| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
२. महावच्छत्थेरगाथावण्णना
2. Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā
पञ्ञाबलीति आयस्मतो महावच्छत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो भिक्खुसङ्घस्स च पानीयदानमदासि। पुन सिखिस्स भगवतो काले उपासको हुत्वा विवट्टूपनिस्सयं बहुं पुञ्ञकम्मं अकासि, सो तेहि पुञ्ञकम्मेहि तत्थ तत्थ सुगतीसुयेव संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे मगधरट्ठे नाळकगामे समिद्धिस्स नाम ब्राह्मणस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति। तस्स महावच्छोति नामं अहोसि। सो वयप्पत्तो आयस्मतो सारिपुत्तस्स भगवतो सावकभावं सुत्वा ‘‘सोपि नाम महापञ्ञो। यस्स सावकत्तं उपागतो, सो एव मञ्ञे इमस्मिं लोके अग्गपुग्गलो’’ति भगवति सद्धं उप्पादेत्वा सत्थु सन्तिके पब्बजित्वा कम्मट्ठानं अनुयुञ्जन्तो नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५०.५१-५६) –
Paññābalīti āyasmato mahāvacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pānīyadānamadāsi. Puna sikhissa bhagavato kāle upāsako hutvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ akāsi, so tehi puññakammehi tattha tattha sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nāḷakagāme samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa mahāvacchoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto āyasmato sāriputtassa bhagavato sāvakabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāpañño. Yassa sāvakattaṃ upāgato, so eva maññe imasmiṃ loke aggapuggalo’’ti bhagavati saddhaṃ uppādetvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.51-56) –
‘‘पदुमुत्तरबुद्धस्स, भिक्खुसङ्घे अनुत्तरे।
‘‘Padumuttarabuddhassa, bhikkhusaṅghe anuttare;
पसन्नचित्तो सुमनो, पानीयघटमपूरयिं॥
Pasannacitto sumano, pānīyaghaṭamapūrayiṃ.
‘‘पब्बतग्गे दुमग्गे वा, आकासे वाथ भूमियं।
‘‘Pabbatagge dumagge vā, ākāse vātha bhūmiyaṃ;
यदा पानीयमिच्छामि, खिप्पं निब्बत्तते मम॥
Yadā pānīyamicchāmi, khippaṃ nibbattate mama.
‘‘सतसहस्सितो कप्पे, यं दानमददिं तदा।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, दकदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, dakadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… भवा सब्बे समूहता।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… bhavā sabbe samūhatā;
छळभिञ्ञा सच्छिकता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
एवं पन अरहत्तं पत्वा विमुत्तिसुखं अनुभवन्तो सासनस्स निय्यानिकभावविभावनेन सब्रह्मचारीनं उस्साहजननत्थं ‘‘पञ्ञाबली’’ति गाथं अभासि।
Evaṃ pana arahattaṃ patvā vimuttisukhaṃ anubhavanto sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanena sabrahmacārīnaṃ ussāhajananatthaṃ ‘‘paññābalī’’ti gāthaṃ abhāsi.
१२. तत्थ पञ्ञाबलीति पारिहारियपञ्ञाय विपस्सनापञ्ञाय च वसेन अभिण्हसो सातिसयेन पञ्ञाबलेन समन्नागतो। सीलवतूपपन्नोति उक्कंसगतेन चतुपारिसुद्धिसीलेन, धुतधम्मसङ्खातेहि वतेहि च उपपन्नो समन्नागतो। समाहितोति उपचारप्पनाभेदेन समाधिना समाहितो। झानरतोति ततो एव आरम्मणूपनिज्झाने लक्खणूपनिज्झाने च रतो सतताभियुत्तो। सब्बकालं सतिया अविप्पवासवसेन सतिमा। यदत्थियन्ति अत्थतो अनपेतं अत्थियं, येन अत्थियं यदत्थियं। यथा पच्चये परिभुञ्जन्तस्स परिभुञ्जनं अत्थियं होति, तथा भोजनं भुञ्जमानो। सामिपरिभोगेन हि तं अत्थियं होति दायज्जपरिभोगेन वा, न अञ्ञथा भोजनन्ति च निदस्सनमत्तं दट्ठब्बं। भुञ्जियति परिभुञ्जियतीति वा भोजनं, चत्तारो पच्चया। ‘‘यदत्थिक’’न्ति वा पाठो। यदत्थं यस्सत्थाय सत्थारा पच्चया अनुञ्ञाता, तदत्थं कायस्स ठितिआदिअत्थं, तञ्च अनुपादिसेसनिब्बानत्थं। तस्मा अनुपादापरिनिब्बानत्थं भोजनपच्चये भुञ्जमानो ततो एव कङ्खेथ कालं अत्तनो अनुपादापरिनिब्बानकालं आगमेय्य। इध इमस्मिं सासने वीतरागो। बाहिरकस्स पन कामेसु वीतरागस्स इदं नत्थीति अधिप्पायो।
12. Tattha paññābalīti pārihāriyapaññāya vipassanāpaññāya ca vasena abhiṇhaso sātisayena paññābalena samannāgato. Sīlavatūpapannoti ukkaṃsagatena catupārisuddhisīlena, dhutadhammasaṅkhātehi vatehi ca upapanno samannāgato. Samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Jhānaratoti tato eva ārammaṇūpanijjhāne lakkhaṇūpanijjhāne ca rato satatābhiyutto. Sabbakālaṃ satiyā avippavāsavasena satimā. Yadatthiyanti atthato anapetaṃ atthiyaṃ, yena atthiyaṃ yadatthiyaṃ. Yathā paccaye paribhuñjantassa paribhuñjanaṃ atthiyaṃ hoti, tathā bhojanaṃ bhuñjamāno. Sāmiparibhogena hi taṃ atthiyaṃ hoti dāyajjaparibhogena vā, na aññathā bhojananti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhuñjiyati paribhuñjiyatīti vā bhojanaṃ, cattāro paccayā. ‘‘Yadatthika’’nti vā pāṭho. Yadatthaṃ yassatthāya satthārā paccayā anuññātā, tadatthaṃ kāyassa ṭhitiādiatthaṃ, tañca anupādisesanibbānatthaṃ. Tasmā anupādāparinibbānatthaṃ bhojanapaccaye bhuñjamāno tato eva kaṅkhetha kālaṃ attano anupādāparinibbānakālaṃ āgameyya. Idha imasmiṃ sāsane vītarāgo. Bāhirakassa pana kāmesu vītarāgassa idaṃ natthīti adhippāyo.
महावच्छत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / २. महावच्छत्थेरगाथा • 2. Mahāvacchattheragāthā
