Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൮. മഹാതണ്ഹാസങ്ഖയസുത്തവണ്ണനാ
8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā
൩൯൬. ലദ്ധിമത്തന്തി മിച്ഛാഗാഹമത്തം, ന ദിട്ഠാഭിനിവേസോ. സസ്സതദിട്ഠീതി നിച്ചാഭിനിവേസോ. സോതി അരിട്ഠോ ഭിക്ഖു. കഥേത്വാ സമോധാനേന്തന്തി യോജനാ. സമോധാനേന്തന്തി ച നിഗമേന്തന്തി അത്ഥോ. തത്ഥ തത്ഥേവാതി തേസു തേസു ഏവ ഭവേസു നിരുജ്ഝന്തി, ന ഭവന്തരം സങ്കമന്തി. വിഞ്ഞാണം പന അഭിന്നസഭാവം അനഞ്ഞന്തി അധിപ്പായോ. ഇധലോകതോതി ഇമസ്മാ അത്തഭാവാ. പരലോകന്തി പരഭവസഞ്ഞിതം അത്തഭാവം. സന്ധാവതീതി നിച്ചതായ കേനചി അസമ്ബദ്ധം വിയ ഗച്ഛതി. തേന ഇധലോകതോ പരലോകഗമനമാഹ. സംസരതീതി ഇമിനാ പരലോകതോ ഇധാഗമനം. സന്ധാവതീതി വാ ഭവന്തരസങ്കമനമാഹ. സംസരതീതി തത്ഥ തത്ഥ അപരാപരസഞ്ചരണം.
396.Laddhimattanti micchāgāhamattaṃ, na diṭṭhābhiniveso. Sassatadiṭṭhīti niccābhiniveso. Soti ariṭṭho bhikkhu. Kathetvā samodhānentanti yojanā. Samodhānentanti ca nigamentanti attho. Tattha tatthevāti tesu tesu eva bhavesu nirujjhanti, na bhavantaraṃ saṅkamanti. Viññāṇaṃ pana abhinnasabhāvaṃ anaññanti adhippāyo. Idhalokatoti imasmā attabhāvā. Paralokanti parabhavasaññitaṃ attabhāvaṃ. Sandhāvatīti niccatāya kenaci asambaddhaṃ viya gacchati. Tena idhalokato paralokagamanamāha. Saṃsaratīti iminā paralokato idhāgamanaṃ. Sandhāvatīti vā bhavantarasaṅkamanamāha. Saṃsaratīti tattha tattha aparāparasañcaraṇaṃ.
‘‘പച്ചയേ സതി ഭവതീ’’തിആദിനാ വിഞ്ഞാണസ്സ അന്വയതോ ബ്യതിരേകതോ ച പടിച്ചസമുപ്പന്നഭാവം ദസ്സേന്തോ സസ്സതഭാവം പടിക്ഖിപതി. ബുദ്ധേന അകഥിതം കഥേസീതി ഇമിനാ ‘‘യം അഭാസിതം അലപിതം തഥാഗതേന, തം ഭാസിതം ലപിതം തഥാഗതേനാതി ദീപേതീ’’തി (ചൂളവ॰ ൩൫൨, ൩൫൩) ഇമസ്മിം ഭേദകരവത്ഥുസ്മിം സന്ദിസ്സതീതി ദസ്സേതി. ജിനചക്കേ പഹാരം ദേതീതി ‘‘തദേവിദം വിഞ്ഞാണം…പേ॰… അനഞ്ഞ’’ന്തി നിച്ചതം പടിജാനന്തോ – ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ (ധ॰ പ॰ ൨൭൭), രൂപം, ഭിക്ഖവേ, അനിച്ച’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൩.൯൩-൯൪) ച ആദിനയപ്പവത്തേ സത്ഥു ധമ്മചക്കേ ഖീലം ഉപ്പാദേന്തോ പഹാരം ദേതി. സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന അനിച്ചന്തി ദിട്ഠം പവേദിതഞ്ച വിഞ്ഞാണം നിച്ചന്തി പടിജാനന്തോ വേസാരജ്ജഞാണം പടിബാഹതി. സോതുകാമം ജനന്തി അരിയധമ്മാധിഗമസ്സ ഏകന്തഉപായഭൂതം വിപസ്സനാമഗ്ഗം സോതുകാമം ജനം നിച്ചഗ്ഗാഹപഗ്ഗണ്ഹനേന വിസംവാദേതി. തതോ ഏവ അരിയപഥേ അരിയധമ്മവീഥിയം തസ്സാ പടിക്ഖിപനേന തിരിയം നിപതിത്വാ.
‘‘Paccaye sati bhavatī’’tiādinā viññāṇassa anvayato byatirekato ca paṭiccasamuppannabhāvaṃ dassento sassatabhāvaṃ paṭikkhipati. Buddhena akathitaṃ kathesīti iminā ‘‘yaṃ abhāsitaṃ alapitaṃ tathāgatena, taṃ bhāsitaṃ lapitaṃ tathāgatenāti dīpetī’’ti (cūḷava. 352, 353) imasmiṃ bhedakaravatthusmiṃ sandissatīti dasseti. Jinacakke pahāraṃ detīti ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ…pe… anañña’’nti niccataṃ paṭijānanto – ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā (dha. pa. 277), rūpaṃ, bhikkhave, anicca’’nti (saṃ. ni. 3.93-94) ca ādinayappavatte satthu dhammacakke khīlaṃ uppādento pahāraṃ deti. Sabbaññutaññāṇena aniccanti diṭṭhaṃ paveditañca viññāṇaṃ niccanti paṭijānanto vesārajjañāṇaṃ paṭibāhati. Sotukāmaṃ jananti ariyadhammādhigamassa ekantaupāyabhūtaṃ vipassanāmaggaṃ sotukāmaṃ janaṃ niccaggāhapaggaṇhanena visaṃvādeti. Tato eva ariyapathe ariyadhammavīthiyaṃ tassā paṭikkhipanena tiriyaṃ nipatitvā.
൩൯൮. വിഞ്ഞാണസീസേന അത്തനാ ഗഹിതം അത്താനം വിഭാവേന്തോ ‘‘യ്വായം, ഭന്തേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ വദോ വേദേയ്യോതിആദയോ സസ്സതദിട്ഠിയാ ഏവ അഭിനിവേസാകാരാ. വദതീതി വദോ, വചീകമ്മസ്സ കാരകോതി അത്ഥോ. ഇമിനാ ഹി കാരകഭാവുപായികസത്താനം ഹിതസുഖാവബോധനസമത്ഥതം അത്തനോ ദസ്സേതി. വേദിയോവ വേദേയ്യോ, ജാനാതി അനുഭവതി ചാതി അത്ഥോ. ഈദിസാനഞ്ഹി പദാനം ബഹുലാ കത്തുസാധനതം സദ്ദവിദൂ മഞ്ഞന്തി. വേദയതീതി തം തം അനുഭവിതബ്ബം അനുഭവതി. തഹിം തഹിന്തി തേസു തേസു ഭവയോനിഗതിഠിതിസത്താവാസസത്തനികായേസു.
398. Viññāṇasīsena attanā gahitaṃ attānaṃ vibhāvento ‘‘yvāyaṃ, bhante’’tiādimāha. Tattha vado vedeyyotiādayo sassatadiṭṭhiyā eva abhinivesākārā. Vadatīti vado, vacīkammassa kārakoti attho. Iminā hi kārakabhāvupāyikasattānaṃ hitasukhāvabodhanasamatthataṃ attano dasseti. Vediyova vedeyyo, jānāti anubhavati cāti attho. Īdisānañhi padānaṃ bahulā kattusādhanataṃ saddavidū maññanti. Vedayatīti taṃ taṃ anubhavitabbaṃ anubhavati. Tahiṃ tahinti tesu tesu bhavayonigatiṭhitisattāvāsasattanikāyesu.
൩൯൯. തം വാദം പഗ്ഗയ്ഹ ഠിതത്താ സാതിസ്സ ഛിന്നപച്ചയതാ അവിരുള്ഹധമ്മതാ ച വേദിതബ്ബാ. ഹേട്ഠാതി അലഗദ്ദസുത്തസംവണ്ണനം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൨൩൬-൨൩൭) സന്ധായാഹ. പരതോ ഹേട്ഠാതി വുത്തട്ഠാനേപി ഏസേവ നയോ. പാടിയേക്കോ അനുസന്ധീതി തീഹിപി അനുസന്ധീഹി അവോമിസ്സോ വിസുംയേവേകോ അനുസന്ധി. നനു ചായമ്പി സാതിസ്സ അജ്ഝാസയവസേന പവത്തിതത്താ അജ്ഝാസയാനുസന്ധിയേവാതി? ന, നിയ്യാനമുഖേന അപ്പവത്തത്താ. നിയ്യാനഞ്ഹി പുരക്ഖത്വാ പുച്ഛാദിവസേന പവത്താ ഇതരാ ദേസനാപുച്ഛാനുസന്ധിആദയോ. ഇധ തദഭാവതോ വുത്തം ‘‘പാടിയേക്കോ അനുസന്ധീ’’തി. പരിസായ ലദ്ധിം സോധേന്തോതി യാദിസീ സാതിസ്സ ലദ്ധി, തദഭാവദസ്സനവസേന പരിസായ ലദ്ധിം സോധേന്തോ, പരിസായ ലദ്ധിസോധനേനേവ സാതി ഗണതോ നിസ്സാരിതോ നാമ ജാതോ.
399. Taṃ vādaṃ paggayha ṭhitattā sātissa chinnapaccayatā aviruḷhadhammatā ca veditabbā. Heṭṭhāti alagaddasuttasaṃvaṇṇanaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.236-237) sandhāyāha. Parato heṭṭhāti vuttaṭṭhānepi eseva nayo. Pāṭiyekko anusandhīti tīhipi anusandhīhi avomisso visuṃyeveko anusandhi. Nanu cāyampi sātissa ajjhāsayavasena pavattitattā ajjhāsayānusandhiyevāti? Na, niyyānamukhena appavattattā. Niyyānañhi purakkhatvā pucchādivasena pavattā itarā desanāpucchānusandhiādayo. Idha tadabhāvato vuttaṃ ‘‘pāṭiyekko anusandhī’’ti. Parisāya laddhiṃ sodhentoti yādisī sātissa laddhi, tadabhāvadassanavasena parisāya laddhiṃ sodhento, parisāya laddhisodhaneneva sāti gaṇato nissārito nāma jāto.
൪൦൦. യം യദേവാതി ഇദം യദിപി അവിസേസതോ പച്ചയധമ്മഗ്ഗഹണം, ‘‘വിഞ്ഞാണന്ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതീ’’തി പന വുത്തത്താ തംതംവിഞ്ഞാണസ്സ സമഞ്ഞാനിമിത്തപച്ചയജാതം ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. തേന വുത്തം പാളിയം – ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞാണന്ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതീ’’തിആദി. അഥ വാ തംതംദ്വാരനിയതം ഇതരമ്പി സബ്ബം തസ്സ തസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയജാതം ഇധ ‘‘യം യദേവാ’’തി ഗഹിതം, തത്ഥ പന യം അസാധാരണം, തേന സമഞ്ഞാതി ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞാണന്ത്വേവാ’’തിആദി വുത്തം. ദ്വാരസങ്കന്തിയാ അഭാവന്തി വിഞ്ഞാണസ്സ ദ്വാരന്തരസങ്കമനസ്സ അഭാവം. സ്വായം ഓളാരികനയേന മന്ദബുദ്ധീനം സുഖാവബോധനത്ഥം നയദസ്സനവസേന വുത്തോ. ന ഹി കദാചി പച്ചുപ്പന്നം വിഞ്ഞാണം വിഗച്ഛന്തം അനന്തരവിഞ്ഞാണം സങ്കമതി അനന്തരാദിപച്ചയാലാഭേ തസ്സ അനുപ്പജ്ജനതോ.
400.Yaṃ yadevāti idaṃ yadipi avisesato paccayadhammaggahaṇaṃ, ‘‘viññāṇantveva saṅkhyaṃ gacchatī’’ti pana vuttattā taṃtaṃviññāṇassa samaññānimittapaccayajātaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ – ‘‘cakkhuviññāṇantveva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādi. Atha vā taṃtaṃdvāraniyataṃ itarampi sabbaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayajātaṃ idha ‘‘yaṃ yadevā’’ti gahitaṃ, tattha pana yaṃ asādhāraṇaṃ, tena samaññāti ‘‘cakkhuviññāṇantvevā’’tiādi vuttaṃ. Dvārasaṅkantiyā abhāvanti viññāṇassa dvārantarasaṅkamanassa abhāvaṃ. Svāyaṃ oḷārikanayena mandabuddhīnaṃ sukhāvabodhanatthaṃ nayadassanavasena vutto. Na hi kadāci paccuppannaṃ viññāṇaṃ vigacchantaṃ anantaraviññāṇaṃ saṅkamati anantarādipaccayālābhe tassa anuppajjanato.
ഏവമേവാതി യഥാ അഗ്ഗി ഉപാദാനം പടിച്ച ജലന്തോ അനുപാദാനോ തത്ഥേവ നിബ്ബായതി, ന കത്ഥചി സങ്കമതി, ഏവമേവ. ‘‘പച്ചയവേകല്ലേന തത്ഥേവ നിരുജ്ഝതീ’’തി കസ്മാ വുത്തം, ന ഹേത്ഥ അനുപ്പാദനിരോധോ ഇച്ഛിതോ താദിസസ്സ നിരോധസ്സ ഇധ അനധിപ്പേതത്താ, അഥ ഖോ ഖണനിരോധോ, സോ ച സാഭാവികത്താ ന പച്ചയവേകല്ലഹേതുകോ? സച്ചമേതം, തംതംദ്വാരികസ്സ പന വിഞ്ഞാണസ്സ ദ്വാരന്തരം അസങ്കമിത്വാ തത്ഥ തത്ഥേവ നിരുജ്ഝനം ഇധാധിപ്പേതം. യേസഞ്ച പച്ചയാനം വസേന ദ്വാരന്തരികവിഞ്ഞാണേന ഭവിതബ്ബം, തേസം തദഭാവതോ പച്ചയവേകല്ലഗ്ഗഹണം, തസ്മാ പച്ചയവേകല്ലേന ന സോതാദീനി സങ്കമിത്വാ സോതവിഞ്ഞാണന്തിആദി സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതീതി യോജനാ. ഏതേന യം വിഞ്ഞാണം ചക്ഖുരൂപാദിപച്ചയസാമഗ്ഗിയാ വസേന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി, തത്ഥ തത്ഥേവ നിരുജ്ഝതി താവകാലികഭാവതോ, തസ്സ പന സോതസദ്ദാദിപച്ചയാഭാവതോ കുതോ സോതവിഞ്ഞാണാദിസമഞ്ഞാ, ഏവമപ്പവത്തിതോ തസ്സ കുതോ സങ്കമോതി ദസ്സിതം ഹോതി. വിഞ്ഞാണപ്പവത്തേതി വിഞ്ഞാണപ്പവത്തിയം. ദ്വാരസങ്കന്തിമത്തന്തി ദ്വാരന്തരസങ്കമനമത്തമ്പി ന വദാമി തത്ഥ തത്ഥേവ ഭിജ്ജനതോ പച്ചയസ്സ ഉപ്പാദവന്തതോ സതി ച ഉപ്പാദേ അവസ്സംഭാവീ നിരോധോതി ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചതാ ദീപിതാ ഹോതീതി.
Evamevāti yathā aggi upādānaṃ paṭicca jalanto anupādāno tattheva nibbāyati, na katthaci saṅkamati, evameva. ‘‘Paccayavekallena tattheva nirujjhatī’’ti kasmā vuttaṃ, na hettha anuppādanirodho icchito tādisassa nirodhassa idha anadhippetattā, atha kho khaṇanirodho, so ca sābhāvikattā na paccayavekallahetuko? Saccametaṃ, taṃtaṃdvārikassa pana viññāṇassa dvārantaraṃ asaṅkamitvā tattha tattheva nirujjhanaṃ idhādhippetaṃ. Yesañca paccayānaṃ vasena dvārantarikaviññāṇena bhavitabbaṃ, tesaṃ tadabhāvato paccayavekallaggahaṇaṃ, tasmā paccayavekallena na sotādīni saṅkamitvā sotaviññāṇantiādi saṅkhyaṃ gacchatīti yojanā. Etena yaṃ viññāṇaṃ cakkhurūpādipaccayasāmaggiyā vasena cakkhuviññāṇasaṅkhyaṃ gacchati, tattha tattheva nirujjhati tāvakālikabhāvato, tassa pana sotasaddādipaccayābhāvato kuto sotaviññāṇādisamaññā, evamappavattito tassa kuto saṅkamoti dassitaṃ hoti. Viññāṇappavatteti viññāṇappavattiyaṃ. Dvārasaṅkantimattanti dvārantarasaṅkamanamattampi na vadāmi tattha tattheva bhijjanato paccayassa uppādavantato sati ca uppāde avassaṃbhāvī nirodhoti hutvā abhāvaṭṭhena aniccatā dīpitā hotīti.
൪൦൧. ‘‘പടിച്ചസമുപ്പന്നം വിഞ്ഞാണം വുത്തം മയാ, അഞ്ഞത്ര പച്ചയാ നത്ഥി വിഞ്ഞാണസ്സ സമ്ഭവോ’’തി പാളിയാ അന്വയതോ ച ബ്യതിരേകതോ ച വിഞ്ഞാണസ്സ സങ്ഖതതാവ ദസ്സിതാതി ആഹ ‘‘സപ്പച്ചയഭാവം ദസ്സേത്വാ’’തി. ഹേതുപച്ചയേഹി ജാതം നിബ്ബത്തം ‘‘ഭൂത’’ന്തി ഇധാധിപ്പേതം, തം അത്ഥതോ പഞ്ചക്ഖന്ധാ തബ്ബിനിമുത്തസ്സ സപ്പച്ചയസ്സ അഭാവതോ, യഞ്ച ഖന്ധപഞ്ചകം അത്തനോ തേസഞ്ച ഭിക്ഖൂനം, തം ‘‘ഭൂതമിദ’’ന്തി ഭഗവാ അവോചാതി ആഹ ‘‘ഇദം ഖന്ധപഞ്ചക’’ന്തി. അത്തനോ ഫലം ആഹരതീതി ആഹാരോ, പച്ചയോ. സമ്ഭവതി ഏതസ്മാതി സമ്ഭവോ, ആഹാരോ സമ്ഭവോ ഏതസ്സാതി ആഹാരസമ്ഭവം. തേനാഹ ‘‘പച്ചയസമ്ഭവ’’ന്തി. തസ്സ പച്ചയസ്സ നിരോധാതി യേന അവിജ്ജാദിനാ പച്ചയേന ഖന്ധപഞ്ചകം സമ്ഭവതി, തസ്സ പച്ചയസ്സ അനുപ്പാദനിരോധാ. ഖണനിരോധോ പന കാരണനിരപേക്ഖോ.
401. ‘‘Paṭiccasamuppannaṃ viññāṇaṃ vuttaṃ mayā, aññatra paccayā natthi viññāṇassa sambhavo’’ti pāḷiyā anvayato ca byatirekato ca viññāṇassa saṅkhatatāva dassitāti āha ‘‘sappaccayabhāvaṃ dassetvā’’ti. Hetupaccayehi jātaṃ nibbattaṃ ‘‘bhūta’’nti idhādhippetaṃ, taṃ atthato pañcakkhandhā tabbinimuttassa sappaccayassa abhāvato, yañca khandhapañcakaṃ attano tesañca bhikkhūnaṃ, taṃ ‘‘bhūtamida’’nti bhagavā avocāti āha ‘‘idaṃ khandhapañcaka’’nti. Attano phalaṃ āharatīti āhāro, paccayo. Sambhavati etasmāti sambhavo, āhāro sambhavo etassāti āhārasambhavaṃ. Tenāha ‘‘paccayasambhava’’nti. Tassa paccayassa nirodhāti yena avijjādinā paccayena khandhapañcakaṃ sambhavati, tassa paccayassa anuppādanirodhā. Khaṇanirodho pana kāraṇanirapekkho.
നോസ്സൂതി സംസയജോതനോ നിപാതോതി ആഹ ‘‘ഭൂതം നു ഖോ ഇദം, ന നു ഖോ ഭൂത’’ന്തി. ഭൂതമിദം നോസ്സൂതി ച ഇമിനാ ഖന്ധപഞ്ചകമേവ നു ഖോ ഇദം, ഉദാഹു അത്തത്തനിയന്തി ഏവംജാതികോ സംസയനാകാരോ ഗഹിതോ. തദാഹാരസമ്ഭവം നോസ്സൂതി പന ഇമിനാ സഹേതുകം നു ഖോ ഇദം ഭൂതം, ഉദാഹു അഹേതുകന്തി യഥാ അഹേതുകഭാവാപന്നോ സംസയനാകാരോ ഗഹിതോ, ഏവം വിസമഹേതുകഭാവാപന്നോപി സംസയനാകാരോ ഗഹിതോതി ദട്ഠബ്ബം. വിസമഹേതുനോപി പരമത്ഥതോ ഭൂതസ്സ അഹേതുകഭാവതോ. വിസമഹേതുവാദോപി പരേഹി പരികപ്പിതമത്തതായ സഭാവനിയതിയദിച്ഛാദിവാദേഹി സമാനയോഗക്ഖമോതി. നിരോധധമ്മം നോസ്സൂതി ഇമിനാ യഥാ അനിച്ചം നു ഖോ ഇദം ഭൂതം, ഉദാഹു നിച്ചന്തി അനിച്ചതം പടിച്ച സംസയനാകാരോ ഗഹിതോ, ഏവം ദുക്ഖം നു ഖോ, ഉദാഹു ന ദുക്ഖം, അനത്താ നു ഖോ, ഉദാഹു ന അനത്താതിപി സംസയനാകാരോ ഗഹിതോയേവാതി ദട്ഠബ്ബം അനിച്ചസ്സ ദുക്ഖഭാവാദിഅവസ്സംഭാവതോ, നിച്ചേ ച തദുഭയാഭാവതോ. യാഥാവസരസലക്ഖണതോതി അവിപരീതസരസതോ സലക്ഖണതോ ച, കിച്ചതോ ചേവ സഭാവതോ ചാതി അത്ഥോ. വിപസ്സനായ അധിട്ഠാനഭൂതാപി പഞ്ഞാ വിപസ്സനാ ഏവാതി വുത്തം ‘‘വിപസ്സനാപഞ്ഞായാ’’തി. സരസതോതി ച സഭാവതോ. സലക്ഖണതോതി സാമഞ്ഞലക്ഖണതോ. തേനാഹ ‘‘വിപസ്സനാപഞ്ഞായ സമ്മാ പസ്സന്തസ്സാ’’തി. വുത്തനയേനേവാതി ‘‘യാഥാവസരസലക്ഖണതോ’’തി വുത്തനയേനേവ. യേ യേതി തസ്സം പരിസായം യേ യേ ഭിക്ഖൂ. സല്ലക്ഖേസുന്തി സമ്മദേവ ഉപധാരേസും.
Nossūti saṃsayajotano nipātoti āha ‘‘bhūtaṃ nu kho idaṃ, na nu kho bhūta’’nti. Bhūtamidaṃ nossūti ca iminā khandhapañcakameva nu kho idaṃ, udāhu attattaniyanti evaṃjātiko saṃsayanākāro gahito. Tadāhārasambhavaṃ nossūti pana iminā sahetukaṃ nu kho idaṃ bhūtaṃ, udāhu ahetukanti yathā ahetukabhāvāpanno saṃsayanākāro gahito, evaṃ visamahetukabhāvāpannopi saṃsayanākāro gahitoti daṭṭhabbaṃ. Visamahetunopi paramatthato bhūtassa ahetukabhāvato. Visamahetuvādopi parehi parikappitamattatāya sabhāvaniyatiyadicchādivādehi samānayogakkhamoti. Nirodhadhammaṃ nossūti iminā yathā aniccaṃ nu kho idaṃ bhūtaṃ, udāhu niccanti aniccataṃ paṭicca saṃsayanākāro gahito, evaṃ dukkhaṃ nu kho, udāhu na dukkhaṃ, anattā nu kho, udāhu na anattātipi saṃsayanākāro gahitoyevāti daṭṭhabbaṃ aniccassa dukkhabhāvādiavassaṃbhāvato, nicce ca tadubhayābhāvato. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti aviparītasarasato salakkhaṇato ca, kiccato ceva sabhāvato cāti attho. Vipassanāya adhiṭṭhānabhūtāpi paññā vipassanā evāti vuttaṃ ‘‘vipassanāpaññāyā’’ti. Sarasatoti ca sabhāvato. Salakkhaṇatoti sāmaññalakkhaṇato. Tenāha ‘‘vipassanāpaññāya sammā passantassā’’ti. Vuttanayenevāti ‘‘yāthāvasarasalakkhaṇato’’ti vuttanayeneva. Ye yeti tassaṃ parisāyaṃ ye ye bhikkhū. Sallakkhesunti sammadeva upadhāresuṃ.
തേഹീതി തേഹി ഭിക്ഖൂഹി. തത്ഥാതി തിസ്സം വിപസ്സനാപഞ്ഞായം. നിത്തണ്ഹഭാവന്തി തണ്ഹാഭാവം ‘‘ഏതം മമ’’ന്തി തണ്ഹാഗ്ഗാഹസ്സ പഹീനതം. ഏതേനപി ഭഗവാ ‘‘അഹം, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസുപി തണ്ഹാപഹാനമേവ വണ്ണേമി, സാതി പന മോഘപുരിസോ അത്തഭാവേപി തണ്ഹാസംവദ്ധനിം വിപരീതദിട്ഠിം പഗ്ഗയ്ഹ തിട്ഠതീ’’തി സാതിം നിഗ്ഗണ്ഹാതി. സഭാവദസ്സനേനാതി ധമ്മാനം അവിപരീതസഭാവദസ്സനേന. പച്ചയദസ്സനേനാതി കാരണദസ്സനേന അനവസേസതോ ഹേതുനോ പച്ചയസ്സ ച ദസ്സനേന. അല്ലീയേഥാതി തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന നിസ്സയേഥ. തേനാഹ ‘‘തണ്ഹാദിട്ഠീഹീ’’തി. കേലായേഥാതി പരിഹരണകേളിയാ പരിഹരേയ്യാഥ. തേനാഹ ‘‘കീളമാനാ വിഹരേയ്യാഥാ’’തി. ധനം വിയ ഇച്ഛന്താതി ധനം വിയ ദ്രബ്യം വിയ ഇച്ഛം തണ്ഹം ജനേന്താ. തേനാഹ ‘‘ഗേധം ആപജ്ജേയ്യാഥാ’’തി. മമത്തം ഉപ്പാദേയ്യാഥാതി ‘‘മമമിദ’’ന്തി തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന അഭിനിവേസം ജനേയ്യാഥ. നികന്തിവസേനപി ഗഹണത്ഥായ നോ ദേസിതോ, തസ്സ വാ സണ്ഹസുഖുമസ്സ വിപസ്സനാധമ്മസ്സ ഗഹണം നാമ നികന്തിയാ ഏവ സിയാ, ന ഓളാരികതണ്ഹായാതി വുത്തം ‘‘നികന്തിവസേനാ’’തി.
Tehīti tehi bhikkhūhi. Tatthāti tissaṃ vipassanāpaññāyaṃ. Nittaṇhabhāvanti taṇhābhāvaṃ ‘‘etaṃ mama’’nti taṇhāggāhassa pahīnataṃ. Etenapi bhagavā ‘‘ahaṃ, bhikkhave, dhammesupi taṇhāpahānameva vaṇṇemi, sāti pana moghapuriso attabhāvepi taṇhāsaṃvaddhaniṃ viparītadiṭṭhiṃ paggayha tiṭṭhatī’’ti sātiṃ niggaṇhāti. Sabhāvadassanenāti dhammānaṃ aviparītasabhāvadassanena. Paccayadassanenāti kāraṇadassanena anavasesato hetuno paccayassa ca dassanena. Allīyethāti taṇhādiṭṭhivasena nissayetha. Tenāha ‘‘taṇhādiṭṭhīhī’’ti. Kelāyethāti pariharaṇakeḷiyā parihareyyātha. Tenāha ‘‘kīḷamānā vihareyyāthā’’ti. Dhanaṃ viya icchantāti dhanaṃ viya drabyaṃ viya icchaṃ taṇhaṃ janentā. Tenāha ‘‘gedhaṃ āpajjeyyāthā’’ti. Mamattaṃ uppādeyyāthāti ‘‘mamamida’’nti taṇhādiṭṭhivasena abhinivesaṃ janeyyātha. Nikantivasenapi gahaṇatthāya no desito, tassa vā saṇhasukhumassa vipassanādhammassa gahaṇaṃ nāma nikantiyā eva siyā, na oḷārikataṇhāyāti vuttaṃ ‘‘nikantivasenā’’ti.
൪൦൨. പടിച്ച ഏതസ്മാ ഫലം ഏതീതി പച്ചയോ, സബ്ബോ കാരണവിസേസോതി ആഹ ‘‘ഖന്ധാനം പച്ചയം ദസ്സേന്തോ’’തി. യാവ അവിജ്ജാ ഹി സബ്ബോ നേസം കാരണവിസേസോ ഇധ ദസ്സിതോ. പുന ആദിതോ പട്ഠായ യാവ പരിയോസാനാ, അന്തതോ പട്ഠായ യാവ ആദീതി അനുലോമതോ പടിലോമതോ ച വട്ടവിവട്ടദസ്സനവസേന നാനാനയേഹി പടിച്ചസമുപ്പാദോ ദസ്സിതോ, നിച്ചഗ്ഗാഹസ്സ നിമിത്തഭൂതോ കിലേസോപി ഇധ നത്ഥീതി ദീപേതി. തമ്പി വുത്തത്ഥമേവാതി തമ്പി ‘‘ഇമേ ച, ഭിക്ഖവേ, ചത്താരോ ആഹാരാ’’തിആദി യാവ ‘‘തണ്ഹാപഭവാ’’തി പാളിപദം, താവ വുത്തത്ഥമേവ സമ്മാദിട്ഠിസുത്തവണ്ണനായം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൮൯). സേസം പടിച്ചസമുപ്പാദകഥാഭാവതോ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൭൦) വിത്ഥാരിതാവാതി ഇമിനാവ സങ്ഗഹിതം.
402. Paṭicca etasmā phalaṃ etīti paccayo, sabbo kāraṇavisesoti āha ‘‘khandhānaṃ paccayaṃ dassento’’ti. Yāva avijjā hi sabbo nesaṃ kāraṇaviseso idha dassito. Puna ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā, antato paṭṭhāya yāva ādīti anulomato paṭilomato ca vaṭṭavivaṭṭadassanavasena nānānayehi paṭiccasamuppādo dassito, niccaggāhassa nimittabhūto kilesopi idha natthīti dīpeti. Tampi vuttatthamevāti tampi ‘‘ime ca, bhikkhave, cattāro āhārā’’tiādi yāva ‘‘taṇhāpabhavā’’ti pāḷipadaṃ, tāva vuttatthameva sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.89). Sesaṃ paṭiccasamuppādakathābhāvato visuddhimagge (visuddhi. 2.570) vitthāritāvāti imināva saṅgahitaṃ.
൪൦൪. ഇമസ്മിം സതി ഇദം ഹോതീതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം പരമത്ഥദീപനിയം ഉദാനട്ഠകഥായം (ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൧) വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
404.Imasmiṃ sati idaṃ hotītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ udānaṭṭhakathāyaṃ (udā. aṭṭha. 1) vuttanayeneva veditabbaṃ.
൪൦൭. പടിധാവനാതി പടിസരണം, പുബ്ബേ അത്തനോ ആഗതം അതീതം അദ്ധാനം ഉദ്ദിസ്സ തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന പടിഗമനന്തി അത്ഥോ. നനു വിചികിച്ഛാവസേന പാളിയം പടിധാവനാ ആഗതാതി? സച്ചം ആഗതാ, സാ പന തണ്ഹാദിട്ഠിഹേതുകാതി ‘‘തണ്ഹാദിട്ഠിവസേനാ’’തി വുത്തം. തത്ഥാതി തസ്മിം യഥാധിഗതേ ഞാണദസ്സനേ.
407.Paṭidhāvanāti paṭisaraṇaṃ, pubbe attano āgataṃ atītaṃ addhānaṃ uddissa taṇhādiṭṭhivasena paṭigamananti attho. Nanu vicikicchāvasena pāḷiyaṃ paṭidhāvanā āgatāti? Saccaṃ āgatā, sā pana taṇhādiṭṭhihetukāti ‘‘taṇhādiṭṭhivasenā’’ti vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ yathādhigate ñāṇadassane.
നിച്ചലഭാവന്തി സുപ്പതിട്ഠിതഭാവം, തിത്ഥിയവാദവാതേഹി അകമ്പിയഭാവഞ്ച. ഗരൂതി ഗരുഗുണയുത്തോ. ഭാരികോ പാസാണച്ഛത്തസദിസോ. അകാമാ അനുവത്തിതബ്ബോതി സദ്ധാമത്തകേനേവ അനുവത്തനമാഹ, ന അവേച്ചപ്പസാദേന. കിച്ചന്തി സത്ഥുകിച്ചം. ബ്രാഹ്മണാനന്തി ജാതിമന്തബ്രാഹ്മണാനം. വതസമാദാനാനീതി മഗവതാദിവതസമാദാനാനി. ദിട്ഠികുതൂഹലാനീതി തംതംദിട്ഠിഗ്ഗാഹവസേന ‘‘ഇദം സച്ചം, ഇദം സച്ച’’ന്തിആദിനാ ഗഹേതബ്ബകുതൂഹലാനി. ഏവം നിസ്സട്ഠാനീതി യഥാ മയാ തുമ്ഹാകം ഓവാദോ ദിന്നോ, ഏവം നിസ്സട്ഠാനി വതാദീനി തം അതിക്കമിത്വാ കിം ഗണ്ഹേയ്യാഥ. സയം ഞാണേന ഞാതന്തി പരനേയ്യതം മുഞ്ചിത്വാ അത്തനോ ഏവ ഞാണേന യാഥാവതോ ഞാതം. ഏവംഭൂതഞ്ച സയം പച്ചക്ഖതോ ദിട്ഠം നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘സയം പഞ്ഞാചക്ഖുനാ ദിട്ഠ’’ന്തി. സയം വിഭാവിതന്തി തേഹി ഭിക്ഖൂഹി തസ്സ അത്ഥസ്സ പച്ചത്തം വിഭൂതഭാവം ആപാദിതം. ഉപനീതാതി ഉപക്കമേന ധമ്മദേസനാനുസാരേന നീതാ. മയാതി കത്തരി കരണവചനം. ധമ്മേനാതി കാരണേന. ഏതം വചനന്തി ഏതം ‘‘സന്ദിട്ഠികോ’’തിആദിവചനം.
Niccalabhāvanti suppatiṭṭhitabhāvaṃ, titthiyavādavātehi akampiyabhāvañca. Garūti garuguṇayutto. Bhāriko pāsāṇacchattasadiso. Akāmā anuvattitabboti saddhāmattakeneva anuvattanamāha, na aveccappasādena. Kiccanti satthukiccaṃ. Brāhmaṇānanti jātimantabrāhmaṇānaṃ. Vatasamādānānīti magavatādivatasamādānāni. Diṭṭhikutūhalānīti taṃtaṃdiṭṭhiggāhavasena ‘‘idaṃ saccaṃ, idaṃ sacca’’ntiādinā gahetabbakutūhalāni. Evaṃ nissaṭṭhānīti yathā mayā tumhākaṃ ovādo dinno, evaṃ nissaṭṭhāni vatādīni taṃ atikkamitvā kiṃ gaṇheyyātha. Sayaṃ ñāṇena ñātanti paraneyyataṃ muñcitvā attano eva ñāṇena yāthāvato ñātaṃ. Evaṃbhūtañca sayaṃ paccakkhato diṭṭhaṃ nāma hotīti āha ‘‘sayaṃ paññācakkhunā diṭṭha’’nti. Sayaṃ vibhāvitanti tehi bhikkhūhi tassa atthassa paccattaṃ vibhūtabhāvaṃ āpāditaṃ. Upanītāti upakkamena dhammadesanānusārena nītā. Mayāti kattari karaṇavacanaṃ. Dhammenāti kāraṇena. Etaṃ vacananti etaṃ ‘‘sandiṭṭhiko’’tiādivacanaṃ.
൪൦൮. തം സമ്മോഹട്ഠാനം അസ്സ ലോകസ്സ. സമോധാനേനാതി സമാഗമേന. ഗബ്ഭതി അത്തഭാവഭാവേന വത്തതീതി ഗബ്ഭോ, കലലാദിഅവത്ഥോ ധമ്മപബന്ധോ, തന്നിസ്സിതത്താ പന സത്തസന്താനോ ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വുത്തോ യഥാ ‘‘മഞ്ചാ ഉക്കുട്ഠിം കരോന്തീ’’തി. തന്നിസ്സയഭാവതോ മാതുകുച്ഛി ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വേദിതബ്ബോ, ഗബ്ഭോ വിയാതി വാ. യഥാ ഹി നിവാസട്ഠാനതായ സത്താനം ഓവരകോ ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ഗബ്ഭസേയ്യകാനം യാവ അഭിജാതി നിവാസട്ഠാനതായ മാതുകുച്ഛി ‘‘ഗബ്ഭോ’’തി വുത്തോതി.
408.Taṃ sammohaṭṭhānaṃ assa lokassa. Samodhānenāti samāgamena. Gabbhati attabhāvabhāvena vattatīti gabbho, kalalādiavattho dhammapabandho, tannissitattā pana sattasantāno ‘‘gabbho’’ti vutto yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tannissayabhāvato mātukucchi ‘‘gabbho’’ti veditabbo, gabbho viyāti vā. Yathā hi nivāsaṭṭhānatāya sattānaṃ ovarako ‘‘gabbho’’ti vuccati, evaṃ gabbhaseyyakānaṃ yāva abhijāti nivāsaṭṭhānatāya mātukucchi ‘‘gabbho’’ti vuttoti.
യമേകരത്തിന്തി യസ്സം ഏകരത്തിയം. ഭുമ്മത്ഥേ ഹി ഇദം ഉപയോഗവചനം, അച്ചന്തസംയോഗേ വാ. പഠമന്തി സബ്ബപഠമം പടിസന്ധിക്ഖണേ. ഗബ്ഭേതി മാതുകുച്ഛിയം. മാണവോതി സത്തോ. യേഭുയ്യേന സത്താ രത്തിയം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹന്തീതി രത്തിഗ്ഗഹണം. അബ്ഭുട്ഠിതോവാതി ഉട്ഠിതഅബ്ഭോ വിയ, അഭിമുഖഭാവേന വാ ഉട്ഠിതോ ഏവ മരണസ്സാതി അധിപ്പായോ. സോ യാതീതി സോ മാണവോ യാതി പഠമക്ഖണതോ പട്ഠായ ഗച്ഛതേവ. സ ഗച്ഛം ന നിവത്തതീതി സോ ഏവം ഗച്ഛന്തോ ഖണമത്തമ്പി ന നിവത്തതി, അഞ്ഞദത്ഥു മരണമേവ ഉപഗച്ഛതീതി ഗാഥായ അത്ഥോ.
Yamekarattinti yassaṃ ekarattiyaṃ. Bhummatthe hi idaṃ upayogavacanaṃ, accantasaṃyoge vā. Paṭhamanti sabbapaṭhamaṃ paṭisandhikkhaṇe. Gabbheti mātukucchiyaṃ. Māṇavoti satto. Yebhuyyena sattā rattiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhantīti rattiggahaṇaṃ. Abbhuṭṭhitovāti uṭṭhitaabbho viya, abhimukhabhāvena vā uṭṭhito eva maraṇassāti adhippāyo. So yātīti so māṇavo yāti paṭhamakkhaṇato paṭṭhāya gacchateva. Sa gacchaṃ na nivattatīti so evaṃ gacchanto khaṇamattampi na nivattati, aññadatthu maraṇameva upagacchatīti gāthāya attho.
ഉതുസമയം സന്ധായ വുത്തം, ന ലോകസമഞ്ഞാതരജസ്സ ലഗ്ഗനദിവസമത്തം. ഇദാനി വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കാതും ‘‘മാതുഗാമസ്സ കിര യസ്മി’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി തസ്മിം ഗബ്ഭാസയേ. സണ്ഠഹിത്വാതി നിബ്ബത്തിത്വാ. ഭിജ്ജിത്വാതി അഗ്ഗഹിതഗബ്ഭാ ഏവ ഭിന്നാ ഹുത്വാ. അയഞ്ഹി തസ്സാ സഭാവോ. വത്ഥു സുദ്ധം ഹോതീതി പഗ്ഘരിതലോഹിതത്താ അനാമയത്താ ച ഗബ്ഭാസയോ സുദ്ധോ ഹോതി. സുദ്ധവത്ഥുത്താ തതോ പരം കതിപയദിവസാനി ഖേത്തമേവ ഹോതി ഗബ്ഭസണ്ഠഹനസ്സ പരിത്തസ്സ ലോഹിതലേസസ്സ വിജ്ജമാനത്താ. സമ്ഭവസ്സ പന കഥം സബ്ഭാവോതി ആഹ ‘‘തസ്മിം സമയേ’’തിആദി. ഇത്ഥിസന്താനേപി സുക്കധാതു ലബ്ഭതേവ. തേനാഹ ‘‘അങ്ഗപരാമസനേനപി ദാരകോ നിബ്ബത്തതിയേവാ’’തി. യഥാ പാരികായ നാഭിപരാമസനേന സാമസ്സ ബോധിസത്തസ്സ, ദിട്ഠമങ്ഗലികായ നാഭിപരാമസനേന മണ്ഡബ്യസ്സ നിബ്ബത്തി. ഗന്ധബ്ബോതി ഗന്ധനതോ ഉപ്പജ്ജനഗതിയാ നിമിത്തുപട്ഠാപനേന സൂചനതോ ഗന്ധോതി ലദ്ധനാമേന ഭവഗാമികമ്മുനാ അബ്ബതി പവത്തതീതി ഗന്ധബ്ബോ, തത്ഥ ഉപ്പജ്ജനകസത്തോ. തേനാഹ ‘‘തത്രൂപഗസത്തോ’’തി. കമ്മയന്തയന്തിതോതി തത്രൂപപത്തിആവഹേന കമ്മസങ്ഖാതേന പേല്ലനകയന്തേന തഥത്തായ പേല്ലിതോ ഉപനീതോ. മഹന്തേന ജീവിതസംസയേനാതി വിജായനപരിക്കിലേസേന ‘‘ജീവിസ്സാമി ഖോ, ന നു ഖോ ജീവിസ്സാമി അഹം വാ, പുത്തോ വാ മേ’’തി ഏവം പവത്തേന ജീവിതസംസയേന വിപുലേന ഗരുതരേന സംസയേന. തം ഠാനന്തി ഥനപ്പദേസമാഹ. കീളന്തി തേനാതി കീളനം, കീളനമേവ കീളനകം.
Utusamayaṃ sandhāya vuttaṃ, na lokasamaññātarajassa lagganadivasamattaṃ. Idāni vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘mātugāmassa kira yasmi’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ gabbhāsaye. Saṇṭhahitvāti nibbattitvā. Bhijjitvāti aggahitagabbhā eva bhinnā hutvā. Ayañhi tassā sabhāvo. Vatthu suddhaṃ hotīti paggharitalohitattā anāmayattā ca gabbhāsayo suddho hoti. Suddhavatthuttā tato paraṃ katipayadivasāni khettameva hoti gabbhasaṇṭhahanassa parittassa lohitalesassa vijjamānattā. Sambhavassa pana kathaṃ sabbhāvoti āha ‘‘tasmiṃ samaye’’tiādi. Itthisantānepi sukkadhātu labbhateva. Tenāha ‘‘aṅgaparāmasanenapi dārako nibbattatiyevā’’ti. Yathā pārikāya nābhiparāmasanena sāmassa bodhisattassa, diṭṭhamaṅgalikāya nābhiparāmasanena maṇḍabyassa nibbatti. Gandhabboti gandhanato uppajjanagatiyā nimittupaṭṭhāpanena sūcanato gandhoti laddhanāmena bhavagāmikammunā abbati pavattatīti gandhabbo, tattha uppajjanakasatto. Tenāha ‘‘tatrūpagasatto’’ti. Kammayantayantitoti tatrūpapattiāvahena kammasaṅkhātena pellanakayantena tathattāya pellito upanīto. Mahantena jīvitasaṃsayenāti vijāyanaparikkilesena ‘‘jīvissāmi kho, na nu kho jīvissāmi ahaṃ vā, putto vā me’’ti evaṃ pavattena jīvitasaṃsayena vipulena garutarena saṃsayena. Taṃ ṭhānanti thanappadesamāha. Kīḷanti tenāti kīḷanaṃ, kīḷanameva kīḷanakaṃ.
൪൦൯. സാരജ്ജതീതി സാരത്തചിത്തോ ഹോതി. ബ്യാപജ്ജതീതി ബ്യാപന്നചിത്തോ ഹോതി. കായേ കേസാദിദ്വത്തിംസാസുചിസമുദായേ തംസഭാവാരമ്മണാ സതി കായസതി. അനുപട്ഠപേത്വാതി അനുപ്പാദേത്വാ, യഥാസഭാവതോ കായം അനുപധാരേത്വാതി അത്ഥോ. പരിത്തചേതസോതി കിലേസേഹി പരിതോ ഖണ്ഡിതചിത്തോ. തേനാഹ ‘‘അകുസലചിത്തോ’’തി. ഏതേ അകുസലധമ്മാ. നിരുജ്ഝന്തീതി നിരോധം പത്താ ഹോന്തി. തണ്ഹാവസേന അഭിനന്ദതീതി സപ്പീതികതണ്ഹാവസേന അഭിമുഖം ഹുത്വാ നന്ദതി. അഭിവദതീതി തണ്ഹാവസേന തം തം ആരമ്മണം അഭിനിവിസ്സ വദതി. അജ്ഝോസായാതി അനഞ്ഞസാധാരണം വിയ ആരമ്മണം തണ്ഹാവസേന അനുപവിസിത്വാ. തേനാഹ ‘‘ഗിലിത്വാ പരിനിട്ഠപേത്വാ’’തി. ദുക്ഖം കഥം അഭിനന്ദതീതി ഏത്ഥ ദുക്ഖഹേതുകം അഭിനന്ദന്തോ ദുക്ഖം അഭിനന്ദതി നാമാതി ദട്ഠബ്ബം. അട്ഠകഥായം പന യാവതാ യസ്സ ദുക്ഖേ ദിട്ഠിതണ്ഹാ അഭിനന്ദനാ അപ്പഹീനാ, താവതായം ദുക്ഖം അഭിനന്ദതി നാമാതി ദസ്സേതും ‘‘അഹം ദുക്ഖിതോ മമ ദുക്ഖന്തി ഗണ്ഹന്തോ അഭിനന്ദതി നാമാ’’തി വുത്തം. തേന ഗാഹദ്വയഹേതുകാ തത്ഥ അഭിനന്ദനാതി ദസ്സേതി. പുന ഏകവാരന്തി പുനപി ഏകവാരം. ഫലഹേതുസന്ധിഹേതുഫലസന്ധിവസേന ദ്വിസന്ധീ. ‘‘ഗബ്ഭസ്സാവക്കന്തി ഹോതീ’’തിആദിനാ അത്ഥതോ സരൂപതോ ച ഏതരഹി ഫലസങ്ഖേപസ്സ. സരൂപേനേവ ച ഇതരദ്വയസ്സ ദേസിതത്താ ആഹ ‘‘തിസങ്ഖേപ’’ന്തി.
409.Sārajjatīti sārattacitto hoti. Byāpajjatīti byāpannacitto hoti. Kāye kesādidvattiṃsāsucisamudāye taṃsabhāvārammaṇā sati kāyasati. Anupaṭṭhapetvāti anuppādetvā, yathāsabhāvato kāyaṃ anupadhāretvāti attho. Parittacetasoti kilesehi parito khaṇḍitacitto. Tenāha ‘‘akusalacitto’’ti. Ete akusaladhammā. Nirujjhantīti nirodhaṃ pattā honti. Taṇhāvasena abhinandatīti sappītikataṇhāvasena abhimukhaṃ hutvā nandati. Abhivadatīti taṇhāvasena taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa vadati. Ajjhosāyāti anaññasādhāraṇaṃ viya ārammaṇaṃ taṇhāvasena anupavisitvā. Tenāha ‘‘gilitvā pariniṭṭhapetvā’’ti. Dukkhaṃ kathaṃ abhinandatīti ettha dukkhahetukaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandati nāmāti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana yāvatā yassa dukkhe diṭṭhitaṇhā abhinandanā appahīnā, tāvatāyaṃ dukkhaṃ abhinandati nāmāti dassetuṃ ‘‘ahaṃ dukkhito mama dukkhanti gaṇhanto abhinandati nāmā’’ti vuttaṃ. Tena gāhadvayahetukā tattha abhinandanāti dasseti. Puna ekavāranti punapi ekavāraṃ. Phalahetusandhihetuphalasandhivasena dvisandhī. ‘‘Gabbhassāvakkanti hotī’’tiādinā atthato sarūpato ca etarahi phalasaṅkhepassa. Sarūpeneva ca itaradvayassa desitattā āha ‘‘tisaṅkhepa’’nti.
൪൧൦-൪൧൪. സമഥയാനികസ്സ ഭിക്ഖുനോ വേദനാമുഖേന സങ്ഖേപേനേവ യാവ അരഹത്താ കമ്മട്ഠാനം ഇധ കഥിതന്തി ആഹ ‘‘സംഖിത്തേന തണ്ഹാസങ്ഖയവിമുത്തിം ധാരേഥാ’’തി. ‘‘ഇമം തണ്ഹാസങ്ഖയവിമുത്തി’’ന്തി ച ഭഗവാ യഥാദേസിതം ദേസനം അവോചാതി വുത്തം ‘‘ഇമം…പേ॰… വിമുത്തിദേസന’’ന്തി . യദി ഏവം കഥം ദേസനാ വിമുത്തീതി ആഹ ‘‘ദേസനാ ഹി…പേ॰… വിമുത്തീതി വുത്താ’’തി. യസ്സാ തണ്ഹായ വസേന സാതി ഭിക്ഖു സസ്സതഗ്ഗാഹമഹാസങ്ഘാടപടിമുക്കോ, സാ സബ്ബബുദ്ധാനം ദേസനാ ഹത്ഥാവലമ്ബമാനേപി ദുരുഗ്ഘാടിയാ ജാതാതി ആഹ ‘‘മഹാതണ്ഹാജാലതണ്ഹാസങ്ഘാടപടിമുക്ക’’ന്തി. മഹാതണ്ഹാജാലേതി മഹന്തേ തണ്ഹാജടേ. തണ്ഹാസങ്ഘാടേതി തണ്ഹായ സങ്ഘാടേ. തഥാഭൂതോ ച തസ്സ അബ്ഭന്തരേ കതോ നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘അനുപവിട്ഠോ അന്തോഗധോ’’തി. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
410-414. Samathayānikassa bhikkhuno vedanāmukhena saṅkhepeneva yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ idha kathitanti āha ‘‘saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ dhārethā’’ti. ‘‘Imaṃ taṇhāsaṅkhayavimutti’’nti ca bhagavā yathādesitaṃ desanaṃ avocāti vuttaṃ ‘‘imaṃ…pe… vimuttidesana’’nti . Yadi evaṃ kathaṃ desanā vimuttīti āha ‘‘desanā hi…pe… vimuttīti vuttā’’ti. Yassā taṇhāya vasena sāti bhikkhu sassataggāhamahāsaṅghāṭapaṭimukko, sā sabbabuddhānaṃ desanā hatthāvalambamānepi durugghāṭiyā jātāti āha ‘‘mahātaṇhājālataṇhāsaṅghāṭapaṭimukka’’nti. Mahātaṇhājāleti mahante taṇhājaṭe. Taṇhāsaṅghāṭeti taṇhāya saṅghāṭe. Tathābhūto ca tassa abbhantare kato nāma hotīti āha ‘‘anupaviṭṭho antogadho’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
മഹാതണ്ഹാസങ്ഖയസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൮. മഹാതണ്ഹാസങ്ഖയസുത്തം • 8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൮. മഹാതണ്ഹാസങ്ഖയസുത്തവണ്ണനാ • 8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā