Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ദീഘ നികായ (അട്ഠകഥാ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ൪. മഹാസുദസ്സനസുത്തവണ്ണനാ

    4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā

    കുസാവതീരാജധാനീവണ്ണനാ

    Kusāvatīrājadhānīvaṇṇanā

    ൨൪൧. ഏവം മേ സുതന്തി മഹാസുദസ്സനസുത്തം. തത്രായം അപുബ്ബപദവണ്ണനാ – സബ്ബരതനമയോതി ഏത്ഥ ഏകാ ഇട്ഠകാ സോവണ്ണമയാ, ഏകാ രൂപിയമയാ, ഏകാ വേളുരിയമയാ, ഏകാ ഫലികമയാ, ഏകാ ലോഹിതങ്കമയാ, ഏകാ മസാരഗല്ലമയാ, ഏകാ സബ്ബരതനമയാ, അയം പാകാരോ സബ്ബപാകാരാനം അന്തോ ഉബ്ബേധേന സട്ഠിഹത്ഥോ അഹോസി. ഏകേ പന ഥേരാ – ‘‘നഗരം നാമ അന്തോ ഠത്വാ ഓലോകേന്താനം ദസ്സനീയം വട്ടതി, തസ്മാ സബ്ബബാഹിരോ സട്ഠിഹത്ഥോ, സേസാ അനുപുബ്ബനീചാ’’തി വദന്തി. ഏകേ – ‘‘ബഹി ഠത്വാ ഓലോകേന്താനം ദസ്സനീയം വട്ടതി, തസ്മാ സബ്ബഅബ്ഭന്തരിമോ സട്ഠിഹത്ഥോ, സേസാ അനുപുബ്ബനീചാ’’തി. ഏകേ – ‘‘അന്തോ ച ബഹി ച ഠത്വാ ഓലോകേന്താനം ദസ്സനീയം വട്ടതി, തസ്മാ മജ്ഝേ പാകാരോ സട്ഠിഹത്ഥോ, അന്തോ ച ബഹി ച തയോ തയോ അനുപുബ്ബനീചാ’’തി.

    241.Evaṃme sutanti mahāsudassanasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – sabbaratanamayoti ettha ekā iṭṭhakā sovaṇṇamayā, ekā rūpiyamayā, ekā veḷuriyamayā, ekā phalikamayā, ekā lohitaṅkamayā, ekā masāragallamayā, ekā sabbaratanamayā, ayaṃ pākāro sabbapākārānaṃ anto ubbedhena saṭṭhihattho ahosi. Eke pana therā – ‘‘nagaraṃ nāma anto ṭhatvā olokentānaṃ dassanīyaṃ vaṭṭati, tasmā sabbabāhiro saṭṭhihattho, sesā anupubbanīcā’’ti vadanti. Eke – ‘‘bahi ṭhatvā olokentānaṃ dassanīyaṃ vaṭṭati, tasmā sabbaabbhantarimo saṭṭhihattho, sesā anupubbanīcā’’ti. Eke – ‘‘anto ca bahi ca ṭhatvā olokentānaṃ dassanīyaṃ vaṭṭati, tasmā majjhe pākāro saṭṭhihattho, anto ca bahi ca tayo tayo anupubbanīcā’’ti.

    ഏസികാതി ഏസികത്ഥമ്ഭോ. തിപോരിസങ്ഗാതി ഏകം പോരിസം മജ്ഝിമപുരിസസ്സ അത്തനോ ഹത്ഥേന പഞ്ചഹത്ഥം, തേന തിപോരിസപരിക്ഖേപാ പന്നരസഹത്ഥപരിമാണാതി അത്ഥോ. തേ പന കഥം ഠിതാതി? നഗരസ്സ ബാഹിരപസ്സേ ഏകേകം മഹാദ്വാരബാഹം നിസ്സായ ഏകേകോ, ഏകേകം ഖുദ്ദകദ്വാരബാഹം നിസ്സായ ഏകേകോ, മഹാദ്വാരഖുദ്ദകദ്വാരാനം അന്തരാ തയോ തയോതി. താലപന്തീസു സബ്ബരതനമയാനം താലാനം ഏകം സോവണ്ണമയന്തി പാകാരേ വുത്തലക്ഖണമേവ വേദിതബ്ബം, പണ്ണഫലേസുപി ഏസേവ നയോ. താ പന താലപന്തിയോ അസീതിഹത്ഥാ ഉബ്ബേധേന, വിപ്പകിണ്ണവാലുകേ സമതലേ ഭൂമിഭാഗേ പാകാരന്തരേ ഏകേകാ ഹുത്വാ ഠിതാ.

    Esikāti esikatthambho. Tiporisaṅgāti ekaṃ porisaṃ majjhimapurisassa attano hatthena pañcahatthaṃ, tena tiporisaparikkhepā pannarasahatthaparimāṇāti attho. Te pana kathaṃ ṭhitāti? Nagarassa bāhirapasse ekekaṃ mahādvārabāhaṃ nissāya ekeko, ekekaṃ khuddakadvārabāhaṃ nissāya ekeko, mahādvārakhuddakadvārānaṃ antarā tayo tayoti. Tālapantīsu sabbaratanamayānaṃ tālānaṃ ekaṃ sovaṇṇamayanti pākāre vuttalakkhaṇameva veditabbaṃ, paṇṇaphalesupi eseva nayo. Tā pana tālapantiyo asītihatthā ubbedhena, vippakiṇṇavāluke samatale bhūmibhāge pākārantare ekekā hutvā ṭhitā.

    വഗ്ഗൂതി ഛേകോ സുന്ദരോ. രജനീയോതി രഞ്ജേതും സമത്ഥോ. ഖമനീയോതി ദിവസമ്പി സുയ്യമാനോ ഖമതേവ, ന ബീഭച്ഛേതി. മദനീയോതി മാനമദപുരിസമദജനനോ. പഞ്ചങ്ഗികസ്സാതി ആതതം വിതതം ആതതവിതതം സുസിരം ഘനന്തി ഇമേഹി പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതസ്സ. തത്ഥ ആതതം നാമ ചമ്മപരിയോനദ്ധേസു ഭേരീആദീസു ഏകതലം തൂരിയം. വിതതം നാമ ഉഭയതലം. ആതതവിതതം നാമ സബ്ബതോ പരിയോനദ്ധം. സുസിരം നാമ വംസാദി. ഘനം നാമ സമ്മാദി. സുവിനീതസ്സാതി ആകഡ്ഢനസിഥിലകരണാദീഹി സുമുച്ഛിതസ്സ. സുപ്പടിതാളിതസ്സാതി പമാണേ ഠിതഭാവജാനനത്ഥം സുട്ഠു പടിതാളിതസ്സ. സുകുസലേഹി സമന്നാഹതസ്സാതി യേ വാദിതും ഛേകാ കുസലാ, തേഹി വാദിതസ്സ. ധുത്താതി അക്ഖധുത്താ,. സോണ്ഡാതി സുരാസോണ്ഡാ. തേയേവ പുനപ്പുനം പാതുകാമതാവസേന പിപാസാ. പരിചാരേസുന്തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൩൨) ഹത്ഥം വാ പാദം വാ ചാലേത്വാ നച്ചന്താ കീളിംസു.

    Vaggūti cheko sundaro. Rajanīyoti rañjetuṃ samattho. Khamanīyoti divasampi suyyamāno khamateva, na bībhaccheti. Madanīyoti mānamadapurisamadajanano. Pañcaṅgikassāti ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ susiraṃ ghananti imehi pañcahaṅgehi samannāgatassa. Tattha ātataṃ nāma cammapariyonaddhesu bherīādīsu ekatalaṃ tūriyaṃ. Vitataṃ nāma ubhayatalaṃ. Ātatavitataṃ nāma sabbato pariyonaddhaṃ. Susiraṃ nāma vaṃsādi. Ghanaṃ nāma sammādi. Suvinītassāti ākaḍḍhanasithilakaraṇādīhi sumucchitassa. Suppaṭitāḷitassāti pamāṇe ṭhitabhāvajānanatthaṃ suṭṭhu paṭitāḷitassa. Sukusalehi samannāhatassāti ye vādituṃ chekā kusalā, tehi vāditassa. Dhuttāti akkhadhuttā,. Soṇḍāti surāsoṇḍā. Teyeva punappunaṃ pātukāmatāvasena pipāsā. Paricāresunti (dī. ni. 2.132) hatthaṃ vā pādaṃ vā cāletvā naccantā kīḷiṃsu.

    ചക്കരതനവണ്ണനാ

    Cakkaratanavaṇṇanā

    ൨൪൩. സീസം ന്ഹാതസ്സാതി സീസേന സദ്ധിം ഗന്ധോദകേന നഹാതസ്സ. ഉപോസഥികസ്സാതി സമാദിന്നഉപോസഥങ്ഗസ്സ. ഉപരിപാസാദവരഗതസ്സാതി പാസാദവരസ്സ ഉപരി ഗതസ്സ, സുഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ പാസാദവരസ്സ ഉപരിമഹാതലേ സിരിഗബ്ഭം പവിസിത്വാ സീലാനി ആവജ്ജന്തസ്സ. തദാ കിര രാജാ പാതോവ സതസഹസ്സം വിസ്സജ്ജേത്വാ മഹാദാനം ദത്വാ സോളസഹി ഗന്ധോദകഘടേഹി സീസം നഹായിത്വാ കതപാതരാസോ സുദ്ധം ഉത്തരാസങ്ഗം ഏകംസം കരിത്വാ ഉപരിപാസാദസ്സ സിരിസയനേ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ നിസിന്നോ അത്തനോ ദാനാദിമയം പുഞ്ഞസമുദായം ആവജ്ജന്തോ നിസീദി. അയം സബ്ബചക്കവത്തീനം ധമ്മതാ.

    243.Sīsaṃ nhātassāti sīsena saddhiṃ gandhodakena nahātassa. Uposathikassāti samādinnauposathaṅgassa. Uparipāsādavaragatassāti pāsādavarassa upari gatassa, subhojanaṃ bhuñjitvā pāsādavarassa uparimahātale sirigabbhaṃ pavisitvā sīlāni āvajjantassa. Tadā kira rājā pātova satasahassaṃ vissajjetvā mahādānaṃ datvā soḷasahi gandhodakaghaṭehi sīsaṃ nahāyitvā katapātarāso suddhaṃ uttarāsaṅgaṃ ekaṃsaṃ karitvā uparipāsādassa sirisayane pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno attano dānādimayaṃ puññasamudāyaṃ āvajjanto nisīdi. Ayaṃ sabbacakkavattīnaṃ dhammatā.

    തേസം തം ആവജ്ജന്താനംയേവ വുത്തപ്പകാരപുഞ്ഞകമ്മപച്ചയഉതുസമുട്ഠാനം നീലമണിസങ്ഘാതസദിസം പാചീനസമുദ്ദജലതലം ഭിന്ദമാനം വിയ, ആകാസം അലങ്കുരുമാനം വിയ ദിബ്ബം ചക്കരതനം പാതുഭവതി. തം മഹാസുദസ്സനസ്സാപി തഥേവ പാതുരഹോസി. തയിദം ദിബ്ബാനുഭാവയുത്തത്താ ദിബ്ബന്തി വുത്തം. സഹസ്സം അസ്സ അരാനന്തി സഹസ്സാരം. സഹ നേമിയാ, സഹ നാഭിയാ ചാതി സനേമികം സനാഭികം. സബ്ബേഹി ആകാരേഹി പരിപുണ്ണന്തി സബ്ബാകാരപരിപൂരം.

    Tesaṃ taṃ āvajjantānaṃyeva vuttappakārapuññakammapaccayautusamuṭṭhānaṃ nīlamaṇisaṅghātasadisaṃ pācīnasamuddajalatalaṃ bhindamānaṃ viya, ākāsaṃ alaṅkurumānaṃ viya dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavati. Taṃ mahāsudassanassāpi tatheva pāturahosi. Tayidaṃ dibbānubhāvayuttattā dibbanti vuttaṃ. Sahassaṃ assa arānanti sahassāraṃ. Saha nemiyā, saha nābhiyā cāti sanemikaṃ sanābhikaṃ. Sabbehi ākārehi paripuṇṇanti sabbākāraparipūraṃ.

    തത്ഥ ചക്കഞ്ച തം രതിജനനട്ഠേന രതനഞ്ചാതി ചക്കരതനം. യായ പന തം നാഭിയാ ‘‘സനാഭിക’’ന്തി വുത്തം, സാ ഇന്ദനീലമയാ ഹോതി, മജ്ഝേ പനസ്സാ സാരരജതമയാ പനാളി, യായ സുദ്ധസിനിദ്ധദന്തപന്തിയാ ഹസമാനാ വിയ വിരോചതി, മജ്ഝേ ഛിദ്ദേന വിയ ചന്ദമണ്ഡലേന, ഉഭോസുപി ബാഹിരന്തേസു രജതപട്ടേന കതപരിക്ഖേപാ ഹോതി. തേസു പനസ്സ നാഭിപനാളിപരിക്ഖേപപട്ടേസു യുത്തയുത്തട്ഠാനേസു പരിച്ഛേദലേഖാ സുവിഭത്താവ ഹുത്വാ പഞ്ഞായന്തി. അയം താവ അസ്സ നാഭിയാ സബ്ബാകാരപരിപൂരതാ.

    Tattha cakkañca taṃ ratijananaṭṭhena ratanañcāti cakkaratanaṃ. Yāya pana taṃ nābhiyā ‘‘sanābhika’’nti vuttaṃ, sā indanīlamayā hoti, majjhe panassā sārarajatamayā panāḷi, yāya suddhasiniddhadantapantiyā hasamānā viya virocati, majjhe chiddena viya candamaṇḍalena, ubhosupi bāhirantesu rajatapaṭṭena kataparikkhepā hoti. Tesu panassa nābhipanāḷiparikkhepapaṭṭesu yuttayuttaṭṭhānesu paricchedalekhā suvibhattāva hutvā paññāyanti. Ayaṃ tāva assa nābhiyā sabbākāraparipūratā.

    യേഹി പന തം – ‘‘അരേഹി സഹസ്സാര’’ന്തി വുത്തം, തേ സത്തരതനമയാ സൂരിയരസ്മിയോ വിയ പഭാസമ്പന്നാ ഹോന്തി, തേസമ്പി ഘടകമണികപരിച്ഛേദലേഖാദീനി സുവിഭത്താനേവ ഹുത്വാ പഞ്ഞായന്തി. അയമസ്സ അരാനം സബ്ബാകാരപരിപൂരതാ.

    Yehi pana taṃ – ‘‘arehi sahassāra’’nti vuttaṃ, te sattaratanamayā sūriyarasmiyo viya pabhāsampannā honti, tesampi ghaṭakamaṇikaparicchedalekhādīni suvibhattāneva hutvā paññāyanti. Ayamassa arānaṃ sabbākāraparipūratā.

    യായ പന തം നേമിയാ – ‘‘സനേമിക’’ന്തി വുത്തം, സാ ബാലസൂരിയരസ്മികലാപസിരിം അവഹസമാനാ വിയ സുരത്തസുദ്ധസിനിദ്ധപവാളമയാ ഹോതി. സന്ധീസു പനസ്സാ സഞ്ഝാരാഗസസ്സിരികാ രത്തജമ്ബുനദപട്ടാ വട്ടപരിച്ഛേദലേഖാ സുവിഭത്താ ഹുത്വാ പഞ്ഞായന്തി. അയമസ്സ നേമിയാ സബ്ബാകാരപരിപൂരതാ.

    Yāya pana taṃ nemiyā – ‘‘sanemika’’nti vuttaṃ, sā bālasūriyarasmikalāpasiriṃ avahasamānā viya surattasuddhasiniddhapavāḷamayā hoti. Sandhīsu panassā sañjhārāgasassirikā rattajambunadapaṭṭā vaṭṭaparicchedalekhā suvibhattā hutvā paññāyanti. Ayamassa nemiyā sabbākāraparipūratā.

    നേമിമണ്ഡലപിട്ഠിയം പനസ്സ ദസന്നം ദസന്നം അരാനം അന്തരേ ധമനവംസോ വിയ അന്തോ സുസിരോ ഛിദ്ദമണ്ഡലഖചിതോ വാതഗാഹീ പവാളദണ്ഡോ ഹോതി, യസ്സ വാതേരിതസ്സ സുകുസലസമന്നാഹതസ്സ പഞ്ചങ്ഗികതൂരിയസ്സ വിയ സദ്ദോ വഗ്ഗു ച രജനീയോ ച കമനീയോ ച മദനീയോ ച ഹോതി. തസ്സ ഖോ പന പവാളദണ്ഡസ്സ ഉപരി സേതച്ഛത്തം ഉഭോസു പസ്സേസു സമോസരിതകുസുമദാമാനം ദ്വേ പന്തിയോതി ഏവം സമോസരിതകുസുമദാമപന്തിസതദ്വയപരിവാരസേതച്ഛത്തസതധാരിനാ പവാളദണ്ഡസതേന സമുപസോഭിതനേമിപരിക്ഖേപസ്സ ദ്വിന്നമ്പി നാഭിപനാളീനം അന്തോ ദ്വേ സീഹമുഖാനി ഹോന്തി, യേഹി താലക്ഖന്ധപ്പമാണാ പുണ്ണചന്ദകിരണകലാപസസ്സിരീകാ തരുണരവിസമാനരത്തകമ്ബലഗേണ്ഡുകപരിയന്താ ആകാസഗങ്ഗാഗതിസോഭം അവഹസമാനാ വിയ ദ്വേ മുത്തകലാപാ ഓലമ്ബന്തി. യേഹി ചക്കരതനേന സദ്ധിം ആകാസേ സമ്പരിവത്തമാനേഹി തീണി ചക്കാനി ഏകതോ പരിവത്തന്താനി വിയ ഖായന്തി. അയമസ്സ സബ്ബസോ സബ്ബാകാരപരിപൂരതാ.

    Nemimaṇḍalapiṭṭhiyaṃ panassa dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ antare dhamanavaṃso viya anto susiro chiddamaṇḍalakhacito vātagāhī pavāḷadaṇḍo hoti, yassa vāteritassa sukusalasamannāhatassa pañcaṅgikatūriyassa viya saddo vaggu ca rajanīyo ca kamanīyo ca madanīyo ca hoti. Tassa kho pana pavāḷadaṇḍassa upari setacchattaṃ ubhosu passesu samosaritakusumadāmānaṃ dve pantiyoti evaṃ samosaritakusumadāmapantisatadvayaparivārasetacchattasatadhārinā pavāḷadaṇḍasatena samupasobhitanemiparikkhepassa dvinnampi nābhipanāḷīnaṃ anto dve sīhamukhāni honti, yehi tālakkhandhappamāṇā puṇṇacandakiraṇakalāpasassirīkā taruṇaravisamānarattakambalageṇḍukapariyantā ākāsagaṅgāgatisobhaṃ avahasamānā viya dve muttakalāpā olambanti. Yehi cakkaratanena saddhiṃ ākāse samparivattamānehi tīṇi cakkāni ekato parivattantāni viya khāyanti. Ayamassa sabbaso sabbākāraparipūratā.

    തം പനേതം ഏവം സബ്ബാകാരപരിപൂരം പകതിയാ സായമാസഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ അത്തനോ അത്തനോ ഘരദ്വാരേ പഞ്ഞത്താസനേസു നിസീദിത്വാ പവത്തകഥാസല്ലാപേസു മനുസ്സേസു വീഥിചതുക്കാദീസു കീളമാനേ ദാരകജനേ നാതിഉച്ചേന നാതിനീചേന വനസണ്ഡമത്ഥകാസന്നേന ആകാസപ്പദേസേന ഉപസോഭയമാനം വിയ, രുക്ഖസാഖഗ്ഗാനി ദ്വാദസയോജനതോ പട്ഠായ സുയ്യമാനേന മധുരസ്സരേന സത്താനം സോതാനി ഓധാപയമാനം യോജനതോ പട്ഠായ നാനപ്പഭാസമുദയസമുജ്ജലേന വണ്ണേന നയനാനി സമാകഡ്ഢന്തം വിയ, രഞ്ഞോ ചക്കവത്തിസ്സ പുഞ്ഞാനുഭാവം ഉഗ്ഘോസയന്തം വിയ, രാജധാനിയാ അഭിമുഖം ആഗച്ഛതി.

    Taṃ panetaṃ evaṃ sabbākāraparipūraṃ pakatiyā sāyamāsabhattaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāre paññattāsanesu nisīditvā pavattakathāsallāpesu manussesu vīthicatukkādīsu kīḷamāne dārakajane nātiuccena nātinīcena vanasaṇḍamatthakāsannena ākāsappadesena upasobhayamānaṃ viya, rukkhasākhaggāni dvādasayojanato paṭṭhāya suyyamānena madhurassarena sattānaṃ sotāni odhāpayamānaṃ yojanato paṭṭhāya nānappabhāsamudayasamujjalena vaṇṇena nayanāni samākaḍḍhantaṃ viya, rañño cakkavattissa puññānubhāvaṃ ugghosayantaṃ viya, rājadhāniyā abhimukhaṃ āgacchati.

    അഥസ്സ ചക്കരതനസ്സ സദ്ദസവനേനേവ – ‘‘കുതോ നു ഖോ, കസ്സ നു ഖോ അയം സദ്ദോ’’തി ആവജ്ജിതഹദയാനം പുരത്ഥിമദിസം ആലോകയമാനാനം തേസം മനുസ്സാനം അഞ്ഞതരോ അഞ്ഞതരം ഏവമാഹ – ‘‘പസ്സഥ, ഭോ, അച്ഛരിയം, അയം പുണ്ണചന്ദോ പുബ്ബേ ഏകോ ഉഗ്ഗച്ഛതി, അജ്ജേവ പന അത്തദുതിയോ ഉഗ്ഗതോ, ഏതഞ്ഹി രാജഹംസമിഥുനമിവ പുണ്ണചന്ദമിഥുനം പുബ്ബാപരിയേന ഗഗനതലം അഭിലങ്ഘതീ’’തി. തമഞ്ഞോ ആഹ – ‘‘കിം കഥേസി, സമ്മ, കുഹിം നാമ തയാ ദ്വേ പുണ്ണചന്ദാ ഏകതോ ഉഗ്ഗച്ഛന്താ ദിട്ഠപുബ്ബാ, നനു ഏസ തപനീയരംസിധാരോ പിഞ്ഛരകിരണോ ദിവാകരോ ഉഗ്ഗതോ’’തി, തമഞ്ഞോ ഹസിതം കത്വാ ഏവമാഹ – ‘‘കിം ഉമ്മത്തോസി, നനു ഇദാനേവ ദിവാകരോ അത്ഥങ്ഗതോ, സോ കഥം ഇമം പുണ്ണചന്ദം അനുബന്ധമാനോ ഉഗ്ഗച്ഛിസ്സതി? അദ്ധാ പനേതം അനേകരതനപ്പഭാസമുദയുജ്ജലം ഏകസ്സാപി പുഞ്ഞവതോ വിമാനം ഭവിസ്സതീ’’തി. തേ സബ്ബേപി അപസാരയന്താ അഞ്ഞേ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഭോ, കിം ബഹും വിലപഥ, നേവായം പുണ്ണചന്ദോ, ന സൂരിയോ ന ദേവവിമാനം. ന ഹേതേസം ഏവരൂപാ സിരിസമ്പത്തി അത്ഥി, ചക്കരതനേന പന ഏതേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി.

    Athassa cakkaratanassa saddasavaneneva – ‘‘kuto nu kho, kassa nu kho ayaṃ saddo’’ti āvajjitahadayānaṃ puratthimadisaṃ ālokayamānānaṃ tesaṃ manussānaṃ aññataro aññataraṃ evamāha – ‘‘passatha, bho, acchariyaṃ, ayaṃ puṇṇacando pubbe eko uggacchati, ajjeva pana attadutiyo uggato, etañhi rājahaṃsamithunamiva puṇṇacandamithunaṃ pubbāpariyena gaganatalaṃ abhilaṅghatī’’ti. Tamañño āha – ‘‘kiṃ kathesi, samma, kuhiṃ nāma tayā dve puṇṇacandā ekato uggacchantā diṭṭhapubbā, nanu esa tapanīyaraṃsidhāro piñcharakiraṇo divākaro uggato’’ti, tamañño hasitaṃ katvā evamāha – ‘‘kiṃ ummattosi, nanu idāneva divākaro atthaṅgato, so kathaṃ imaṃ puṇṇacandaṃ anubandhamāno uggacchissati? Addhā panetaṃ anekaratanappabhāsamudayujjalaṃ ekassāpi puññavato vimānaṃ bhavissatī’’ti. Te sabbepi apasārayantā aññe evamāhaṃsu – ‘‘bho, kiṃ bahuṃ vilapatha, nevāyaṃ puṇṇacando, na sūriyo na devavimānaṃ. Na hetesaṃ evarūpā sirisampatti atthi, cakkaratanena pana etena bhavitabba’’nti.

    ഏവം പവത്തസല്ലാപസ്സേവ തസ്സ ജനസ്സ ചന്ദമണ്ഡലം ഓഹായ തം ചക്കരതനം അഭിമുഖം ഹോതി. തതോ തേഹി – ‘‘കസ്സ നു ഖോ ഇദം നിബ്ബത്ത’’ന്തി വുത്തേ ഭവന്തി വത്താരോ – ‘‘ന കസ്സചി അഞ്ഞസ്സ, നനു അമ്ഹാകം മഹാരാജാ പൂരിതചക്കവത്തിവത്തോ, തസ്സേതം നിബ്ബത്ത’’ന്തി. അഥ സോ ച മഹാജനോ, യോ ച അഞ്ഞോ പസ്സതി, സബ്ബോ ചക്കരതനമേവ അനുഗച്ഛതി. തം ചാപി ചക്കരതനം രഞ്ഞോയേവ അത്ഥായ അത്തനോ ആഗതഭാവം ഞാപേതുകാമം വിയ സത്തക്ഖത്തും പാകാരമത്ഥകേനേവ നഗരം അനുസംയായിത്വാ, അഥ രഞ്ഞോ അന്തേപുരം പദക്ഖിണം കത്വാ, അന്തേപുരസ്സ ച ഉത്തരസീഹപഞ്ജരസദിസേ ഠാനേ യഥാ ഗന്ധപുപ്ഫാദീഹി സുഖേന സക്കാ ഹോതി പൂജേതും, ഏവം അക്ഖാഹതം വിയ തിട്ഠതി.

    Evaṃ pavattasallāpasseva tassa janassa candamaṇḍalaṃ ohāya taṃ cakkaratanaṃ abhimukhaṃ hoti. Tato tehi – ‘‘kassa nu kho idaṃ nibbatta’’nti vutte bhavanti vattāro – ‘‘na kassaci aññassa, nanu amhākaṃ mahārājā pūritacakkavattivatto, tassetaṃ nibbatta’’nti. Atha so ca mahājano, yo ca añño passati, sabbo cakkaratanameva anugacchati. Taṃ cāpi cakkaratanaṃ raññoyeva atthāya attano āgatabhāvaṃ ñāpetukāmaṃ viya sattakkhattuṃ pākāramatthakeneva nagaraṃ anusaṃyāyitvā, atha rañño antepuraṃ padakkhiṇaṃ katvā, antepurassa ca uttarasīhapañjarasadise ṭhāne yathā gandhapupphādīhi sukhena sakkā hoti pūjetuṃ, evaṃ akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.

    ഏവം ഠിതസ്സ പനസ്സ വാതപാനഛിദ്ദാദീഹി പവിസിത്വാ നാനാവിരാഗരതനപ്പഭാസമുജ്ജലം അന്തോപാസാദം അലങ്കുരുമാനം പഭാസമൂഹം ദിസ്വാ ദസ്സനത്ഥായ സഞ്ജാതാഭിലാസോ രാജാ ഹോതി. പരിജനോപിസ്സ പിയവചനപാഭതേന ആഗന്ത്വാ തമത്ഥം നിവേദേതി. അഥ രാജാ ബലവപീതിപാമോജ്ജഫുടസരീരോ പല്ലങ്കം മോചേത്വാ ഉട്ഠായാസനാ സീഹപഞ്ജരസമീപം ഗന്ത്വാ തം ചക്കരതനം ദിസ്വാ ‘‘സുതം ഖോ പന മേത’’ന്തിആദികം ചിന്തനം ചിന്തയതി. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി സബ്ബം തം തഥേവ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘ദിസ്വാ രഞ്ഞോ മഹാസുദസ്സനസ്സ…പേ॰… അസ്സം നു ഖോ അഹം രാജാ ചക്കവത്തീ’’തി. തത്ഥ സോ ഹോതി രാജാ ചക്കവത്തീതി കിത്താവതാ ചക്കവത്തീ ഹോതീതി? ഏകങ്ഗുലദ്വങ്ഗുലമത്തമ്പി ചക്കരതനേ ആകാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ പവത്തേ ഇദാനി തസ്സ പവത്താപനത്ഥം യം കാതബ്ബം, തം ദസ്സേന്തോ അഥ ഖോ ആനന്ദാതിആദിമാഹ.

    Evaṃ ṭhitassa panassa vātapānachiddādīhi pavisitvā nānāvirāgaratanappabhāsamujjalaṃ antopāsādaṃ alaṅkurumānaṃ pabhāsamūhaṃ disvā dassanatthāya sañjātābhilāso rājā hoti. Parijanopissa piyavacanapābhatena āgantvā tamatthaṃ nivedeti. Atha rājā balavapītipāmojjaphuṭasarīro pallaṅkaṃ mocetvā uṭṭhāyāsanā sīhapañjarasamīpaṃ gantvā taṃ cakkaratanaṃ disvā ‘‘sutaṃ kho pana meta’’ntiādikaṃ cintanaṃ cintayati. Mahāsudassanassāpi sabbaṃ taṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘disvā rañño mahāsudassanassa…pe… assaṃ nu kho ahaṃ rājā cakkavattī’’ti. Tattha so hoti rājā cakkavattīti kittāvatā cakkavattī hotīti? Ekaṅguladvaṅgulamattampi cakkaratane ākāsaṃ abbhuggantvā pavatte idāni tassa pavattāpanatthaṃ yaṃ kātabbaṃ, taṃ dassento atha kho ānandātiādimāha.

    ൨൪൪. തത്ഥ ഉട്ഠായാസനാതി നിസിന്നാസനതോ ഉട്ഠഹിത്വാ ചക്കരതനസമീപം ആഗന്ത്വാ. സുവണ്ണഭിങ്കാരം ഗഹേത്വാതി ഹത്ഥിസോണ്ഡസദിസപനാളിം സുവണ്ണഭിങ്കാരം ഉക്ഖിപിത്വാ. അന്വദേവ രാജാ മഹാസുദസ്സനോ സദ്ധിം ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായാതി സബ്ബചക്കവത്തീനഞ്ഹി ഉദകേന അബ്ഭുക്കിരിത്വാ – ‘‘അഭിവിജിനാതു ഭവം ചക്കരതന’’ന്തി വചനസമനന്തരമേവ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ ചക്കരതനം പവത്തതി. യസ്സ പവത്തി സമകാലമേവ സോ രാജാ ചക്കവത്തീ നാമ ഹോതി. പവത്തേ പന ചക്കരതനേ തം അനുബന്ധമാനോവ രാജാ ചക്കവത്തിയാനവരം ആരുയ്ഹ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി. അഥസ്സ ഛത്തചാമരാദിഹത്ഥോ പരിജനോ ചേവ അന്തേപുരജനോ ച തതോ നാനാകാരകഞ്ചുകകവചാദിസന്നാഹവിഭൂസിതേന വിവിധാഭരണപ്പഭാസമുജ്ജലേന സമുസ്സിതദ്ധജപടാകപടിമണ്ഡിതേന അത്തനോ അത്തനോ ബലകായേന സദ്ധിം ഉപരാജസേനാപതിപഭുതയോപി വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ രാജാനമേവ പരിവാരേന്തി.

    244. Tattha uṭṭhāyāsanāti nisinnāsanato uṭṭhahitvā cakkaratanasamīpaṃ āgantvā. Suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvāti hatthisoṇḍasadisapanāḷiṃ suvaṇṇabhiṅkāraṃ ukkhipitvā. Anvadeva rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāyāti sabbacakkavattīnañhi udakena abbhukkiritvā – ‘‘abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti vacanasamanantarameva vehāsaṃ abbhuggantvā cakkaratanaṃ pavattati. Yassa pavatti samakālameva so rājā cakkavattī nāma hoti. Pavatte pana cakkaratane taṃ anubandhamānova rājā cakkavattiyānavaraṃ āruyha vehāsaṃ abbhuggacchati. Athassa chattacāmarādihattho parijano ceva antepurajano ca tato nānākārakañcukakavacādisannāhavibhūsitena vividhābharaṇappabhāsamujjalena samussitaddhajapaṭākapaṭimaṇḍitena attano attano balakāyena saddhiṃ uparājasenāpatipabhutayopi vehāsaṃ abbhuggantvā rājānameva parivārenti.

    രാജയുത്താ പന ജനസങ്ഗഹത്ഥം നഗരവീഥീസു ഭേരിയോ ചരാപേന്തി – ‘‘താതാ, അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ ചക്കരതനം നിബ്ബത്തം, അത്തനോ വിഭവാനുരൂപേന മണ്ഡിതപസാധികാ സന്നിപതഥാ’’തി. മഹാജനോ പന പകതിയാ ചക്കരതനസദ്ദേനേവ സബ്ബകിച്ചാനി പഹായ ഗന്ധപുപ്ഫാദീനി ആദായ സന്നിപതിതോവ സോപി സബ്ബോ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ രാജാനമേവ പരിവാരേതി. യസ്സ യസ്സ ഹി രഞ്ഞാ സദ്ധിം ഗന്തുകാമതാചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, സോ സോ ആകാസഗതോവ ഹോതി. ഏവം ദ്വാദസയോജനായാമവിത്ഥാരാ പരിസാ ഹോതി. തത്ഥ ഏകപുരിസോപി ഛിന്നഭിന്നസരീരോ വാ കിലിട്ഠവത്ഥോ വാ നത്ഥി. സുചിപരിവാരോ ഹി രാജാ ചക്കവത്തീ. ചക്കവത്തിപരിസാ നാമ വിജ്ജാധരപുരിസാ വിയ ആകാസേ ഗച്ഛമാനാ ഇന്ദനീലമണിതലേ വിപ്പകിണ്ണരതനസദിസാ ഹോതി. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി തഥേവ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘അന്വദേവ രാജാ മഹാസുദസ്സനോ സദ്ധിം ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായാ’’തി.

    Rājayuttā pana janasaṅgahatthaṃ nagaravīthīsu bheriyo carāpenti – ‘‘tātā, amhākaṃ rañño cakkaratanaṃ nibbattaṃ, attano vibhavānurūpena maṇḍitapasādhikā sannipatathā’’ti. Mahājano pana pakatiyā cakkaratanasaddeneva sabbakiccāni pahāya gandhapupphādīni ādāya sannipatitova sopi sabbo vehāsaṃ abbhuggantvā rājānameva parivāreti. Yassa yassa hi raññā saddhiṃ gantukāmatācittaṃ uppajjati, so so ākāsagatova hoti. Evaṃ dvādasayojanāyāmavitthārā parisā hoti. Tattha ekapurisopi chinnabhinnasarīro vā kiliṭṭhavattho vā natthi. Suciparivāro hi rājā cakkavattī. Cakkavattiparisā nāma vijjādharapurisā viya ākāse gacchamānā indanīlamaṇitale vippakiṇṇaratanasadisā hoti. Mahāsudassanassāpi tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘anvadeva rājā mahāsudassano saddhiṃ caturaṅginiyā senāyā’’ti.

