| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੮. ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā
੩੯੬. ਲਦ੍ਧਿਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਸੋਤਿ ਅਰਿਟ੍ਠੋ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਕਥੇਤ੍વਾ ਸਮੋਧਾਨੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਮੋਧਾਨੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ ਨਿਗਮੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਏવ ਭવੇਸੁ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਨ ਭવਨ੍ਤਰਂ ਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਅਭਿਨ੍ਨਸਭਾવਂ ਅਨਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਧਲੋਕਤੋਤਿ ਇਮਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਾ। ਪਰਲੋਕਨ੍ਤਿ ਪਰਭવਸਞ੍ਞਿਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ। ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਕੇਨਚਿ ਅਸਮ੍ਬਦ੍ਧਂ વਿਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨ ਇਧਲੋਕਤੋ ਪਰਲੋਕਗਮਨਮਾਹ। ਸਂਸਰਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਲੋਕਤੋ ਇਧਾਗਮਨਂ। ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ વਾ ਭવਨ੍ਤਰਸਙ੍ਕਮਨਮਾਹ। ਸਂਸਰਤੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਪਰਾਪਰਸਞ੍ਚਰਣਂ।
396.Laddhimattanti micchāgāhamattaṃ, na diṭṭhābhiniveso. Sassatadiṭṭhīti niccābhiniveso. Soti ariṭṭho bhikkhu. Kathetvā samodhānentanti yojanā. Samodhānentanti ca nigamentanti attho. Tattha tatthevāti tesu tesu eva bhavesu nirujjhanti, na bhavantaraṃ saṅkamanti. Viññāṇaṃ pana abhinnasabhāvaṃ anaññanti adhippāyo. Idhalokatoti imasmā attabhāvā. Paralokanti parabhavasaññitaṃ attabhāvaṃ. Sandhāvatīti niccatāya kenaci asambaddhaṃ viya gacchati. Tena idhalokato paralokagamanamāha. Saṃsaratīti iminā paralokato idhāgamanaṃ. Sandhāvatīti vā bhavantarasaṅkamanamāha. Saṃsaratīti tattha tattha aparāparasañcaraṇaṃ.
‘‘ਪਚ੍ਚਯੇ ਸਤਿ ਭવਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨ੍વਯਤੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਸ੍ਸਤਭਾવਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਅਕਥਿਤਂ ਕਥੇਸੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਯਂ ਅਭਾਸਿਤਂ ਅਲਪਿਤਂ ਤਥਾਗਤੇਨ, ਤਂ ਭਾਸਿਤਂ ਲਪਿਤਂ ਤਥਾਗਤੇਨਾਤਿ ਦੀਪੇਤੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੫੨, ੩੫੩) ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਭੇਦਕਰવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਜਿਨਚਕ੍ਕੇ ਪਹਾਰਂ ਦੇਤੀਤਿ ‘‘ਤਦੇવਿਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਅਨਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਤਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੭), ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੯੩-੯੪) ਚ ਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ ਖੀਲਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਪਹਾਰਂ ਦੇਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਂ ਪવੇਦਿਤਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਂ ਪਟਿਬਾਹਤਿ। ਸੋਤੁਕਾਮਂ ਜਨਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਉਪਾਯਭੂਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਂ ਸੋਤੁਕਾਮਂ ਜਨਂ ਨਿਚ੍ਚਗ੍ਗਾਹਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨ વਿਸਂવਾਦੇਤਿ। ਤਤੋ ਏવ ਅਰਿਯਪਥੇ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮવੀਥਿਯਂ ਤਸ੍ਸਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨੇਨ ਤਿਰਿਯਂ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ।
‘‘Paccaye sati bhavatī’’tiādinā viññāṇassa anvayato byatirekato ca paṭiccasamuppannabhāvaṃ dassento sassatabhāvaṃ paṭikkhipati. Buddhena akathitaṃ kathesīti iminā ‘‘yaṃ abhāsitaṃ alapitaṃ tathāgatena, taṃ bhāsitaṃ lapitaṃ tathāgatenāti dīpetī’’ti (cūḷava. 352, 353) imasmiṃ bhedakaravatthusmiṃ sandissatīti dasseti. Jinacakke pahāraṃ detīti ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ…pe… anañña’’nti niccataṃ paṭijānanto – ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā (dha. pa. 277), rūpaṃ, bhikkhave, anicca’’nti (saṃ. ni. 3.93-94) ca ādinayappavatte satthu dhammacakke khīlaṃ uppādento pahāraṃ deti. Sabbaññutaññāṇena aniccanti diṭṭhaṃ paveditañca viññāṇaṃ niccanti paṭijānanto vesārajjañāṇaṃ paṭibāhati. Sotukāmaṃ jananti ariyadhammādhigamassa ekantaupāyabhūtaṃ vipassanāmaggaṃ sotukāmaṃ janaṃ niccaggāhapaggaṇhanena visaṃvādeti. Tato eva ariyapathe ariyadhammavīthiyaṃ tassā paṭikkhipanena tiriyaṃ nipatitvā.
੩੯੮. વਿਞ੍ਞਾਣਸੀਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਗਹਿਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯ੍વਾਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਦੋ વੇਦੇਯ੍ਯੋਤਿਆਦਯੋ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਏવ ਅਭਿਨਿવੇਸਾਕਾਰਾ। વਦਤੀਤਿ વਦੋ, વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਾਰਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਿਨਾ ਹਿ ਕਾਰਕਭਾવੁਪਾਯਿਕਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਾવਬੋਧਨਸਮਤ੍ਥਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વੇਦਿਯੋવ વੇਦੇਯ੍ਯੋ, ਜਾਨਾਤਿ ਅਨੁਭવਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਈਦਿਸਾਨਞ੍ਹਿ ਪਦਾਨਂ ਬਹੁਲਾ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨਤਂ ਸਦ੍ਦવਿਦੂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। વੇਦਯਤੀਤਿ ਤਂ ਤਂ ਅਨੁਭવਿਤਬ੍ਬਂ ਅਨੁਭવਤਿ। ਤਹਿਂ ਤਹਿਨ੍ਤਿ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਭવਯੋਨਿਗਤਿਠਿਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇਸੁ।
398. Viññāṇasīsena attanā gahitaṃ attānaṃ vibhāvento ‘‘yvāyaṃ, bhante’’tiādimāha. Tattha vado vedeyyotiādayo sassatadiṭṭhiyā eva abhinivesākārā. Vadatīti vado, vacīkammassa kārakoti attho. Iminā hi kārakabhāvupāyikasattānaṃ hitasukhāvabodhanasamatthataṃ attano dasseti. Vediyova vedeyyo, jānāti anubhavati cāti attho. Īdisānañhi padānaṃ bahulā kattusādhanataṃ saddavidū maññanti. Vedayatīti taṃ taṃ anubhavitabbaṃ anubhavati. Tahiṃ tahinti tesu tesu bhavayonigatiṭhitisattāvāsasattanikāyesu.
੩੯੯. ਤਂ વਾਦਂ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਾਤਿਸ੍ਸ ਛਿਨ੍ਨਪਚ੍ਚਯਤਾ ਅવਿਰੁਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਅਲਗਦ੍ਦਸੁਤ੍ਤਸਂવਣ੍ਣਨਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੩੬-੨੩੭) ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਪਰਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀਤਿ ਤੀਹਿਪਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀਹਿ ਅવੋਮਿਸ੍ਸੋ વਿਸੁਂਯੇવੇਕੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ। ਨਨੁ ਚਾਯਮ੍ਪਿ ਸਾਤਿਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਸਨ੍ਧਿਯੇવਾਤਿ? ਨ, ਨਿਯ੍ਯਾਨਮੁਖੇਨ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਞ੍ਹਿ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਇਤਰਾ ਦੇਸਨਾਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿਆਦਯੋ। ਇਧ ਤਦਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿ। ਪਰਿਸਾਯ ਲਦ੍ਧਿਂ ਸੋਧੇਨ੍ਤੋਤਿ ਯਾਦਿਸੀ ਸਾਤਿਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਿ, ਤਦਭਾવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਰਿਸਾਯ ਲਦ੍ਧਿਂ ਸੋਧੇਨ੍ਤੋ, ਪਰਿਸਾਯ ਲਦ੍ਧਿਸੋਧਨੇਨੇવ ਸਾਤਿ ਗਣਤੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰਿਤੋ ਨਾਮ ਜਾਤੋ।
399. Taṃ vādaṃ paggayha ṭhitattā sātissa chinnapaccayatā aviruḷhadhammatā ca veditabbā. Heṭṭhāti alagaddasuttasaṃvaṇṇanaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.236-237) sandhāyāha. Parato heṭṭhāti vuttaṭṭhānepi eseva nayo. Pāṭiyekko anusandhīti tīhipi anusandhīhi avomisso visuṃyeveko anusandhi. Nanu cāyampi sātissa ajjhāsayavasena pavattitattā ajjhāsayānusandhiyevāti? Na, niyyānamukhena appavattattā. Niyyānañhi purakkhatvā pucchādivasena pavattā itarā desanāpucchānusandhiādayo. Idha tadabhāvato vuttaṃ ‘‘pāṭiyekko anusandhī’’ti. Parisāya laddhiṃ sodhentoti yādisī sātissa laddhi, tadabhāvadassanavasena parisāya laddhiṃ sodhento, parisāya laddhisodhaneneva sāti gaṇato nissārito nāma jāto.
੪੦੦. ਯਂ ਯਦੇવਾਤਿ ਇਦਂ ਯਦਿਪਿ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ, ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਂਤਂવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾਨਿਮਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਜਾਤਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ – ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਥ વਾ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਨਿਯਤਂ ਇਤਰਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਜਾਤਂ ਇਧ ‘‘ਯਂ ਯਦੇવਾ’’ਤਿ ਗਹਿਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਯਂ ਅਸਾਧਾਰਣਂ, ਤੇਨ ਸਮਞ੍ਞਾਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤ੍વੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦ੍વਾਰਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰਸਙ੍ਕਮਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ। ਸ੍વਾਯਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਨਯੇਨ ਮਨ੍ਦਬੁਦ੍ਧੀਨਂ ਸੁਖਾવਬੋਧਨਤ੍ਥਂ ਨਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਨ ਹਿ ਕਦਾਚਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਨ੍ਤਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਙ੍ਕਮਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਲਾਭੇ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ।
400.Yaṃ yadevāti idaṃ yadipi avisesato paccayadhammaggahaṇaṃ, ‘‘viññāṇantveva saṅkhyaṃ gacchatī’’ti pana vuttattā taṃtaṃviññāṇassa samaññānimittapaccayajātaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ – ‘‘cakkhuviññāṇantveva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādi. Atha vā taṃtaṃdvāraniyataṃ itarampi sabbaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayajātaṃ idha ‘‘yaṃ yadevā’’ti gahitaṃ, tattha pana yaṃ asādhāraṇaṃ, tena samaññāti ‘‘cakkhuviññāṇantvevā’’tiādi vuttaṃ. Dvārasaṅkantiyā abhāvanti viññāṇassa dvārantarasaṅkamanassa abhāvaṃ. Svāyaṃ oḷārikanayena mandabuddhīnaṃ sukhāvabodhanatthaṃ nayadassanavasena vutto. Na hi kadāci paccuppannaṃ viññāṇaṃ vigacchantaṃ anantaraviññāṇaṃ saṅkamati anantarādipaccayālābhe tassa anuppajjanato.
ਏવਮੇવਾਤਿ ਯਥਾ ਅਗ੍ਗਿ ਉਪਾਦਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਜਲਨ੍ਤੋ ਅਨੁਪਾਦਾਨੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਙ੍ਕਮਤਿ, ਏવਮੇવ। ‘‘ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਇਧ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਖਣਨਿਰੋਧੋ, ਸੋ ਚ ਸਾਭਾવਿਕਤ੍ਤਾ ਨ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਹੇਤੁਕੋ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਿਕਸ੍ਸ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰਂ ਅਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਯੇਸਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਤੇਸਂ ਤਦਭਾવਤੋ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਨ ਸੋਤਾਦੀਨਿ ਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਤੇਨ ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦਿਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ વਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਤਾવਕਾਲਿਕਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸੋਤਸਦ੍ਦਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਭਾવਤੋ ਕੁਤੋ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਸਮਞ੍ਞਾ, ਏવਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਤਸ੍ਸ ਕੁਤੋ ਸਙ੍ਕਮੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ। ਦ੍વਾਰਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰਸਙ੍ਕਮਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ વਦਾਮਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨਤੋ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦવਨ੍ਤਤੋ ਸਤਿ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਅવਸ੍ਸਂਭਾવੀ ਨਿਰੋਧੋਤਿ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
Evamevāti yathā aggi upādānaṃ paṭicca jalanto anupādāno tattheva nibbāyati, na katthaci saṅkamati, evameva. ‘‘Paccayavekallena tattheva nirujjhatī’’ti kasmā vuttaṃ, na hettha anuppādanirodho icchito tādisassa nirodhassa idha anadhippetattā, atha kho khaṇanirodho, so ca sābhāvikattā na paccayavekallahetuko? Saccametaṃ, taṃtaṃdvārikassa pana viññāṇassa dvārantaraṃ asaṅkamitvā tattha tattheva nirujjhanaṃ idhādhippetaṃ. Yesañca paccayānaṃ vasena dvārantarikaviññāṇena bhavitabbaṃ, tesaṃ tadabhāvato paccayavekallaggahaṇaṃ, tasmā paccayavekallena na sotādīni saṅkamitvā sotaviññāṇantiādi saṅkhyaṃ gacchatīti yojanā. Etena yaṃ viññāṇaṃ cakkhurūpādipaccayasāmaggiyā vasena cakkhuviññāṇasaṅkhyaṃ gacchati, tattha tattheva nirujjhati tāvakālikabhāvato, tassa pana sotasaddādipaccayābhāvato kuto sotaviññāṇādisamaññā, evamappavattito tassa kuto saṅkamoti dassitaṃ hoti. Viññāṇappavatteti viññāṇappavattiyaṃ. Dvārasaṅkantimattanti dvārantarasaṅkamanamattampi na vadāmi tattha tattheva bhijjanato paccayassa uppādavantato sati ca uppāde avassaṃbhāvī nirodhoti hutvā abhāvaṭṭhena aniccatā dīpitā hotīti.
੪੦੧. ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਂ ਮਯਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਪਚ੍ਚਯਾ ਨਤ੍ਥਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਨ੍વਯਤੋ ਚ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਤਤਾવ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਜਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ‘‘ਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ, ਯਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤੇਸਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ, ਤਂ ‘‘ਭੂਤਮਿਦ’’ਨ੍ਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਆਹਰਤੀਤਿ ਆਹਾਰੋ, ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸਮ੍ਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਸਮ੍ਭવੋ, ਆਹਾਰੋ ਸਮ੍ਭવੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਆਹਾਰਸਮ੍ਭવਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾਤਿ ਯੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾ। ਖਣਨਿਰੋਧੋ ਪਨ ਕਾਰਣਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ।
401. ‘‘Paṭiccasamuppannaṃ viññāṇaṃ vuttaṃ mayā, aññatra paccayā natthi viññāṇassa sambhavo’’ti pāḷiyā anvayato ca byatirekato ca viññāṇassa saṅkhatatāva dassitāti āha ‘‘sappaccayabhāvaṃ dassetvā’’ti. Hetupaccayehi jātaṃ nibbattaṃ ‘‘bhūta’’nti idhādhippetaṃ, taṃ atthato pañcakkhandhā tabbinimuttassa sappaccayassa abhāvato, yañca khandhapañcakaṃ attano tesañca bhikkhūnaṃ, taṃ ‘‘bhūtamida’’nti bhagavā avocāti āha ‘‘idaṃ khandhapañcaka’’nti. Attano phalaṃ āharatīti āhāro, paccayo. Sambhavati etasmāti sambhavo, āhāro sambhavo etassāti āhārasambhavaṃ. Tenāha ‘‘paccayasambhava’’nti. Tassa paccayassa nirodhāti yena avijjādinā paccayena khandhapañcakaṃ sambhavati, tassa paccayassa anuppādanirodhā. Khaṇanirodho pana kāraṇanirapekkho.
ਨੋਸ੍ਸੂਤਿ ਸਂਸਯਜੋਤਨੋ ਨਿਪਾਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਭੂਤਂ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ, ਨ ਨੁ ਖੋ ਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਭੂਤਮਿਦਂ ਨੋਸ੍ਸੂਤਿ ਚ ਇਮਿਨਾ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਮੇવ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਂਜਾਤਿਕੋ ਸਂਸਯਨਾਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋ। ਤਦਾਹਾਰਸਮ੍ਭવਂ ਨੋਸ੍ਸੂਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਸਹੇਤੁਕਂ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ ਭੂਤਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਹੇਤੁਕਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਅਹੇਤੁਕਭਾવਾਪਨ੍ਨੋ ਸਂਸਯਨਾਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋ, ਏવਂ વਿਸਮਹੇਤੁਕਭਾવਾਪਨ੍ਨੋਪਿ ਸਂਸਯਨਾਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਿਸਮਹੇਤੁਨੋਪਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਭੂਤਸ੍ਸ ਅਹੇਤੁਕਭਾવਤੋ। વਿਸਮਹੇਤੁવਾਦੋਪਿ ਪਰੇਹਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਮਤ੍ਤਤਾਯ ਸਭਾવਨਿਯਤਿਯਦਿਚ੍ਛਾਦਿવਾਦੇਹਿ ਸਮਾਨਯੋਗਕ੍ਖਮੋਤਿ। ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਂ ਨੋਸ੍ਸੂਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ ਭੂਤਂ, ਉਦਾਹੁ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਂਸਯਨਾਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋ, ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨੁ ਖੋ, ਉਦਾਹੁ ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਨਤ੍ਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਉਦਾਹੁ ਨ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿਪਿ ਸਂਸਯਨਾਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਾਦਿਅવਸ੍ਸਂਭਾવਤੋ, ਨਿਚ੍ਚੇ ਚ ਤਦੁਭਯਾਭਾવਤੋ। ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਸਰਸਤੋ ਸਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਚੇવ ਸਭਾવਤੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਰਸਤੋਤਿ ਚ ਸਭਾવਤੋ। ਸਲਕ੍ਖਣਤੋਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਾਤਿ ‘‘ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ। ਯੇ ਯੇਤਿ ਤਸ੍ਸਂ ਪਰਿਸਾਯਂ ਯੇ ਯੇ ਭਿਕ੍ਖੂ। ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਉਪਧਾਰੇਸੁਂ।
Nossūti saṃsayajotano nipātoti āha ‘‘bhūtaṃ nu kho idaṃ, na nu kho bhūta’’nti. Bhūtamidaṃ nossūti ca iminā khandhapañcakameva nu kho idaṃ, udāhu attattaniyanti evaṃjātiko saṃsayanākāro gahito. Tadāhārasambhavaṃ nossūti pana iminā sahetukaṃ nu kho idaṃ bhūtaṃ, udāhu ahetukanti yathā ahetukabhāvāpanno saṃsayanākāro gahito, evaṃ visamahetukabhāvāpannopi saṃsayanākāro gahitoti daṭṭhabbaṃ. Visamahetunopi paramatthato bhūtassa ahetukabhāvato. Visamahetuvādopi parehi parikappitamattatāya sabhāvaniyatiyadicchādivādehi samānayogakkhamoti. Nirodhadhammaṃ nossūti iminā yathā aniccaṃ nu kho idaṃ bhūtaṃ, udāhu niccanti aniccataṃ paṭicca saṃsayanākāro gahito, evaṃ dukkhaṃ nu kho, udāhu na dukkhaṃ, anattā nu kho, udāhu na anattātipi saṃsayanākāro gahitoyevāti daṭṭhabbaṃ aniccassa dukkhabhāvādiavassaṃbhāvato, nicce ca tadubhayābhāvato. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti aviparītasarasato salakkhaṇato ca, kiccato ceva sabhāvato cāti attho. Vipassanāya adhiṭṭhānabhūtāpi paññā vipassanā evāti vuttaṃ ‘‘vipassanāpaññāyā’’ti. Sarasatoti ca sabhāvato. Salakkhaṇatoti sāmaññalakkhaṇato. Tenāha ‘‘vipassanāpaññāya sammā passantassā’’ti. Vuttanayenevāti ‘‘yāthāvasarasalakkhaṇato’’ti vuttanayeneva. Ye yeti tassaṃ parisāyaṃ ye ye bhikkhū. Sallakkhesunti sammadeva upadhāresuṃ.
ਤੇਹੀਤਿ ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯਂ। ਨਿਤ੍ਤਣ੍ਹਭਾવਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਭਾવਂ ‘‘ਏਤਂ ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤਂ। ਏਤੇਨਪਿ ਭਗવਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨਮੇવ વਣ੍ਣੇਮਿ, ਸਾਤਿ ਪਨ ਮੋਘਪੁਰਿਸੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾਸਂવਦ੍ਧਨਿਂ વਿਪਰੀਤਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ ਸਾਤਿਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨਾਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ। ਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨੇਨਾਤਿ ਕਾਰਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਹੇਤੁਨੋ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਚ ਦਸ੍ਸਨੇਨ। ਅਲ੍ਲੀਯੇਥਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਨਿਸ੍ਸਯੇਥ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹੀ’’ਤਿ। ਕੇਲਾਯੇਥਾਤਿ ਪਰਿਹਰਣਕੇਲ਼ਿਯਾ ਪਰਿਹਰੇਯ੍ਯਾਥ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੀਲ਼ਮਾਨਾ વਿਹਰੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ। ਧਨਂ વਿਯ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਾਤਿ ਧਨਂ વਿਯ ਦ੍ਰਬ੍ਯਂ વਿਯ ਇਚ੍ਛਂ ਤਣ੍ਹਂ ਜਨੇਨ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗੇਧਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ। ਮਮਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯਾਥਾਤਿ ‘‘ਮਮਮਿਦ’’ਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ ਜਨੇਯ੍ਯਾਥ। ਨਿਕਨ੍ਤਿવਸੇਨਪਿ ਗਹਣਤ੍ਥਾਯ ਨੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਹਣਂ ਨਾਮ ਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਸਿਯਾ, ਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਕਨ੍ਤਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ।
Tehīti tehi bhikkhūhi. Tatthāti tissaṃ vipassanāpaññāyaṃ. Nittaṇhabhāvanti taṇhābhāvaṃ ‘‘etaṃ mama’’nti taṇhāggāhassa pahīnataṃ. Etenapi bhagavā ‘‘ahaṃ, bhikkhave, dhammesupi taṇhāpahānameva vaṇṇemi, sāti pana moghapuriso attabhāvepi taṇhāsaṃvaddhaniṃ viparītadiṭṭhiṃ paggayha tiṭṭhatī’’ti sātiṃ niggaṇhāti. Sabhāvadassanenāti dhammānaṃ aviparītasabhāvadassanena. Paccayadassanenāti kāraṇadassanena anavasesato hetuno paccayassa ca dassanena. Allīyethāti taṇhādiṭṭhivasena nissayetha. Tenāha ‘‘taṇhādiṭṭhīhī’’ti. Kelāyethāti pariharaṇakeḷiyā parihareyyātha. Tenāha ‘‘kīḷamānā vihareyyāthā’’ti. Dhanaṃ viya icchantāti dhanaṃ viya drabyaṃ viya icchaṃ taṇhaṃ janentā. Tenāha ‘‘gedhaṃ āpajjeyyāthā’’ti. Mamattaṃ uppādeyyāthāti ‘‘mamamida’’nti taṇhādiṭṭhivasena abhinivesaṃ janeyyātha. Nikantivasenapi gahaṇatthāya no desito, tassa vā saṇhasukhumassa vipassanādhammassa gahaṇaṃ nāma nikantiyā eva siyā, na oḷārikataṇhāyāti vuttaṃ ‘‘nikantivasenā’’ti.
੪੦੨. ਪਟਿਚ੍ਚ ਏਤਸ੍ਮਾ ਫਲਂ ਏਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਬ੍ਬੋ ਕਾਰਣવਿਸੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਯਾવ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੋ ਨੇਸਂ ਕਾਰਣવਿਸੇਸੋ ਇਧ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਪੁਨ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾ, ਅਨ੍ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਆਦੀਤਿ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਚ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨਿਚ੍ਚਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੋ ਕਿਲੇਸੋਪਿ ਇਧ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ‘‘ਇਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ’’ਤਿਆਦਿ ਯਾવ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਭવਾ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਪਦਂ, ਤਾવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੮੯)। ਸੇਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਕਥਾਭਾવਤੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੫੭੦) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾવਾਤਿ ਇਮਿਨਾવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ।
402. Paṭicca etasmā phalaṃ etīti paccayo, sabbo kāraṇavisesoti āha ‘‘khandhānaṃ paccayaṃ dassento’’ti. Yāva avijjā hi sabbo nesaṃ kāraṇaviseso idha dassito. Puna ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā, antato paṭṭhāya yāva ādīti anulomato paṭilomato ca vaṭṭavivaṭṭadassanavasena nānānayehi paṭiccasamuppādo dassito, niccaggāhassa nimittabhūto kilesopi idha natthīti dīpeti. Tampi vuttatthamevāti tampi ‘‘ime ca, bhikkhave, cattāro āhārā’’tiādi yāva ‘‘taṇhāpabhavā’’ti pāḷipadaṃ, tāva vuttatthameva sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.89). Sesaṃ paṭiccasamuppādakathābhāvato visuddhimagge (visuddhi. 2.570) vitthāritāvāti imināva saṅgahitaṃ.
੪੦੪. ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਇਦਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ ਉਦਾਨਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
404.Imasmiṃ sati idaṃ hotītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ udānaṭṭhakathāyaṃ (udā. aṭṭha. 1) vuttanayeneva veditabbaṃ.
੪੦੭. ਪਟਿਧਾવਨਾਤਿ ਪਟਿਸਰਣਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਗਤਂ ਅਤੀਤਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪਟਿਗਮਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨੁ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਟਿਧਾવਨਾ ਆਗਤਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਆਗਤਾ, ਸਾ ਪਨ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਹੇਤੁਕਾਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾਧਿਗਤੇ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨੇ।
407.Paṭidhāvanāti paṭisaraṇaṃ, pubbe attano āgataṃ atītaṃ addhānaṃ uddissa taṇhādiṭṭhivasena paṭigamananti attho. Nanu vicikicchāvasena pāḷiyaṃ paṭidhāvanā āgatāti? Saccaṃ āgatā, sā pana taṇhādiṭṭhihetukāti ‘‘taṇhādiṭṭhivasenā’’ti vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ yathādhigate ñāṇadassane.
ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવਨ੍ਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਂ, ਤਿਤ੍ਥਿਯવਾਦવਾਤੇਹਿ ਅਕਮ੍ਪਿਯਭਾવਞ੍ਚ। ਗਰੂਤਿ ਗਰੁਗੁਣਯੁਤ੍ਤੋ। ਭਾਰਿਕੋ ਪਾਸਾਣਚ੍ਛਤ੍ਤਸਦਿਸੋ। ਅਕਾਮਾ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਸਦ੍ਧਾਮਤ੍ਤਕੇਨੇવ ਅਨੁવਤ੍ਤਨਮਾਹ, ਨ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨ। ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਥੁਕਿਚ੍ਚਂ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਮਨ੍ਤਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ। વਤਸਮਾਦਾਨਾਨੀਤਿ ਮਗવਤਾਦਿવਤਸਮਾਦਾਨਾਨਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਕੁਤੂਹਲਾਨੀਤਿ ਤਂਤਂਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ‘‘ਇਦਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਇਦਂ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਕੁਤੂਹਲਾਨਿ। ਏવਂ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾਨੀਤਿ ਯਥਾ ਮਯਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਓવਾਦੋ ਦਿਨ੍ਨੋ, ਏવਂ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾਨਿ વਤਾਦੀਨਿ ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਕਿਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਥ। ਸਯਂ ਞਾਣੇਨ ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਪਰਨੇਯ੍ਯਤਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવ ਞਾਣੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ ਞਾਤਂ। ਏવਂਭੂਤਞ੍ਚ ਸਯਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਯਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਯਂ વਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વਿਭੂਤਭਾવਂ ਆਪਾਦਿਤਂ। ਉਪਨੀਤਾਤਿ ਉਪਕ੍ਕਮੇਨ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਨੀਤਾ। ਮਯਾਤਿ ਕਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣવਚਨਂ। ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਕਾਰਣੇਨ। ਏਤਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ‘‘ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ।
Niccalabhāvanti suppatiṭṭhitabhāvaṃ, titthiyavādavātehi akampiyabhāvañca. Garūti garuguṇayutto. Bhāriko pāsāṇacchattasadiso. Akāmā anuvattitabboti saddhāmattakeneva anuvattanamāha, na aveccappasādena. Kiccanti satthukiccaṃ. Brāhmaṇānanti jātimantabrāhmaṇānaṃ. Vatasamādānānīti magavatādivatasamādānāni. Diṭṭhikutūhalānīti taṃtaṃdiṭṭhiggāhavasena ‘‘idaṃ saccaṃ, idaṃ sacca’’ntiādinā gahetabbakutūhalāni. Evaṃ nissaṭṭhānīti yathā mayā tumhākaṃ ovādo dinno, evaṃ nissaṭṭhāni vatādīni taṃ atikkamitvā kiṃ gaṇheyyātha. Sayaṃ ñāṇena ñātanti paraneyyataṃ muñcitvā attano eva ñāṇena yāthāvato ñātaṃ. Evaṃbhūtañca sayaṃ paccakkhato diṭṭhaṃ nāma hotīti āha ‘‘sayaṃ paññācakkhunā diṭṭha’’nti. Sayaṃ vibhāvitanti tehi bhikkhūhi tassa atthassa paccattaṃ vibhūtabhāvaṃ āpāditaṃ. Upanītāti upakkamena dhammadesanānusārena nītā. Mayāti kattari karaṇavacanaṃ. Dhammenāti kāraṇena. Etaṃ vacananti etaṃ ‘‘sandiṭṭhiko’’tiādivacanaṃ.
੪੦੮. ਤਂ ਸਮ੍ਮੋਹਟ੍ਠਾਨਂ ਅਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ। ਸਮੋਧਾਨੇਨਾਤਿ ਸਮਾਗਮੇਨ। ਗਬ੍ਭਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਗਬ੍ਭੋ, ਕਲਲਾਦਿਅવਤ੍ਥੋ ਧਮ੍ਮਪਬਨ੍ਧੋ, ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੋ ‘‘ਗਬ੍ਭੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਮਞ੍ਚਾ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਗਬ੍ਭੋ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਗਬ੍ਭੋ વਿਯਾਤਿ વਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਓવਰਕੋ ‘‘ਗਬ੍ਭੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਯਾવ ਅਭਿਜਾਤਿ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਗਬ੍ਭੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ।
408.Taṃ sammohaṭṭhānaṃ assa lokassa. Samodhānenāti samāgamena. Gabbhati attabhāvabhāvena vattatīti gabbho, kalalādiavattho dhammapabandho, tannissitattā pana sattasantāno ‘‘gabbho’’ti vutto yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tannissayabhāvato mātukucchi ‘‘gabbho’’ti veditabbo, gabbho viyāti vā. Yathā hi nivāsaṭṭhānatāya sattānaṃ ovarako ‘‘gabbho’’ti vuccati, evaṃ gabbhaseyyakānaṃ yāva abhijāti nivāsaṭṭhānatāya mātukucchi ‘‘gabbho’’ti vuttoti.
ਯਮੇਕਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸਂ ਏਕਰਤ੍ਤਿਯਂ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਹਿ ਇਦਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ વਾ। ਪਠਮਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ। ਗਬ੍ਭੇਤਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ। ਮਾਣવੋਤਿ ਸਤ੍ਤੋ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਤ੍ਤਾ ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਰਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣਂ। ਅਬ੍ਭੁਟ੍ਠਿਤੋવਾਤਿ ਉਟ੍ਠਿਤਅਬ੍ਭੋ વਿਯ, ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ વਾ ਉਟ੍ਠਿਤੋ ਏવ ਮਰਣਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸੋ ਯਾਤੀਤਿ ਸੋ ਮਾਣવੋ ਯਾਤਿ ਪਠਮਕ੍ਖਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਗਚ੍ਛਤੇવ। ਸ ਗਚ੍ਛਂ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸੋ ਏવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਖਣਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਮਰਣਮੇવ ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥੋ।
Yamekarattinti yassaṃ ekarattiyaṃ. Bhummatthe hi idaṃ upayogavacanaṃ, accantasaṃyoge vā. Paṭhamanti sabbapaṭhamaṃ paṭisandhikkhaṇe. Gabbheti mātukucchiyaṃ. Māṇavoti satto. Yebhuyyena sattā rattiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhantīti rattiggahaṇaṃ. Abbhuṭṭhitovāti uṭṭhitaabbho viya, abhimukhabhāvena vā uṭṭhito eva maraṇassāti adhippāyo. So yātīti so māṇavo yāti paṭhamakkhaṇato paṭṭhāya gacchateva. Sa gacchaṃ na nivattatīti so evaṃ gacchanto khaṇamattampi na nivattati, aññadatthu maraṇameva upagacchatīti gāthāya attho.
ਉਤੁਸਮਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾਤਰਜਸ੍ਸ ਲਗ੍ਗਨਦਿવਸਮਤ੍ਤਂ। ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ ਕਿਰ ਯਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਬ੍ਭਾਸਯੇ। ਸਣ੍ਠਹਿਤ੍વਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ। ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਗ੍ਗਹਿਤਗਬ੍ਭਾ ਏવ ਭਿਨ੍ਨਾ ਹੁਤ੍વਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਭਾવੋ। વਤ੍ਥੁ ਸੁਦ੍ਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਗ੍ਘਰਿਤਲੋਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਾਮਯਤ੍ਤਾ ਚ ਗਬ੍ਭਾਸਯੋ ਸੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਸੁਦ੍ਧવਤ੍ਥੁਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਕਤਿਪਯਦਿવਸਾਨਿ ਖੇਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਗਬ੍ਭਸਣ੍ਠਹਨਸ੍ਸ ਪਰਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਲੋਹਿਤਲੇਸਸ੍ਸ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ ਪਨ ਕਥਂ ਸਬ੍ਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਤ੍ਥਿਸਨ੍ਤਾਨੇਪਿ ਸੁਕ੍ਕਧਾਤੁ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਙ੍ਗਪਰਾਮਸਨੇਨਪਿ ਦਾਰਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਪਾਰਿਕਾਯ ਨਾਭਿਪਰਾਮਸਨੇਨ ਸਾਮਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਦਿਟ੍ਠਮਙ੍ਗਲਿਕਾਯ ਨਾਭਿਪਰਾਮਸਨੇਨ ਮਣ੍ਡਬ੍ਯਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਗਨ੍ਧਬ੍ਬੋਤਿ ਗਨ੍ਧਨਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਗਤਿਯਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਸੂਚਨਤੋ ਗਨ੍ਧੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇਨ ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮੁਨਾ ਅਬ੍ਬਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬੋ, ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਰੂਪਗਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਕਮ੍ਮਯਨ੍ਤਯਨ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਤ੍ਰੂਪਪਤ੍ਤਿਆવਹੇਨ ਕਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪੇਲ੍ਲਨਕਯਨ੍ਤੇਨ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਪੇਲ੍ਲਿਤੋ ਉਪਨੀਤੋ। ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਜੀવਿਤਸਂਸਯੇਨਾਤਿ વਿਜਾਯਨਪਰਿਕ੍ਕਿਲੇਸੇਨ ‘‘ਜੀવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ ਜੀવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਅਹਂ વਾ, ਪੁਤ੍ਤੋ વਾ ਮੇ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਜੀવਿਤਸਂਸਯੇਨ વਿਪੁਲੇਨ ਗਰੁਤਰੇਨ ਸਂਸਯੇਨ। ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਥਨਪ੍ਪਦੇਸਮਾਹ। ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ ਤੇਨਾਤਿ ਕੀਲ਼ਨਂ, ਕੀਲ਼ਨਮੇવ ਕੀਲ਼ਨਕਂ।
Utusamayaṃ sandhāya vuttaṃ, na lokasamaññātarajassa lagganadivasamattaṃ. Idāni vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘mātugāmassa kira yasmi’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ gabbhāsaye. Saṇṭhahitvāti nibbattitvā. Bhijjitvāti aggahitagabbhā eva bhinnā hutvā. Ayañhi tassā sabhāvo. Vatthu suddhaṃ hotīti paggharitalohitattā anāmayattā ca gabbhāsayo suddho hoti. Suddhavatthuttā tato paraṃ katipayadivasāni khettameva hoti gabbhasaṇṭhahanassa parittassa lohitalesassa vijjamānattā. Sambhavassa pana kathaṃ sabbhāvoti āha ‘‘tasmiṃ samaye’’tiādi. Itthisantānepi sukkadhātu labbhateva. Tenāha ‘‘aṅgaparāmasanenapi dārako nibbattatiyevā’’ti. Yathā pārikāya nābhiparāmasanena sāmassa bodhisattassa, diṭṭhamaṅgalikāya nābhiparāmasanena maṇḍabyassa nibbatti. Gandhabboti gandhanato uppajjanagatiyā nimittupaṭṭhāpanena sūcanato gandhoti laddhanāmena bhavagāmikammunā abbati pavattatīti gandhabbo, tattha uppajjanakasatto. Tenāha ‘‘tatrūpagasatto’’ti. Kammayantayantitoti tatrūpapattiāvahena kammasaṅkhātena pellanakayantena tathattāya pellito upanīto. Mahantena jīvitasaṃsayenāti vijāyanaparikkilesena ‘‘jīvissāmi kho, na nu kho jīvissāmi ahaṃ vā, putto vā me’’ti evaṃ pavattena jīvitasaṃsayena vipulena garutarena saṃsayena. Taṃ ṭhānanti thanappadesamāha. Kīḷanti tenāti kīḷanaṃ, kīḷanameva kīḷanakaṃ.
੪੦੯. ਸਾਰਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਾਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਯੇ ਕੇਸਾਦਿਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਸੁਚਿਸਮੁਦਾਯੇ ਤਂਸਭਾવਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਤਿ ਕਾਯਸਤਿ। ਅਨੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ, ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਕਾਯਂ ਅਨੁਪਧਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਤ੍ਤਚੇਤਸੋਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਪਰਿਤੋ ਖਣ੍ਡਿਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਏਤੇ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ। ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਰੋਧਂ ਪਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਅਭਿਮੁਖਂ ਹੁਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਤਿ। ਅਭਿવਦਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਤਂ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ વਦਤਿ। ਅਜ੍ਝੋਸਾਯਾਤਿ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਕਥਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਕਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਯਾવਤਾ ਯਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖੇ ਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ, ਤਾવਤਾਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਹਂ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਮਮ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਗਾਹਦ੍વਯਹੇਤੁਕਾ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਨ ਏਕવਾਰਨ੍ਤਿ ਪੁਨਪਿ ਏਕવਾਰਂ। ਫਲਹੇਤੁਸਨ੍ਧਿਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਦ੍વਿਸਨ੍ਧੀ। ‘‘ਗਬ੍ਭਸ੍ਸਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਰੂਪਤੋ ਚ ਏਤਰਹਿ ਫਲਸਙ੍ਖੇਪਸ੍ਸ। ਸਰੂਪੇਨੇવ ਚ ਇਤਰਦ੍વਯਸ੍ਸ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘ਤਿਸਙ੍ਖੇਪ’’ਨ੍ਤਿ।
409.Sārajjatīti sārattacitto hoti. Byāpajjatīti byāpannacitto hoti. Kāye kesādidvattiṃsāsucisamudāye taṃsabhāvārammaṇā sati kāyasati. Anupaṭṭhapetvāti anuppādetvā, yathāsabhāvato kāyaṃ anupadhāretvāti attho. Parittacetasoti kilesehi parito khaṇḍitacitto. Tenāha ‘‘akusalacitto’’ti. Ete akusaladhammā. Nirujjhantīti nirodhaṃ pattā honti. Taṇhāvasena abhinandatīti sappītikataṇhāvasena abhimukhaṃ hutvā nandati. Abhivadatīti taṇhāvasena taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa vadati. Ajjhosāyāti anaññasādhāraṇaṃ viya ārammaṇaṃ taṇhāvasena anupavisitvā. Tenāha ‘‘gilitvā pariniṭṭhapetvā’’ti. Dukkhaṃ kathaṃ abhinandatīti ettha dukkhahetukaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandati nāmāti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana yāvatā yassa dukkhe diṭṭhitaṇhā abhinandanā appahīnā, tāvatāyaṃ dukkhaṃ abhinandati nāmāti dassetuṃ ‘‘ahaṃ dukkhito mama dukkhanti gaṇhanto abhinandati nāmā’’ti vuttaṃ. Tena gāhadvayahetukā tattha abhinandanāti dasseti. Puna ekavāranti punapi ekavāraṃ. Phalahetusandhihetuphalasandhivasena dvisandhī. ‘‘Gabbhassāvakkanti hotī’’tiādinā atthato sarūpato ca etarahi phalasaṅkhepassa. Sarūpeneva ca itaradvayassa desitattā āha ‘‘tisaṅkhepa’’nti.
੪੧੦-੪੧੪. ਸਮਥਯਾਨਿਕਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વੇਦਨਾਮੁਖੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਇਧ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯવਿਮੁਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਭਗવਾ ਯਥਾਦੇਸਿਤਂ ਦੇਸਨਂ ਅવੋਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਮਂ…ਪੇ॰… વਿਮੁਤ੍ਤਿਦੇਸਨ’’ਨ੍ਤਿ । ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਦੇਸਨਾ વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੇਸਨਾ ਹਿ…ਪੇ॰… વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਸਾ ਤਣ੍ਹਾਯ વਸੇਨ ਸਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਸ੍ਸਤਗ੍ਗਾਹਮਹਾਸਙ੍ਘਾਟਪਟਿਮੁਕ੍ਕੋ, ਸਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਦੇਸਨਾ ਹਤ੍ਥਾવਲਮ੍ਬਮਾਨੇਪਿ ਦੁਰੁਗ੍ਘਾਟਿਯਾ ਜਾਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਜਾਲਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਘਾਟਪਟਿਮੁਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਜਾਲੇਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਤਣ੍ਹਾਜਟੇ। ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਘਾਟੇਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਙ੍ਘਾਟੇ। ਤਥਾਭੂਤੋ ਚ ਤਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਕਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਪવਿਟ੍ਠੋ ਅਨ੍ਤੋਗਧੋ’’ਤਿ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
410-414. Samathayānikassa bhikkhuno vedanāmukhena saṅkhepeneva yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ idha kathitanti āha ‘‘saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ dhārethā’’ti. ‘‘Imaṃ taṇhāsaṅkhayavimutti’’nti ca bhagavā yathādesitaṃ desanaṃ avocāti vuttaṃ ‘‘imaṃ…pe… vimuttidesana’’nti . Yadi evaṃ kathaṃ desanā vimuttīti āha ‘‘desanā hi…pe… vimuttīti vuttā’’ti. Yassā taṇhāya vasena sāti bhikkhu sassataggāhamahāsaṅghāṭapaṭimukko, sā sabbabuddhānaṃ desanā hatthāvalambamānepi durugghāṭiyā jātāti āha ‘‘mahātaṇhājālataṇhāsaṅghāṭapaṭimukka’’nti. Mahātaṇhājāleti mahante taṇhājaṭe. Taṇhāsaṅghāṭeti taṇhāya saṅghāṭe. Tathābhūto ca tassa abbhantare kato nāma hotīti āha ‘‘anupaviṭṭho antogadho’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੮. ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯਸੁਤ੍ਤਂ • 8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੮. ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā
