| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
२. महासुञ्ञतसुत्तवण्णना
2. Mahāsuññatasuttavaṇṇanā
१८५. एवं मे सुतन्ति महासुञ्ञतसुत्तं। तत्थ काळखेमकस्साति छविवण्णेन सो काळो, खेमकोति पनस्स नामं। विहारोति तस्मिंयेव निग्रोधारामे एकस्मिं पदेसे पाकारेन परिक्खिपित्वा द्वारकोट्ठकं मापेत्वा हंसवट्टकादिसेनासनानि चेव मण्डलमाळभोजनसालादीनि च पतिट्ठपेत्वा कतो विहारो। सम्बहुलानि सेनासनानीति मञ्चो पीठं भिसिबिम्बोहनं तट्टिका चम्मखण्डो तिणसन्थारो पण्णसन्थारो पलालसन्थारोतिआदीनि पञ्ञत्तानि होन्ति, मञ्चेन मञ्चं…पे॰… पलालसन्थारेनेव पलालसन्थारं आहच्च ठपितानि, गणभिक्खूनं वसनट्ठानसदिसं अहोसि।
185.Evaṃme sutanti mahāsuññatasuttaṃ. Tattha kāḷakhemakassāti chavivaṇṇena so kāḷo, khemakoti panassa nāmaṃ. Vihāroti tasmiṃyeva nigrodhārāme ekasmiṃ padese pākārena parikkhipitvā dvārakoṭṭhakaṃ māpetvā haṃsavaṭṭakādisenāsanāni ceva maṇḍalamāḷabhojanasālādīni ca patiṭṭhapetvā kato vihāro. Sambahulāni senāsanānīti mañco pīṭhaṃ bhisibimbohanaṃ taṭṭikā cammakhaṇḍo tiṇasanthāro paṇṇasanthāro palālasanthārotiādīni paññattāni honti, mañcena mañcaṃ…pe… palālasanthāreneva palālasanthāraṃ āhacca ṭhapitāni, gaṇabhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānasadisaṃ ahosi.
सम्बहुला नु खोति भगवतो बोधिपल्लङ्केयेव सब्बकिलेसानं समुग्घाटितत्ता संसयो नाम नत्थि, वितक्कपुब्बभागा पुच्छा, वितक्कपुब्बभागे चायं नुकारो निपातमत्तो। पाटिमत्थकं गच्छन्ते अविनिच्छितो नाम न होति। इतो किर पुब्बे भगवता दस द्वादस भिक्खू एकट्ठाने वसन्ता न दिट्ठपुब्बा।
Sambahulānu khoti bhagavato bodhipallaṅkeyeva sabbakilesānaṃ samugghāṭitattā saṃsayo nāma natthi, vitakkapubbabhāgā pucchā, vitakkapubbabhāge cāyaṃ nukāro nipātamatto. Pāṭimatthakaṃ gacchante avinicchito nāma na hoti. Ito kira pubbe bhagavatā dasa dvādasa bhikkhū ekaṭṭhāne vasantā na diṭṭhapubbā.
अथस्स एतदहोसि – गणवासो नामायं वट्टे आचिण्णसमाचिण्णो नदीओतिण्णउदकसदिसो, निरयतिरच्छानयोनिपेत्तिविसयासुरकायेसुपि, मनुस्सलोक-देवलोकब्रह्मलोकेसुपि गणवासोव आचिण्णो। दसयोजनसहस्सो हि निरयो तिपुचुण्णभरिता नाळि विय सत्तेहि निरन्तरो, पञ्चविधबन्धनकम्मकारणकरणट्ठाने सत्तानं पमाणं वा परिच्छेदो वा नत्थि, तथा वासीहि तच्छनादिठानेसु, इति गणभूताव पच्चन्ति। तिरच्छानयोनियं एकस्मिं वम्मिके उपसिकानं पमाणं वा परिच्छेदो वा नत्थि, तथा एकेकबिलादीसुपि किपिल्लिकादीनं। तिरच्छानयोनियम्पि गणवासोव। पेतनगरानि च गावुतिकानि अड्ढयोजनिकानिपि पेतभरितानि होन्ति। एवं पेत्तिविसयेपि गणवासोव। असुरभवनं दसयोजनसहस्सं कण्णे पक्खित्तसूचिया कण्णबिलं विय होति। इति असुरकायेपि गणवासोव। मनुस्सलोके सावत्थियं सत्तपण्णास कुलसतसहस्सानि, राजगहे अन्तो च बहि च अट्ठारस मनुस्सकोटियो वसिंसु। एवं अञ्ञेसुपि ठानेसूति मनुस्सलोकेपि गणवासोव। भुम्मदेवता आदिं कत्वा देवलोकब्रह्मलोकेसुपि गणवासोव। एकेकस्स हि देवपुत्तस्स अड्ढतिया नाटककोटियो होन्ति, नवपि कोटियो होन्ति, एकट्ठाने दससहस्सापि ब्रह्मानो वसन्ति।
Athassa etadahosi – gaṇavāso nāmāyaṃ vaṭṭe āciṇṇasamāciṇṇo nadīotiṇṇaudakasadiso, nirayatiracchānayonipettivisayāsurakāyesupi, manussaloka-devalokabrahmalokesupi gaṇavāsova āciṇṇo. Dasayojanasahasso hi nirayo tipucuṇṇabharitā nāḷi viya sattehi nirantaro, pañcavidhabandhanakammakāraṇakaraṇaṭṭhāne sattānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedo vā natthi, tathā vāsīhi tacchanādiṭhānesu, iti gaṇabhūtāva paccanti. Tiracchānayoniyaṃ ekasmiṃ vammike upasikānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedo vā natthi, tathā ekekabilādīsupi kipillikādīnaṃ. Tiracchānayoniyampi gaṇavāsova. Petanagarāni ca gāvutikāni aḍḍhayojanikānipi petabharitāni honti. Evaṃ pettivisayepi gaṇavāsova. Asurabhavanaṃ dasayojanasahassaṃ kaṇṇe pakkhittasūciyā kaṇṇabilaṃ viya hoti. Iti asurakāyepi gaṇavāsova. Manussaloke sāvatthiyaṃ sattapaṇṇāsa kulasatasahassāni, rājagahe anto ca bahi ca aṭṭhārasa manussakoṭiyo vasiṃsu. Evaṃ aññesupi ṭhānesūti manussalokepi gaṇavāsova. Bhummadevatā ādiṃ katvā devalokabrahmalokesupi gaṇavāsova. Ekekassa hi devaputtassa aḍḍhatiyā nāṭakakoṭiyo honti, navapi koṭiyo honti, ekaṭṭhāne dasasahassāpi brahmāno vasanti.
ततो चिन्तेसि – ‘‘मया सतसहस्सकप्पाधिकानि चत्तारि असङ्ख्येय्यानि गणवासविद्धंसनत्थं दस पारमियो पूरिता, इमे च भिक्खू इतो पट्ठायेव गणं बन्धित्वा गणाभिरता जाता अननुच्छविकं करोन्ती’’ति। सो धम्मसंवेगं उप्पादेत्वा पुन चिन्तेसि – ‘‘सचे ‘एकट्ठाने द्वीहि भिक्खूहि न वसितब्ब’न्ति सक्का भवेय्य सिक्खापदं पञ्ञपेतुं, सिक्खापदं पञ्ञापेय्यं, न खो पनेतं सक्का। हन्दाहं महासुञ्ञतापटिपत्तिं नाम सुत्तन्तं देसेमि, यं सिक्खाकामानं कुलपुत्तानं सिक्खापदपञ्ञत्ति विय नगरद्वारे निक्खित्तसब्बकायिकआदासो विय च भविस्सति। ततो यथा नामेकस्मिं आदासे खत्तियादयो अत्तनो वज्जं दिस्वा तं पहाय अनवज्जा होन्ति, एवमेवं मयि परिनिब्बुतेपि पञ्चवस्ससहस्सानि इमं सुत्तं आवज्जित्वा गणं विनोदेत्वा एकीभावाभिरता कुलपुत्ता वट्टदुक्खस्स अन्तं करिस्सन्ती’’ति। भगवतो च मनोरथं पूरेन्ता विय इमं सुत्तं आवज्जित्वा गणं विनोदेत्वा वट्टदुक्खं खेपेत्वा परिनिब्बुता कुलपुत्ता गणनपथं वीतिवत्ता। वालिकपिट्ठिविहारेपि हि आभिधम्मिकअभयत्थेरो नाम वस्सूपनायिकसमये सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं इमं सुत्तं सञ्झायित्वा ‘‘सम्मासम्बुद्धो एवं कारेति, मयं किं करोमा’’ति आह। ते सब्बेपि अन्तोवस्से गणं विनोदेत्वा एकीभावाभिरता अरहत्तं पापुणिंसु। गणभेदनं नाम इदं सुत्तन्ति।
Tato cintesi – ‘‘mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni gaṇavāsaviddhaṃsanatthaṃ dasa pāramiyo pūritā, ime ca bhikkhū ito paṭṭhāyeva gaṇaṃ bandhitvā gaṇābhiratā jātā ananucchavikaṃ karontī’’ti. So dhammasaṃvegaṃ uppādetvā puna cintesi – ‘‘sace ‘ekaṭṭhāne dvīhi bhikkhūhi na vasitabba’nti sakkā bhaveyya sikkhāpadaṃ paññapetuṃ, sikkhāpadaṃ paññāpeyyaṃ, na kho panetaṃ sakkā. Handāhaṃ mahāsuññatāpaṭipattiṃ nāma suttantaṃ desemi, yaṃ sikkhākāmānaṃ kulaputtānaṃ sikkhāpadapaññatti viya nagaradvāre nikkhittasabbakāyikaādāso viya ca bhavissati. Tato yathā nāmekasmiṃ ādāse khattiyādayo attano vajjaṃ disvā taṃ pahāya anavajjā honti, evamevaṃ mayi parinibbutepi pañcavassasahassāni imaṃ suttaṃ āvajjitvā gaṇaṃ vinodetvā ekībhāvābhiratā kulaputtā vaṭṭadukkhassa antaṃ karissantī’’ti. Bhagavato ca manorathaṃ pūrentā viya imaṃ suttaṃ āvajjitvā gaṇaṃ vinodetvā vaṭṭadukkhaṃ khepetvā parinibbutā kulaputtā gaṇanapathaṃ vītivattā. Vālikapiṭṭhivihārepi hi ābhidhammikaabhayatthero nāma vassūpanāyikasamaye sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ imaṃ suttaṃ sañjhāyitvā ‘‘sammāsambuddho evaṃ kāreti, mayaṃ kiṃ karomā’’ti āha. Te sabbepi antovasse gaṇaṃ vinodetvā ekībhāvābhiratā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Gaṇabhedanaṃ nāma idaṃ suttanti.
१८६. घटायाति एवंनामकस्स सक्कस्स। विहारेति अयम्पि विहारो निग्रोधारामस्सेव एकदेसे काळखेमकस्स विहारो विय कतोति वेदितब्बो। चीवरकम्मन्ति जिण्णमलिनानं अग्गळट्ठानुप्पादनधोवनादीहि कतपरिभण्डम्पि, चीवरत्थाय उप्पन्नवत्थानं विचारणसिब्बनादीहि अकतं संविधानम्पि वट्टति, इध पन अकतं संविधानं अधिप्पेतं। मनुस्सा हि आनन्दत्थेरस्स चीवरसाटके अदंसु। तस्मा थेरो सम्बहुले भिक्खू गहेत्वा तत्थ चीवरकम्मं अकासि। तेपि भिक्खू पातोव सूचिपासकस्स पञ्ञायनकालतो पट्ठाय निसिन्ना अपञ्ञायनकाले उट्ठहन्ति। सूचिकम्मे निट्ठितेयेव सेनासनानि संविदहिस्सामाति न संविदहिंसु। चीवरकारसमयो नोति थेरो किर चिन्तेसि – ‘‘अद्धा एतेहि भिक्खूहि न पटिसामितानि सेनासनानि, भगवता च दिट्ठानि भविस्सन्ति। इति अनत्तमनो सत्था सुट्ठु निग्गहेतुकामो, इमेसं भिक्खूनं उपत्थम्भो भविस्सामी’’ति; तस्मा एवमाह। अयं पनेत्थ अधिप्पायो – ‘‘न, भन्ते, इमे भिक्खू कम्मारामा एव, चीवरकिच्चवसेन पन एवं वसन्ती’’ति।
186.Ghaṭāyāti evaṃnāmakassa sakkassa. Vihāreti ayampi vihāro nigrodhārāmasseva ekadese kāḷakhemakassa vihāro viya katoti veditabbo. Cīvarakammanti jiṇṇamalinānaṃ aggaḷaṭṭhānuppādanadhovanādīhi kataparibhaṇḍampi, cīvaratthāya uppannavatthānaṃ vicāraṇasibbanādīhi akataṃ saṃvidhānampi vaṭṭati, idha pana akataṃ saṃvidhānaṃ adhippetaṃ. Manussā hi ānandattherassa cīvarasāṭake adaṃsu. Tasmā thero sambahule bhikkhū gahetvā tattha cīvarakammaṃ akāsi. Tepi bhikkhū pātova sūcipāsakassa paññāyanakālato paṭṭhāya nisinnā apaññāyanakāle uṭṭhahanti. Sūcikamme niṭṭhiteyeva senāsanāni saṃvidahissāmāti na saṃvidahiṃsu. Cīvarakārasamayo noti thero kira cintesi – ‘‘addhā etehi bhikkhūhi na paṭisāmitāni senāsanāni, bhagavatā ca diṭṭhāni bhavissanti. Iti anattamano satthā suṭṭhu niggahetukāmo, imesaṃ bhikkhūnaṃ upatthambho bhavissāmī’’ti; tasmā evamāha. Ayaṃ panettha adhippāyo – ‘‘na, bhante, ime bhikkhū kammārāmā eva, cīvarakiccavasena pana evaṃ vasantī’’ti.
न खो, आनन्दाति, आनन्द, कम्मसमयो वा होतु अकम्मसमयो वा, चीवरकारसमयो वा होतु अचीवरकारसमयो वा, अथ खो सङ्गणिकारामो भिक्खु न सोभतियेव। मा त्वं अनुपत्थम्भट्ठाने उपत्थम्भो अहोसीति। तत्थ सङ्गणिकाति सकपरिससमोधानं। गणोति नानाजनसमोधानं। इति सङ्गणिकारामो वा होतु गणारामो वा, सब्बथापि गणबाहुल्लाभिरतो गणबन्धनबद्धो भिक्खु न सोभति। पच्छाभत्ते पन दिवाट्ठानं सम्मज्जित्वा सुधोतहत्थपादो मूलकम्मट्ठानं गहेत्वा एकारामतमनुयुत्तो भिक्खु बुद्धसासने सोभति। नेक्खम्मसुखन्ति कामतो निक्खन्तस्स सुखं। पविवेकसुखम्पि कामपविवेकसुखमेव। रागादीनं पन वूपसमत्थाय संवत्ततीति उपसमसुखं। मग्गसम्बोधत्थाय संवत्ततीति सम्बोधिसुखं। निकामलाभीति कामलाभी इच्छितलाभी। अकिच्छलाभीति अदुक्खलाभी। अकसिरलाभीति विपुललाभी।
Na kho, ānandāti, ānanda, kammasamayo vā hotu akammasamayo vā, cīvarakārasamayo vā hotu acīvarakārasamayo vā, atha kho saṅgaṇikārāmo bhikkhu na sobhatiyeva. Mā tvaṃ anupatthambhaṭṭhāne upatthambho ahosīti. Tattha saṅgaṇikāti sakaparisasamodhānaṃ. Gaṇoti nānājanasamodhānaṃ. Iti saṅgaṇikārāmo vā hotu gaṇārāmo vā, sabbathāpi gaṇabāhullābhirato gaṇabandhanabaddho bhikkhu na sobhati. Pacchābhatte pana divāṭṭhānaṃ sammajjitvā sudhotahatthapādo mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā ekārāmatamanuyutto bhikkhu buddhasāsane sobhati. Nekkhammasukhanti kāmato nikkhantassa sukhaṃ. Pavivekasukhampi kāmapavivekasukhameva. Rāgādīnaṃ pana vūpasamatthāya saṃvattatīti upasamasukhaṃ. Maggasambodhatthāya saṃvattatīti sambodhisukhaṃ. Nikāmalābhīti kāmalābhī icchitalābhī. Akicchalābhīti adukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.
सामायिकन्ति अप्पितप्पितसमये किलेसेहि विमुत्तं। कन्तन्ति मनापं। चेतोविमुत्तिन्ति रूपारूपावचरचित्तविमुत्तिं। वुत्तञ्हेतं – ‘‘चत्तारि च झानानि चतस्सो च अरूपसमापत्तियो, अयं सामायिको विमोक्खो’’ति (पटि॰ म॰ १.२१३)। असामायिकन्ति न समयवसेन किलेसेहि विमुत्तं, अथ खो अच्चन्तविमुत्तं लोकुत्तरं वुत्तं। वुत्तञ्हेतं – ‘‘चत्तारो च अरियमग्गा चत्तारि च सामञ्ञफलानि, अयं असामायिको विमोक्खो’’ति। अकुप्पन्ति किलेसेहि अकोपेतब्बं।
Sāmāyikanti appitappitasamaye kilesehi vimuttaṃ. Kantanti manāpaṃ. Cetovimuttinti rūpārūpāvacaracittavimuttiṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘cattāri ca jhānāni catasso ca arūpasamāpattiyo, ayaṃ sāmāyiko vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.213). Asāmāyikanti na samayavasena kilesehi vimuttaṃ, atha kho accantavimuttaṃ lokuttaraṃ vuttaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘cattāro ca ariyamaggā cattāri ca sāmaññaphalāni, ayaṃ asāmāyiko vimokkho’’ti. Akuppanti kilesehi akopetabbaṃ.
एत्तावता किं कथितं होति? सङ्गणिकारामो भिक्खु गणबन्धनबद्धो नेव लोकियगुणं, न च लोकुत्तरगुणं निब्बत्तेतुं सक्कोति, गणं विनोदेत्वा पन एकाभिरतो सक्कोति। तथा हि विपस्सी बोधिसत्तो चतुरासीतिया पब्बजितसहस्सेहि परिवुतो सत्त वस्सानि विचरन्तो सब्बञ्ञुगुणं निब्बत्तेतुं नासक्खि, गणं विनोदेत्वा सत्तदिवसे एकीभावाभिरतो बोधिमण्डं आरुय्ह सब्बञ्ञुगुणं निब्बत्तेसि। अम्हाकं बोधिसत्तो पञ्चवग्गियेहि सद्धिं छब्बस्सानि विचरन्तो सब्बञ्ञुगुणं निब्बत्तेतुं नासक्खि, तेसु पक्कन्तेसु एकीभावाभिरतो बोधिमण्डं आरुय्ह सब्बञ्ञुगुणं निब्बत्तेसि।
Ettāvatā kiṃ kathitaṃ hoti? Saṅgaṇikārāmo bhikkhu gaṇabandhanabaddho neva lokiyaguṇaṃ, na ca lokuttaraguṇaṃ nibbattetuṃ sakkoti, gaṇaṃ vinodetvā pana ekābhirato sakkoti. Tathā hi vipassī bodhisatto caturāsītiyā pabbajitasahassehi parivuto satta vassāni vicaranto sabbaññuguṇaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi, gaṇaṃ vinodetvā sattadivase ekībhāvābhirato bodhimaṇḍaṃ āruyha sabbaññuguṇaṃ nibbattesi. Amhākaṃ bodhisatto pañcavaggiyehi saddhiṃ chabbassāni vicaranto sabbaññuguṇaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi, tesu pakkantesu ekībhāvābhirato bodhimaṇḍaṃ āruyha sabbaññuguṇaṃ nibbattesi.
एवं सङ्गणिकारामस्स गुणाधिगमाभावं दस्सेत्वा इदानि दोसुप्पत्तिं दस्सेन्तो नाहं आनन्दातिआदिमाह। तत्थ रूपन्ति सरीरं। यत्थ रत्तस्साति यस्मिं रूपे रागवसेन रत्तस्स। न उप्पज्जेय्युन्ति यस्मिं रूपे रत्तस्स न उप्पज्जेय्युं, तं रूपं न समनुपस्सामि, अथ खो सारिपुत्तमोग्गल्लानानं दसबलसावकत्तुपगमनसङ्खातेन अञ्ञथाभावेन सञ्चयस्स विय, उपालिगहपतिनो अञ्ञथाभावेन नाटपुत्तस्स विय, पियजातिकसुत्ते सेट्ठिआदीनं विय च उप्पज्जन्तियेव।
Evaṃ saṅgaṇikārāmassa guṇādhigamābhāvaṃ dassetvā idāni dosuppattiṃ dassento nāhaṃ ānandātiādimāha. Tattha rūpanti sarīraṃ. Yattha rattassāti yasmiṃ rūpe rāgavasena rattassa. Na uppajjeyyunti yasmiṃ rūpe rattassa na uppajjeyyuṃ, taṃ rūpaṃ na samanupassāmi, atha kho sāriputtamoggallānānaṃ dasabalasāvakattupagamanasaṅkhātena aññathābhāvena sañcayassa viya, upāligahapatino aññathābhāvena nāṭaputtassa viya, piyajātikasutte seṭṭhiādīnaṃ viya ca uppajjantiyeva.
१८७. अयं खो पनानन्दाति को अनुसन्धि? सचे हि कोचि दुब्बुद्धी नवपब्बजितो वदेय्य – ‘‘सम्मासम्बुद्धो खेत्तं पविट्ठा गावियो विय अम्हेयेव गणतो नीहरति, एकीभावे नियोजेति, सयं पन राजराजमहामत्तादीहि परिवुतो विहरती’’ति, तस्स वचनोकासुपच्छेदनत्थं – ‘‘चक्कवाळपरियन्ताय परिसाय मज्झे निसिन्नोपि तथागतो एककोवा’’ति दस्सेतुं इमं देसनं आरभि। तत्थ सब्बनिमित्तानन्ति रूपादीनं सङ्खनिमित्तानं। अज्झत्तन्ति विसयज्झत्तं। सुञ्ञतन्ति सुञ्ञतफलसमापत्तिं। तत्र चेति उपयोगत्थे भुम्मं, तं चेति वुत्तं होति। पुन तत्राति तस्मिं परिसमज्झे ठितो। विवेकनिन्नेनाति निब्बाननिन्नेन। ब्यन्तीभूतेनाति आसवट्ठानीयधम्मेहि विगतन्तेन निस्सटेन विसंयुत्तेन। उय्योजनिकपटिसंयुत्तन्ति गच्छथ तुम्हेति एवं उय्योजनिकेन वचनेन पटिसंयुत्तं।
187.Ayaṃkho panānandāti ko anusandhi? Sace hi koci dubbuddhī navapabbajito vadeyya – ‘‘sammāsambuddho khettaṃ paviṭṭhā gāviyo viya amheyeva gaṇato nīharati, ekībhāve niyojeti, sayaṃ pana rājarājamahāmattādīhi parivuto viharatī’’ti, tassa vacanokāsupacchedanatthaṃ – ‘‘cakkavāḷapariyantāya parisāya majjhe nisinnopi tathāgato ekakovā’’ti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha sabbanimittānanti rūpādīnaṃ saṅkhanimittānaṃ. Ajjhattanti visayajjhattaṃ. Suññatanti suññataphalasamāpattiṃ. Tatra ceti upayogatthe bhummaṃ, taṃ ceti vuttaṃ hoti. Puna tatrāti tasmiṃ parisamajjhe ṭhito. Vivekaninnenāti nibbānaninnena. Byantībhūtenāti āsavaṭṭhānīyadhammehi vigatantena nissaṭena visaṃyuttena. Uyyojanikapaṭisaṃyuttanti gacchatha tumheti evaṃ uyyojanikena vacanena paṭisaṃyuttaṃ.
काय पन वेलाय भगवा एवं कथेति? पच्छाभत्तकिच्चवेलाय, वा पुरिमयामकिच्चवेलाय वा। भगवा हि पच्छाभत्ते गन्धकुटियं सीहसेय्यं कप्पेत्वा वुट्ठाय फलसमापत्तिं अप्पेत्वा निसीदति। तस्मिं समये धम्मस्सवनत्थाय परिसा सन्निपतन्ति। अथ भगवा कालं विदित्वा गन्धकुटितो निक्खमित्वा बुद्धासनवरगतो धम्मं देसेत्वा भेसज्जतेलपाकं गण्हन्तो विय कालं अनतिक्कमित्वा विवेकनिन्नेन चित्तेन परिसं उय्योजेति । पुरिमयामेपि ‘‘अभिक्कन्ता खो वासेट्ठा रत्ति, यस्स दानि कालं मञ्ञथा’’ति (दी॰ नि॰ ३.२९९) एवं उय्योजेति । बुद्धानञ्हि बोधिपत्तितो पट्ठाय द्वे पञ्चविञ्ञाणानिपि निब्बाननिन्नानेव। तस्मातिहानन्दाति यस्मा सुञ्ञताविहारो सन्तो पणीतो, तस्मा।
Kāya pana velāya bhagavā evaṃ katheti? Pacchābhattakiccavelāya, vā purimayāmakiccavelāya vā. Bhagavā hi pacchābhatte gandhakuṭiyaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā vuṭṭhāya phalasamāpattiṃ appetvā nisīdati. Tasmiṃ samaye dhammassavanatthāya parisā sannipatanti. Atha bhagavā kālaṃ viditvā gandhakuṭito nikkhamitvā buddhāsanavaragato dhammaṃ desetvā bhesajjatelapākaṃ gaṇhanto viya kālaṃ anatikkamitvā vivekaninnena cittena parisaṃ uyyojeti . Purimayāmepi ‘‘abhikkantā kho vāseṭṭhā ratti, yassa dāni kālaṃ maññathā’’ti (dī. ni. 3.299) evaṃ uyyojeti . Buddhānañhi bodhipattito paṭṭhāya dve pañcaviññāṇānipi nibbānaninnāneva. Tasmātihānandāti yasmā suññatāvihāro santo paṇīto, tasmā.
१८८. अज्झत्तमेवाति गोचरज्झत्तमेव। अज्झत्तं सुञ्ञतन्ति इध नियकज्झत्तं, अत्तनो पञ्चसु खन्धेसु निस्सितन्ति अत्थो। सम्पजानो होतीति कम्मट्ठानस्स असम्पज्जनभावजाननेन सम्पजानो। बहिद्धाति परस्स पञ्चसु खन्धेसु। अज्झत्तबहिद्धाति कालेन अज्झत्तं कालेन बहिद्धा । आनेञ्जन्ति उभतोभागविमुत्तो भविस्सामाति आनेञ्जं अरूपसमापत्तिं मनसि करोति।
188.Ajjhattamevāti gocarajjhattameva. Ajjhattaṃ suññatanti idha niyakajjhattaṃ, attano pañcasu khandhesu nissitanti attho. Sampajāno hotīti kammaṭṭhānassa asampajjanabhāvajānanena sampajāno. Bahiddhāti parassa pañcasu khandhesu. Ajjhattabahiddhāti kālena ajjhattaṃ kālena bahiddhā . Āneñjanti ubhatobhāgavimutto bhavissāmāti āneñjaṃ arūpasamāpattiṃ manasi karoti.
तस्मिंयेव पुरिमस्मिन्ति पादकज्झानं सन्धाय वुत्तं। अपगुणपादकज्झानतो वुट्ठितस्स हि अज्झत्तं सुञ्ञतं मनसिकरोतो तत्थ चित्तं न पक्खन्दति। ततो ‘‘परस्स सन्ताने नु खो कथ’’न्ति बहिद्धा मनसि करोति, तत्थपि न पक्खन्दति। ततो – ‘‘कालेन अत्तनो सन्ताने, कालेन परस्स सन्ताने नु खो कथ’’न्ति अज्झत्तबहिद्धा मनसि करोति, तत्थपि न पक्खन्दति। ततो उभतोभागविमुत्तो होतुकामो ‘‘अरूपसमापत्तियं नु खो कथ’’न्ति आनेञ्जं मनसि करोति, तत्थपि न पक्खन्दति। इदानि – ‘‘न मे चित्तं पक्खन्दतीति विस्सट्ठवीरियेन उपट्ठाकादीनं पच्छतो न चरितब्बं, पादकज्झानमेव पन साधुकं पुनप्पुनं मनसिकातब्बं। एवमस्स रुक्खे छिन्दतो फरसुम्हि अवहन्ते पुन निसितं कारेत्वा छिन्दन्तस्स छिज्जेसु फरसु विय कम्मट्ठाने मनसिकारो वहती’’ति दस्सेतुं तस्मिंयेवातिआदिमाह। इदानिस्स एवं पटिपन्नस्स यं यं मनसि करोति, तत्थ तत्थ मनसिकारो सम्पज्जतीति दस्सेन्तो पक्खन्दतीति आह।
Tasmiṃyeva purimasminti pādakajjhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Apaguṇapādakajjhānato vuṭṭhitassa hi ajjhattaṃ suññataṃ manasikaroto tattha cittaṃ na pakkhandati. Tato ‘‘parassa santāne nu kho katha’’nti bahiddhā manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Tato – ‘‘kālena attano santāne, kālena parassa santāne nu kho katha’’nti ajjhattabahiddhā manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Tato ubhatobhāgavimutto hotukāmo ‘‘arūpasamāpattiyaṃ nu kho katha’’nti āneñjaṃ manasi karoti, tatthapi na pakkhandati. Idāni – ‘‘na me cittaṃ pakkhandatīti vissaṭṭhavīriyena upaṭṭhākādīnaṃ pacchato na caritabbaṃ, pādakajjhānameva pana sādhukaṃ punappunaṃ manasikātabbaṃ. Evamassa rukkhe chindato pharasumhi avahante puna nisitaṃ kāretvā chindantassa chijjesu pharasu viya kammaṭṭhāne manasikāro vahatī’’ti dassetuṃ tasmiṃyevātiādimāha. Idānissa evaṃ paṭipannassa yaṃ yaṃ manasi karoti, tattha tattha manasikāro sampajjatīti dassento pakkhandatīti āha.
१८९. इमिना विहारेनाति इमिना समथविपस्सनाविहारेन। इतिह तत्थ सम्पजानोति इति चङ्कमन्तोपि तस्मिं कम्मट्ठाने सम्पज्जमाने ‘‘सम्पज्जति मे कम्मट्ठान’’न्ति जाननेन सम्पजानो होति। सयतीति निपज्जति। एत्थ कञ्चि कालं चङ्कमित्वा – ‘‘इदानि एत्तकं कालं चङ्कमितुं सक्खिस्सामी’’ति ञत्वा इरियापथं अहापेत्वा ठातब्बं। एस नयो सब्बवारेसु । न कथेस्सामीति, इतिह तत्थाति एवं न कथेस्सामीति जाननेन तत्थ सम्पजानकारी होति।
189.Iminā vihārenāti iminā samathavipassanāvihārena. Itiha tattha sampajānoti iti caṅkamantopi tasmiṃ kammaṭṭhāne sampajjamāne ‘‘sampajjati me kammaṭṭhāna’’nti jānanena sampajāno hoti. Sayatīti nipajjati. Ettha kañci kālaṃ caṅkamitvā – ‘‘idāni ettakaṃ kālaṃ caṅkamituṃ sakkhissāmī’’ti ñatvā iriyāpathaṃ ahāpetvā ṭhātabbaṃ. Esa nayo sabbavāresu . Na kathessāmīti, itiha tatthāti evaṃ na kathessāmīti jānanena tattha sampajānakārī hoti.
पुन दुतियवारे एवरूपिं कथं कथेस्सामीति जाननेन सम्पजानकारी होति, इमस्स भिक्खुनो समथविपस्सना तरुणाव, तासं अनुरक्खणत्थं –
Puna dutiyavāre evarūpiṃ kathaṃ kathessāmīti jānanena sampajānakārī hoti, imassa bhikkhuno samathavipassanā taruṇāva, tāsaṃ anurakkhaṇatthaṃ –
‘‘आवासो गोचरो भस्सं, पुग्गलो अथ भोजनं।
‘‘Āvāso gocaro bhassaṃ, puggalo atha bhojanaṃ;
उतु इरियापथो चेव, सप्पायो सेवितब्बको’’ति॥
Utu iriyāpatho ceva, sappāyo sevitabbako’’ti.
सत्त सप्पायानि इच्छितब्बानि। तेसं दस्सनत्थमिदं वुत्तं। वितक्कवारेसु अवितक्कनस्स च वितक्कनस्स च जाननेन सम्पजानता वेदितब्बा।
Satta sappāyāni icchitabbāni. Tesaṃ dassanatthamidaṃ vuttaṃ. Vitakkavāresu avitakkanassa ca vitakkanassa ca jānanena sampajānatā veditabbā.
१९०. इति वितक्कपहानेन द्वे मग्गे कथेत्वा इदानि ततियमग्गस्स विपस्सनं आचिक्खन्तो पञ्च खो इमे, आनन्द, कामगुणातिआदिमाह। आयतनेति तेसुयेव कामगुणेसु किस्मिञ्चिदेव किलेसुप्पत्तिकारणे। समुदाचारोति समुदाचरणतो अप्पहीनकिलेसो। एवं सन्तन्ति एवं विज्जमानमेव। सम्पजानोति कम्मट्ठानस्स असम्पत्तिजाननेन सम्पजानो। दुतियवारे एवं सन्तमेतन्ति एवं सन्ते एतं। सम्पजानोति कम्मट्ठानसम्पत्तिजाननेन सम्पजानो। अयञ्हि ‘‘पहीनो नु खो मे पञ्चसु कामगुणेसु छन्दरागो नो’’ति पच्चवेक्खमानो अपहीनभावं ञत्वा वीरियं पग्गहेत्वा तं अनागामिमग्गेन समुग्घाटेति, ततो मग्गानन्तरं फलं, फलतो वुट्ठाय पच्चवेक्खमानो पहीनभावं जानाति, तस्स जाननेन ‘‘सम्पजानो होती’’ति वुत्तं।
190. Iti vitakkapahānena dve magge kathetvā idāni tatiyamaggassa vipassanaṃ ācikkhanto pañca kho ime, ānanda, kāmaguṇātiādimāha. Āyataneti tesuyeva kāmaguṇesu kismiñcideva kilesuppattikāraṇe. Samudācāroti samudācaraṇato appahīnakileso. Evaṃsantanti evaṃ vijjamānameva. Sampajānoti kammaṭṭhānassa asampattijānanena sampajāno. Dutiyavāre evaṃ santametanti evaṃ sante etaṃ. Sampajānoti kammaṭṭhānasampattijānanena sampajāno. Ayañhi ‘‘pahīno nu kho me pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo no’’ti paccavekkhamāno apahīnabhāvaṃ ñatvā vīriyaṃ paggahetvā taṃ anāgāmimaggena samugghāṭeti, tato maggānantaraṃ phalaṃ, phalato vuṭṭhāya paccavekkhamāno pahīnabhāvaṃ jānāti, tassa jānanena ‘‘sampajāno hotī’’ti vuttaṃ.
१९१. इदानि अरहत्तमग्गस्स विपस्सनं आचिक्खन्तो पञ्च खो इमे, आनन्द, उपादानक्खन्धातिआदिमाह। तत्थ सो पहीयतीति रूपे अस्मीति मानो अस्मीति छन्दो अस्मीति अनुसयो पहीयति। तथा वेदनादीसु सम्पजानता वुत्तनायेनेव वेदितब्बा।
191. Idāni arahattamaggassa vipassanaṃ ācikkhanto pañca kho ime, ānanda, upādānakkhandhātiādimāha. Tattha so pahīyatīti rūpe asmīti māno asmīti chando asmīti anusayo pahīyati. Tathā vedanādīsu sampajānatā vuttanāyeneva veditabbā.
इमे खो ते, आनन्द, धम्माति हेट्ठा कथिते समथविपस्सनामग्गफलधम्मे सन्धायाह। कुसलायतिकाति कुसलतो आगता। कुसला हि कुसलापि होन्ति कुसलायतिकापि, सेय्यथिदं, पठमज्झानं कुसलं, दुतियज्झानं कुसलञ्चेव कुसलायतिकञ्च…पे॰… आकिञ्चञ्ञायतनं कुसलं, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं कुसलञ्चेव कुसलायतिकञ्च, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं कुसलं, सोतापत्तिमग्गो कुसलो चेव कुसलायतिको च…पे॰… अनागामिमग्गो कुसलो, अरहत्तमग्गो कुसलो चेव कुसलायतिको च। तथा पठमज्झानं कुसलं, तंसम्पयुत्तका धम्मा कुसला चेव कुसलायतिका च…पे॰… अरहत्तमग्गो कुसलो, तंसम्पयुत्तका धम्मा कुसला चेव कुसलायतिका च।
Ime kho te, ānanda, dhammāti heṭṭhā kathite samathavipassanāmaggaphaladhamme sandhāyāha. Kusalāyatikāti kusalato āgatā. Kusalā hi kusalāpi honti kusalāyatikāpi, seyyathidaṃ, paṭhamajjhānaṃ kusalaṃ, dutiyajjhānaṃ kusalañceva kusalāyatikañca…pe… ākiñcaññāyatanaṃ kusalaṃ, nevasaññānāsaññāyatanaṃ kusalañceva kusalāyatikañca, nevasaññānāsaññāyatanaṃ kusalaṃ, sotāpattimaggo kusalo ceva kusalāyatiko ca…pe… anāgāmimaggo kusalo, arahattamaggo kusalo ceva kusalāyatiko ca. Tathā paṭhamajjhānaṃ kusalaṃ, taṃsampayuttakā dhammā kusalā ceva kusalāyatikā ca…pe… arahattamaggo kusalo, taṃsampayuttakā dhammā kusalā ceva kusalāyatikā ca.
अरियाति निक्किलेसा विसुद्धा। लोकुत्तराति लोके उत्तरा विसिट्ठा। अनवक्कन्ता पापिमताति पापिमन्तेन मारेन अनोक्कन्ता। विपस्सनापादका अट्ठ समापत्तियो अप्पेत्वा निसिन्नस्स हि भिक्खुनो चित्तं मारो न पस्सति, ‘‘इदं नाम आरम्मणं निस्साय संवत्तती’’ति जातितुं न सक्कोति। तस्मा ‘‘अनवक्कन्ता’’ति वुत्तं।
Ariyāti nikkilesā visuddhā. Lokuttarāti loke uttarā visiṭṭhā. Anavakkantāpāpimatāti pāpimantena mārena anokkantā. Vipassanāpādakā aṭṭha samāpattiyo appetvā nisinnassa hi bhikkhuno cittaṃ māro na passati, ‘‘idaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya saṃvattatī’’ti jātituṃ na sakkoti. Tasmā ‘‘anavakkantā’’ti vuttaṃ.
तं किं मञ्ञसीति इदं कस्मा आह? गणेपि एको आनिसंसो अत्थि, तं दस्सेतुं इदमाह। अनुबन्धितुन्ति अनुगच्छितुं परिचरितुं।
Taṃ kiṃ maññasīti idaṃ kasmā āha? Gaṇepi eko ānisaṃso atthi, taṃ dassetuṃ idamāha. Anubandhitunti anugacchituṃ paricarituṃ.
न खो, आनन्दाति एत्थ किञ्चापि भगवता – ‘‘सुतावुधो, भिक्खवे, अरियसावको अकुसलं पजहति, कुसलं भावेति, सावज्जं पजहति, अनवज्जं भावेति, सुद्धं अत्तानं परिहरती’’ति (अ॰ नि॰ ७.६७) बहुस्सुतो पञ्चावुधसम्पन्नो योधो विय कतो। यस्मा पन सो सुतपरियत्तिं उग्गहेत्वापि तदनुच्छविकं अनुलोमपटिपदं न पटिपज्जति, न तस्स तं आवुधं होति। यो पटिपज्जति, तस्सेव होति। तस्मा एतदत्थं अनुबन्धितुं नारहतीति दस्सेन्तो न खो, आनन्दाति आह।
Na kho, ānandāti ettha kiñcāpi bhagavatā – ‘‘sutāvudho, bhikkhave, ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhaṃ attānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 7.67) bahussuto pañcāvudhasampanno yodho viya kato. Yasmā pana so sutapariyattiṃ uggahetvāpi tadanucchavikaṃ anulomapaṭipadaṃ na paṭipajjati, na tassa taṃ āvudhaṃ hoti. Yo paṭipajjati, tasseva hoti. Tasmā etadatthaṃ anubandhituṃ nārahatīti dassento na kho, ānandāti āha.
इदानि यदत्थं अनुबन्धितब्बो, तं दस्सेतुं या च खोतिआदिमाह। इति इमस्मिं सुत्ते तीसु ठानेसु दस कथावत्थूनि आगतानि। ‘‘इति एवरूपं कथं कथेस्सामी’’ति सप्पायासप्पायवसेन आगतानि, ‘‘यदिदं सुत्तं गेय्य’’न्ति एत्थ सुतपरियत्तिवसेन आगतानि, इमस्मिं ठाने परिपूरणवसेन आगतानि। तस्मा इमस्मिं सुत्ते दस कथावत्थूनि कथेन्तेन इमस्मिं ठाने ठत्वा कथेतब्बानि।
Idāni yadatthaṃ anubandhitabbo, taṃ dassetuṃ yā ca khotiādimāha. Iti imasmiṃ sutte tīsu ṭhānesu dasa kathāvatthūni āgatāni. ‘‘Iti evarūpaṃ kathaṃ kathessāmī’’ti sappāyāsappāyavasena āgatāni, ‘‘yadidaṃ suttaṃ geyya’’nti ettha sutapariyattivasena āgatāni, imasmiṃ ṭhāne paripūraṇavasena āgatāni. Tasmā imasmiṃ sutte dasa kathāvatthūni kathentena imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā kathetabbāni.
इदानि यस्मा एकच्चस्स एककस्स विहरतोपि अत्थो न सम्पज्जति, तस्मा तं सन्धाय एकीभावे आदीनवं दस्सेन्तो एवं सन्ते खो, आनन्दातिआदिमाह। तत्थ एवं सन्तेति एवं एकीभावे सन्ते।
Idāni yasmā ekaccassa ekakassa viharatopi attho na sampajjati, tasmā taṃ sandhāya ekībhāve ādīnavaṃ dassento evaṃ sante kho, ānandātiādimāha. Tattha evaṃ santeti evaṃ ekībhāve sante.
१९३. सत्थाति बाहिरको तित्थकरसत्था। अन्वावत्तन्तीति अनुआवत्तन्ति उपसङ्कमन्ति। मुच्छं कामयतीति मुच्छनतण्हं पत्थेति, पवत्तेतीति अत्थो। आचरियूपद्दवेनाति अब्भन्तरे उप्पन्नेन किलेसूपद्दवेन आचरियस्सुपद्दवो। सेसुपद्दवेसुपि एसेव नयो। अवधिंसु नन्ति मारयिंसु नं। एतेन हि गुणमरणं कथितं।
193.Satthāti bāhirako titthakarasatthā. Anvāvattantīti anuāvattanti upasaṅkamanti. Mucchaṃ kāmayatīti mucchanataṇhaṃ pattheti, pavattetīti attho. Ācariyūpaddavenāti abbhantare uppannena kilesūpaddavena ācariyassupaddavo. Sesupaddavesupi eseva nayo. Avadhiṃsu nanti mārayiṃsu naṃ. Etena hi guṇamaraṇaṃ kathitaṃ.
विनिपातायाति सुट्ठु निपतनाय। कस्मा पन ब्रह्मचारुपद्दवोव – ‘‘दुक्खविपाकतरो च कटुकविपाकतरो च विनिपाताय च संवत्तती’’ति वुत्तोति। बाहिरपब्बज्जा हि अप्पलाभा, तत्थ महन्तो निब्बत्तेतब्बगुणो नत्थि, अट्ठसमापत्तिपञ्चाभिञ्ञामत्तकमेव होति। इति यथा गद्रभपिट्ठितो पतितस्स महन्तं दुक्खं न होति, सरीरस्स पंसुमक्खनमत्तमेव होति, एवं बाहिरसमये लोकियगुणमत्ततोव परिहायति, तेन पुरिमं उपद्दवद्वयं न एवं वुत्तं। सासने पन पब्बज्जा महालाभा, तत्थ चत्तारो मग्गा चत्तारि फलानि निब्बानन्ति महन्ता अधिगन्तब्बगुणा। इति यथा उभतो सुजातो खत्तियकुमारो हत्थिक्खन्धवरगतो नगरं अनुसञ्चरन्तो हत्थिक्खन्धतो पतितो महादुक्खं निगच्छति, एवं सासनतो परिहायमानो नवहि लोकुत्तरगुणेहि परिहायति। तेनायं ब्रह्मचारुपद्दवो एवं वुत्तो।
Vinipātāyāti suṭṭhu nipatanāya. Kasmā pana brahmacārupaddavova – ‘‘dukkhavipākataro ca kaṭukavipākataro ca vinipātāya ca saṃvattatī’’ti vuttoti. Bāhirapabbajjā hi appalābhā, tattha mahanto nibbattetabbaguṇo natthi, aṭṭhasamāpattipañcābhiññāmattakameva hoti. Iti yathā gadrabhapiṭṭhito patitassa mahantaṃ dukkhaṃ na hoti, sarīrassa paṃsumakkhanamattameva hoti, evaṃ bāhirasamaye lokiyaguṇamattatova parihāyati, tena purimaṃ upaddavadvayaṃ na evaṃ vuttaṃ. Sāsane pana pabbajjā mahālābhā, tattha cattāro maggā cattāri phalāni nibbānanti mahantā adhigantabbaguṇā. Iti yathā ubhato sujāto khattiyakumāro hatthikkhandhavaragato nagaraṃ anusañcaranto hatthikkhandhato patito mahādukkhaṃ nigacchati, evaṃ sāsanato parihāyamāno navahi lokuttaraguṇehi parihāyati. Tenāyaṃ brahmacārupaddavo evaṃ vutto.
१९६. तस्माति यस्मा सेसुपद्दवेहि ब्रह्मचारुपद्दवो दुक्खविपाकतरो, यस्मा वा सपत्तपटिपत्तिं वीतिक्कमन्तो दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय संवत्तति, मित्तपटिपत्ति हिताय, तस्मा। एवं उपरिमेनपि हेट्ठिमेनपि अत्थेन योजेतब्बं। मित्तवतायाति मित्तपटिपत्तिया। सपत्तवतायाति वेरपटिपत्तिया।
196.Tasmāti yasmā sesupaddavehi brahmacārupaddavo dukkhavipākataro, yasmā vā sapattapaṭipattiṃ vītikkamanto dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati, mittapaṭipatti hitāya, tasmā. Evaṃ uparimenapi heṭṭhimenapi atthena yojetabbaṃ. Mittavatāyāti mittapaṭipattiyā. Sapattavatāyāti verapaṭipattiyā.
वोक्कम्म च सत्थुसासनाति दुक्कटदुब्भासितमत्तम्पि हि सञ्चिच्च वीतिक्कमन्तो वोक्कम्म वत्तति नाम। तदेव अवीतिक्कमन्तो न वोक्कम्म वत्तति नाम।
Vokkammaca satthusāsanāti dukkaṭadubbhāsitamattampi hi sañcicca vītikkamanto vokkamma vattati nāma. Tadeva avītikkamanto na vokkamma vattati nāma.
न वो अहं, आनन्द, तथा परक्कमिस्सामीति अहं तुम्हेसु तथा न पटिपज्जिस्सामि। आमकेति अपक्के। आमकमत्तेति आमके नातिसुक्खे भाजने। कुम्भकारो हि आमकं नातिसुक्खं अपक्कं उभोहि हत्थेहि सण्हिकं गण्हाति ‘‘मा भिज्जतू’’ति। इति यथा कुम्भकारो तत्थ पटिपज्जति, नाहं तुम्हेसु तथा पटिपज्जिस्सामि। निग्गय्ह निग्गय्हाति सकिं ओवदित्वा तुण्ही न भविस्सामि, निग्गण्हित्वा निग्गण्हित्वा पुनप्पुनं ओवदिस्सामि अनुसासिस्सामि। पवय्ह पवय्हाति दोसे पवाहेत्वा पवाहेत्वा। यथा पक्कभाजनेसु कुम्भकारो भिन्नछिन्नजज्जरानि पवाहेत्वा एकतो कत्वा सुपक्कानेव आकोटेत्वा आकोटेत्वा गण्हाति, एवमेव अहम्पि पवाहेत्वा पवाहेत्वा पुनप्पुनं ओवदिस्सामि अनुसासिस्सामि। यो सारो सो ठस्सतीति एवं वो मया ओवदियमानानं यो मग्गफलसारो, सो ठस्सति। अपिच लोकियगुणापि इध सारोत्वेव अधिप्पेता। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Na vo ahaṃ, ānanda, tathā parakkamissāmīti ahaṃ tumhesu tathā na paṭipajjissāmi. Āmaketi apakke. Āmakamatteti āmake nātisukkhe bhājane. Kumbhakāro hi āmakaṃ nātisukkhaṃ apakkaṃ ubhohi hatthehi saṇhikaṃ gaṇhāti ‘‘mā bhijjatū’’ti. Iti yathā kumbhakāro tattha paṭipajjati, nāhaṃ tumhesu tathā paṭipajjissāmi. Niggayha niggayhāti sakiṃ ovaditvā tuṇhī na bhavissāmi, niggaṇhitvā niggaṇhitvā punappunaṃ ovadissāmi anusāsissāmi. Pavayha pavayhāti dose pavāhetvā pavāhetvā. Yathā pakkabhājanesu kumbhakāro bhinnachinnajajjarāni pavāhetvā ekato katvā supakkāneva ākoṭetvā ākoṭetvā gaṇhāti, evameva ahampi pavāhetvā pavāhetvā punappunaṃ ovadissāmi anusāsissāmi. Yosāro so ṭhassatīti evaṃ vo mayā ovadiyamānānaṃ yo maggaphalasāro, so ṭhassati. Apica lokiyaguṇāpi idha sārotveva adhippetā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
महासुञ्ञतसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Mahāsuññatasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / २. महासुञ्ञतसुत्तं • 2. Mahāsuññatasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / २. महासुञ्ञतसुत्तवण्णना • 2. Mahāsuññatasuttavaṇṇanā