    തം പന ചക്കരതനം രുക്ഖഗ്ഗാനം ഉപരൂപരി നാതിഉച്ചേന നാതിനീചേന ഗഗനപ്പദേസേന പവത്തതി. യഥാ രുക്ഖാനം പുപ്ഫഫലപല്ലവേഹി അത്ഥികാ, താനി സുഖേന ഗഹേതും സക്കോന്തി. യഥാ ച ഭൂമിയം ഠിതാ ‘‘ഏസ രാജാ, ഏസ ഉപരാജാ, ഏസ സേനാപതീ’’തി സല്ലക്ഖേതും സക്കോന്തി. ഠാനാദീസു ച ഇരിയാപഥേസു യോ യേന ഇച്ഛതി, സോ തേനേവ ഗച്ഛതി. ചിത്തകമ്മാദിസിപ്പപസുതാ ചേത്ഥ അത്തനോ അത്തനോ കിച്ചം കരോന്തായേവ ഗച്ഛന്തി. യഥേവ ഹി ഭൂമിയം, തഥാ തേസം സബ്ബകിച്ചാനി ആകാസേവ ഇജ്ഝന്തി. ഏവം ചക്കവത്തിപരിസം ഗഹേത്വാ തം ചക്കരതനം വാമപസ്സേന സിനേരും പഹായ മഹാസമുദ്ദസ്സ ഉപരിഭാഗേന സത്തസഹസ്സയോജനപ്പമാണം പുബ്ബവിദേഹം ഗച്ഛതി.

    Taṃ pana cakkaratanaṃ rukkhaggānaṃ uparūpari nātiuccena nātinīcena gaganappadesena pavattati. Yathā rukkhānaṃ pupphaphalapallavehi atthikā, tāni sukhena gahetuṃ sakkonti. Yathā ca bhūmiyaṃ ṭhitā ‘‘esa rājā, esa uparājā, esa senāpatī’’ti sallakkhetuṃ sakkonti. Ṭhānādīsu ca iriyāpathesu yo yena icchati, so teneva gacchati. Cittakammādisippapasutā cettha attano attano kiccaṃ karontāyeva gacchanti. Yatheva hi bhūmiyaṃ, tathā tesaṃ sabbakiccāni ākāseva ijjhanti. Evaṃ cakkavattiparisaṃ gahetvā taṃ cakkaratanaṃ vāmapassena sineruṃ pahāya mahāsamuddassa uparibhāgena sattasahassayojanappamāṇaṃ pubbavidehaṃ gacchati.

    തത്ഥ യോ വിനിബ്ബേധേന ദ്വാദസയോജനായ, പരിക്ഖേപതോ ഛത്തിംസയോജനായ പരിസായ സന്നിവേസക്ഖമോ സുലഭാഹാരൂപകരണോ ഛായുദകസമ്പന്നോ സുചിസമതലോ രമണീയോ ഭൂമിഭാഗോ, തസ്സ ഉപരിഭാഗേ തം ചക്കരതനം അക്ഖാഹതം വിയ തിട്ഠതി. അഥ തേന സഞ്ഞാണേന സോ മഹാജനോ ഓതരിത്വാ യഥാരുചി നഹാനഭോജനാദീനി സബ്ബകിച്ചാനി കരോന്തോ വാസം കപ്പേതി. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി സബ്ബം തഥേവ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘യസ്മിം ഖോ പനാനന്ദ, പദേസേ ചക്കരതനം പതിട്ഠാതി, തത്ഥ സോ രാജാ മഹാസുദസ്സനോ വാസം ഉപഗച്ഛി സദ്ധിം ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായാ’’തി.

    Tattha yo vinibbedhena dvādasayojanāya, parikkhepato chattiṃsayojanāya parisāya sannivesakkhamo sulabhāhārūpakaraṇo chāyudakasampanno sucisamatalo ramaṇīyo bhūmibhāgo, tassa uparibhāge taṃ cakkaratanaṃ akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Atha tena saññāṇena so mahājano otaritvā yathāruci nahānabhojanādīni sabbakiccāni karonto vāsaṃ kappeti. Mahāsudassanassāpi sabbaṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘yasmiṃ kho panānanda, padese cakkaratanaṃ patiṭṭhāti, tattha so rājā mahāsudassano vāsaṃ upagacchi saddhiṃ caturaṅginiyā senāyā’’ti.

    ഏവം വാസം ഉപഗതേ ചക്കവത്തിമ്ഹി യേ തത്ഥ രാജാനോ, തേ ‘‘പരചക്കം ആഗത’’ന്തി സുത്വാപി ന ബലകായം സന്നിപാതേത്വാ യുദ്ധസജ്ജാ ഹോന്തി. ചക്കരതനസ്സ ഹി ഉപ്പത്തിസമനന്തരമേവ നത്ഥി സോ സത്തോ നാമ, യോ പച്ചത്ഥികസഞ്ഞായ തം രാജാനം ആരബ്ഭ ആവുധം ഉക്ഖിപിതും വിസഹേയ്യ. അയമാനുഭാവോ ചക്കരതനസ്സ.

    Evaṃ vāsaṃ upagate cakkavattimhi ye tattha rājāno, te ‘‘paracakkaṃ āgata’’nti sutvāpi na balakāyaṃ sannipātetvā yuddhasajjā honti. Cakkaratanassa hi uppattisamanantarameva natthi so satto nāma, yo paccatthikasaññāya taṃ rājānaṃ ārabbha āvudhaṃ ukkhipituṃ visaheyya. Ayamānubhāvo cakkaratanassa.

    ചക്കാനുഭാവേന ഹി തസ്സ രഞ്ഞോ,

    Cakkānubhāvena hi tassa rañño,

    അരീ അസേസാ ദമഥം ഉപേന്തി;

    Arī asesā damathaṃ upenti;

    അരിന്ദമം നാമ നരാധിപസ്സ,

    Arindamaṃ nāma narādhipassa,

    തേനേവ തം വുച്ചതി തസ്സ ചക്കന്തി.

    Teneva taṃ vuccati tassa cakkanti.

    തസ്മാ സബ്ബേപി തേ രാജാനോ അത്തനോ അത്തനോ രജ്ജസിരിവിഭവാനുരൂപം പാഭതം ഗഹേത്വാ തം രാജാനം ഉപഗമ്മ ഓനതസിരാ അത്തനോ മോളിമണിപ്പഭാഭിസേകേന തസ്സ പാദപൂജം കരോന്താ – ‘‘ഏഹി ഖോ, മഹാരാജാ’’തിആദീഹി വചനേഹി തസ്സ കിംകാരപടിസാവിതം ആപജ്ജന്തി. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി തഥേവ അകംസു. തേന വുത്തം – ‘‘യേ ഖോ, പനാനന്ദ, പുരത്ഥിമായ ദിസായ…പേ॰… അനുസാസ, മഹാരാജാ’’തി.

    Tasmā sabbepi te rājāno attano attano rajjasirivibhavānurūpaṃ pābhataṃ gahetvā taṃ rājānaṃ upagamma onatasirā attano moḷimaṇippabhābhisekena tassa pādapūjaṃ karontā – ‘‘ehi kho, mahārājā’’tiādīhi vacanehi tassa kiṃkārapaṭisāvitaṃ āpajjanti. Mahāsudassanassāpi tatheva akaṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘ye kho, panānanda, puratthimāya disāya…pe… anusāsa, mahārājā’’ti.

    തത്ഥ സ്വാഗതന്തി സു ആഗതം. ഏകസ്മിഞ്ഹി ആഗതേ സോചന്തി, ഗതേ നന്ദന്തി. ഏകസ്മിം ആഗതേ നന്ദന്തി, ഗതേ സോചന്തി, താദിസോ ത്വം ആഗമനനന്ദനോ, ഗമനസോചനോ. തസ്മാ തവ ആഗമനം സുആഗമനന്തി വുത്തം ഹോതി. ഏവം വുത്തേ പന രാജാ ചക്കവത്തീ നാപി – ‘‘ഏത്തകം നാമ മേ അനുവസ്സം ബലിം ഉപകപ്പേഥാ’’തി വദതി, നാപി അഞ്ഞസ്സ ഭോഗം അച്ഛിന്ദിത്വാ അഞ്ഞസ്സ ദേതി. അത്തനോ പന ധമ്മരാജഭാവസ്സ അനുരൂപായ പഞ്ഞായ പാണാതിപാതാദീനി ഉപപരിക്ഖിത്വാ പേമനീയേന മഞ്ജുനാ സരേന – ‘‘പസ്സഥ താതാ, പാണാതിപാതോ നാമേസ ആസേവിതോ ഭാവിതോ ബഹുലീകതോ നിരയസംവത്തനികോ ഹോതീ’’തിആദിനാ നയേന ധമ്മം ദേസേത്വാ ‘‘പാണോ ന ഹന്തബ്ബോ’’തിആദികം ഓവാദം ദേതി. മഹാസുദസ്സനോപി തഥേവ അകാസി, തേന വുത്തം – ‘‘രാജാ മഹാസുദസ്സനോ ഏവമാഹ – ‘പാണോ ന ഹന്തബ്ബോ…പേ॰… യഥാഭുത്തഞ്ച ഭുഞ്ജഥാ’തി’’. കിം പന സബ്ബേപി രഞ്ഞോ ഇമം ഓവാദം ഗണ്ഹന്തീതി? ബുദ്ധസ്സാപി താവ സബ്ബേ ന ഗണ്ഹന്തി, രഞ്ഞോ കിം ഗണ്ഹിസ്സന്തീതി. തസ്മാ യേ പണ്ഡിതാ വിഭാവിനോ, തേ ഗണ്ഹന്തി. സബ്ബേ പന അനുയന്താ ഭവന്തി. തസ്മാ യേ ഖോ പനാനന്ദാതിആദിമാഹ.

    Tattha svāgatanti su āgataṃ. Ekasmiñhi āgate socanti, gate nandanti. Ekasmiṃ āgate nandanti, gate socanti, tādiso tvaṃ āgamananandano, gamanasocano. Tasmā tava āgamanaṃ suāgamananti vuttaṃ hoti. Evaṃ vutte pana rājā cakkavattī nāpi – ‘‘ettakaṃ nāma me anuvassaṃ baliṃ upakappethā’’ti vadati, nāpi aññassa bhogaṃ acchinditvā aññassa deti. Attano pana dhammarājabhāvassa anurūpāya paññāya pāṇātipātādīni upaparikkhitvā pemanīyena mañjunā sarena – ‘‘passatha tātā, pāṇātipāto nāmesa āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṃvattaniko hotī’’tiādinā nayena dhammaṃ desetvā ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādikaṃ ovādaṃ deti. Mahāsudassanopi tatheva akāsi, tena vuttaṃ – ‘‘rājā mahāsudassano evamāha – ‘pāṇo na hantabbo…pe… yathābhuttañca bhuñjathā’ti’’. Kiṃ pana sabbepi rañño imaṃ ovādaṃ gaṇhantīti? Buddhassāpi tāva sabbe na gaṇhanti, rañño kiṃ gaṇhissantīti. Tasmā ye paṇḍitā vibhāvino, te gaṇhanti. Sabbe pana anuyantā bhavanti. Tasmā ye kho panānandātiādimāha.

    അഥ തം ചക്കരതനം ഏവം പുബ്ബവിദേഹവാസീനം ഓവാദേ ദിന്നേ കതപാതരാസേ ചക്കവത്തിബലേന വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ പുരത്ഥിമസമുദ്ദം അജ്ഝോഗാഹതി. യഥാ യഥാ ച തം അജ്ഝോഗാഹതി, തഥാ തഥാ അഗദഗന്ധം ഘായിത്വാ സങ്ഖിത്തഫണോ നാഗരാജാ വിയ, സങ്ഖിത്തഊമിവിപ്ഫാരം ഹുത്വാ ഓഗച്ഛമാനം മഹാസമുദ്ദസലിലം യോജനമത്തം ഓഗന്ത്വാ അന്തോസമുദ്ദേ വേളുരിയഭിത്തി വിയ തിട്ഠതി. തങ്ഖണഞ്ഞേവ ച തസ്സ രഞ്ഞോ പുഞ്ഞസിരിം ദട്ഠുകാമാനി വിയ മഹാസമുദ്ദതലേ വിപ്പകിണ്ണാനി നാനാരതനാനി തതോ തതോ ആഗന്ത്വാ തം പദേസം പൂരയന്തി. അഥ സാ രാജപരിസാ തം നാനാരതനപരിപൂരം മഹാസമുദ്ദതലം ദിസ്വാ യഥാരുചി ഉച്ഛങ്ഗാദീഹി ആദിയതി, യഥാരുചി ആദിന്നരതനായ പന പരിസായ തം ചക്കരതനം പടിനിവത്തതി. പടിനിവത്തമാനേ ച തസ്മിം പരിസാ അഗ്ഗതോ ഹോതി, മജ്ഝേ രാജാ, അന്തേ ചക്കരതനം. തമ്പി ജലനിധിജലം പലോഭിയമാനമിവ ചക്കരതനസിരിയാ, അസഹമാനമിവ ച തേന വിയോഗം നേമിമണ്ഡലപരിയന്തം അഭിഹനന്തം നിരന്തരമേവ ഉപഗച്ഛതി. ഏവം രാജാ ചക്കവത്തീ പുരത്ഥിമമഹാസമുദ്ദപരിയന്തം പുബ്ബവിദേഹം അഭിവിജിനിത്വാ ദക്ഖിണസമുദ്ദപരിയന്തം ജമ്ബുദീപം വിജേതുകാമോ ചക്കരതനദേസിതേന മഗ്ഗേന ദക്ഖിണസമുദ്ദാഭിമുഖോ ഗച്ഛതി. മഹാസുദസ്സനോപി തഥേവ അഗമാസി. തേന വുത്തം – ‘‘അഥ ഖോ, ആനന്ദ, ചക്കരതനം പുരത്ഥിമം സമുദ്ദം അജ്ഝോഗാഹേത്വാ പച്ചുത്തരിത്വാ ദക്ഖിണം ദിസം പവത്തീ’’തി.

    Atha taṃ cakkaratanaṃ evaṃ pubbavidehavāsīnaṃ ovāde dinne katapātarāse cakkavattibalena vehāsaṃ abbhuggantvā puratthimasamuddaṃ ajjhogāhati. Yathā yathā ca taṃ ajjhogāhati, tathā tathā agadagandhaṃ ghāyitvā saṅkhittaphaṇo nāgarājā viya, saṅkhittaūmivipphāraṃ hutvā ogacchamānaṃ mahāsamuddasalilaṃ yojanamattaṃ ogantvā antosamudde veḷuriyabhitti viya tiṭṭhati. Taṅkhaṇaññeva ca tassa rañño puññasiriṃ daṭṭhukāmāni viya mahāsamuddatale vippakiṇṇāni nānāratanāni tato tato āgantvā taṃ padesaṃ pūrayanti. Atha sā rājaparisā taṃ nānāratanaparipūraṃ mahāsamuddatalaṃ disvā yathāruci ucchaṅgādīhi ādiyati, yathāruci ādinnaratanāya pana parisāya taṃ cakkaratanaṃ paṭinivattati. Paṭinivattamāne ca tasmiṃ parisā aggato hoti, majjhe rājā, ante cakkaratanaṃ. Tampi jalanidhijalaṃ palobhiyamānamiva cakkaratanasiriyā, asahamānamiva ca tena viyogaṃ nemimaṇḍalapariyantaṃ abhihanantaṃ nirantarameva upagacchati. Evaṃ rājā cakkavattī puratthimamahāsamuddapariyantaṃ pubbavidehaṃ abhivijinitvā dakkhiṇasamuddapariyantaṃ jambudīpaṃ vijetukāmo cakkaratanadesitena maggena dakkhiṇasamuddābhimukho gacchati. Mahāsudassanopi tatheva agamāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho, ānanda, cakkaratanaṃ puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā paccuttaritvā dakkhiṇaṃ disaṃ pavattī’’ti.

    ഏവം പവത്തമാനസ്സ പന തസ്സ പവത്തനവിധാനം, സേനാസന്നിവേസോ, പടിരാജാഗമനം, തേസം അനുസാസനിപ്പദാനം ദക്ഖിണസമുദ്ദഅജ്ഝോഗാഹനം സമുദ്ദസലിലസ്സ ഓഗച്ഛമാനം രതനാനം ആദാനന്തി സബ്ബം പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    Evaṃ pavattamānassa pana tassa pavattanavidhānaṃ, senāsanniveso, paṭirājāgamanaṃ, tesaṃ anusāsanippadānaṃ dakkhiṇasamuddaajjhogāhanaṃ samuddasalilassa ogacchamānaṃ ratanānaṃ ādānanti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    വിജിനിത്വാ പന തം ദസസഹസ്സയോജനപ്പമാണം ജമ്ബുദീപം ദക്ഖിണസമുദ്ദതോപി പച്ചുത്തരിത്വാ സത്തയോജനസഹസ്സപ്പമാണം അപരഗോയാനം വിജേതും പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ ഗന്ത്വാ തമ്പി സമുദ്ദപരിയന്തം തഥേവ അഭിവിജിനിത്വാ പച്ഛിമസമുദ്ദതോപി ഉത്തരിത്വാ അട്ഠയോജനസഹസ്സപ്പമാണം ഉത്തരകുരും വിജേതും തഥേവ ഗന്ത്വാ തമ്പി സമുദ്ദപരിയന്തം തഥേവ അഭിവിജിയ ഉത്തരസമുദ്ദതോ പച്ചുത്തരതി.

    Vijinitvā pana taṃ dasasahassayojanappamāṇaṃ jambudīpaṃ dakkhiṇasamuddatopi paccuttaritvā sattayojanasahassappamāṇaṃ aparagoyānaṃ vijetuṃ pubbe vuttanayeneva gantvā tampi samuddapariyantaṃ tatheva abhivijinitvā pacchimasamuddatopi uttaritvā aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ uttarakuruṃ vijetuṃ tatheva gantvā tampi samuddapariyantaṃ tatheva abhivijiya uttarasamuddato paccuttarati.

