថាវុត្តាយ រញ្ញោ មហាសុទស្សនស្ស ភោគសម្បត្តិយា កម្មសរិក្ខតំ ឧទ្ធរន្តោ ‘‘ឯតានិ បនា’’តិអាទិមាហ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Idāni yathāvuttāya rañño mahāsudassanassa bhogasampattiyā kammasarikkhataṃ uddharanto ‘‘etāni panā’’tiādimāha, taṃ suviññeyyameva.
២៧២. អាទិតោ បដ្ឋាយាតិ សមុទាគមនតោ បដ្ឋាយ។ យត្ថ តំ បុញ្ញំ អាយូហិតំ, យតោ សា សម្បត្តិ និព្ពត្តា, តតោ តតិយត្តភាវតោ បភុតិ។ មហាសុទស្សនស្ស ជាតកទេសនា ហិ តទា សមុទាគមនតោ បដ្ឋាយ ភគវតា ទេសិតាតិ។ បំស្វាគារកីឡំ វិយាតិ យថា នាម ទារកា បំសូហិ វាបិគេហភោជនាទីនិ ទស្សេន្តា យថារុចិ កីឡិត្វា គមនកាលេ សព្ពំ តំ វិធំសេន្តា គច្ឆន្តិ, ឯវមេវ ភគវា មហាសុទស្សនកាលេ អត្តនា អនុភូតំ ទិព្ពសម្បត្តិសទិសំ អចិន្តេយ្យានុភាវសម្បត្តិំ វិត្ថារតោ ទស្សេត្វា បុន អត្តនោ ទេសនំ អាទីនវនិស្សរណទស្សនវសេន វិវដ្ដាភិមុខំ វិបរិវត្តេន្តោ ‘‘សព្ពា សា សម្បត្តិ អនិច្ចតាយ វិបរិណតា វិធំសិតា’’តិ ទស្សេន្តោ ‘‘បស្សានន្ទា’’តិអាទិមាហ។ វិបរិណតាតិ វិបរិណាមំ សភាវវិគមំ គតា។ តេនាហ ‘‘បកតិវិជហនេនា’’តិអាទិ។ បកតីតិ សភាវធម្មានំ ឧទយវយបរិច្ឆិន្នោ កក្ខឡផុសនាទិសភាវោ, សោ ភង្គក្ខណតោ បដ្ឋាយ ជហិតោ, បរិច្ចជន្តោ សព្ពសោ នត្ថេវ។ តេនាហ ‘‘និព្ពុតបទីបោ វិយ អបញ្ញត្តិកភាវំ គតា’’តិ។
272.Āditopaṭṭhāyāti samudāgamanato paṭṭhāya. Yattha taṃ puññaṃ āyūhitaṃ, yato sā sampatti nibbattā, tato tatiyattabhāvato pabhuti. Mahāsudassanassa jātakadesanā hi tadā samudāgamanato paṭṭhāya bhagavatā desitāti. Paṃsvāgārakīḷaṃ viyāti yathā nāma dārakā paṃsūhi vāpigehabhojanādīni dassentā yathāruci kīḷitvā gamanakāle sabbaṃ taṃ vidhaṃsentā gacchanti, evameva bhagavā mahāsudassanakāle attanā anubhūtaṃ dibbasampattisadisaṃ acinteyyānubhāvasampattiṃ vitthārato dassetvā puna attano desanaṃ ādīnavanissaraṇadassanavasena vivaṭṭābhimukhaṃ viparivattento ‘‘sabbā sā sampatti aniccatāya vipariṇatā vidhaṃsitā’’ti dassento ‘‘passānandā’’tiādimāha. Vipariṇatāti vipariṇāmaṃ sabhāvavigamaṃ gatā. Tenāha ‘‘pakativijahanenā’’tiādi. Pakatīti sabhāvadhammānaṃ udayavayaparicchinno kakkhaḷaphusanādisabhāvo, so bhaṅgakkhaṇato paṭṭhāya jahito, pariccajanto sabbaso nattheva. Tenāha ‘‘nibbutapadīpo viya apaññattikabhāvaṃ gatā’’ti.
ឯត្តាវតាតិ អាទិតោ បដ្ឋាយ បវត្តេន ឯត្តកេន ទេសនាមគ្គេន។ អនេកានិ វស្សកោដិសតសហស្សានិយេវ ឧព្ពេធោ ឯតិស្សាតិ អនេកវស្សកោដិសតសហស្សុព្ពេធា។ អនិច្ចលក្ខណំ អាទាយាតិ តំ សម្បត្តិគតំ អនិច្ចលក្ខណំ ទេសនាយ គហេត្វា វិភាវេត្វា។ យថា និស្សេណិមុច្ចនេ តាទិសំ សតហត្ថុព្ពេធំ រុក្ខំ បកតិបុរិសេន អារោហិតុំ ន សក្កា, ឯវំ អនិច្ចតាវិភាវនេន តស្សា សម្បត្តិយា អបេក្ខានិស្សេណិមុច្ចនេ កេនចិ អារោហិតុំ ន សក្កាតិ អាហ ‘‘អនិច្ចលក្ខណំ អាទាយ និស្សេណិំ មុញ្ចន្តោ វិយា’’តិ។ តេនេវាតិ យថាវុត្តការណេនេវ, អាទិតោ សាតិសយំ កាមេសុ អស្សាទំ ទស្សេត្វាបិ ឧបរិ នេសំ ‘‘បស្សានន្ទា’’តិអាទិនា អាទីនវំ, ឱការំ, សំកិលេសំ, នេក្ខម្មេ អានិសំសញ្ច វិភាវេត្វា ទេសនាយ និដ្ឋាបិតត្តា។ បុព្ពេតិ អតីតកាលេ។ វសភរាជាតិ វសភនាមកោ សីហឡមហារាជា។
Ettāvatāti ādito paṭṭhāya pavattena ettakena desanāmaggena. Anekāni vassakoṭisatasahassāniyeva ubbedho etissāti anekavassakoṭisatasahassubbedhā. Aniccalakkhaṇaṃ ādāyāti taṃ sampattigataṃ aniccalakkhaṇaṃ desanāya gahetvā vibhāvetvā. Yathā nisseṇimuccane tādisaṃ satahatthubbedhaṃ rukkhaṃ pakatipurisena ārohituṃ na sakkā, evaṃ aniccatāvibhāvanena tassā sampattiyā apekkhānisseṇimuccane kenaci ārohituṃ na sakkāti āha ‘‘aniccalakkhaṇaṃ ādāya nisseṇiṃ muñcanto viyā’’ti. Tenevāti yathāvuttakāraṇeneva, ādito sātisayaṃ kāmesu assādaṃ dassetvāpi upari nesaṃ ‘‘passānandā’’tiādinā ādīnavaṃ, okāraṃ, saṃkilesaṃ, nekkhamme ānisaṃsañca vibhāvetvā desanāya niṭṭhāpitattā. Pubbeti atītakāle. Vasabharājāti vasabhanāmako sīhaḷamahārājā.
ឧទកបុប្ផុឡាទយោតិ អាទិ-សទ្ទេន តិណគ្គេ ឧស្សាវពិន្ទុអាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។
Udakapupphuḷādayoti ādi-saddena tiṇagge ussāvabinduādike saṅgaṇhāti.
មហាសុទស្សនស្ស បនាតិ បន-សទ្ទោ វិសេសត្ថជោតនោ, តេន មហាសុទស្សនមហារាជា ឈានាភិញ្ញាសមាបត្តិយោ និព្ពត្តេសិ, តទគ្គេន បរិសុទ្ធេ ច សមណភាវេ បតិដ្ឋិតោ, យតោ វិធុយ ឯវ កាមវិតក្កាទិសមណភាវសំកិលេសំ សុញ្ញាគារំ បាវិសិ, ឯវំភូតស្សាបិ តស្ស កាលំ កិរិយតោ សត្តមេ ទិវសេ សព្ពា ចក្កវត្តិសម្បត្តិ អន្តរហិតា, ន តតោ បរំ, អហោ អច្ឆរិយមនុស្សោ អនញ្ញសាធារណគុណវិសេសោតិ ឥមំ វិសេសំ ទស្សេតិ។
Mahāsudassanassa panāti pana-saddo visesatthajotano, tena mahāsudassanamahārājā jhānābhiññāsamāpattiyo nibbattesi, tadaggena parisuddhe ca samaṇabhāve patiṭṭhito, yato vidhuya eva kāmavitakkādisamaṇabhāvasaṃkilesaṃ suññāgāraṃ pāvisi, evaṃbhūtassāpi tassa kālaṃ kiriyato sattame divase sabbā cakkavattisampatti antarahitā, na tato paraṃ, aho acchariyamanusso anaññasādhāraṇaguṇavisesoti imaṃ visesaṃ dasseti.
អនារុឡ្ហន្តិ ‘‘រាជា កិរ បុព្ពេ គហបតិកុលេ និព្ពត្តី’’តិអាទិនា, (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.២៦០) ‘‘បុន ថេរំ អាមន្តេសី’’តិអាទិនា (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.២៧២) ច វុត្តមត្ថំ សន្ធាយាហ។ សោ ហិ ឥមស្មិំ សុត្តេ សង្គីតិំ អនារុឡ្ហោ, អញ្ញត្ថ បន អាគតោ ឥមិស្សា ទេសនាយ បិដ្ឋិវត្តកភាវេន។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ ន វិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យំ ឯវាតិ។
Anāruḷhanti ‘‘rājā kira pubbe gahapatikule nibbattī’’tiādinā, (dī. ni. aṭṭha. 2.260) ‘‘puna theraṃ āmantesī’’tiādinā (dī. ni. aṭṭha. 2.272) ca vuttamatthaṃ sandhāyāha. So hi imasmiṃ sutte saṅgītiṃ anāruḷho, aññattha pana āgato imissā desanāya piṭṭhivattakabhāvena. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyaṃ evāti.
មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Mahāsudassanasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៤. មហាសុទស្សនសុត្តំ • 4. Mahāsudassanasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៤. មហាសុទស្សនសុត្តវណ្ណនា • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā
