| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๒. มหาวจฺฉเตฺถรคาถาวณฺณนา
2. Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā
ปญฺญาพลีติ อายสฺมโต มหาวจฺฉเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ปานียทานมทาสิฯ ปุน สิขิสฺส ภควโต กาเล อุปาสโก หุตฺวา วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ พหุํ ปุญฺญกมฺมํ อกาสิ, โส เตหิ ปุญฺญกเมฺมหิ ตตฺถ ตตฺถ สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรเฎฺฐ นาฬกคาเม สมิทฺธิสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺส มหาวโจฺฉติ นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภควโต สาวกภาวํ สุตฺวา ‘‘โสปิ นาม มหาปโญฺญฯ ยสฺส สาวกตฺตํ อุปาคโต, โส เอว มเญฺญ อิมสฺมิํ โลเก อคฺคปุคฺคโล’’ติ ภควติ สทฺธํ อุปฺปาเทตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กมฺมฎฺฐานํ อนุยุญฺชโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๐.๕๑-๕๖) –
Paññābalīti āyasmato mahāvacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pānīyadānamadāsi. Puna sikhissa bhagavato kāle upāsako hutvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ akāsi, so tehi puññakammehi tattha tattha sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nāḷakagāme samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa mahāvacchoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto āyasmato sāriputtassa bhagavato sāvakabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāpañño. Yassa sāvakattaṃ upāgato, so eva maññe imasmiṃ loke aggapuggalo’’ti bhagavati saddhaṃ uppādetvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.51-56) –
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ภิกฺขุสเงฺฆ อนุตฺตเร;
‘‘Padumuttarabuddhassa, bhikkhusaṅghe anuttare;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, ปานียฆฎมปูรยิํฯ
Pasannacitto sumano, pānīyaghaṭamapūrayiṃ.
‘‘ปพฺพตเคฺค ทุมเคฺค วา, อากาเส วาถ ภูมิยํ;
‘‘Pabbatagge dumagge vā, ākāse vātha bhūmiyaṃ;
ยทา ปานียมิจฺฉามิ, ขิปฺปํ นิพฺพตฺตเต มมฯ
Yadā pānīyamicchāmi, khippaṃ nibbattate mama.
‘‘สตสหสฺสิโต กเปฺป, ยํ ทานมททิํ ตทา;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ทกทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, dakadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… ภวา สเพฺพ สมูหตา;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… bhavā sabbe samūhatā;
ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
เอวํ ปน อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุขํ อนุภวโนฺต สาสนสฺส นิยฺยานิกภาววิภาวเนน สพฺรหฺมจารีนํ อุสฺสาหชนนตฺถํ ‘‘ปญฺญาพลี’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Evaṃ pana arahattaṃ patvā vimuttisukhaṃ anubhavanto sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanena sabrahmacārīnaṃ ussāhajananatthaṃ ‘‘paññābalī’’ti gāthaṃ abhāsi.
๑๒. ตตฺถ ปญฺญาพลีติ ปาริหาริยปญฺญาย วิปสฺสนาปญฺญาย จ วเสน อภิณฺหโส สาติสเยน ปญฺญาพเลน สมนฺนาคโตฯ สีลวตูปปโนฺนติ อุกฺกํสคเตน จตุปาริสุทฺธิสีเลน, ธุตธมฺมสงฺขาเตหิ วเตหิ จ อุปปโนฺน สมนฺนาคโตฯ สมาหิโตติ อุปจารปฺปนาเภเทน สมาธินา สมาหิโตฯ ฌานรโตติ ตโต เอว อารมฺมณูปนิชฺฌาเน ลกฺขณูปนิชฺฌาเน จ รโต สตตาภิยุโตฺตฯ สพฺพกาลํ สติยา อวิปฺปวาสวเสน สติมาฯ ยทตฺถิยนฺติ อตฺถโต อนเปตํ อตฺถิยํ, เยน อตฺถิยํ ยทตฺถิยํฯ ยถา ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตสฺส ปริภุญฺชนํ อตฺถิยํ โหติ, ตถา โภชนํ ภุญฺชมาโนฯ สามิปริโภเคน หิ ตํ อตฺถิยํ โหติ ทายชฺชปริโภเคน วา, น อญฺญถา โภชนนฺติ จ นิทสฺสนมตฺตํ ทฎฺฐพฺพํฯ ภุญฺชิยติ ปริภุญฺชิยตีติ วา โภชนํ, จตฺตาโร ปจฺจยาฯ ‘‘ยทตฺถิก’’นฺติ วา ปาโฐฯ ยทตฺถํ ยสฺสตฺถาย สตฺถารา ปจฺจยา อนุญฺญาตา, ตทตฺถํ กายสฺส ฐิติอาทิอตฺถํ, ตญฺจ อนุปาทิเสสนิพฺพานตฺถํฯ ตสฺมา อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ โภชนปจฺจเย ภุญฺชมาโน ตโต เอว กเงฺขถ กาลํ อตฺตโน อนุปาทาปรินิพฺพานกาลํ อาคเมยฺยฯ อิธ อิมสฺมิํ สาสเน วีตราโคฯ พาหิรกสฺส ปน กาเมสุ วีตราคสฺส อิทํ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ
12. Tattha paññābalīti pārihāriyapaññāya vipassanāpaññāya ca vasena abhiṇhaso sātisayena paññābalena samannāgato. Sīlavatūpapannoti ukkaṃsagatena catupārisuddhisīlena, dhutadhammasaṅkhātehi vatehi ca upapanno samannāgato. Samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Jhānaratoti tato eva ārammaṇūpanijjhāne lakkhaṇūpanijjhāne ca rato satatābhiyutto. Sabbakālaṃ satiyā avippavāsavasena satimā. Yadatthiyanti atthato anapetaṃ atthiyaṃ, yena atthiyaṃ yadatthiyaṃ. Yathā paccaye paribhuñjantassa paribhuñjanaṃ atthiyaṃ hoti, tathā bhojanaṃ bhuñjamāno. Sāmiparibhogena hi taṃ atthiyaṃ hoti dāyajjaparibhogena vā, na aññathā bhojananti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhuñjiyati paribhuñjiyatīti vā bhojanaṃ, cattāro paccayā. ‘‘Yadatthika’’nti vā pāṭho. Yadatthaṃ yassatthāya satthārā paccayā anuññātā, tadatthaṃ kāyassa ṭhitiādiatthaṃ, tañca anupādisesanibbānatthaṃ. Tasmā anupādāparinibbānatthaṃ bhojanapaccaye bhuñjamāno tato eva kaṅkhetha kālaṃ attano anupādāparinibbānakālaṃ āgameyya. Idha imasmiṃ sāsane vītarāgo. Bāhirakassa pana kāmesu vītarāgassa idaṃ natthīti adhippāyo.
มหาวจฺฉเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๒. มหาวจฺฉเตฺถรคาถา • 2. Mahāvacchattheragāthā