    ഏത്താവതാ രഞ്ഞാ ചക്കവത്തിനാ ചാതുരന്തായ പഥവിയാ ആധിപച്ചം അധിഗതം ഹോതി. സോ ഏവം വിജിതവിജയോ അത്തനോ രജ്ജസിരിസമ്പത്തിദസ്സനത്ഥം സപരിസോ ഉദ്ധം ഗഗനതലം അഭിലങ്ഘിത്വാ സുവികസിതപദുമകുമുദപുണ്ഡരീകവനവിചിത്തേ ചത്താരോ ജാതസ്സരേ വിയ പഞ്ചസതപഞ്ചസതപരിത്തദീപപരിവാരേ ചത്താരോ മഹാദീപേ ഓലോകേത്വാ ചക്കരതനദേസിതേനേവ മഗ്ഗേന യഥാനുക്കമം അത്തനോ രാജധാനിം പച്ചാഗച്ഛതി. അഥ തം ചക്കരതനം അന്തേപുരദ്വാരം സോഭയമാനം വിയ ഹുത്വാ തിട്ഠതി.

    Ettāvatā raññā cakkavattinā cāturantāya pathaviyā ādhipaccaṃ adhigataṃ hoti. So evaṃ vijitavijayo attano rajjasirisampattidassanatthaṃ sapariso uddhaṃ gaganatalaṃ abhilaṅghitvā suvikasitapadumakumudapuṇḍarīkavanavicitte cattāro jātassare viya pañcasatapañcasataparittadīpaparivāre cattāro mahādīpe oloketvā cakkaratanadesiteneva maggena yathānukkamaṃ attano rājadhāniṃ paccāgacchati. Atha taṃ cakkaratanaṃ antepuradvāraṃ sobhayamānaṃ viya hutvā tiṭṭhati.

    ഏവം പതിട്ഠിതേ പന തസ്മിം ചക്കരതനേ രാജന്തേപുരേ ഉക്കാഹി വാ ദീപികാഹി വാ കിഞ്ചി കരണീയം ന ഹോതി, ചക്കരതനോഭാസോയേവ രത്തിം അന്ധകാരം വിധമതിയേവ. യേ പന അന്ധകാരത്ഥികാ ഹോന്തി, തേസം അന്ധകാരമേവ ഹോതി. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി സബ്ബമേതം തഥേവ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘ദക്ഖിണം സമുദ്ദം അജ്ഝോഗാഹേത്വാ…പേ॰… ഏവരൂപം ചക്കരതനം പാതുരഹോസീ’’തി.

    Evaṃ patiṭṭhite pana tasmiṃ cakkaratane rājantepure ukkāhi vā dīpikāhi vā kiñci karaṇīyaṃ na hoti, cakkaratanobhāsoyeva rattiṃ andhakāraṃ vidhamatiyeva. Ye pana andhakāratthikā honti, tesaṃ andhakārameva hoti. Mahāsudassanassāpi sabbametaṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘dakkhiṇaṃ samuddaṃ ajjhogāhetvā…pe… evarūpaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti.

    ഹത്ഥിരതനവണ്ണനാ

    Hatthiratanavaṇṇanā

    ൨൪൬. ഏവം പാതുഭൂതചക്കരതനസ്സേവ ചക്കവത്തിനോ അമച്ചാ പകതിമങ്ഗലഹത്ഥിട്ഠാനം സമം സുചിഭൂമിഭാഗം കാരേത്വാ ഹരിചന്ദനാദീഹി സുരഭിഗന്ധേഹി ഉപലിമ്പാപേത്വാ ഹേട്ഠാ വിചിത്തവണ്ണസുരഭികുസുമസമോകിണ്ണം ഉപരി സുവണ്ണതാരകാനം അന്തരന്തരാ സമോസരിതമനുഞ്ഞകുസുമദാമപടിമണ്ഡിതവിതാനം ദേവവിമാനം വിയ അഭിസങ്ഖരിത്വാ – ‘‘ഏവരൂപസ്സ നാമ ദേവ ഹത്ഥിരതനസ്സ ആഗമനം ചിന്തേഥാ’’തി വദന്തി. സോ പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ മഹാദാനം ദത്വാ സീലാനി ച സമാദായ തം പുഞ്ഞസമ്പത്തിം ആവജ്ജന്തോ നിസീദി. അഥസ്സ പുഞ്ഞാനുഭാവചോദിതോ ഛദ്ദന്തകുലാ വാ ഉപോസഥകുലാ വാ തം സക്കാരവിസേസം അനുഭവിതുകാമോ തരുണരവിമണ്ഡലാഭിരത്തചരണഗീവാമുഖപടിമണ്ഡിതവിസുദ്ധസേതസരീരോ സത്തപതിട്ഠോ സുസണ്ഠിതഅങ്ഗപച്ചങ്ഗസന്നിവേസോ വികസിതരത്തപദുമചാരുപോക്ഖരോ ഇദ്ധിമാ യോഗീ വിയ വേഹാസഗമനസമത്ഥോ മനോസിലാചുണ്ണരഞ്ജിതപരിയന്തോ വിയ രജതപബ്ബതോ ഹത്ഥിസേട്ഠോ ആഗന്ത്വാ തസ്മിം പദേസേ തിട്ഠതി. സോ ഛദ്ദന്തകുലാ ആഗച്ഛന്തോ സബ്ബകനിട്ഠോ ആഗച്ഛതി. ഉപോസഥകുലാ ആഗച്ഛന്തോ സബ്ബജേട്ഠോ. പാളിയം പന ഉപോസഥോ നാഗരാജാ ഇച്ചേവ ആഗതം. നാഗരാജാ നാമ കസ്സചി അപരിഭോഗോ, സബ്ബകനിട്ഠോ ആഗച്ഛതീതി അട്ഠകഥാസു വുത്തം. സ്വായം പൂരിതചക്കവത്തിവത്താനം ചക്കവത്തീനം വുത്തനയേനേവ ചിന്തയന്താനം ആഗച്ഛതി. മഹാസുദസ്സനസ്സ പന സയമേവ പകതിമങ്ഗലഹത്ഥിട്ഠാനം ആഗന്ത്വാ തം ഹത്ഥിം അപനേത്വാ തത്ഥ അട്ഠാസി. തേന വുത്തം – ‘‘പുന ചപരം ആനന്ദ…പേ॰… നാഗരാജാ’’തി.

    246. Evaṃ pātubhūtacakkaratanasseva cakkavattino amaccā pakatimaṅgalahatthiṭṭhānaṃ samaṃ sucibhūmibhāgaṃ kāretvā haricandanādīhi surabhigandhehi upalimpāpetvā heṭṭhā vicittavaṇṇasurabhikusumasamokiṇṇaṃ upari suvaṇṇatārakānaṃ antarantarā samosaritamanuññakusumadāmapaṭimaṇḍitavitānaṃ devavimānaṃ viya abhisaṅkharitvā – ‘‘evarūpassa nāma deva hatthiratanassa āgamanaṃ cintethā’’ti vadanti. So pubbe vuttanayeneva mahādānaṃ datvā sīlāni ca samādāya taṃ puññasampattiṃ āvajjanto nisīdi. Athassa puññānubhāvacodito chaddantakulā vā uposathakulā vā taṃ sakkāravisesaṃ anubhavitukāmo taruṇaravimaṇḍalābhirattacaraṇagīvāmukhapaṭimaṇḍitavisuddhasetasarīro sattapatiṭṭho susaṇṭhitaaṅgapaccaṅgasanniveso vikasitarattapadumacārupokkharo iddhimā yogī viya vehāsagamanasamattho manosilācuṇṇarañjitapariyanto viya rajatapabbato hatthiseṭṭho āgantvā tasmiṃ padese tiṭṭhati. So chaddantakulā āgacchanto sabbakaniṭṭho āgacchati. Uposathakulā āgacchanto sabbajeṭṭho. Pāḷiyaṃ pana uposatho nāgarājā icceva āgataṃ. Nāgarājā nāma kassaci aparibhogo, sabbakaniṭṭho āgacchatīti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. Svāyaṃ pūritacakkavattivattānaṃ cakkavattīnaṃ vuttanayeneva cintayantānaṃ āgacchati. Mahāsudassanassa pana sayameva pakatimaṅgalahatthiṭṭhānaṃ āgantvā taṃ hatthiṃ apanetvā tattha aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna caparaṃ ānanda…pe… nāgarājā’’ti.

    ഏവം പാതുഭൂതം പന തം ഹത്ഥിരതനം ദിസ്വാ ഹത്ഥിഗോപകാദയോ ഹട്ഠതുട്ഠാ വേഗേന ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേന്തി. രാജാ തുരിതതുരിതോ ആഗന്ത്വാ തം ദിസ്വാ പസന്നചിത്തോ – ‘‘ഭദ്ദകം വത ഭോ ഹത്ഥിയാനം, സചേ ദമഥം ഉപേയ്യാ’’തി ചിന്തയന്തോ ഹത്ഥം പസാരേതി. അഥ സോ ഘരധേനുവച്ഛകോ വിയ കണ്ണേ ഓലമ്ബിത്വാ സൂരതഭാവം ദസ്സേന്തോ രാജാനം ഉപസങ്കമതി. രാജാ തം ആരോഹിതുകാമോ ഹോതി. അഥസ്സ പരിജനാ അധിപ്പായം ഞത്വാ തം ഹത്ഥിരതനം സുവണ്ണദ്ധജം സുവണ്ണാലങ്കാരം ഹേമജാലപടിച്ഛന്നം കത്വാ ഉപനേന്തി. രാജാ തം അനിസീദാപേത്വാവ സത്തരതനമയായ നിസ്സേണിയാ ആരുയ്ഹ ആകാസഗമനനിന്നചിത്തോ ഹോതി. തസ്സ സഹ ചിത്തുപ്പാദേനേവ സോ നാഗരാജാ രാജഹംസോ വിയ ഇന്ദനീലമണിപ്പഭാജാലം നീലഗഗനതലം അഭിലങ്ഘതി. തതോ ചക്കചാരികായ വുത്തനയേനേവ സകലരാജപരിസാ. ഇതി സപരിസോ രാജാ അന്തോപാതരാസേയേവ സകലപഥവിം അനുസംയായിത്വാ രാജധാനിം പച്ചാഗച്ഛതി. ഏവം മഹിദ്ധികം ചക്കവത്തിനോ ഹത്ഥിരതനം ഹോതി. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി താദിസമേവ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘ദിസ്വാ രഞ്ഞോ…പേ॰… പാതുരഹോസീ’’തി.

    Evaṃ pātubhūtaṃ pana taṃ hatthiratanaṃ disvā hatthigopakādayo haṭṭhatuṭṭhā vegena gantvā rañño ārocenti. Rājā turitaturito āgantvā taṃ disvā pasannacitto – ‘‘bhaddakaṃ vata bho hatthiyānaṃ, sace damathaṃ upeyyā’’ti cintayanto hatthaṃ pasāreti. Atha so gharadhenuvacchako viya kaṇṇe olambitvā sūratabhāvaṃ dassento rājānaṃ upasaṅkamati. Rājā taṃ ārohitukāmo hoti. Athassa parijanā adhippāyaṃ ñatvā taṃ hatthiratanaṃ suvaṇṇaddhajaṃ suvaṇṇālaṅkāraṃ hemajālapaṭicchannaṃ katvā upanenti. Rājā taṃ anisīdāpetvāva sattaratanamayāya nisseṇiyā āruyha ākāsagamananinnacitto hoti. Tassa saha cittuppādeneva so nāgarājā rājahaṃso viya indanīlamaṇippabhājālaṃ nīlagaganatalaṃ abhilaṅghati. Tato cakkacārikāya vuttanayeneva sakalarājaparisā. Iti sapariso rājā antopātarāseyeva sakalapathaviṃ anusaṃyāyitvā rājadhāniṃ paccāgacchati. Evaṃ mahiddhikaṃ cakkavattino hatthiratanaṃ hoti. Mahāsudassanassāpi tādisameva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘disvā rañño…pe… pāturahosī’’ti.

    അസ്സരതനവണ്ണനാ

    Assaratanavaṇṇanā

    ൨൪൭. ഏവം പാതുഭൂതഹത്ഥിരതനസ്സ പന ചക്കവത്തിനോ അമച്ചാ പകതിമങ്ഗലഅസ്സട്ഠാനം സുചിസമതലം കാരേത്വാ അലങ്കരിത്വാ ച പുരിമനയേനേവ രഞ്ഞോ തസ്സ ആഗമനചിന്തനത്ഥം ഉസ്സാഹം ജനേന്തി. സോ പുരിമനയേനേവ കതദാനമാനനസക്കാരോ സമാദിന്നസീലബ്ബതോ പാസാദതലേ സുഖനിസിന്നോ പുഞ്ഞസമ്പത്തിം സമനുസ്സരതി. അഥസ്സ പുഞ്ഞാനുഭാവചോദിതോ സിന്ധവകുലതോ വിജ്ജുലതാവിനദ്ധസരദകാലസേതവലാഹകരാസിസസ്സിരീകോ രത്തപാദോ രത്തതുണ്ഡോ ചന്ദപ്പഭാപുഞ്ജസദിസസുദ്ധസിനിദ്ധഘനസംഹതസരീരോ കാകഗീവാ വിയ ഇന്ദനീലമണി വിയ ച കാളവണ്ണേന സീസേന സമന്നാഗതത്താ കാളസീസോതി സുട്ഠു കപ്പേത്വാ ഠപിതേഹി വിയ മുഞ്ജസദിസേഹി സണ്ഹവട്ടഉജുഗതേഹി കേസേഹി സമന്നാഗതത്താ മുഞ്ജകേസോ വേഹാസങ്ഗമോ വലാഹകോ നാമ അസ്സരാജാ ആഗന്ത്വാ തസ്മിം ഠാനേ പതിട്ഠാതി. മഹാസുദസ്സനസ്സ പനേസ ഹത്ഥിരതനം വിയ ആഗതോ. സേസം സബ്ബം ഹത്ഥിരതനേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഏവരൂപം അസ്സരതനം സന്ധായ ഭഗവാ – ‘‘പുന ച പര’’ന്തിആദിമാഹ.

    247. Evaṃ pātubhūtahatthiratanassa pana cakkavattino amaccā pakatimaṅgalaassaṭṭhānaṃ sucisamatalaṃ kāretvā alaṅkaritvā ca purimanayeneva rañño tassa āgamanacintanatthaṃ ussāhaṃ janenti. So purimanayeneva katadānamānanasakkāro samādinnasīlabbato pāsādatale sukhanisinno puññasampattiṃ samanussarati. Athassa puññānubhāvacodito sindhavakulato vijjulatāvinaddhasaradakālasetavalāhakarāsisassirīko rattapādo rattatuṇḍo candappabhāpuñjasadisasuddhasiniddhaghanasaṃhatasarīro kākagīvā viya indanīlamaṇi viya ca kāḷavaṇṇena sīsena samannāgatattā kāḷasīsoti suṭṭhu kappetvā ṭhapitehi viya muñjasadisehi saṇhavaṭṭaujugatehi kesehi samannāgatattā muñjakeso vehāsaṅgamo valāhako nāma assarājā āgantvā tasmiṃ ṭhāne patiṭṭhāti. Mahāsudassanassa panesa hatthiratanaṃ viya āgato. Sesaṃ sabbaṃ hatthiratane vuttanayeneva veditabbaṃ. Evarūpaṃ assaratanaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘puna ca para’’ntiādimāha.

    മണിരതനവണ്ണനാ

    Maṇiratanavaṇṇanā

    ൨൪൮. ഏവം പാതുഭൂതഅസ്സരതനസ്സ പന രഞ്ഞോ ചക്കവത്തിനോ ചതുഹത്ഥായാമം സകടനാഭിസമപരിണാഹം ഉഭോസു അന്തേസു കണ്ണികപരിയന്തതോ വിനിഗ്ഗതേഹി സുപരിസുദ്ധമുത്താകലാപേഹി ദ്വീഹി കഞ്ചനപദുമേഹി അലങ്കതം ചതുരാസീതിമണിസഹസ്സപരിവാരം താരാഗണപരിവുതസ്സ പുണ്ണചന്ദസസ്സിരിം ഫരമാനം വിയ വേപുല്ലപബ്ബതതോ മണിരതനം ആഗച്ഛതി. തസ്സേവം ആഗതസ്സ മുത്താജാലകേ ഠപേത്വാ വേളുപരമ്പരായ സട്ഠിഹത്ഥപ്പമാണം ആകാസം ആരോപിതസ്സ രത്തിഭാഗേ സമന്താ യോജനപ്പമാണം ഓകാസം ആഭാ ഫരതി, യായ സബ്ബോ സോ ഓകാസോ അരുണുഗ്ഗമനവേലാ വിയ സഞ്ജാതാലോകോ ഹോതി. തതോ കസ്സകാ കസികമ്മം വാണിജാ ആപണുഗ്ഘാടനം തേ തേ സിപ്പിനോ തം തം കമ്മന്തം പയോജേന്തി ‘‘ദിവാ’’തി മഞ്ഞമാനാ. മഹാസുദസ്സനസ്സാപി സബ്ബം തം തഥേവ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘പുന ച പരം ആനന്ദ,…പേ॰… മണിരതനം പാതുരഹോസീ’’തി.

    248. Evaṃ pātubhūtaassaratanassa pana rañño cakkavattino catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhisamapariṇāhaṃ ubhosu antesu kaṇṇikapariyantato viniggatehi suparisuddhamuttākalāpehi dvīhi kañcanapadumehi alaṅkataṃ caturāsītimaṇisahassaparivāraṃ tārāgaṇaparivutassa puṇṇacandasassiriṃ pharamānaṃ viya vepullapabbatato maṇiratanaṃ āgacchati. Tassevaṃ āgatassa muttājālake ṭhapetvā veḷuparamparāya saṭṭhihatthappamāṇaṃ ākāsaṃ āropitassa rattibhāge samantā yojanappamāṇaṃ okāsaṃ ābhā pharati, yāya sabbo so okāso aruṇuggamanavelā viya sañjātāloko hoti. Tato kassakā kasikammaṃ vāṇijā āpaṇugghāṭanaṃ te te sippino taṃ taṃ kammantaṃ payojenti ‘‘divā’’ti maññamānā. Mahāsudassanassāpi sabbaṃ taṃ tatheva ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna ca paraṃ ānanda,…pe… maṇiratanaṃ pāturahosī’’ti.

    ഇത്ഥിരതനവണ്ണനാ

    Itthiratanavaṇṇanā

    ൨൪൯. ഏവം പാതുഭൂതമണിരതനസ്സ പന ചക്കവത്തിനോ വിസയസുഖവിസേസസ്സ വിസേസകാരണം ഇത്ഥിരതനം പാതുഭവതി. മദ്ദരാജകുലതോ വാ ഹിസ്സ അഗ്ഗമഹേസിം ആനേന്തി, ഉത്തരകുരുതോ വാ പുഞ്ഞാനുഭാവേന സയം ആഗച്ഛതി. അവസേസാ പനസ്സാ സമ്പത്തി – ‘‘പുന ച പരം, ആനന്ദ, രഞ്ഞോ മഹാസുദസ്സനസ്സ ഇത്ഥിരതനം പാതുരഹോസി, അഭിരൂപാ ദസ്സനീയാ’’തിആദിനാ നയേന പാളിയംയേവ ആഗതാ.

    249. Evaṃ pātubhūtamaṇiratanassa pana cakkavattino visayasukhavisesassa visesakāraṇaṃ itthiratanaṃ pātubhavati. Maddarājakulato vā hissa aggamahesiṃ ānenti, uttarakuruto vā puññānubhāvena sayaṃ āgacchati. Avasesā panassā sampatti – ‘‘puna ca paraṃ, ānanda, rañño mahāsudassanassa itthiratanaṃ pāturahosi, abhirūpā dassanīyā’’tiādinā nayena pāḷiyaṃyeva āgatā.

    തത്ഥ സണ്ഠാനപാരിപൂരിയാ അധികം രൂപം അസ്സാതി അഭിരൂപാ. ദിസ്സമാനാവ ചക്ഖൂനി പിണയതി, തസ്മാ അഞ്ഞം കിച്ചവിക്ഖേപം ഹിത്വാപി ദട്ഠബ്ബാതി ദസ്സനീയാ. ദിസ്സമാനാവ സോമനസ്സവസേന ചിത്തം പസാദേതീതി പാസാദികാ. പരമായാതി ഏവം പസാദാവഹത്താ ഉത്തമായ. വണ്ണപോക്ഖരതായാതി വണ്ണസുന്ദരതായ. സമന്നാഗതാതി ഉപേതാ. അഭിരൂപാ വാ യസ്മാ നാതിദീഘാ നാതിരസ്സാ. ദസ്സനീയാ യസ്മാ നാതികിസാ നാതിഥൂലാ. പാസാദികാ യസ്മാ നാതികാളികാ നാച്ചോദാതാ. പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായ സമന്നാഗതാ യസ്മാ അഭിക്കന്താ മാനുസിവണ്ണം അപ്പത്താ ദിബ്ബവണ്ണം. മനുസ്സാനഞ്ഹി വണ്ണാഭാ ബഹി ന നിച്ഛരതി. ദേവാനം പന അതിദൂരമ്പി നിച്ഛരതി.

    Tattha saṇṭhānapāripūriyā adhikaṃ rūpaṃ assāti abhirūpā. Dissamānāva cakkhūni piṇayati, tasmā aññaṃ kiccavikkhepaṃ hitvāpi daṭṭhabbāti dassanīyā. Dissamānāva somanassavasena cittaṃ pasādetīti pāsādikā. Paramāyāti evaṃ pasādāvahattā uttamāya. Vaṇṇapokkharatāyāti vaṇṇasundaratāya. Samannāgatāti upetā. Abhirūpā vā yasmā nātidīghā nātirassā. Dassanīyā yasmā nātikisā nātithūlā. Pāsādikā yasmā nātikāḷikā nāccodātā. Paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā yasmā abhikkantā mānusivaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ. Manussānañhi vaṇṇābhā bahi na niccharati. Devānaṃ pana atidūrampi niccharati.

    തസ്സാ പന ദ്വാദസഹത്ഥപ്പമാണം പദേസം സരീരാഭാ ഓഭാസേതി. നാതിദീഘാദീസു ചസ്സാ പഠമയുഗളേന ആരോഹസമ്പത്തി, ദുതിയയുഗളേന പരിണാഹസമ്പത്തി, തതിയയുഗളേന വണ്ണസമ്പത്തി വുത്താ. ഛഹി വാപി ഏതേഹി കായവിപത്തിയാ അഭാവോ, അതിക്കന്താ മാനുസിവണ്ണന്തി ഇമിനാ കായസമ്പത്തി വുത്താ. തൂലപിചുനോ വാ കപ്പാസപിചുനോ വാതി സപ്പിമണ്ഡേ പക്ഖിപിത്വാ ഠപിതസ്സ സതവാരവിഹതസ്സ തൂലപിചുനോ വാ കപ്പാസപിചുനോ വാ. സീതേതി രഞ്ഞോ സീതകാലേ. ഉണ്ഹേതി രഞ്ഞോ ഉണ്ഹകാലേ. ചന്ദനഗന്ധോതി നിച്ചകാലമേവ സുപിസിതസ്സ അഭിനവസ്സ ചതുജ്ജാതിസമായോജിതസ്സ ഹരിചന്ദനസ്സ ഗന്ധോ കായതോ വായതി. ഉപ്പലഗന്ധോ വായതീതി ഹസിതകഥിതകാലേസു മുഖതോ തങ്ഖണം വികസിതസ്സേവ നീലുപ്പലസ്സ അതിസുരഭിഗന്ധോ വായതി.

    Tassā pana dvādasahatthappamāṇaṃ padesaṃ sarīrābhā obhāseti. Nātidīghādīsu cassā paṭhamayugaḷena ārohasampatti, dutiyayugaḷena pariṇāhasampatti, tatiyayugaḷena vaṇṇasampatti vuttā. Chahi vāpi etehi kāyavipattiyā abhāvo, atikkantā mānusivaṇṇanti iminā kāyasampatti vuttā. Tūlapicuno vā kappāsapicuno vāti sappimaṇḍe pakkhipitvā ṭhapitassa satavāravihatassa tūlapicuno vā kappāsapicuno vā. Sīteti rañño sītakāle. Uṇheti rañño uṇhakāle. Candanagandhoti niccakālameva supisitassa abhinavassa catujjātisamāyojitassa haricandanassa gandho kāyato vāyati. Uppalagandho vāyatīti hasitakathitakālesu mukhato taṅkhaṇaṃ vikasitasseva nīluppalassa atisurabhigandho vāyati.

    ഏവം രൂപസമ്ഫസ്സഗന്ധസമ്പത്തിയുത്തായ പനസ്സാ സരീരസമ്പത്തിയാ അനുരൂപം ആചാരം ദസ്സേതും തം ഖോ പനാതിആദി വുത്തം. തത്ഥ രാജാനം ദിസ്വാ നിസിന്നാസനതോ അഗ്ഗിദഡ്ഢാ വിയ പഠമമേവ ഉട്ഠാതീതി പുബ്ബുട്ഠായിനീ. തസ്മിം നിസിന്നേ തസ്സ താലവണ്ടേന ബീജനാദികിച്ചം കത്വാ പച്ഛാ നിപതതി നിസീദതീതി പച്ഛാനിപാതിനീ. കിം കരോമി, തേ ദേവാതി വാചായ കിം-കാരം പടിസാവേതീതി കിം കാരപടിസ്സാവിനീ. രഞ്ഞോ മനാപമേവ ചരതി കരോതീതി മനാപചാരിനീ. യം രഞ്ഞോ പിയം തദേവ വദതീതി പിയവാദിനീ.

    Evaṃ rūpasamphassagandhasampattiyuttāya panassā sarīrasampattiyā anurūpaṃ ācāraṃ dassetuṃ taṃ kho panātiādi vuttaṃ. Tattha rājānaṃ disvā nisinnāsanato aggidaḍḍhā viya paṭhamameva uṭṭhātīti pubbuṭṭhāyinī. Tasmiṃ nisinne tassa tālavaṇṭena bījanādikiccaṃ katvā pacchā nipatati nisīdatīti pacchānipātinī. Kiṃ karomi, te devāti vācāya kiṃ-kāraṃ paṭisāvetīti kiṃ kārapaṭissāvinī. Rañño manāpameva carati karotīti manāpacārinī. Yaṃ rañño piyaṃ tadeva vadatīti piyavādinī.

    ഇദാനി – ‘‘സ്വാസ്സാ ആചാരോ ഭാവവിസുദ്ധിയാവ, ന സാഠേയ്യനാ’’തി ദസ്സേതും തം ഖോ പനാതിആദിമാഹ. തത്ഥ നോ അതിചരീതി ന അതിക്കമിത്വാ ചരി, ഠപേത്വാ രാജാനം അഞ്ഞം പുരിസം ചിത്തേനപി ന പത്ഥേസീതി വുത്തം ഹോതി.

    Idāni – ‘‘svāssā ācāro bhāvavisuddhiyāva, na sāṭheyyanā’’ti dassetuṃ taṃ kho panātiādimāha. Tattha no aticarīti na atikkamitvā cari, ṭhapetvā rājānaṃ aññaṃ purisaṃ cittenapi na patthesīti vuttaṃ hoti.

    തത്ഥ യേ തസ്സാ ആദിമ്ഹി ‘‘അഭിരൂപാ’’തിആദയോ, അന്തേ ‘‘പുബ്ബുട്ഠായിനീ’’തിആദയോ ഗുണാ വുത്താ, തേ പകതിഗുണാ ഏവ. ‘‘അതിക്കന്താ മാനുസിവണ്ണ’’ന്തിആദയോ പന ചക്കവത്തിനോ പുഞ്ഞം ഉപനിസ്സായ ചക്കരതനപാതുഭാവതോ പട്ഠായ പുരിമകമ്മാനുഭാവേന നിബ്ബത്താതി വേദിതബ്ബാ.

    Tattha ye tassā ādimhi ‘‘abhirūpā’’tiādayo, ante ‘‘pubbuṭṭhāyinī’’tiādayo guṇā vuttā, te pakatiguṇā eva. ‘‘Atikkantā mānusivaṇṇa’’ntiādayo pana cakkavattino puññaṃ upanissāya cakkaratanapātubhāvato paṭṭhāya purimakammānubhāvena nibbattāti veditabbā.

    അഭിരൂപതാദികാപി വാ ചക്കരതനപാതുഭാവതോ പട്ഠായ സബ്ബാകാരപരിപൂരാ ജാതാ. തേനാഹ – ‘‘ഏവരൂപം ഇത്ഥിരതനം പാതുരഹോസീ’’തി.

    Abhirūpatādikāpi vā cakkaratanapātubhāvato paṭṭhāya sabbākāraparipūrā jātā. Tenāha – ‘‘evarūpaṃ itthiratanaṃ pāturahosī’’ti.

    ഗഹപതിരതനവണ്ണനാ

    Gahapatiratanavaṇṇanā

    ൨൫൦. ഏവം പാതുഭൂതഇത്ഥിരതനസ്സ പന രഞ്ഞോ ചക്കവത്തിനോ ധനകരണീയാനം കിച്ചാനം യഥാസുഖം പവത്തനത്ഥം ഗഹപതിരതനം പാതുഭവതി. സോ പകതിയാവ മഹാഭോഗോ, മഹാഭോഗകുലേ ജാതോ. രഞ്ഞോ ധനരാസിവഡ്ഢകോ സേട്ഠിഗഹപതി ഹോതി. ചക്കരതനാനുഭാവസഹിതം പനസ്സ കമ്മവിപാകജം ദിബ്ബചക്ഖു പാതുഭവതി, യേന അന്തോപഥവിയമ്പി യോജനബ്ഭന്തരേ നിധിം പസ്സതി, സോ തം സമ്പത്തിം ദിസ്വാ തുട്ഠമാനസോ ഗന്ത്വാ രാജാനം ധനേന പവാരേത്വാ സബ്ബാനി ധനകരണീയാനി സമ്പാദേതി . മഹാസുദസ്സനസ്സാപി തഥേവ സമ്പാദേസി. തേന വുത്തം – ‘‘പുന ചപരം ആനന്ദ…പേ॰… ഏവരൂപം ഗഹപതിരതനം പാതുരഹോസീ’’തി.

    250. Evaṃ pātubhūtaitthiratanassa pana rañño cakkavattino dhanakaraṇīyānaṃ kiccānaṃ yathāsukhaṃ pavattanatthaṃ gahapatiratanaṃ pātubhavati. So pakatiyāva mahābhogo, mahābhogakule jāto. Rañño dhanarāsivaḍḍhako seṭṭhigahapati hoti. Cakkaratanānubhāvasahitaṃ panassa kammavipākajaṃ dibbacakkhu pātubhavati, yena antopathaviyampi yojanabbhantare nidhiṃ passati, so taṃ sampattiṃ disvā tuṭṭhamānaso gantvā rājānaṃ dhanena pavāretvā sabbāni dhanakaraṇīyāni sampādeti . Mahāsudassanassāpi tatheva sampādesi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna caparaṃ ānanda…pe… evarūpaṃ gahapatiratanaṃ pāturahosī’’ti.

    പരിണായകരതനവണ്ണനാ

    Pariṇāyakaratanavaṇṇanā

    ൨൫൧. ഏവം പാതുഭൂതഗഹപതിരതനസ്സ പന രഞ്ഞോ ചക്കവത്തിസ്സ സബ്ബകിച്ചസംവിധാനസമത്ഥം പരിണായകരതനം പാതുഭവതി. സോ രഞ്ഞോ ജേട്ഠപുത്തോവ ഹോതി. പകതിയാ ഏവ സോ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ മേധാവീ വിഭാവീ. രഞ്ഞോ പുഞ്ഞാനുഭാവം നിസ്സായ പനസ്സ അത്തനോ കമ്മാനുഭാവേന പരചിത്തഞാണം ഉപ്പജ്ജതി. യേന ദ്വാദസയോജനായ രാജപരിസായ ചിത്താചാരം ഞത്വാ രഞ്ഞോ ഹിതേ ച അഹിതേ ച വവത്ഥപേതും സമത്ഥോ ഹോതി, സോപി തം അത്തനോ ആനുഭാവം ദിസ്വാ തുട്ഠഹദയോ രാജാനം സബ്ബകിച്ചാനുസാസനേന പവാരേതി. മഹാസുദസ്സനമ്പി തഥേവ പവാരേസി. തേന വുത്തം – ‘‘പുന ചപരം…പേ॰… പരിണായകരതനം പാതുരഹോസീ’’തി.

    251. Evaṃ pātubhūtagahapatiratanassa pana rañño cakkavattissa sabbakiccasaṃvidhānasamatthaṃ pariṇāyakaratanaṃ pātubhavati. So rañño jeṭṭhaputtova hoti. Pakatiyā eva so paṇḍito byatto medhāvī vibhāvī. Rañño puññānubhāvaṃ nissāya panassa attano kammānubhāvena paracittañāṇaṃ uppajjati. Yena dvādasayojanāya rājaparisāya cittācāraṃ ñatvā rañño hite ca ahite ca vavatthapetuṃ samattho hoti, sopi taṃ attano ānubhāvaṃ disvā tuṭṭhahadayo rājānaṃ sabbakiccānusāsanena pavāreti. Mahāsudassanampi tatheva pavāresi. Tena vuttaṃ – ‘‘puna caparaṃ…pe… pariṇāyakaratanaṃ pāturahosī’’ti.

    തത്ഥ ഠപേതബ്ബം ഠപേതുന്തി തസ്മിം തസ്മിം ഠാനന്തരേ ഠപേതബ്ബം ഠപേതും.

    Tattha ṭhapetabbaṃ ṭhapetunti tasmiṃ tasmiṃ ṭhānantare ṭhapetabbaṃ ṭhapetuṃ.

    ചതുഇദ്ധിസമന്നാഗതവണ്ണനാ

    Catuiddhisamannāgatavaṇṇanā

    ൨൫൨. സമവേപാകിനിയാതി സമവിപാചനിയാ. ഗഹണിയാതി കമ്മജതേജോധാതുയാ. തത്ഥ യസ്സ ഭുത്തമത്തോവ ആഹാരോ ജീരതി, യസ്സ വാ പന പുടഭത്തം വിയ തത്ഥേവ തിട്ഠതി, ഉഭോപേതേ ന സമവേപാകിനിയാ സമന്നാഗതാ. യസ്സ പന പുന ഭത്തകാലേ ഭത്തഛന്ദോ ഉപ്പജ്ജതേവ, അയം സമവേപാകിനിയാ സമന്നാഗതോതി.

    252.Samavepākiniyāti samavipācaniyā. Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā. Tattha yassa bhuttamattova āhāro jīrati, yassa vā pana puṭabhattaṃ viya tattheva tiṭṭhati, ubhopete na samavepākiniyā samannāgatā. Yassa pana puna bhattakāle bhattachando uppajjateva, ayaṃ samavepākiniyā samannāgatoti.

    ധമ്മപാസാദപോക്ഖരണിവണ്ണനാ

    Dhammapāsādapokkharaṇivaṇṇanā

    ൨൫൩. മാപേസി ഖോതി നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ ജനരാസിം കാരേത്വാ ന മാപേസി, രഞ്ഞോ പന സഹ ചിത്തുപ്പാദേനേവ ഭൂമിം ഭിന്ദിത്വാ ചതുരാസീതി പോക്ഖരണീസഹസ്സാനി നിബ്ബത്തിംസു. താനി സന്ധായേതം വുത്തം. ദ്വീഹി വേദികാഹീതി ഏകായ ഇട്ഠകാനം പരിയന്തേയേവ പരിക്ഖിത്താ ഏകായ പരിവേണപരിച്ഛേദപരിയന്തേ. ഏതദഹോസീതി കസ്മാ അഹോസി? ഏകദിവസം കിര നഹത്വാ ച പിവിത്വാ ച ഗച്ഛന്തം മഹാജനം മഹാപുരിസോ ഓലോകേത്വാ ഇമേ ഉമ്മത്തകവേസേനേവ ഗച്ഛന്തി. സചേ ഏതേസം ഏത്ഥ പിളന്ധനപുപ്ഫാനി ഭവേയ്യും, ഭദ്ദകം സിയാതി. അഥസ്സ ഏതദഹോസി. തത്ഥ സബ്ബോതുകന്തി പുപ്ഫം നാമ ഏകസ്മിംയേവ ഉതുമ്ഹി പുപ്ഫതി. അഹം പന തഥാ കരിസ്സാമി – ‘‘യഥാ സബ്ബേസു ഉതൂസു പുപ്ഫിസ്സതീ’’തി ചിന്തേസിം. രോപാപേസീതി നാനാവണ്ണഉപ്പലബീജാദീനി തതോ തതോ ആഹരാപേത്വാ ന രോപാപേസി, സഹ ചിത്തുപ്പാദേനേവ പനസ്സ സബ്ബം ഇജ്ഝതി. തം ലോകോ രഞ്ഞാ രോപിതന്തി മഞ്ഞി. തേന വുത്തം – ‘‘രോപാപേസീ’’തി. തതോ പട്ഠായ മഹാജനോ നാനപ്പകാരം ജലജഥലജമാലം പിളന്ധിത്വാ നക്ഖത്തം കീളമാനോ വിയ ഗച്ഛതി.

    253.Māpesi khoti nagare bheriṃ carāpetvā janarāsiṃ kāretvā na māpesi, rañño pana saha cittuppādeneva bhūmiṃ bhinditvā caturāsīti pokkharaṇīsahassāni nibbattiṃsu. Tāni sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dvīhi vedikāhīti ekāya iṭṭhakānaṃ pariyanteyeva parikkhittā ekāya pariveṇaparicchedapariyante. Etadahosīti kasmā ahosi? Ekadivasaṃ kira nahatvā ca pivitvā ca gacchantaṃ mahājanaṃ mahāpuriso oloketvā ime ummattakaveseneva gacchanti. Sace etesaṃ ettha piḷandhanapupphāni bhaveyyuṃ, bhaddakaṃ siyāti. Athassa etadahosi. Tattha sabbotukanti pupphaṃ nāma ekasmiṃyeva utumhi pupphati. Ahaṃ pana tathā karissāmi – ‘‘yathā sabbesu utūsu pupphissatī’’ti cintesiṃ. Ropāpesīti nānāvaṇṇauppalabījādīni tato tato āharāpetvā na ropāpesi, saha cittuppādeneva panassa sabbaṃ ijjhati. Taṃ loko raññā ropitanti maññi. Tena vuttaṃ – ‘‘ropāpesī’’ti. Tato paṭṭhāya mahājano nānappakāraṃ jalajathalajamālaṃ piḷandhitvā nakkhattaṃ kīḷamāno viya gacchati.

    ൨൫൪. അഥ രാജാ തതോ ഉത്തരിപി ജനം സുഖസമപ്പിതം കാതുകാമോ – ‘‘യംനൂനാഹം ഇമാസം പോക്ഖരണീനം തീരേ’’തിആദിനാ ജനസ്സ സുഖവിധാനം ചിന്തേത്വാ സബ്ബം അകാസി. തത്ഥ ന്ഹാപേസുന്തി അഞ്ഞോ സരീരം ഉബ്ബട്ടേസി, അഞ്ഞോ ചുണ്ണാനി യോജേസി, അഞ്ഞോ തീരേ നഹായന്തസ്സ ഉദകം ആഹരി, അഞ്ഞോ വത്ഥാനി പടിഗ്ഗഹേസി ചേവ അദാസി ച.

    254. Atha rājā tato uttaripi janaṃ sukhasamappitaṃ kātukāmo – ‘‘yaṃnūnāhaṃ imāsaṃ pokkharaṇīnaṃ tīre’’tiādinā janassa sukhavidhānaṃ cintetvā sabbaṃ akāsi. Tattha nhāpesunti añño sarīraṃ ubbaṭṭesi, añño cuṇṇāni yojesi, añño tīre nahāyantassa udakaṃ āhari, añño vatthāni paṭiggahesi ceva adāsi ca.

    പട്ഠപേസി ഖോതി കഥം പട്ഠപേസി? ഇത്ഥീനഞ്ച പുരിസാനഞ്ച അനുച്ഛവികേ അലങ്കാരേ കാരേത്വാ ഇത്ഥിമത്തമേവ തത്ഥ പരിചാരവസേന സേസം സബ്ബം പരിച്ചാഗവസേന ഠപേത്വാ രാജാ മഹാസുദസ്സനോ ദാനം ദേതി, തം പരിഭുഞ്ജഥാതി ഭേരിം ചരാപേസി. മഹാജനോ പോക്ഖരണീതീരം ആഗന്ത്വാ നഹത്വാ വത്ഥാനി പരിവത്തേത്വാ നാനാഗന്ധേഹി വിലിത്തോ പിളന്ധനവിചിത്തമാലോ ദാനഗ്ഗം ഗന്ത്വാ അനേകപ്പകാരേസു യാഗുഭത്തഖജ്ജകേസു അട്ഠവിധപാനേസു ച യോ യം ഇച്ഛതി, സോ തം ഖാദിത്വാ ച പിവിത്വാ ച നാനാവണ്ണാനി ഖോമസുഖുമാനി വത്ഥാനി നിവാസേത്വാ സമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ യേസം താദിസാനി അത്ഥി, തേ ഓഹായ ഗച്ഛന്തി. യേസം പന നത്ഥി, തേ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി. ഹത്ഥിഅസ്സയാനാദീസുപി നിസീദിത്വാ ഥോകം വിചരിത്വാ അനത്ഥികാ ഓഹായ, അത്ഥികാ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി. വരസയനേസു നിപജ്ജിത്വാ സമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ അനത്ഥികാ ഓഹായ, അത്ഥികാ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി. ഇത്ഥീഹിപി സദ്ധിം സമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ അനത്ഥികാ ഓഹായ, അത്ഥികാ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി. സത്തവിധരതനപസാധനാനി ച പസാധേത്വാപി സമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ അനത്ഥികാ ഓഹായ, അത്ഥികാ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി. തമ്പി ദാനം ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ ദീയതേവ. ജമ്ബുദീപവാസികാനം അഞ്ഞം കമ്മം നത്ഥി, രഞ്ഞോ ദാനം പരിഭുഞ്ജന്താവ വിചരന്തി.

    Paṭṭhapesi khoti kathaṃ paṭṭhapesi? Itthīnañca purisānañca anucchavike alaṅkāre kāretvā itthimattameva tattha paricāravasena sesaṃ sabbaṃ pariccāgavasena ṭhapetvā rājā mahāsudassano dānaṃ deti, taṃ paribhuñjathāti bheriṃ carāpesi. Mahājano pokkharaṇītīraṃ āgantvā nahatvā vatthāni parivattetvā nānāgandhehi vilitto piḷandhanavicittamālo dānaggaṃ gantvā anekappakāresu yāgubhattakhajjakesu aṭṭhavidhapānesu ca yo yaṃ icchati, so taṃ khāditvā ca pivitvā ca nānāvaṇṇāni khomasukhumāni vatthāni nivāsetvā sampattiṃ anubhavitvā yesaṃ tādisāni atthi, te ohāya gacchanti. Yesaṃ pana natthi, te gahetvā gacchanti. Hatthiassayānādīsupi nisīditvā thokaṃ vicaritvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Varasayanesu nipajjitvā sampattiṃ anubhavitvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Itthīhipi saddhiṃ sampattiṃ anubhavitvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Sattavidharatanapasādhanāni ca pasādhetvāpi sampattiṃ anubhavitvā anatthikā ohāya, atthikā gahetvā gacchanti. Tampi dānaṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya dīyateva. Jambudīpavāsikānaṃ aññaṃ kammaṃ natthi, rañño dānaṃ paribhuñjantāva vicaranti.

    ൨൫൫. അഥ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ ചിന്തേസും – ‘‘അയം രാജാ ഏവരൂപം ദാനം ദദന്തോപി ‘മയ്ഹം തണ്ഡുലാദീനി വാ ഖീരാദീനി വാ ദേഥാ’തി ന കിഞ്ചി ആഹരാപേതി, ന ഖോ പന അമ്ഹാകം – ‘രാജാ ആഹരാപേതീ’തി തുണ്ഹീമാസിതും പതിരൂപ’’ന്തി തേ ബഹും സാപതേയ്യം സംഹരിത്വാ രഞ്ഞോ ഉപനാമേസും. തസ്മാ – ‘‘അഥ ഖോ, ആനന്ദ, ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ’’തിആദിമാഹ. ഏവം സമചിന്തേസുന്തി കസ്മാ ഏവം ചിന്തേസും? കസ്സചി ഘരതോ അപ്പം ആഭതം, കസ്സചി ബഹു. തസ്മിം പടിസംഹരിയമാനേ – ‘‘കിം തവേവ ഘരതോ സുന്ദരം ആഭതം, ന മയ്ഹം ഘരതോ, കിം തവേവ ഘരതോ ബഹു , ന മയ്ഹ’’ന്തി ഏവം കലഹസദ്ദോപി ഉപ്പജ്ജേയ്യ, സോ മാ ഉപ്പജ്ജിത്ഥാതി ഏവം സമചിന്തേസും.

    255. Atha brāhmaṇagahapatikā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ rājā evarūpaṃ dānaṃ dadantopi ‘mayhaṃ taṇḍulādīni vā khīrādīni vā dethā’ti na kiñci āharāpeti, na kho pana amhākaṃ – ‘rājā āharāpetī’ti tuṇhīmāsituṃ patirūpa’’nti te bahuṃ sāpateyyaṃ saṃharitvā rañño upanāmesuṃ. Tasmā – ‘‘atha kho, ānanda, brāhmaṇagahapatikā’’tiādimāha. Evaṃ samacintesunti kasmā evaṃ cintesuṃ? Kassaci gharato appaṃ ābhataṃ, kassaci bahu. Tasmiṃ paṭisaṃhariyamāne – ‘‘kiṃ taveva gharato sundaraṃ ābhataṃ, na mayhaṃ gharato, kiṃ taveva gharato bahu , na mayha’’nti evaṃ kalahasaddopi uppajjeyya, so mā uppajjitthāti evaṃ samacintesuṃ.

    ൨൫൬. ഏഹി ത്വം സമ്മാതി ഏഹി ത്വം വയസ്സ. ധമ്മം നാമ പാസാദന്തി പാസാദസ്സ നാമം ആരോപേത്വാവ ആണാപേസി. വിസ്സകമ്മോ പന കീവ മഹന്തോ ദേവ പാസാദോ ഹോതൂതി പടിപുച്ഛിത്വാ ദീഘതോ യോജനം വിത്ഥാരതോ അഡ്ഢയോജനം സബ്ബരതനമയോവ ഹോതൂതി വുത്തേപി ‘ഏവം ഹോതു, ഭദ്ദം തവ വചന’ന്തി തസ്സ പടിസ്സുണിത്വാ ധമ്മരാജാനം സമ്പടിച്ഛാപേത്വാ മാപേസി. തത്ഥ ഏവം ഭദ്ദം തവാതി ഖോ ആനന്ദാതി ഏവം ഭദ്ദം തവ ഇതി ഖോ ആനന്ദ. പടിസ്സുത്വാതി സമ്പടിച്ഛിത്വാ, വത്വാതി അത്ഥോ. തുണ്ഹീഭാവേനാതി സമണധമ്മപടിപത്തികരണോകാസോ മേ ഭവിസ്സതീതി ഇച്ഛന്തോ തുണ്ഹീഭാവേന അധിവാസേസി. സാരമയോതി ചന്ദനസാരമയോ.

    256.Ehi tvaṃ sammāti ehi tvaṃ vayassa. Dhammaṃ nāma pāsādanti pāsādassa nāmaṃ āropetvāva āṇāpesi. Vissakammo pana kīva mahanto deva pāsādo hotūti paṭipucchitvā dīghato yojanaṃ vitthārato aḍḍhayojanaṃ sabbaratanamayova hotūti vuttepi ‘evaṃ hotu, bhaddaṃ tava vacana’nti tassa paṭissuṇitvā dhammarājānaṃ sampaṭicchāpetvā māpesi. Tattha evaṃ bhaddaṃ tavāti kho ānandāti evaṃ bhaddaṃ tava iti kho ānanda. Paṭissutvāti sampaṭicchitvā, vatvāti attho. Tuṇhībhāvenāti samaṇadhammapaṭipattikaraṇokāso me bhavissatīti icchanto tuṇhībhāvena adhivāsesi. Sāramayoti candanasāramayo.

    ൨൫൭. ദ്വീഹി വേദികാഹീതി ഏത്ഥ ഏകാ വേദികാ പനസ്സ ഉണ്ഹീസമത്ഥകേ അഹോസി, ഏകാ ഹേട്ഠാ പരിച്ഛേദമത്ഥകേ.

    257.Dvīhi vedikāhīti ettha ekā vedikā panassa uṇhīsamatthake ahosi, ekā heṭṭhā paricchedamatthake.

    ൨൫൮. ദുദ്ദിക്ഖോ അഹോസീതി ദുഉദ്ദിക്ഖോ, പഭാസമ്പത്തിയാ ദുദ്ദസോതി അത്ഥോ. മുസതീതി ഹരതി ഫന്ദാപേതി നിച്ചലഭാവേന പതിട്ഠാതും ന ദേതി. വിദ്ധേതി ഉബ്ബിദ്ധേ, മേഘവിഗമേന ദൂരീഭൂതേതി അത്ഥോ. ദേവേതി ആകാസേ.

    258.Duddikkho ahosīti duuddikkho, pabhāsampattiyā duddasoti attho. Musatīti harati phandāpeti niccalabhāvena patiṭṭhātuṃ na deti. Viddheti ubbiddhe, meghavigamena dūrībhūteti attho. Deveti ākāse.

    ൨൫൯. മാപേസി ഖോതി അഹം ഇമസ്മിം ഠാനേ പോക്ഖരണിം മാപേമി, തുമ്ഹാകം ഘരാനി ഭിന്ദഥാതി ന ഏവം കാരേത്വാ മാപേസി. ചിത്തുപ്പാദവസേനേവ പനസ്സ ഭൂമിം ഭിന്ദിത്വാ തഥാരൂപാ പോക്ഖരണീ അഹോസി. തേ സബ്ബകാമേഹീതി സബ്ബേഹി ഇച്ഛിതിച്ഛിതവത്ഥൂഹി, സമണേ സമണപരിക്ഖാരേഹി, ബ്രാഹ്മണേ ബ്രാഹ്മണപരിക്ഖാരേഹി സന്തപ്പേസീതി.

    259.Māpesi khoti ahaṃ imasmiṃ ṭhāne pokkharaṇiṃ māpemi, tumhākaṃ gharāni bhindathāti na evaṃ kāretvā māpesi. Cittuppādavaseneva panassa bhūmiṃ bhinditvā tathārūpā pokkharaṇī ahosi. Te sabbakāmehīti sabbehi icchiticchitavatthūhi, samaṇe samaṇaparikkhārehi, brāhmaṇe brāhmaṇaparikkhārehi santappesīti.

    പഠമഭാണവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഝാനസമ്പത്തിവണ്ണനാ

    Jhānasampattivaṇṇanā

    ൨൬൦. മഹിദ്ധികോതി ചിത്തുപ്പാദവസേനേവ ചതുരാസീതിപോക്ഖരണീസഹസ്സാനം നിബ്ബത്തിസങ്ഖാതായ മഹതിയാ ഇദ്ധിയാ സമന്നാഗതോ. മഹാനുഭാവോതി തേസംയേവ അനുഭവിതബ്ബാനം മഹന്തതായ മഹാനുഭാവേന സമന്നാഗതോ. സേയ്യഥിദന്തി നിപാതോ, തസ്സ – ‘‘കതമേസം തിണ്ണ’’ന്തി അത്ഥോ. ദാനസ്സാതി സമ്പത്തിപരിച്ചാഗസ്സ. ദമസ്സാതി ആളവകസുത്തേ പഞ്ഞാ ദമോതി ആഗതോ. ഇധ അത്താനം ദമേന്തേന കതം ഉപോസഥകമ്മം. സംയമസ്സാതി സീലസ്സ.

    260.Mahiddhikoti cittuppādavaseneva caturāsītipokkharaṇīsahassānaṃ nibbattisaṅkhātāya mahatiyā iddhiyā samannāgato. Mahānubhāvoti tesaṃyeva anubhavitabbānaṃ mahantatāya mahānubhāvena samannāgato. Seyyathidanti nipāto, tassa – ‘‘katamesaṃ tiṇṇa’’nti attho. Dānassāti sampattipariccāgassa. Damassāti āḷavakasutte paññā damoti āgato. Idha attānaṃ damentena kataṃ uposathakammaṃ. Saṃyamassāti sīlassa.

    ബോധിസത്തപുബ്ബയോഗവണ്ണനാ

    Bodhisattapubbayogavaṇṇanā

    ഇധ ഠത്വാ പനസ്സ പുബ്ബയോഗോ വേദിതബ്ബോ – രാജാ കിര പുബ്ബേ ഗഹപതികുലേ നിബ്ബത്തി. തേന ച സമയേന ധരമാനകസ്സേവ കസ്സപബുദ്ധസ്സ സാസനേ ഏകോ ഥേരോ അരഞ്ഞേ വാസം വസതി, ബോധിസത്തോ അത്തനോ കമ്മേന അരഞ്ഞം പവിട്ഠോ ഥേരം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഥേരസ്സ നിസജ്ജനട്ഠാനചങ്കമനട്ഠാനാനി ഓലോകേത്വാ പുച്ഛി – ‘‘ഇധേവ, ഭന്തേ, അയ്യോ വസതീ’’തി? ആമ, ഉപാസകാതി സുത്വാ – ‘‘ഇധേവ അയ്യസ്സ പണ്ണസാലം കാതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേത്വാ അത്തനോ കമ്മം പഹായ ദബ്ബസമ്ഭാരം കോട്ടേത്വാ പണ്ണസാലം കത്വാ ഛാദേത്വാ ഭിത്തിയോ മത്തികായ ലിമ്പിത്വാ ദ്വാരം യോജേത്വാ കട്ഠത്ഥരണം കത്വാ – ‘‘കരിസ്സതി നു ഖോ പരിഭോഗം, ന കരിസ്സതീ’’തി ഏകമന്തം നിസീദി. ഥേരോ അന്തോഗാമതോ ആഗന്ത്വാ പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ കട്ഠത്ഥരണേ നിസീദി. ഉപാസകോപി ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ സമീപേ നിസിന്നോ ‘‘ഫാസുകാ, ഭന്തേ, പണ്ണസാലാ’’തി പുച്ഛി. ഫാസുകാ, ഭദ്ദമുഖ, പബ്ബജിതസാരുപ്പാതി. വസിസ്സഥ, ഭന്തേ, ഇധാതി? ആമ, ഉപാസകാതി, സോ അധിവാസനാകാരേന വസിസ്സതീതി ഞത്വാ നിബദ്ധം മയ്ഹം ഘരദ്വാരം ആഗന്തബ്ബന്തി പടിജാനാപേത്വാ – ‘‘ഏകം മേ, ഭന്തേ, വരം ദേഥാ’’തി ആഹ. അതിക്കന്തവരാ, ഉപാസക, പബ്ബജിതാതി. ഭന്തേ, യഞ്ച കപ്പതി, യഞ്ച അനവജ്ജന്തി. വദേഹി ഉപാസകാതി. ഭന്തേ, നിബദ്ധവസനട്ഠാനേ നാമ മനുസ്സാ മങ്ഗലേ വാ അമങ്ഗലേ വാ ആഗമനം ഇച്ഛന്തി, അനാഗച്ഛന്തസ്സ കുജ്ഝന്തി. തസ്മാ അഞ്ഞം നിമന്തിതട്ഠാനം ഗന്ത്വാപി മയ്ഹം ഘരം പവിസിത്വാവ ഭത്തകിച്ചം നിട്ഠാപേതബ്ബന്തി. ഥേരോ അധിവാസേസി.

    Idha ṭhatvā panassa pubbayogo veditabbo – rājā kira pubbe gahapatikule nibbatti. Tena ca samayena dharamānakasseva kassapabuddhassa sāsane eko thero araññe vāsaṃ vasati, bodhisatto attano kammena araññaṃ paviṭṭho theraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā therassa nisajjanaṭṭhānacaṅkamanaṭṭhānāni oloketvā pucchi – ‘‘idheva, bhante, ayyo vasatī’’ti? Āma, upāsakāti sutvā – ‘‘idheva ayyassa paṇṇasālaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā attano kammaṃ pahāya dabbasambhāraṃ koṭṭetvā paṇṇasālaṃ katvā chādetvā bhittiyo mattikāya limpitvā dvāraṃ yojetvā kaṭṭhattharaṇaṃ katvā – ‘‘karissati nu kho paribhogaṃ, na karissatī’’ti ekamantaṃ nisīdi. Thero antogāmato āgantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharaṇe nisīdi. Upāsakopi āgantvā vanditvā samīpe nisinno ‘‘phāsukā, bhante, paṇṇasālā’’ti pucchi. Phāsukā, bhaddamukha, pabbajitasāruppāti. Vasissatha, bhante, idhāti? Āma, upāsakāti, so adhivāsanākārena vasissatīti ñatvā nibaddhaṃ mayhaṃ gharadvāraṃ āgantabbanti paṭijānāpetvā – ‘‘ekaṃ me, bhante, varaṃ dethā’’ti āha. Atikkantavarā, upāsaka, pabbajitāti. Bhante, yañca kappati, yañca anavajjanti. Vadehi upāsakāti. Bhante, nibaddhavasanaṭṭhāne nāma manussā maṅgale vā amaṅgale vā āgamanaṃ icchanti, anāgacchantassa kujjhanti. Tasmā aññaṃ nimantitaṭṭhānaṃ gantvāpi mayhaṃ gharaṃ pavisitvāva bhattakiccaṃ niṭṭhāpetabbanti. Thero adhivāsesi.

    സോ പണ്ണസാലായ കടസാടകം പത്ഥരിത്വാ മഞ്ചപീഠം പഞ്ഞപേസി, അപസ്സേനം നിക്ഖിപി, പാദകഥലികം ഠപേസി, പോക്ഖരണിം ഖണി, ചങ്കമം കത്വാ വാലികം ഓകിരി, മിഗേ ആഗന്ത്വാ ഭിത്തിം ഘംസിത്വാ മത്തികം പാതേന്തേ ദിസ്വാ കണ്ടകവതിം പരിക്ഖിപി. പോക്ഖരണിം ഓതരിത്വാ ഉദകം ആളുലികം കരോന്തേ ദിസ്വാ അന്തോ പാസാണേഹി ചിനിത്വാ ബഹി കണ്ടകവതിം പരിക്ഖിപിത്വാ അന്തോവതിപരിയന്തേ താലപന്തിയോ രോപേതി, മഹാചങ്കമേ സമ്മട്ഠട്ഠാനം ആളുലേന്തേ ദിസ്വാ ചങ്കമമ്പി വതിയാ പരിക്ഖിപിത്വാ അന്തോവതിപരിയന്തേ താലപന്തിം രോപേസി. ഏവം ആവാസം നിട്ഠപേത്വാ ഥേരസ്സ തിചീവരം, പിണ്ഡപാതം, ഓസധം, പരിഭോഗഭാജനം, ആരകണ്ടകം, പിപ്ഫലികം, നഖച്ഛേദനം, സൂചിം, കത്തരയട്ഠിം, ഉപാഹനം, ഉദകതുമ്ബം, ഛത്തം, ദീപകപല്ലകം, മലഹരണിം. പരിസ്സാവനം, ധമകരണം, പത്തം, ഥാലകം, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി പബ്ബജിതാനം പരിഭോഗജാതം, സബ്ബം അദാസി. ഥേരസ്സ ബോധിസത്തേന അദിന്നപരിക്ഖാരോ നാമ നാഹോസി. സോ സീലാനി രക്ഖന്തോ ഉപോസഥം കരോന്തോ യാവജീവം ഥേരം ഉപട്ഠഹി. ഥേരോ തത്ഥേവ വസന്തോ അരഹത്തം പത്വാ പരിനിബ്ബായി.

    So paṇṇasālāya kaṭasāṭakaṃ pattharitvā mañcapīṭhaṃ paññapesi, apassenaṃ nikkhipi, pādakathalikaṃ ṭhapesi, pokkharaṇiṃ khaṇi, caṅkamaṃ katvā vālikaṃ okiri, mige āgantvā bhittiṃ ghaṃsitvā mattikaṃ pātente disvā kaṇṭakavatiṃ parikkhipi. Pokkharaṇiṃ otaritvā udakaṃ āḷulikaṃ karonte disvā anto pāsāṇehi cinitvā bahi kaṇṭakavatiṃ parikkhipitvā antovatipariyante tālapantiyo ropeti, mahācaṅkame sammaṭṭhaṭṭhānaṃ āḷulente disvā caṅkamampi vatiyā parikkhipitvā antovatipariyante tālapantiṃ ropesi. Evaṃ āvāsaṃ niṭṭhapetvā therassa ticīvaraṃ, piṇḍapātaṃ, osadhaṃ, paribhogabhājanaṃ, ārakaṇṭakaṃ, pipphalikaṃ, nakhacchedanaṃ, sūciṃ, kattarayaṭṭhiṃ, upāhanaṃ, udakatumbaṃ, chattaṃ, dīpakapallakaṃ, malaharaṇiṃ. Parissāvanaṃ, dhamakaraṇaṃ, pattaṃ, thālakaṃ, yaṃ vā panaññampi pabbajitānaṃ paribhogajātaṃ, sabbaṃ adāsi. Therassa bodhisattena adinnaparikkhāro nāma nāhosi. So sīlāni rakkhanto uposathaṃ karonto yāvajīvaṃ theraṃ upaṭṭhahi. Thero tattheva vasanto arahattaṃ patvā parinibbāyi.

    ബോധിസത്തോപി യാവതായുകം പുഞ്ഞം കത്വാ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ തതോ ചുതോ മനുസ്സലോകം ആഗച്ഛന്തോ കുസാവതിയാ രാജധാനിയാ നിബ്ബത്തിത്വാ മഹാസുദസ്സനോ രാജാ അഹോസി.

    Bodhisattopi yāvatāyukaṃ puññaṃ katvā devaloke nibbattitvā tato cuto manussalokaṃ āgacchanto kusāvatiyā rājadhāniyā nibbattitvā mahāsudassano rājā ahosi.

    ‘‘ഏവം നാതിമഹന്തമ്പി, പുഞ്ഞം ആയതനേ കതം;

    ‘‘Evaṃ nātimahantampi, puññaṃ āyatane kataṃ;

    മഹാവിപാകം ഹോതീതി, കത്തബ്ബം തം വിഭാവിനാ’’.

    Mahāvipākaṃ hotīti, kattabbaṃ taṃ vibhāvinā’’.

    മഹാവിയൂഹന്തി രജതമയം മഹാകൂടാഗാരം. തത്ഥ വസിതുകാമോ ഹുത്വാ അഗമാസി, ഏത്താവതാ കാമവിതക്കാതി കാമവിതക്ക തയാ ഏത്താവതാ നിവത്തിതബ്ബം, ഇതോ പരം തുയ്ഹം അഭൂമി, ഇദം ഝാനാഗാരം നാമ, നയിദം തയാ സദ്ധിം വസനട്ഠാനന്തി ഏവം തയോ വിതക്കേ കൂടാഗാരദ്വാരേയേവ നിവത്തേസി.

    Mahāviyūhanti rajatamayaṃ mahākūṭāgāraṃ. Tattha vasitukāmo hutvā agamāsi, ettāvatā kāmavitakkāti kāmavitakka tayā ettāvatā nivattitabbaṃ, ito paraṃ tuyhaṃ abhūmi, idaṃ jhānāgāraṃ nāma, nayidaṃ tayā saddhiṃ vasanaṭṭhānanti evaṃ tayo vitakke kūṭāgāradvāreyeva nivattesi.

    ൨൬൧. പഠമജ്ഝാനന്തിആദീസു വിസും കസിണപരികമ്മകിച്ചം നാമ നത്ഥി. നീലകസിണേന അത്ഥേ സതി നീലമണിം, പീതകസിണേന അത്ഥേ സതി സുവണ്ണം, ലോഹിതകസിണേന അത്ഥേ സതി രത്തമണിം, ഓദാതകസിണേന അത്ഥേ സതി രജതന്തി ഓലോകിതഓലോകിതട്ഠാനേ കസിണമേവ പഞ്ഞായതി.

    261.Paṭhamajjhānantiādīsu visuṃ kasiṇaparikammakiccaṃ nāma natthi. Nīlakasiṇena atthe sati nīlamaṇiṃ, pītakasiṇena atthe sati suvaṇṇaṃ, lohitakasiṇena atthe sati rattamaṇiṃ, odātakasiṇena atthe sati rajatanti olokitaolokitaṭṭhāne kasiṇameva paññāyati.

    ൨൬൨. മേത്താസഹഗതേനാതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം സബ്ബമ്പി വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തമേവ. ഇതി പാളിയം ചത്താരി ഝാനാനി, ചത്താരി അപ്പമഞ്ഞാനേവ വുത്താനി. മഹാപുരിസോ പന സബ്ബാപി അട്ഠ സമാപത്തിയോ, പഞ്ച അഭിഞ്ഞായോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ അനുലോമപടിലോമാദിവസേന ചുദ്ദസഹാകാരേഹി സമാപത്തിയോ പവിസന്തോ മധുപടലം പവിട്ഠഭമരോ മധുരസേന വിയ സമാപത്തിസുഖേനേവ യാപേതി.

    262.Mettāsahagatenātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbampi visuddhimagge vuttameva. Iti pāḷiyaṃ cattāri jhānāni, cattāri appamaññāneva vuttāni. Mahāpuriso pana sabbāpi aṭṭha samāpattiyo, pañca abhiññāyo ca nibbattetvā anulomapaṭilomādivasena cuddasahākārehi samāpattiyo pavisanto madhupaṭalaṃ paviṭṭhabhamaro madhurasena viya samāpattisukheneva yāpeti.

    ചതുരാസീതിനഗരസഹസ്സാദിവണ്ണനാ

    Caturāsītinagarasahassādivaṇṇanā

    ൨൬൩. കുസാവതീരാജധാനിപ്പമുഖാനീതി കുസാവതീ രാജധാനീ തേസം നഗരാനം പമുഖാ സബ്ബസേട്ഠാതി അത്ഥോ. ഭത്താഭിഹാരോതി അഭിഹരിതബ്ബഭത്തം.

    263.Kusāvatīrājadhānippamukhānīti kusāvatī rājadhānī tesaṃ nagarānaṃ pamukhā sabbaseṭṭhāti attho. Bhattābhihāroti abhiharitabbabhattaṃ.

    ൨൬൪. വസ്സസതസ്സ വസ്സസതസ്സാതി കസ്മാ ഏവം ചിന്തേസി? തേസം സദ്ദേന ഉക്കണ്ഠിത്വാ, ‘‘സമാപന്നസ്സ സദ്ദോ കണ്ടകോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൭൨) ഹി വുത്തം. തസ്മാ സദ്ദേന ഉക്കണ്ഠിതോ മഹാപുരിസോ. അഥ കസ്മാ മാ ആഗച്ഛന്തൂതി ന വദതി? ഇദാനി രാജാ ന പസ്സതീതി നിബദ്ധവത്തം ന ലഭിസ്സന്തി, തം തേസം മാ ഉപ്പജ്ജിത്ഥാതി ന വദതി.

    264.Vassasatassavassasatassāti kasmā evaṃ cintesi? Tesaṃ saddena ukkaṇṭhitvā, ‘‘samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti (a. ni. 10.72) hi vuttaṃ. Tasmā saddena ukkaṇṭhito mahāpuriso. Atha kasmā mā āgacchantūti na vadati? Idāni rājā na passatīti nibaddhavattaṃ na labhissanti, taṃ tesaṃ mā uppajjitthāti na vadati.

    സുഭദ്ദാദേവിഉപസങ്കമനവണ്ണനാ

    Subhaddādeviupasaṅkamanavaṇṇanā

    ൨൬൫. ഏതദഹോസീതി കദാ ഏതം അഹോസി. രഞ്ഞോ കാലങ്കിരിയദിവസേ. തദാ കിര ദേവതാ ചിന്തേസും – ‘‘രാജാ അനാഥകാലങ്കിരിയം മാ കരോതു, ഓരോധേഹി ബഹൂഹി ധീതൂഹി പുത്തേഹി പരിവാരിതോവ കരോതൂ’’തി. അഥ ദേവിം ആവട്ടേത്വാ തസ്സാ ഏവം ചിത്തം ഉപ്പാദേസും. പീതാനി വത്ഥാനീതി താനി കിര പകതിയാ രഞ്ഞോ മനാപാനി, തസ്മാ താനി പാരുപഥാതി ആഹ. ഏത്ഥേവ ദേവി തിട്ഠാതി ദേവി ഇമം ഝാനാഗാരം നാമ തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം വസനട്ഠാനം ന ഹോതി, ഝാനരതിവിന്ദനട്ഠാനം മമ, മാ ഇധ പാവിസീതി.

    265.Etadahosīti kadā etaṃ ahosi. Rañño kālaṅkiriyadivase. Tadā kira devatā cintesuṃ – ‘‘rājā anāthakālaṅkiriyaṃ mā karotu, orodhehi bahūhi dhītūhi puttehi parivāritova karotū’’ti. Atha deviṃ āvaṭṭetvā tassā evaṃ cittaṃ uppādesuṃ. Pītāni vatthānīti tāni kira pakatiyā rañño manāpāni, tasmā tāni pārupathāti āha. Ettheva devi tiṭṭhāti devi imaṃ jhānāgāraṃ nāma tumhehi saddhiṃ vasanaṭṭhānaṃ na hoti, jhānarativindanaṭṭhānaṃ mama, mā idha pāvisīti.

    ൨൬൬. ഏതദഹോസീതി ലോകേ സത്താ നാമ മരണാസന്നകാലേ അതിവിയ വിരോചന്തി, തേനസ്സ രഞ്ഞോ വിപ്പസന്നഇന്ദ്രിയഭാവം ദിസ്വാ ഏവം അഹോസി, തതോ മാ രഞ്ഞോ കാലങ്കിരിയാ അഹോസീതി തസ്സ കാലങ്കിരിയം അനിച്ഛമാനാ സമ്പതി ഗുണമസ്സ കഥയിത്വാ തിട്ഠമാനാകാരം കരിസ്സാമീതി ചിന്തേത്വാ ഇമാനി തേ ദേവാതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഛന്ദം ജനേഹീതി പേമം ഉപ്പാദേഹി, രതിം കരോഹി. ജീവിതേ അപേക്ഖന്തി ജീവിതേ സാപേക്ഖം, ആലയം, തണ്ഹം കരോഹീതി അത്ഥോ.

    266.Etadahosīti loke sattā nāma maraṇāsannakāle ativiya virocanti, tenassa rañño vippasannaindriyabhāvaṃ disvā evaṃ ahosi, tato mā rañño kālaṅkiriyā ahosīti tassa kālaṅkiriyaṃ anicchamānā sampati guṇamassa kathayitvā tiṭṭhamānākāraṃ karissāmīti cintetvā imāni te devātiādimāha. Tattha chandaṃ janehīti pemaṃ uppādehi, ratiṃ karohi. Jīvite apekkhanti jīvite sāpekkhaṃ, ālayaṃ, taṇhaṃ karohīti attho.

    ഏവം ഖോ മം ത്വം ദേവീതി ‘‘മയം ഖോ, ദേവ, ഇത്ഥിയോ നാമ പബ്ബജിതാനം ഉപചാരകഥം ന ജാനാമ, കഥം വദാമ മഹാരാജാ’’തി രാജാനം ‘‘പബ്ബജിതോ അയ’’ന്തി മഞ്ഞമാനായ ദേവിയാ വുത്തേ – ‘‘ഏവം ഖോ മം, ത്വം ദേവി, സമുദാചരാഹീ’’തിആദിമാഹ. ഗരഹിതാതി ബുദ്ധേഹി പച്ചേകബുദ്ധേഹി സാവകേഹി അഞ്ഞേഹി ച പണ്ഡിതേഹി ബഹുസ്സുതേഹി ഗരഹിതാ. കിം കാരണാ? സാപേക്ഖകാലകിരിയാ ഹി അത്തനോയേവ ഗേഹേ യക്ഖകുക്കുരഅജഗോണമഹിംസമൂസികകുക്കുടഊകാമങ്ഗുലാദിഭാവേന നിബ്ബത്തനകാരണം ഹോതി.

    Evaṃ kho maṃ tvaṃ devīti ‘‘mayaṃ kho, deva, itthiyo nāma pabbajitānaṃ upacārakathaṃ na jānāma, kathaṃ vadāma mahārājā’’ti rājānaṃ ‘‘pabbajito aya’’nti maññamānāya deviyā vutte – ‘‘evaṃ kho maṃ, tvaṃ devi, samudācarāhī’’tiādimāha. Garahitāti buddhehi paccekabuddhehi sāvakehi aññehi ca paṇḍitehi bahussutehi garahitā. Kiṃ kāraṇā? Sāpekkhakālakiriyā hi attanoyeva gehe yakkhakukkuraajagoṇamahiṃsamūsikakukkuṭaūkāmaṅgulādibhāvena nibbattanakāraṇaṃ hoti.

    ൨൬൮. അഥ ഖോ, ആനന്ദ, സുഭദ്ദാ ദേവീ അസ്സൂനി പുഞ്ഛിത്വാതി ദേവീ ഏകമന്തം ഗന്ത്വാ രോദിത്വാ കന്ദിത്വാ അസ്സൂനി പുഞ്ഛിത്വാ ഏതദവോച.

    268.Athakho, ānanda, subhaddā devī assūni puñchitvāti devī ekamantaṃ gantvā roditvā kanditvā assūni puñchitvā etadavoca.

    ബ്രഹ്മലോകൂപഗമവണ്ണനാ

    Brahmalokūpagamavaṇṇanā

    ൨൬൯. ഗഹപതിസ്സ വാതി കസ്മാ ആഹ? തേസം കിര സോണസേട്ഠിപുത്താദീനം വിയ മഹതീ സമ്പത്തി ഹോതി, സോണസ്സ കിര സേട്ഠിപുത്തസ്സ ഏകാ ഭത്തപാതി ദ്വേ സതസഹസ്സാനി അഗ്ഘതി. ഇതി തേസം താദിസം ഭത്തം ഭുത്താനം മുഹുത്തം ഭത്തസമ്മദോ ഭത്തമുച്ഛാ ഭത്തകിലമഥോ ഹോതി.

    269.Gahapatissa vāti kasmā āha? Tesaṃ kira soṇaseṭṭhiputtādīnaṃ viya mahatī sampatti hoti, soṇassa kira seṭṭhiputtassa ekā bhattapāti dve satasahassāni agghati. Iti tesaṃ tādisaṃ bhattaṃ bhuttānaṃ muhuttaṃ bhattasammado bhattamucchā bhattakilamatho hoti.

    ൨൭൧. യം തേന സമയേന അജ്ഝാവസാമീതി യത്ഥ വസാമി, തം ഏകംയേവ നഗരം ഹോതി, അവസേസേസു പുത്തധീതാദയോ ചേവ ദാസമനുസ്സാ ച വസിംസു. പാസാദകൂടാഗാരേസുപി ഏസേവ നയോ. പല്ലങ്കാദീസുപി ഏകംയേവ പല്ലങ്കം പരിഭുഞ്ജതി, സേസാ പുത്താദീനം പരിഭോഗാ ഹോന്തി. ഇത്ഥീസുപി ഏകാവ പച്ചുപട്ഠാതി, സേസാ പരിവാരമത്താ ഹോന്തി, പരിദഹാമീതി ഏകമേവ ദുസ്സയുഗം നിവാസേമി, സേസാനി പരിവാരേത്വാ വിചരന്താനം അസീതിസഹസ്സാധികാനം സോളസന്നം പുരിസസതസഹസ്സാനം ഹോന്തി. ഭുഞ്ജാമീതി പരമപ്പമാണേന നാളികോദനമത്തം ഭുഞ്ജാമി, സേസം പരിവാരേത്വാ വിചരന്താനം ചത്താലീസസഹസ്സാധികാനം അട്ഠന്നം പുരിസസതസഹസ്സാനം ഹോതീതി ദസ്സേതി. ഏകഥാലിപാകോ ഹി ദസന്നം ജനാനം പഹോതി.

    271.Yaṃ tena samayena ajjhāvasāmīti yattha vasāmi, taṃ ekaṃyeva nagaraṃ hoti, avasesesu puttadhītādayo ceva dāsamanussā ca vasiṃsu. Pāsādakūṭāgāresupi eseva nayo. Pallaṅkādīsupi ekaṃyeva pallaṅkaṃ paribhuñjati, sesā puttādīnaṃ paribhogā honti. Itthīsupi ekāva paccupaṭṭhāti, sesā parivāramattā honti, paridahāmīti ekameva dussayugaṃ nivāsemi, sesāni parivāretvā vicarantānaṃ asītisahassādhikānaṃ soḷasannaṃ purisasatasahassānaṃ honti. Bhuñjāmīti paramappamāṇena nāḷikodanamattaṃ bhuñjāmi, sesaṃ parivāretvā vicarantānaṃ cattālīsasahassādhikānaṃ aṭṭhannaṃ purisasatasahassānaṃ hotīti dasseti. Ekathālipāko hi dasannaṃ janānaṃ pahoti.

    ഏതാനി പന ചതുരാസീതി നഗരസഹസ്സാനി ചേവ പാസാദസഹസ്സാനി ച കൂടാഗാരസഹസ്സാനി ച ഏകിസ്സായേവ പണ്ണസാലായ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി പല്ലങ്കസഹസ്സാനി നിപജ്ജനത്ഥായ ദിന്നമഞ്ചകസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി ഹത്ഥിസഹസ്സാനി അസ്സസഹസ്സാനി രഥസഹസ്സാനി നിസീദനത്ഥായ ദിന്നപീഠസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി മണിസഹസ്സാനി ഏകദീപസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി പോക്ഖരണീസഹസ്സാനി ഏകപോക്ഖരണിയാ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി ഇത്ഥിസഹസ്സാനി പുത്തസഹസ്സാനി ഗഹപതിസഹസ്സാനി പരിഭോഗഭാജനപത്തഥാലക ധമകരണ പരിസ്സാവന ആരകണ്ടക പിപ്ഫലക നഖച്ഛേദന കുഞ്ചികകണ്ണമലഹരണീ പാദകഥലിക ഉപാഹന ഛത്ത കത്തരയട്ഠിദാനസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി ധേനുസഹസ്സാനി ഗോരസദാനസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി. ചതുരാസീതി വത്ഥകോടിസഹസ്സാനി നിവാസനപാരുപനദാനസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനി . ചതുരാസീതി ഥാലിപാകസഹസ്സാനി ഭോജനദാനസ്സ നിസ്സന്ദേന നിബ്ബത്താനീതി വേദിതബ്ബാനി.

    Etāni pana caturāsīti nagarasahassāni ceva pāsādasahassāni ca kūṭāgārasahassāni ca ekissāyeva paṇṇasālāya nissandena nibbattāni. Caturāsīti pallaṅkasahassāni nipajjanatthāya dinnamañcakassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti hatthisahassāni assasahassāni rathasahassāni nisīdanatthāya dinnapīṭhassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti maṇisahassāni ekadīpassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti pokkharaṇīsahassāni ekapokkharaṇiyā nissandena nibbattāni. Caturāsīti itthisahassāni puttasahassāni gahapatisahassāni paribhogabhājanapattathālaka dhamakaraṇa parissāvana ārakaṇṭaka pipphalaka nakhacchedana kuñcikakaṇṇamalaharaṇī pādakathalika upāhana chatta kattarayaṭṭhidānassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti dhenusahassāni gorasadānassa nissandena nibbattāni. Caturāsīti vatthakoṭisahassāni nivāsanapārupanadānassa nissandena nibbattāni . Caturāsīti thālipākasahassāni bhojanadānassa nissandena nibbattānīti veditabbāni.

    ൨൭൨. ഏവം ഭഗവാ മഹാസുദസ്സനസ്സ സമ്പത്തിം ആദിതോ പട്ഠായ വിത്ഥാരേന കഥേത്വാ സബ്ബം തം ദാരകാനം പംസ്വാഗാരകീളനം വിയ ദസ്സേന്തോ പരിനിബ്ബാനമഞ്ചകേ നിപന്നോവ പസ്സാനന്ദാതിആദിമാഹ. തത്ഥ വിപരിണതാതി പകതിവിജഹനേന നിബ്ബുതപദീപോ വിയ അപഞ്ഞത്തികഭാവം ഗതാ. ഏവം അനിച്ചാ ഖോ, ആനന്ദ, സങ്ഖാരാതി ഏവം ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചാ.

    272. Evaṃ bhagavā mahāsudassanassa sampattiṃ ādito paṭṭhāya vitthārena kathetvā sabbaṃ taṃ dārakānaṃ paṃsvāgārakīḷanaṃ viya dassento parinibbānamañcake nipannova passānandātiādimāha. Tattha vipariṇatāti pakativijahanena nibbutapadīpo viya apaññattikabhāvaṃ gatā. Evaṃ aniccā kho, ānanda, saṅkhārāti evaṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccā.

    ഏത്താവതാ ഭഗവാ യഥാ നാമ പുരിസോ സതഹത്ഥുബ്ബേധേ ചമ്പകരുക്ഖേ നിസ്സേണിം ബന്ധിത്വാ അഭിരുഹിത്വാ ചമ്പകപുപ്ഫം ആദായ നിസ്സേണിം മുഞ്ചന്തോ ഓതരേയ്യ, ഏവമേവ നിസ്സേണിം ബന്ധന്തോ വിയ അനേകവസ്സകോടിസതസഹസ്സുബ്ബേധം മഹാസുദസ്സനസമ്പത്തിം ആരുയ്ഹ സമ്പത്തിമത്ഥകേ ഠിതം അനിച്ചലക്ഖണം ആദായ നിസ്സേണിം മുഞ്ചന്തോ വിയ ഓതിണ്ണോ. തേനേവ പുബ്ബേ വസഭരാജാ ദീഘഭാണകത്ഥേരാനം ലോഹപാസാദസ്സ പാചീനപസ്സേ അമ്ബലട്ഠികായം ഇമം സുത്തം സജ്ഝായന്താനം സുത്വാ – ‘‘കിം, ഭോ, മയ്ഹം അയ്യകേന ഏത്ഥ വുത്തം, അത്തനോ ഖാദിതപീതട്ഠാനേ സമ്പത്തിമേവ കഥേതീ’’തി ചിന്തേന്തോ – ‘‘ഏവം അനിച്ചാ ഖോ, ആനന്ദ, സങ്ഖാരാ’’തി വുത്തകാലേ ‘‘ഇമം, ഭോ, ദിസ്വാ പഞ്ചഹി ചക്ഖൂഹി ചക്ഖുമതാ ഏവം വുത്ത’’ന്തി വാമഹത്ഥം സമിഞ്ജിത്വാ ദക്ഖിണഹത്ഥേന അപ്ഫോടേത്വാ – ‘‘സാധു സാധൂ’’തി തുട്ഠഹദയോ സാധുകാരം അദാസി.

    Ettāvatā bhagavā yathā nāma puriso satahatthubbedhe campakarukkhe nisseṇiṃ bandhitvā abhiruhitvā campakapupphaṃ ādāya nisseṇiṃ muñcanto otareyya, evameva nisseṇiṃ bandhanto viya anekavassakoṭisatasahassubbedhaṃ mahāsudassanasampattiṃ āruyha sampattimatthake ṭhitaṃ aniccalakkhaṇaṃ ādāya nisseṇiṃ muñcanto viya otiṇṇo. Teneva pubbe vasabharājā dīghabhāṇakattherānaṃ lohapāsādassa pācīnapasse ambalaṭṭhikāyaṃ imaṃ suttaṃ sajjhāyantānaṃ sutvā – ‘‘kiṃ, bho, mayhaṃ ayyakena ettha vuttaṃ, attano khāditapītaṭṭhāne sampattimeva kathetī’’ti cintento – ‘‘evaṃ aniccā kho, ānanda, saṅkhārā’’ti vuttakāle ‘‘imaṃ, bho, disvā pañcahi cakkhūhi cakkhumatā evaṃ vutta’’nti vāmahatthaṃ samiñjitvā dakkhiṇahatthena apphoṭetvā – ‘‘sādhu sādhū’’ti tuṭṭhahadayo sādhukāraṃ adāsi.

    ഏവം അദ്ധുവാതി ഏവം ഉദകപുപ്ഫുളാദയോ വിയ ധുവഭാവവിരഹിതാ. ഏവം അനസ്സാസികാതി ഏവം സുപിനകേ പീതപാനീയം വിയ അനുലിത്തചന്ദനം വിയ ച അസ്സാസവിരഹിതാ.

    Evaṃ addhuvāti evaṃ udakapupphuḷādayo viya dhuvabhāvavirahitā. Evaṃ anassāsikāti evaṃ supinake pītapānīyaṃ viya anulittacandanaṃ viya ca assāsavirahitā.

    സരീരം നിക്ഖിപേയ്യാതി സരീരം ഛഡ്ഡേയ്യ. ഇദാനി അഞ്ഞസ്സ സരീരസ്സ നിക്ഖേപോ വാ പടിജഗ്ഗനം വാ നത്ഥി കിലേസപഹീനത്താ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സാതി വദതി. ഇദം പന വത്വാ പുന ഥേരം ആമന്തേസി, ചക്കവത്തിനോ ആനുഭാവോ നാമ രഞ്ഞോ പബ്ബജിതസ്സ സത്തമേ ദിവസേ അന്തരധായതി. മഹാസുദസ്സനസ്സ പന കാലങ്കിരിയതോ സത്തമേവ ദിവസേ സത്തരതനപാകാരാ സത്തരതനതാലാ ചതുരാസീതി പോക്ഖരണീസഹസ്സാനി ധമ്മപാസാദോ ധമ്മപോക്ഖരണീ ചക്കരതനന്തി സബ്ബമേതം അന്തരധായീതി. ഹത്ഥിആദീസു പന അയം ധമ്മതാ ഖീണായുകാ സഹേവ കാലങ്കരോന്തി. ആയുസേസേ സതി ഹത്ഥിരതനം ഉപോസഥകുലം ഗച്ഛതി, അസ്സരതനം വലാഹകകുലം, മണിരതനം വേപുല്ലപബ്ബതമേവ ഗച്ഛതി. ഇത്ഥിരതനസ്സ ആനുഭാവോ അന്തരധായതി. ഗഹപതിരതനസ്സ ചക്ഖു പാകതികമേവ ഹോതി. പരിണായകരതനസ്സ വേയ്യത്തിയം നസ്സതി.

    Sarīraṃ nikkhipeyyāti sarīraṃ chaḍḍeyya. Idāni aññassa sarīrassa nikkhepo vā paṭijagganaṃ vā natthi kilesapahīnattā, ānanda, tathāgatassāti vadati. Idaṃ pana vatvā puna theraṃ āmantesi, cakkavattino ānubhāvo nāma rañño pabbajitassa sattame divase antaradhāyati. Mahāsudassanassa pana kālaṅkiriyato sattameva divase sattaratanapākārā sattaratanatālā caturāsīti pokkharaṇīsahassāni dhammapāsādo dhammapokkharaṇī cakkaratananti sabbametaṃ antaradhāyīti. Hatthiādīsu pana ayaṃ dhammatā khīṇāyukā saheva kālaṅkaronti. Āyusese sati hatthiratanaṃ uposathakulaṃ gacchati, assaratanaṃ valāhakakulaṃ, maṇiratanaṃ vepullapabbatameva gacchati. Itthiratanassa ānubhāvo antaradhāyati. Gahapatiratanassa cakkhu pākatikameva hoti. Pariṇāyakaratanassa veyyattiyaṃ nassati.

    ഇദമവോച ഭഗവാതി ഇദം പാളിയം ആരുള്ഹഞ്ച അനാരുള്ഹഞ്ച സബ്ബം ഭഗവാ അവോച. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.

    Idamavoca bhagavāti idaṃ pāḷiyaṃ āruḷhañca anāruḷhañca sabbaṃ bhagavā avoca. Sesaṃ uttānatthamevāti.

    ഇതി സുമങ്ഗലവിലാസിനിയാ ദീഘനികായട്ഠകഥായം

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    മഹാസുദസ്സനസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Mahāsudassanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ദീഘനികായ • Dīghanikāya / ൪. മഹാസുദസ്സനസുത്തം • 4. Mahāsudassanasuttaṃ

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ദീഘനികായ (ടീകാ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ൪. മഹാസുദസ്സനസുത്തവണ്ണനാ • 4. Mahāsudassanasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact