Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੫੩੭] ੫. ਮਹਾਸੁਤਸੋਮਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[537] 5. Mahāsutasomajātakavaṇṇanā
ਕਸ੍ਮਾ ਤੁવਂ ਰਸਕ ਏਦਿਸਾਨੀਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਤ੍ਥੇਰਦਮਨਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਚ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ ਚ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੪ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੋ ਪਨ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾਯ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਸੋਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸੁਲਭਪਿਣ੍ਡੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿવੇਕਮਨੁਬ੍ਰੂਹਨ੍ਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤੋવ ਅਸੀਤਿਯਾ ਮਹਾਥੇਰਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ – ‘‘ਆવੁਸੋ, ਅਹੋ વਤ ਭਗવਤਾ ਤਥਾਰੂਪਂ ਲੁਦ੍ਦਂ ਲੋਹਿਤਪਾਣਿਂ ਮਹਾਚੋਰਂ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਂ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ ਦਮੇਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਤਂ, ਅਹੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਨੋ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਂ ਠਿਤੋવ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤੇਨ ਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਮਮ ਗਮਨਂ ਬਹੁਪਕਾਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਹਾਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਅਨੋਪਮਾਯ ਬੁਦ੍ਧਲੀਲਾਯ ਧਮ੍ਮਸਭਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਰਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦਾਨੇવ ਪਰਮਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਤ੍ਤੇਨ ਮਯਾ ਏਤਸ੍ਸ ਦਮਨਂ, ਸ੍વਾਹਂ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਂ ਚਰਨ੍ਤੋ ਪਦੇਸਞਾਣੇ ਠਿਤੋਪਿ ਏਤਂ ਦਮੇਸਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Kasmā tuvaṃ rasaka edisānīti idaṃ satthā jetavane viharanto aṅgulimālattheradamanaṃ ārabbha kathesi. Tassa uppatti ca pabbajjā ca upasampadā ca aṅgulimālasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.34 ādayo) vuttanayena vitthārato veditabbā. So pana saccakiriyāya mūḷhagabbhāya itthiyā sotthibhāvaṃ katvā tato paṭṭhāya sulabhapiṇḍo hutvā vivekamanubrūhanto aparabhāge arahattaṃ patvā abhiññātova asītiyā mahātherānaṃ abbhantaro ahosi. Tasmiṃ kāle dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, aho vata bhagavatā tathārūpaṃ luddaṃ lohitapāṇiṃ mahācoraṃ aṅgulimālaṃ adaṇḍena asatthena dametvā nibbisevanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, aho buddhā nāma dukkarakārino’’ti. Satthā gandhakuṭiyaṃ ṭhitova dibbasotena taṃ kathaṃ sutvā ‘‘ajja mama gamanaṃ bahupakāraṃ bhavissati, mahādhammadesanā pavattissatī’’ti ñatvā anopamāya buddhalīlāya dhammasabhaṃ gantvā varapaññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, idāneva paramābhisambodhiṃ pattena mayā etassa damanaṃ, svāhaṃ pubbacariyaṃ caranto padesañāṇe ṭhitopi etaṃ damesi’’nti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਕੁਰੁਰਟ੍ਠੇ ਇਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਗਰੇ ਕੋਰਬ੍ਯੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਤਦਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਦਸਮਾਸੇ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ, ਸੁਤવਿਤ੍ਤਤਾਯ ਪਨ ਨਂ ‘‘ਸੁਤਸੋਮੋ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਿਂਸੁ। ਤਮੇਨਂ ਰਾਜਾ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਨਿਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾ ਦਿਸਾਪਾਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਿਪ੍ਪੁਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਾਯ ਤਕ੍ਕਸਿਲਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਆਚਰਿਯਭਾਗਂ ਆਦਾਯ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿ। ਤਦਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਾਸਿਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਕੁਮਾਰੋਪਿ ਤਥੇવ વਤ੍વਾ ਪਿਤਰਾ ਪੇਸਿਤੋ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿ। ਅਥ ਸੁਤਸੋਮੋ ਮਗ੍ਗਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਸਾਲਾਯ ਫਲਕੇ વਿਸ੍ਸਮਤ੍ਥਾਯ ਨਿਸੀਦਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਕੁਮਾਰੋਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਫਲਕੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਨਂ ਸੁਤਸੋਮੋ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਮਗ੍ਗਕਿਲਨ੍ਤੋਸਿ, ਕੁਤੋ ਆਗਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਬਾਰਾਣਸਿਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਸਿਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕੋ ਨਾਮੋਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਕੁਮਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਇਧਾਗਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ‘‘ਸਿਪ੍ਪੁਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਕਿਲਨ੍ਤੋਸਿ, ਕੁਤੋ ਆਗਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਇਤਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਤੇ ਉਭੋਪਿ ‘‘ਮਯਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾ, ਏਕਾਚਰਿਯਸ੍ਸੇવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਿਪ੍ਪੁਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਾਯ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਮਿਤ੍ਤਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਕੁਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਾਤਿਆਦਿਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਸਿਪ੍ਪੁਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਾਯ ਆਗਤਭਾવਂ ਕਥੇਸੁਂ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਤੇ ਆਚਰਿਯਭਾਗਂ ਦਤ੍વਾ ਸਿਪ੍ਪਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸੁਂ।
Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare korabyo nāma rājā dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti. Dasamāse atikkante suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi, sutavittatāya pana naṃ ‘‘sutasomo’’ti sañjāniṃsu. Tamenaṃ rājā vayappattaṃ nikkhasahassaṃ datvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippuggahaṇatthāya takkasilaṃ pesesi. So ācariyabhāgaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajji. Tadā bārāṇasiyaṃ kāsirañño putto brahmadattakumāropi tatheva vatvā pitarā pesito nagarā nikkhamitvā tameva maggaṃ paṭipajji. Atha sutasomo maggaṃ gantvā nagaradvāre sālāya phalake vissamatthāya nisīdi. Brahmadattakumāropi gantvā tena saddhiṃ ekaphalake nisīdi. Atha naṃ sutasomo paṭisanthāraṃ karonto ‘‘samma, maggakilantosi, kuto āgacchasī’’ti pucchitvā ‘‘bārāṇasito’’ti vutte ‘‘kassa puttosī’’ti vatvā ‘‘kāsirañño puttomhī’’ti vutte ‘‘ko nāmosī’’ti vatvā ‘‘ahaṃ brahmadattakumāro nāmā’’ti vutte ‘‘kena kāraṇena idhāgatosī’’ti pucchi. So ‘‘sippuggahaṇatthāyā’’ti vatvā ‘‘tvampi maggakilantosi, kuto āgacchasī’’ti teneva nayena itaraṃ pucchi. Sopi tassa sabbaṃ ācikkhi. Te ubhopi ‘‘mayaṃ khattiyā, ekācariyasseva santike sippuggahaṇatthāya gacchāmā’’ti aññamaññaṃ mittabhāvaṃ katvā nagaraṃ pavisitvā ācariyakulaṃ gantvā ācariyaṃ vanditvā attano jātiādiṃ kathetvā sippuggahaṇatthāya āgatabhāvaṃ kathesuṃ. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Te ācariyabhāgaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapesuṃ.
ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਤੇ ਦ੍વੇવ, ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਤਦਾ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏਕਸਤਮਤ੍ਤਾ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਸੁਤਸੋਮੋ ਤੇਸਂ ਜੇਟ੍ਠਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਪਦਿਸਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਸੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਸਹਾਯੋ ਮੇ’’ਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸੇવ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਆਚਰਿਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਿਪ੍ਪਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਸਿ। ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਿਪ੍ਪਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਤੇ ਅਨੁਯੋਗਂ ਦਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸੁਤਸੋਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇ ਸੁਤਸੋਮੋ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਰੇ ਠਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਤੂਨਂ ਸਿਪ੍ਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਥ, ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਪਨ ਮਮੋવਾਦਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਕਿਂ , ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਪਕ੍ਖਦਿવਸੇਸੁ ਉਪੋਸਥਿਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਮਾ ਘਾਤਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ ਅਙ੍ਗવਿਜ੍ਜਾਪਾਠਕਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਨਾਗਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਕੁਮਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਹਾਭਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਤੇ ਏવਂ ਓવਦਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਨਪਦਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਿਤੂਨਂ ਸਿਪ੍ਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਞ੍ਚੇવ ਓવਾਦੇ વਤ੍ਤਨਭਾવਞ੍ਚ ਜਾਨਾਪੇਤੁਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਣ੍ਣਾਨਿ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾવ ਹੋਥਾ’’ਤਿ ਪਣ੍ਣਾਨਿ ਪਟਿਪੇਸੇਸਿ।
Na kevalañca te dveva, aññepi tadā jambudīpe ekasatamattā rājaputtā tassa santike sippaṃ uggaṇhanti. Sutasomo tesaṃ jeṭṭhantevāsiko hutvā sippaṃ upadisanto nacirasseva nipphattiṃ pāpuṇi. So aññassa santikaṃ agantvā ‘‘sahāyo me’’ti brahmadattassa kumārasseva santikaṃ gantvā tassa piṭṭhiācariyo hutvā sippaṃ sikkhāpesi. Itaresampi anukkamena sippaṃ niṭṭhitaṃ. Te anuyogaṃ datvā ācariyaṃ vanditvā sutasomaṃ parivāretvā nikkhamiṃsu. Atha ne sutasomo maggantare ṭhatvā uyyojento ‘‘tumhe attano attano pitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhahissatha, patiṭṭhitā ca pana mamovādaṃ kareyyāthā’’ti āha. ‘‘Kiṃ , ācariyā’’ti? ‘‘Pakkhadivasesu uposathikā hutvā mā ghātaṃ kareyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. Bodhisattopi aṅgavijjāpāṭhakattā ‘‘anāgate bārāṇasiyaṃ brahmadattakumāraṃ nissāya mahābhayaṃ uppajjissatī’’ti ñatvā te evaṃ ovaditvā uyyojesi. Te sabbepi attano attano janapadaṃ gantvā pitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhāya patiṭṭhitabhāvañceva ovāde vattanabhāvañca jānāpetuṃ paṇṇākārena saddhiṃ paṇṇāni pahiṇiṃsu. Mahāsatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘appamattāva hothā’’ti paṇṇāni paṭipesesi.
ਤੇਸੁ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ વਿਨਾ ਮਂਸੇਨ ਭਤ੍ਤਂ ਨ ਭੁਞ੍ਜਤਿ। ਉਪੋਸਥਦਿવਸਤ੍ਥਾਯਪਿਸ੍ਸ ਮਂਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਏવਂ ਠਪਿਤਮਂਸਂ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕਸ੍ਸ ਪਮਾਦੇਨ ਰਾਜਗੇਹੇ ਕੋਲੇਯ੍ਯਕਸੁਨਖਾ ਖਾਦਿਂਸੁ। ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋ ਤਂ ਮਂਸਂ ਅਦਿਤ੍વਾ ਕਹਾਪਣਮੁਟ੍ਠਿਂ ਆਦਾਯ ਚਰਨ੍ਤੋਪਿ ਮਂਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਚੇ ਅਮਂਸਕਭਤ੍ਤਂ ਉਪਨਾਮੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਜੀવਿਤਂ ਮੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਸੋ ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ વਿਕਾਲੇ ਆਮਕਸੁਸਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਊਰੁਮਂਸਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਸੁਪਕ੍ਕਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਭਤ੍ਤਂ ਉਪਨਾਮੇਸਿ। ਰਞ੍ਞੋ ਮਂਸਖਣ੍ਡਂ ਜਿવ੍ਹਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤਮਤ੍ਤਮੇવ ਸਤ੍ਤ ਰਸਹਰਣਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਫਰਿ, ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਖੋਭੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਪੁਬ੍ਬੇ ਚਸ੍ਸ ਸੇવਨਤਾਯ। ਸੋ ਕਿਰ ਅਤੀਤਾਨਨ੍ਤਰੇ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਯਕ੍ਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤਪੁਬ੍ਬੋ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਤਂ ਪਿਯਂ ਅਹੋਸਿ । ਸੋ ‘‘ਸਚਾਹਂ ਤੁਣ੍ਹੀਯੇવ ਭੁਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨ ਮੇ ਅਯਂ ਇਮਂ ਮਂਸਂ ਕਥੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਹ ਖੇਲ਼ੇਨ ਭੂਮਿਯਂ ਪਾਤੇਸਿ। ‘‘ਨਿਦ੍ਦੋਸਂ, ਦੇવ, ਖਾਦਾਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪਟਿਕ੍ਕਮਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਮੇਤਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਕਿਂ ਨਾਮੇਤਂ ਮਂਸ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਪੁਰਿਮਦਿવਸੇਸੁ ਪਰਿਭੋਗਮਂਸਮੇવ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨਨੁ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਅਯਂ ਰਸੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਜ੍ਜ ਸੁਪਕ੍ਕਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨਨੁ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਏવਮੇવ ਪਚਸੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਸਭਾવਂ ਕਥੇਹਿ, ਨੋ ਚੇ ਕਥੇਸਿ, ਜੀવਿਤਂ ਤੇ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਅਭਯਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਕਥੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਮਾ ਸਦ੍ਦਮਕਾਸਿ, ਪਕਤਿਯਾ ਪਚਨਕਮਂਸਂ ਤ੍વਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਮਯ੍ਹਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਮੇવ ਪਚਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਨਨੁ ਦੁਕ੍ਕਰਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ? ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿ, ਨ ਦੁਕ੍ਕਰ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਨਿਬਦ੍ਧਂ ਕੁਤੋ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨਨੁ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰੇ ਬਹੂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ।
Tesu bārāṇasirājā vinā maṃsena bhattaṃ na bhuñjati. Uposathadivasatthāyapissa maṃsaṃ gahetvā ṭhapesi. Athekadivasaṃ evaṃ ṭhapitamaṃsaṃ bhattakārakassa pamādena rājagehe koleyyakasunakhā khādiṃsu. Bhattakārako taṃ maṃsaṃ aditvā kahāpaṇamuṭṭhiṃ ādāya carantopi maṃsaṃ uppādetuṃ asakkonto ‘‘sace amaṃsakabhattaṃ upanāmessāmi, jīvitaṃ me natthi, kiṃ nu kho karissāmī’’ti cintetvā ‘‘attheso upāyo’’ti vikāle āmakasusānaṃ gantvā muhuttamatassa purisassa ūrumaṃsaṃ āharitvā supakkaṃ pacitvā bhattaṃ upanāmesi. Rañño maṃsakhaṇḍaṃ jivhagge ṭhapitamattameva satta rasaharaṇisahassāni phari, sakalasarīraṃ khobhetvā aṭṭhāsi. Kiṃkāraṇā? Pubbe cassa sevanatāya. So kira atītānantare attabhāve yakkho hutvā bahuṃ manussamaṃsaṃ khāditapubbo, tenassa taṃ piyaṃ ahosi . So ‘‘sacāhaṃ tuṇhīyeva bhuñjissāmi, na me ayaṃ imaṃ maṃsaṃ kathessatī’’ti cintetvā saha kheḷena bhūmiyaṃ pātesi. ‘‘Niddosaṃ, deva, khādāhī’’ti vutte manusse paṭikkamāpetvā ‘‘ahametassa niddosabhāvaṃ jānāmi, kiṃ nāmetaṃ maṃsa’’nti pucchi. ‘‘Purimadivasesu paribhogamaṃsameva, devā’’ti. ‘‘Nanu aññasmiṃ kāle ayaṃ raso natthī’’ti? ‘‘Ajja supakkaṃ, devā’’ti. ‘‘Nanu pubbepi evameva pacasī’’ti. Atha naṃ tuṇhībhūtaṃ ñatvā ‘‘sabhāvaṃ kathehi, no ce kathesi, jīvitaṃ te natthī’’ti āha. So abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ kathesi. Rājā ‘‘mā saddamakāsi, pakatiyā pacanakamaṃsaṃ tvaṃ khāditvā mayhaṃ manussamaṃsameva pacāhī’’ti āha. ‘‘Nanu dukkaraṃ, devā’’ti? ‘‘Mā bhāyi, na dukkara’’nti. ‘‘Nibaddhaṃ kuto labhissāmi, devā’’ti? ‘‘Nanu bandhanāgāre bahū manussā’’ti. So tato paṭṭhāya tathā akāsi.
ਅਪਰਭਾਗੇ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਖੀਣੇਸੁ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਸਹਸ੍ਸਭਣ੍ਡਿਕਂ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਯੋ ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਂ ‘ਚੋਰੋ’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਾਰੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਰਾਜਭਯੇਨ ਸਹਸ੍ਸਭਣ੍ਡਿਕਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਯਦਾ ਭੇਰਿવੇਲਾਯ ਨਗਰਂ ਆਕੁਲਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਤ੍વਂ ਪਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਘਰਸਨ੍ਧਿਮ੍ਹਿ વਾ વੀਥਿਯਂ વਾ ਚਤੁਕ੍ਕੇ વਾ ਠਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਮਂਸਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਥੂਲਮਂਸਂ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਕਲ਼ੇવਰਾਨਿ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਮਮ ਮਾਤਾ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਮਮ ਪਿਤਾ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਮਮ ਭਾਤਾ ਭਗਿਨੀ ਚ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਰਿਦੇવਨਸਦ੍ਦੋ ਸੂਯਤਿ। ਨਾਗਰਾ ਭੀਤਤਸਿਤਾ ‘‘ਇਮੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਸੀਹੋ ਨੁ ਖੋ ਖਾਦਤਿ, ਬ੍ਯਗ੍ਘੋ ਨੁ ਖੋ ਖਾਦਤਿ, ਯਕ੍ਖੋ ਨੁ ਖੋ ਖਾਦਤੀ’’ਤਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾ ਪਹਾਰਮੁਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਕੋ ਮਨੁਸ੍ਸਖਾਦਕੋ ਚੋਰੋ ਇਮੇ ਖਾਦਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਜਨਾ ਰਾਜਙ੍ਗਣੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਉਪਕ੍ਕੋਸਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਂ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਦੇવ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਖਾਦਕੋ ਚੋਰੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ‘‘ਅਹਂ ਕਥਂ ਤਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕਿਂ ਅਹਂ ਨਗਰਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ਚਰਾਮੀ’’ਤਿ।
Aparabhāge bandhanāgāre manussesu khīṇesu ‘‘idāni kiṃ karissāmi, devā’’ti āha. ‘‘Antarāmagge sahassabhaṇḍikaṃ khipitvā yo taṃ gaṇhāti, taṃ ‘coro’ti gahetvā mārehī’’ti āha. So tathā akāsi. Aparabhāge rājabhayena sahassabhaṇḍikaṃ olokentampi adisvā ‘‘idāni kiṃ karissāmī’’ti āha. ‘‘Yadā bherivelāya nagaraṃ ākulaṃ hoti, tadā tvaṃ pana ekasmiṃ gharasandhimhi vā vīthiyaṃ vā catukke vā ṭhatvā manusse māretvā maṃsaṃ gaṇhāhī’’ti. So tato paṭṭhāya tathā katvā thūlamaṃsaṃ ādāya gacchati. Tesu tesu ṭhānesu kaḷevarāni dissanti. Mama mātā na paññāyati, mama pitā na paññāyati, mama bhātā bhaginī ca na paññāyati, manussānaṃ paridevanasaddo sūyati. Nāgarā bhītatasitā ‘‘ime manusse sīho nu kho khādati, byaggho nu kho khādati, yakkho nu kho khādatī’’ti olokentā pahāramukhaṃ disvā ‘‘eko manussakhādako coro ime khādatī’’ti maññanti. Mahājanā rājaṅgaṇe sannipatitvā upakkosiṃsu. Rājā ‘‘kiṃ, tātā’’ti pucchi. ‘‘Deva imasmiṃ nagare manussakhādako coro atthi, taṃ gaṇhāpethā’’ti āhaṃsu. ‘‘Ahaṃ kathaṃ taṃ jānissāmi, kiṃ ahaṃ nagaraṃ rakkhantopi carāmī’’ti.
ਮਹਾਜਨਾ ‘‘ਰਾਜਾ ਨਗਰੇਨ ਅਨਤ੍ਥਿਕੋ, ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿਸੇਨਾਪਤਿਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਚੋਰਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੁ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਆਗਮੇਥ, ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਚੋਰਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਹਾਜਨੇ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸੇ ਆਣਾਪੇਸਿ, ‘‘ਤਾਤਾ, ਨਗਰੇ ਕਿਰ ਮਨੁਸ੍ਸਖਾਦਕੋ ਚੋਰੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਨਿਲੀਯਿਤ੍વਾ ਤਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਗਰਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਘਰਸਨ੍ਧਿਮ੍ਹਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕਂ ਇਤ੍ਥਿਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਘਨਘਨਮਂਸਂ ਆਦਾਯ ਪਚ੍ਛਿਯਂ ਪੂਰੇਤੁਂ ਆਰਭਿ। ਅਥ ਨਂ ਤੇ ਪੁਰਿਸਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾਬਾਹਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਹਿਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਖਾਦਕੋ ਚੋਰੋ’’ਤਿ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਮਹਾਜਨੋ ਤਂ ਪਰਿવਾਰੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਮਂਸਪਚ੍ਛਿਂ ਗੀવਾਯ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਸੇਨਾਪਤਿਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਸੁਂ। ਸੇਨਾਪਤਿ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਸ ਇਮਂ ਮਂਸਂ ਖਾਦਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞੇਨ ਮਂਸੇਨ ਮਿਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਿਕ੍ਕਿਣਾਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਚਨੇਨ ਮਾਰੇਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Mahājanā ‘‘rājā nagarena anatthiko, kāḷahatthisenāpatissa ācikkhissāmā’’ti gantvā tassa taṃ kathetvā ‘‘coraṃ pariyesituṃ vaṭṭatī’’ti vadiṃsu. So ‘‘sādhu sattāhaṃ āgametha, pariyesitvā coraṃ dassāmī’’ti mahājane uyyojetvā purise āṇāpesi, ‘‘tātā, nagare kira manussakhādako coro atthi, tumhe tesu tesu ṭhānesu nilīyitvā taṃ gaṇhathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya nagaraṃ pariggaṇhanti. Bhattakārakopi ekasmiṃ gharasandhimhi sampaṭicchanno hutvā ekaṃ itthiṃ māretvā ghanaghanamaṃsaṃ ādāya pacchiyaṃ pūretuṃ ārabhi. Atha naṃ te purisā gahetvā pothetvā pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘gahito manussakhādako coro’’ti mahāsaddaṃ kariṃsu. Mahājano taṃ parivāresi. Atha naṃ suṭṭhu bandhitvā maṃsapacchiṃ gīvāya bandhitvā ādāya senāpatissa dassesuṃ. Senāpati taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho esa imaṃ maṃsaṃ khādati, udāhu aññena maṃsena missetvā vikkiṇāti, udāhu aññassa vacanena māretī’’ti cintetvā tamatthaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
੩੭੧.
371.
‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਤੁવਂ ਰਸਕ ਏਦਿਸਾਨਿ, ਕਰੋਸਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਸੁਦਾਰੁਣਾਨਿ।
‘‘Kasmā tuvaṃ rasaka edisāni, karosi kammāni sudāruṇāni;
ਹਨਾਸਿ ਇਤ੍ਥੀ ਪੁਰਿਸੇ ਚ ਮੂਲ਼੍ਹੋ, ਮਂਸਸ੍ਸ ਹੇਤੁ ਅਦੁ ਧਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾ’’ਤਿ॥
Hanāsi itthī purise ca mūḷho, maṃsassa hetu adu dhanassa kāraṇā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਰਸਕਾਤਿ ਭਤ੍ਤਕਾਰਣਂ ਆਲਪਤਿ।
Tattha rasakāti bhattakāraṇaṃ ālapati.
ਇਤੋ ਪਰਂ ਉਤ੍ਤਾਨਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਨਿ વਚਨਪਟਿવਚਨਾਨਿ ਪਾਲ਼ਿવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ –
Ito paraṃ uttānasambandhāni vacanapaṭivacanāni pāḷivaseneva veditabbāni –
੩੭੨.
372.
‘‘ਨ ਅਤ੍ਤਹੇਤੂ ਨ ਧਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾ, ਨ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਸ੍ਸ ਸਹਾਯਞਾਤਿਨਂ।
‘‘Na attahetū na dhanassa kāraṇā, na puttadārassa sahāyañātinaṃ;
ਭਤ੍ਤਾ ਚ ਮੇ ਭਗવਾ ਭੂਮਿਪਾਲੋ, ਸੋ ਖਾਦਤਿ ਮਂਸਂ ਭਦਨ੍ਤੇਦਿਸਂ॥
Bhattā ca me bhagavā bhūmipālo, so khādati maṃsaṃ bhadantedisaṃ.
੩੭੩.
373.
‘‘ਸਚੇ ਤੁવਂ ਭਤ੍ਤੁਰਤ੍ਥੇ ਪਯੁਤ੍ਤੋ, ਕਰੋਸਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਸੁਦਾਰੁਣਾਨਿ।
‘‘Sace tuvaṃ bhatturatthe payutto, karosi kammāni sudāruṇāni;
ਪਾਤੋવ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਲਪੇਯ੍ਯਾਸਿ ਮੇ ਰਾਜਿਨੋ ਸਮ੍ਮੁਖੇ ਤਂ॥
Pātova antepuraṃ pāpuṇitvā, lapeyyāsi me rājino sammukhe taṃ.
੩੭੪.
374.
‘‘ਤਥਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਅਹਂ ਭਦਨ੍ਤੇ, ਯਥਾ ਤੁવਂ ਭਾਸਸਿ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ।
‘‘Tathā karissāmi ahaṃ bhadante, yathā tuvaṃ bhāsasi kāḷahatthi;
ਪਾਤੋવ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, વਕ੍ਖਾਮਿ ਤੇ ਰਾਜਿਨੋ ਸਮ੍ਮੁਖੇ ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Pātova antepuraṃ pāpuṇitvā, vakkhāmi te rājino sammukhe ta’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾਤਿ ਗਾਰવਾਧਿવਚਨਂ। ਸਚੇ ਤੁવਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਨੁ ਖੋ ਭਣਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਮਰਣਭਯੇਨ ਮੁਸਾ ਭਣਤੀ’’ਤਿ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਦਾਰੁਣਾਨੀਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਘਾਤਕਮ੍ਮਾਨਿ। ਸਮ੍ਮੁਖੇ ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਖੇ ਠਤ੍વਾ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ। ਸੋ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ।
Tattha bhagavāti gāravādhivacanaṃ. Sace tuvanti ‘‘saccaṃ nu kho bhaṇati, udāhu maraṇabhayena musā bhaṇatī’’ti vīmaṃsanto evamāha. Tattha sudāruṇānīti manussaghātakammāni. Sammukhe tanti sammukhe ṭhatvā evaṃ vadeyyāsīti. So sampaṭicchanto gāthamāha.
ਅਥ ਨਂ ਸੇਨਾਪਤਿ ਗਾਲ਼੍ਹਬਨ੍ਧਨਮੇવ ਸਯਾਪੇਤ੍વਾ વਿਭਾਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਚ ਨਾਗਰੇਹਿ ਚ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਏਕਚ੍ਛਨ੍ਦੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਆਰਕ੍ਖਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਤ੍વਾ ਰਸਕਸ੍ਸ ਗੀવਾਯਂ ਮਂਸਪਚ੍ਛਿਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਪਾਯਾਸਿ। ਸਕਲਨਗਰਂ વਿਰવਿ। ਰਾਜਾ ਹਿਯ੍ਯੋ ਭੁਤ੍ਤਪਾਤਰਾਸੋ ਸਾਯਮਾਸਮ੍ਪਿ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਰਸਕੋ ਇਦਾਨਿ ਆਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਆਗਚ੍ਛਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਤਂ ਰਤ੍ਤਿਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਜ੍ਜਪਿ ਰਸਕੋ ਨਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਾਗਰਾਨਞ੍ਚ ਮਹਾਸਦ੍ਦੋ ਸੂਯਤਿ, ਕਿਂ ਨੂ ਖੋ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾਤਪਾਨੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਤਥਾ ਆਨੀਯਮਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਪਾਕਟਂ ਇਦਂ ਕਾਰਣਂ ਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਯੇવ ਨਿਸੀਦਿ। ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿਪਿ ਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿ, ਸੋਪਿਸ੍ਸ ਕਥੇਸਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Atha naṃ senāpati gāḷhabandhanameva sayāpetvā vibhātāya rattiyā amaccehi ca nāgarehi ca saddhiṃ mantetvā sabbesu ekacchandesu jātesu sabbaṭṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā nagaraṃ hatthagataṃ katvā rasakassa gīvāyaṃ maṃsapacchiṃ bandhitvā ādāya rājanivesanaṃ pāyāsi. Sakalanagaraṃ viravi. Rājā hiyyo bhuttapātarāso sāyamāsampi alabhitvā ‘‘rasako idāni āgacchissati, idāni āgacchassatī’’ti nisinnova taṃ rattiṃ vītināmetvā ‘‘ajjapi rasako nāgacchati, nāgarānañca mahāsaddo sūyati, kiṃ nū kho eta’’nti vātapānena olokento taṃ tathā ānīyamānaṃ disvā ‘‘pākaṭaṃ idaṃ kāraṇaṃ jāta’’nti cintetvā satiṃ upaṭṭhapetvā pallaṅkeyeva nisīdi. Kāḷahatthipi naṃ upasaṅkamitvā anuyuñji, sopissa kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੩੭੫.
375.
‘‘ਤਤੋ ਰਤ੍ਯਾ વਿવਸਾਨੇ, ਸੂਰਿਯੁਗ੍ਗਮਨਂ ਪਤਿ।
‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;
ਕਾਲ਼ੋ ਰਸਕਮਾਦਾਯ, ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ।
Kāḷo rasakamādāya, rājānaṃ upasaṅkami;
ਉਪਸਙ੍ਕਮ੍ਮ ਰਾਜਾਨਂ, ਇਦਂ વਚਨਮਬ੍ਰવਿ॥
Upasaṅkamma rājānaṃ, idaṃ vacanamabravi.
੩੭੬.
376.
‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ ਮਹਾਰਾਜ, ਰਸਕੋ ਪੇਸਿਤੋ ਤਯਾ।
‘‘Saccaṃ kira mahārāja, rasako pesito tayā.
ਹਨਤਿ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸੇ, ਤੁવਂ ਮਂਸਾਨਿ ਖਾਦਸਿ॥
Hanati itthipurise, tuvaṃ maṃsāni khādasi.
੩੭੭.
377.
‘‘ਏવਮੇવ ਤਥਾ ਕਾਲ਼, ਰਸਕੋ ਪੇਸਿਤੋ ਮਯਾ।
‘‘Evameva tathā kāḷa, rasako pesito mayā;
ਮਮ ਅਤ੍ਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਕਿਮੇਤਂ ਪਰਿਭਾਸਸੀ’’ਤਿ॥
Mama atthaṃ karontassa, kimetaṃ paribhāsasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਾਲ਼ਾਤਿ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ। ਏવਮੇવਾਤਿ ਤੇਨ ਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਤੇਜવਨ੍ਤੇਨ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਰਾਜਾ ਮੁਸਾ વਤ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਥਾਤਿ ਇਦਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ વੇવਚਨਂ। ਮਮ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਮ વੁਡ੍ਢਿਂ। ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਰੋਨ੍ਤਂ। ਕਿਮੇਤਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਏਤਂ। ਪਰਿਭਾਸਸੀਤਿ ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਰੋਸਿ, ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਤ੍વਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਚੋਰਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਮ ਪੇਸਨਕਾਰਕਂ ਗਣ੍ਹਾਸੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਭਯਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਕਥੇਸਿ।
Tattha kāḷāti kāḷahatthi. Evamevāti tena senāpatinā tejavantena anuyutto rājā musā vattuṃ asakkonto evamāha. Tattha tathāti idaṃ purimassa vevacanaṃ. Mama atthanti mama vuḍḍhiṃ. Karontassāti karontaṃ. Kimetanti kasmā etaṃ. Paribhāsasīti aho dukkaraṃ karosi, kāḷahatthi tvaṃ nāma aññaṃ coraṃ aggahetvā mama pesanakārakaṃ gaṇhāsīti tassa bhayaṃ janento kathesi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੇਨਾਪਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਸਕੇਨੇવ ਮੁਖੇਨ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਹੋ ਸਾਹਸਿਕੋ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਕਾਲਂ ਇਮੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਏਤੇਨ ਖਾਦਿਤਾ, વਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਏવਂ ਕਰਿ, ਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਖਾਦਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਕਿਂ ਕਥੇਸਿ, ਨਾਹਂ વਿਰਮਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸਚੇ ਨ વਿਰਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਰਟ੍ਠਞ੍ਚ ਨਾਸੇਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਨਸ੍ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਹਂ ਨੇવ ਤਤੋ વਿਰਮਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਸੇਨਾਪਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਯ વਤ੍ਥੁਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਕਾਲੇ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਛ ਮਹਾਮਚ੍ਛਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਸੁ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਿਮਿਨਨ੍ਦੋ ਅਜ੍ਝਾਰੋਹੋਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਮਚ੍ਛਾ ਪਞ੍ਚਯੋਜਨਸਤਿਕਾ, ਤਿਮਿਙ੍ਗਲੋ ਤਿਮਿਰਪਿਙ੍ਗਲੋ ਮਹਾਤਿਮਿਰਪਿਙ੍ਗਲੋਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਮਚ੍ਛਾ ਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਾਸਾਣਸੇવਾਲਭਕ੍ਖਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਸੁ ਆਨਨ੍ਦੋ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਏਕਪਸ੍ਸੇ વਸਤਿ। ਤਂ ਬਹੂ ਮਚ੍ਛਾ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਏਕਦਿવਸਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਦ੍વਿਪਦਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਰਾਜਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਯਮ੍ਪੇਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਏਕਚ੍ਛਨ੍ਦਾ ਹੁਤ੍વਾ ਆਨਨ੍ਦਂ ਰਾਜਾਨਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਤੇ ਮਚ੍ਛਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਸ੍ਸ ਸਾਯਂ ਪਾਤੋવ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Taṃ sutvā senāpati ‘‘ayaṃ sakeneva mukhena paṭijānāti, aho sāhasiko, ettakaṃ nāma kālaṃ ime manussā etena khāditā, vāressāmi na’’nti cintetvā āha – ‘‘mahārāja, mā evaṃ kari, mā manussamaṃsaṃ khādasī’’ti. ‘‘Kāḷahatthi kiṃ kathesi, nāhaṃ viramituṃ sakkomī’’ti. ‘‘Mahārāja, sace na viramissasi, attānañca raṭṭhañca nāsessasī’’ti. ‘‘Evaṃ nassantepi ahaṃ neva tato viramituṃ sakkomī’’ti. Tato senāpati tassa saññāpanatthāya vatthuṃ āharitvā dasseti – atītasmiñhi kāle mahāsamudde cha mahāmacchā ahesuṃ. Tesu ānando timinando ajjhārohoti ime tayo macchā pañcayojanasatikā, timiṅgalo timirapiṅgalo mahātimirapiṅgaloti ime tayo macchā sahassayojanikā honti. Te sabbepi pāsāṇasevālabhakkhā ahesuṃ. Tesu ānando mahāsamuddassa ekapasse vasati. Taṃ bahū macchā dassanāya upasaṅkamanti, ekadivasaṃ ‘‘sabbesaṃ dvipadacatuppadānaṃ sattānaṃ rājā paññāyati, amhākaṃ rājā natthi, mayampetaṃ rājānaṃ karissāmā’’ti cintetvā sabbe ekacchandā hutvā ānandaṃ rājānaṃ kariṃsu. Te macchā tato paṭṭhāya tassa sāyaṃ pātova upaṭṭhānaṃ gacchanti.
ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਆਨਨ੍ਦੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਬ੍ਬਤੇ ਪਾਸਾਣਸੇવਾਲਂ ਖਾਦਨ੍ਤੋ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੇવਾਲੋ’’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਏਕਂ ਮਚ੍ਛਂ ਖਾਦਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਮਂਸਂ ਖਾਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਸਙ੍ਖੋਭੇਸਿ। ਸੋ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ ਅਤਿવਿਯ ਮਧੁਰ’’ਨ੍ਤਿ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਚ੍ਛਮਂਸਖਣ੍ਡਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਨ ਖਾਦਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਯਂ ਪਾਤੋਪਿ ਮਚ੍ਛਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗਮਨਕਾਲੇ ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਮਚ੍ਛੇ ਖਾਦਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਖਾਦਿਯਮਾਨੇ ਏਕੋਪਿ ਮਂ ਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਓਸਕ੍ਕਿਤੋਸਕ੍ਕਿਤਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਖਾਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਖਾਦਿ। ਮਚ੍ਛਾ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਂਸੁ। ‘‘ਕੁਤੋ ਨੁ ਖੋ ਞਾਤੀਨਂ ਭਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਥੇਕੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਚ੍ਛੋ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਛੇਸੁ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਗਤੇਸੁ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਕਣ੍ਣਪਤ੍ਤੇ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਆਨਨ੍ਦੋ ਮਚ੍ਛੇ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਮਚ੍ਛਂ ਖਾਦਿ। ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤਮਚ੍ਛੋ ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਇਤਰੇਸਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭੀਤਤਸਿਤਾ ਪਲਾਯਿਂਸੁ।
Athekadivasaṃ ānando ekasmiṃ pabbate pāsāṇasevālaṃ khādanto ajānitvā ‘‘sevālo’’ti saññāya ekaṃ macchaṃ khādi. Tassa taṃ maṃsaṃ khādantassa sakalasarīraṃ saṅkhobhesi. So ‘‘kiṃ nu kho idaṃ ativiya madhura’’nti nīharitvā olokento macchamaṃsakhaṇḍaṃ disvā ‘‘ettakaṃ kālaṃ ajānitvā na khādāmī’’ti cintetvā ‘‘sāyaṃ pātopi macchānaṃ āgantvā gamanakāle ekaṃ dve macche khādissāmi, pākaṭaṃ katvā khādiyamāne ekopi maṃ na upasaṅkamissati, sabbe palāyissanti, paṭicchanno hutvā pacchā osakkitosakkitaṃ paharitvā khādissāmī’’ti tathā katvā khādi. Macchā parikkhayaṃ gacchantā cintayiṃsu. ‘‘Kuto nu kho ñātīnaṃ bhayaṃ uppajjissatī’’ti. Atheko paṇḍito maccho ‘‘mayhaṃ ānandassa kiriyā na ruccati, pariggaṇhissāmi na’’nti macchesu upaṭṭhānaṃ gatesu ānandassa kaṇṇapatte paṭicchanno aṭṭhāsi. Ānando macche uyyojetvā sabbapacchato gacchantaṃ macchaṃ khādi. So paṇḍitamaccho tassa kiriyaṃ disvā itaresaṃ ārocesi. Te sabbepi bhītatasitā palāyiṃsu.
ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਚ੍ਛਮਂਸਗਿਦ੍ਧੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਗੋਚਰਂ ਨ ਗਣ੍ਹਿ। ਸੋ ਜਿਘਚ੍ਛਾਯ ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਕਿਲਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਹਂ ਨੁ ਖੋ ਇਮੇ ਗਤਾ’’ਤਿ ਤੇ ਮਚ੍ਛੇ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਮ ਭਯੇਨ ਇਮਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਸਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞੇ, ਪਬ੍ਬਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਪਧਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸੀਸੇਨ ਚ ਉਭੋ ਪਸ੍ਸੇ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿ। ਤਤੋ ‘‘ਸਚੇ ਇਧ વਸਨ੍ਤਿ, ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਬ੍ਬਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਮਚ੍ਛੋ ਮਂ વਞ੍ਚੇਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਸਤੀ’’ਤਿ ਕੁਦ੍ਧੋ ਪਣ੍ਣਾਸਯੋਜਨਮਤ੍ਤਂ ਸਕਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਖਣ੍ਡਂ ਅਞ੍ਞਮਚ੍ਛਸਞ੍ਞਾਯ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮੁਰੁਮੁਰਾਯਨ੍ਤੋ ਖਾਦਿ, ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਲੋਹਿਤਗਨ੍ਧੇਨ ਮਚ੍ਛਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਲੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨ੍ਤਾ ਯਾવ ਸੀਸਾ ਆਗਮਂਸੁ। ਮਹਾਸਰੀਰਤਾਯ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੁਣਿ, ਪਬ੍ਬਤਰਾਸਿ વਿਯ ਅਟ੍ਠਿਰਾਸਿ ਅਹੋਸਿ। ਆਕਾਸਚਾਰਿਨੋ ਤਾਪਸਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਜਾਨਿਂਸੁ। ਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਆਹ –
Ānando tato paṭṭhāya macchamaṃsagiddhena aññaṃ gocaraṃ na gaṇhi. So jighacchāya pīḷito kilanto ‘‘kahaṃ nu kho ime gatā’’ti te macche pariyesanto ekaṃ pabbataṃ disvā ‘‘mama bhayena imaṃ pabbataṃ nissāya vasanti maññe, pabbataṃ parikkhipitvā upadhāressāmī’’ti naṅguṭṭhena ca sīsena ca ubho passe parikkhipitvā gaṇhi. Tato ‘‘sace idha vasanti, palāyissantī’’ti pabbataṃ parikkhipantaṃ attano naṅguṭṭhaṃ disvā ‘‘ayaṃ maccho maṃ vañcetvā pabbataṃ nissāya vasatī’’ti kuddho paṇṇāsayojanamattaṃ sakanaṅguṭṭhakhaṇḍaṃ aññamacchasaññāya daḷhaṃ gahetvā murumurāyanto khādi, dukkhavedanā uppajji. Lohitagandhena macchā sannipatitvā luñjitvā khādantā yāva sīsā āgamaṃsu. Mahāsarīratāya parivattetuṃ asakkonto tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi, pabbatarāsi viya aṭṭhirāsi ahosi. Ākāsacārino tāpasaparibbājakā manussānaṃ kathayiṃsu. Sakalajambudīpe manussā jāniṃsu. Taṃ vatthuṃ āharitvā dassento kāḷahatthi āha –
੩੭੮.
378.
‘‘ਆਨਨ੍ਦੋ ਸਬ੍ਬਮਚ੍ਛਾਨਂ, ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਰਸਗਿਦ੍ਧਿਮਾ।
‘‘Ānando sabbamacchānaṃ, khāditvā rasagiddhimā;
ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾਯ ਪਰਿਸਾਯ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਖਾਦਿਯਾ ਮਤੋ॥
Parikkhīṇāya parisāya, attānaṃ khādiyā mato.
੩੭੯.
379.
‘‘ਏવਂ ਪਮਤ੍ਤੋ ਰਸਗਾਰવੇ ਰਤ੍ਤੋ, ਬਾਲੋ ਯਦੀ ਆਯਤਿ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Evaṃ pamatto rasagārave ratto, bālo yadī āyati nāvabujjhati;
વਿਧਮ੍ਮ ਪੁਤ੍ਤੇ ਚਜਿ ਞਾਤਕੇ ਚ, ਪਰਿવਤ੍ਤਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ ਖਾਦਤਿ॥
Vidhamma putte caji ñātake ca, parivattiya attānaññeva khādati.
੩੮੦.
380.
‘‘ਇਦਂ ਤੇ ਸੁਤ੍વਾਨ વਿਗੇਤੁ ਛਨ੍ਦੋ, ਮਾ ਭਕ੍ਖਯੀ ਰਾਜ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ।
‘‘Idaṃ te sutvāna vigetu chando, mā bhakkhayī rāja manussamaṃsaṃ;
ਮਾ ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਕੇવਲਂ વਾਰਿਜੋવ, ਦ੍વਿਪਦਾਧਿਪ ਸੁਞ੍ਞਮਕਾਸਿ ਰਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ॥
Mā tvaṃ imaṃ kevalaṃ vārijova, dvipadādhipa suññamakāsi raṭṭha’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਆਨਨ੍ਦੋਤਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਪਞ੍ਚਸਤਯੋਜਨਿਕੋ ਆਨਨ੍ਦੋ ਨਾਮ ਮਹਾਮਚ੍ਛੋ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਮਚ੍ਛਾਨਂ ਰਾਜਾ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਏਕਪਸ੍ਸੇ ਠਿਤੋ। ਖਾਦਿਤ੍વਾਤਿ ਸਕਜਾਤਿਕਾਨਂ ਮਚ੍ਛਾਨਂ ਰਸਗਿਦ੍ਧਿਮਾ ਮਚ੍ਛੇ ਖਾਦਿਤ੍વਾ। ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾਯਾਤਿ ਮਚ੍ਛਪਰਿਸਾਯ ਖਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ। ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਗੋਚਰਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਣਾਸਯੋਜਨਮਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਖਣ੍ਡਂ ਅਞ੍ਞਮਚ੍ਛਸਞ੍ਞਾਯ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਮਤੋ ਮਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਪਬ੍ਬਤਮਤ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਿਰਾਸਿ ਅਹੋਸਿ। ਏવਂ ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾ ਮਹਾਮਚ੍ਛੋ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਏવਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਤ੍વਂ ਤਣ੍ਹਾਰਸਗਿਦ੍ਧਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਮਤ੍ਤੋ ਪਮਾਦਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤੋ।
Tattha ānandoti, mahārāja, atītasmiṃ kāle mahāsamudde pañcasatayojaniko ānando nāma mahāmaccho sabbesaṃ macchānaṃ rājā mahāsamuddassa ekapasse ṭhito. Khāditvāti sakajātikānaṃ macchānaṃ rasagiddhimā macche khāditvā. Parikkhīṇāyāti macchaparisāya khayappattāya. Attānanti aññaṃ gocaraṃ aggahetvā pabbataṃ parikkhipanto paṇṇāsayojanamattaṃ attano naṅguṭṭhakhaṇḍaṃ aññamacchasaññāya khāditvā mato maraṇappatto hutvā idāni mahāsamudde pabbatamatto aṭṭhirāsi ahosi. Evaṃ pamattoti yathā mahāmaccho ānando, evampi tathā tvaṃ taṇhārasagiddhiko hutvā pamatto pamādabhāvappatto.
ਰਸਗਾਰવੇ ਰਤ੍ਤੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਸ੍ਸ ਰਸਗਾਰવੇ ਰਤ੍ਤੋ ਅਤਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਬਾਲੋਤਿ ਯਦਿ ਬਾਲੋ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ ਆਯਤਿਂ ਅਨਾਗਤੇ ਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ। વਿਧਮ੍ਮਾਤਿ વਿਧਮੇਤ੍વਾ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ । ਪੁਤ੍ਤੇਤਿ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਰੋ ਚ। ਞਾਤਕੇ ਚਾਤਿ ਸੇਸਞਾਤਕੇ ਚ ਸਹਾਯੇ ਚ, વਿਧਮ੍ਮ ਪੁਤ੍ਤੇ ਚ ਚਜਿਤ੍વਾ ਞਾਤਕੇ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਆਹਾਰਂ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਜਿਘਚ੍ਛਾਯ ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਸਕਲਨਗਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਯ વਿਚਰਿਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਖਾਦਨ੍ਤੋ ਆਨਨ੍ਦੋ ਮਚ੍ਛੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ ਖਾਦਤਿ।
Rasagārave rattoti manussamaṃsassa rasagārave ratto atirattacitto hoti. Bāloti yadi bālo duppañño āyatiṃ anāgate kāle uppajjanakadukkhaṃ nāvabujjhati na jānāti. Vidhammāti vidhametvā vināsetvā . Putteti puttadhītaro ca. Ñātake cāti sesañātake ca sahāye ca, vidhamma putte ca cajitvā ñātake cāti attho. Parivattiyāti aññaṃ āhāraṃ alabhitvā jighacchāya pīḷito sakalanagaraṃ parivattiya vicaritvā manussamaṃsaṃ alabhitvā attānaṃ khādanto ānando maccho viya attānaññeva khādati.
ਇਦਂ ਤੇ ਸੁਤ੍વਾਨਾਤਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤੇ ਤੁਯ੍ਹਂ ਮਯਾ ਆਨੀਤਂ ਇਦਂ ਉਦਾਹਰਣਂ ਸੁਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦੋ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਖਾਦਨਚ੍ਛਨ੍ਦੋ વਿਗੇਤੁ વਿਗਚ੍ਛਤੁ વਿਰਮਤੁ। ਮਾ ਭਕ੍ਖਯੀਤਿ ਰਾਜ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਮਾ ਭਕ੍ਖਯਿ ਮਾ ਖਾਦਿ। ਮਾ ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਕੇવਲਨ੍ਤਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਂ ਸੁਞ੍ਞਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਾਰਿਜੋ ਆਨਨ੍ਦੋ ਮਚ੍ਛੋ ਇવ, ਭੋ ਦ੍વਿਪਦਾਧਿਪ, ਦ੍વਿਪਦਾਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਇਸ੍ਸਰ ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ਕੇવਲਂ ਸਚ੍ਚਤੋ ਇਮਂ ਤવ ਕਾਸਿਰਟ੍ਠਂ ਨਗਰਂ ਸੁਞ੍ਞਂ ਮਾ ਅਕਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Idaṃ te sutvānāti, mahārāja, te tuyhaṃ mayā ānītaṃ idaṃ udāharaṇaṃ sutvā chando manussamaṃsakhādanacchando vigetu vigacchatu viramatu. Mā bhakkhayīti rāja manussamaṃsaṃ mā bhakkhayi mā khādi. Mā tvaṃ imaṃ kevalanti mahāsamuddaṃ suññaṃ karonto vārijo ānando maccho iva, bho dvipadādhipa, dvipadānaṃ manussānaṃ, issara mahārāja, tvaṃ kevalaṃ saccato imaṃ tava kāsiraṭṭhaṃ nagaraṃ suññaṃ mā akāsīti attho.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ, ‘‘ਭੋ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ, ਨ ਤ੍વਮੇવ ਉਪਮਂ ਜਾਨਾਸਿ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਗਿਦ੍ਧਤਾਯ ਪੋਰਾਣਕવਤ੍ਥੁਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā, ‘‘bho kāḷahatthi, na tvameva upamaṃ jānāsi, ahampi jānāmī’’ti manussamaṃsagiddhatāya porāṇakavatthuṃ āharitvā dassento āha –
੩੮੧.
381.
‘‘ਸੁਜਾਤੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ, ਓਰਸੋ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਰਜੋ।
‘‘Sujāto nāma nāmena, oraso tassa atrajo;
ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਮਲਦ੍ਧਾਨ, ਮਤੋ ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਯੇ॥
Jambupesimaladdhāna, mato so tassa saṅkhaye.
੩੮੨.
382.
‘‘ਏવਮੇવ ਅਹਂ ਕਾਲ਼, ਭੁਤ੍વਾ ਭਕ੍ਖਂ ਰਸੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Evameva ahaṃ kāḷa, bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ;
ਅਲਦ੍ਧਾ ਮਾਨੁਸਂ ਮਂਸਂ, ਮਞ੍ਞੇ ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ ਜੀવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ, maññe hissāmi jīvita’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਜਾਤੋ ਨਾਮਾਤਿ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਨਾਮੇਨ ਸੁਜਾਤੋ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਰਜੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਓਰਸੋ ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ ਅਲਦ੍ਧਾਨ ਅਲਭਿਤ੍વਾਨ। ਮਤੋਤਿ ਯਥਾ ਤਸ੍ਸਾ ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਯਾ ਸਙ੍ਖਯੇ ਸੋ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਪੁਤ੍ਤੋ ਮਤੋ, ਏવਮੇવ ਅਹਂ ਰਸੁਤ੍ਤਮਂ ਅਞ੍ਞਰਸਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਮਂਸਂ ਭੁਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਲਦ੍ਧਾ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਜੀવਿਤਂ ਹਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਮਞ੍ਞੇ ਮਞ੍ਞਾਮਿ।
Tattha sujāto nāmāti kāḷahatthi kuṭumbiko nāmena sujāto nāma, tassa atrajo putto oraso jambupesiṃ aladdhāna alabhitvāna. Matoti yathā tassā jambupesiyā saṅkhaye so kuṭumbikaputto mato, evameva ahaṃ rasuttamaṃ aññarasānaṃ uttamaṃ manussānaṃ maṃsaṃ bhutvā bhuñjitvā aladdhā manussamaṃsaṃ jīvitaṃ hissāmīti maññe maññāmi.
ਅਤੀਤੇ ਕਿਰ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਸੁਜਾਤੋ ਨਾਮ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਲੋਣਮ੍ਬਿਲਸੇવਨਤ੍ਥਾਯ ਹਿਮવਨ੍ਤਤੋ ਆਗਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਇਸਿਸਤਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਯ੍ਯਾਨੇ વਸਾਪੇਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਸਿ। ਘਰੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਬਦ੍ਧਂ ਪਞ੍ਚਸਤਮਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖਾ ਅਹੋਸਿ। ਤੇ ਪਨ ਤਾਪਸਾ ਕਦਾਚਿ ਜਨਪਦੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖਾਯ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਮਹਾਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨਕਾਲੇ ਸੁਜਾਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਜ੍ਜ ਭਦ੍ਦਨ੍ਤਾਨਂ ਤਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦਿવਸਾ ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ, ਕਹਂ ਨੁ ਖੋ ਗਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਕਂ ਅਙ੍ਗੁਲਿਯਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਕਾਲੇ ਤਤ੍ਥ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਮਹਲ੍ਲਕਾਨਂ ਮੁਖવਿਕ੍ਖਾਲਨਕਾਲੇ ਉਦਕਂ ਦਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਨવਕੋ ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ ਖਾਦਤਿ। ਸੁਜਾਤੋ ਤਾਪਸੇ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ – ‘‘ਕਿਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਖਾਦਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਮਹਾਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ, ਆવੁਸੋ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰੋ ਪਿਪਾਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਗਣਜੇਟ੍ਠਕੋ ਤਾਪਸੋ ਥੋਕਂ ਦਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਮਧੁਰਰਸੇ ਬਜ੍ਝਿਤ੍વਾ – ‘‘ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯਾਚਿ। ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤੋ, ‘‘ਪੁਤ੍ਤਕ, ਮਾ વਿਰવਿ, ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਖਾਦਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਤਂ વਞ੍ਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਭਦਨ੍ਤਾ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਨ੍ਤੋ ਇਸਿਗਣਂ ਅਨਾਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਗੇਹਂ ਗਤੋ। ਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਪਰਿਦੇવਿ। ਸੁਜਾਤੋ ‘‘ਇਸਯੋਪਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਤੋ। ਤੇ ਇਸਯੋਪਿ ‘‘ਇਧ ਚਿਰਂ વਸਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਹਿਮવਨ੍ਤਮੇવ ਗਤਾ। ਆਰਾਮੇ ਇਸਯੋ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਜਮ੍ਬੁਅਮ੍ਬਪਨਸਮੋਚਾਦੀਨਂ ਪੇਸਿਯੋ ਮਧੁਸਕ੍ਖਰਚੁਣ੍ਣਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਅਦਾਸਿ। ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਜਿવ੍ਹਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤਮਤ੍ਤਾ ਹਲਾਹਲવਿਸਸਦਿਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਨਿਰਾਹਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਰਾਜਾ ਇਦਂ ਕਾਰਣਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ।
Atīte kira bārāṇasiyaṃ sujāto nāma kuṭumbiko loṇambilasevanatthāya himavantato āgatāni pañca isisatāni attano uyyāne vasāpetvā upaṭṭhāsi. Ghare cassa nibaddhaṃ pañcasatamattā bhikkhā ahosi. Te pana tāpasā kadāci janapadepi bhikkhāya caranti, kadāci mahājambupesiṃ āharitvā khādanti. Tesaṃ jambupesiṃ āharitvā khādanakāle sujāto cintesi – ‘‘ajja bhaddantānaṃ tayo cattāro divasā anāgacchantānaṃ, kahaṃ nu kho gatā’’ti. So attano puttakaṃ aṅguliyaṃ gāhāpetvā tesaṃ bhattakiccakāle tattha agamāsi. Tasmiṃ samaye mahallakānaṃ mukhavikkhālanakāle udakaṃ datvā sabbanavako jambupesiṃ khādati. Sujāto tāpase vanditvā nisinno – ‘‘kiṃ, bhante, khādathā’’ti pucchi. ‘‘Mahājambupesiṃ, āvuso’’ti. Taṃ sutvā kumāro pipāsaṃ uppādesi. Athassa gaṇajeṭṭhako tāpaso thokaṃ dāpesi. So taṃ khāditvā madhurarase bajjhitvā – ‘‘jambupesiṃ me dethā’’ti punappunaṃ yāci. Kuṭumbiko dhammaṃ suṇanto, ‘‘puttaka, mā viravi, gehaṃ gantvā khādissasī’’ti taṃ vañcetvā ‘‘imaṃ nissāya bhadantā ukkaṇṭheyyu’’nti taṃ samassāsento isigaṇaṃ anāpucchitvā gehaṃ gato. Gatakālato paṭṭhāya cassa putto ‘‘jambupesiṃ me dethā’’ti paridevi. Sujāto ‘‘isayopi ācikkhissāmī’’ti uyyānaṃ gato. Te isayopi ‘‘idha ciraṃ vasimhā’’ti himavantameva gatā. Ārāme isayo apassanto tassa jambuambapanasamocādīnaṃ pesiyo madhusakkharacuṇṇasaṃyuttā adāsi. Tā tassa jivhagge ṭhapitamattā halāhalavisasadisā honti. So sattāhaṃ nirāhāro hutvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Rājā idaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento evamāha.
ਤਤੋ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਰਸਗਿਦ੍ਧੋ, ਅਪਰਾਨਿਪਿਸ੍ਸ ਉਦਾਹਰਣਾਨਿ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, વਿਰਮਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਹਂ વਿਰਮਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ। ਦੇવ, ਸਚੇ ਨ વਿਰਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਤੁવਂ ਞਾਤਿਮਣ੍ਡਲਤੋ ਚੇવ ਰਜ੍ਜਸਿਰਿਤੋ ਚ ਪਰਿਹਾਯਿਸ੍ਸਸਿ। ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਧੇવ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਪਞ੍ਚਸੀਲਰਕ੍ਖਕਂ ਸੋਤ੍ਥਿਯਕੁਲਂ ਅਹੋਸਿ । ਤਸ੍ਸ ਕੁਲਸ੍ਸ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਪਿਯੋ ਮਨਾਪੋ ਅਹੋਸਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਪਾਰਗੂ। ਸੋ ਸਮવਯੇਹਿ ਤਰੁਣੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਣਬਨ੍ਧਨੇਨ વਿਚਰਿ। ਸੇਸਾ ਗਣਬਨ੍ਧਾ ਮਚ੍ਛਮਂਸਾਦੀਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤਾ ਸੁਰਂ ਪਿવਨ੍ਤਿ। ਮਾਣવੋ ਮਂਸਾਦੀਨਿ ਨ ਖਾਦਤਿ, ਸੁਰਂ ਨ ਪਿવਤਿ। ਤੇ ਮਨ੍ਤਯਿਂਸੁ – ‘‘ਅਯਂ ਸੁਰਾਯ ਅਪਿવਨਤੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮੂਲਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਉਪਾਯੇਨ ਨਂ ਸੁਰਂ ਪਾਯੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਛਣਕੀਲ਼ਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸੁਰਂ ਪਿવਥ, ਅਹਂ ਸੁਰਂ ਨ ਪਿવਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹੇવ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਤવ ਪਿવਨਤ੍ਥਾਯ ਖੀਰਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਧੁਤ੍ਤਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਦੁਮਿਨਿਪਤ੍ਤੇਸੁ ਤਿਖਿਣਸੁਰਂ ਬਨ੍ਧਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪਯਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਪਾਨਕਾਲੇ ਮਾਣવਸ੍ਸ ਖੀਰਂ ਉਪਨਯਿਂਸੁ। ਅਥ ਏਕੋ ਧੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਪੋਕ੍ਖਰਮਧੁਂ, ਭੋ, ਆਹਰਾ’’ਤਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਪਦੁਮਿਨਿਪਤ੍ਤਪੁਟਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਛਿਦ੍ਦਂ ਕਤ੍વਾ ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਮੁਖੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਆਕਡ੍ਢਿ। ਏવਂ ਇਤਰੇਪਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਪਿવਿਂਸੁ। ਮਾਣવੋ ‘‘ਕਿਂ ਨਾਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਪੋਕ੍ਖਰਮਧੁਨਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਥੋਕਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਦੇਥ ਭੋਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਪਿ ਦਾਪਯਿਂਸੁ। ਸੋ ਪੋਕ੍ਖਰਮਧੁਸਞ੍ਞਾਯ ਸੁਰਂ ਪਿવਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਾਰਪਕ੍ਕਮਂਸਂ ਅਦਂਸੁ, ਤਮ੍ਪਿ ਖਾਦਿ।
Tato kāḷahatthi ‘‘ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, aparānipissa udāharaṇāni āharissāmī’’ti cintetvā, ‘‘mahārāja, viramāhī’’ti āha. ‘‘Ahaṃ viramituṃ na sakkomī’’ti. Deva, sace na viramissasi, tuvaṃ ñātimaṇḍalato ceva rajjasirito ca parihāyissasi. Atītasmiñhi, mahārāja, idheva bārāṇasiyaṃ pañcasīlarakkhakaṃ sotthiyakulaṃ ahosi . Tassa kulassa ekaputtako ahosi. So mātāpitūnaṃ piyo manāpo ahosi paṇḍito byatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū. So samavayehi taruṇehi saddhiṃ gaṇabandhanena vicari. Sesā gaṇabandhā macchamaṃsādīni khādantā suraṃ pivanti. Māṇavo maṃsādīni na khādati, suraṃ na pivati. Te mantayiṃsu – ‘‘ayaṃ surāya apivanato amhākaṃ mūlaṃ na deti, upāyena naṃ suraṃ pāyessāmā’’ti. Te sannipatitvā, ‘‘samma, chaṇakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Samma, tumhe suraṃ pivatha, ahaṃ suraṃ na pivāmi, tumheva gacchathā’’ti. ‘‘Samma, tava pivanatthāya khīraṃ gaṇhāpessāmā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Dhuttā uyyānaṃ gantvā paduminipattesu tikhiṇasuraṃ bandhāpetvā ṭhapayiṃsu. Atha nesaṃ pānakāle māṇavassa khīraṃ upanayiṃsu. Atha eko dhutto ‘‘pokkharamadhuṃ, bho, āharā’’ti āharāpetvā paduminipattapuṭaṃ heṭṭhā chiddaṃ katvā aṅgulīhi mukhe ṭhapetvā ākaḍḍhi. Evaṃ itarepi āharāpetvā piviṃsu. Māṇavo ‘‘kiṃ nāmeta’’nti pucchi. ‘‘Pokkharamadhunāmā’’ti. ‘‘Ahampi thokaṃ labhissāmi, detha bhonto’’ti. Tassapi dāpayiṃsu. So pokkharamadhusaññāya suraṃ pivi. Athassa aṅgārapakkamaṃsaṃ adaṃsu, tampi khādi.
ਏવਮਸ੍ਸ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਿવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਤ੍ਤਕਾਲੇ ‘‘ਨ ਏਤਂ ਪੋਕ੍ਖਰਮਧੁ, ਸੁਰਾ ਏਸਾ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਏવਂ ਮਧੁਰਰਸਂ ਨ ਜਾਨਿਂ, ਆਹਰਥ, ਭੋ, ਸੁਰ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਅਦਂਸੁ। ਪਿਪਾਸਾ ਮਹਤੀ ਅਹੋਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪੁਨਪਿ ਯਾਚਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਖੀਣਾ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਹਨ੍ਦ ਤਂ, ਭੋ, ਆਹਰਾਪੇਥਾ’’ਤਿ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮੁਦ੍ਦਿਕਂ ਅਦਾਸਿ, ਸੋ ਸਕਲਦਿવਸਂ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਮਤ੍ਤੋ ਰਤ੍ਤਕ੍ਖੋ ਕਮ੍ਪਨ੍ਤੋ વਿਲਪਨ੍ਤੋ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਿਤਾ ਸੁਰਾਯ ਪਿવਿਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ વਿਗਤੇ ਮਤ੍ਤੇ, ‘‘ਤਾਤ, ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਤੇ ਕਤਂ ਸੋਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ ਜਾਤੇਨ ਸੁਰਂ ਪਿવਨ੍ਤੇਨ, ਮਾ ਪੁਨ ਏવਂ ਅਕਾਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤਾਤ, ਕੋ ਮਯ੍ਹਂ ਦੋਸੋ’’ਤਿ। ‘‘ਸੁਰਾਯ ਪਿવਿਤਭਾવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤਾਤ, ਕਿਂ ਕਥੇਸਿ, ਮਯਾ ਏવਰੂਪਂ ਮਧੁਰਰਸਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਅਲਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯਾਚਿ। ਸੋਪਿ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ વਿਰਮਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਕੁਲવਂਸੋ ਚ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਧਨਞ੍ਚ વਿਨਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Evamassa punappunaṃ pivantassa mattakāle ‘‘na etaṃ pokkharamadhu, surā esā’’ti vadiṃsu. So ‘‘ettakaṃ kālaṃ evaṃ madhurarasaṃ na jāniṃ, āharatha, bho, sura’’nti āha. Te āharitvā punapi adaṃsu. Pipāsā mahatī ahosi. Athassa punapi yācantassa ‘‘khīṇā’’ti vadiṃsu. So ‘‘handa taṃ, bho, āharāpethā’’ti aṅgulimuddikaṃ adāsi, so sakaladivasaṃ tehi saddhiṃ pivitvā matto rattakkho kampanto vilapanto gehaṃ gantvā nipajji. Athassa pitā surāya pivitabhāvaṃ ñatvā vigate matte, ‘‘tāta, ayuttaṃ te kataṃ sottiyakule jātena suraṃ pivantena, mā puna evaṃ akāsī’’ti āha. ‘‘Tāta, ko mayhaṃ doso’’ti. ‘‘Surāya pivitabhāvo’’ti. ‘‘Tāta, kiṃ kathesi, mayā evarūpaṃ madhurarasaṃ ettakaṃ kālaṃ aladdhapubba’’nti. Brāhmaṇo punappunaṃ yāci. Sopi ‘‘na sakkomi viramitu’’nti āha. Atha brāhmaṇo ‘‘evaṃ sante amhākaṃ kulavaṃso ca ucchijjissati, dhanañca vinassissatī’’ti cintetvā gāthamāha –
੩੮੩.
383.
‘‘ਮਾਣવ ਅਭਿਰੂਪੋਸਿ, ਕੁਲੇ ਜਾਤੋਸਿ ਸੋਤ੍ਥਿਯੇ।
‘‘Māṇava abhirūposi, kule jātosi sotthiye;
ਨ ਤ੍વਂ ਅਰਹਸਿ ਤਾਤ, ਅਭਕ੍ਖਂ ਭਕ੍ਖਯੇਤવੇ’’ਤਿ॥
Na tvaṃ arahasi tāta, abhakkhaṃ bhakkhayetave’’ti.
ਤਤ੍ਥ , ਮਾਣવਾਤਿ, ਮਾਣવ, ਤ੍વਂ ਅਭਿਰੂਪੋ ਅਸਿ, ਸੋਤ੍ਥਿਯੇ ਕੁਲੇ ਜਾਤੋਪਿ ਅਸਿ। ਅਭਕ੍ਖਂ ਭਕ੍ਖਯੇਤવੇਤਿ, ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਅਭਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਭਕ੍ਖਯਿਤੁਂ ਨ ਅਰਹਸਿ।
Tattha , māṇavāti, māṇava, tvaṃ abhirūpo asi, sotthiye kule jātopi asi. Abhakkhaṃ bhakkhayetaveti, tāta, tvaṃ abhakkhitabbayuttakaṃ bhakkhayituṃ na arahasi.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ, ‘‘ਤਾਤ, વਿਰਮ, ਸਚੇ ਨ વਿਰਮਸਿ, ਅਹਂ ਤਂ ਇਤੋ ਗੇਹਾ ਨਿਕ੍ਖਾਮੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤવ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜਨੀਯਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਾਣવੋ ‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਹਂ ਸੁਰਂ ਜਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Evañca pana vatvā, ‘‘tāta, virama, sace na viramasi, ahaṃ taṃ ito gehā nikkhāmessāmi, tava raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ karissāmī’’ti āha. Māṇavo ‘‘evaṃ santepi ahaṃ suraṃ jahituṃ na sakkomī’’ti vatvā gāthādvayamāha –
੩੮੪.
384.
‘‘ਰਸਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਏਤਂ, ਕਸ੍ਮਾ ਮਂ ਤ੍વਂ ਨਿવਾਰਯੇ।
‘‘Rasānaṃ aññataraṃ etaṃ, kasmā maṃ tvaṃ nivāraye;
ਸੋਹਂ ਤਤ੍ਥ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਤ੍ਥ ਲਚ੍ਛਾਮਿ ਏਦਿਸਂ॥
Sohaṃ tattha gamissāmi, yattha lacchāmi edisaṃ.
੩੮੫.
385.
‘‘ਸੋવਾਹਂ ਨਿਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਤੇ વਚ੍ਛਾਮਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ।
‘‘Sovāhaṃ nippatissāmi, nate vacchāmi santike;
ਯਸ੍ਸ ਮੇ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤ੍વਂ, ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਸਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ॥
Yassa me dassanena tvaṃ, nābhinandasi brāhmaṇā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਰਸਾਨਨ੍ਤਿ ਲੋਣਮ੍ਬਿਲਤਿਤ੍ਤਕਕਟੁਕਖਾਰਿਕਮਧੁਰਕਸਾવਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਰਸਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਉਤ੍ਤਮਰਸਮੇਤਂ ਮਜ੍ਜਂ ਨਾਮ। ਸੋવਾਹਨ੍ਤਿ ਸੋ ਅਹਂ ਏવ। ਨਿਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਸ੍ਸਾਮਿ।
Tattha rasānanti loṇambilatittakakaṭukakhārikamadhurakasāvasaṅkhātānaṃ sattannaṃ rasānaṃ aññataraṃ uttamarasametaṃ majjaṃ nāma. Sovāhanti so ahaṃ eva. Nippatissāmīti nikkhamissāmi.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ‘‘ਨਾਹਂ ਸੁਰਾਪਾਨਾ વਿਰਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਂ ਤੇ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਤਯਿ ਅਮ੍ਹੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤੇ ਮਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Evañca pana vatvā ‘‘nāhaṃ surāpānā viramissāmi, yaṃ te ruccati, taṃ karohī’’ti āha. Atha brāhmaṇo ‘‘tayi amhe pariccajante mayampi taṃ pariccajissāmā’’ti vatvā gāthamāha –
੩੮੬.
386.
‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਦਾਯਾਦੇ, ਪੁਤ੍ਤੇ ਲਚ੍ਛਾਮ ਮਾਣવ।
‘‘Addhā aññepi dāyāde, putte lacchāma māṇava;
ਤ੍વਞ੍ਚ ਜਮ੍ਮ વਿਨਸ੍ਸਸੁ, ਯਤ੍ਥ ਪਤ੍ਤਂ ਨ ਤਂ ਸੁਣੇ’’ਤਿ॥
Tvañca jamma vinassasu, yattha pattaṃ na taṃ suṇe’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਤ੍ਥ ਗਤਂ ਤਂ ‘‘ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਾਮ વਸਤੀ’’ਤਿ ਨ ਸੁਣੋਮ, ਤਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਾਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha yattha pattanti yattha gataṃ taṃ ‘‘asukaṭṭhāne nāma vasatī’’ti na suṇoma, tattha gacchāhīti attho.
ਅਥ ਨਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਨੇਤ੍વਾ ਅਪੁਤ੍ਤਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ ਨੀਹਰਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਨਿਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ ਕਪਣੋ ਜਿਣ੍ਣਪਿਲੋਤਿਕਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਕਪਾਲਹਤ੍ਥੋ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਕੁਟ੍ਟਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਇਦਂ ਕਾਰਣਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਰਞ੍ਞੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸਚੇ ਤ੍વਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਪਬ੍ਬਾਜਨੀਯਕਮ੍ਮਂ ਤੇ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ vinicchayaṃ netvā aputtabhāvaṃ katvā nīharāpesi. So aparabhāge nippaccayo kapaṇo jiṇṇapilotikaṃ nivāsetvā kapālahattho piṇḍāya caranto aññataraṃ kuṭṭaṃ nissāya kālamakāsi. Idaṃ kāraṇaṃ āharitvā kāḷahatthi rañño dassetvā, ‘‘mahārāja, sace tvaṃ amhākaṃ vacanaṃ na karissasi, pabbājanīyakammaṃ te karissantī’’ti vatvā gāthamāha –
੩੮੭.
387.
‘‘ਏવਮੇવ ਤੁવਂ ਰਾਜ, ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦ ਸੁਣੋਹਿ ਮੇ।
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, dvipadinda suṇohi me;
ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਰਟ੍ਠਾ, ਸੋਣ੍ਡਂ ਮਾਣવਕਂ ਯਥਾ’’ਤਿ॥
Pabbājessanti taṃ raṭṭhā, soṇḍaṃ māṇavakaṃ yathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦਾਤਿ ਦ੍વਿਪਦਾਨਂ ਇਨ੍ਦ, ਭੋ ਮਹਾਰਾਜ, ਮੇ ਮਮ વਚਨਂ ਸੁਣੋਹਿ ਤੁવਂ, ਏવਮੇવ ਸੋਣ੍ਡਂ ਮਾਣવਕਂ ਯਥਾ ਤਂ ਭવਨ੍ਤਂ ਰਟ੍ਠਤੋ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
Tattha dvipadindāti dvipadānaṃ inda, bho mahārāja, me mama vacanaṃ suṇohi tuvaṃ, evameva soṇḍaṃ māṇavakaṃ yathā taṃ bhavantaṃ raṭṭhato pabbājessanti.
ਏવਂ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿਨਾ ਉਪਮਾਯ ਆਹਟਾਯਪਿ ਰਾਜਾ ਤਤੋ વਿਰਮਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਉਦਾਹਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਆਹ –
Evaṃ kāḷahatthinā upamāya āhaṭāyapi rājā tato viramituṃ asakkonto aparampi udāharaṇaṃ dassetuṃ āha –
੩੮੮.
388.
‘‘ਸੁਜਾਤੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾਨ ਸਾવਕੋ।
‘‘Sujāto nāma nāmena, bhāvitattāna sāvako;
ਅਚ੍ਛਰਂ ਕਾਮਯਨ੍ਤੋવ, ਨ ਸੋ ਭੁਞ੍ਜਿ ਨ ਸੋ ਪਿવਿ॥
Accharaṃ kāmayantova, na so bhuñji na so pivi.
੩੮੯.
389.
‘‘ਕੁਸਗ੍ਗੇਨੁਦਕਮਾਦਾਯ, ਸਮੁਦ੍ਦੇ ਉਦਕਂ ਮਿਨੇ।
‘‘Kusaggenudakamādāya, samudde udakaṃ mine;
ਏવਂ ਮਾਨੁਸਕਾ ਕਾਮਾ, ਦਿਬ੍ਬਕਾਮਾਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ॥
Evaṃ mānusakā kāmā, dibbakāmāna santike.
੩੯੦.
390.
‘‘ਏવਮੇવ ਅਹਂ ਕਾਲ਼, ਭੁਤ੍વਾ ਭਕ੍ਖਂ ਰਸੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Evameva ahaṃ kāḷa, bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ;
ਅਲਦ੍ਧਾ ਮਾਨੁਸਂ ਮਂਸਂ, ਮਞ੍ਞੇ ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ ਜੀવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ, maññe hissāmi jīvita’’nti.
વਤ੍ਥੁ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ।
Vatthu heṭṭhā vuttasadisameva.
ਤਤ੍ਥ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾਨਾਤਿ ਭਾવਿਤਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਸਿਸਤਾਨਂ। ਅਚ੍ਛਰਂ ਕਾਮਯਨ੍ਤੋવਾਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਤੇਸਂ ਇਸੀਨਂ ਮਹਾਜਮ੍ਬੁਪੇਸਿਯਾ ਖਾਦਨਕਾਲੇ ਅਨਾਗਮਨਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਾਰਣਾ ਨ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸਚੇ ਕਤ੍ਥਚਿ ਗਤਾ, ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨੋ ਚੇ, ਅਥ ਨੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਸਿਗਣੇ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਣਜੇਟ੍ਠਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਸੂਰਿਯੇ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੇ ਉਯ੍ਯੋਜਿਯਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਇਧੇવ વਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਸਿਗਣਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ ਦੇવਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਚਾਰਿਕਾਹਿ ਇਸਿਗਣਂ વਨ੍ਦਿਤੁਂ ਆਗਤੋ, ਸਕਲਾਰਾਮੋ ਏਕੋਭਾਸੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੁਜਾਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਉਟ੍ਠਾਯ ਪਣ੍ਣਸਾਲਛਿਦ੍ਦੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਸਕ੍ਕਂ ਇਸਿਗਣਂ વਨ੍ਦਿਤੁਂ ਆਗਤਂ ਦੇવਚ੍ਛਰਾਪਰਿવੁਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਚ੍ਛਰਾਨਂ ਸਹ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਰਾਗਰਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸਕ੍ਕੋ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਕਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਗਤੋ। ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋਪਿ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਇਸਿਗਣਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਕੋ ਨਾਮੇਸ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ ਆਗਤੋ’’ਤਿ? ‘‘ਸਕ੍ਕੋ, ਆવੁਸੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਕਾ ਨਾਮੇਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੇવਚ੍ਛਰਾ ਨਾਮੇਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਇਸਿਗਣਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਅਚ੍ਛਰਂ ਮੇ ਦੇਥ, ਅਚ੍ਛਰਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વਿਲਪਿ। ਞਾਤਕਾ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘ਭੂਤਾવਿਟ੍ਠੋ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਨਾਹਂ ਏਤਂ ਅਚ੍ਛਰਂ ਕਥੇਮਿ, ਦੇવਚ੍ਛਰਂ ਕਥੇਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਅਚ੍ਛਰਾ’’ਤਿ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਆਨੀਤਂ ਭਰਿਯਮ੍ਪਿ ਗਣਿਕਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਾਯਂ ਅਚ੍ਛਰਾ, ਯਕ੍ਖਿਨੀ ਏਸਾ, ਦੇવਚ੍ਛਰਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વਿਲਪਨ੍ਤੋ ਨਿਰਾਹਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tattha bhāvitattānāti bhāvitacittānaṃ tesaṃ pañcannaṃ isisatānaṃ. Accharaṃ kāmayantovāti so kira tesaṃ isīnaṃ mahājambupesiyā khādanakāle anāgamanaṃ viditvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇā na āgacchanti, sace katthaci gatā, jānissāmi, no ce, atha nesaṃ santike dhammaṃ suṇissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā isigaṇe vanditvā gaṇajeṭṭhakassa santike dhammaṃ suṇanto nisinnova sūriye atthaṅgate uyyojiyamānopi ‘‘ajja idheva vasissāmī’’ti vatvā isigaṇaṃ vanditvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji. Rattibhāge sakko devarājā devaccharāsaṅghaparivuto saddhiṃ attano paricārikāhi isigaṇaṃ vandituṃ āgato, sakalārāmo ekobhāso ahosi. Sujāto ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti uṭṭhāya paṇṇasālachiddena olokento sakkaṃ isigaṇaṃ vandituṃ āgataṃ devaccharāparivutaṃ disvā accharānaṃ saha dassanena rāgaratto ahosi. Sakko nisīditvā dhammakathaṃ sutvā sakaṭṭhānameva gato. Kuṭumbikopi punadivase isigaṇaṃ vanditvā pucchi – ‘‘bhante, ko nāmesa rattibhāge tumhākaṃ vandanatthāya āgato’’ti? ‘‘Sakko, āvuso’’ti. ‘‘Taṃ parivāretvā nisinnā kā nāmetā’’ti? ‘‘Devaccharā nāmetā’’ti. So isigaṇaṃ vanditvā gehaṃ gantvā gatakālato paṭṭhāya ‘‘accharaṃ me detha, accharaṃ me dethā’’ti vilapi. Ñātakā parivāretvā ‘‘bhūtāviṭṭho nu kho’’ti accharaṃ pahariṃsu. So ‘‘nāhaṃ etaṃ accharaṃ kathemi, devaccharaṃ kathemī’’ti vatvā ‘‘ayaṃ accharā’’ti alaṅkaritvā ānītaṃ bhariyampi gaṇikampi olokento ‘‘nāyaṃ accharā, yakkhinī esā, devaccharaṃ me dethā’’ti vilapanto nirāhāro hutvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ –
‘‘ਅਚ੍ਛਰਂ ਕਾਮਯਨ੍ਤੋવ, ਨ ਸੋ ਭੁਞ੍ਜਿ ਨ ਸੋ ਪਿવੀ’’ਤਿ॥
‘‘Accharaṃ kāmayantova, na so bhuñji na so pivī’’ti.
ਕੁਸਗ੍ਗੇਨੁਦਕਮਾਦਾਯ, ਸਮੁਦ੍ਦੇ ਉਦਕਂ ਮਿਨੇਤਿ, ਸਮ੍ਮ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ, ਯੋ ਕੁਸਗ੍ਗੇਨੇવ ਉਦਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਸਿਯਾ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਉਦਕ’’ਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪਮਾਯ ਮਿਨੇਯ੍ਯ, ਸੋ ਕੇવਲਂ ਮਿਨੇਯ੍ਯੇવ, ਕੁਸਗ੍ਗੇ ਪਨ ਉਦਕਂ ਅਤਿਪਰਿਤ੍ਤਕਮੇવ। ਯਥਾ ਤਂ, ਏવਂ ਮਾਨੁਸਕਾ ਕਾਮਾ ਦਿਬ੍ਬਕਾਮਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਸੁਜਾਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਇਤ੍ਥਿਂ ਨ ਓਲੋਕੇਸਿ, ਅਚ੍ਛਰਮੇવ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ ਮਤੋ। ਏવਮੇવਾਤਿ ਯਥਾ ਸੋ ਦਿਬ੍ਬਕਾਮਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਜੀવਿਤਂ ਜਹਿ, ਏવਂ ਅਹਮ੍ਪਿ ਉਤ੍ਤਮਰਸਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਜੀવਿਤਂ ਜਹਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ વਦਤਿ।
Kusaggenudakamādāya, samudde udakaṃ mineti, samma kāḷahatthi, yo kusaggeneva udakaṃ gahetvā ‘‘ettakaṃ siyā mahāsamudde udaka’’nti tena saddhiṃ upamāya mineyya, so kevalaṃ mineyyeva, kusagge pana udakaṃ atiparittakameva. Yathā taṃ, evaṃ mānusakā kāmā dibbakāmānaṃ santike, tasmā so sujāto aññaṃ itthiṃ na olokesi, accharameva patthento mato. Evamevāti yathā so dibbakāmaṃ alabhanto jīvitaṃ jahi, evaṃ ahampi uttamarasaṃ manussamaṃsaṃ alabhanto jīvitaṃ jahissāmīti vadati.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਰਸਗਿਦ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਕਜਾਤਿਕਾਨਂ ਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਆਕਾਸਚਰਾ ਸੁવਣ੍ਣਹਂਸਾਪਿ ਤਾવ વਿਨਟ੍ਠਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Taṃ sutvā kāḷahatthi ‘‘ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, saññāpessāmi na’’nti sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā ākāsacarā suvaṇṇahaṃsāpi tāva vinaṭṭhāti dassetuṃ gāthādvayamāha –
੩੯੧.
391.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਤੇ ਧਤਰਟ੍ਠਾ, ਹਂਸਾ વੇਹਾਯਸਙ੍ਗਮਾ।
‘‘Yathāpi te dhataraṭṭhā, haṃsā vehāyasaṅgamā;
ਅਭੁਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗੇਨ, ਸਬ੍ਬੇ ਅਬ੍ਭਤ੍ਥਤਂ ਗਤਾ॥
Abhuttaparibhogena, sabbe abbhatthataṃ gatā.
੩੯੨.
392.
‘‘ਏવਮੇવ ਤੁવਂ ਰਾਜ, ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦ ਸੁਣੋਹਿ ਮੇ।
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, dvipadinda suṇohi me;
ਅਭਕ੍ਖਂ ਰਾਜ ਭਕ੍ਖੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਬ੍ਬਾਜਯਨ੍ਤਿ ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā pabbājayanti ta’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਅਭੁਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਾਨਜਾਤਿਕਾਨਂ ਪਰਿਭੋਗੇਨ। ਅਬ੍ਭਤ੍ਥਤਂ ਗਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਮਰਣਮੇવ ਪਤ੍ਤਾ। ਅਤੀਤੇ ਕਿਰ ਚਿਤ੍ਤਕੂਟੇ ਸੁવਣ੍ਣਗੁਹਾਯਂ ਨવੁਤਿ ਹਂਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ વਸਨ੍ਤਿ। ਤੇ વਸ੍ਸਿਕੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸੇ ਨ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਿ, ਸਚੇ ਨਿਕ੍ਖਮੇਯ੍ਯੁਂ, ਉਦਕਪੁਣ੍ਣੇਹਿ ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਉਪ੍ਪਤਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇਯੇવ ਪਤੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਚ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਿ। ਉਪਕਟ੍ਠੇ ਪਨ વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਜਾਤਸ੍ਸਰਤੋ ਸਯਂਜਾਤਸਾਲਿਯੋ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਗੁਹਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਾਲਿਂ ਖਾਦਨ੍ਤਾ વਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਗੁਹਂ ਪવਿਟ੍ਠਕਾਲੇ ਗੁਹਦ੍વਾਰੇ ਏਕੋ ਰਥਚਕ੍ਕਪ੍ਪਮਾਣੋ ਉਣ੍ਣਨਾਭਿ ਨਾਮ ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਮਾਸੇ ਏਕੇਕਂ ਜਾਲਂ વਿਨਨ੍ਧਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਏਕੇਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੋਰਜ੍ਜੁਪ੍ਪਮਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਹਂਸਾ ‘‘ਤਂ ਜਾਲਂ ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਕਸ੍ਸ ਤਰੁਣਹਂਸਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਦੇਨ੍ਤਿ। ਸੋ વਿਗਤੇ ਦੇવੇ ਪੁਰਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਜਾਲਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸੇਸਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਥੇਕਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਪਞ੍ਚ ਮਾਸੇ વਸ੍ਸੋ વੁਟ੍ਠੋ ਅਹੋਸਿ। ਹਂਸਾ ਖੀਣਗੋਚਰਾ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਯਂ ਜੀવਨ੍ਤਾ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਠਮਂ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਖਾਦਿਂਸੁ, ਤਤੋ ਪੋਤਕੇ, ਤਤੋ ਜਿਣ੍ਣਹਂਸੇ। ਪਞ੍ਚਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ વਸ੍ਸਂ ਅਪਗਤਂ। ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਪਞ੍ਚ ਜਾਲਾਨਿ વਿਨਨ੍ਧਿ। ਹਂਸਾ ਸਕਜਾਤਿਕਾਨਂ ਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਥਾਮਾ ਜਾਤਾ। ਦ੍વਿਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਲਾਭੀ ਹਂਸਤਰੁਣੋ ਜਾਲੇ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਭਿਨ੍ਦਿ, ਪਞ੍ਚਮਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ, ਤਤ੍ਥੇવ ਲਗ੍ਗਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸੀਸਂ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਲੋਹਿਤਂ ਪਿવਿ। ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਜਾਲਂ ਪਹਰਿ, ਸੋਪਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਲਗ੍ਗੀਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਲੋਹਿਤਂ ਪਿવਿ। ਤਦਾ ਧਤਰਟ੍ਠਕੁਲਂ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਅਬ੍ਭਤ੍ਥਤਂਗਤਾ’’ਤਿ।
Tattha abhuttaparibhogenāti attano samānajātikānaṃ paribhogena. Abbhatthataṃ gatāti sabbe maraṇameva pattā. Atīte kira cittakūṭe suvaṇṇaguhāyaṃ navuti haṃsasahassāni vasanti. Te vassike cattāro māse na nikkhamanti, sace nikkhameyyuṃ, udakapuṇṇehi pattehi uppatituṃ asakkontā mahāsamuddeyeva pateyyuṃ, tasmā na ca nikkhamanti. Upakaṭṭhe pana vassakāle jātassarato sayaṃjātasāliyo āharitvā guhaṃ pūretvā sāliṃ khādantā vasanti. Tesaṃ pana guhaṃ paviṭṭhakāle guhadvāre eko rathacakkappamāṇo uṇṇanābhi nāma makkaṭako ekekasmiṃ māse ekekaṃ jālaṃ vinandhati. Tassa ekekaṃ suttaṃ gorajjuppamāṇaṃ hoti. Haṃsā ‘‘taṃ jālaṃ bhindissatī’’ti ekassa taruṇahaṃsassa dve koṭṭhāse denti. So vigate deve purato gantvā taṃ jālaṃ bhindati. Tena maggena sesā gacchanti. Athekasmiṃ kāle pañca māse vasso vuṭṭho ahosi. Haṃsā khīṇagocarā ‘‘kiṃ nu kho kattabba’’nti mantetvā ‘‘mayaṃ jīvantā aṇḍāni labhissāmā’’ti paṭhamaṃ aṇḍāni khādiṃsu, tato potake, tato jiṇṇahaṃse. Pañcamāsaccayena vassaṃ apagataṃ. Makkaṭako pañca jālāni vinandhi. Haṃsā sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā appathāmā jātā. Dviguṇakoṭṭhāsalābhī haṃsataruṇo jāle paharitvā cattāri bhindi, pañcamaṃ chindituṃ nāsakkhi, tattheva laggi. Athassa sīsaṃ vijjhitvā makkaṭako lohitaṃ pivi. Aññopi āgantvā jālaṃ pahari, sopi tattheva laggīti evaṃ sabbesaṃ makkaṭako lohitaṃ pivi. Tadā dhataraṭṭhakulaṃ ucchinnanti vadanti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbe abbhatthataṃgatā’’ti.
ਏવਮੇવ ਤੁવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਏਤੇ ਹਂਸਾ ਅਭਕ੍ਖਂ ਸਕਜਾਤਿਕਮਂਸਂ ਖਾਦਿਂਸੁ, ਤਥਾ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਖਾਦਸਿ, ਸਕਲਨਗਰਂ ਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤਂ, વਿਰਮ, ਮਹਾਰਾਜਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਬ੍ਬਾਜਯਨ੍ਤਿ ਤਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਭਕ੍ਖਂ ਸਕਜਾਤਿਕਮਂਸਂ ਭਕ੍ਖੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇ ਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਤਂ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜਯਨ੍ਤਿ।
Evameva tuvanti yathā ete haṃsā abhakkhaṃ sakajātikamaṃsaṃ khādiṃsu, tathā tvampi khādasi, sakalanagaraṃ bhayappattaṃ, virama, mahārājāti. Tasmā pabbājayanti tanti yasmā abhakkhaṃ sakajātikamaṃsaṃ bhakkhesi, tasmā ime nagaravāsino taṃ raṭṭhā pabbājayanti.
ਰਾਜਾ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਉਪਮਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਨਾਗਰਾ ਪਨ ਉਟ੍ਠਾਯ, ‘‘ਸਾਮਿ ਸੇਨਾਪਤਿ, ਕਿਂ ਕਰੋਸਿ, ਕਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਖਾਦਕਂ ਚੋਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਚਰਸਿ, ਸਚੇ ਨ વਿਰਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਰਟ੍ਠਤੋ ਨਂ ਪਬ੍ਬਾਜੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਾਸ੍ਸ ਕਥੇਤੁਂ ਅਦਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਬਹੂਨਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਭੀਤੋ ਪੁਨ વਤ੍ਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਪੁਨਪਿ ਨਂ ਸੇਨਾਪਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਮਹਾਰਾਜ વਿਰਮਿਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ, ਉਦਾਹੁ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਬ੍ਬਂ ਓਰੋਧਗਣਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਰੋ ਚ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੇ ਪਸ੍ਸੇ ਠਪੇਤ੍વਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮੇ ਞਾਤਿਮਣ੍ਡਲੇ ਚੇવ ਅਮਚ੍ਚਗਣਞ੍ਚ ਰਜ੍ਜਸਿਰਿਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਹਿ, ਮਾ વਿਨਸ੍ਸਿ, વਿਰਮ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ‘‘ਨ ਮਯ੍ਹਂ ਏਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤੋ ਪਿਯਤਰਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਮ੍ਹਾ ਨਗਰਾ ਚ ਰਟ੍ਠਾ ਚ ਨਿਕ੍ਖਮਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ, ‘‘ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ, ਨ ਮੇ ਰਜ੍ਜੇਨਤ੍ਥੋ, ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਾਮਿ, ਏਕਂ ਪਨ ਮੇ ਖਗ੍ਗਞ੍ਚ ਰਸਕਞ੍ਚ ਭਾਜਨਞ੍ਚ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥਸ੍ਸ ਖਗ੍ਗਞ੍ਚ ਮਂਸਪਚਨਭਾਜਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਛਿਞ੍ਚ ਉਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਰਸਕਞ੍ਚ ਦਤ੍વਾ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜਨੀਯਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਂਸੁ।
Rājā aññampi upamaṃ vattukāmo ahosi. Nāgarā pana uṭṭhāya, ‘‘sāmi senāpati, kiṃ karosi, kiṃ manussamaṃsakhādakaṃ coraṃ gahetvā vicarasi, sace na viramissati, raṭṭhato naṃ pabbājehī’’ti vatvā nāssa kathetuṃ adaṃsu. Rājā bahūnaṃ kathaṃ sutvā bhīto puna vattuṃ nāsakkhi. Punapi naṃ senāpati ‘‘kiṃ mahārāja viramituṃ sakkhissasi, udāhu na sakkhissasī’’ti vatvā ‘‘na sakkomī’’ti vutte sabbaṃ orodhagaṇañca puttadhītaro ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite passe ṭhapetvā, ‘‘mahārāja, ime ñātimaṇḍale ceva amaccagaṇañca rajjasiriñca olokehi, mā vinassi, virama manussamaṃsato’’ti āha. Rājā ‘‘na mayhaṃ ete manussamaṃsato piyatarā’’ti vatvā ‘‘tena hi, mahārāja, imamhā nagarā ca raṭṭhā ca nikkhamathā’’ti vutte, ‘‘kāḷahatthi, na me rajjenattho, nagarā nikkhamāmi, ekaṃ pana me khaggañca rasakañca bhājanañca dehī’’ti āha. Athassa khaggañca maṃsapacanabhājanañca pacchiñca ukkhipāpetvā rasakañca datvā raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ kariṃsu.
ਸੋ ਖਗ੍ਗਞ੍ਚ ਰਸਕਞ੍ਚ ਆਦਾਯ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਨਿਗ੍ਰੋਧਮੂਲੇ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤੋ ਅਟવਿਮਗ੍ਗੇ ਠਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਰਸਕਸ੍ਸ ਦੇਤਿ। ਸੋਪਿਸ੍ਸ ਮਂਸਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਉਪਨਾਮੇਤਿ। ਏવਂ ਉਭੋਪਿ ਜੀવਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਗਹਣਕਾਲੇ ‘‘ਅਹਂ ਅਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਚੋਰੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਕੋਚਿ ਸਕਭਾવੇਨ ਸਣ੍ਠਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਯਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਂ ਉਦ੍ਧਂਪਾਦਂ ਅਧੋਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਰਸਕਸ੍ਸ ਦੇਤਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਕਞ੍ਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਂ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਆਗਤੋ ਰਸਕੇਨ ‘‘ਕਿਂ ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਉਦ੍ਧਨੇ ਉਕ੍ਖਲਿਂ ਆਰੋਪੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਂਸਂ ਕਹਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ? ‘‘ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਹਂ ਮਂਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਦਾਨਿ ਜੀવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਪਮਾਨੋ ਉਦ੍ਧਨੇ ਅਗ੍ਗਿਂ ਕਤ੍વਾ ਉਕ੍ਖਲਿਂ ਆਰੋਪੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਅਸਿਨਾ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਮਂਸਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਖਾਦਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਏਕਕੋવ ਜਾਤੋ ਸਯਮੇવ ਪਚਿਤ੍વਾ ਖਾਦਤਿ। ‘‘ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਮਗ੍ਗੇ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਨ੍ਨੇ ਹਨਤੀ’’ਤਿ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਪਾਕਟੋ ਅਹੋਸਿ।
So khaggañca rasakañca ādāya nagarā nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā ekasmiṃ nigrodhamūle vasanaṭṭhānaṃ katvā tattha vasanto aṭavimagge ṭhatvā manusse māretvā āharitvā rasakassa deti. Sopissa maṃsaṃ pacitvā upanāmeti. Evaṃ ubhopi jīvanti. Manussagahaṇakāle ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti vatvā tasmiṃ pakkhante koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkoti, sabbe bhūmiyaṃ patanti. Tesu yaṃ icchati, taṃ uddhaṃpādaṃ adhosīsaṃ katvā āharitvā rasakassa deti. So ekadivasaṃ araññe kañci manussaṃ alabhitvā āgato rasakena ‘‘kiṃ devā’’ti vutte ‘‘uddhane ukkhaliṃ āropehī’’ti āha. ‘‘Maṃsaṃ kahaṃ, devā’’ti? ‘‘Labhissāmahaṃ maṃsa’’nti. So ‘‘natthi me dāni jīvita’’nti kampamāno uddhane aggiṃ katvā ukkhaliṃ āropesi. Atha naṃ porisādo asinā māretvā maṃsaṃ pacitvā khādi. Tato paṭṭhāya ekakova jāto sayameva pacitvā khādati. ‘‘Porisādo magge maggapaṭipanne hanatī’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi.
ਤਦਾ ਏਕੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਿਭવੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਞ੍ਚਹਿ ਸਕਟਸਤੇਹਿ વੋਹਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਤੋ ਅਪਰਨ੍ਤਂ ਸਞ੍ਚਰਤਿ। ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਨਾਮ ਕਿਰ ਚੋਰੋ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਮਾਰੇਸਿ, ਧਨਂ ਦਤ੍વਾ ਤਂ ਅਟવਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਟવਿਮੁਖવਾਸੀਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਂ ਅਟવਿਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਥਾ’’ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿ। ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਥਂ ਪੁਰਤੋ ਕਤ੍વਾ ਸਯਂ ਨ੍ਹਾਤਾਨੁਲਿਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੋ ਸੇਤਗੋਣਯੁਤ੍ਤੇ ਸੁਖਯਾਨਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਤੇਹਿ ਅਟવਿવਾਸਿਕਪੁਰਿਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਤੋ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਰੁਕ੍ਖਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਪੁਰਿਸੇ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ‘‘ਕਿਂ ਇਮੇਸੁ ਮਯਾ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਿਗਤਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਦਿਟ੍ਠਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਂ ਖਾਦਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਪਗ੍ਘਰਿਤਖੇਲ਼ੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤੇ ਰੁਕ੍ਖਤੋ ਓਰੁਯ੍ਹ ‘‘ਅਹਂ ਅਰੇ ਪੋਰਿਸਾਦੋ’’ਤਿ ਨਾਮਂ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸਾવੇਤ੍વਾ ਖਗ੍ਗਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ વਾਲੁਕਾਯ ਤੇਸਂ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿ। ਏਕੋਪਿ ਠਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਭੂਮਿਯਂ ਉਰੇਨ ਨਿਪਜ੍ਜਿਂਸੁ। ਸੋ ਸੁਖਯਾਨਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਪਾਦੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਅਧੋਸੀਸਕਂ ਓਲਮ੍ਬੇਤ੍વਾ ਸੀਸਂ ਗੋਪ੍ਫਕੇਹਿ ਪਹਰਨ੍ਤੋ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਾਯਾਸਿ।
Tadā eko sampannavibhavo brāhmaṇo pañcahi sakaṭasatehi vohāraṃ karonto pubbantato aparantaṃ sañcarati. So cintesi – ‘‘porisādo nāma kira coro antarāmagge manusse māresi, dhanaṃ datvā taṃ aṭaviṃ atikkamissāmī’’ti. So aṭavimukhavāsīnaṃ manussānaṃ ‘‘tumhe maṃ aṭavito atikkāmethā’’ti sahassaṃ datvā tehi saddhiṃ maggaṃ paṭipajji. Gacchanto ca brāhmaṇo sabbasatthaṃ purato katvā sayaṃ nhātānulitto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito setagoṇayutte sukhayānake nisinno tehi aṭavivāsikapurisehi parivuto sabbapacchato agamāsi. Tasmiṃ khaṇe porisādo rukkhaṃ āruyha purise upadhārento sesamanussesu ‘‘kiṃ imesu mayā khāditabbaṃ atthī’’ti vigatacchando hutvā brāhmaṇaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya taṃ khāditukāmatāya paggharitakheḷo ahosi. So tasmiṃ attano santikaṃ āgate rukkhato oruyha ‘‘ahaṃ are porisādo’’ti nāmaṃ tikkhattuṃ sāvetvā khaggaṃ parivattento vālukāya tesaṃ akkhīni pūrento viya pakkhandi. Ekopi ṭhātuṃ samattho nāma natthi, sabbe bhūmiyaṃ urena nipajjiṃsu. So sukhayānake nisinnaṃ brāhmaṇaṃ pāde gahetvā piṭṭhiyaṃ adhosīsakaṃ olambetvā sīsaṃ gopphakehi paharanto ukkhipitvā pāyāsi.
ਤਦਾ ਤੇ ਪੁਰਿਸਾ ਉਟ੍ਠਾਯ, ‘‘ਭੋ, ਪੁਰਿਸਾ ਮਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਂ ਗਣ੍ਹਿਮ੍ਹਾ, ਕੋ ਨਾਮ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪੁਰਿਸਕਾਰੋ, ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ વਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ વਾ ਥੋਕਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੁ। ਪੋਰਿਸਾਦੋਪਿ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਕਞ੍ਚਿ ਅਦਿਤ੍વਾ ਸਣਿਕਂ ਪਾਯਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਥਾਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਏਕੋ ਸੂਰਪੁਰਿਸੋ વੇਗੇਨ ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਸੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏਕਂ વਤਿਂ ਲਙ੍ਘਨ੍ਤੋ ਖਦਿਰਖਾਣੁਕਂ ਅਕ੍ਕਮਿ, ਖਾਣੁਕੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਦੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਲੋਹਿਤੇਨ ਪਗ੍ਘਰਨ੍ਤੇਨ ਲਙ੍ਘਮਾਨੋ ਯਾਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਸੋ ਦਿਸ੍વਾ, ‘‘ਭੋ, ਮਯਾ ਏਸ વਿਦ੍ਧੋ, ਕੇવਲਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਚ੍ਛਤੋ ਏਥ, ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਦੁਬ੍ਬਲਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੁ। ਸੋ ਤੇਹਿ ਅਨੁਬਦ੍ਧਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤ੍ਥਿਮਕਾਸਿ। ਅਥ ਅਟવਿવਾਸਿਕਪੁਰਿਸਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਕਿਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਚੋਰੇਨਾ’’ਤਿ ਤਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਿਂਸੁ।
Tadā te purisā uṭṭhāya, ‘‘bho, purisā mayaṃ brāhmaṇassa hatthato kahāpaṇasahassaṃ gaṇhimhā, ko nāma amhākaṃ purisakāro, sakkontā vā asakkontā vā thokaṃ anubandhāmā’’ti vatvā anubandhiṃsu. Porisādopi nivattitvā olokento kañci aditvā saṇikaṃ pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe thāmasampanno eko sūrapuriso vegena taṃ pāpuṇi. So taṃ disvā ekaṃ vatiṃ laṅghanto khadirakhāṇukaṃ akkami, khāṇuko piṭṭhipādena nikkhami. Lohitena paggharantena laṅghamāno yāti. Atha naṃ so disvā, ‘‘bho, mayā esa viddho, kevalaṃ tumhe pacchato etha, gaṇhissāmi na’’nti āha. Te dubbalabhāvaṃ ñatvā taṃ anubandhiṃsu. So tehi anubaddhabhāvaṃ ñatvā brāhmaṇaṃ vissajjetvā attānaṃ sotthimakāsi. Atha aṭavivāsikapurisā brāhmaṇassa laddhakālato paṭṭhāya ‘‘kiṃ amhākaṃ corenā’’ti tato nivattiṃsu.
ਪੋਰਿਸਾਦੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਗ੍ਰੋਧਮੂਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਾਰੋਹਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋ, ‘‘ਅਯ੍ਯੇ ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤੇ, ਸਚੇ ਮੇ ਸਤ੍ਤਾਹਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਯੇવ વਣਂ ਫਾਸੁਕਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏਕਸਤਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਗਲਲੋਹਿਤੇਨ ਤવ ਖਨ੍ਧਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਮਧੁਰਮਂਸੇਨ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਯਾਚਨਂ ਕਰਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਨਪਾਨਮਂਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰਂ ਸੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਸਤ੍ਤਾਹੇਯੇવ વਣੋ ਫਾਸੁਕੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਦੇવਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸ ਫਾਸੁਕਭਾવਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸਿ। ਸੋ ਕਤਿਪਾਹਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਬਲਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਬਹੁਪਕਾਰਾ ਮੇ ਦੇવਤਾ, ਆਯਾਚਨਾ ਅਸ੍ਸਾ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਖਗ੍ਗਂ ਆਦਾਯ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਰਾਜਾਨੋ ਆਨੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਾਯਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਪੁਰਿਮਭવੇ ਯਕ੍ਖਕਾਲੇ ਏਕਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਖਾਦਕੋ ਸਹਾਯਕਯਕ੍ਖੋ ਅਨੁવਿਚਰਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਮਮ ਅਤੀਤਭવੇ ਸਹਾਯੋ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਮਂ ਸਞ੍ਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਨ ਸਞ੍ਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਭવੇ ਕਤਕਾਰਣਂ ਕਥੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਸਞ੍ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਮਕਾਸਿ। ‘‘ਕਹਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜਿਤਕਾਰਣਞ੍ਚ ਇਦਾਨਿ વਸਨਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਖਾਣੁਨਾ વਿਦ੍ਧਕਾਰਣਞ੍ਚ ਦੇવਤਾਯ ਆਯਾਚਨਾਮੋਚਨਤ੍ਥਂ ਗਮਨਕਾਰਣਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਯਾਪਿ ਮਮੇਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਤ੍ਥਰਿਤਬ੍ਬਂ, ਉਭੋਪਿ ਗਚ੍ਛਾਮ, ਸਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਮ੍ਮ ਨ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਹਂ, ਏਕਂ ਪਨ ਮੇ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਹਂ ਖੋ ਪਨ ਅਨਗ੍ਘਂ ਪਦਲਕ੍ਖਣਂ ਨਾਮ ਏਕਂ ਮਨ੍ਤਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਸੋ ਬਲਞ੍ਚ ਜવਞ੍ਚ ਸਦ੍ਦਞ੍ਚ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਮਨ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਯਕ੍ਖੋਪਿਸ੍ਸ ਤਂ ਦਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
Porisādopi attano nigrodhamūlaṃ gantvā pārohantaraṃ pavisitvā nipanno, ‘‘ayye rukkhadevate, sace me sattāhabbhantareyeva vaṇaṃ phāsukaṃ kātuṃ sakkhissasi, sakalajambudīpe ekasatakhattiyānaṃ galalohitena tava khandhaṃ dhovitvā antehi parikkhipitvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmī’’ti āyācanaṃ kari. Tassa annapānamaṃsaṃ alabhantassa sarīraṃ sussitvā antosattāheyeva vaṇo phāsuko ahosi. So devatānubhāvena tassa phāsukabhāvaṃ sallakkhesi. So katipāhaṃ manussamaṃsaṃ khāditvā balaṃ gahetvā cintesi – ‘‘bahupakārā me devatā, āyācanā assā muccissāmī’’ti. So khaggaṃ ādāya rukkhamūlato nikkhamitvā ‘‘rājāno ānessāmī’’ti pāyāsi. Atha naṃ purimabhave yakkhakāle ekato manussamaṃsakhādako sahāyakayakkho anuvicarantaṃ disvā ‘‘ayaṃ mama atītabhave sahāyo’’ti ñatvā, ‘‘samma, maṃ sañjānāsī’’ti pucchi. ‘‘Na sañjānāmī’’ti. Athassa purimabhave katakāraṇaṃ kathesi. So taṃ sañjānitvā paṭisanthāramakāsi. ‘‘Kahaṃ nibbattosī’’ti puṭṭho nibbattaṭṭhānañca raṭṭhā pabbājitakāraṇañca idāni vasanaṭṭhānañca khāṇunā viddhakāraṇañca devatāya āyācanāmocanatthaṃ gamanakāraṇañca sabbaṃ ārocetvā ‘‘tayāpi mametaṃ kiccaṃ nittharitabbaṃ, ubhopi gacchāma, sammā’’ti āha. ‘‘Samma na gaccheyyāhaṃ, ekaṃ pana me kammaṃ atthi, ahaṃ kho pana anagghaṃ padalakkhaṇaṃ nāma ekaṃ mantaṃ jānāmi, so balañca javañca saddañca karoti, taṃ mantaṃ gaṇhāhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Yakkhopissa taṃ datvā pakkāmi.
ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਮਨ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ વਾਤਜવੋ ਅਤਿਸੂਰੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਤਾਹਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਯੇવ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਉਯ੍ਯਾਨਾਦੀਨਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ વਾਤવੇਗੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਅਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਚੋਰੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ’’ਤਿ ਨਾਮਂ ਸਾવੇਤ੍વਾ વਗ੍ਗਨ੍ਤੋ ਨਦਨ੍ਤੋ ਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਕਤ੍વਾ ਪਾਦੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਧੋਸੀਸਕੇ ਕਤ੍વਾ ਪਣ੍ਹਿਯਾ ਸੀਸਂ ਪਹਰਨ੍ਤੋ વਾਤવੇਗੇਨ ਨੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਤਲੇਸੁ ਛਿਦ੍ਦਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜੁਯਾ ਆવੁਨਿਤ੍વਾ ਨਿਗ੍ਰੋਧਰੁਕ੍ਖੇ ਓਲਮ੍ਬੇਸਿ ਅਗ੍ਗਪਾਦਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਭੂਮਿਯਂ ਫੁਸਮਾਨਾਹਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਰਾਜਾਨੋ વਾਤੇ ਪਹਰਨ੍ਤੇ ਮਿਲਾਤਕੁਰਣ੍ਡਕਦਾਮਾਨਿ વਿਯ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਾ ਓਲਮ੍ਬਿਂਸੁ। ‘‘ਸੁਤਸੋਮੋ ਪਨ ਮੇ ਪਿਟ੍ਠਿਆਚਰਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਸਚੇ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੋ ਤੁਚ੍ਛੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਨ ਨੇਸਿ। ਸੋ ‘‘ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਗ੍ਗਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸੂਲੇ ਤਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਿ। ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਕਿਰੇਸ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, વਣਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਮਯਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਫਾਸੁਕਂ ਕਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਇਦਾਨਿ ਇਮੇਸਂ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਏਤਂ વਾਰੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਨਿવਾਰੇਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤੇਹਿਪਿ ‘‘ਨ ਮਯਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕੋ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਕ੍ਕੋ, ਦੇવਰਾਜਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਨਿવਾਰੇਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋਪਿ ‘‘ਨਾਹਂ ਸਕ੍ਕੋਮਿ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ, ਸਮਤ੍ਥਂ ਪਨ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕੋਨਾਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਅਞ੍ਞੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੁਰੁਰਟ੍ਠੇ ਪਨ ਇਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਗਰੇ ਕੋਰਬ੍ਯਰਾਜਪੁਤ੍ਤੋ ਸੁਤਸੋਮੋ ਨਾਮ ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਮੇਸ੍ਸਤਿ, ਰਾਜੂਨਞ੍ਚ ਜੀવਿਤਂ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਾ ਓਰਮਾਪੇਸ੍ਸਤਿ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਅਮਤਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਚੇਪਿ ਰਾਜੂਨਂ ਜੀવਿਤਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ, ‘ਸੁਤਸੋਮਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’ਤਿ વਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Porisādo mantaṃ uggahetvā tato paṭṭhāya vātajavo atisūro ahosi. So sattāhabbhantareyeva ekasatarājāno uyyānādīni gacchante disvā vātavegena pakkhanditvā ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā vagganto nadanto bhayappatte katvā pāde gahetvā adhosīsake katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto vātavegena netvā hatthatalesu chiddāni katvā rajjuyā āvunitvā nigrodharukkhe olambesi aggapādaṅgulīhi bhūmiyaṃ phusamānāhi. Te sabbe rājāno vāte paharante milātakuraṇḍakadāmāni viya parivattantā olambiṃsu. ‘‘Sutasomo pana me piṭṭhiācariyo hoti, sace gaṇhissāmi, sakalajambudīpo tuccho bhavissatī’’ti taṃ na nesi. So ‘‘balikammaṃ karissāmī’’ti aggiṃ katvā sūle tacchanto nisīdi. Rukkhadevatā taṃ kiriyaṃ disvā ‘‘mayhaṃ kiresa balikammaṃ karoti, vaṇampissa mayā kiñci phāsukaṃ kataṃ natthi, idāni imesaṃ mahāvināsaṃ karissati, kiṃ nu kho kattabba’’nti cintetvā ‘‘ahaṃ etaṃ vāretuṃ na sakkhissāmī’’ti cātumahārājikānaṃ santikaṃ gantvā tamatthaṃ kathetvā ‘‘nivāretha na’’nti āha. Tehipi ‘‘na mayaṃ porisādassa kammaṃ nivāretuṃ sakkhissāmā’’ti vutte ‘‘ko sakkhissatī’’ti pucchitvā ‘‘sakko, devarājā’’ti sutvā sakkaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ kathetvā ‘‘nivāretha na’’nti āha. Sopi ‘‘nāhaṃ sakkomi nivāretuṃ, samatthaṃ pana ācikkhissāmī’’ti vatvā ‘‘konāmo’’ti vutte ‘‘sadevake loke añño natthi, kururaṭṭhe pana indapatthanagare korabyarājaputto sutasomo nāma taṃ nibbisevanaṃ katvā damessati, rājūnañca jīvitaṃ dassati, tañca manussamaṃsā oramāpessati, sakalajambudīpe amataṃ viya dhammaṃ abhisiñcissati, sacepi rājūnaṃ jīvitaṃ dātukāmo, ‘sutasomaṃ ānetvā balikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’ti vadehī’’ti āha.
ਸਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਖਿਪ੍ਪਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤવੇਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਪਾਯਾਸਿ। ਸੋ ਪਦਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਰਾਜਾ ਨੁ ਖੋ ਕੋਚਿ ਪਲਾਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯਾવ, ਇਮਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਸਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਉਟ੍ਠਾਯ ਅਸਿਹਤ੍ਥੋ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ, ਤਿਯੋਜਨਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਪਿ ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ, ਗਤ੍ਤੇਹਿ ਸੇਦਾ ਮੁਚ੍ਚਿਂਸੁ। ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਹਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਹਤ੍ਥਿਮ੍ਪਿ ਅਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਰਥਮ੍ਪਿ ਧਾવਨ੍ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਾਮਿ, ਅਜ੍ਜ ਇਮਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਂ ਸਕਾਯ ਗਤਿਯਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਥਾਮੇਨ ਧਾવਨ੍ਤੋਪਿ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਸੋ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ વਚਨਕਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ‘ਤਿਟ੍ਠਾ’ਤਿ ਨਂ વਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਿਟ੍ਠ, ਸਮਣਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਹਂ ਤਾવ ਠਿਤੋ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਧਾવਿਤੁਂ વਾਯਾਮਮਕਾਸੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ, ‘‘ਭੋ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਅਲਿਕਂ ਨ ਭਣਨ੍ਤਿ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā khippaṃ āgantvā pabbajitavesena tassa avidūre pāyāsi. So padasaddena ‘‘rājā nu kho koci palāto bhavissatī’’ti olokento taṃ disvā ‘‘pabbajitā nāma khattiyāva, imaṃ gahetvā ekasataṃ pūretvā balikammaṃ karissāmī’’ti uṭṭhāya asihattho anubandhi, tiyojanaṃ anubandhitvāpi taṃ pāpuṇituṃ nāsakkhi, gattehi sedā mucciṃsu. So cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe hatthimpi assampi rathampi dhāvantaṃ anubandhitvā gaṇhāmi, ajja imaṃ pabbajitaṃ sakāya gatiyā gacchantaṃ sabbathāmena dhāvantopi gaṇhituṃ na sakkomi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti. Tato so ‘‘pabbajitā nāma vacanakarā honti, ‘tiṭṭhā’ti naṃ vatvā ṭhitaṃ gahessāmī’’ti cintetvā ‘‘tiṭṭha, samaṇā’’ti āha. ‘‘Ahaṃ tāva ṭhito, tvaṃ pana dhāvituṃ vāyāmamakāsī’’ti. Atha naṃ, ‘‘bho, pabbajitā nāma jīvitahetupi alikaṃ na bhaṇanti, tvaṃ pana musāvādaṃ kathesī’’ti vatvā gāthamāha –
੩੯੩.
393.
‘‘ਤਿਟ੍ਠਾਹੀਤਿ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਤ੍વਂ ਗਚ੍ਛਸਿ ਪਮ੍ਮੁਖੋ।
‘‘Tiṭṭhāhīti mayā vutto, so tvaṃ gacchasi pammukho;
ਅਟ੍ਠਿਤੋ ਤ੍વਂ ਠਿਤੋਮ੍ਹੀਤਿ, ਲਪਸਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨਿ।
Aṭṭhito tvaṃ ṭhitomhīti, lapasi brahmacārini;
ਇਦਂ ਤੇ ਸਮਣਾਯੁਤ੍ਤਂ, ਅਸਿਞ੍ਚ ਮੇ ਮਞ੍ਞਸਿ ਕਙ੍ਕਪਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Idaṃ te samaṇāyuttaṃ, asiñca me maññasi kaṅkapatta’’nti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਮਣ, ਤਿਟ੍ਠਾਹਿ ਇਤਿ વਚਨਂ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਤ੍વਂ ਪਮ੍ਮੁਖੋ ਪਰਮ੍ਮੁਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਸਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨਿ ਅਟ੍ਠਿਤੋ ਸਮਾਨੋ ਤ੍વਂ ਠਿਤੋ ਅਮ੍ਹਿ ਇਤਿ ਲਪਸਿ, ਅਸਿਞ੍ਚ ਮੇ ਕਙ੍ਕਪਤ੍ਤਂ ਮਞ੍ਞਸੀਤਿ।
Tassattho – samaṇa, tiṭṭhāhi iti vacanaṃ mayā vutto so tvaṃ pammukho parammukho hutvā gacchasi, brahmacārini aṭṭhito samāno tvaṃ ṭhito amhi iti lapasi, asiñca me kaṅkapattaṃ maññasīti.
ਤਤੋ ਦੇવਤਾ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Tato devatā gāthādvayamāha –
੩੯੪.
394.
‘‘ਠਿਤੋਹਮਸ੍ਮੀ ਸਧਮ੍ਮੇਸੁ ਰਾਜ, ਨ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਯਾਮਿ।
‘‘Ṭhitohamasmī sadhammesu rāja, na nāmagottaṃ parivattayāmi;
ਚੋਰਞ੍ਚ ਲੋਕੇ ਅਠਿਤਂ વਦਨ੍ਤਿ।
Corañca loke aṭhitaṃ vadanti;
ਆਪਾਯਿਕਂ ਨੇਰਯਿਕਂ ਇਤੋ ਚੁਤਂ॥
Āpāyikaṃ nerayikaṃ ito cutaṃ.
੩੯੫.
395.
‘‘ਸਚੇ ਤ੍વਂ ਸਦ੍ਦਹਸਿ ਰਾਜ, ਸੁਤਂ ਗਣ੍ਹਾਹਿ ਖਤ੍ਤਿਯ।
‘‘Sace tvaṃ saddahasi rāja, sutaṃ gaṇhāhi khattiya;
ਤੇਨ ਯਞ੍ਞਂ ਯਜਿਤ੍વਾਨ, ਏવਂ ਸਗ੍ਗਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥
Tena yaññaṃ yajitvāna, evaṃ saggaṃ gamissasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਂ ਸਕੇਸੁ ਦਸਸੁ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਧਮ੍ਮੇਸੁ ਠਿਤੋ ਅਸ੍ਮਿ ਭવਾਮਿ। ਨ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤ੍વਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਦਹਰਕਾਲੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਿਤਰਿ ਕਾਲਕਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਰਜ੍ਜਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਜਾਤੋ, ਤਂ ਨਾਮਂ ਜਹਿਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੋ ਜਾਤੋ, ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ ਜਾਤੋਪਿ ਅਭਕ੍ਖਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਯਸ੍ਮਾ ਭਕ੍ਖੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਸਿ, ਤਥਾ ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਯਾਮਿ। ਚੋਰਞ੍ਚਾਤਿ ਲੋਕੇ ਚੋਰਞ੍ਚ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥੇਸੁ ਅਠਿਤਂ ਨਾਮ વਦਨ੍ਤਿ। ਇਤੋ ਚੁਤਨ੍ਤਿ ਇਤੋ ਚੁਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪਾਯੇ ਨਿਰਯੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਖਤ੍ਤਿਯ, ਭੂਮਿਪਾਲ ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ਮਮ વਚਨਂ ਸਚੇ ਸਦ੍ਦਹਸਿ, ਸੁਤਸੋਮਂ ਗਣ੍ਹਾਹਿ, ਤੇਨ ਸੁਤਸੋਮੇਨ ਯਞ੍ਞਂ ਯਜਿਤ੍વਾਨ ਏવਂ ਸਗ੍ਗਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ। ਭੋ, ਪੋਰਿਸਾਦ ਮੁਸਾવਾਦਿ ਤਯਾ ਮਯ੍ਹਂ ‘‘ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਾਜਾਨੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਬਹਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤਂ, ਇਦਾਨਿ ਯੇ વਾ ਤੇ વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਰਾਜਾਨੋ ਆਨੇਸਿ, ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲੇ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਸੁਤਸੋਮਰਾਜਾਨਂ ਸਚੇ ਤ੍વਂ ਨ ਆਨੇਸ੍ਸਸਿ, વਚਨਂ ਤੇ ਮੁਸਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤਸੋਮਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀਤਿ।
Tattha sadhammesūti, mahārāja, ahaṃ sakesu dasasu kusalakammapathadhammesu ṭhito asmi bhavāmi. Na nāmagottanti tvaṃ pubbe daharakāle brahmadatto hutvā pitari kālakate bārāṇasiṃ rajjaṃ labhitvā bārāṇasirājā jāto, taṃ nāmaṃ jahitvā porisādo hutvā idāni kammāsapādo jāto, khattiyakule jātopi abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ yasmā bhakkhesi, tasmā attano nāmagottaṃ yathā parivattesi, tathā ahaṃ attano nāmagottaṃ na parivattayāmi. Corañcāti loke corañca dasakusalakammapathesu aṭhitaṃ nāma vadanti. Ito cutanti ito cutaṃ hutvā apāye niraye patiṭṭhitaṃ. Khattiya, bhūmipāla mahārāja, tvaṃ mama vacanaṃ sace saddahasi, sutasomaṃ gaṇhāhi, tena sutasomena yaññaṃ yajitvāna evaṃ saggaṃ gamissasi. Bho, porisāda musāvādi tayā mayhaṃ ‘‘sakalajambudīpe rājāno ānetvā bahikammaṃ karissāmī’’ti paṭissutaṃ, idāni ye vā te vā dubbalarājāno ānesi, jambudīpatale jeṭṭhakaṃ sutasomarājānaṃ sace tvaṃ na ānessasi, vacanaṃ te musā nāma hoti, tasmā sutasomaṃ gaṇhāhīti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਦੇવਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤવੇਸਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤ੍વਾ ਸਕੇਨ વਣ੍ਣੇਨ ਆਕਾਸੇ ਤਰੁਣਸੂਰਿਯੋ વਿਯ ਜਲਮਾਨਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰੂਪਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਸਿ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਰੁਕ੍ਖੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਦੇવਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਾ ਮੇ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਦੇવਤਾ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ, ‘‘ਸਾਮਿ ਦੇવਰਾਜ, ਮਾ ਸੁਤਸੋਮਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਕ੍ਖਂ ਪવਿਸਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਦੇવਤਾ ਤਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਰੁਕ੍ਖਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ, ਚਨ੍ਦੋ ਉਗ੍ਗਤੋ। ਪੋਰਿਸਾਦੋ વੇਦਙ੍ਗਕੁਸਲੋ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਚਾਰਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਸੋ ਨਭਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਸ੍વੇ ਫੁਸ੍ਸਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੁਤਸੋਮੋ ਨ੍ਹਾਯਿਤੁਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਆਰਕ੍ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਮਹਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਮਨ੍ਤਾ ਤਿਯੋਜਨਂ ਸਕਲਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਚਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਸਂવਿਹਿਤੇ ਆਰਕ੍ਖੇ ਪਠਮਯਾਮੇਯੇવ ਮਿਗਾਜਿਨਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਙ੍ਗਲਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਠਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਓਰੁਯ੍ਹ ਪਦੁਮਪਤ੍ਤੇਨ ਸੀਸਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਤੇਜੇਨ ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਾਦਯੋ ਓਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾ ਉਦਕਪਰਿਯਨ੍ਤੇ વਗ੍ਗવਗ੍ਗਾ ਹੁਤ੍વਾ વਿਚਰਿਂਸੁ।
Evañca pana vatvā devatā pabbajitavesaṃ antaradhāpetvā sakena vaṇṇena ākāse taruṇasūriyo viya jalamānā aṭṭhāsi. So tassā kathaṃ sutvā rūpañca oloketvā ‘‘kāsi tva’’nti āha. Imasmiṃ ‘‘rukkhe nibbattadevatā’’ti. So ‘‘diṭṭhā me attano, devatā’’ti tussitvā, ‘‘sāmi devarāja, mā sutasomassa kāraṇā cintayi, attano rukkhaṃ pavisā’’ti āha. Devatā tassa passantasseva rukkhaṃ pāvisi. Tasmiṃ khaṇe sūriyo atthaṅgato, cando uggato. Porisādo vedaṅgakusalo nakkhattacāraṃ jānāti. So nabhaṃ oloketvā ‘‘sve phussanakkhattaṃ bhavissati, sutasomo nhāyituṃ uyyānaṃ gamissati, tattha gaṇhissāmi, ārakkho panassa mahā bhavissati, samantā tiyojanaṃ sakalanagaravāsino rakkhantā carissanti, asaṃvihite ārakkhe paṭhamayāmeyeva migājinaṃ uyyānaṃ gantvā maṅgalapokkharaṇiṃ otaritvā ṭhassāmī’’ti cintetvā tattha gantvā pokkharaṇiṃ oruyha padumapattena sīsaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi. Tassa tejena macchakacchapādayo osakkitvā udakapariyante vaggavaggā hutvā vicariṃsu.
ਕੁਤੋ ਪਨ ਲਦ੍ਧੋਯਂ ਤੇਜੋਤਿ? ਪੁਬ੍ਬਯੋਗવਸੇਨ। ਸੋ ਹਿ ਕਸਪਦਸਬਲਸ੍ਸ ਕਾਲੇ ਖੀਰਸਲਾਕਭਤ੍ਤਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ, ਤੇਨ ਮਹਾਥਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਗ੍ਗਿਸਾਲਞ੍ਚ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸੀਤવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ ਅਗ੍ਗਿਞ੍ਚ ਦਾਰੂਨਿ ਚ ਦਾਰੁਚ੍ਛੇਦਨવਾਸਿਞ੍ਚ ਫਰਸੁਞ੍ਚ ਅਦਾਸਿ, ਤੇਨ ਤੇਜવਾ ਅਹੋਸਿ।
Kuto pana laddhoyaṃ tejoti? Pubbayogavasena. So hi kasapadasabalassa kāle khīrasalākabhattaṃ paṭṭhapesi, tena mahāthāmo ahosi. Aggisālañca kāretvā bhikkhusaṅghassa sītavinodanatthaṃ aggiñca dārūni ca dārucchedanavāsiñca pharasuñca adāsi, tena tejavā ahosi.
ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤੋਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਤੇਯੇવ ਬਲવਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਤਿਯੋਜਨਂ ਆਰਕ੍ਖਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਰਾਜਾਪਿ ਪਾਤੋવ ਭੁਤ੍ਤਪਾਤਰਾਸੋ ਅਲਙ੍ਕਤਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧવਰਗਤੋ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਪਰਿવੁਤੋ ਨਗਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤਦਾ ਤਕ੍ਕਸਿਲਤੋ ਨਨ੍ਦੋ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾਯੋ ਆਦਾਯ વੀਸਤਿਯੋਨਜਸਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਂ ਨਗਰਂ ਪਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਗਾਮੇ વਸਿਤ੍વਾ ਸੂਰਿਯੇ ਉਗ੍ਗਤੇ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਰਾਜਾਨਂ ਪਾਚੀਨਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਜਯਾਪੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਦਿਸਾਚਕ੍ਖੁਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਉਨ੍ਨਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥਂ ਦਿਸ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਨਾ ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ –
Evaṃ tasmiṃ antouyyānaṃ gateyeva balavapaccūsasamaye samantā tiyojanaṃ ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Rājāpi pātova bhuttapātarāso alaṅkatahatthikkhandhavaragato caturaṅginiyā senāya parivuto nagarato nikkhami. Tadā takkasilato nando nāma brāhmaṇo catasso satārahā gāthāyo ādāya vīsatiyonajasataṃ maggaṃ atikkamitvā taṃ nagaraṃ patvā dvāragāme vasitvā sūriye uggate nagaraṃ pavisanto rājānaṃ pācīnadvārena nikkhantaṃ disvā hatthaṃ pasāretvā jayāpesi. Rājā disācakkhuko hutvā gacchanto unnatappadese ṭhitassa brāhmaṇassa pasāritahatthaṃ disvā hatthinā taṃ upasaṅkamitvā pucchi –
੩੯੬.
396.
‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਰਟ੍ਠੇ ਤવ ਜਾਤਿਭੂਮਿ, ਅਥ ਕੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਇਧਾਨੁਪਤ੍ਤੋ।
‘‘Kismiṃ nu raṭṭhe tava jātibhūmi, atha kena atthena idhānupatto;
ਅਕ੍ਖਾਹਿ ਮੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਏਤਮਤ੍ਥਂ, ਕਿਮਿਚ੍ਛਸੀ ਦੇਮਿ ਤਯਜ੍ਜ ਪਤ੍ਥਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Akkhāhi me brāhmaṇa etamatthaṃ, kimicchasī demi tayajja patthita’’nti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਭੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤવ ਜਾਤਿਭੂਮਿ ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਰਟ੍ਠੇ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ, ਕੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਪਯੋਜਨੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਇਦ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਭੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮਯਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਸੋ ਤ੍વਂ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਏਤਂ ਪਯੋਜਨਂ ਮੇ ਮਯ੍ਹਂ ਅਕ੍ਖਾਹਿ ਕਥੇਹਿ, ਤਯਾ ਪਤ੍ਥਿਤવਤ੍ਥੁਂ ਤੇ ਤੁਯ੍ਹਂ ਅਜ੍ਜ ਇਦਾਨਿ ਦਦਾਮਿ, ਕਿਂ વਤ੍ਥੁਂ ਇਚ੍ਛਸੀਤਿ।
Tassattho – bho brāhmaṇa, tava jātibhūmi kismiṃ raṭṭhe atthi nu, kena atthena payojanena hetubhūtena ida imasmiṃ nagare anuppatto, bho brāhmaṇa, mayā pucchito so tvaṃ etamatthaṃ etaṃ payojanaṃ me mayhaṃ akkhāhi kathehi, tayā patthitavatthuṃ te tuyhaṃ ajja idāni dadāmi, kiṃ vatthuṃ icchasīti.
ਅਥ ਨਂ ਸੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ so gāthamāha –
੩੯੭.
397.
‘‘ਗਾਥਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਰਣੀਮਹਿਸ੍ਸਰ, ਸੁਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਾ વਰਸਾਗਰੂਪਮਾ।
‘‘Gāthā catasso dharaṇīmahissara, sugambhīratthā varasāgarūpamā;
ਤવੇવ ਅਤ੍ਥਾਯ ਇਧਾਗਤੋਸ੍ਮਿ, ਸੁਣੋਹਿ ਗਾਥਾ ਪਰਮਤ੍ਥਸਂਹਿਤਾ’’ਤਿ॥
Taveva atthāya idhāgatosmi, suṇohi gāthā paramatthasaṃhitā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਧਰਣੀਮਹਿਸ੍ਸਰਾਤਿ ਭੂਮਿਪਾਲ ਚਤਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾ ਕਿਂ ਭੂਤਾ?। ਸੁਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਾ વਰਸਾਗਰੂਪਮਾ, ਤવੇવ ਤવ ਏવ ਅਤ੍ਥਾਯ ਇਧ ਠਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਸ੍ਮਿ ਭવਾਮਿ। ਸੁਣੋਹੀਤਿ ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਪਰਮਤ੍ਥਸਂਹਿਤਾ ਇਮਾ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾਯੋ ਸੁਣੋਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha dharaṇīmahissarāti bhūmipāla catasso gāthā kiṃ bhūtā?. Sugambhīratthā varasāgarūpamā, taveva tava eva atthāya idha ṭhānaṃ anuppatto asmi bhavāmi. Suṇohīti kassapadasabalena desitā paramatthasaṃhitā imā satārahā gāthāyo suṇohīti attho.
ਇਤਿ વਤ੍વਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਾ ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾਯੋ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਸੁਤવਿਤ੍ਤਕਾ’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਆਗਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸੋ ਹੁਤ੍વਾ, ‘‘ਆਚਰਿਯ , ਸੁਟ੍ਠੁ ਤੇ ਆਗਤਂ, ਮਯਾ ਪਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਅਜ੍ਜ ਫੁਸ੍ਸਨਕ੍ਖਤ੍ਤਯੋਗੇਨ ਸੀਸਂ ਨ੍ਹਾਯਿਤੁਂ ਆਗਤੋਮ੍ਹਿ, ਅਹਂ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੋਸ੍ਸਾਮਿ, ਤ੍વਂ ਮਾ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਸੁਕਗੇਹੇ ਸਯਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਘਾਸਚ੍ਛਾਦਨਂ ਸਂવਿਦਹਥਾ’’ਤਿ ਅਮਚ੍ਚੇ ਆਣਾਪੇਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥੇਨ ਪਾਕਾਰੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਹਤ੍ਥਿਨੋ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਂਸੁ, ਤਤੋ ਅਸ੍ਸਾ, ਤਤੋ ਰਥਾ, ਤਤੋ ਧਨੁਗ੍ਗਹਾ, ਤਤੋ ਪਤ੍ਤੀਤਿ, ਸਙ੍ਖੁਭਿਤਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ વਿਯ ਉਨ੍ਨਾਦੇਨ੍ਤੋ ਬਲਕਾਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਨਿ ਆਭਰਣਾਨਿ ਓਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਮਸ੍ਸੁਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਉਬ੍ਬਟ੍ਟਿਤਸਰੀਰੋ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਾ ਅਨ੍ਤੋ ਰਾਜવਿਭવੇਨ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੁਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਉਦਕਗ੍ਗਹਣਸਾਟਕੇਨ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਦੁਸ੍ਸਗਨ੍ਧਮਾਲਾਲਙ੍ਕਾਰੇ ਉਪਨਯਿਂਸੁ। ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਰਾਜਾ ਅਲਙ੍ਕਤਕਾਲੇ ਭਾਰਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਲ੍ਲਹੁਕਕਾਲੇਯੇવ ਨਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਨਦਨ੍ਤੋ વਗ੍ਗਨ੍ਤੋ ਉਦਕੇ ਮਚ੍ਛਂ ਆਲੁਲ਼ੇਨ੍ਤੋ વਿਜ੍ਜੁਲਤਾ વਿਯ ਮਤ੍ਥਕੇ ਖਗ੍ਗਂ ਪਰਿਬ੍ਭਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹਂ ਅਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਚੋਰੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ’’ਤਿ ਨਾਮਂ ਸਾવੇਤ੍વਾ ਅਙ੍ਗੁਲਿਂ ਨਲਾਟੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਦਕਾ ਉਤ੍ਤਰਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਾ ਹਤ੍ਥੀਹਿ, ਅਸ੍ਸਾਰੋਹਾ ਅਸ੍ਸੇਹਿ, ਰਥਾਰੋਹਾ ਰਥੇਹਿ ਭਸ੍ਸਿਂਸੁ। ਬਲਕਾਯੋ ਗਹਿਤਗਹਿਤਾਨਿ ਆવੁਧਾਨਿ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਉਰੇਨ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਿ।
Iti vatvā, ‘‘mahārāja, imā kassapadasabalena desitā catasso satārahā gāthāyo ‘‘tumhe sutavittakā’ti sutvā tumhākaṃ desetuṃ āgatomhī’’ti āha. Rājā tuṭṭhamānaso hutvā, ‘‘ācariya , suṭṭhu te āgataṃ, mayā pana nivattituṃ na sakkā, ajja phussanakkhattayogena sīsaṃ nhāyituṃ āgatomhi, ahaṃ punadivase āgantvā sossāmi, tvaṃ mā ukkaṇṭhī’’ti vatvā ‘‘gacchatha brāhmaṇassa asukagehe sayanaṃ paññāpetvā ghāsacchādanaṃ saṃvidahathā’’ti amacce āṇāpetvā uyyānaṃ pāvisi. Taṃ aṭṭhārasahatthena pākārena parikkhittaṃ ahosi. Taṃ aññamaññaṃ saṅghaṭṭentā samantā hatthino parikkhipiṃsu, tato assā, tato rathā, tato dhanuggahā, tato pattīti, saṅkhubhitamahāsamuddo viya unnādento balakāyo ahosi. Atha rājā oḷārikāni ābharaṇāni omuñcitvā massukammaṃ kāretvā ubbaṭṭitasarīro pokkharaṇiyā anto rājavibhavena nhatvā paccuttaritvā udakaggahaṇasāṭakena nivāsetvā aṭṭhāsi. Athassa dussagandhamālālaṅkāre upanayiṃsu. Porisādo cintesi – ‘‘rājā alaṅkatakāle bhāriko bhavissati, sallahukakāleyeva naṃ gaṇhissāmī’’ti. So nadanto vagganto udake macchaṃ āluḷento vijjulatā viya matthake khaggaṃ paribbhamento ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā aṅguliṃ nalāṭe ṭhapetvā udakā uttari. Tassa saddaṃ sutvāva hatthārohā hatthīhi, assārohā assehi, rathārohā rathehi bhassiṃsu. Balakāyo gahitagahitāni āvudhāni chaḍḍetvā urena bhūmiyaṃ nipajji.
ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਸੁਤਸੋਮਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿ, ਸੇਸਰਾਜਾਨੋ ਪਾਦੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਧੋਸੀਸਕੇ ਕਤ੍વਾ ਪਣ੍ਹਿਯਾ ਸੀਸਂ ਪਹਰਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਪਨ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਓਨਤੋ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਖਨ੍ਧੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਸਿ। ਸੋ ‘‘ਦ੍વਾਰੇਨ ਗਮਨਂ ਪਪਞ੍ਚੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਖਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥਂ ਪਾਕਾਰਂ ਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾ ਪੁਰਤੋ ਗਲਿਤਮਦਮਤ੍ਤવਾਰਣਕੁਮ੍ਭੇ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਤਕੂਟਾਨਿ ਪਾਤੇਨ੍ਤੋ વਿਯ વਾਤਜવਾਨਂ ਅਸ੍ਸਤਰਾਨਂ ਪਿਟ੍ਠੇ ਅਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ਰਥਧੁਰਰਥਸੀਸੇਸੁ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਮਿਕਂ ਭਮਨ੍ਤੋ વਿਯ ਨੀਲਫਲਕਾਨਿ ਨਿਗ੍ਰੋਧਪਤ੍ਤਾਨਿ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਯ ਏਕવੇਗੇਨੇવ ਤਿਯੋਜਨਮਤ੍ਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਕੋਚਿ ਸੁਤਸੋਮਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਕਞ੍ਚਿ ਅਦਿਤ੍વਾ ਸਣਿਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸੁਤਸੋਮਸ੍ਸ ਕੇਸੇਹਿ ਉਦਕਬਿਨ੍ਦੂਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਰੇ ਪਤਿਤਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਰਣਸ੍ਸ ਅਭਾਯਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁਤਸੋਮੋਪਿ ਮਰਣਭਯੇਨ ਰੋਦਤਿ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Porisādo sutasomaṃ ukkhipitvā gaṇhi, sesarājāno pāde gahetvā adhosīsake katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto gacchati. Bodhisattaṃ pana upagantvā onato ukkhipitvā khandhe nisīdāpesi. So ‘‘dvārena gamanaṃ papañco bhavissatī’’ti sammukhaṭṭhāneyeva aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ laṅghitvā purato galitamadamattavāraṇakumbhe akkamitvā pabbatakūṭāni pātento viya vātajavānaṃ assatarānaṃ piṭṭhe akkamanto pātetvā rathadhurarathasīsesu akkamitvā bhamikaṃ bhamanto viya nīlaphalakāni nigrodhapattāni maddanto viya ekavegeneva tiyojanamattaṃ maggaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho koci sutasomassatthāya pacchato āgacchanto’’ti oloketvā kañci aditvā saṇikaṃ gacchanto sutasomassa kesehi udakabindūni attano ure patitāni disvā ‘‘maraṇassa abhāyanto nāma natthi, sutasomopi maraṇabhayena rodati maññe’’ti cintetvā āha –
੩੯੮.
398.
‘‘ਨ વੇ ਰੁਦਨ੍ਤਿ ਮਤਿਮਨ੍ਤੋ ਸਪਞ੍ਞਾ, ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਯੇ ਬਹੁਠਾਨਚਿਨ੍ਤਿਨੋ।
‘‘Na ve rudanti matimanto sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;
ਦੀਪਞ੍ਹਿ ਏਤਂ ਪਰਮਂ ਨਰਾਨਂ, ਯਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸੋਕਨੁਦਾ ਭવਨ੍ਤਿ॥
Dīpañhi etaṃ paramaṃ narānaṃ, yaṃ paṇḍitā sokanudā bhavanti.
੩੯੯.
399.
‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਞਾਤੀ ਉਦਾਹੁ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਂ, ਧਞ੍ਞਂ ਧਨਂ ਰਜਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ।
‘‘Attānaṃ ñātī udāhu puttadāraṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;
ਕਿਮੇવ ਤ੍વਂ ਸੁਤਸੋਮਾਨੁਤਪ੍ਪੇ, ਕੋਰਬ੍ਯਸੇਟ੍ਠ વਚਨਂ ਸੁਣੋਮ ਤੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Kimeva tvaṃ sutasomānutappe, korabyaseṭṭha vacanaṃ suṇoma teta’’nti.
ਤਤ੍ਥ, ਭੋ ਸੁਤਸੋਮ ਮਹਾਰਾਜ, ਯੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਕਿਂ ਭੂਤਾ? ਮਤਿਮਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਂ ਜਾਨਨਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ, ਸਪ੍ਪਞ੍ਞਾ વਿਚਰਣਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ, ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਧਰਾ ਬਹੁਟ੍ਠਾਨਚਿਨ੍ਤਿਨੋ ਬਹੁਕਾਰਣਚਿਨ੍ਤਨਸੀਲਾ, ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਰਣਭਯੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਸਤਿ ਭੀਤਾ ਹੁਤ੍વਾ વੇ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਨ ਰੁਦਨ੍ਤਿ ਨ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ। ਦੀਪਂ ਹੀਤਿ, ਭੋ ਸੁਤਸੋਮ ਮਹਾਰਾਜ ਹਿ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ વਦਾਮਿ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਭਿਨ੍ਨਨਾવਾਨਂ વਾਣਿਜਕਾਨਂ ਜਨਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭੂਤਂ ਮਹਾਦੀਪਂ ਇવ, ਏવਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਏਤਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਸਰਣਾਨਂ ਨਰਾਨਂ ਪਰਮਂ। ਯਂ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਯੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸੋਕੀਨਂ ਜਨਾਨਂ ਸੋਕਨੁਦਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਭੋ ਸੁਤਸੋਮ ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ਮਰਣਭਯੇਨ ਪਰਿਦੇવੀਤਿ ਮਞ੍ਞੇ ਮਞ੍ਞਾਮਿ। ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ, ਭੋ ਸੁਤਸੋਮ ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤ੍ਤਹੇਤੁ ਉਦਾਹੁ ਞਾਤਿਹੇਤੁ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਹੇਤੁ ਉਦਾਹੁ ਧਞ੍ਞਧਨਰਜਤਜਾਤਰੂਪਹੇਤੁ ਕਿਮੇવ ਤ੍વਂ ਕਿਮੇવ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਤ੍વਂ ਅਨੁਤਪ੍ਪੇ ਅਨੁਤਪ੍ਪੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਕੋਰਬ੍ਯਸੇਟ੍ਠ ਕੁਰੁਰਟ੍ਠવਾਸੀਨਂ ਸੇਟ੍ਠ ਉਤ੍ਤਮ, ਭੋ ਮਹਾਰਾਜ, ਏਤਂ ਤવ વਚਨਂ ਸੁਣੋਮਾਤਿ।
Tattha, bho sutasoma mahārāja, ye paṇḍitā kiṃ bhūtā? Matimanto atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānanapaññāya samannāgatā, sappaññā vicaraṇapaññāya samannāgatā, bahussutā bahussutadharā bahuṭṭhānacintino bahukāraṇacintanasīlā, te paṇḍitā maraṇabhaye uppanne sati bhītā hutvā ve ekantena na rudanti na paridevanti. Dīpaṃ hīti, bho sutasoma mahārāja hi kasmā pana vadāmi, mahāsamudde bhinnanāvānaṃ vāṇijakānaṃ janānaṃ patiṭṭhābhūtaṃ mahādīpaṃ iva, evampi tathā etaṃ paṇḍitaṃ appaṭisaraṇānaṃ narānaṃ paramaṃ. Yaṃ yena kāraṇena ye paṇḍitā sokīnaṃ janānaṃ sokanudā bhavanti, bho sutasoma mahārāja, tvaṃ maraṇabhayena paridevīti maññe maññāmi. Attānanti, bho sutasoma mahārāja, attahetu udāhu ñātihetu puttadārahetu udāhu dhaññadhanarajatajātarūpahetu kimeva tvaṃ kimeva dhammajātaṃ tvaṃ anutappe anutappeyyāsi. Korabyaseṭṭha kururaṭṭhavāsīnaṃ seṭṭha uttama, bho mahārāja, etaṃ tava vacanaṃ suṇomāti.
ਸੁਤਸੋਮੋ ਆਹ –
Sutasomo āha –
੪੦੦.
400.
‘‘ਨੇવਾਹਮਤ੍ਤਾਨਮਨੁਤ੍ਥੁਨਾਮਿ, ਨ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਂ ਨ ਧਨਂ ਨ ਰਟ੍ਠਂ।
‘‘Nevāhamattānamanutthunāmi, na puttadāraṃ na dhanaṃ na raṭṭhaṃ;
ਸਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਚਰਿਤੋ ਪੁਰਾਣੋ, ਤਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸਾਨੁਤਪ੍ਪੇ॥
Satañca dhammo carito purāṇo, taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassānutappe.
੪੦੧.
401.
‘‘ਕਤੋ ਮਯਾ ਸਙ੍ਗਰੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ, ਰਟ੍ਠੇ ਸਕੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਠਿਤੇਨ।
‘‘Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
ਤਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਪ੍ਪਦਾਯ, ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾવਜਿਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ॥
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਨੇવਾਹਮਤ੍ਤਾਨਮਨੁਤ੍ਥੁਨਾਮੀਤਿ ਅਹਂ ਤਾવ ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਨੇવ ਰੋਦਾਮਿ ਨ ਸੋਚਾਮਿ, ਇਮੇਸਮ੍ਪਿ ਪੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਨ ਰੋਦਾਮਿ ਨ ਸੋਚਾਮਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ਸਤਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਚਰਿਤੋ ਪੁਰਾਣਧਮ੍ਮੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਨੁਤਪ੍ਪਨਂ ਨਾਮ, ਤਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਹਂ ਅਨੁਸੋਚਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀਤਿ ਸਚ੍ਚਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਕ੍ਕਸਿਲਤੋ ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾਯੋ ਆਦਾਯ ਆਗਤੋ, ਤਸ੍ਸਾਹਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕવਤ੍ਤਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਆਗਤੋ ਸੁਣਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਾવ ਮਮਾਗਮਨਾ ਆਗਮੇਹੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਗਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਤੋ, ਤ੍વਂ ਤਾ ਗਾਥਾਯੋ ਸੋਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾવ ਮਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਸਚੇ ਮਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾવਜਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ વਦਤਿ।
Tattha nevāhamattānamanutthunāmīti ahaṃ tāva attatthāya neva rodāmi na socāmi, imesampi puttādīnaṃ atthāya na rodāmi na socāmi, apica kho pana sataṃ paṇḍitānaṃ carito purāṇadhammo atthi, yaṃ saṅgaraṃ katvā pacchā anutappanaṃ nāma, taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassa ahaṃ anusocāmīti attho . Saccānurakkhīti saccaṃ anurakkhanto. So hi brāhmaṇo takkasilato kassapadasabalena desitā catasso satārahā gāthāyo ādāya āgato, tassāhaṃ āgantukavattaṃ kāretvā ‘‘nhatvā āgato suṇissāmi, yāva mamāgamanā āgamehī’’ti saṅgaraṃ katvā āgato, tvaṃ tā gāthāyo sotuṃ adatvāva maṃ gaṇhi. Sace maṃ vissajjesi, taṃ dhammaṃ sutvā saccānurakkhī punarāvajissāmīti vadati.
ਅਥ ਨਂ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਆਹ –
Atha naṃ porisādo āha –
੪੦੧.
401.
‘‘ਨੇવਾਹਮੇਤਂ ਅਭਿਸਦ੍ਦਹਾਮਿ, ਸੁਖੀ ਨਰੋ ਮਚ੍ਚੁਮੁਖਾ ਪਮੁਤ੍ਤੋ।
‘‘Nevāhametaṃ abhisaddahāmi, sukhī naro maccumukhā pamutto;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਂ ਪੁਨਰਾવਜੇਯ੍ਯ, ਕੋਰਬ੍ਯਸੇਟ੍ਠ ਨ ਹਿ ਮਂ ਉਪੇਸਿ॥
Amittahatthaṃ punarāvajeyya, korabyaseṭṭha na hi maṃ upesi.
੪੦੩.
403.
‘‘ਮੁਤ੍ਤੋ ਤੁવਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਾ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕਂ ਮਨ੍ਦਿਰਂ ਕਾਮਕਾਮੀ।
‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;
ਮਧੁਰਂ ਪਿਯਂ ਜੀવਿਤਂ ਲਦ੍ਧ ਰਾਜ, ਕੁਤੋ ਤੁવਂ ਏਹਿਸਿ ਮੇ ਸਕਾਸ’’ਨ੍ਤਿ॥
Madhuraṃ piyaṃ jīvitaṃ laddha rāja, kuto tuvaṃ ehisi me sakāsa’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਖੀਤਿ ਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ। ਮਚ੍ਚੁਮੁਖਾ ਪਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਮਾਦਿਸਸ੍ਸ ਚੋਰਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਮਰਣਮੁਖਾ ਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੁਤ੍વਾ ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਂ ਪੁਨਰਾવਜੇਯ੍ਯ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਅਹਂ ਏਤਂ વਚਨਂ ਨੇવ ਅਭਿਸਦ੍ਦਹਾਮਿ, ਕੋਰਬ੍ਯਸੇਟ੍ਠ ਤ੍વਂ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਨ ਹਿ ਉਪੇਸਿ। ਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸੁਤਸੋਮ ਤੁવਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮੁਤ੍ਤੋ। ਸਕਂ ਮਨ੍ਦਿਰਨ੍ਤਿ ਰਾਜਧਾਨਿਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਕਾਮਕਾਮੀਤਿ ਕਾਮਂ ਕਾਮਯਮਾਨੋ। ਲਦ੍ਧਾਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਪਿਯਂ ਜੀવਿਤਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਤੁવਂ ਮੇ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕੁਤੋ ਕੇਨ ਨਾਮ ਕਾਰਣੇਨ ਏਹਿਸਿ।
Tattha sukhīti sukhappatto hutvā. Maccumukhā pamuttoti mādisassa corassa hatthato muttatāya maraṇamukhā mutto nāma hutvā amittahatthaṃ punarāvajeyya āgaccheyya, ahaṃ etaṃ vacanaṃ neva abhisaddahāmi, korabyaseṭṭha tvaṃ mama santikaṃ na hi upesi. Muttoti sutasoma tuvaṃ porisādassa hatthato mutto. Sakaṃ mandiranti rājadhānigehaṃ gantvā. Kāmakāmīti kāmaṃ kāmayamāno. Laddhāti ativiya piyaṃ jīvitaṃ labhitvā tuvaṃ me mama santike kuto kena nāma kāraṇena ehisi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸੀਹੋ વਿਯ ਅਸਮ੍ਭਿਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto sīho viya asambhito āha –
੪੦੪.
404.
‘‘ਮਤਂ વਰੇਯ੍ਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲੋ, ਨ ਜੀવਿਤਂ ਗਰਹਿਤੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮੋ।
‘‘Mataṃ vareyya parisuddhasīlo, na jīvitaṃ garahito pāpadhammo;
ਨ ਹਿ ਤਂ ਨਰਂ ਤਾਯਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤੀਹਿ, ਯਸ੍ਸਾਪਿ ਹੇਤੁ ਅਲਿਕਂ ਭਣੇਯ੍ਯ॥
Na hi taṃ naraṃ tāyati duggatīhi, yassāpi hetu alikaṃ bhaṇeyya.
੪੦੫.
405.
‘‘ਸਚੇਪਿ વਾਤੋ ਗਿਰਿਮਾવਹੇਯ੍ਯ, ਚਨ੍ਦੋ ਚ ਸੂਰਿਯੋ ਚ ਛਮਾ ਪਤੇਯ੍ਯੁਂ।
‘‘Sacepi vāto girimāvaheyya, cando ca sūriyo ca chamā pateyyuṃ;
ਸਬ੍ਬਾ ਚ ਨਜ੍ਜੋ ਪਟਿਸੋਤਂ વਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਤ੍વੇવਹਂ ਰਾਜ ਮੁਸਾ ਭਣੇਯ੍ਯਂ॥
Sabbā ca najjo paṭisotaṃ vajeyyuṃ, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyyaṃ.
੪੦੬.
406.
‘‘ਨਭਂ ਫਲੇਯ੍ਯ ਉਦਧੀਪਿ ਸੁਸ੍ਸੇ, ਸਂવਤ੍ਤਯੇ ਭੂਤਧਰਾ વਸੁਨ੍ਧਰਾ।
‘‘Nabhaṃ phaleyya udadhīpi susse, saṃvattaye bhūtadharā vasundharā;
ਸਿਲੁਚ੍ਚਯੋ ਮੇਰੁ ਸਮੂਲਮੁਪ੍ਪਤੇ, ਨ ਤ੍વੇવਹਂ ਰਾਜ ਮੁਸਾ ਭਣੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ॥
Siluccayo meru samūlamuppate, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyya’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਮਤਂ વਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪੋਰਿਸਾਦ ਯੋ ਨਰੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲੋ ਜੀવਿਤਹੇਤੁ ਅਣੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਾਪਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ વਰੇਯ੍ਯ ਤਂ ਮਰਣਂ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਗਰਹਿਤੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮੋ ਤਂ ਜੀવਿਤਂ ਨ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਯਸ੍ਸਾਪਿ ਹੇਤੁ ਅਤ੍ਤਾਦਿਨੋਪਿ ਹੇਤੁ ਅਲਿਕਂ વਚਨਂ ਭਣੇਯ੍ਯ, ਤਂ ਨਰਂ ਏવਰੂਪਂ ਦੁਗ੍ਗਤੀਹਿ ਤਂ ਅਲਿਕਂ ਨ ਤਾਯਤੇ। ਸਚੇਪਿ વਾਤੋ ਗਿਰਿਮਾવਹੇਯ੍ਯਾਤਿ, ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਤਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਾਚਰਿਯਕੁਲੇ ਸਿਕ੍ਖਿਤੋ ਏવਰੂਪੋ ਸਹਾਯਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਹਂ ਜੀવਿਤਹੇਤੁ ਮੁਸਾ ਨ ਕਥੇਮਿ, ਕਿਂ ਨ ਸਦ੍ਦਹਸਿ। ਸਚੇ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦਿਭੇਦੋ વਾਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਮਹਨ੍ਤਂ ਗਿਰਿਂ ਤੂਲਪਿਚੁਂ વਿਯ ਆਕਾਸੇ ਆવਹੇਯ੍ਯ, ਚਨ੍ਦੋ ਚ ਸੂਰਿਯੋ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਮਾਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਛਮਾ ਪਥવਿਯਂ ਪਤੇਯ੍ਯੁਂ, ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਨਜ੍ਜੋ ਪਤਿਸੋਤਂ વਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਭੋ ਪੋਰਿਸਾਦ , ਏવਰੂਪਂ વਚਨਂ ਸਚੇ ਭਣੇਯ੍ਯ, ਤਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਹਂ ਮੁਸਾ ਭਣੇਯ੍ਯਂ ਇਤਿ વਚਨਂ ਤੁਯ੍ਹਂ ਜਨੇਹਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤ੍વੇવ ਤਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਂ।
Tattha mataṃ vareyyāti porisāda yo naro parisuddhasīlo jīvitahetu aṇumattampi pāpaṃ na karoti, sīlasampanno hutvā vareyya taṃ maraṇaṃ iccheyya, garahito pāpadhammo taṃ jīvitaṃ na seyyo, dussīlo puggalo yassāpi hetu attādinopi hetu alikaṃ vacanaṃ bhaṇeyya, taṃ naraṃ evarūpaṃ duggatīhi taṃ alikaṃ na tāyate. Sacepi vāto girimāvaheyyāti, samma porisāda, tayā saddhiṃ ekācariyakule sikkhito evarūpo sahāyako hutvā ahaṃ jīvitahetu musā na kathemi, kiṃ na saddahasi. Sace puratthimādibhedo vāto uṭṭhāya mahantaṃ giriṃ tūlapicuṃ viya ākāse āvaheyya, cando ca sūriyo ca attano attano vimānena saddhiṃ chamā pathaviyaṃ pateyyuṃ, sabbāpi najjo patisotaṃ vajeyyuṃ, bho porisāda , evarūpaṃ vacanaṃ sace bhaṇeyya, taṃ saddahitabbaṃ, ahaṃ musā bhaṇeyyaṃ iti vacanaṃ tuyhaṃ janehi vuttaṃ, na tveva taṃ saddahitabbaṃ.
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਸੋ ਨ ਸਦ੍ਦਹਿਯੇવ। ਅਥ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਨ ਸਦ੍ਦਹਤਿ, ਸਪਥੇਨਪਿ ਨਂ ਸਦ੍ਦਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਖਨ੍ਧਤੋ ਤਾવ ਮਂ ਓਤਾਰੇਹਿ, ਸਪਥਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਸਦ੍ਦਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇਨ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਠਪਿਤੋ ਸਪਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Evaṃ vuttepi so na saddahiyeva. Atha bodhisatto ‘‘ayaṃ mayhaṃ na saddahati, sapathenapi naṃ saddahāpessāmī’’ti cintetvā, ‘‘samma porisāda, khandhato tāva maṃ otārehi, sapathaṃ katvā taṃ saddahāpessāmī’’ti vutte tena otāretvā bhūmiyaṃ ṭhapito sapathaṃ karonto āha –
੪੦੭.
407.
‘‘ਅਸਿਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਪਰਾਮਸਾਮਿ, ਸਪਥਮ੍ਪਿ ਤੇ ਸਮ੍ਮ ਅਹਂ ਕਰੋਮਿ।
‘‘Asiñca sattiñca parāmasāmi, sapathampi te samma ahaṃ karomi;
ਤਯਾ ਪਮੁਤ੍ਤੋ ਅਨਣੋ ਭવਿਤ੍વਾ, ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾવਜਿਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ॥
Tayā pamutto anaṇo bhavitvā, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਸਚੇ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਏવਰੂਪੇਹਿ ਆવੁਧੇਹਿ ਸਂવਿਹਿਤਾਰਕ੍ਖੇ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ ਮੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਮਾ ਹੋਤੂਤਿ ਅਸਿਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਪਰਾਮਸਾਮਿ। ਸਚੇ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਰਾਜੂਹਿ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਯਂ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਂ ਸਪਥਮ੍ਪਿ ਤੇ, ਸਮ੍ਮ, ਅਹਂ ਕਰੋਮਿ। ਯਥਾਹਂ ਤਯਾ ਪਮੁਤ੍ਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਨਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਮਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪੁਨਰਾਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tassattho – samma porisāda, sace icchasi, evarūpehi āvudhehi saṃvihitārakkhe khattiyakule me nibbatti nāma mā hotūti asiñca sattiñca parāmasāmi. Sace aññehi rājūhi akattabbaṃ aññaṃ vā yaṃ icchasi, taṃ sapathampi te, samma, ahaṃ karomi. Yathāhaṃ tayā pamutto gantvā brāhmaṇassa anaṇo hutvā saccamanurakkhanto punarāgamissāmīti.
ਤਤੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ‘‘ਅਯਂ ਸੁਤਸੋਮੋ ਖਤ੍ਤਿਯੇਹਿ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਪਥਂ ਕਰੋਤਿ, ਕਿਂ ਮੇ ਇਮਿਨਾ, ਏਸ ਏਤੁ વਾ ਮਾ વਾ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਖਤ੍ਤਿਯਰਾਜਾ, ਮਮੇવ ਬਾਹੁਲੋਹਿਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੇવਤਾਯ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਯਂ ਅਤਿવਿਯ ਕਿਲਮਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ –
Tato porisādo ‘‘ayaṃ sutasomo khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ karoti, kiṃ me iminā, esa etu vā mā vā, ahampi khattiyarājā, mameva bāhulohitaṃ gahetvā devatāya balikammaṃ karissāmi, ayaṃ ativiya kilamatī’’ti cintetvā –
੪੦੮.
408.
‘‘ਯੋ ਤੇ ਕਤੋ ਸਙ੍ਗਰੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ, ਰਟ੍ਠੇ ਸਕੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਠਿਤੇਨ।
‘‘Yo te kato saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
ਤਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਪ੍ਪਦਾਯ, ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾવਜਸ੍ਸੂ’’ਤਿ॥
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajassū’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪੁਨਰਾવਜਸ੍ਸੂਤਿ ਪੁਨ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਸਿ।
Tattha punarāvajassūti puna āgaccheyyāsi.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾ ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸ੍ਸ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਤੋવਾਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto, ‘‘samma, mā cintayi, catasso satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa pūjaṃ katvā pātovāgamissāmī’’ti vatvā gāthamāha –
੪੦੯.
409.
‘‘ਯੋ ਮੇ ਕਤੋ ਸਙ੍ਗਰੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ, ਰਟ੍ਠੇ ਸਕੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਠਿਤੇਨ।
‘‘Yo me kato saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
ਤਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਪ੍ਪਦਾਯ, ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾવਜਿਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ॥
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.
ਅਥ ਨਂ ਪੋਰਿਸਾਦੋ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਖਤ੍ਤਿਯੇਹਿ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਪਥਂ ਕਰਿਤ੍ਥ, ਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਤ੍વਂ ਮਂ ਦਹਰਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਜਾਨਾਸਿ, ਹਾਸੇਨਪਿ ਮੇ ਮੁਸਾ ਨ ਕਥਿਤਪੁਬ੍ਬਾ, ਸੋਹਂ ਇਦਾਨਿ ਰਜ੍ਜੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਕਿਂ ਮੁਸਾ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਦ੍ਦਹਸਿ ਮਯ੍ਹਂ , ਅਹਂ ਤੇ ਸ੍વੇ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਹਾਪਿਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਗਚ੍ਛ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਅਨਾਗਤੇਸੁ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਦੇવਤਾਪਿ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ વਿਨਾ ਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤਿ, ਮਾ ਮੇ ਬਲਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ ਕਰਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋ ਰਾਹੁਮੁਖਾ ਮੁਤ੍ਤਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਨਾਗਬਲੋ ਥਾਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਨਗਰਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਸੇਨਾਪਿਸ੍ਸ ‘‘ਸੁਤਸੋਮੋ ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਧੁਰਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਕਥਾ ਕਥੇਤੁਂ ਲਭਨ੍ਤੋ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਦਮੇਤ੍વਾ ਸੀਹਮੁਖਾ ਮੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤવਾਰਣੋ વਿਯ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ‘ਇਮੇ ਰਾਜਾਨਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਦਤ੍વਾ ਆਗਤਾ’ਤਿ ਮਹਾਜਨੋ ਗਰਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਬਹਿਨਗਰੇਯੇવ ਖਨ੍ਧਾવਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਤਂ ਦੂਰਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪੋਰਿਸਾਦੇਨ ਕਿਲਮਿਤੋ’’ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪੋਰਿਸਾਦੇਨ ਮਯ੍ਹਂ ਮਾਤਾਪਿਤੂਹਿਪਿ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਤਂ, ਤਥਾਰੂਪੋ ਨਾਮ ਚਣ੍ਡੋ ਸਾਹਸਿਕੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਮਮ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾਨਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਨਾਗਰਾ ਤੁਸ੍ਸਿਂਸੁ।
Atha naṃ porisādo, ‘‘mahārāja, tumhe khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ karittha, taṃ anussareyyāthā’’ti vatvā, ‘‘samma porisāda, tvaṃ maṃ daharakālato paṭṭhāya jānāsi, hāsenapi me musā na kathitapubbā, sohaṃ idāni rajje patiṭṭhito dhammādhammaṃ jānanto kiṃ musā kathessāmi, saddahasi mayhaṃ , ahaṃ te sve balikammaṃ pāpuṇissāmī’’ti saddahāpito ‘‘tena hi gaccha, mahārāja, tumhesu anāgatesu balikammaṃ na bhavissati, devatāpi tumhehi vinā na sampaṭicchati, mā me balikammassa antarāyaṃ karitthā’’ti mahāsattaṃ uyyojesi. So rāhumukhā muttacando viya nāgabalo thāmasampanno khippameva nagaraṃ sampāpuṇi. Senāpissa ‘‘sutasomo rājā paṇḍito madhuradhammakathiko ekaṃ dve kathā kathetuṃ labhanto porisādaṃ dametvā sīhamukhā muttamattavāraṇo viya āgamissati, ‘ime rājānaṃ porisādassa datvā āgatā’ti mahājano garahissatī’’ti cintetvā bahinagareyeva khandhāvāraṃ katvā ṭhitā taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā paccuggantvā vanditvā ‘‘kacci, mahārāja, porisādena kilamito’’ti paṭisanthāraṃ katvā ‘‘porisādena mayhaṃ mātāpitūhipi dukkaraṃ kataṃ, tathārūpo nāma caṇḍo sāhasiko porisādo mama dhammakathaṃ sutvā maṃ vissajjesī’’ti vutte rājānaṃ alaṅkaritvā hatthikkhandhaṃ āropetvā parivāretvā nagaraṃ pāvisi. Taṃ disvā sabbe nāgarā tussiṃsu.
ਸੋਪਿ ਧਮ੍ਮਗਰੁਤਾਯ ਧਮ੍ਮਸੋਣ੍ਡਤਾਯ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਅਦਿਸ੍વਾવ ‘‘ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਨੇ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਮਸ੍ਸੁਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿਸ੍ਸ ਆਣਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਕਪ੍ਪਿਤਕੇਸਮਸ੍ਸੁਂ ਨ੍ਹਾਤਾਨੁਲਿਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਆਨੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਕਾਲੇ ਸਯਂ ਪਚ੍ਛਾ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭੋਜਨਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭੁਤ੍ਤੇ ਸਯਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਂ ਮਹਾਰਹੇ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਗਰੁਕਤਾਯ ਅਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਹਿ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ ਸਯਂ ਨੀਚੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਯ੍ਹਂ ਆਭਤਾ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾ ਸੁਣੋਮ ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਯਾਚਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Sopi dhammagarutāya dhammasoṇḍatāya mātāpitaro adisvāva ‘‘pacchāpi ne passissāmī’’ti rājanivesanaṃ pavisitvā rājāsane nisīditvā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā massukammādīnissa āṇāpetvā taṃ kappitakesamassuṃ nhātānulittaṃ vatthālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā ānetvā dassitakāle sayaṃ pacchā nhatvā tassa attano bhojanaṃ dāpetvā tasmiṃ bhutte sayaṃ bhuñjitvā taṃ mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā dhammagarukatāya assa gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sayaṃ nīce āsane nisīditvā ‘‘tumhehi mayhaṃ ābhatā satārahā gāthā suṇoma ācariyā’’ti yāci. Tamatthaṃ dīpento satthā gāthamāha –
੪੧੦.
410.
‘‘ਮੁਤ੍ਤੋ ਚ ਸੋ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਾ, ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਏਤਦવੋਚ।
‘‘Mutto ca so porisādassa hatthā, gantvāna taṃ brāhmaṇaṃ etadavoca;
ਸੁਣੋਮਿ ਗਾਥਾਯੋ ਸਤਾਰਹਾਯੋ, ਯਾ ਮੇ ਸੁਤਾ ਅਸ੍ਸੁ ਹਿਤਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮੇ’’ਤਿ॥
Suṇomi gāthāyo satārahāyo, yā me sutā assu hitāya brahme’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਏਤਦવੋਚਾਤਿ ਏਤਂ ਅવੋਚ।
Tattha etadavocāti etaṃ avoca.
ਅਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਯਾਚਿਤਕਾਲੇ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਹਤ੍ਥੇ ਉਬ੍ਬਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਪਸਿਬ੍ਬਕਾ ਮਨੋਰਮਂ ਪੋਤ੍ਥਕਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਉਭੋਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਰਾਗਮਦਾਦਿਨਿਮ੍ਮਦਨਾ ਅਮਤਮਹਾਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਾਪਿਕਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾਯੋ ਸੁਣੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੋਤ੍ਥਕਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha brāhmaṇo bodhisattena yācitakāle gandhehi hatthe ubbaṭṭetvā pasibbakā manoramaṃ potthakaṃ nīharitvā ubhohi hatthehi gahetvā ‘‘tena hi, mahārāja, kassapadasabalena desitā rāgamadādinimmadanā amatamahānibbānasampāpikā catasso satārahā gāthāyo suṇohī’’ti vatvā potthakaṃ olokento āha –
੪੧੧.
411.
‘‘ਸਕਿਦੇવ ਸੁਤਸੋਮ, ਸਬ੍ਭਿ ਹੋਤਿ ਸਮਾਗਮੋ।
‘‘Sakideva sutasoma, sabbhi hoti samāgamo;
ਸਾ ਨਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਪਾਲੇਤਿ, ਨਾਸਬ੍ਭਿ ਬਹੁ ਸਙ੍ਗਮੋ॥
Sā naṃ saṅgati pāleti, nāsabbhi bahu saṅgamo.
੪੧੨.
412.
‘‘ਸਬ੍ਭਿਰੇવ ਸਮਾਸੇਥ, ਸਬ੍ਭਿ ਕੁਬ੍ਬੇਥ ਸਨ੍ਥવਂ।
‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;
ਸਤਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਮਞ੍ਞਾਯ, ਸੇਯ੍ਯੋ ਹੋਤਿ ਨ ਪਾਪਿਯੋ॥
Sataṃ saddhammamaññāya, seyyo hoti na pāpiyo.
੪੧੩.
413.
‘‘ਜੀਰਨ੍ਤਿ વੇ ਰਾਜਰਥਾ ਸੁਚਿਤ੍ਤਾ, ਅਥੋ ਸਰੀਰਮ੍ਪਿ ਜਰਂ ਉਪੇਤਿ।
‘‘Jīranti ve rājarathā sucittā, atho sarīrampi jaraṃ upeti;
ਸਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਨ ਜਰਂ ਉਪੇਤਿ, ਸਨ੍ਤੋ ਹવੇ ਸਬ੍ਭਿ ਪવੇਦਯਨ੍ਤਿ॥
Satañca dhammo na jaraṃ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.
੪੧੪.
414.
‘‘ਨਭਞ੍ਚ ਦੂਰੇ ਪਥવੀ ਚ ਦੂਰੇ, ਪਾਰਂ ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤਦਾਹੁ ਦੂਰੇ।
‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre, pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;
ਤਤੋ ਹવੇ ਦੂਰਤਰਂ વਦਨ੍ਤਿ, ਸਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਅਸਤਞ੍ਚ ਰਾਜਾ’’ਤਿ॥
Tato have dūrataraṃ vadanti, satañca dhammo asatañca rājā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਕਿਦੇવਾਤਿ ਏਕવਾਰਮੇવ। ਸਬ੍ਭੀਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਹਿ। ਸਾ ਨਨ੍ਤਿ ਸਾ ਸਬ੍ਭਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਸਙ੍ਗਤਿ ਸਮਾਗਮੋ ਏਕવਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੋਪਿ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਾਲੇਤਿ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਨਾਸਬ੍ਭੀਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਪਨ ਬਹੁ ਸੁਚਿਰਮ੍ਪਿ ਕਤੋ ਸਙ੍ਗਮੋ ਏਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿવਾਸੋ ਨ ਪਾਲੇਤਿ, ਨ ਥਾવਰੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਾਸੇਥਾਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਸੀਦੇਯ੍ਯ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਇਰਿਯਾਪਥੇ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਨ੍ਥવਨ੍ਤਿ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਂ। ਸਤਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ। ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਏਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਞਤ੍વਾ વਡ੍ਢਿਯੇવ ਹੋਤਿ, ਹਾਨਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਾਜਰਥਾਤਿ ਰਾਜੂਨਂ ਆਰੋਹਨੀਯਰਥਾ। ਸੁਚਿਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁਪਰਿਕਮ੍ਮਕਤਾ। ਸਬ੍ਭਿ ਪવੇਦਯਨ੍ਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਭੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤਂ ਸੋਭਨਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪવੇਦੇਨ੍ਤਿ ਥੋਮੇਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਤਂ ਧਮ੍ਮੋ ਜਰਂ ਨ ਉਪੇਤਿ ਨ ਜੀਰਤਿ। ਨਭਨ੍ਤਿ ਆਕਾਸੋ। ਦੂਰੇਤਿ ਪਥવੀ ਹਿ ਸਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਸਗਹਣਾ, ਆਕਾਸੋ ਨਿਰਾਲਮ੍ਬੋ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠੋ, ਇਤਿ ਉਭੋ ਏਤੇ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾਪਿ વਿਸਂਯੋਗਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਦੂਰੇ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਾਰਨ੍ਤਿ ਓਰਿਮਤੀਰਤੋ ਪਰਤੀਰਂ। ਤਦਾਹੂਤਿ ਤਂ ਆਹੁ।
Tattha sakidevāti ekavārameva. Sabbhīti sappurisehi. Sā nanti sā sabbhi sappurisehi saṅgati samāgamo ekavāraṃ pavattopi taṃ puggalaṃ pāleti rakkhati. Nāsabbhīti asappurisehi pana bahu sucirampi kato saṅgamo ekaṭṭhāne nivāso na pāleti, na thāvaro hotīti attho. Samāsethāti saddhiṃ nisīdeyya, sabbepi iriyāpathe paṇḍiteheva saddhiṃ pavatteyyāti attho. Santhavanti mittasanthavaṃ. Sataṃ saddhammanti paṇḍitānaṃ buddhādīnaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ saddhammaṃ. Seyyoti etaṃ dhammaṃ ñatvā vaḍḍhiyeva hoti, hāni nāma natthīti attho. Rājarathāti rājūnaṃ ārohanīyarathā. Sucittāti suparikammakatā. Sabbhi pavedayantīti buddhādayo santo ‘‘sabbhī’’ti saṅkhaṃ gataṃ sobhanaṃ uttamaṃ nibbānaṃ pavedenti thomenti, so nibbānasaṅkhāto sataṃ dhammo jaraṃ na upeti na jīrati. Nabhanti ākāso. Dūreti pathavī hi sappatiṭṭhā sagahaṇā, ākāso nirālambo appatiṭṭho, iti ubho ete ekābaddhāpi visaṃyogaṭṭhena anupalittaṭṭhena ca dūre nāma honti. Pāranti orimatīrato paratīraṃ. Tadāhūti taṃ āhu.
ਇਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾ ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਨਿਯਾਮੇਨ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਤੁਣ੍ਹੀ ਅਹੋਸਿ । ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਸਪ੍ਫਲਂ વਤ ਮੇ ਆਗਮਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਨੇવ ਸਾવਕਭਾਸਿਤਾ, ਨ ਇਸਿਭਾਸਿਤਾ, ਨ ਕੇਨਚਿ ਭਾਸਿਤਾ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨਾવ ਭਾਸਿਤਾ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਗ੍ਘਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਸਂ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ ਸਤ੍ਤਰਤਨਪੁਣ੍ਣਂ ਕਤ੍વਾ ਦਦਮਾਨੋਪਿ ਨੇવ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਹਂ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਤਿਯੋਜਨਸਤੇ ਕੁਰੁਰਟ੍ਠੇ ਸਤ੍ਤਯੋਜਨਿਕੇ ਇਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਗਰੇ ਰਜ੍ਜਂ ਦਾਤੁਂ ਪਹੋਮਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖ੍વਸ੍ਸ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤੁਂ ਭਾਗ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਙ੍ਗવਿਜ੍ਜਾਨੁਭਾવੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਨਾਦ੍ਦਸ। ਤਤੋ ਸੇਨਾਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਏਕਗਾਮਭੋਜਕਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਭਾਗ੍ਯਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਧਨਲਾਭਸ੍ਸ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਕੋਟਿਧਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂਯੇવ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਭਾਗ੍ਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਨਂ ਪੂਜੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਹਸ੍ਸਤ੍ਥવਿਕਾ ਦਾਪੇਤ੍વਾ, ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਧਨਂ ਲਭਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਏਕੇਕਾਯ ਗਾਥਾਯ ਸਤਂ ਸਤਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤੇਨੇવ ਤਾ ਸਤਾਰਹਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ, ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਤ੍વਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਕ੍ਕੇਯ੍ਯਭਣ੍ਡਸ੍ਸ ਅਗ੍ਘਮ੍ਪਿ ਨ ਜਾਨਾਸਿ , ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਏਕੇਕਾ ਗਾਥਾ ਸਹਸ੍ਸਾਰਹਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Iti brāhmaṇo catasso satārahā gāthā kassapadasabalena desitaniyāmena desetvā tuṇhī ahosi . Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sapphalaṃ vata me āgamana’’nti tuṭṭhacitto hutvā ‘‘imā gāthā neva sāvakabhāsitā, na isibhāsitā, na kenaci bhāsitā, sabbaññunāva bhāsitā, kiṃ nu kho agghantī’’ti cintetvā ‘‘imāsaṃ sakalampi cakkavāḷaṃ yāva brahmalokā sattaratanapuṇṇaṃ katvā dadamānopi neva anucchavikaṃ kātuṃ sakkoti, ahaṃ kho panassa tiyojanasate kururaṭṭhe sattayojanike indapatthanagare rajjaṃ dātuṃ pahomi, atthi nu khvassa rajjaṃ kāretuṃ bhāgya’’nti aṅgavijjānubhāvena olokento nāddasa. Tato senāpatiṭṭhānādīni olokento ekagāmabhojakamattassapi bhāgyaṃ adisvā dhanalābhassa olokento koṭidhanato paṭṭhāya oloketvā catunnaṃyeva kahāpaṇasahassānaṃ bhāgyaṃ disvā ‘‘ettakena naṃ pūjessāmī’’ti catasso sahassatthavikā dāpetvā, ‘‘ācariya, tumhe aññesaṃ khattiyānaṃ imā gāthā desetvā kittakaṃ dhanaṃ labhathā’’ti pucchati. ‘‘Ekekāya gāthāya sataṃ sataṃ, mahārāja, teneva tā satārahā nāma jātā’’ti. Atha naṃ mahāsatto, ‘‘ācariya, tvaṃ attanā gahetvā vikkeyyabhaṇḍassa agghampi na jānāsi , ito paṭṭhāya ekekā gāthā sahassārahā nāma hontū’’ti vatvā gāthamāha –
੪੧੫.
415.
‘‘ਸਹਸ੍ਸਿਯਾ ਇਮਾ ਗਾਥਾ, ਨਹਿਮਾ ਗਾਥਾ ਸਤਾਰਹਾ।
‘‘Sahassiyā imā gāthā, nahimā gāthā satārahā;
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਤ੍વਂ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਗਣ੍ਹਾਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ॥
Cattāri tvaṃ sahassāni, khippaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਸਹਸ੍ਸਿਯਾ ਸਹਸ੍ਸਾਰਹਾ, ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਸਤਾਰਹਾ ਨ ਹਿ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤ੍વਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਖਿਪ੍ਪਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Tassattho – brāhmaṇa, imā gāthā sahassiyā sahassārahā, imā gāthā satārahā na hi hontu, brāhmaṇa, tvaṃ cattāri sahassāni khippaṃ gaṇhāti.
ਅਥਸ੍ਸ ਏਕਂ ਸੁਖਯਾਨਕਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਗੇਹਂ ਸਮ੍ਪਾਪੇਥਾ’’ਤਿ ਪੁਰਿਸੇ ਆਣਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ‘‘ਸੁਤਸੋਮਰਞ੍ਞਾ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾ ਸਹਸ੍ਸਾਰਹਾ ਕਤ੍વਾ ਪੂਜਿਤਾ ਸਾਧੁ ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਮਹਾਸਾਧੁਕਾਰਸਦ੍ਦੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਸਦ੍ਦੋ ਨਾਮੇਸਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਨਲੋਭਤਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਜ੍ਝਿਂਸੁ। ਸੋਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਿਤਾ ‘‘ਕਥਂ, ਤਾਤ, ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਸਾਹਸਿਕਸ੍ਸ ਚੋਰਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮੁਤ੍ਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਨਲੋਭਤਾਯ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ, ਤਾਤ, ਤਯਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾ ਸੁਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਿਨ੍ਨਾਨੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਗਾਥਮਾਹ –
Athassa ekaṃ sukhayānakaṃ datvā ‘‘brāhmaṇaṃ sotthinā gehaṃ sampāpethā’’ti purise āṇāpetvā taṃ uyyojesi. Tasmiṃ khaṇe ‘‘sutasomaraññā satārahā gāthā sahassārahā katvā pūjitā sādhu sādhū’’ti mahāsādhukārasaddo ahosi. Tassa mātāpitaro taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ saddo nāmesā’’ti pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā attano dhanalobhatāya mahāsattassa kujjhiṃsu. Sopi brāhmaṇaṃ uyyojetvā tesaṃ santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi. Athassa pitā ‘‘kathaṃ, tāta, evarūpassa sāhasikassa corassa hatthato muttosī’’ti paṭisanthāramattampi akatvā attano dhanalobhatāya ‘‘saccaṃ kira, tāta, tayā catasso gāthā sutvā cattāri sahassāni dinnānī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte gāthamāha –
੪੧੬.
416.
‘‘ਆਸੀਤਿਯਾ ਨਾવੁਤਿਯਾ ਚ ਗਾਥਾ, ਸਤਾਰਹਾ ਚਾਪਿ ਭવੇਯ੍ਯ ਗਾਥਾ।
‘‘Āsītiyā nāvutiyā ca gāthā, satārahā cāpi bhaveyya gāthā;
ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਮੇવ ਸੁਤਸੋਮ ਜਾਨਹਿ, ਸਹਸ੍ਸਿਯਾ ਨਾਮ ਕਾ ਅਤ੍ਥਿ ਗਾਥਾ’’ਤਿ॥
Paccattameva sutasoma jānahi, sahassiyā nāma kā atthi gāthā’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਗਾਥਾ ਨਾਮ, ਤਾਤ, ਆਸੀਤਿਯਾ ਚ ਨਾવੁਤਿਯਾ ਚ ਸਤਾਰਹਾ ਚਾਪਿ ਭવੇਯ੍ਯ, ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਮੇવ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਜਾਨਾਹਿ, ਸਹਸ੍ਸਾਰਹਾ ਨਾਮ ਗਾਥਾ ਕਾ ਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
Tassattho – gāthā nāma, tāta, āsītiyā ca nāvutiyā ca satārahā cāpi bhaveyya, paccattameva attanāva jānāhi, sahassārahā nāma gāthā kā kassa santike atthīti.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਨਾਹਂ, ਤਾਤ, ਧਨੇਨ વੁਦ੍ਧਿਂ ਇਚ੍ਛਾਮਿ, ਸੁਤੇਨ ਪਨ ਇਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘nāhaṃ, tāta, dhanena vuddhiṃ icchāmi, sutena pana icchāmī’’ti saññāpento āha –
੪੧੭.
417.
‘‘ਇਚ੍ਛਾਮਿ વੋਹਂ ਸੁਤવੁਦ੍ਧਿਮਤ੍ਤਨੋ, ਸਨ੍ਤੋਤਿ ਮਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ ਭਜੇਯ੍ਯੁਂ।
‘‘Icchāmi vohaṃ sutavuddhimattano, santoti maṃ sappurisā bhajeyyuṃ;
ਅਹਂ ਸવਨ੍ਤੀਹਿ ਮਹੋਦਧੀવ, ਨ ਹਿ ਤਾਤ ਤਪ੍ਪਾਮਿ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨ॥
Ahaṃ savantīhi mahodadhīva, na hi tāta tappāmi subhāsitena.
੪੧੮.
418.
‘‘ਅਗ੍ਗਿ ਯਥਾ ਤਿਣਕਟ੍ਠਂ ਦਹਨ੍ਤੋ, ਨ ਕਪ੍ਪਤੀ ਸਾਗਰੋવ ਨਦੀਭਿ।
‘‘Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ dahanto, na kappatī sāgarova nadībhi;
ਏવਮ੍ਪਿ ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਰਾਜਸੇਟ੍ਠ, ਸੁਤ੍વਾ ਨ ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨ॥
Evampi te paṇḍitā rājaseṭṭha, sutvā na tappanti subhāsitena.
੪੧੯.
419.
‘‘ਸਕਸ੍ਸ ਦਾਸਸ੍ਸ ਯਦਾ ਸੁਣੋਮਿ, ਗਾਥਂ ਅਹਂ ਅਤ੍ਥવਤਿਂ ਜਨਿਨ੍ਦ।
‘‘Sakassa dāsassa yadā suṇomi, gāthaṃ ahaṃ atthavatiṃ janinda;
ਤਮੇવ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਨਿਸਾਮਯਾਮਿ, ਨ ਹਿ ਤਾਤ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮਮਤ੍ਥਿ ਤਿਤ੍ਤੀ’’ਤਿ॥
Tameva sakkacca nisāmayāmi, na hi tāta dhammesu mamatthi tittī’’ti.
ਤਤ੍ਥ વੋਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏਤੇ ਚ ਮਂ ਭਜੇਯ੍ਯੁਂ ਇਤਿ ਇਚ੍ਛਾਮਿ। ਸવਨ੍ਤੀਹੀਤਿ ਨਦੀਹਿ। ਸਕਸ੍ਸਾਤਿ ਤਿਟ੍ਠਤੁ, ਨਨ੍ਦ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਯਦਾ ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਾਸਸ੍ਸਪਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੁਣੋਮਿ, ਤਾਤ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮਮ ਤਿਤ੍ਤਿ ਨ ਹਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
Tattha voti nipātamattaṃ. ‘‘Santo’’ti ete ca maṃ bhajeyyuṃ iti icchāmi. Savantīhīti nadīhi. Sakassāti tiṭṭhatu, nanda, brāhmaṇo, yadā ahaṃ attano dāsassapi santike suṇomi, tāta, dhammesu mama titti na hi atthīti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ‘‘ਮਾ ਮਂ, ਤਾਤ, ਧਨਹੇਤੁ ਪਰਿਭਾਸਸਿ, ਅਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਆਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਪਥਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਤੋ, ਇਦਾਨਾਹਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਦਂ ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਨਿਯ੍ਯਾਦੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Evañca pana vatvā ‘‘mā maṃ, tāta, dhanahetu paribhāsasi, ahaṃ dhammaṃ sutvā āgamissāmī’’ti sapathaṃ katvā āgato, idānāhaṃ porisādassa santikaṃ gamissāmi, idaṃ te rajjaṃ gaṇhathā’’ti rajjaṃ niyyādento gāthamāha –
੪੨੦.
420.
‘‘ਇਦਂ ਤੇ ਰਟ੍ਠਂ ਸਧਨਂ ਸਯੋਗ੍ਗਂ, ਸਕਾਯੁਰਂ ਸਬ੍ਬਕਾਮੂਪਪਨ੍ਨਂ।
‘‘Idaṃ te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ, sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ;
ਕਿਂ ਕਾਮਹੇਤੁ ਪਰਿਭਾਸਸਿ ਮਂ, ਗਚ੍ਛਾਮਹਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਞਤ੍ਤੇ’’ਤਿ॥
Kiṃ kāmahetu paribhāsasi maṃ, gacchāmahaṃ porisādassa ñatte’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਞਤ੍ਤੇਤਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ।
Tattha ñatteti santike.
ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਿਤੁਰਞ੍ਞੋ ਹਦਯਂ ਉਣ੍ਹਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ, ‘‘ਤਾਤ ਸੁਤਸੋਮ, ਕਿਂ ਨਾਮੇਤਂ ਕਥੇਸਿ, ਮਯਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਚੋਰਂ ਗਹੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Tasmiṃ samaye piturañño hadayaṃ uṇhaṃ ahosi. So, ‘‘tāta sutasoma, kiṃ nāmetaṃ kathesi, mayaṃ caturaṅginiyā senāya coraṃ gahessāmā’’ti vatvā gāthamāha –
੪੨੧.
421.
‘‘ਅਤ੍ਤਾਨੁਰਕ੍ਖਾਯ ਭવਨ੍ਤਿ ਹੇਤੇ, ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਾ ਰਥਿਕਾ ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਚ।
‘‘Attānurakkhāya bhavanti hete, hatthārohā rathikā pattikā ca;
ਅਸ੍ਸਾਰੋਹਾ ਯੇ ਚ ਧਨੁਗ੍ਗਹਾਸੇ, ਸੇਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਾਮ ਹਨਾਮ ਸਤ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ॥
Assārohā ye ca dhanuggahāse, senaṃ payuñjāma hanāma sattu’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਹਨਾਮਾਤਿ ਸਚੇ ਏવਂ ਪਯੋਜਿਤਾ ਸੇਨਾ ਤਂ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਨਂ ਸਕਲਰਟ੍ਠવਾਸਿਨੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਹਨਾਮ ਸਤ੍ਤੁਂ, ਮਾਰੇਮ ਤਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha hanāmāti sace evaṃ payojitā senā taṃ gahetuṃ na sakkonti, atha naṃ sakalaraṭṭhavāsino gahetvā gantvā hanāma sattuṃ, mārema taṃ amhākaṃ paccāmittanti attho.
ਅਥ ਨਂ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਅਸ੍ਸੁਪੁਣ੍ਣਮੁਖਾ ਰੋਦਮਾਨਾ વਿਲਪਨ੍ਤਾ, ‘‘ਤਾਤ, ਮਾ ਗਚ੍ਛ, ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਲਬ੍ਭਾ’’ਤਿ ਯਾਚਿਂਸੁ। ਸੋਲ਼ਸਸਹਸ੍ਸਾ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋਪਿ ਸੇਸਪਰਿਜਨੋਪਿ ‘‘ਅਮ੍ਹੇ ਅਨਾਥੇ ਕਤ੍વਾ ਕੁਹਿਂ ਗਚ੍ਛਸਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਪਰਿਦੇવਿਂਸੁ। ਸਕਲਨਗਰੇ ਕੋਚਿ ਸਕਭਾવੇਨ ਸਣ੍ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਤਸੋਮੋ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਕਿਰ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ ਆਗਤੋ, ਇਦਾਨਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾ ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਕਿਰ ਚੋਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਕਲਨਗਰਂ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋਪਿ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mātāpitaro assupuṇṇamukhā rodamānā vilapantā, ‘‘tāta, mā gaccha, gantuṃ na labbhā’’ti yāciṃsu. Soḷasasahassā nāṭakitthiyopi sesaparijanopi ‘‘amhe anāthe katvā kuhiṃ gacchasi, devā’’ti parideviṃsu. Sakalanagare koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto ‘‘sutasomo porisādassa kira paṭiññaṃ datvā āgato, idāni catasso satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā mātāpitaro vanditvā punapi kira corassa santikaṃ gamissatī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Sopi mātāpitūnaṃ vacanaṃ sutvā gāthamāha –
੪੨੨.
422.
‘‘ਸੁਦੁਕ੍ਕਰਂ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਅਕਾਸਿ, ਜੀવਂ ਗਹੇਤ੍વਾਨ ਅવਸ੍ਸਜੀ ਮਂ।
‘‘Sudukkaraṃ porisādo akāsi, jīvaṃ gahetvāna avassajī maṃ;
ਤਂ ਤਾਦਿਸਂ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਸਰਨ੍ਤੋ, ਦੁਬ੍ਭੇ ਅਹਂ ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਜਨਿਨ੍ਦਾ’’ਤਿ॥
Taṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ saranto, dubbhe ahaṃ tassa kathaṃ janindā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਜੀવਂ ਗਹੇਤ੍વਾਨਾਤਿ ਜੀવਗ੍ਗਾਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਤਂ ਤਾਦਿਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਤੇਨ ਕਤਂ ਤਥਾਰੂਪਂ। ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਂ ਉਪਕਾਰਂ। ਜਨਿਨ੍ਦਾਤਿ ਪਿਤਰਂ ਆਲਪਤਿ।
Tattha jīvaṃ gahetvānāti jīvaggāhaṃ gahetvā. Taṃ tādisanti taṃ tena kataṃ tathārūpaṃ. Pubbakiccanti purimaṃ upakāraṃ. Janindāti pitaraṃ ālapati.
ਸੋ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ, ‘‘ਅਮ੍ਮ ਤਾਤਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਯ੍ਹਂ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਕਤਕਲ੍ਯਾਣੋ ਅਹਂ, ਮਮ ਛਕਾਮਸ੍ਸਗ੍ਗਿਸ੍ਸਰਿਯਂ ਨ ਦੁਲ੍ਲਭ’’ਨ੍ਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਸੇਸਜਨਂ ਅਨੁਸਾਸਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
So mātāpitaro assāsetvā, ‘‘amma tātā, tumhe mayhaṃ mā cintayittha, katakalyāṇo ahaṃ, mama chakāmassaggissariyaṃ na dullabha’’nti mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ anusāsitvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੪੨੩.
423.
‘‘વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸੋ ਪਿਤਰਂ ਮਾਤਰਞ੍ਚ, ਅਨੁਸਾਸਿਤ੍વਾ ਨੇਗਮਞ੍ਚ ਬਲਞ੍ਚ।
‘‘Vanditvā so pitaraṃ mātarañca, anusāsitvā negamañca balañca;
ਸਚ੍ਚવਾਦੀ ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖਮਾਨੋ, ਅਗਮਾਸਿ ਸੋ ਯਤ੍ਥ ਪੋਰਿਸਾਦੋ’’ਤਿ॥
Saccavādī saccānurakkhamāno, agamāsi so yattha porisādo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਸਚ੍ਚਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਮਾਨੋ। ਅਗਮਾਸੀਤਿ ਤਂ ਰਤ੍ਤਿਂ ਨਿવੇਸਨੇਯੇવ વਸਿਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨવੇਲਾਯ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਸੇਸਜਨਂ ਅਨੁਸਾਸਿਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੇਨ ਇਤ੍ਥਾਗਾਰਾਦਿਨਾ ਮਹਾਜਨੇਨ ਅਨੁਗਤੋ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮ੍ਮ ਤਂ ਜਨਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਮਹਾਮਗ੍ਗੇ ਦਣ੍ਡਕੇਨ ਤਿਰਿਯਂ ਲੇਖਂ ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਮਯਿ ਸਿਨੇਹੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਇਮਂ ਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਂਸੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਹਾਜਨੋ ਸੀਲવਤੋ ਤੇਜવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਮਹਾਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਿਦੇવਮਾਨੋ ਤਂ ਸੀਹવਿਜਮ੍ਭਿਤੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦਸ੍ਸਨੂਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਏਕਰવਂ ਰવਨ੍ਤੋ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਸੋਪਿ ਆਗਤਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਗਮਾਸਿ ਸੋ ਯਤ੍ਥ ਪੋਰਿਸਾਦੋ’’ਤਿ।
Tattha saccānurakkhamānoti saccaṃ anurakkhamāno. Agamāsīti taṃ rattiṃ nivesaneyeva vasitvā punadivase aruṇuggamanavelāya mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ anusāsitvā assumukhena nānappakāraṃ paridevantena itthāgārādinā mahājanena anugato nagarā nikkhamma taṃ janaṃ nivattetuṃ asakkonto mahāmagge daṇḍakena tiriyaṃ lekhaṃ kaḍḍhitvā ‘‘sace mayi sineho atthi, imaṃ mā atikkamiṃsū’’ti āha. Mahājano sīlavato tejavantassa āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto mahāsaddena paridevamāno taṃ sīhavijambhitena gacchantaṃ oloketvā tasmiṃ dassanūpacāraṃ atikkante ekaravaṃ ravanto nagaraṃ pāvisi. Sopi āgatamaggeneva tassa santikaṃ gato. Tena vuttaṃ ‘‘agamāsi so yattha porisādo’’ti.
ਤਤੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਸਚੇ ਮਮ ਸਹਾਯੋ ਸੁਤਸੋਮੋ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਆਗਚ੍ਛਤੁ, ਅਨਾਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਅਨਾਗਚ੍ਛਤੁ, ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਇਚ੍ਛਤਿ , ਤਂ ਕਰੋਤੁ, ਇਮੇ ਰਾਜਾਨੋ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਮਧੁਰਮਂਸੇਨ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਤਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿਂ ਜਾਲੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਙ੍ਗਾਰਰਾਸਿ ਤਾવ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸੂਲੇ ਤਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਸੁਤਸੋਮੋ ਆਗਤੋ। ਅਥ ਨਂ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਦਿਸ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਤੇ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ, ‘‘ਆਮ ਮਹਾਰਾਜ, ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਗਾਥਾ ਮੇ ਸੁਤਾ, ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸ੍ਸ ਚ ਸਕ੍ਕਾਰੋ ਕਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato porisādo cintesi – ‘‘sace mama sahāyo sutasomo āgantukāmo, āgacchatu, anāgantukāmo, anāgacchatu, rukkhadevatā yaṃ mayhaṃ icchati , taṃ karotu, ime rājāno māretvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmī’’ti citakaṃ katvā aggiṃ jāletvā ‘‘aṅgārarāsi tāva hotū’’ti tassa sūle tacchantassa nisinnakāle sutasomo āgato. Atha naṃ porisādo disvā tuṭṭhacitto, ‘‘samma, gantvā kattabbakiccaṃ te kata’’nti pucchi. Mahāsatto, ‘‘āma mahārāja, kassapadasabalena desitā gāthā me sutā, dhammakathikassa ca sakkāro kato, tasmā gantvā kattabbakiccaṃ kataṃ nāma hotī’’ti dassetuṃ gāthamāha –
੪੨੪.
424.
‘‘ਕਤੋ ਮਯਾ ਸਙ੍ਗਰੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ, ਰਟ੍ਠੇ ਸਕੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਠਿਤੇਨ।
‘‘Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
ਤਂ ਸਙ੍ਗਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਪ੍ਪਦਾਯ, ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾਗਤੋਸ੍ਮਿ।
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāgatosmi;
ਯਜਸ੍ਸੁ ਯਞ੍ਞਂ ਖਾਦ ਮਂ ਪੋਰਿਸਾਦਾ’’ਤਿ॥
Yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯਜਸ੍ਸੂਤਿ ਮਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਤਾਯ વਾ ਯਞ੍ਞਂ ਯਜਸ੍ਸੁ, ਮਂਸਂ વਾ ਮੇ ਖਾਦਾਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha yajassūti maṃ māretvā devatāya vā yaññaṃ yajassu, maṃsaṃ vā me khādāhīti attho.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਨ ਭਾਯਤਿ, વਿਗਤਮਰਣਭਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਥੇਤਿ, ਕਿਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ ਏਸ ਆਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਯਂ ‘ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਗਾਥਾ ਮੇ ਸੁਤਾ’ਤਿ વਦਤਿ, ਤਾਸਂ ਏਤੇਨ ਆਸੁਭਾવੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ਕਥਾਪੇਤ੍વਾ ਤਾ ਗਾਥਾਯੋ ਸੋਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਂ ਅਹਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਭਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ rājā na bhāyati, vigatamaraṇabhayo hutvā katheti, kissa nu kho esa ānubhāvo’’ti cintetvā ‘‘aññaṃ natthi, ayaṃ ‘kassapadasabalena desitā gāthā me sutā’ti vadati, tāsaṃ etena āsubhāvena bhavitabbaṃ, ahampi taṃ kathāpetvā tā gāthāyo sossāmi, evaṃ ahampi nibbhayo bhavissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā gāthamāha –
੪੨੫.
425.
‘‘ਨ ਹਾਯਤੇ ਖਾਦਿਤਂ ਮਯ੍ਹਂ ਪਚ੍ਛਾ, ਚਿਤਕਾ ਅਯਂ ਤਾવ ਸਧੂਮਿਕਾવ।
‘‘Na hāyate khāditaṃ mayhaṃ pacchā, citakā ayaṃ tāva sadhūmikāva;
ਨਿਦ੍ਧੂਮਕੇ ਪਚਿਤਂ ਸਾਧੁਪਕ੍ਕਂ, ਸੁਣੋਮਿ ਗਾਥਾਯੋ ਸਤਾਰਹਾਯੋ’’ਤਿ॥
Niddhūmake pacitaṃ sādhupakkaṃ, suṇomi gāthāyo satārahāyo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਖਾਦਿਤਨ੍ਤਿ ਖਾਦਨਂ। ਤਂ ਖਾਦਨਂ ਮਯ੍ਹਂ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਪੁਰੇ વਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ, ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਹਿ ਤ੍વਂ ਮਯਾ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬੋવ। ਨਿਦ੍ਧੂਮਕੇ ਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਧੂਮੇ ਨਿਜ੍ਝਾਲੇ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਪਕ੍ਕਮਂਸਂ ਸਾਧੁਪਕ੍ਕਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।
Tattha khāditanti khādanaṃ. Taṃ khādanaṃ mayhaṃ pacchā vā pure vā na parihāyati, pacchāpi hi tvaṃ mayā khāditabbova. Niddhūmake pacitanti niddhūme nijjhāle aggimhi pakkamaṃsaṃ sādhupakkaṃ nāma hoti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮੋ, ਇਮਂ ਥੋਕਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਲਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ayaṃ porisādo pāpadhammo, imaṃ thokaṃ niggahetvā lajjāpetvā kathessāmī’’ti cintetvā āha –
੪੨੬.
426.
‘‘ਅਧਮ੍ਮਿਕੋ ਤ੍વਂ ਪੋਰਿਸਾਦਕਾਸਿ, ਰਟ੍ਠਾ ਚ ਭਟ੍ਠੋ ਉਦਰਸ੍ਸ ਹੇਤੁ।
‘‘Adhammiko tvaṃ porisādakāsi, raṭṭhā ca bhaṭṭho udarassa hetu;
ਧਮ੍ਮਞ੍ਚਿਮਾ ਅਭਿવਦਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾ, ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਅਧਮ੍ਮੋ ਚ ਕੁਹਿਂ ਸਮੇਤਿ॥
Dhammañcimā abhivadanti gāthā, dhammo ca adhammo ca kuhiṃ sameti.
੪੨੭.
427.
‘‘ਅਧਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਲੁਦ੍ਦਸ੍ਸ, ਨਿਚ੍ਚਂ ਲੋਹਿਤਪਾਣਿਨੋ।
‘‘Adhammikassa luddassa, niccaṃ lohitapāṇino;
ਨਤ੍ਥਿ ਸਚ੍ਚਂ ਕੁਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਕਿਂ ਸੁਤੇਨ ਕਰਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥
Natthi saccaṃ kuto dhammo, kiṃ sutena karissasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚਿਮਾਤਿ ਇਮਾ ਚ ਗਾਥਾ ਨવਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿવਦਨ੍ਤਿ। ਕੁਹਿਂ ਸਮੇਤੀਤਿ ਕਤ੍ਥ ਸਮਾਗਚ੍ਛਤਿ। ਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਸੁਗਤਿਂ ਪਾਪੇਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વਾ, ਅਧਮ੍ਮੋ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ। ਕੁਤੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ વਚੀਸਚ੍ਚਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੁਤੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਕਿਂ ਸੁਤੇਨਾਤਿ ਤ੍વਂ ਏਤੇਨ ਸੁਤੇਨ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਮਤ੍ਤਿਕਾਭਾਜਨਂ વਿਯ ਹਿ ਸੀਹવਸਾਯ ਅਭਾਜਨਂ ਤ੍વਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ।
Tattha dhammañcimāti imā ca gāthā navalokuttaradhammaṃ abhivadanti. Kuhiṃ sametīti kattha samāgacchati. Dhammo hi sugatiṃ pāpeti nibbānaṃ vā, adhammo duggatiṃ. Kuto dhammoti vacīsaccamattampi natthi, kuto dhammo. Kiṃ sutenāti tvaṃ etena sutena kiṃ karissasi, mattikābhājanaṃ viya hi sīhavasāya abhājanaṃ tvaṃ dhammassa.
ਸੋ ਏવਂ ਕਥਿਤੇਪਿ ਨੇવ ਕੁਜ੍ਝਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਯ ਮਹਤ੍ਤੇਨ। ਅਥ ਨਂ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮ ਸੁਤਸੋਮ ਅਹਮੇવ ਅਧਮ੍ਮਿਕੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
So evaṃ kathitepi neva kujjhi. Kasmā? Mahāsattassa mettābhāvanāya mahattena. Atha naṃ ‘‘kiṃ pana samma sutasoma ahameva adhammiko’’ti vatvā gāthamāha –
੪੨੮.
428.
‘‘ਯੋ ਮਂਸਹੇਤੁ ਮਿਗવਂ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਯੋ વਾ ਹਨੇ ਪੁਰਿਸਮਤ੍ਤਹੇਤੁ।
‘‘Yo maṃsahetu migavaṃ careyya, yo vā hane purisamattahetu;
ਉਭੋਪਿ ਤੇ ਪੇਚ੍ਚ ਸਮਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਕਸ੍ਮਾ ਨੋ ਅਧਮ੍ਮਿਕਂ ਬ੍ਰੂਸਿ ਮਂ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ॥
Ubhopi te pecca samā bhavanti, kasmā no adhammikaṃ brūsi maṃ tva’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਕਸ੍ਮਾ ਨੋਤਿ ਯੇ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲੇ ਰਾਜਾਨੋ ਅਲਙ੍ਕਤਪਟਿਯਤ੍ਤਾ ਮਹਾਬਲਪਰਿવਾਰਾ ਰਥવਰਗਤਾ ਮਿਗવਂ ਚਰਨ੍ਤਾ ਤਿਖਿਣੇਹਿ ਸਰੇਹਿ ਮਿਗੇ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਮਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਅવਤ੍વਾ ਕਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ ਮਞ੍ਞੇવ ਅਧਮ੍ਮਿਕਨ੍ਤਿ વਦਤਿ। ਯਦਿ ਤੇ ਨਿਦ੍ਦੋਸਾ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਨਿਦ੍ਦੋਸੋ ਏવਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ।
Tattha kasmā noti ye jambudīpatale rājāno alaṅkatapaṭiyattā mahābalaparivārā rathavaragatā migavaṃ carantā tikhiṇehi sarehi mige vijjhitvā mārenti, te avatvā kasmā tvaṃ maññeva adhammikanti vadati. Yadi te niddosā, ahampi niddoso evāti dīpeti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਿਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto tassa laddhiṃ bhindanto gāthamāha –
੪੨੯.
429.
‘‘ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਨ ਖਾ ਭਕ੍ਖਾ, ਖਤ੍ਤਿਯੇਨ ਪਜਾਨਤਾ।
‘‘Pañca pañca na khā bhakkhā, khattiyena pajānatā;
ਅਭਕ੍ਖਂ ਰਾਜ ਭਕ੍ਖੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਧਮ੍ਮਿਕੋ ਤੁવ’’ਨ੍ਤਿ॥
Abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā adhammiko tuva’’nti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਖਤ੍ਤਿਯੇਨ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਹਤ੍ਥਿਆਦਯੋ ਦਸੇવ ਸਤ੍ਤਾ ਮਂਸવਸੇਨ ਨ ਖਾ ਭਕ੍ਖਾ ਨ ਖੋ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਾ। ‘‘ਨ ਖੋ’’ਤ੍વੇવ વਾ ਪਾਠੋ। ਅਪਰੋ ਨਯੋ ਖਤ੍ਤਿਯੇਨ ਖਤ੍ਤਿਯਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚਨਖੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਸਕੋ, ਸਲ੍ਲਕੋ, ਗੋਧਾ, ਕਪਿ ਕੁਮ੍ਮੋਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੇવ ਸਤ੍ਤਾ ਭਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਾ, ਨ ਅਞ੍ਞੇ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਅਭਕ੍ਖਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਭਕ੍ਖੇਸਿ, ਤੇਨ ਅਧਮ੍ਮਿਕੋਤਿ।
Tassattho – samma porisāda, khattiyena nāma khattiyadhammaṃ jānantena pañca pañca hatthiādayo daseva sattā maṃsavasena na khā bhakkhā na kho khāditabbayuttakā. ‘‘Na kho’’tveva vā pāṭho. Aparo nayo khattiyena khattiyadhammaṃ jānantena pañcanakhesu sattesu sasako, sallako, godhā, kapi kummoti ime pañceva sattā bhakkhitabbayuttakā, na aññe, tvaṃ pana abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ bhakkhesi, tena adhammikoti.
ਇਤਿ ਸੋ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਪਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਪਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Iti so niggahaṃ patvā aññaṃ nissaraṇaṃ adisvā attano pāpaṃ paṭicchādento gāthamāha –
੪੩੦.
430.
‘‘ਮੁਤ੍ਤੋ ਤੁવਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਾ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕਂ ਮਨ੍ਦਿਰਂ ਕਾਮਕਾਮੀ।
‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਂ ਪੁਨਰਾਗਤੋਸਿ, ਨ ਖਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਕੁਸਲੋਸਿ ਰਾਜਾ’’ਤਿ॥
Amittahatthaṃ punarāgatosi, na khattadhamme kusalosi rājā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਨ ਖਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਤਿ ਤ੍વਂ ਖਤ੍ਤਿਯਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤੇ ਨੀਤਿਸਤ੍ਥੇ ਨ ਕੁਸਲੋਸਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਸਿ, ਅਕਾਰਣੇਨੇવ ਤੇ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿ ਪਤ੍ਥਟਾ, ਅਹਂ ਪਨ ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਨ ਜਾਨਾਮਿ, ਅਤਿਬਾਲੋਸੀਹਿ વਦਤਿ।
Tattha na khattadhammeti tvaṃ khattiyadhammasaṅkhāte nītisatthe na kusalosi, attano atthānatthaṃ na jānāsi, akāraṇeneva te loke paṇḍitoti kitti patthaṭā, ahaṃ pana te paṇḍitabhāvaṃ na passāmi na jānāmi, atibālosīhi vadati.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਖਤ੍ਤਿਯਧਮ੍ਮੇ ਕੁਸਲੇਨ ਨਾਮ ਮਾਦਿਸੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਹਞ੍ਹਿ ਤਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਨ ਪਨ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto, ‘‘samma, khattiyadhamme kusalena nāma mādiseneva bhavitabbaṃ. Ahañhi taṃ jānāmi, na pana tadatthāya paṭipajjāmī’’ti vatvā gāthamāha –
੪੩੧.
431.
‘‘ਯੇ ਖਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਕੁਸਲਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਪਾਯੇਨ ਤੇ ਨੇਰਯਿਕਾ ਭવਨ੍ਤਿ।
‘‘Ye khattadhamme kusalā bhavanti, pāyena te nerayikā bhavanti;
ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਂ ਖਤ੍ਤਧਮ੍ਮਂ ਪਹਾਯ, ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਪੁਨਰਾਗਤੋਸ੍ਮਿ।
Tasmā ahaṃ khattadhammaṃ pahāya, saccānurakkhī punarāgatosmi;
ਯਜਸ੍ਸੁ ਯਞ੍ਞਂ ਖਾਦ ਮਂ ਪੋਰਿਸਾਦਾ’’ਤਿ॥
Yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਤਿ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕੁਸਲਾ। ਪਾਯੇਨਾਤਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਨੇਰਯਿਕਾ। ਯੇ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸੇਸਾਪਾਯੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
Tattha kusalāti tadatthāya paṭipajjanakusalā. Pāyenāti yebhuyyena nerayikā. Ye pana tattha na nibbattanti, te sesāpāyesu nibbattanti.
ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਆਹ –
Porisādo āha –
੪੩੨.
432.
‘‘ਪਾਸਾਦવਾਸਾ ਪਥવੀਗવਾਸ੍ਸਾ, ਕਾਮਿਤ੍ਥਿਯੋ ਕਾਸਿਕਚਨ੍ਦਨਞ੍ਚ।
‘‘Pāsādavāsā pathavīgavāssā, kāmitthiyo kāsikacandanañca;
ਸਬ੍ਬਂ ਤਹਿਂ ਲਭਸਿ ਸਾਮਿਤਾਯ, ਸਚ੍ਚੇਨ ਕਿਂ ਪਸ੍ਸਸਿ ਆਨਿਸਂਸ’’ਨ੍ਤਿ॥
Sabbaṃ tahiṃ labhasi sāmitāya, saccena kiṃ passasi ānisaṃsa’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਪਾਸਾਦવਾਸਾਤਿ, ਸਮ੍ਮ ਸੁਤਸੋਮ, ਤવ ਤਿਣ੍ਣਂ ਉਤੂਨਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾ ਦਿਬ੍ਬવਿਮਾਨਕਪ੍ਪਾ ਤਯੋ ਨਿવਾਸਪਾਸਾਦਾ। ਪਥવੀਗવਾਸ੍ਸਾਤਿ ਪਥવੀ ਚ ਗਾવੋ ਚ ਅਸ੍ਸਾ ਚ ਬਹੂ। ਕਾਮਿਤ੍ਥਿਯੋਤਿ ਕਾਮવਤ੍ਥੁਭੂਤਾ ਇਤ੍ਥਿਯੋ। ਕਾਸਿਕਚਨ੍ਦਨਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾਸਿਕવਤ੍ਥਞ੍ਚ ਲੋਹਿਤਚਨ੍ਦਨਞ੍ਚ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਹਿਨ੍ਤਿ ਏਤਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਞ੍ਚ ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤ੍વਂ ਤਹਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਗਰੇ ਸਾਮਿਤਾਯ ਲਭਸਿ, ਸਾਮੀ ਹੁਤ੍વਾ ਯਥਾ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਥਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਲਭਤਿ, ਸੋ ਤ੍વਂ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਪਹਾਯ ਸਚ੍ਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ ਇਧਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਚ੍ਚੇਨ ਕਿਂ ਆਨਿਸਂਸਂ ਪਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Tattha pāsādavāsāti, samma sutasoma, tava tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikā dibbavimānakappā tayo nivāsapāsādā. Pathavīgavāssāti pathavī ca gāvo ca assā ca bahū. Kāmitthiyoti kāmavatthubhūtā itthiyo. Kāsikacandanañcāti kāsikavatthañca lohitacandanañca. Sabbaṃ tahinti etañca aññañca upabhogaparibhogaṃ sabbaṃ tvaṃ tahiṃ attano nagare sāmitāya labhasi, sāmī hutvā yathā icchasi, tathā paribhuñjituṃ labhati, so tvaṃ sabbametaṃ pahāya saccānurakkhī idhāgacchanto saccena kiṃ ānisaṃsaṃ passasīti.
ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Bodhisatto āha –
੪੩੩.
433.
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿਮੇ ਅਤ੍ਥਿ ਰਸਾ ਪਥਬ੍ਯਾ, ਸਚ੍ਚਂ ਤੇਸਂ ਸਾਦੁਤਰਂ ਰਸਾਨਂ।
‘‘Ye kecime atthi rasā pathabyā, saccaṃ tesaṃ sādutaraṃ rasānaṃ;
ਸਚ੍ਚੇ ਠਿਤਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚ, ਤਰਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਮਰਣਸ੍ਸ ਪਾਰ’’ਨ੍ਤਿ॥
Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā ca, taranti jātimaraṇassa pāra’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸਾਦੁਤਰਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਰਸਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਚ੍ਚਕਾਲੇਯੇવ ਪਣੀਤਾ ਮਧੁਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਚ੍ਚਂ ਤੇਸਂ ਸਾਦੁਤਰਂ ਰਸਾਨਂ, ਯਸ੍ਮਾ વਾ વਿਰਤਿਸਚ੍ਚવਚੀਸਚ੍ਚੇ ਠਿਤਾ ਜਾਤਿਮਰਣਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਪਾਰਂ ਅਮਤਮਹਾਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਤਰਨ੍ਤਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਤਂ ਸਾਦੁਤਰਨ੍ਤਿ।
Tattha sādutaranti yasmā sabbepi rasā sattānaṃ saccakāleyeva paṇītā madhurā honti, tasmā saccaṃ tesaṃ sādutaraṃ rasānaṃ, yasmā vā viratisaccavacīsacce ṭhitā jātimaraṇasaṅkhātassa tebhūmakavaṭṭassa pāraṃ amatamahānibbānaṃ taranti pāpuṇanti, tasmāpi taṃ sādutaranti.
ਏવਮਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸਚ੍ਚੇ ਆਨਿਸਂਸਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਤੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ વਿਕਸਿਤਪਦੁਮਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਸਸ੍ਸਿਰਿਕਮੇવਸ੍ਸ ਮੁਖਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸੁਤਸੋਮੋ ਅਙ੍ਗਾਰਚਿਤਕਂ ਮਞ੍ਚ ਸੂਲਂ ਤਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਸ ਸਤਾਰਹਗਾਥਾਨਂ ਆਨੁਭਾવੋ, ਉਦਾਹੁ ਸਚ੍ਚਸ੍ਸ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸੇવ વਾ ਕਸ੍ਸਚੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤਾવ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Evamassa mahāsatto sacce ānisaṃsaṃ kathesi. Tato porisādo vikasitapadumapuṇṇacandasassirikamevassa mukhaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ sutasomo aṅgāracitakaṃ mañca sūlaṃ tacchantaṃ passati, cittutrāsamattampissa natthi, kiṃ nu kho esa satārahagāthānaṃ ānubhāvo, udāhu saccassa, aññasseva vā kassacī’’ti cintetvā ‘‘pucchissāmi tāva na’’nti pucchanto gāthamāha –
੪੩੪.
434.
‘‘ਮੁਤ੍ਤੋ ਤੁવਂ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਾ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕਂ ਮਨ੍ਦਿਰਂ ਕਾਮਕਾਮੀ।
‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਂ ਪੁਨਰਾਗਤੋਸਿ, ਨ ਹਿ ਨੂਨ ਤੇ ਮਰਣਭਯਂ ਜਨਿਨ੍ਦ।
Amittahatthaṃ punarāgatosi, na hi nūna te maraṇabhayaṃ janinda;
ਅਲੀਨਚਿਤ੍ਤੋ ਅਸਿ ਸਚ੍ਚવਾਦੀ’’ਤਿ॥
Alīnacitto asi saccavādī’’ti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Mahāsattopissa ācikkhanto āha –
੪੩੫.
435.
‘‘ਕਤਾ ਮੇ ਕਲ੍ਯਾਣਾ ਅਨੇਕਰੂਪਾ, ਯਞ੍ਞਾ ਯਿਟ੍ਠਾ ਯੇ વਿਪੁਲਾ ਪਸਤ੍ਥਾ।
‘‘Katā me kalyāṇā anekarūpā, yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā;
વਿਸੋਧਿਤੋ ਪਰਲੋਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ ਕੋ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭਾਯੇ॥
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
੪੩੬.
436.
‘‘ਕਤਾ ਮੇ ਕਲ੍ਯਾਣਾ ਅਨੇਕਰੂਪਾ, ਯਞ੍ਞਾ ਯਿਟ੍ਠਾ ਯੇ વਿਪੁਲਾ ਪਸਤ੍ਥਾ।
‘‘Katā me kalyāṇā anekarūpā, yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā;
ਅਨਾਨੁਤਪ੍ਪਂ ਪਰਲੋਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਂ, ਯਜਸ੍ਸੁ ਯਞ੍ਞਂ ਅਦ ਮਂ ਪੋਰਿਸਾਦ॥
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.
੪੩੭.
437.
‘‘ਪਿਤਾ ਚ ਮਾਤਾ ਚ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਮੇ, ਧਮ੍ਮੇਨ ਮੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਸਤ੍ਥਂ।
‘‘Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
વਿਸੋਧਿਤੋ ਪਰਲੋਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ ਕੋ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭਾਯੇ॥
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
੪੩੮.
438.
‘‘ਪਿਤਾ ਚ ਮਾਤਾ ਚ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਮੇ, ਧਮ੍ਮੇਨ ਮੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਸਤ੍ਥਂ।
‘‘Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
ਅਨਾਨੁਤਪ੍ਪਂ ਪਰਲੋਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਂ, ਯਜਸ੍ਸੁ ਯਞ੍ਞਂ ਅਦ ਮਂ ਪੋਰਿਸਾਦ॥
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.
੪੩੯.
439.
‘‘ਞਾਤੀਸੁ ਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਕਤਾ ਮੇ ਕਾਰਾ, ਧਮ੍ਮੇਨ ਮੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਸਤ੍ਥਂ।
‘‘Ñātīsu mittesu katā me kārā, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
વਿਸੋਧਿਤੋ ਪਰਲੋਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ ਕੋ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭਾਯੇ॥
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
੪੪੦.
440.
‘‘ਞਾਤੀਸੁ ਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਕਤਾ ਮੇ ਕਾਰਾ, ਧਮ੍ਮੇਨ ਮੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਸਤ੍ਥਂ।
‘‘Ñātīsu mittesu katā me kārā, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
ਅਨਾਨੁਤਪ੍ਪਂ ਪਰਲੋਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਂ, ਯਜਸ੍ਸੁ ਯਞ੍ਞਂ ਅਦ ਮਂ ਪੋਰਿਸਾਦ॥
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.
੪੪੧.
441.
‘‘ਦਿਨ੍ਨਂ ਮੇ ਦਾਨਂ ਬਹੁਧਾ ਬਹੂਨਂ, ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਿਤਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚ।
‘‘Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca;
વਿਸੋਧਿਤੋ ਪਰਲੋਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ ਕੋ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭਾਯੇ॥
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
੪੪੨.
442.
‘‘ਦਿਨ੍ਨਂ ਮੇ ਦਾਨਂ ਬਹੁਧਾ ਬਹੂਨਂ, ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਿਤਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚ।
‘‘Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca;
ਅਨਾਨੁਤਪ੍ਪਂ ਪਰਲੋਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਂ, ਯਜਸ੍ਸੁ ਯਞ੍ਞਂ ਅਦ ਮਂ ਪੋਰਿਸਾਦਾ’’ਤਿ॥
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisādā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਲ੍ਯਾਣਾਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਾ। ਅਨੇਕਰੂਪਾਤਿ ਦਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕવਿਧਾ। ਯਞ੍ਞਾਤਿ ਦਸવਿਧਦਾਨવਤ੍ਥੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗવਸੇਨ ਅਤਿવਿਪੁਲਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪਸਤ੍ਥਾ ਯਞ੍ਞਾਪਿ ਯਿਟ੍ਠਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ। ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋਤਿ ਏવਂ ਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਮਾਦਿਸੋ ਕੋ ਨਾਮ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭਾਯੇਯ੍ਯ। ਅਨਾਨੁਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਨਾਨੁਤਪ੍ਪਮਾਨੋ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਮੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਸਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਦਸવਿਧਂ ਰਾਜਧਮ੍ਮਂ ਅਕੋਪੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨੇવ ਮਯਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਸਾਸਿਤਂ। ਕਾਰਾਤਿ ਞਾਤੀਸੁ ਞਾਤਿਕਿਚ੍ਚਾਨਿ, ਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਚ ਮਿਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਾਨਿ। ਦਾਨਨ੍ਤਿ ਸવਤ੍ਥੁਕਚੇਤਨਾ। ਬਹੁਧਾਤਿ ਬਹੂਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ। ਬਹੂਨਨ੍ਤਿ ਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਨ ਦਸਨ੍ਨਂ, ਸਤਸ੍ਸਪਿ ਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸਪਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸਪਿ ਦਿਨ੍ਨਮੇવ। ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਿਤਾਤਿ ਗਹਿਤਗਹਿਤਭਾਜਨਾਨਿ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਤਪ੍ਪਿਤਾ।
Tattha kalyāṇāti kalyāṇakammā. Anekarūpāti dānādivasena anekavidhā. Yaññāti dasavidhadānavatthupariccāgavasena ativipulā paṇḍitehi pasatthā yaññāpi yiṭṭhā pavattitā. Dhamme ṭhitoti evaṃ dhamme patiṭṭhito mādiso ko nāma maraṇassa bhāyeyya. Anānutappanti anānutappamāno. Dhammena me issariyaṃ pasatthanti dasavidhaṃ rājadhammaṃ akopetvā dhammeneva mayā rajjaṃ pasāsitaṃ. Kārāti ñātīsu ñātikiccāni, mittesu ca mittakiccāni. Dānanti savatthukacetanā. Bahudhāti bahūhi ākārehi. Bahūnanti na pañcannaṃ, na dasannaṃ, satassapi sahassassapi satasahassassapi dinnameva. Santappitāti gahitagahitabhājanāni pūretvā suṭṭhu tappitā.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ‘‘ਅਯਂ ਸੁਤਸੋਮਮਹਾਰਾਜਾ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਮਧੁਰਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ, ਸਚਾਹਂ ਏਤਂ ਖਾਦੇਯ੍ਯਂ, ਮੁਦ੍ਧਾ ਮੇ ਸਤ੍ਤਧਾ ਫਲੇਯ੍ਯ, ਪਥવੀ વਾ ਪਨ ਮੇ વਿવਰਂ ਦਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਨ ਤ੍વਂ ਮਯਾ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬਰੂਪੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ sutasomamahārājā sappuriso ñāṇasampanno madhuradhammakathiko, sacāhaṃ etaṃ khādeyyaṃ, muddhā me sattadhā phaleyya, pathavī vā pana me vivaraṃ dadeyyā’’ti bhītatasito hutvā, ‘‘samma, na tvaṃ mayā khāditabbarūpo’’ti vatvā gāthamāha –
੪੪੩.
443.
‘‘વਿਸਂ ਪਜਾਨਂ ਪੁਰਿਸੋ ਅਦੇਯ੍ਯ, ਆਸੀવਿਸਂ ਜਲਿਤਮੁਗ੍ਗਤੇਜਂ।
‘‘Visaṃ pajānaṃ puriso adeyya, āsīvisaṃ jalitamuggatejaṃ;
ਮੁਦ੍ਧਾਪਿ ਤਸ੍ਸ વਿਫਲੇਯ੍ਯ ਸਤ੍ਤਧਾ, ਯੋ ਤਾਦਿਸਂ ਸਚ੍ਚવਾਦਿਂ ਅਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ॥
Muddhāpi tassa viphaleyya sattadhā, yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਿਸਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਾਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਹਲਾਹਲવਿਸਂ। ਜਲਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਤੇਜੇਨ ਜਲਿਤਂ ਤੇਨੇવ ਉਗ੍ਗਤੇਜਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ વਿਯ ਚਰਨ੍ਤਂ ਆਸੀવਿਸਂ વਾ ਪਨ ਸੋ ਗੀવਾਯ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ।
Tattha visanti tattheva māraṇasamatthaṃ halāhalavisaṃ. Jalitanti attano visatejena jalitaṃ teneva uggatejaṃ aggikkhandhaṃ viya carantaṃ āsīvisaṃ vā pana so gīvāya gaṇheyya.
ਇਤਿ ਸੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ‘‘ਹਲਾਹਲવਿਸਸਦਿਸੋ ਤ੍વਂ, ਕੋ ਤਂ ਖਾਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਾ ਸੋਤੁਕਾਮੋ ਤਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਗਾਰવਜਨਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਏવਰੂਪਾਨਂ ਅਨવਜ੍ਜਗਾਥਾਨਂ ਤ੍વਂ ਅਭਾਜਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਇਮਿਨਾ ਸਦਿਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਯਂ ਮਮ ਹਤ੍ਥਾ ਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਾ ਗਾਥਾ ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਨਲਾਟੇਨ ਮਚ੍ਚੁਂ ਆਦਾਯ ਪੁਨਾਗਤੋ, ਅਤਿવਿਯ ਸਾਧੁਰੂਪਾ ਗਾਥਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਸਞ੍ਜਾਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਦਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਂ ਯਾਚਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Iti so mahāsattaṃ ‘‘halāhalavisasadiso tvaṃ, ko taṃ khādissatī’’ti vatvā gāthā sotukāmo taṃ yācitvā tena dhammagāravajananatthaṃ ‘‘evarūpānaṃ anavajjagāthānaṃ tvaṃ abhājana’’nti paṭikkhittopi ‘‘sakalajambudīpe iminā sadiso paṇḍito natthi, ayaṃ mama hatthā muccitvā gantvā tā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā nalāṭena maccuṃ ādāya punāgato, ativiya sādhurūpā gāthā bhavissantī’’ti suṭṭhutaraṃ sañjātadhammassavanādaro hutvā taṃ yācanto gāthamāha –
੪੪੪.
444.
‘‘ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਨਰਾ ਕਲ੍ਯਾਣਪਾਪਕਂ।
‘‘Sutvā dhammaṃ vijānanti, narā kalyāṇapāpakaṃ;
ਅਪਿ ਗਾਥਾ ਸੁਣਿਤ੍વਾਨ, ਧਮ੍ਮੇ ਮੇ ਰਮਤੇ ਮਨੋ’’ਤਿ॥
Api gāthā suṇitvāna, dhamme me ramate mano’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ‘‘ਸਮ੍ਮ ਸੁਤਸੋਮ, ਨਰਾ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਲ੍ਯਾਣਮ੍ਪਿ ਪਾਪਕਮ੍ਪਿ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਤਾ ਗਾਥਾ ਸੁਤ੍વਾ ਮਮਪਿ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਧਮ੍ਮੇ ਮਨੋ ਰਮੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
Tassattho – ‘‘samma sutasoma, narā nāma dhammaṃ sutvā kalyāṇampi pāpakampi jānanti, appeva nāma tā gāthā sutvā mamapi kusalakammapathadhamme mano rameyyā’’ti.
ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਸੋਤੁਕਾਮੋ ਦਾਨਿ ਪੋਰਿਸਾਦੋ, ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਸਮ੍ਮ, ਸਾਧੁਕਂ ਸੁਣਾਹੀ’’ਤਿ ਤਂ ਓਹਿਤਸੋਤਂ ਕਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਕਥਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਗਾਥਾਨਂ ਥੁਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਛਸੁ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવੇਸੁ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਤਾਸੁ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਦਮਾਨਾਸੁ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਸਿ –
Atha mahāsatto ‘‘sotukāmo dāni porisādo, kathessāmī’’ti cintetvā ‘‘tena hi, samma, sādhukaṃ suṇāhī’’ti taṃ ohitasotaṃ katvā nandabrāhmaṇena kathitaniyāmeneva gāthānaṃ thutiṃ katvā chasu kāmāvacaradevesu ekakolāhalaṃ katvā devatāsu sādhukāraṃ dadamānāsu porisādassa dhammaṃ kathesi –
੪੪੫.
445.
‘‘ਸਕਿਦੇવ ਮਹਾਰਾਜ, ਸਬ੍ਭਿ ਹੋਤਿ ਸਮਾਗਮੋ।
‘‘Sakideva mahārāja, sabbhi hoti samāgamo;
ਸਾ ਨਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਪਾਲੇਤਿ, ਨਾਸਬ੍ਭਿ ਬਹੁ ਸਙ੍ਗਮੋ॥
Sā naṃ saṅgati pāleti, nāsabbhi bahu saṅgamo.
੪੪੬.
446.
‘‘ਸਬ੍ਭਿਰੇવ ਸਮਾਸੇਥ, ਸਬ੍ਭਿ ਕੁਬ੍ਬੇਥ ਸਨ੍ਥવਂ।
‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;
ਸਤਂ ਸਨ੍ਧਮ੍ਮਮਞ੍ਞਾਯ, ਸੇਯ੍ਯੋ ਹੋਤਿ ਨ ਪਾਪਿਯੋ॥
Sataṃ sandhammamaññāya, seyyo hoti na pāpiyo.
੪੪੭.
447.
‘‘ਜੀਰਨ੍ਤਿ વੇ ਰਾਜਰਥਾ ਸੁਚਿਤ੍ਤਾ, ਅਥੋ ਸਰੀਰਮ੍ਪਿ ਜਰਂ ਉਪੇਤਿ।
‘‘Jīranti ve rājarathā sucittā, atho sarīrampi jaraṃ upeti;
ਸਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਨ ਜਰਂ ਉਪੇਤਿ, ਸਨ੍ਤੋ ਹવੇ ਸਬ੍ਭਿ ਪવੇਦਯਨ੍ਤਿ॥
Satañca dhammo na jaraṃ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.
੪੪੮.
448.
‘‘ਨਭਞ੍ਚ ਦੂਰੇ ਪਥવੀ ਚ ਦੂਰੇ, ਪਾਰਂ ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤਦਾਹੁ ਦੂਰੇ।
‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre, pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;
ਤਤੋ ਹવੇ ਦੂਰਤਰਂ વਦਨ੍ਤਿ, ਸਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਅਸਤਞ੍ਚ ਰਾਜਾ’’ਤਿ॥
Tato have dūrataraṃ vadanti, satañca dhammo asatañca rājā’’ti.
ਤਸ੍ਸ ਤੇਨ ਸੁਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ਚੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવੇਨ ਚ ਤਾ ਗਾਥਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਕਥਿਤਾ વਿਯਾਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਪਰਿਪੂਰਿ, ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤਂ ਅਹੋਸਿ, ਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤਦਾਯਕਂ ਪਿਤਰਂ વਿਯ ਨਂ ਅਮਞ੍ਞਿ। ਸੋ ‘‘ਅਹਂ ਸੁਤਸੋਮਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਕੇਕਾਯ ਪਨਸ੍ਸ ਗਾਥਾਯ ਏਕੇਕਂ વਰਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Tassa tena sukathitattā ceva attano paṇḍitabhāvena ca tā gāthā sabbaññubuddhakathitā viyāti cintentassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā paripūri, bodhisatte muducittaṃ ahosi, setacchattadāyakaṃ pitaraṃ viya naṃ amaññi. So ‘‘ahaṃ sutasomassa dātabbaṃ kiñci hiraññasuvaṇṇaṃ na passāmi, ekekāya panassa gāthāya ekekaṃ varaṃ dassāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
੪੪੯.
449.
‘‘ਗਾਥਾ ਇਮਾ ਅਤ੍ਥવਤੀ ਸੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ, ਸੁਭਾਸਿਤਾ ਤੁਯ੍ਹ ਜਨਿਨ੍ਦ ਸੁਤ੍વਾ।
‘‘Gāthā imā atthavatī subyañjanā, subhāsitā tuyha janinda sutvā;
ਆਨਨ੍ਦਿ વਿਤ੍ਤੋ ਸੁਮਨੋ ਪਤੀਤੋ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਤੇ ਸਮ੍ਮ વਰੇ ਦਦਾਮੀ’’ਤਿ॥
Ānandi vitto sumano patīto, cattāri te samma vare dadāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਆਨਨ੍ਦੀਤਿ ਆਨਨ੍ਦਜਾਤੋ। ਸੇਸਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਹੇਤੇ ਤੁਟ੍ਠਾਕਾਰਾ ਏવ।
Tattha ānandīti ānandajāto. Sesāni tasseva vevacanāni. Cattāropi hete tuṭṭhākārā eva.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਨਾਮ ਤ੍વਂ વਰਂ ਦਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਅਪਸਾਦੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘kiṃ nāma tvaṃ varaṃ dassasī’’ti apasādento gāthamāha –
੪੫੦.
450.
‘‘ਯੋ ਨਤ੍ਤਨੋ ਮਰਣਂ ਬੁਜ੍ਝਸਿ ਤੁવਂ, ਹਿਤਾਹਿਤਂ વਿਨਿਪਾਤਞ੍ਚ ਸਗ੍ਗਂ।
‘‘Yo nattano maraṇaṃ bujjhasi tuvaṃ, hitāhitaṃ vinipātañca saggaṃ;
ਗਿਦ੍ਧੋ ਰਸੇ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇ ਨਿવਿਟ੍ਠੋ, ਕਿਂ ਤ੍વਂ વਰਂ ਦਸ੍ਸਸਿ ਪਾਪਧਮ੍ਮ॥
Giddho rase duccarite niviṭṭho, kiṃ tvaṃ varaṃ dassasi pāpadhamma.
੪੫੧.
451.
‘‘ਅਹਞ੍ਚ ਤਂ ‘ਦੇਹਿ વਰ’ਨ੍ਤਿ વਜ੍ਜਂ, ਤ੍વਂ ਚਾਪਿ ਦਤ੍વਾ ਨ ਅવਾਕਰੇਯ੍ਯ।
‘‘Ahañca taṃ ‘dehi vara’nti vajjaṃ, tvaṃ cāpi datvā na avākareyya;
ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਂ ਕਲਹਮਿਮਂ વਿવਾਦਂ, ਕੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਜਾਨਮੁਪਬ੍ਬਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ॥
Sandiṭṭhikaṃ kalahamimaṃ vivādaṃ, ko paṇḍito jānamupabbajeyyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯੋਤਿ ਯੋ ਤ੍વਂ ‘‘ਮਰਣਧਮ੍ਮੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋਪਿ ਮਰਣਂ ਨ ਬੁਜ੍ਝਸਿ ਨ ਜਾਨਾਸਿ, ਪਾਪਕਮ੍ਮਮੇવ ਕਰੋਸਿ। ਹਿਤਾਹਿਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਮੇ ਕਮ੍ਮਂ ਹਿਤਂ, ਇਦਂ ਅਹਿਤਂ, ਇਦਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨੇਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਂ ਸਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਜਾਨਾਸਿ। ਰਸੇਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਰਸੇ। વਜ੍ਜਨ੍ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਂ। ਨ ਅવਾਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ વਾਚਾਯ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਦੇਹਿ ਮੇ વਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਨ ਅવਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸਿ ਨ ਦਦੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਉਪਬ੍ਬਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕੋ ਇਮਂ ਕਲਹਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ।
Tattha yoti yo tvaṃ ‘‘maraṇadhammohamasmī’’ti attanopi maraṇaṃ na bujjhasi na jānāsi, pāpakammameva karosi. Hitāhitanti ‘‘idaṃ me kammaṃ hitaṃ, idaṃ ahitaṃ, idaṃ vinipātaṃ nessati, idaṃ sagga’’nti na jānāsi. Raseti manussamaṃsarase. Vajjanti vadeyyaṃ. Na avākareyyāti vācāya datvā ‘‘dehi me vara’’nti vuccamāno na avākareyyāsi na dadeyyāsi. Upabbajeyyāti ko imaṃ kalahaṃ paṇḍito upagaccheyya.
ਤਤੋ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ‘‘ਨਾਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਸਦ੍ਦਹਤਿ, ਸਦ੍ਦਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato porisādo ‘‘nāyaṃ mayhaṃ saddahati, saddahāpessāmi na’’nti gāthamāha –
੪੫੨.
452.
‘‘ਨ ਤਂ વਰਂ ਅਰਹਤਿ ਜਨ੍ਤੁ ਦਾਤੁਂ, ਯਂ વਾਪਿ ਦਤ੍વਾ ਨ ਅવਾਕਰੇਯ੍ਯ।
‘‘Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ, yaṃ vāpi datvā na avākareyya;
વਰਸ੍ਸੁ ਸਮ੍ਮ ਅવਿਕਮ੍ਪਮਾਨੋ, ਪਾਣਂ ਚਜਿਤ੍વਾਨਪਿ ਦਸ੍ਸਮੇવਾ’’ਤਿ॥
Varassu samma avikampamāno, pāṇaṃ cajitvānapi dassamevā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅવਿਕਮ੍ਪਮਾਨੋਤਿ ਅਨੋਲੀਯਮਾਨੋ।
Tattha avikampamānoti anolīyamāno.
ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਅਤਿવਿਯ ਸੂਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਥੇਤਿ, ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ ਮੇ વਚਨਂ, વਰਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਚੇ ਪਨ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਨ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਪਠਮਮੇવ વਰਂ વਾਰਯਿਸ੍ਸਂ, ਅਤਿવਿਯ ਕਿਲਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਪਠਮਂ ਅਞ੍ਞੇ ਤਯੋ વਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਏਤਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ ativiya sūro hutvā katheti, karissati me vacanaṃ, varaṃ gaṇhissāmi, sace pana ‘‘manussamaṃsaṃ na khāditabba’nti paṭhamameva varaṃ vārayissaṃ, ativiya kilamissati, paṭhamaṃ aññe tayo vare gahetvā pacchā etaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā āha –
੪੫੩.
453.
‘‘ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਰਿਯੇਨ ਸਮੇਤਿ ਸਖ੍ਯਂ, ਪਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਣવਤਾ ਸਮੇਤਿ।
‘‘Ariyassa ariyena sameti sakhyaṃ, paññassa paññāṇavatā sameti;
ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਤਂ વਸ੍ਸਸਤਂ ਅਰੋਗਂ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਪਠਮਂ વਰਾਮੀ’’ਤਿ॥
Passeyya taṃ vassasataṃ arogaṃ, etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ varāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸ੍ਸਾਤਿ ਆਚਾਰਅਰਿਯਸ੍ਸ। ਸਖ੍ਯਨ੍ਤਿ ਸਖਿਧਮ੍ਮੋ ਮਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋ। ਪਞ੍ਞਾਣવਤਾਤਿ ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ। ਸਮੇਤੀਤਿ ਗਙ੍ਗੋਦਕਂ વਿਯ ਯਮੁਨੋਦਕੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ। ਧਾਤੁਸੋ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤਸੋਮੋ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਚਿਰਂ ਜੀવਿਤਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੀવਿਤવਰਂ ਯਾਚਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਹਿ ‘‘ਮਮ ਜੀવਿਤਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ, ਅਪਿਚ ਸੋ ‘ਮਯ੍ਹਮੇવ ਏਸ ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਇਚ੍ਛਤੀ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏવਮਾਹ।
Tattha ariyassāti ācāraariyassa. Sakhyanti sakhidhammo mittadhammo. Paññāṇavatāti ñāṇasampannena. Sametīti gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati. Dhātuso hi sattā saṃsandanti. Passeyya tanti sutasomo porisādassa ciraṃ jīvitaṃ icchanto viya paṭhamaṃ attano jīvitavaraṃ yācati. Paṇḍitassa hi ‘‘mama jīvitaṃ dehī’’ti vattuṃ ayuttaṃ, apica so ‘mayhameva esa ārogyaṃ icchatī’ti cintetvā tussissatīti evamāha.
ਸੋਪਿ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾવ ‘‘ਅਯਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਾ ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਏવਂ ਮਹਾਅਨਤ੍ਥਕਰਸ੍ਸ ਮਹਾਚੋਰਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਮੇવ ਜੀવਿਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਅਹੋ ਮਮ ਹਿਤਕਾਮੋ’’ਤਿ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸੋ વਞ੍ਚੇਤ੍વਾ વਰਸ੍ਸ ਗਹਿਤਭਾવਂ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਤਂ વਰਂ ਦਦਮਾਨੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Sopi taṃ sutvāva ‘‘ayaṃ issariyā dhaṃsetvā idāni maṃsaṃ khāditukāmassa evaṃ mahāanatthakarassa mahācorassa mayhameva jīvitaṃ icchati, aho mama hitakāmo’’ti tuṭṭhamānaso vañcetvā varassa gahitabhāvaṃ ajānitvā taṃ varaṃ dadamāno gāthamāha –
੪੫੪.
454.
‘‘ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਰਿਯੇਨ ਸਮੇਤਿ ਸਖ੍ਯਂ, ਪਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਣવਤਾ ਸਮੇਤਿ।
‘‘Ariyassa ariyena sameti sakhyaṃ, paññassa paññāṇavatā sameti;
ਪਸ੍ਸਾਸਿ ਮਂ વਸ੍ਸਸਤਂ ਅਰੋਗਂ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਪਠਮਂ ਦਦਾਮੀ’’ਤਿ॥
Passāsi maṃ vassasataṃ arogaṃ, etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ dadāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਰਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਰਾਨਂ ਪਠਮਂ।
Tattha varānanti catunnaṃ varānaṃ paṭhamaṃ.
ਤਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Tato bodhisatto āha –
੪੫੫.
455.
‘‘ਯੇ ਖਤ੍ਤਿਯਾਸੇ ਇਧ ਭੂਮਿਪਾਲਾ, ਮੁਦ੍ਧਾਭਿਸਿਤ੍ਤਾ ਕਤਨਾਮਧੇਯ੍ਯਾ।
‘‘Ye khattiyāse idha bhūmipālā, muddhābhisittā katanāmadheyyā;
ਨ ਤਾਦਿਸੇ ਭੂਮਿਪਤੀ ਅਦੇਸਿ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਦੁਤਿਯਂ વਰਾਮੀ’’ਤਿ॥
Na tādise bhūmipatī adesi, etaṃ varānaṃ dutiyaṃ varāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਤਨਾਮਧੇਯ੍ਯਾਤਿ ਮੁਦ੍ਧਨਿ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾવ ‘‘ਮੁਦ੍ਧਾਭਿਸਿਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਕਤਨਾਮਧੇਯ੍ਯਾ। ਨ ਤਾਦਿਸੇਤਿ ਤਾਦਿਸੇ ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਨ ਅਦੇਸਿ ਮਾ ਖਾਦਿ।
Tattha katanāmadheyyāti muddhani abhisittattāva ‘‘muddhābhisittā’’ti katanāmadheyyā. Na tādiseti tādise khattiye na adesi mā khādi.
ਇਤਿ ਸੋ ਦੁਤਿਯਂ વਰਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਪਰੋਸਤਾਨਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਜੀવਿਤવਰਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਪੋਰਿਸਾਦੋਪਿਸ੍ਸ ਦਦਮਾਨੋ ਆਹ –
Iti so dutiyaṃ varaṃ gaṇhanto parosatānaṃ khattiyānaṃ jīvitavaraṃ gaṇhi. Porisādopissa dadamāno āha –
੪੫੬.
456.
‘‘ਯੇ ਖਤ੍ਤਿਯਾਸੇ ਇਧ ਭੂਮਿਪਾਲਾ, ਮੁਦ੍ਧਾਭਿਸਿਤ੍ਤਾ ਕਤਨਾਮਧੇਯ੍ਯਾ।
‘‘Ye khattiyāse idha bhūmipālā, muddhābhisittā katanāmadheyyā;
ਨ ਤਾਦਿਸੇ ਭੂਮਿਪਤੀ ਅਦੇਮਿ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਦੁਤਿਯਂ ਦਦਾਮੀ’’ਤਿ॥
Na tādise bhūmipatī ademi, etaṃ varānaṃ dutiyaṃ dadāmī’’ti.
ਕਿਂ ਪਨ ਤੇ ਤੇਸਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਨ੍ਤਿ, ਨ ਸੁਣਨ੍ਤੀਤਿ? ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਣਨ੍ਤਿ। ਪੋਰਿਸਾਦੇਨ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਧੂਮਜਾਲਉਪਦ੍ਦવਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿ ਕਤੋ, ਅਗ੍ਗਿਨੋ ਚ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਅਨ੍ਤਰੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਸੁਤ੍વਾ ਉਪਡ੍ਢੁਪਡ੍ਢਂ ਸੁਣਿਂਸੁ। ਤੇ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਸੁਤਸੋਮੋ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਦਮੇਸ੍ਸਤਿ, ਮਾ ਭਾਯਥਾ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਸੁਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Kiṃ pana te tesaṃ saddaṃ suṇanti, na suṇantīti? Na sabbaṃ suṇanti. Porisādena hi rukkhassa dhūmajālaupaddavabhayena paṭikkamitvā aggi kato, aggino ca rukkhassa ca antare nisīditvā mahāsatto tena saddhiṃ kathesi, tasmā sabbaṃ asutvā upaḍḍhupaḍḍhaṃ suṇiṃsu. Te ‘‘idāni sutasomo porisādaṃ damessati, mā bhāyathā’’ti aññamaññaṃ samassāsesuṃ. Tasmiṃ khaṇe mahāsatto imaṃ gāthamāha –
੪੫੭.
457.
‘‘ਪਰੋਸਤਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਤੇ ਗਹੀਤਾ, ਤਲਾવੁਤਾ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖਾ ਰੁਦਨ੍ਤਾ।
‘‘Parosataṃ khattiyā te gahītā, talāvutā assumukhā rudantā;
ਸਕੇ ਤੇ ਰਟ੍ਠੇ ਪਟਿਪਾਦਯਾਹਿ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਤਤਿਯਂ વਰਾਮੀ’’ਤਿ॥
Sake te raṭṭhe paṭipādayāhi, etaṃ varānaṃ tatiyaṃ varāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਰੋਸਤਨ੍ਤਿ ਅਤਿਰੇਕਸਤਂ। ਤੇ ਗਹੀਤਾਤਿ ਤਯਾ ਗਹਿਤਾ। ਤਲਾવੁਤਾਤਿ ਹਤ੍ਥਤਲੇਸੁ ਆવੁਤਾ।
Tattha parosatanti atirekasataṃ. Te gahītāti tayā gahitā. Talāvutāti hatthatalesu āvutā.
ਇਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਤਿਯਂ વਰਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਸਕਰਟ੍ਠਨਿਯ੍ਯਾਤਨવਰਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਸੋ ਅਖਾਦਨ੍ਤੋਪਿ વੇਰਭਯੇਨ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਦਾਸੇ ਕਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞੇਯੇવ વਾਸੇਯ੍ਯ, ਮਾਰੇਤ੍વਾ વਾ ਛਡ੍ਡੇਯ੍ਯ, ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਨੇਤ੍વਾ વਾ વਿਕ੍ਕਿਣੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਸਕਰਟ੍ਠਨਿਯ੍ਯਾਤਨવਰਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਇਤਰੋਪਿਸ੍ਸ ਦਦਮਾਨੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Iti mahāsatto tatiyaṃ varaṃ gaṇhanto tesaṃ khattiyānaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Kiṃkāraṇā? So akhādantopi verabhayena sabbe te dāse katvā araññeyeva vāseyya, māretvā vā chaḍḍeyya, paccantaṃ netvā vā vikkiṇeyya, tasmā tesaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Itaropissa dadamāno imaṃ gāthamāha –
੪੫੮.
458.
‘‘ਪਰੋਸਤਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਮੇ ਗਹੀਤਾ, ਤਲਾવੁਤਾ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖਾ ਰੁਦਨ੍ਤਾ।
‘‘Parosataṃ khattiyā me gahītā, talāvutā assumukhā rudantā;
ਸਕੇ ਤੇ ਰਟ੍ਠੇ ਪਟਿਪਾਦਯਾਮਿ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਤਤਿਯਂ ਦਦਾਮੀ’’ਤਿ॥
Sake te raṭṭhe paṭipādayāmi, etaṃ varānaṃ tatiyaṃ dadāmī’’ti.
ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਪਨ વਰਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Catutthaṃ pana varaṃ gaṇhanto bodhisatto imaṃ gāthamāha –
੪੫੯.
459.
‘‘ਛਿਦ੍ਦਂ ਤੇ ਰਟ੍ਠਂ ਬ੍ਯਥਿਤਾ ਭਯਾ ਹਿ, ਪੁਥੂ ਨਰਾ ਲੇਣਮਨੁਪ੍ਪવਿਟ੍ਠਾ।
‘‘Chiddaṃ te raṭṭhaṃ byathitā bhayā hi, puthū narā leṇamanuppaviṭṭhā;
ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ વਿਰਮੇਹਿ ਰਾਜ, ਏਤਂ વਰਾਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ વਰਾਮੀ’’ਤਿ॥
Manussamaṃsaṃ viramehi rāja, etaṃ varānaṃ catutthaṃ varāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਛਿਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਨ ਘਨવਾਸਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗਾਮਾਦੀਨਂ ਉਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸવਿવਰਂ। ਬ੍ਯਥਿਤਾ ਭਯਾਹੀਤਿ ‘‘ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਇਦਾਨਿ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤવ ਭਯੇਨ ਕਮ੍ਪਿਤਾ। ਲੇਣਮਨੁਪ੍ਪવਿਟ੍ਠਾਤਿ ਦਾਰਕੇ ਹਤ੍ਥੇਸੁ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਿਣਗਹਨਾਦਿਨਿਲੀਯਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਾ। ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ ਜੇਗੁਚ੍ਛਂ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਪਜਹ। ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕਤ੍ਥੇ વਾ ਉਪਯੋਗਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤੋ વਿਰਮਾਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha chiddanti na ghanavāsaṃ tattha tattha gāmādīnaṃ uṭṭhitattā savivaraṃ. Byathitā bhayāhīti ‘‘porisādo idāni āgamissatī’’ti tava bhayena kampitā. Leṇamanuppaviṭṭhāti dārake hatthesu gahetvā tiṇagahanādinilīyanaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Manussamaṃsanti duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ manussamaṃsaṃ pajaha. Nissakkatthe vā upayogaṃ, manussamaṃsato viramāhīti attho.
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਪਾਣਿਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਹਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਮ ਸੁਤਸੋਮ ਕਿਂ ਨਾਮੇਤਂ ਕਥੇਸਿ, ਕਥਾਹਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਏਤਂ વਰਂ ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਚੇ ਗਣ੍ਹਿਤੁਕਾਮੋ, ਅਞ੍ਞਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ vutte porisādo pāṇiṃ paharitvā hasanto ‘‘samma sutasoma kiṃ nāmetaṃ kathesi, kathāhaṃ tumhākaṃ etaṃ varaṃ dassāmi, sace gaṇhitukāmo, aññaṃ gaṇhāhī’’ti vatvā gāthamāha –
੪੬੦.
460.
‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸੋ ਭਕ੍ਖੋ ਮਮ ਮਨਾਪੋ, ਏਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ વਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ।
‘‘Addhā hi so bhakkho mama manāpo, etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho;
ਸੋਹਂ ਕਥਂ ਏਤ੍ਤੋ ਉਪਾਰਮੇਯ੍ਯਂ, ਅਞ੍ਞਂ વਰਾਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ વਰਸ੍ਸੂ’’ਤਿ॥
Sohaṃ kathaṃ etto upārameyyaṃ, aññaṃ varānaṃ catutthaṃ varassū’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਨਨ੍ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਇਮਂ વਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ।
Tattha vananti rajjaṃ pahāya imaṃ vanaṃ paviṭṭho.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਤ੍વਂ ‘ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਸ੍ਸ ਪਿਯਤਰਤ੍ਤਾ ਤਤੋ વਿਰਮਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ વਦਸਿ। ਯੋ ਹਿ ਪਿਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਾਪਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਬਾਲੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘tvaṃ ‘manussamaṃsassa piyatarattā tato viramituṃ na sakkomī’’ti vadasi. Yo hi piyaṃ nissāya pāpaṃ karoti, ayaṃ bālo’’ti vatvā gāthamāha –
੪੬੧.
461.
‘‘ਨ વੇ ‘ਪਿਯਂ ਮੇ’ਤਿ ਜਨਿਨ੍ਦ ਤਾਦਿਸੋ, ਅਤ੍ਤਂ ਨਿਰਂਕਚ੍ਚ ਪਿਯਾਨਿ ਸੇવਤਿ।
‘‘Na ve ‘piyaṃ me’ti janinda tādiso, attaṃ niraṃkacca piyāni sevati;
ਅਤ੍ਤਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਪਰਮਾ ਚ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਲਬ੍ਭਾ ਪਿਯਾ ਓਚਿਤਤ੍ਥੇਨ ਪਚ੍ਛਾ’’ਤਿ॥
Attāva seyyo paramā ca seyyo, labbhā piyā ocitatthena pacchā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤਾਦਿਸੋਤਿ ਜਨਿਨ੍ਦ ਤਾਦਿਸੋ ਯੁવਾ ਅਭਿਰੂਪੋ ਮਹਾਯਸੋ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਮੇ ਪਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਿਯવਤ੍ਥੁਲੋਭੇਨ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਰਂਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਸੁਗਤੀਹਿ ਚੇવ ਸੁਖવਿਸੇਸੇਹਿ ਚ ਚવਿਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ਨ વੇ ਪਿਯਾਨਿ ਸੇવਤਿ। ਪਰਮਾ ਚ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਹਿ ਪਰਮਾ ਪਿਯવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਾ ਅਤ੍ਤਾવ વਰਤਰੋ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਲਬ੍ਭਾ ਪਿਯਾਤਿ, ਪਿਯਾ ਨਾਮ વਿਸਯવਸੇਨ ਚੇવ ਪੁਞ੍ਞੇਨ ਚ ਓਚਿਤਤ੍ਥੇਨ વਡ੍ਢਿਤਤ੍ਥੇਨ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਚੇવ ਪਰਤ੍ਥ ਚ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਾ ਲਦ੍ਧੁਂ।
Tattha tādisoti janinda tādiso yuvā abhirūpo mahāyaso ‘‘idaṃ nāma me piya’’nti piyavatthulobhena tattha attānaṃ niraṃkatvā sabbasugatīhi ceva sukhavisesehi ca cavitvā niraye pātetvā na ve piyāni sevati. Paramā ca seyyoti purisassa hi paramā piyavatthumhā attāva varataro. Kiṃkāraṇā? Labbhā piyāti, piyā nāma visayavasena ceva puññena ca ocitatthena vaḍḍhitatthena diṭṭhadhamme ceva parattha ca devamanussasampattiṃ patvā sakkā laddhuṃ.
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਸੁਤਸੋਮੇਨ ਗਹਿਤਂ વਰਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਾਪੇਤੁਮ੍ਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤੋ વਿਰਮਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸੁਪੁਣ੍ਣੇਹਿ ਨੇਤ੍ਤੇਹਿ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ vutte porisādo bhayappatto hutvā ‘‘ahaṃ sutasomena gahitaṃ varaṃ vissajjāpetumpi manussamaṃsato viramitumpi na sakkomi, kiṃ nu kho karissāmī’’ti assupuṇṇehi nettehi gāthamāha –
੪੬੨.
462.
‘‘ਪਿਯਂ ਮੇ ਮਾਨੁਸਂ ਮਂਸਂ, ਸੁਤਸੋਮ વਿਜਾਨਹਿ।
‘‘Piyaṃ me mānusaṃ maṃsaṃ, sutasoma vijānahi;
ਨਮ੍ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ, ਅਞ੍ਞਂ વਰਂ ਸਮ੍ਮ વਰਸ੍ਸੂ’’ਤਿ॥
Namhi sakkā nivāretuṃ, aññaṃ varaṃ samma varassū’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਿਜਾਨਹੀਤਿ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਹਿ।
Tattha vijānahīti tvampi jānāhi.
ਤਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Tato bodhisatto āha –
੪੬੩.
463.
‘‘ਯੋ વੇ ‘ਪਿਯਂ ਮੇ’ਤਿ ਪਿਯਾਨੁਰਕ੍ਖੀ, ਅਤ੍ਤਂ ਨਿਰਂਕਚ੍ਚ ਪਿਯਾਨਿ ਸੇવਤਿ।
‘‘Yo ve ‘piyaṃ me’ti piyānurakkhī, attaṃ niraṃkacca piyāni sevati;
ਸੋਣ੍ਡੋવ ਪਿਤ੍વਾ વਿਸਮਿਸ੍ਸਪਾਨਂ, ਤੇਨੇવ ਸੋ ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖੀ ਪਰਤ੍ਥ॥
Soṇḍova pitvā visamissapānaṃ, teneva so hoti dukkhī parattha.
੪੬੪.
464.
‘‘ਯੋ ਚੀਧ ਸਙ੍ਖਾਯ ਪਿਯਾਨਿ ਹਿਤ੍વਾ, ਕਿਚ੍ਛੇਨਪਿ ਸੇવਤਿ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ।
‘‘Yo cīdha saṅkhāya piyāni hitvā, kicchenapi sevati ariyadhamme;
ਦੁਕ੍ਖਿਤੋવ ਪਿਤ੍વਾਨ ਯਥੋਸਧਾਨਿ, ਤੇਨੇવ ਸੋ ਹੋਤਿ ਸੁਖੀ ਪਰਤ੍ਥਾ’’ਤਿ॥
Dukkhitova pitvāna yathosadhāni, teneva so hoti sukhī paratthā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯੋ વੇਤਿ, ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਯੋ ਪੁਰਿਸੋ ‘‘ਇਦਂ ਮੇ ਪਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਪਕਿਰਿਯਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਰਂਕਤ੍વਾ ਪਿਯਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਸੇવਤਿ, ਸੋ ਸੁਰਾਪੇਮੇਨ વਿਸਮਿਸ੍ਸਂ ਸੁਰਂ ਪਿਤ੍વਾ ਸੋਣ੍ਡੋ વਿਯ ਤੇਨ ਪਾਪਕਮ੍ਮੇਨ ਪਰਤ੍ਥ ਨਿਰਯਾਦੀਸੁ ਦੁਕ੍ਖੀ ਹੋਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਯਾਤਿ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਤੁਲੇਤ੍વਾ। ਪਿਯਾਨਿ ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਧਮ੍ਮਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਿਯਾਨਿ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ।
Tattha yo veti, samma porisāda, yo puriso ‘‘idaṃ me piya’’nti pāpakiriyāya attānaṃ niraṃkatvā piyāni vatthūni sevati, so surāpemena visamissaṃ suraṃ pitvā soṇḍo viya tena pāpakammena parattha nirayādīsu dukkhī hoti. Saṅkhāyāti jānitvā tuletvā. Piyāni hitvāti adhammapaṭisaṃyuttāni piyāni chaḍḍetvā.
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਕਲੂਨਂ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ vutte porisādo kalūnaṃ paridevanto gāthamāha –
੪੬੫.
465.
‘‘ਓਹਾਯਹਂ ਪਿਤਰਂ ਮਾਤਰਞ੍ਚ, ਮਨਾਪਿਯੇ ਕਾਮਗੁਣੇ ਚ ਪਞ੍ਚ।
‘‘Ohāyahaṃ pitaraṃ mātarañca, manāpiye kāmaguṇe ca pañca;
ਏਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ વਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ, ਤਂ ਤੇ વਰਂ ਕਿਨ੍ਤਿ ਮਹਂ ਦਦਾਮੀ’’ਤਿ॥
Etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho, taṃ te varaṃ kinti mahaṃ dadāmī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਸ੍ਸ। ਕਿਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਿ ਕਿਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਤਂ વਰਂ ਦੇਮਿ।
Tattha etassāti manussamaṃsassa. Kinti mahanti kinti katvā ahaṃ taṃ varaṃ demi.
ਤਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato mahāsatto imaṃ gāthamāha –
੪੬੬.
466.
‘‘ਨ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਦਿਗੁਣਮਾਹੁ વਾਕ੍ਯਂ, ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਞ੍ਞਾવ ਭવਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ।
‘‘Na paṇḍitā diguṇamāhu vākyaṃ, saccappaṭiññāva bhavanti santo;
‘વਰਸ੍ਸੁ ਸਮ੍ਮ’ ਇਤਿ ਮਂ ਅવੋਚ, ਇਚ੍ਚਬ੍ਰવੀ ਤ੍વਂ ਨ ਹਿ ਤੇ ਸਮੇਤੀ’’ਤਿ॥
‘Varassu samma’ iti maṃ avoca, iccabravī tvaṃ na hi te sametī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦਿਗੁਣਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨਾਮ ਏਕਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਂ વਿਸਂવਾਦੇਨ੍ਤਾ ਦੁਤਿਯਂ વਚਨਂ ਨ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਮਂ ਅવੋਚਾਤਿ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਸੁਤਸੋਮ વਰਸ੍ਸੁ વਰ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਮਂ ਅਭਾਸਸਿ। ਇਚ੍ਚਬ੍ਰવੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਤ੍વਂ ਇਤਿ ਅਬ੍ਰવਿ, ਤਂ ਤੇ ਇਦਾਨਿ ਨ ਸਮੇਤਿ।
Tattha diguṇanti, samma porisāda, paṇḍitā nāma ekaṃ vatvā puna taṃ visaṃvādentā dutiyaṃ vacanaṃ na kathenti. Iti maṃ avocāti, ‘‘samma sutasoma varassu vara’’nti evaṃ maṃ abhāsasi. Iccabravīti tasmā yaṃ tvaṃ iti abravi, taṃ te idāni na sameti.
ਸੋ ਪੁਨ ਰੋਦਨ੍ਤੋ ਏવ ਗਾਥਮਾਹ –
So puna rodanto eva gāthamāha –
੪੬੭.
467.
‘‘ਅਪੁਞ੍ਞਲਾਭਂ ਅਯਸਂ ਅਕਿਤ੍ਤਿਂ, ਪਾਪਂ ਬਹੁਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਕਿਲੇਸਂ।
‘‘Apuññalābhaṃ ayasaṃ akittiṃ, pāpaṃ bahuṃ duccaritaṃ kilesaṃ;
ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਸ੍ਸ ਕਤੇ ਉਪਾਗਾ, ਤਂ ਤੇ વਰਂ ਕਿਨ੍ਤਿ ਮਹਂ ਦਦੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ॥
Manussamaṃsassa kate upāgā, taṃ te varaṃ kinti mahaṃ dadeyya’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਪਾਪਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਸ੍ਸ ਕਤੇਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਸ੍ਸ ਹੇਤੁ। ਉਪਾਗਾਤਿ ਉਪਗਤੋਮ੍ਹਿ। ਤਂ ਤੇਤਿ ਤਂ ਤੁਯ੍ਹਂ ਕਥਾਹਂ વਰਂ ਦੇਮਿ, ਮਾ ਮਂ વਾਰਯਿ, ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਕਾਰੁਞ੍ਞਂ ਮਯਿ ਕਰੋਹਿ, ਅਞ੍ਞਂ વਰਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀਤਿ ਆਹ।
Tattha pāpanti kammapathaṃ appattaṃ. Duccaritanti kammapathappattaṃ. Kilesanti dukkhaṃ. Manussamaṃsassa kateti manussamaṃsassa hetu. Upāgāti upagatomhi. Taṃ teti taṃ tuyhaṃ kathāhaṃ varaṃ demi, mā maṃ vārayi, anukampaṃ kāruññaṃ mayi karohi, aññaṃ varaṃ gaṇhāhīti āha.
ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha mahāsatto āha –
੪੬੮.
468.
‘‘ਨ ਤਂ વਰਂ ਅਰਹਤਿ ਜਨ੍ਤੁ ਦਾਤੁਂ, ਯਂ વਾਪਿ ਦਤ੍વਾ ਨ ਅવਾਕਰੇਯ੍ਯ।
‘‘Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ, yaṃ vāpi datvā na avākareyya;
વਰਸ੍ਸੁ ਸਮ੍ਮ ਅવਿਕਮ੍ਪਮਾਨੋ, ਪਾਣਂ ਚਜਿਤ੍વਾਨਪਿ ਦਸ੍ਸਮੇવਾ’’ਤਿ॥
Varassu samma avikampamāno, pāṇaṃ cajitvānapi dassamevā’’ti.
ਏવਂ ਤੇਨ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਗਾਥਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਰਦਾਨੇ ਉਸ੍ਸਾਹੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਾ ਆਹ –
Evaṃ tena paṭhamaṃ vuttagāthaṃ āharitvā dassetvā varadāne ussāhento gāthā āha –
੪੬੯.
469.
‘‘ਪਾਣਂ ਚਜਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ ਨਾਪਿ ਧਮ੍ਮਂ, ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਞ੍ਞਾવ ਭવਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ।
‘‘Pāṇaṃ cajanti santo nāpi dhammaṃ, saccappaṭiññāva bhavanti santo;
ਦਤ੍વਾ વਰਂ ਖਿਪ੍ਪਮવਾਕਰੋਹਿ, ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜ ਸੁਰਾਜਸੇਟ੍ਠ॥
Datvā varaṃ khippamavākarohi, etena sampajja surājaseṭṭha.
੪੭੦.
470.
‘‘ਚਜੇ ਧਨਂ ਅਙ੍ਗવਰਸ੍ਸ ਹੇਤੁ, ਅਙ੍ਗਂ ਚਜੇ ਜੀવਿਤਂ ਰਕ੍ਖਮਾਨੋ।
‘‘Caje dhanaṃ aṅgavarassa hetu, aṅgaṃ caje jīvitaṃ rakkhamāno;
ਅਙ੍ਗਂ ਧਨਂ ਜੀવਿਤਞ੍ਚਾਪਿ ਸਬ੍ਬਂ, ਚਜੇ ਨਰੋ ਧਮ੍ਮਮਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ’’ਤਿ॥
Aṅgaṃ dhanaṃ jīvitañcāpi sabbaṃ, caje naro dhammamanussaranto’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਾਣਨ੍ਤਿ ਜੀવਿਤਂ। ਸਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਅਪਿ ਜੀવਿਤਂ ਚਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਧਮ੍ਮਂ। ਖਿਪ੍ਪਮવਾਕਰੋਹੀਤਿ ਇਧ ਖਿਪ੍ਪਂ ਮਯ੍ਹਂ ਦੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਚੇવ ਸਚ੍ਚੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਹੋਹਿ। ਸੁਰਾਜਸੇਟ੍ਠਾਤਿ ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਆਲਪਤਿ। ਚਜੇ ਧਨਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਹਤ੍ਥਪਾਦਾਦਿਮ੍ਹਿ ਅਙ੍ਗੇ ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਤਸ੍ਸ ਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਾਯ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਧਨਂ ਚਜੇਯ੍ਯ। ਧਮ੍ਮਮਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਤਿ ਅਙ੍ਗਧਨਜੀવਿਤਾਨਿ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਸਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਨ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ।
Tattha pāṇanti jīvitaṃ. Santo nāma api jīvitaṃ cajanti, na dhammaṃ. Khippamavākarohīti idha khippaṃ mayhaṃ dehīti attho. Etenāti etena dhammena ceva saccena ca sampajja sampanno upapanno hohi. Surājaseṭṭhāti taṃ paggaṇhanto ālapati. Caje dhananti, samma porisāda, paṇḍito puriso hatthapādādimhi aṅge chijjamāne tassa rakkhaṇatthāya bahumpi dhanaṃ cajeyya. Dhammamanussarantoti aṅgadhanajīvitāni pariccajantopi ‘‘sataṃ dhammaṃ na vītikkamissāmī’’ti evaṃ dhammaṃ anussaranto.
ਏવਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਇਮੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਤਂ ਸਚ੍ਚੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਰੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ mahāsatto imehi kāraṇehi taṃ sacce patiṭṭhāpetvā idāni attano gurubhāvaṃ dassetuṃ gāthamāha –
੪੭੧.
471.
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪੁਰਿਸੋ વਿਜਞ੍ਞਾ, ਯੇ ਚਸ੍ਸ ਕਙ੍ਖਂ વਿਨਯਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ।
‘‘Yasmā hi dhammaṃ puriso vijaññā, ye cassa kaṅkhaṃ vinayanti santo;
ਤਂ ਹਿਸ੍ਸ ਦੀਪਞ੍ਚ ਪਰਾਯਣਞ੍ਚ, ਨ ਤੇਨ ਮਿਤ੍ਤਿਂ ਜਿਰਯੇਥ ਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ॥
Taṃ hissa dīpañca parāyaṇañca, na tena mittiṃ jirayetha pañño’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾਤਿ ਯਮ੍ਹਾ ਪੁਰਿਸਾ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਜੋਤਕਂ ਕਾਰਣਂ। વਿਜਞ੍ਞਾਤਿ વਿਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਹਿਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂ ਆਚਰਿਯਕੁਲਂ ਏਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਦੀਪਂ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਭਯੇ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਪਰਾਯਣਞ੍ਚ। ਨ ਤੇਨ ਮਿਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਆਚਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਹ ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕੇਨਚਿਪਿ ਕਾਰਣੇਨ ਮਿਤ੍ਤਿਂ ਨ ਜੀਰਯੇਥ ਨ વਿਨਾਸੇਯ੍ਯ।
Tattha yasmāti yamhā purisā. Dhammanti kusalākusalajotakaṃ kāraṇaṃ. Vijaññāti vijāneyya. Taṃ hissāti taṃ ācariyakulaṃ etassa puggalassa patiṭṭhānaṭṭhena dīpaṃ, uppanne bhaye gantabbaṭṭhānaṭṭhena parāyaṇañca. Na tena mittinti tena ācariyapuggalena saha so paṇḍito kenacipi kāraṇena mittiṃ na jīrayetha na vināseyya.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਗੁਣવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨਾਮ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਅਹਞ੍ਚ ਤਰੁਣਕਾਲੇਪਿ ਤવ ਪਿਟ੍ਠਿਆਚਰਿਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਸਿਂ, ਇਦਾਨਿਪਿ ਬੁਦ੍ਧਲੀਲਾਯ ਸਤਾਰਹਾ ਗਾਥਾ ਤੇ ਕਥੇਸਿਂ, ਤੇਨ ਮੇ વਚਨਂ ਕਾਤੁਂ ਅਰਹਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ‘‘ਅਯਂ ਸੁਤਸੋਮੋ ਮਯ੍ਹਂ ਆਚਰਿਯੋ ਚੇવ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚ, વਰੋ ਚਸ੍ਸ ਮਯਾ ਦਿਨ੍ਨੋ, ਕਿਂ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਧੁવਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਨ ਖਾਦਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਦਸ੍ਸਾਮਿਸ੍ਸ વਰ’’ਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸੁਧਾਰਾਹਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਹਿ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸੁਤਸੋਮਨਰਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਾਦੇਸੁ ਪਤਿਤ੍વਾ વਰਂ ਦਦਮਾਨੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evañca pana vatvā, ‘‘samma porisāda, guṇavantassa ācariyassa vacanaṃ nāma bhindituṃ na vaṭṭati, ahañca taruṇakālepi tava piṭṭhiācariyo hutvā bahuṃ sikkhaṃ sikkhāpesiṃ, idānipi buddhalīlāya satārahā gāthā te kathesiṃ, tena me vacanaṃ kātuṃ arahasī’’ti āha. Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ sutasomo mayhaṃ ācariyo ceva paṇḍito ca, varo cassa mayā dinno, kiṃ sakkā kātuṃ, ekasmiṃ attabhāve maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, manussamaṃsaṃ na khādissāmi, dassāmissa vara’’nti assudhārāhi pavattamānāhi uṭṭhāya sutasomanarindassa pādesu patitvā varaṃ dadamāno imaṃ gāthamāha –
੪੭੨.
472.
‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸੋ ਭਕ੍ਖੋ ਮਮ ਮਨਾਪੋ, ਏਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ વਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ।
‘‘Addhā hi so bhakkho mama manāpo, etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho;
ਸਚੇ ਚ ਮਂ ਯਾਚਸਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ, ਏਤਮ੍ਪਿ ਤੇ ਸਮ੍ਮ વਰਂ ਦਦਾਮੀ’’ਤਿ॥
Sace ca maṃ yācasi etamatthaṃ, etampi te samma varaṃ dadāmī’’ti.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਸੀਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਰਣਮ੍ਪਿ વਰਂ, ਗਣ੍ਹਾਮਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤਯਾ ਦਿਨ੍ਨਂ વਰਂ, ਅਜ੍ਜ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਰਿਯਪਥੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋਸਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਤਂ ਯਾਚਾਮਿ, ਸਚੇ ਤੇ ਮਯਿ ਸਿਨੇਹੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਪਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਿ ਗਣ੍ਹ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਸਮ੍ਮ, ਦੇਹਿ ਮੇ ਸੀਲਾਨੀ’’ਤਿ। ‘‘ਗਣ੍ਹ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਨਂ ਪਞ੍ਚਸੀਲੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾ ਭੁਮ੍ਮਾ ਦੇવਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇ ਪੀਤਿਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਅવੀਚਿਤੋ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਅਞ੍ਞੋ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤੋ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਹੋ ਸੁਤਸੋਮੇਨ ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਦੇਨ વਨਂ ਉਨ੍ਨਾਦੇਨ੍ਤਾ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਅਦਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਤਿ ਏવਂ ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਅਹੋਸਿ। ਰੁਕ੍ਖੇ ਲਗ੍ਗਿਤਰਾਜਾਨੋਪਿ ਤਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਸਾਧੁਕਾਰਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਿਂਸੁ। ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤਾਪਿ ਸਕવਿਮਾਨੇ ਠਿਤਾવ ਸਾਧੁਕਾਰਮਦਾਸਿ। ਇਤਿ ਦੇવਤਾਨਂ ਸਦ੍ਦੋવ ਸੂਯਤਿ, ਰੂਪਂ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਦੇવਤਾਨਂ ਸਾਧੁਕਾਰਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨੋ ਚਿਨ੍ਤਯਿਂਸੁ – ‘‘ਸੁਤਸੋਮਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਨੋ ਜੀવਿਤਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਤਂ ਸੁਤਸੋਮੇਨ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਦਮੇਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥੁਤਿਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਦੇ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ – ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਮੋਚੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਹਂ ਏਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੋ, ਏਤੇ ਮਯਾ ਮੋਚਿਤਾ ‘ਗਣ੍ਹਥ ਨੋ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਮਂ ਹਿਂਸੇਯ੍ਯੁਂ, ਮਯਾ ਜੀવਿਤਂ ਚਜਨ੍ਤੇਨਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਤਸੋਮਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਗਹਿਤਂ ਸੀਲਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ, ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਯੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਂ ਮੇ ਭਯਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ‘‘ਸੁਤਸੋਮ, ਉਭੋਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto evamāha – ‘‘samma, sīle ṭhitassa maraṇampi varaṃ, gaṇhāmi, mahārāja, tayā dinnaṃ varaṃ, ajja paṭṭhāya ariyapathe patiṭṭhitosi, evaṃ santepi taṃ yācāmi, sace te mayi sineho atthi, pañca sīlāni gaṇha, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, samma, dehi me sīlānī’’ti. ‘‘Gaṇha mahārājā’’ti. So mahāsattaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Mahāsattopi naṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpesi. Tasmiṃ khaṇe tattha sannipatitā bhummā devā mahāsatte pītiṃ janetvā ‘‘avīcito yāva bhavaggā añño porisādaṃ manussamaṃsato nivāretuṃ samattho nāma natthi, aho sutasomena dukkarataraṃ kata’’nti mahantena saddena vanaṃ unnādentā sādhukāraṃ adaṃsu. Tesaṃ saddaṃ sutvā cātumahārājikāti evaṃ yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi. Rukkhe laggitarājānopi taṃ devatānaṃ sādhukārasaddaṃ suṇiṃsu. Rukkhadevatāpi sakavimāne ṭhitāva sādhukāramadāsi. Iti devatānaṃ saddova sūyati, rūpaṃ na dissati. Devatānaṃ sādhukārasaddaṃ sutvā rājāno cintayiṃsu – ‘‘sutasomaṃ nissāya no jīvitaṃ laddhaṃ, dukkaraṃ kataṃ sutasomena porisādaṃ damentenā’’ti bodhisattassa thutiṃ kariṃsu. Porisādo mahāsattassa pāde vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ bodhisatto – ‘‘samma, khattiye mocehī’’ti āha. So cintesi ‘‘ahaṃ etesaṃ paccāmitto, ete mayā mocitā ‘gaṇhatha no paccāmitta’nti maṃ hiṃseyyuṃ, mayā jīvitaṃ cajantenapi na sakkā sutasomassa santikā gahitaṃ sīlaṃ bhindituṃ, iminā saddhiyeva gantvā mocessāmi, evaṃ me bhayaṃ na bhavissatī’’ti. Atha bodhisattaṃ vanditvā, ‘‘sutasoma, ubhopi gantvā khattiye mocessāmā’’ti vatvā gāthamāha –
੪੭੩.
473.
‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਚ ਮੇ ਹੋਸਿ ਸਖਾ ਚ ਮੇਸਿ, વਚਨਮ੍ਪਿ ਤੇ ਸਮ੍ਮ ਅਹਂ ਅਕਾਸਿਂ।
‘‘Satthā ca me hosi sakhā ca mesi, vacanampi te samma ahaṃ akāsiṃ;
ਤੁવਮ੍ਪਿ ਮੇ ਸਮ੍ਮ ਕਰੋਹਿ વਾਕ੍ਯਂ, ਉਭੋਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਪਮੋਚਯਾਮਾ’’ਤਿ॥
Tuvampi me samma karohi vākyaṃ, ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਥਾਤਿ ਸਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਥਾ ਚ, ਤਰੁਣਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਖਾ ਚ।
Tattha satthāti saggamaggassa desitattā satthā ca, taruṇakālato paṭṭhāya sakhā ca.
ਅਥ ਨਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha naṃ bodhisatto āha –
੪੭੪.
474.
‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਚ ਤੇ ਹੋਮਿ ਸਖਾ ਚ ਤ੍ਯਮ੍ਹਿ, વਚਨਮ੍ਪਿ ਮੇ ਸਮ੍ਮ ਤੁવਂ ਅਕਾਸਿ।
‘‘Satthā ca te homi sakhā ca tyamhi, vacanampi me samma tuvaṃ akāsi;
ਅਹਮ੍ਪਿ ਤੇ ਸਮ੍ਮ ਕਰੋਮਿ વਾਕ੍ਯਂ, ਉਭੋਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਪਮੋਚਯਾਮਾ’’ਤਿ॥
Ahampi te samma karomi vākyaṃ, ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti.
ਏવਂ વਤ੍વਾ ਤੇ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਹ –
Evaṃ vatvā te upasaṅkamitvā āha –
੪੭੫.
475.
‘‘ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੇਨ વਿਹੇਠਿਤਤ੍ਥ, ਤਲਾવੁਤਾ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖਾ ਰੁਦਨ੍ਤਾ।
‘‘Kammāsapādena viheṭhitattha, talāvutā assumukhā rudantā;
ਨ ਜਾਤੁ ਦੁਬ੍ਭੇਥ ਇਮਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ, ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਮੇ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਾਥਾ’’ਤਿ॥
Na jātu dubbhetha imassa rañño, saccappaṭiññaṃ me paṭissuṇāthā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੇਨਾਤਿ ਇਦਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਉਭੋਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਪਮੋਚਯਾਮਾ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਮ ਮਾਨਥਦ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਮੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਾવ ‘ਇਮਿਨਾ ਮਯਂ વਿਹੇਠਿਤਮ੍ਹਾ’ਤਿ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਪੋਥੇਯ੍ਯੁਮ੍ਪਿ ਹਨੇਯ੍ਯੁਮ੍ਪਿ, ਨ ਖੋ ਪਨੇਸ ਤੇਸੁ ਦੁਬ੍ਭਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਹਂ ਏਕਕੋવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਤਾવ ਨੇਸਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੇ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਆવੁਨਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਪਾਦਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਭੂਮਿਂ ਫੁਸਮਾਨਾਹਿ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਾਸੁ ਓਲਗ੍ਗਿਤੇ વਾਤਪ੍ਪਹਰਣਕਾਲੇ ਨਾਗਦਨ੍ਤੇਸੁ ਓਲਗ੍ਗਿਤਕੁਰਣ੍ਡਕਦਾਮਾਨਿ વਿਯ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਅਦ੍ਦਸ। ਤੇਪਿ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿਮ੍ਹਾ ਮਯਂ ਅਰੋਗਾ’’ਤਿ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਮਹਾવਿਰવਂ ਰવਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਯਾ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਦਮਿਤੋ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਭਯਂ ਗਹਿਤਂ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਨ ਮੇ વਚਨਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਜਾਤੂਤਿ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਨ ਦੁਬ੍ਭੇਥ।
Tattha kammāsapādenāti idaṃ mahāsatto ‘‘ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti sampaṭicchitvā ‘‘khattiyā nāma mānathaddhā honti, muttamattāva ‘iminā mayaṃ viheṭhitamhā’ti porisādaṃ potheyyumpi haneyyumpi, na kho panesa tesu dubbhissati, ahaṃ ekakova gantvā paṭiññaṃ tāva nesaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tattha gantvā te hatthatale āvunitvā aggapādaṅgulīhi bhūmiṃ phusamānāhi rukkhasākhāsu olaggite vātappaharaṇakāle nāgadantesu olaggitakuraṇḍakadāmāni viya samparivattante addasa. Tepi taṃ disvā ‘‘idānimhā mayaṃ arogā’’ti ekappahāreneva mahāviravaṃ raviṃsu. Atha ne mahāsatto ‘‘mā bhāyitthā’’ti assāsetvā ‘‘mayā porisādo damito, tumhākaṃ abhayaṃ gahitaṃ, tumhe pana me vacanaṃ karothā’’ti vatvā evamāha. Tattha na jātūti ekaṃseneva na dubbhetha.
ਤੇ ਆਹਂਸੁ –
Te āhaṃsu –
੪੭੬.
476.
‘‘ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੇਨ વਿਹੇਠਿਤਮ੍ਹਾ, ਤਲਾવੁਤਾ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖਾ ਰੁਦਨ੍ਤਾ।
‘‘Kammāsapādena viheṭhitamhā, talāvutā assumukhā rudantā;
ਨ ਜਾਤੁ ਦੁਬ੍ਭੇਮ ਇਮਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ, ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਤੇ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਾਮਾ’’ਤਿ॥
Na jātu dubbhema imassa rañño, saccappaṭiññaṃ te paṭissuṇāmā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਾਮਾਤਿ ‘‘ਏવਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਅਧਿવਾਸੇਮ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਮ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ਮਯਂ ਕਿਲਨ੍ਤਾ ਕਥੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਰਣਂ, ਤੁਮ੍ਹੇવ ਕਥੇਥ, ਮਯਂ વੋ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ।
Tattha paṭissuṇāmāti ‘‘evaṃ paṭiññaṃ adhivāsema sampaṭicchāma, apica kho pana mayaṃ kilantā kathetuṃ na sakkoma, tumhe sabbasattānaṃ saraṇaṃ, tumheva kathetha, mayaṃ vo vacanaṃ sutvā paṭiññaṃ dassāmā’’ti.
ਅਥ ਨੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha ne bodhisatto ‘‘tena hi paṭiññaṃ dethā’’ti vatvā gāthamāha –
੪੭੭.
477.
‘‘ਯਥਾ ਪਿਤਾ વਾ ਅਥ વਾਪਿ ਮਾਤਾ, ਅਨੁਕਮ੍ਪਕਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮਾ ਪਜਾਨਂ,।
‘‘Yathā pitā vā atha vāpi mātā, anukampakā atthakāmā pajānaṃ,.
ਏવਮੇવ વੋ ਹੋਤੁ ਅਯਞ੍ਚ ਰਾਜਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਚ વੋ ਹੋਥ ਯਥੇવ ਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ॥
Evameva vo hotu ayañca rājā, tumhe ca vo hotha yatheva puttā’’ti.
ਅਥ ਨਂ ਤੇਪਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਮਾਨਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹਂਸੁ –
Atha naṃ tepi sampaṭicchamānā imaṃ gāthamāhaṃsu –
੪੭੮.
478.
‘‘ਯਥਾ ਪਿਤਾ વਾ ਅਥ વਾਪਿ ਮਾਤਾ, ਅਨੁਕਮ੍ਪਕਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮਾ ਪਜਾਨਂ।
‘‘Yathā pitā vā atha vāpi mātā, anukampakā atthakāmā pajānaṃ;
ਏવਮੇવ ਨੋ ਹੋਤੁ ਅਯਞ੍ਚ ਰਾਜਾ, ਮਯਮ੍ਪਿ ਹੇਸ੍ਸਾਮ ਯਥੇવ ਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ॥
Evameva no hotu ayañca rājā, mayampi hessāma yatheva puttā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤੁਮ੍ਹੇ ਚ વੋਤਿ વੋ-ਕਾਰੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ।
Tattha tumhe ca voti vo-kāro nipātamattaṃ.
ਇਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ, ਸਮ੍ਮ, ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਮੋਚੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਖਗ੍ਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਬਨ੍ਧਨਂ ਛਿਨ੍ਦਿ। ਰਾਜਾ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਨਿਰਾਹਾਰੋ વੇਦਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਹ ਬਨ੍ਧਨਛੇਦਾ ਮੁਚ੍ਛਿਤੋ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਕਾਰੁਞ੍ਞਂ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਮਾ ਏવਂ ਛਿਨ੍ਦੀ’’ਤਿ ਏਕਂ ਰਾਜਾਨਂ ਉਭੋਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਰੇ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਬਨ੍ਧਨਂ ਛਿਨ੍ਦਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਖਗ੍ਗੇਨ ਛਿਨ੍ਦਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਥਾਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ ਨਂ ਉਰੇ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤੇਨ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਸਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ વਣੇ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਦਾਰਕਾਨਂ ਕਣ੍ਣਤੋ ਸੁਤ੍ਤਕਂ વਿਯ ਸਣਿਕਂ ਰਜ੍ਜੁਯੋ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ વਣੇ ਨਿਦ੍ਦੋਸੇ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਏਕਂ ਰੁਕ੍ਖਤਚਂ ਪਾਸਾਣੇ ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਆਹਰਾ’’ਤਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਹਤ੍ਥਤਲਾਨਿ ਮਕ੍ਖੇਸਿ। ਤਙ੍ਖਣਞ੍ਞੇવ વਣੋ ਫਾਸੁਕਂ ਅਹੋਸਿ। ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਤਣ੍ਡੁਲਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਰਲਂ ਪਚਿ , ਉਭੋ ਜਨਾ ਪਰੋਸਤਂ ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਪਾਯੇਸੁਂ। ਇਤਿ ਤੇ ਸਬ੍ਬੇવ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਿਤਾ, ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ। ਪੁਨਦਿવਸੇ ਪਾਤੋ ਚ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਚ ਸਾਯਞ੍ਚ ਤਰਲਮੇવ ਪਾਯੇਤ੍વਾ ਤਤਿਯਦਿવਸੇ ਸਸਿਤ੍ਥਕਯਾਗੁਂ ਪਾਯੇਸੁਂ, ਤਾવਤਾ ਤੇ ਅਰੋਗਾ ਅਹੇਸੁਂ।
Iti mahāsatto tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā porisādaṃ pakkositvā ‘‘ehi, samma, khattiye mocehī’’ti āha. So khaggaṃ gahetvā ekassa rañño bandhanaṃ chindi. Rājā sattāhaṃ nirāhāro vedanappatto saha bandhanachedā mucchito bhūmiyaṃ pati. Taṃ disvā mahāsatto kāruññaṃ katvā, ‘‘samma porisāda, mā evaṃ chindī’’ti ekaṃ rājānaṃ ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā ure katvā ‘‘idāni bandhanaṃ chindāhī’’ti āha. Porisādo khaggena chindi. Mahāsatto thāmasampannatāya naṃ ure nipajjāpetvā orasaputtaṃ viya muducittena otāretvā bhūmiyaṃ nipajjāpesi. Evaṃ sabbepi te bhūmiyaṃ nipajjāpetvā vaṇe dhovitvā dārakānaṃ kaṇṇato suttakaṃ viya saṇikaṃ rajjuyo nikkaḍḍhitvā pubbalohitaṃ dhovitvā vaṇe niddose katvā, ‘‘samma porisāda, ekaṃ rukkhatacaṃ pāsāṇe ghaṃsitvā āharā’’ti āharāpetvā saccakiriyaṃ katvā tesaṃ hatthatalāni makkhesi. Taṅkhaṇaññeva vaṇo phāsukaṃ ahosi. Porisādo taṇḍulaṃ gahetvā taralaṃ paci , ubho janā parosataṃ khattiye pāyesuṃ. Iti te sabbeva santappitā, sūriyo atthaṅgato. Punadivase pāto ca majjhanhike ca sāyañca taralameva pāyetvā tatiyadivase sasitthakayāguṃ pāyesuṃ, tāvatā te arogā ahesuṃ.
ਅਥ ਨੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਏਹਿ, ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਸਕਂ ਰਟ੍ਠਂ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਰੋਦਮਾਨੋ ਤਸ੍ਸ ਪਾਦੇਸੁ ਪਤਿਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ, ਸਮ੍ਮ, ਰਾਜਾਨੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛ, ਅਹਂ ਇਧੇવ વਨਮੂਲਫਲਾਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤੋ વਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਇਧ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਰਮਣੀਯਂ ਤੇ ਰਟ੍ਠਂ, ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਮ੍ਮ ਕਿਂ ਕਥੇਸਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਮਯਾ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤੁਂ, ਸਕਲਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਹਿ ਮੇ વੇਰਿਨੋ, ਤੇ ‘ਇਮਿਨਾ ਮਯ੍ਹਂ ਮਾਤਾ ਖਾਦਿਤਾ, ਮਯ੍ਹਂ ਪਿਤਾ, ਮਯ੍ਹਂ ਭਾਤਾ’ਤਿ ਮਂ ਪਰਿਭਾਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ‘ਗਣ੍ਹਥ ਇਮਂ ਚੋਰ’ਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਦਣ੍ਡੇਨ વਾ ਏਕੇਕਲੇਡ੍ਡੁਨਾ વਾ ਮਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਹਞ੍ਚ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੀਲੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਮਯਾ ਪਰਂ ਮਾਰੇਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਹਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਅਹਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤੋ વਿਰਤਤ੍ਤਾ ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਜੀવਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਦਾਨਿ ਮਮ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਰੋਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਪਰਿਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ ਪੋਰਿਸਾਦ, ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿ, ਸੁਤਸੋਮੋ ਨਾਮਾਹਂ, ਮਯਾ ਤਾਦਿਸੋ ਕਕ੍ਖਲ਼ੋ ਫਰੁਸੋ વਿਨੀਤੋ, ਬਾਰਾਣਸਿવਾਸਿਕੇਸੁ ਕਿਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਹਂ ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਜ੍ਜਂ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਨਗਰੇ ਮਮ વੇਰਿਨੋ ਅਤ੍ਥਿਯੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਮਮ વਚਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਤਂ, ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਉਪਾਯੇਨ ਪੋਰਾਣਕਯਸੇ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬੋ ਏਸ ਮਯਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਲੋਭਨਤ੍ਥਾਯ ਨਗਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha ne mahāsatto ‘‘gantuṃ sakkhissathā’’ti pucchitvā ‘‘gacchāmā’’ti vutte ‘‘ehi, samma porisāda, sakaṃ raṭṭhaṃ gacchāmā’’ti āha. So rodamāno tassa pādesu patitvā ‘‘tvaṃ, samma, rājāno gahetvā gaccha, ahaṃ idheva vanamūlaphalāni khādanto vasissāmī’’ti āha. ‘‘Samma, idha kiṃ karissasi, ramaṇīyaṃ te raṭṭhaṃ, bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārehī’’ti. ‘‘Samma kiṃ kathesi, na sakkā mayā tattha gantuṃ, sakalanagaravāsino hi me verino, te ‘iminā mayhaṃ mātā khāditā, mayhaṃ pitā, mayhaṃ bhātā’ti maṃ paribhāsissanti, ‘gaṇhatha imaṃ cora’nti ekekadaṇḍena vā ekekaleḍḍunā vā maṃ jīvitā voropessanti, ahañca tumhākaṃ santike sīlesu patiṭṭhito, jīvitahetupi na sakkā mayā paraṃ māretuṃ, tasmā nāhaṃ gacchāmi, ahaṃ manussamaṃsato viratattā kittakaṃ jīvissāmi, idāni mama tumhākaṃ dassanaṃ natthī’’ti roditvā ‘‘gacchatha tumhe’’ti āha. Atha mahāsatto tassa piṭṭhiṃ parimajjitvā, ‘‘samma porisāda, mā cintayi, sutasomo nāmāhaṃ, mayā tādiso kakkhaḷo pharuso vinīto, bārāṇasivāsikesu kiṃ vattabbaṃ atthi, ahaṃ taṃ tattha patiṭṭhāpessāmi, asakkonto attano rajjaṃ dvidhā bhinditvā dassāmī’’ti vatvā ‘‘tumhākampi nagare mama verino atthiyevā’’ti vutte ‘‘iminā mama vacanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, yena kenaci upāyena porāṇakayase patiṭṭhapetabbo esa mayā’’ti cintetvā tassa palobhanatthāya nagarasampattiṃ vaṇṇento āha –
੪੭੯.
479.
‘‘ਚਤੁਪ੍ਪਦਂ ਸਕੁਣਞ੍ਚਾਪਿ ਮਂਸਂ, ਸੂਦੇਹਿ ਰਨ੍ਧਂ ਸੁਕਤਂ ਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
‘‘Catuppadaṃ sakuṇañcāpi maṃsaṃ, sūdehi randhaṃ sukataṃ suniṭṭhitaṃ;
ਸੁਧਂવ ਇਨ੍ਦੋ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਯਾਨ, ਹਿਤ੍વਾ ਕਥੇਕੋ ਰਮਸੀ ਅਰਞ੍ਞੇ॥
Sudhaṃva indo paribhuñjiyāna, hitvā katheko ramasī araññe.
੪੮੦.
480.
‘‘ਤਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾ વੇਲ੍ਲਿવਿਲਾਕਮਜ੍ਝਾ, ਅਲਙ੍ਕਤਾ ਸਮ੍ਪਰਿવਾਰਯਿਤ੍વਾ।
‘‘Tā khattiyā vellivilākamajjhā, alaṅkatā samparivārayitvā;
ਇਨ੍ਦਂવ ਦੇવੇਸੁ ਪਮੋਦਯਿਂਸੁ, ਹਿਤ੍વਾ ਕਥੇਕੋ ਰਮਸੀ ਅਰਞ੍ਞੇ॥
Indaṃva devesu pamodayiṃsu, hitvā katheko ramasī araññe.
੪੮੧.
481.
‘‘ਤਮ੍ਬੂਪਧਾਨੇ ਬਹੁਗੋਣਕਮ੍ਹਿ, ਸੁਭਮ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਯਨਮ੍ਹਿ ਸਙ੍ਗੇ।
‘‘Tambūpadhāne bahugoṇakamhi, subhamhi sabbassayanamhi saṅge;
ਸੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਮ੍ਹਿ ਸੁਖਂ ਸਯਿਤ੍વਾ
Seyyassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā
ਹਿਤ੍વਾ ਕਥੇਕੋ ਰਮਸੀ ਅਰਞ੍ਞੇ॥
Hitvā katheko ramasī araññe.
੪੮੨.
482.
‘‘ਪਾਣਿਸ੍ਸਰਂ ਕੁਮ੍ਭਥੂਣਂ ਨਿਸੀਥੇ, ਅਥੋਪਿ વੇ ਨਿਪ੍ਪੁਰਿਸਮ੍ਪਿ ਤੂਰਿਯਂ।
‘‘Pāṇissaraṃ kumbhathūṇaṃ nisīthe, athopi ve nippurisampi tūriyaṃ;
ਬਹੁਂ ਸੁਗੀਤਞ੍ਚ ਸੁવਾਦਿਤਞ੍ਚ, ਹਿਤ੍વਾ ਕਥੇਕੋ ਰਮਸੀ ਅਰਞ੍ਞੇ॥
Bahuṃ sugītañca suvāditañca, hitvā katheko ramasī araññe.
੪੮੩.
483.
‘‘ਉਯ੍ਯਾਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਹੂਤਮਾਲ੍ਯਂ, ਮਿਗਾਜਿਨੂਪੇਤਂ ਪੁਰਂ ਸੁਰਮ੍ਮਂ।
‘‘Uyyānasampannaṃ pahūtamālyaṃ, migājinūpetaṃ puraṃ surammaṃ;
ਹਯੇਹਿ ਨਾਗੇਹਿ ਰਥੇਹੁਪੇਤਂ, ਹਿਤ੍વਾ ਕਥੇਕੋ ਰਮਸੀ ਅਰਞ੍ਞੇ’’ਤਿ॥
Hayehi nāgehi rathehupetaṃ, hitvā katheko ramasī araññe’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਕਤਨ੍ਤਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕਤਂ। ਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਸਮ੍ਭਾਰਯੋਜਨੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਕਥੇਕੋਤਿ ਕਥਂ ਏਕੋ। ਰਮਸੀਤਿ ਮੂਲਫਲਾਦੀਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤੋ ਕਥਂ ਰਮਿਸ੍ਸਸਿ, ‘‘ਏਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। વੇਲ੍ਲਿવਿਲਾਕਮਜ੍ਝਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વੇਲ੍ਲੀਤਿ ਰਾਸਿ, વਿਲਾਕਮਜ੍ਝਾਤਿ વਿਲਗ੍ਗਮਜ੍ਝਾ। ਉਤ੍ਤਤ੍ਤਘਨਸੁવਣ੍ਣਰਾਸਿਪਭਾ ਚੇવ ਤਨੁਦੀਘਮਜ੍ਝਾ ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦੇવੇਸੂਤਿ ਦੇવਲੋਕੇਸੁ ਅਚ੍ਛਰਾ ਇਨ੍ਦਂ વਿਯ ਰਮਣੀਯੇ ਬਾਰਾਣਸਿਨਗਰੇ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤਂ ਪਮੋਦਯਿਂਸੁ, ਤਾ ਹਿਤ੍વਾ ਇਧ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ‘‘ਏਹਿ, ਸਮ੍ਮ, ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ। ਤਮ੍ਬੂਪਧਾਨੇਤਿ ਰਤ੍ਤੂਪਧਾਨੇ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਯਨਮ੍ਹੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਤੇ ਸਯਨੇ। ਸਙ੍ਗੇਤਿ ਅਨੇਕਭੂਮਿਕੇ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਦ੍ਧਰਤ੍ਤਅਙ੍ਗਯੁਤ੍ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਤ੍વਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਯੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਸਯਨਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਮ੍ਹਿ ਸੁਖਂ ਸਯਿਤ੍વਾਨ ਇਦਾਨਿ ਕਥਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਰਮਿਸ੍ਸਸਿ, ‘‘ਏਹਿ ਗਚ੍ਛਾਮ, ਸਮ੍ਮਾ’’ਤਿ। ਨਿਸੀਥੇਤਿ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ। ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ। ਉਯ੍ਯਾਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਹੂਤਮਾਲ੍ਯਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤવ ਉਯ੍ਯਾਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਨਾવਿਧਪੁਪ੍ਫਂ। ਮਿਗਾਜਿਨੂਪੇਤਂ ਪੁਰਂ ਸੁਰਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਮਿਗਾਜਿਨਂ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ, ਤੇਨ ਉਪੇਤਂ ਪੁਰਮ੍ਪਿ ਤੇ ਸੁਟ੍ਠੁ ਰਮ੍ਮਂ। ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਮਨੋਰਮਂ ਨਗਰਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ।
Tattha sukatanti nānappakārehi suṭṭhu kataṃ. Suniṭṭhitanti nānāsambhārayojanena suṭṭhu niṭṭhitaṃ. Kathekoti kathaṃ eko. Ramasīti mūlaphalādīni khādanto kathaṃ ramissasi, ‘‘ehi, mahārāja, gamissāmā’’ti. Vellivilākamajjhāti ettha vellīti rāsi, vilākamajjhāti vilaggamajjhā. Uttattaghanasuvaṇṇarāsipabhā ceva tanudīghamajjhā cāti dasseti. Devesūti devalokesu accharā indaṃ viya ramaṇīye bārāṇasinagare pubbe taṃ pamodayiṃsu, tā hitvā idha kiṃ karissasi, ‘‘ehi, samma, gacchāmā’’ti. Tambūpadhāneti rattūpadhāne. Sabbassayanamhīti sabbattharaṇatthate sayane. Saṅgeti anekabhūmike dassetvā addharattaaṅgayutte tattha tvaṃ pubbe sayīti attho. Sukhanti tādisassa sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvāna idāni kathaṃ araññe ramissasi, ‘‘ehi gacchāma, sammā’’ti. Nisītheti rattibhāge. Hitvāti evarūpaṃ sampattiṃ chaḍḍetvā. Uyyānasampannaṃ pahūtamālyanti, mahārāja, tava uyyānasampannaṃ nānāvidhapupphaṃ. Migājinūpetaṃ puraṃ surammanti taṃ uyyānaṃ migājinaṃ nāma nāmena, tena upetaṃ purampi te suṭṭhu rammaṃ. Hitvāti evarūpaṃ manoramaṃ nagaraṃ chaḍḍetvā.
ਇਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮੇਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਪਭੁਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਰਸਂ ਸਰਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਠਮਂ ਭੋਜਨੇਨ ਪਲੋਭੇਸਿ, ਦੁਤਿਯਂ ਕਿਲੇਸੇਨ, ਤਤਿਯਂ ਸਯਨੇਨ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਨਚ੍ਚਗੀਤવਾਦਿਤੇਨ, ਪਞ੍ਚਮਂ ਉਯ੍ਯਾਨੇਨ ਚੇવ ਨਗਰੇਨ ਚਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਏਤ੍ਤਕੇਹਿ ਪਲੋਭੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਂ ਤਂ ਆਦਾਯ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸਕਰਟ੍ਠਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਚੇ ਬਾਰਾਣਸਿਰਜ੍ਜਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਸਿ, ਉਪਡ੍ਢਰਜ੍ਜਂ ਤੇ ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਅਰਞ੍ਞવਾਸੇਨ, ਮਮ વਚਨਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਤਸੋਮੋ ਮਯ੍ਹਂ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ, ਪਠਮਂ ਮਂ ਕਲ੍ਯਾਣੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ‘ਇਦਾਨਿ ਪੋਰਾਣਕਯਸੇવ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ વਦਤਿ, ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ ਚੇਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤੁਂ, ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਕਿਂ ਮੇ ਅਰਞ੍ਞવਾਸੇਨਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਸੁਤਸੋਮ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਤੋ ਸਾਧੁਤਰਂ, ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਤੋ વਾ ਪਾਪਤਰਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਹ –
Iti mahāsatto ‘‘appeva nāmesa pubbe upabhuttaparibhogarasaṃ saritvā gantukāmo bhaveyyā’’ti paṭhamaṃ bhojanena palobhesi, dutiyaṃ kilesena, tatiyaṃ sayanena, catutthaṃ naccagītavāditena, pañcamaṃ uyyānena ceva nagarena cāti imehi ettakehi palobhetvā ‘‘ehi, mahārāja, ahaṃ taṃ ādāya gantvā bārāṇasiyaṃ patiṭṭhāpetvā pacchā sakaraṭṭhaṃ gamissāmi, sace bārāṇasirajjaṃ na labhissasi, upaḍḍharajjaṃ te dassāmi, kiṃ te araññavāsena, mama vacanaṃ karohī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā gantukāmo hutvā ‘‘sutasomo mayhaṃ atthakāmo anukampako, paṭhamaṃ maṃ kalyāṇe patiṭṭhāpetvā ‘idāni porāṇakayaseva patiṭṭhāpessāmī’ti vadati, sakkhissati cesa patiṭṭhāpetuṃ, iminā saddhiṃyeva gantuṃ vaṭṭati, kiṃ me araññavāsenā’’ti cintetvā tuṭṭhacitto tassa guṇaṃ nissāya vaṇṇaṃ kathetukāmo ‘‘samma, sutasoma, kalyāṇamittasaṃsaggato sādhutaraṃ, pāpamittasaṃsaggato vā pāpataraṃ nāma natthī’’ti vatvā āha –
੪੮੪.
484.
‘‘ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੇ ਯਥਾ ਚਨ੍ਦੋ, ਹਾਯਤੇવ ਸੁવੇ ਸੁવੇ।
‘‘Kāḷapakkhe yathā cando, hāyateva suve suve;
ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੂਪਮੋ ਰਾਜ, ਅਸਤਂ ਹੋਤਿ ਸਮਾਗਮੋ॥
Kāḷapakkhūpamo rāja, asataṃ hoti samāgamo.
੪੮੫.
485.
‘‘ਯਥਾਹਂ ਰਸਕਮਾਗਮ੍ਮ, ਸੂਦਂ ਕਾਪੁਰਿਸਾਧਮਂ।
‘‘Yathāhaṃ rasakamāgamma, sūdaṃ kāpurisādhamaṃ;
ਅਕਾਸਿਂ ਪਾਪਕਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਯੇਨ ਗਚ੍ਛਾਮਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ॥
Akāsiṃ pāpakaṃ kammaṃ, yena gacchāmi duggatiṃ.
੪੮੬.
486.
‘‘ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ ਯਥਾ ਚਨ੍ਦੋ, વਡ੍ਢਤੇવ ਸੁવੇ ਸੁવੇ।
‘‘Sukkapakkhe yathā cando, vaḍḍhateva suve suve;
ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੂਪਮੋ ਰਾਜ, ਸਤਂ ਹੋਤਿ ਸਮਾਗਮੋ॥
Sukkapakkhūpamo rāja, sataṃ hoti samāgamo.
੪੮੭.
487.
‘‘ਯਥਾਹਂ ਤੁવਮਾਗਮ੍ਮ, ਸੁਤਸੋਮ વਿਜਾਨਹਿ।
‘‘Yathāhaṃ tuvamāgamma, sutasoma vijānahi;
ਕਾਹਾਮਿ ਕੁਸਲਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਯੇਨ ਗਚ੍ਛਾਮਿ ਸੁਗ੍ਗਤਿਂ॥
Kāhāmi kusalaṃ kammaṃ, yena gacchāmi suggatiṃ.
੪੮੮.
488.
‘‘ਥਲੇ ਯਥਾ વਾਰਿ ਜਨਿਨ੍ਦ વੁਟ੍ਠਂ, ਅਨਦ੍ਧਨੇਯ੍ਯਂ ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤੀਕਂ।
‘‘Thale yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ, anaddhaneyyaṃ na ciraṭṭhitīkaṃ;
ਏવਮ੍ਪਿ ਹੋਤਿ ਅਸਤਂ ਸਮਾਗਮੋ, ਅਨਦ੍ਧਨੇਯ੍ਯੋ ਉਦਕਂ ਥਲੇવ॥
Evampi hoti asataṃ samāgamo, anaddhaneyyo udakaṃ thaleva.
੪੮੯.
489.
‘‘ਸਰੇ ਯਥਾ વਾਰਿ ਜਨਿਨ੍ਦ વੁਟ੍ਠਂ, ਚਿਰਟ੍ਠਿਤੀਕਂ ਨਰવੀਰਸੇਟ੍ਠ।
‘‘Sare yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ, ciraṭṭhitīkaṃ naravīraseṭṭha;
ਏવਮ੍ਪਿ વੇ ਹੋਤਿ ਸਤਂ ਸਮਾਗਮੋ, ਚਿਰਟ੍ਠਿਤੀਕੋ ਉਦਕਂ ਸਰੇવ॥
Evampi ve hoti sataṃ samāgamo, ciraṭṭhitīko udakaṃ sareva.
੪੯੦.
490.
‘‘ਅਬ੍ਯਾਯਿਕੋ ਹੋਤਿ ਸਤਂ ਸਮਾਗਮੋ, ਯਾવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਤਥੇવ ਹੋਤਿ।
‘‘Abyāyiko hoti sataṃ samāgamo, yāvampi tiṭṭheyya tatheva hoti;
ਖਿਪ੍ਪਞ੍ਹਿ વੇਤਿ ਅਸਤਂ ਸਮਾਗਮੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਂ ਧਮ੍ਮੋ ਅਸਬ੍ਭਿ ਆਰਕਾ’’ਤਿ॥
Khippañhi veti asataṃ samāgamo, tasmā sataṃ dhammo asabbhi ārakā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁવੇ ਸੁવੇਤਿ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ। ਅਨਦ੍ਧਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਨ ਅਦ੍ਧਾਨਕ੍ਖਮਂ। ਸਰੇਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦੇ। ਨਰવੀਰਸੇਟ੍ਠਾਤਿ ਨਰੇਸੁ વੀਰਿਯੇਨ ਸੇਟ੍ਠ। ਉਦਕਂ ਸਰੇવਾਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦੇ વੁਟ੍ਠਉਦਕਂ વਿਯ। ਅਬ੍ਯਾਯਿਕੋਤਿ ਅવਿਗਚ੍ਛਨਕੋ। ਯਾવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ ਯਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਜੀવਿਤਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਤਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਤਥੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਜੀਰਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਮਿਤ੍ਤਭਾવੋਤਿ।
Tattha suve suveti divase divase. Anaddhaneyyanti na addhānakkhamaṃ. Sareti samudde. Naravīraseṭṭhāti naresu vīriyena seṭṭha. Udakaṃ sarevāti samudde vuṭṭhaudakaṃ viya. Abyāyikoti avigacchanako. Yāvampitiṭṭheyyāti yattakaṃ kālaṃ jīvitaṃ tiṭṭheyya, tattakaṃ kālaṃ tatheva hoti, na jīrati sappurisehi mittabhāvoti.
ਇਤਿ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਸਤ੍ਤਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਪੋਰਿਸਾਦਞ੍ਚ ਤੇ ਚ ਰਾਜਾਨੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਗਾਮਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨਗਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਂਸੁ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਬਲਕਾਯਂ ਆਦਾਯ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਬਾਰਾਣਸਿਰਜ੍ਜਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਜਨਪਦવਾਸਿਨੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਅਨੁਗਚ੍ਛਿਂਸੁ, ਮਹਨ੍ਤੋ ਪਰਿવਾਰੋ ਅਹੋਸਿ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਦਾ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ, ਸੇਨਾਪਤਿ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿਯੇવ। ਨਾਗਰਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚਯਿਂਸੁ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸੁਤਸੋਮੋ ਕਿਰ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਦਮੇਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਇਧਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਗਰਮਸ੍ਸ ਪવਿਸਿਤੁਂ ਨ ਦਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸੀਘਂ ਨਗਰਦ੍વਾਰਾਨਿ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਆવੁਧਹਤ੍ਥਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਦ੍વਾਰਾਨਂ ਪਿਹਿਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦਞ੍ਚ ਪਰੋਸਤਞ੍ਚ ਰਾਜਾਨੋ ਓਹਾਯ ਕਤਿਪਯੇਹਿ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਸੁਤਸੋਮਰਾਜਾ, ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਪੁਰਿਸਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੋ ‘‘ਖਿਪ੍ਪਂ વਿવਰਥਾ’’ਤਿ વਿવਰਾਪੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਰਾਜਾ ਚ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਚਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮਨਂ ਕਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਪਾਸਾਦਂ ਆਰੋਪਯਿਂਸੁ।
Iti porisādo sattahi gāthāhi mahāsattasseva vaṇṇaṃ kathesi. Mahāsattopi porisādañca te ca rājāno gahetvā attano paccantagāmaṃ agamāsi. Paccantagāmavāsino mahāsattaṃ disvā nagaraṃ gantvā amaccānaṃ ācikkhiṃsu. Amaccā balakāyaṃ ādāya gantvā parivārayiṃsu. Mahāsatto tena parivārena bārāṇasirajjaṃ agamāsi. Antarāmagge janapadavāsino bodhisattassa paṇṇākāraṃ datvā anugacchiṃsu, mahanto parivāro ahosi, tena saddhiṃ bārāṇasiṃ pāpuṇi. Tadā porisādassa putto rājā hoti, senāpati kāḷahatthiyeva. Nāgarā rañño ārocayiṃsu – ‘‘mahārāja, sutasomo kira porisādaṃ dametvā ādāya idhāgacchati, nagaramassa pavisituṃ na dassāmā’’ti sīghaṃ nagaradvārāni pidahitvā āvudhahatthā aṭṭhaṃsu. Mahāsatto dvārānaṃ pihitabhāvaṃ ñatvā porisādañca parosatañca rājāno ohāya katipayehi amaccehi saddhiṃ āgantvā ‘‘ahaṃ sutasomarājā, dvāraṃ vivarathā’’ti āha. Purisā gantvā rañño ārocesuṃ. So ‘‘khippaṃ vivarathā’’ti vivarāpesi. Mahāsatto nagaraṃ pāvisi. Rājā ca kāḷahatthi cassa paccuggamanaṃ katvā ādāya pāsādaṃ āropayiṃsu.
ਸੋ ਰਾਜਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪੋਰਿਸਾਦਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਂ ਸੇਸਾਮਚ੍ਚੇ ਚ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿਂ ਆਹ – ‘‘ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ, ਕਸ੍ਮਾ ਰਞ੍ਞੋ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤੁਂ ਨ ਦੇਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸੋ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਬਹੂ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਖਾਦਿ, ਖਤ੍ਤਿਯੇਹਿ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਰਿ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਛਿਦ੍ਦਮਕਾਸਿ, ਏવਰੂਪੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮੋ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ‘‘ਇਦਾਨਿ ‘ਸੋ ਏવਰੂਪਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਅਹਂ ਤਂ ਦਮੇਤ੍વਾ ਸੀਲੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿਂ, ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਕਞ੍ਚਿ ਨ વਿਹੇਠੇਸ੍ਸਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ વੋ ਤਤੋ ਭਯਂ, ਏવਂ ਮਾ ਕਰਿਤ੍ਥ, ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਨਾਮ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਾ, ਮਾਤਾਪਿਤੁਪੋਸਕਾ ਹਿ ਸਗ੍ਗਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਇਤਰੇ ਨਿਰਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸੋ ਨਿਚਾਸਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਰਾਜਸ੍ਸ ਓવਾਦਂ ਦਤ੍વਾ, ‘‘ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ, ਤ੍વਂ ਰਞ੍ਞੋ ਸਹਾਯੋ ਚੇવ ਸੇવਕੋ ਚ, ਰਞ੍ਞਾਪਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋ, ਤਯਾਪਿ ਰਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥਂ ਚਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਸੇਨਾਪਤਿਮ੍ਪਿ ਅਨੁਸਾਸਿਤ੍વਾ, ‘‘ਦੇવਿ, ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਕੁਲਗੇਹਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਾਹਿ વਡ੍ਢਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਤਯਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਚਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਦੇવਿਯਾਪਿ ਓવਾਦਂ ਦਤ੍વਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੇਤੁਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਾ ਆਹ –
So rājapallaṅke nisīditvā porisādassa aggamahesiṃ sesāmacce ca pakkosāpetvā kāḷahatthiṃ āha – ‘‘kāḷahatthi, kasmā rañño nagaraṃ pavisituṃ na dethā’’ti? ‘‘So rajjaṃ kārento imasmiṃ nagare bahū manusse khādi, khattiyehi akattabbaṃ kari, sakalajambudīpaṃ chiddamakāsi, evarūpo pāpadhammo, tena kāraṇenā’’ti. ‘‘Idāni ‘so evarūpaṃ karissatī’ti mā cintayittha, ahaṃ taṃ dametvā sīlesu patiṭṭhāpesiṃ, jīvitahetupi kañci na viheṭhessati, natthi vo tato bhayaṃ, evaṃ mā karittha, puttehi nāma mātāpitaro paṭijaggitabbā, mātāpituposakā hi saggaṃ gacchanti, itare niraya’’nti evaṃ so nicāsane nisinnassa puttarājassa ovādaṃ datvā, ‘‘kāḷahatthi, tvaṃ rañño sahāyo ceva sevako ca, raññāpi mahante issariye patiṭṭhāpito, tayāpi rañño atthaṃ carituṃ vaṭṭatī’’ti senāpatimpi anusāsitvā, ‘‘devi, tvampi kulagehā āgantvā tassa santike aggamahesiṭṭhānaṃ patvā puttadhītāhi vaḍḍhippattā, tayāpi tassa atthaṃ carituṃ vaṭṭatī’’ti deviyāpi ovādaṃ datvā tamevatthaṃ matthakaṃ pāpetuṃ dhammaṃ desento gāthā āha –
੪੯੧.
491.
‘‘ਨ ਸੋ ਰਾਜਾ ਯੋ ਅਜੇਯ੍ਯਂ ਜਿਨਾਤਿ, ਨ ਸੋ ਸਖਾ ਯੋ ਸਖਾਰਂ ਜਿਨਾਤਿ।
‘‘Na so rājā yo ajeyyaṃ jināti, na so sakhā yo sakhāraṃ jināti;
ਨ ਸਾ ਭਰਿਯਾ ਯਾ ਪਤਿਨੋ ਨ વਿਭੇਤਿ, ਨ ਤੇ ਪੁਤ੍ਤਾ ਯੇ ਨ ਭਰਨ੍ਤਿ ਜਿਣ੍ਣਂ॥
Na sā bhariyā yā patino na vibheti, na te puttā ye na bharanti jiṇṇaṃ.
੪੯੨.
492.
‘‘ਨ ਸਾ ਸਭਾ ਯਤ੍ਥ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ, ਨ ਤੇ ਸਨ੍ਤੋ ਯੇ ਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਂ।
‘‘Na sā sabhā yattha na santi santo, na te santo ye na bhaṇanti dhammaṃ;
ਰਾਗਞ੍ਚ ਦੋਸਞ੍ਚ ਪਹਾਯ ਮੋਹਂ, ਧਮ੍ਮਂ ਭਣਨ੍ਤਾવ ਭવਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ॥
Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ, dhammaṃ bhaṇantāva bhavanti santo.
੪੯੩.
493.
‘‘ਨਾਭਾਸਮਾਨਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਮਿਸ੍ਸਂ ਬਾਲੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ।
‘‘Nābhāsamānaṃ jānanti, missaṃ bālehi paṇḍitaṃ;
ਭਾਸਮਾਨਞ੍ਚ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਦੇਸੇਨ੍ਤਂ ਅਮਤਂ ਪਦਂ॥
Bhāsamānañca jānanti, desentaṃ amataṃ padaṃ.
੪੯੪.
494.
‘‘ਭਾਸਯੇ ਜੋਤਯੇ ਧਮ੍ਮਂ, ਪਗ੍ਗਣ੍ਹੇ ਇਸਿਨਂ ਧਜਂ।
‘‘Bhāsaye jotaye dhammaṃ, paggaṇhe isinaṃ dhajaṃ;
ਸੁਭਾਸਿਤਦ੍ਧਜਾ ਇਸਯੋ, ਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਇਸਿਨਂ ਧਜੋ’’ਤਿ॥
Subhāsitaddhajā isayo, dhammo hi isinaṃ dhajo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਜੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਜੇਯ੍ਯਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ, ਤੇ ਜਿਨਨ੍ਤੋ ਰਾਜਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਪਿਤੁ ਸਨ੍ਤਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ ਹੋਸਿ, ਅਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਸਿ । ਸਖਾਰਂ ਜਿਨਾਤੀਤਿ ਕੂਟਡ੍ਡੇਨ ਜਿਨਾਤਿ। ਸਚੇ ਤ੍વਂ, ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ, ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਂ ਨ ਪੂਰੇਸਿ, ਅਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਸਿ। ਨ વਿਭੇਤੀਤਿ ਨ ਭਾਯਤਿ। ਸਚੇ ਤ੍વਂ ਰਞ੍ਞੋ ਨ ਭਾਯਸਿ, ਭਰਿਯਾਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਸਿ, ਅਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਸਿ। ਜਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਮਹਲ੍ਲਕਂ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਕਾਲੇ ਅਭਰਨ੍ਤਾ ਪੁਤ੍ਤਾ ਪੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Tattha ajeyyanti ajeyyā nāma mātāpitaro, te jinanto rājā nāma na hoti. Sace tvampi pitu santakaṃ rajjaṃ labhitvā tassa paṭisattu hosi, akiccakārī nāma bhavissasi . Sakhāraṃ jinātīti kūṭaḍḍena jināti. Sace tvaṃ, kāḷahatthi, raññā saddhiṃ mittadhammaṃ na pūresi, adhammaṭṭho hutvā niraye nibbattissasi. Na vibhetīti na bhāyati. Sace tvaṃ rañño na bhāyasi, bhariyādhamme ṭhitā nāma na hosi, akiccakārī nāma bhavissasi. Jiṇṇanti mahallakaṃ. Tasmiñhi kāle abharantā puttā puttā nāma na honti.
ਸਨ੍ਤੋਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ। ਯੇ ਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਸਚ੍ਚਸਭਾવਂ ਨ વਦਨ੍ਤਿ, ਨ ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨਾਮ। ਧਮ੍ਮਂ ਭਣਨ੍ਤਾવਾਤਿ ਏਤੇ ਰਾਗਾਦਯੋ ਪਹਾਯ ਪਰਸ੍ਸ ਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸਭਾવਂ ਭਣਨ੍ਤਾવ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਨਾਭਾਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਨ ਅਭਾਸਮਾਨਂ। ਅਮਤਂ ਪਦਨ੍ਤਿ ਅਮਤਮਹਾਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਂ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਮਂ ਞਤ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਰੇ ਦਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੀਲੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ। ਭਾਸਯੇਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾਸੇਯ੍ਯ ਜੋਤੇਯ੍ਯ, ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਇਸਯੋ ਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮੋ ਏਤੇਸਂ ਧਜੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਭਾਸਿਤਦ੍ਧਜਾ ਨਾਮ ਸੁਭਾਸਿਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਬਾਲਾ ਪਨ ਸੁਭਾਸਿਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
Santoti paṇḍitā. Ye na bhaṇanti dhammanti ye pucchitā saccasabhāvaṃ na vadanti, na te paṇḍitā nāma. Dhammaṃ bhaṇantāvāti ete rāgādayo pahāya parassa hitānukampakā hutvā sabhāvaṃ bhaṇantāva paṇḍitā nāma honti. Nābhāsamānanti na abhāsamānaṃ. Amataṃ padanti amatamahānibbānaṃ desentaṃ ‘‘paṇḍito’’ti jānanti, teneva porisādo maṃ ñatvā pasannacitto cattāro vare datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito. Bhāsayeti paṇḍito puriso dhammaṃ bhāseyya joteyya, buddhādayo isayo yasmā dhammo etesaṃ dhajo, tasmā subhāsitaddhajā nāma subhāsitaṃ paggaṇhanti, bālā pana subhāsitaṃ paggaṇhantā nāma natthīti.
ਇਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚ ਸੇਨਾਪਤਿ ਚ ਦੇવੀ ਚ ਤੁਟ੍ਠਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਆਨੇਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਗਰੇ ਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਤ੍વਾ ਨਾਗਰੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਭਾਯਿਤ੍ਥ, ਰਾਜਾ ਕਿਰ ਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਏਥ ਨਂ ਆਨੇਮਾ’’ਤਿ ਮਹਾਜਨਂ ਆਦਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਪੁਰਤੋ ਕਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਪ੍ਪਕੇ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਕਪ੍ਪਿਤਕੇਸਮਸ੍ਸੁਂ ਨ੍ਹਾਤਾਨੁਲਿਤ੍ਤਪਸਾਧਿਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਰਤਨਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવੇਸੇਸੁਂ। ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਰਾਜਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰੋਸਤਾਨਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਸਿ। ‘‘ਸੁਤਸੋਮਨਰਿਨ੍ਦੇਨ ਕਿਰ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਦਮੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋ’’ਤਿ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਮਹਾਕੋਲਾਹਲਂ ਉਦਪਾਦਿ। ਇਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਗਰવਾਸਿਨੋਪਿ ‘‘ਰਾਜਾ ਨੋ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਦੂਤਂ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਮਾਸਮਤ੍ਤਂ વਸਿਤ੍વਾ, ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਗਚ੍ਛਾਮਹਂ, ਤ੍વਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੋਹਿ, ਨਗਰਦ੍વਾਰੇਸੁ ਚ ਮਜ੍ਝੇ ਚਾਤਿ ਪਞ੍ਚ ਦਾਨਸਾਲਾਯੋ ਕਾਰੇਹਿ, ਦਸ ਰਾਜਧਮ੍ਮੇ ਅਕੋਪੇਤ੍વਾ ਅਗਤਿਗਮਨਂ ਪਰਿਹਰਾ’’ਤਿ ਪੋਰਿਸਾਦਂ ਓવਦਿ। ਪਰੋਸਤਾਹਿ ਰਾਜਧਾਨੀਹਿ ਬਲਕਾਯੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿ । ਸੋ ਤੇਨ ਬਲਕਾਯੇਨ ਪਰਿવੁਤੋ ਬਾਰਾਣਸਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਪੋਰਿਸਾਦੋਪਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਪਡ੍ਢਪਥਾ ਨਿવਤ੍ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅવਾਹਨਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ વਾਹਨਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਤੇਪਿ ਰਾਜਾਨੋ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ વਨ੍ਦਨਾਦੀਨਿ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਨਪਦਂ ਅਗਮਿਂਸੁ।
Imassa dhammakathaṃ sutvā rājā ca senāpati ca devī ca tuṭṭhā ‘‘gacchāma, mahārāja, ānemā’’ti vatvā nagare bheriṃ carāpetvā nāgare sannipātetvā ‘‘tumhe mā bhāyittha, rājā kira dhamme patiṭṭhito, etha naṃ ānemā’’ti mahājanaṃ ādāya mahāsattaṃ purato katvā rañño santikaṃ gantvā vanditvā kappake upaṭṭhāpetvā kappitakesamassuṃ nhātānulittapasādhitaṃ rājānaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā nagaraṃ pavesesuṃ. Porisādo rājā hutvā parosatānaṃ khattiyānaṃ mahāsattassa ca mahāsakkāraṃ kāresi. ‘‘Sutasomanarindena kira porisādaṃ dametvā rajje patiṭṭhāpito’’ti sakalajambudīpe mahākolāhalaṃ udapādi. Indapatthanagaravāsinopi ‘‘rājā no āgacchatū’’ti dūtaṃ pahiṇiṃsu. So tattha māsamattaṃ vasitvā, ‘‘samma, gacchāmahaṃ, tvaṃ appamatto hohi, nagaradvāresu ca majjhe cāti pañca dānasālāyo kārehi, dasa rājadhamme akopetvā agatigamanaṃ pariharā’’ti porisādaṃ ovadi. Parosatāhi rājadhānīhi balakāyo yebhuyyena sannipati . So tena balakāyena parivuto bārāṇasito nikkhami. Porisādopi nikkhamitvā upaḍḍhapathā nivatti. Mahāsatto avāhanānaṃ rājūnaṃ vāhanāni datvā uyyojesi. Tepi rājāno tena saddhiṃ sammoditvā mahāsattaṃ vandanādīni katvā attano attano janapadaṃ agamiṃsu.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਨਗਰਂ ਪਤ੍વਾ ਇਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਗਰવਾਸੀਹਿ ਦੇવਨਗਰਂ વਿਯ ਅਲਙ੍ਕਤਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮਧੁਰਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਮਹਾਤਲਂ ਅਭਿਰੁਹਿ। ਸੋ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਮਯ੍ਹਂ ਬਹੂਪਕਾਰਾ, ਬਲਿਕਮ੍ਮਲਾਭਮਸ੍ਸਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਰੋਧਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਤਲ਼ਾਕਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਬਹੂਨਿ ਕੁਲਾਨਿ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਗਾਮਂ ਨਿવੇਸੇਸਿ। ਗਾਮੋ ਮਹਾ ਅਹੋਸਿ ਅਸੀਤਿਮਤ੍ਤਆਪਣਸਹਸ੍ਸਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੋ। ਤਮ੍ਪਿ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਸਾਖਨ੍ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮਤਲਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤવੇਦਿਕਤੋਰਣਦ੍વਾਰਯੁਤ੍ਤਂ ਅਕਾਸਿ, ਦੇવਤਾ ਅਭਿਪ੍ਪਸੀਦਿ। ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦਸ੍ਸ ਦਮਿਤਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿવੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸੋ ਗਾਮੋ ਕਮ੍ਮਾਸਦਮ੍ਮਨਿਗਮੋ ਨਾਮ ਜਾਤੋ। ਤੇਪਿ ਸਬ੍ਬੇ ਰਾਜਾਨੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਓવਾਦੇ ਠਤ੍વਾ ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਆਯੁਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸਗ੍ਗਂ ਪੂਰਯਿਂਸੁ।
Mahāsattopi nagaraṃ patvā indapatthanagaravāsīhi devanagaraṃ viya alaṅkatanagaraṃ pavisitvā mātāpitaro vanditvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā mahātalaṃ abhiruhi. So dhammena rajjaṃ kārento cintesi – ‘‘rukkhadevatā mayhaṃ bahūpakārā, balikammalābhamassā karissāmī’’ti. So tassa nigrodhassa avidūre mahantaṃ taḷākaṃ kāretvā bahūni kulāni pesetvā gāmaṃ nivesesi. Gāmo mahā ahosi asītimattaāpaṇasahassapaṭimaṇḍito. Tampi rukkhamūlaṃ sākhantato paṭṭhāya samatalaṃ kāretvā parikkhittavedikatoraṇadvārayuttaṃ akāsi, devatā abhippasīdi. Kammāsapādassa damitaṭṭhāne nivuṭṭhattā pana so gāmo kammāsadammanigamo nāma jāto. Tepi sabbe rājāno mahāsattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne saggaṃ pūrayiṃsu.
ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦਾਨੇવਾਹਂ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਂ ਦਮੇਮਿ, ਪੁਬ੍ਬੇਪੇਸ ਮਯਾ ਦਮਿਤੋਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ ‘‘ਤਦਾ ਪੋਰਿਸਾਦੋ ਰਾਜਾ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲੋ ਅਹੋਸਿ, ਕਾਲ਼ਹਤ੍ਥਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਨਨ੍ਦਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਕਸ੍ਸਪੋ, ਸਕ੍ਕੋ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧੋ, ਸੇਸਰਾਜਾਨੋ ਬੁਦ੍ਧਪਰਿਸਾ, ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਮਹਾਰਾਜਕੁਲਾਨਿ, ਸੁਤਸੋਮਰਾਜਾ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā ‘‘na, bhikkhave, idānevāhaṃ aṅgulimālaṃ damemi, pubbepesa mayā damitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā porisādo rājā aṅgulimālo ahosi, kāḷahatthi sāriputto, nandabrāhmaṇo ānando, rukkhadevatā kassapo, sakko anuruddho, sesarājāno buddhaparisā, mātāpitaro mahārājakulāni, sutasomarājā pana ahameva ahosi’’nti.
ਮਹਾਸੁਤਸੋਮਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਪਞ੍ਚਮਾ।
Mahāsutasomajātakavaṇṇanā pañcamā.
ਜਾਤਕੁਦ੍ਦਾਨਂ –
Jātakuddānaṃ –
ਸੁਮੁਖੋ ਪਨ ਹਂਸવਰੋ ਚ ਮਹਾ, ਸੁਧਭੋਜਨਿਕੋ ਚ ਪਰੋ ਪવਰੋ।
Sumukho pana haṃsavaro ca mahā, sudhabhojaniko ca paro pavaro;
ਸਕੁਣਾਲਦਿਜਾਧਿਪਤਿવ੍ਹਯਨੋ, ਸੁਤਸੋਮવਰੁਤ੍ਤਮਸવ੍ਹਯਨੋਤਿ॥
Sakuṇāladijādhipativhayano, sutasomavaruttamasavhayanoti.
ਅਸੀਤਿਨਿਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Asītinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਞ੍ਚਮੋ ਭਾਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Pañcamo bhāgo niṭṭhito.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੫੩੭. ਮਹਾਸੁਤਸੋਮਜਾਤਕਂ • 537. Mahāsutasomajātakaṃ