Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ၃. မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā

    ၄၄၉. ဧဝံ မေ သုတန္တိ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တံ။ တတ္ထ အာယသ္မာတိ သဂာရဝသပ္ပတိသ္သဝစနမေတံ။ မဟာကောဋ္ဌိကောတိ တသ္သ ထေရသ္သ နာမံ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတော။ ဒုပ္ပညော ဒုပ္ပညောတိ ဧတ္ထ ပညာယ ဒုဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ, အပ္ပညော နိပ္ပညောတိ အတ္ထော။ ကိတ္တာဝတာ နု ခောတိ ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ, ကိတ္တကေန နု ခော ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ, ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။ တာသမိဒံ နာနာကရဏံ –

    449.Evaṃme sutanti mahāvedallasuttaṃ. Tattha āyasmāti sagāravasappatissavacanametaṃ. Mahākoṭṭhikoti tassa therassa nāmaṃ. Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattito vuṭṭhito. Duppañño duppaññoti ettha paññāya duṭṭhaṃ nāma natthi, appañño nippaññoti attho. Kittāvatā nu khoti kāraṇaparicchedapucchā, kittakena nu kho evaṃ vuccatīti attho. Pucchā ca nāmesā adiṭṭhajotanāpucchā, diṭṭhasaṃsandanāpucchā, vimaticchedanāpucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti pañcavidhā hoti. Tāsamidaṃ nānākaraṇaṃ –

    ကတမာ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ? ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ, တသ္သ ဉာဏာယ ဒသ္သနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ။

    Katamā adiṭṭhajotanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.

    ကတမာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ? ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ, အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ။

    Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ, aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.

    ကတမာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ? ပကတိယာ သံသယပက္ခန္ဒော ဟောတိ ဝိမတိပက္ခန္ဒော, ဒ္ဝေဠ္ဟကဇာတော, ‘‘ဧဝံ နု ခော, န နု ခော, ကိံ နု ခော, ကထံ နု ခော’’တိ, သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ (မဟာနိ. ၁၅၀; စူဠနိ. ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂)။

    Katamā vimaticchedanāpucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando, dveḷhakajāto, ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanāpucchā (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12).

    ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝာ အနိစ္စံ ဝာတိ? အနိစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ (မဟာဝ. ၂၁) ဧဝရူပာ အနုမတိံ ဂဟေတ္ဝာ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ နာမ။

    ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vāti? Aniccaṃ, bhante’’ti (mahāva. 21) evarūpā anumatiṃ gahetvā dhammadesanākāle pucchā anumatipucchā nāma.

    ‘‘စတ္တာရောမေ , ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာ, ကတမေ စတ္တာရော’’တိ (သံ. နိ. ၅.၃၉၀) ဧဝရူပာ ဘိက္ခုသင္ဃံ သယမေဝ ပုစ္ဆိတ္ဝာ သယမေဝ ဝိသ္သဇ္ဇေတုကာမသ္သ ပုစ္ဆာ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာ နာမ။ တာသု ဣဓ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ အဓိပ္ပေတာ။

    ‘‘Cattārome , bhikkhave, satipaṭṭhānā, katame cattāro’’ti (saṃ. ni. 5.390) evarūpā bhikkhusaṅghaṃ sayameva pucchitvā sayameva vissajjetukāmassa pucchā kathetukamyatāpucchā nāma. Tāsu idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā.

    ထေရော ဟိ အတ္တနော ဒိဝာဋ္ဌာနေ နိသီဒိတ္ဝာ သယမေဝ ပဉ္ဟံ သမုဋ္ဌပေတ္ဝာ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မတ္ထကံ ပာပေသိ။ ဧကစ္စော ဟိ ပဉ္ဟံ သမုဋ္ဌာပေတုံယေဝ သက္ကောတိ န နိစ္ဆေတုံ; ဧကစ္စော နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတိ န သမုဋ္ဌာပေတုံ; ဧကစ္စော ဥဘယမ္ပိ န သက္ကောတိ; ဧကစ္စော ဥဘယမ္ပိ သက္ကောတိ။ တေသု ထေရော ဥဘယမ္ပိ သက္ကောတိယေဝ။ ကသ္မာ? မဟာပညတာယ။ မဟာပညံ နိသ္သာယ ဟိ ဣမသ္မိံ သာသနေ သာရိပုတ္တတ္ထေရော, မဟာကစ္စာနတ္ထေရော, ပုဏ္ဏတ္ထေရော, ကုမာရကသ္သပတ္ထေရော, အာနန္ဒတ္ထေရော, အယမေဝ အာယသ္မာတိ သမ္ဗဟုလာ ထေရာ ဝိသေသဋ္ဌာနံ အဓိဂတာ။ န ဟိ သက္ကာ ယာယ ဝာ တာယ ဝာ အပ္ပမတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ သာဝကပာရမီဉာဏသ္သ မတ္ထကံ ပာပုဏိတုံ, မဟာပညေန ပန သက္ကာတိ မဟာပညတာယ သာရိပုတ္တတ္ထေရော တံ ဌာနံ အဓိဂတော။ ပညာယ ဟိ ထေရေန သဒိသော နတ္ထိ။ တေနေဝ နံ ဘဂဝာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၈၉)။

    Thero hi attano divāṭṭhāne nisīditvā sayameva pañhaṃ samuṭṭhapetvā sayaṃ vinicchinanto idaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpesi. Ekacco hi pañhaṃ samuṭṭhāpetuṃyeva sakkoti na nicchetuṃ; ekacco nicchetuṃ sakkoti na samuṭṭhāpetuṃ; ekacco ubhayampi na sakkoti; ekacco ubhayampi sakkoti. Tesu thero ubhayampi sakkotiyeva. Kasmā? Mahāpaññatāya. Mahāpaññaṃ nissāya hi imasmiṃ sāsane sāriputtatthero, mahākaccānatthero, puṇṇatthero, kumārakassapatthero, ānandatthero, ayameva āyasmāti sambahulā therā visesaṭṭhānaṃ adhigatā. Na hi sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇituṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya sāriputtatthero taṃ ṭhānaṃ adhigato. Paññāya hi therena sadiso natthi. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.189).

    တထာ န သက္ကာ ယာယ ဝာ တာယ ဝာ အပ္ပမတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဘဂဝတာ သံခိတ္တေန ဘာသိတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတ္ဝာ သမာနေတ္ဝာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ ဝိဘဇေတုံ, မဟာပညေန ပန သက္ကာတိ မဟာပညတာယ မဟာကစ္စာနတ္ထေရော တတ္ထ ပဋိဗလော ဇာတော, တေနေဝ နံ ဘဂဝာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ သံခိတ္တေန ဘာသိတသ္သ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ ဝိဘဇန္တာနံ ယဒိဒံ မဟာကစ္စာနော’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၉၇)။

    Tathā na sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā bhagavatā saṃkhittena bhāsitassa sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā samānetvā vitthārena atthaṃ vibhajetuṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya mahākaccānatthero tattha paṭibalo jāto, teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ mahākaccāno’’ti (a. ni. 1.197).

    တထာ န သက္ကာ ယာယ ဝာ တာယ ဝာ အပ္ပမတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဓမ္မကထံ ကထေန္တေန ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ အာဟရိတ္ဝာ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝိဘဇန္တေန ဓမ္မကထံ ကထေတုံ, မဟာပညေန ပန သက္ကာတိ မဟာပညတာယ ပုဏ္ဏတ္ထေရော စတုပရိသမဇ္ဈေ အလင္ကတဓမ္မာသနေ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဟေတ္ဝာ နိသိန္နော လီဠာယန္တော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ဓမ္မံ ကထေသိ။ တေနေဝ နံ ဘဂဝာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ပုဏ္ဏော မန္တာဏိပုတ္တော’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၉၆)။

    Tathā na sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā dhammakathaṃ kathentena dasa kathāvatthūni āharitvā satta visuddhiyo vibhajantena dhammakathaṃ kathetuṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya puṇṇatthero catuparisamajjhe alaṅkatadhammāsane cittabījaniṃ gahetvā nisinno līḷāyanto puṇṇacando viya dhammaṃ kathesi. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammakathikānaṃ yadidaṃ puṇṇo mantāṇiputto’’ti (a. ni. 1.196).

    တထာ ယာယ ဝာ တာယ ဝာ အပ္ပမတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဓမ္မံ ကထေန္တော ဣတော ဝာ ဧတ္တော ဝာ အနုက္ကမိတ္ဝာ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတ္ဝာ အန္ဓော ဝိယ, ဧကပဒိကံ ဒဏ္ဍကသေတုံ အာရုဠ္ဟော ဝိယ စ ဂစ္ဆတိ။ မဟာပညော ပန စတုပ္ပဒိကံ ဂာထံ နိက္ခိပိတ္ဝာ ဥပမာ စ ကာရဏာနိ စ အာဟရိတ္ဝာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဂဟေတ္ဝာ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော ကထေသိ။ မဟာပညတာယ ပန ကုမာရကသ္သပတ္ထေရော စတုပ္ပဒိကံ ဂာထံ နိက္ခိပိတ္ဝာ ဥပမာ စ ကာရဏာနိ စ အာဟရိတ္ဝာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေန္တော ဇာတသ္သရေ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ဖုလ္လာပေန္တော ဝိယ သိနေရုမတ္ထကေ ဝဋ္ဋိသဟသ္သံ တေလပဒီပံ ဇာလေန္တော ဝိယ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော ကထေသိ။ တေနေဝ နံ ဘဂဝာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ စိတ္တကထိကာနံ ယဒိဒံ ကုမာရကသ္သပော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၇)။

    Tathā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgato bhikkhu dhammaṃ kathento ito vā etto vā anukkamitvā yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā andho viya, ekapadikaṃ daṇḍakasetuṃ āruḷho viya ca gacchati. Mahāpañño pana catuppadikaṃ gāthaṃ nikkhipitvā upamā ca kāraṇāni ca āharitvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ gahetvā heṭṭhupariyaṃ karonto kathesi. Mahāpaññatāya pana kumārakassapatthero catuppadikaṃ gāthaṃ nikkhipitvā upamā ca kāraṇāni ca āharitvā tehi saddhiṃ yojento jātassare pañcavaṇṇāni kusumāni phullāpento viya sinerumatthake vaṭṭisahassaṃ telapadīpaṃ jālento viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ heṭṭhupariyaṃ karonto kathesi. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ cittakathikānaṃ yadidaṃ kumārakassapo’’ti (a. ni. 1.217).

    တထာ ယာယ ဝာ တာယ ဝာ အပ္ပမတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု စတူဟိ မာသေဟိ စတုပ္ပဒိကမ္ပိ ဂာထံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ မဟာပညော ပန ဧကပဒေ ဌတ္ဝာ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟသ္သမ္ပိ ဂဏ္ဟာတိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန မဟာပညတာယ ဧကပဒုဒ္ဓာရေ ဌတ္ဝာ သကိံယေဝ သုတ္ဝာ ပုန အပုစ္ဆန္တော သဋ္ဌိ ပဒသဟသ္သာနိ ပန္နရသ ဂာထာသဟသ္သာနိ ဝလ္လိယာ ပုပ္ဖာနိ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တော ဝိယ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဂဏ္ဟာတိ။ ဂဟိတဂဟိတံ ပာသာဏေ ခတလေခာ ဝိယ, သုဝဏ္ဏဃဋေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ စ ဂဟိတာကာရေနေဝ တိဋ္ဌတိ။ တေနေဝ နံ ဘဂဝာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဂတိမန္တာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော , သတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဗဟုသ္သုတာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၉-၂၂၃)။

    Tathā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgato bhikkhu catūhi māsehi catuppadikampi gāthaṃ gahetuṃ na sakkoti. Mahāpañño pana ekapade ṭhatvā padasatampi padasahassampi gaṇhāti. Ānandatthero pana mahāpaññatāya ekapaduddhāre ṭhatvā sakiṃyeva sutvā puna apucchanto saṭṭhi padasahassāni pannarasa gāthāsahassāni valliyā pupphāni ākaḍḍhitvā gaṇhanto viya ekappahāreneva gaṇhāti. Gahitagahitaṃ pāsāṇe khatalekhā viya, suvaṇṇaghaṭe pakkhittasīhavasā viya ca gahitākāreneva tiṭṭhati. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ gatimantānaṃ yadidaṃ ānando , satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, bahussutānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223).

    န ဟိ သက္ကာ ယာယ ဝာ တာယ ဝာ အပ္ပမတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ စတုပဋိသမ္ဘိဒာပဘေဒသ္သ မတ္ထကံ ပာပုဏိတုံ။ မဟာပညေန ပန သက္ကာတိ မဟာပညတာယ မဟာကောဋ္ဌိတတ္ထေရော အဓိဂမပရိပုစ္ဆာသဝနပုဗ္ဗယောဂာနံ ဝသေန အနန္တနယုသ္သဒံ ပဋိသမ္ဘိဒာပဘေဒံ ပတ္တော။ တေနေဝ နံ ဘဂဝာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသမ္ဘိဒာပတ္တာနံ ယဒိဒံ မဟာကောဋ္ဌိတော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၈)။

    Na hi sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā catupaṭisambhidāpabhedassa matthakaṃ pāpuṇituṃ. Mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya mahākoṭṭhitatthero adhigamaparipucchāsavanapubbayogānaṃ vasena anantanayussadaṃ paṭisambhidāpabhedaṃ patto. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisambhidāpattānaṃ yadidaṃ mahākoṭṭhito’’ti (a. ni. 1.218).

    ဣတိ ထေရော မဟာပညတာယ ပဉ္ဟံ သမုဋ္ဌာပေတုမ္ပိ နိစ္ဆေတုမ္ပီတိ ဥဘယမ္ပိ သက္ကောတိ။ သော ဒိဝာဋ္ဌာနေ နိသီဒိတ္ဝာ သယမေဝ သဗ္ဗပဉ္ဟေ သမုဋ္ဌပေတ္ဝာ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ, ‘‘သောဘနာ ဝတ အယံ ဓမ္မဒေသနာ, ဇေဋ္ဌဘာတိကေန နံ ဓမ္မသေနာပတိနာ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိသ္သာမိ, တတော အယံ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ အမ္ဟာကံ ဧကမတိယာ ဧကဇ္ဈာသယေန စ ဌပိတာ အတိဂရုကာ ဘဝိသ္သတိ ပာသာဏစ္ဆတ္တသဒိသာ, စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာနံ တိတ္ထေ ဌပိတနာဝာ ဝိယ, မဂ္ဂဂမနတ္ထိကာနံ သဟသ္သယုတ္တအာဇညရထော ဝိယ ဗဟုပကာရာ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနတ္ထံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တာသု ဣဓ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။

    Iti thero mahāpaññatāya pañhaṃ samuṭṭhāpetumpi nicchetumpīti ubhayampi sakkoti. So divāṭṭhāne nisīditvā sayameva sabbapañhe samuṭṭhapetvā sayaṃ vinicchinanto idaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpetvā, ‘‘sobhanā vata ayaṃ dhammadesanā, jeṭṭhabhātikena naṃ dhammasenāpatinā saddhiṃ saṃsandissāmi, tato ayaṃ dvinnampi amhākaṃ ekamatiyā ekajjhāsayena ca ṭhapitā atigarukā bhavissati pāsāṇacchattasadisā, caturoghanittharaṇatthikānaṃ titthe ṭhapitanāvā viya, maggagamanatthikānaṃ sahassayuttaājaññaratho viya bahupakārā bhavissatī’’ti diṭṭhasaṃsandanatthaṃ pañhaṃ pucchi. Tena vuttaṃ – ‘‘tāsu idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā’’ti.

    နပ္ပဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ နပ္ပဇာနာတိ, တသ္မာ ဒုပ္ပညောတိ ဝုစ္စတီတိ အယမတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ နပ္ပဇာနာတီတိ ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ, ဣတော ဥဒ္ဓံ နတ္ထီတိ ဒုက္ခသစ္စံ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော န ပဇာနာတိ။ အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ ဣတော ဒုက္ခံ သမုဒေတီတိ ပဝတ္တိဒုက္ခပဘာဝိကာ တဏ္ဟာ သမုဒယသစ္စန္တိ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော န ပဇာနာတိ။ အယံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ဣဒံ ဒုက္ခံ အယံ ဒုက္ခသမုဒယော စ ဣဒံ နာမ ဌာနံ ပတ္ဝာ နိရုဇ္ဈတီတိ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ နိရောဓသစ္စန္တိ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော န ပဇာနာတိ။ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာတိ အယံ ပဋိပဒာ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂသစ္စံ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော န ပဇာနာတီတိ။ အနန္တရဝာရေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင္ခေပတော ပနေတ္ထ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော ပုဂ္ဂလော ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Nappajānātīti ettha yasmā nappajānāti, tasmā duppaññoti vuccatīti ayamattho. Esa nayo sabbattha. Idaṃ dukkhanti nappajānātīti idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, ito uddhaṃ natthīti dukkhasaccaṃ yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti. Ayaṃ dukkhasamudayoti ito dukkhaṃ samudetīti pavattidukkhapabhāvikā taṇhā samudayasaccanti yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti. Ayaṃ dukkhanirodhoti idaṃ dukkhaṃ ayaṃ dukkhasamudayo ca idaṃ nāma ṭhānaṃ patvā nirujjhatīti ubhinnaṃ appavatti nibbānaṃ nirodhasaccanti yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti. Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti ayaṃ paṭipadā dukkhanirodhaṃ gacchatīti maggasaccaṃ yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānātīti. Anantaravārepi imināva nayena attho veditabbo. Saṅkhepato panettha catusaccakammaṭṭhāniko puggalo kathitoti veditabbo.

    အယဉ္ဟိ အာစရိယသန္တိကေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သဝနတော ဥဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ဌပေတ္ဝာ တဏ္ဟံ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ, တဏ္ဟာ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ နိရောဓသစ္စံ, ဒုက္ခသစ္စံ ပရိဇာနန္တော သမုဒယသစ္စံ ပဇဟန္တော နိရောဓပာပနော မဂ္ဂော မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ အဘိနိဝိသတိ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒ္ဝေ သစ္စာနိ ဝဋ္ဋံ, ပစ္ဆိမာနိ ဝိဝဋ္ဋံ, ဝဋ္ဋေ အဘိနိဝေသော ဟောတိ, နော ဝိဝဋ္ဋေ, တသ္မာ အယံ အဘိနိဝိသမာနော ဒုက္ခသစ္စေ အဘိနိဝိသတိ။

    Ayañhi ācariyasantike cattāri saccāni savanato uggaṇhāti. Ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakā dhammā dukkhasaccaṃ, taṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nibbānaṃ nirodhasaccaṃ, dukkhasaccaṃ parijānanto samudayasaccaṃ pajahanto nirodhapāpano maggo maggasaccanti evaṃ uggahetvā abhinivisati. Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ, pacchimāni vivaṭṭaṃ, vaṭṭe abhiniveso hoti, no vivaṭṭe, tasmā ayaṃ abhinivisamāno dukkhasacce abhinivisati.

    ဒုက္ခသစ္စံ နာမ ရူပာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဩတရိတ္ဝာ, ‘‘စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပာဒာယ ရူပံ ရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဒာရမ္မဏာ ဝေဒနာ သညာ သင္ခာရာ ဝိညာဏံ နာမန္တိ ဧဝံ ယမကတာလက္ခန္ဓံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ ‘‘ဒ္ဝေဝ ဣမေ ဓမ္မာ နာမရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တံ ပနေတံ န အဟေတုကံ သဟေတုကံ သပ္ပစ္စယံ, ကော စသ္သ ပစ္စယော အဝိဇ္ဇာဒယော ဓမ္မာတိ ဧဝံ ပစ္စယေ စေဝ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ စ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ ဟုတ္ဝာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ’’တိ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတိ, တတော ဥဒယဝယပ္ပဋိပီဠနာကာရေန ဒုက္ခာ, အဝသဝတ္တနာကာရေန အနတ္တာတိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ ဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ သမ္မသန္တော လောကုတ္တရမဂ္ဂံ ပာပုဏာတိ။

    Dukkhasaccaṃ nāma rūpādayo pañcakkhandhāti vavatthapetvā dhātukammaṭṭhānavasena otaritvā, ‘‘cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ rūpa’’nti vavatthapeti. Tadārammaṇā vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ nāmanti evaṃ yamakatālakkhandhaṃ bhindanto viya ‘‘dveva ime dhammā nāmarūpa’’nti vavatthapeti. Taṃ panetaṃ na ahetukaṃ sahetukaṃ sappaccayaṃ, ko cassa paccayo avijjādayo dhammāti evaṃ paccaye ceva paccayuppannadhamme ca vavatthapetvā ‘‘sabbepi dhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā’’ti aniccalakkhaṇaṃ āropeti, tato udayavayappaṭipīḷanākārena dukkhā, avasavattanākārena anattāti tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā sammasanto lokuttaramaggaṃ pāpuṇāti.

    မဂ္ဂက္ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧကပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ သမုဒယံ ပဟာနပဋိဝေဓေန, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန, မဂ္ဂံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန, မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ သော တီဏိ သစ္စာနိ ကိစ္စတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိရောဓံ အာရမ္မဏတော။ တသ္မိဉ္စသ္သ ခဏေ အဟံ ဒုက္ခံ ပရိဇာနာမိ, သမုဒယံ ပဇဟာမိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကရောမိ, မဂ္ဂံ ဘာဝေမီတိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထိ။ ဧတသ္သ ပန ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သေဝ မဂ္ဂော တီသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တောဝ နိရောဓံ အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။

    Maggakkhaṇe cattāri saccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti. Dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati. Samudayaṃ pahānapaṭivedhena, nirodhaṃ sacchikiriyāpaṭivedhena, maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhati. Dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ pahānābhisamayena, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena, maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti. So tīṇi saccāni kiccato paṭivijjhati, nirodhaṃ ārammaṇato. Tasmiñcassa khaṇe ahaṃ dukkhaṃ parijānāmi, samudayaṃ pajahāmi, nirodhaṃ sacchikaromi, maggaṃ bhāvemīti ābhogasamannāhāramanasikārapaccavekkhaṇā natthi. Etassa pana pariggaṇhantasseva maggo tīsu saccesu pariññādikiccaṃ sādhentova nirodhaṃ ārammaṇato paṭivijjhatīti.

    တသ္မာ ပညဝာတိ ဝုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ သောတာပန္နော, ဥပရိမကောဋိယာ ခီဏာသဝော ပညဝာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယော ပန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပာဠိတော စ အတ္ထတော စ အနုသန္ဓိတော စ ပုဗ္ဗာပရတော စ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော ဝိစရတိ, အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တဝသေန ပရိဂ္ဂဟမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, အယံ ပညဝာ နာမ, ဒုပ္ပညော နာမာတိ? ဝိညာဏစရိတော နာမေသ, ပညဝာတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ယော တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ ဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ သမ္မသန္တော အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တန္တိ စရတိ, အယံ ပညဝာ နာမ, ဒုပ္ပညော နာမာတိ? ဘဇာပိယမာနော ပညဝာပက္ခံ ဘဇတိ။ သုတ္တေ ပန ပဋိဝေဓောဝ ကထိတော။

    Tasmā paññavāti vuccatīti ettha heṭṭhimakoṭiyā sotāpanno, uparimakoṭiyā khīṇāsavo paññavāti niddiṭṭho. Yo pana tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ pāḷito ca atthato ca anusandhito ca pubbāparato ca uggahetvā heṭṭhupariyaṃ karonto vicarati, aniccadukkhānattavasena pariggahamattampi natthi, ayaṃ paññavā nāma, duppañño nāmāti? Viññāṇacarito nāmesa, paññavāti na vattabbo. Atha yo tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā sammasanto ajja ajjeva arahattanti carati, ayaṃ paññavā nāma, duppañño nāmāti? Bhajāpiyamāno paññavāpakkhaṃ bhajati. Sutte pana paṭivedhova kathito.

    ဝိညာဏံ ဝိညာဏန္တိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? ယေန ဝိညာဏေန သင္ခာရေ သမ္မသိတ္ဝာ ဧသ ပညဝာ နာမ ဇာတော, တသ္သ အာဂမနဝိပသ္သနာ ဝိညာဏံ ကမ္မကာရကစိတ္တံ ပုစ္ဆာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ သုခန္တိပိ ဝိဇာနာတီတိ သုခဝေဒနမ္ပိ ဝိဇာနာတိ။ ဥပရိပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာ ထေရော ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနော သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီတိ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၁၁၃; ဒီ. နိ. ၂.၃၈၀) နယေန အာဂတဝေဒနာဝသေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။ တသ္သတ္ထော သတိပဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Viññāṇaṃ viññāṇanti idha kiṃ pucchati? Yena viññāṇena saṅkhāre sammasitvā esa paññavā nāma jāto, tassa āgamanavipassanā viññāṇaṃ kammakārakacittaṃ pucchāmīti pucchati. Sukhantipi vijānātīti sukhavedanampi vijānāti. Uparipadadvayepi eseva nayo. Iminā thero ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānātī’’tiādinā (ma. ni. 1.113; dī. ni. 2.380) nayena āgatavedanāvasena arūpakammaṭṭhānaṃ kathesi. Tassattho satipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbo.

    သံသဋ္ဌာတိ ဧကုပ္ပာဒာဒိလက္ခဏေန သံယောဂဋ္ဌေန သံသဋ္ဌာ, ဥဒာဟု ဝိသံသဋ္ဌာတိ ပုစ္ဆတိ။ ဧတ္ထ စ ထေရော မဂ္ဂပညဉ္စ ဝိပသ္သနာဝိညာဏဉ္စာတိ ဣမေ ဒ္ဝေ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေ မိသ္သေတ္ဝာ ဘူမန္တရံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ သမယံ အဇာနန္တော ဝိယ ပုစ္ဆတီတိ န ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂပညာယ ပန မဂ္ဂဝိညာဏေန, ဝိပသ္သနာပညာယ စ ဝိပသ္သနာဝိညာဏေနေဝ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထေရောပိသ္သ တမေဝတ္ထံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော ဣမေ ဓမ္မာ သံသဋ္ဌာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န စ လဗ္ဘာ ဣမေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဣမေသံ လောကိယမဂ္ဂက္ခဏေပိ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေပိ ဧကတော ဥပ္ပန္နာနံ ဒ္ဝိန္နံ ဓမ္မာနံ။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတ္ဝာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတ္ဝာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတ္ဝာ ဝိနိဝဋ္ဋေတ္ဝာ, အာရမ္မဏတော ဝာ ဝတ္ထုတော ဝာ ဥပ္ပာဒတော ဝာ နိရောဓတော ဝာ နာနာကရဏံ ဒသ္သေတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ တေသံ တေသံ ပန ဓမ္မာနံ ဝိသယော နာမ အတ္ထိ။ လောကိယဓမ္မံ ပတ္ဝာ ဟိ စိတ္တံ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင္ဂမံ, လောကုတ္တရံ ပတ္ဝာ ပညာ။

    Saṃsaṭṭhāti ekuppādādilakkhaṇena saṃyogaṭṭhena saṃsaṭṭhā, udāhu visaṃsaṭṭhāti pucchati. Ettha ca thero maggapaññañca vipassanāviññāṇañcāti ime dve lokiyalokuttaradhamme missetvā bhūmantaraṃ bhinditvā samayaṃ ajānanto viya pucchatīti na veditabbo. Maggapaññāya pana maggaviññāṇena, vipassanāpaññāya ca vipassanāviññāṇeneva saddhiṃ saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchatīti veditabbo. Theropissa tamevatthaṃ vissajjento ime dhammā saṃsaṭṭhātiādimāha. Tattha na ca labbhā imesaṃ dhammānanti imesaṃ lokiyamaggakkhaṇepi lokuttaramaggakkhaṇepi ekato uppannānaṃ dvinnaṃ dhammānaṃ. Vinibbhujitvā vinibbhujitvāti visuṃ visuṃ katvā vinivaṭṭetvā, ārammaṇato vā vatthuto vā uppādato vā nirodhato vā nānākaraṇaṃ dassetuṃ na sakkāti attho. Tesaṃ tesaṃ pana dhammānaṃ visayo nāma atthi. Lokiyadhammaṃ patvā hi cittaṃ jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, lokuttaraṃ patvā paññā.

    သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောပိ ဟိ လောကိယဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော, ‘‘ဘိက္ခု, တ္ဝံ ကတမံ ပညံ အဓိဂတော, ကိံ ပဌမမဂ္ဂပညံ, ဥဒာဟု ဒုတိယ တတိယ စတုတ္ထ မဂ္ဂပည’’န္တိ န ဧဝံ ပုစ္ဆတိ။ ကိံ ဖသ္သော တ္ဝံ, ဘိက္ခု, ကိံ ဝေဒနော, ကိံ သညော, ကိံ စေတနောတိ န စ ပုစ္ဆတိ, စိတ္တဝသေန ပန, ‘‘ကိဉ္စိတ္တော တ္ဝံ, ဘိက္ခူ’’တိ (ပာရာ. ၁၃၅) ပုစ္ဆတိ။ ကုသလာကုသလံ ပညပေန္တောပိ ‘‘မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ ဓမ္မာ, မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ’’တိ (ဓ. ပ. ၁, ၂) စ, ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (ဓ. သ. ၁) စ ဧဝံ စိတ္တဝသေနေဝ ပညာပေတိ။ လောကုတ္တရံ ပုစ္ဆန္တော ပန ကိံ ဖသ္သော တ္ဝံ ဘိက္ခု, ကိံ ဝေဒနော, ကိံ သညော, ကိံ စေတနောတိ န ပုစ္ဆတိ။ ကတမာ တေ, ဘိက္ခု, ပညာ အဓိဂတာ, ကိံ ပဌမမဂ္ဂပညာ, ဥဒာဟု ဒုတိယတတိယစတုတ္ထမဂ္ဂပညာတိ ဧဝံ ပညာဝသေနေဝ ပုစ္ဆတိ။

    Sammāsambuddhopi hi lokiyadhammaṃ pucchanto, ‘‘bhikkhu, tvaṃ katamaṃ paññaṃ adhigato, kiṃ paṭhamamaggapaññaṃ, udāhu dutiya tatiya catuttha maggapañña’’nti na evaṃ pucchati. Kiṃ phasso tvaṃ, bhikkhu, kiṃ vedano, kiṃ sañño, kiṃ cetanoti na ca pucchati, cittavasena pana, ‘‘kiñcitto tvaṃ, bhikkhū’’ti (pārā. 135) pucchati. Kusalākusalaṃ paññapentopi ‘‘manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā’’ti (dha. pa. 1, 2) ca, ‘‘katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti (dha. sa. 1) ca evaṃ cittavaseneva paññāpeti. Lokuttaraṃ pucchanto pana kiṃ phasso tvaṃ bhikkhu, kiṃ vedano, kiṃ sañño, kiṃ cetanoti na pucchati. Katamā te, bhikkhu, paññā adhigatā, kiṃ paṭhamamaggapaññā, udāhu dutiyatatiyacatutthamaggapaññāti evaṃ paññāvaseneva pucchati.

    ဣန္ဒ္ရိယသံယုတ္တေပိ ‘‘ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ ကတမာနိ ပဉ္စ? သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ သတိန္ဒ္ရိယံ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ပညိန္ဒ္ရိယံ။ ကတ္ထ စ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ? စတူသု သောတာပတ္တိယင္ဂေသု ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတ္ထ စ, ဘိက္ခဝေ, ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ? စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသု ဧတ္ထ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတ္ထ စ, ဘိက္ခဝေ, သတိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ? စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ဧတ္ထ သတိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတ္ထ စ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ? စတူသု ဈာနေသု ဧတ္ထ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတ္ထ စ, ဘိက္ခဝေ, ပညိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ? စတူသု အရိယသစ္စေသု ဧတ္ထ ပညိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၄၇၈)။ ဧဝံ သဝိသယသ္မိံယေဝ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ကထိတာ။

    Indriyasaṃyuttepi ‘‘pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Kattha ca, bhikkhave, saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu sotāpattiyaṅgesu ettha saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu sammappadhānesu ettha vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu satipaṭṭhānesu ettha satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu jhānesu ettha samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu ariyasaccesu ettha paññindriyaṃ daṭṭhabba’’nti (saṃ. ni. 5.478). Evaṃ savisayasmiṃyeva lokiyalokuttarā dhammā kathitā.

    ယထာ ဟိ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ရာဇာတိ ရာဇပဉ္စမေသု သဟာယေသု နက္ခတ္တံ ကီဠိသ္သာမာတိ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု ဧကသ္သ သေဋ္ဌိပုတ္တသ္သ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ, ‘‘ဣမေသံ ခာဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဂန္ဓမာလာလင္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ။ ဒုတိယသ္သ တတိယသ္သ စတုတ္ထသ္သ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ, ‘‘ဣမေသံ ခာဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဂန္ဓမာလာလင္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ။ အထ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ကိဉ္စာပိ ရာဇာ သဗ္ဗတ္ထ ဣသ္သရောဝ, ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ အတ္တနော ဂေဟေယေဝ, ‘‘ဣမေသံ ခာဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဂန္ဓမာလာလင္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဝိစာရေတိ။ ဧဝမေဝံ ခော သဒ္ဓာပဉ္စမကေသု ဣန္ဒ္ရိယေသု တေသု သဟာယေသု ဧကတော ဝီထိံ ဩတရန္တေသု ဝိယ ဧကာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ယထာ ပဌမသ္သ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သောတာပတ္တိယင္ဂာနိ ပတ္ဝာ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင္ဂမံ, သေသာနိ တဒန္ဝယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ ဒုတိယသ္သ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ပတ္ဝာ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင္ဂမံ, သေသာနိ တဒန္ဝယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ တတိယသ္သ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ သတိန္ဒ္ရိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင္ဂမံ, သေသာနိ တဒန္ဝယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စတုတ္ထသ္သ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ ဈာနဝိမောက္ခေ ပတ္ဝာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ သမာဓိန္ဒ္ရိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင္ဂမံ, သေသာနိ တဒန္ဝယာနိ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ပန ယထာ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ, ရာဇာဝ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ, ဧဝမေဝ အရိယသစ္စာနိ ပတ္ဝာ ပဇာနနလက္ခဏံ ပညိန္ဒ္ရိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင္ဂမံ, သေသာနိ တဒန္ဝယာနိ ဟောန္တိ။

    Yathā hi cattāro seṭṭhiputtā rājāti rājapañcamesu sahāyesu nakkhattaṃ kīḷissāmāti vīthiṃ otiṇṇesu ekassa seṭṭhiputtassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti. Dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti. Atha sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle kiñcāpi rājā sabbattha issarova, imasmiṃ pana kāle attano geheyeva, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti vicāreti. Evamevaṃ kho saddhāpañcamakesu indriyesu tesu sahāyesu ekato vīthiṃ otarantesu viya ekārammaṇe uppajjamānesupi yathā paṭhamassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sotāpattiyaṅgāni patvā adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā dutiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sammappadhānāni patvā paggahaṇalakkhaṇaṃ vīriyindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā tatiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ satipaṭṭhānāni patvā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā catutthassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ jhānavimokkhe patvā avikkhepalakkhaṇaṃ samādhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle pana yathā itare cattāro tuṇhī nisīdanti, rājāva gehe vicāreti, evameva ariyasaccāni patvā pajānanalakkhaṇaṃ paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.

    ဣတိ ပဋိသမ္ဘိဒာပတ္တာနံ အဂ္ဂေ ဌပိတော မဟာကောဋ္ဌိတတ္ထေရော လောကိယဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော စိတ္တံ ဇေဋ္ဌကံ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ကတ္ဝာ ပုစ္ဆိ; လောကုတ္တရဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ပညံ ဇေဋ္ဌကံ ပညံ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ကတ္ဝာ ပုစ္ဆိ။ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ တထေဝ ဝိသ္သဇ္ဇေသီတိ။

    Iti paṭisambhidāpattānaṃ agge ṭhapito mahākoṭṭhitatthero lokiyadhammaṃ pucchanto cittaṃ jeṭṭhakaṃ cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pucchi; lokuttaradhammaṃ pucchanto paññaṃ jeṭṭhakaṃ paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pucchi. Dhammasenāpatisāriputtattheropi tatheva vissajjesīti.

    ယံ ဟာဝုသော, ပဇာနာတီတိ ယံ စတုသစ္စဓမ္မမိဒံ ဒုက္ခန္တိအာဒိနာ နယေန မဂ္ဂပညာ ပဇာနာတိ။ တံ ဝိဇာနာတီတိ မဂ္ဂဝိညာဏမ္ပိ တထေဝ တံ ဝိဇာနာတိ။ ယံ ဝိဇာနာတီတိ ယံ သင္ခာရဂတံ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပသ္သနာဝိညာဏံ ဝိဇာနာတိ။ တံ ပဇာနာတီတိ ဝိပသ္သနာပညာပိ တထေဝ တံ ပဇာနာတိ။ တသ္မာ ဣမေ ဓမ္မာတိ တေန ကာရဏေန ဣမေ ဓမ္မာ။ သံသဋ္ဌာတိ ဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏတာယ သံသဋ္ဌာ။

    Yaṃ hāvuso, pajānātīti yaṃ catusaccadhammamidaṃ dukkhantiādinā nayena maggapaññā pajānāti. Taṃ vijānātīti maggaviññāṇampi tatheva taṃ vijānāti. Yaṃ vijānātīti yaṃ saṅkhāragataṃ aniccantiādinā nayena vipassanāviññāṇaṃ vijānāti. Taṃ pajānātīti vipassanāpaññāpi tatheva taṃ pajānāti. Tasmā ime dhammāti tena kāraṇena ime dhammā. Saṃsaṭṭhāti ekuppādaekanirodhaekavatthukaekārammaṇatāya saṃsaṭṭhā.

    ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဣဒံ မဂ္ဂပညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံသမ္ပယုတ္တံ ပန ဝိညာဏံ တာယ သဒ္ဓိံ ဘာဝေတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ။ ဝိညာဏံ ပရိညေယ္ယန္တိ ဣဒံ ဝိပသ္သနာဝိညာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံသမ္ပယုတ္တာ ပန ပညာ တေန သဒ္ဓိံ ပရိဇာနိတဗ္ဗာဝ ဟောတိ။

    Paññā bhāvetabbāti idaṃ maggapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Taṃsampayuttaṃ pana viññāṇaṃ tāya saddhiṃ bhāvetabbameva hoti. Viññāṇaṃ pariññeyyanti idaṃ vipassanāviññāṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Taṃsampayuttā pana paññā tena saddhiṃ parijānitabbāva hoti.

    ၄၅၀. ဝေဒနာ ဝေဒနာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ပုစ္ဆတိ? ဝေဒနာလက္ခဏံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေဘူမိကသမ္မသနစာရဝေဒနာဝ အဓိပ္ပေတာတိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ။ သုခမ္ပိ ဝေဒေတီတိ သုခံ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ အနုဘဝတိ။ ပရတော ပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ, မဟာလိ, ဧကန္တဒုက္ခံ အဘဝိသ္သ, ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တံ အနဝက္ကန္တံ သုခေန, နယိဒံ သတ္တာ ရူပသ္မိံ သာရဇ္ဇေယ္ယုံ။ ယသ္မာ စ ခော, မဟာလိ, ရူပံ သုခံ သုခာနုပတိတံ သုခာဝက္ကန္တံ အနဝက္ကန္တံ ဒုက္ခေန, တသ္မာ သတ္တာ ရူပသ္မိံ သာရဇ္ဇန္တိ, သာရာဂာ သံယုဇ္ဇန္တိ, သံယောဂာ သံကိလိသ္သန္တိ။ ဝေဒနာ စ ဟိဒံ။ သညာ။ သင္ခာရာ။ ဝိညာဏဉ္စ ဟိဒံ, မဟာလိ, ဧကန္တဒုက္ခံ အဘဝိသ္သ။ပေ.။ သံကိလိသ္သန္တီ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၇၀) ဣမိနာ ဟိ မဟာလိသုတ္တပရိယာယေန ဣဓ အာရမ္မဏံ သုခံ ဒုက္ခံ အဒုက္ခမသုခန္တိ ကထိတံ။ အပိစ ပုရိမံ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ အပရာ သုခာ ဝေဒနာ ဝေဒေတိ; ပုရိမံ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ အပရာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဝေဒေတိ; ပုရိမံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ အပရာ အဒုက္ခမသုခာ ဝေဒနာ ဝေဒေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝေဒနာယေဝ ဟိ ဝေဒေတိ, န အညော ကောစိ ဝေဒိတာ နာမ အတ္ထီတိ ဝုတ္တမေတံ။

    450.Vedanā vedanāti idaṃ kasmā pucchati? Vedanālakkhaṇaṃ pucchissāmīti pucchati. Evaṃ santepi tebhūmikasammasanacāravedanāva adhippetāti sallakkhetabbā. Sukhampi vedetīti sukhaṃ ārammaṇaṃ vedeti anubhavati. Parato padadvayepi eseva nayo. ‘‘Rūpañca hidaṃ, mahāli, ekantadukkhaṃ abhavissa, dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkantaṃ anavakkantaṃ sukhena, nayidaṃ sattā rūpasmiṃ sārajjeyyuṃ. Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkantaṃ anavakkantaṃ dukkhena, tasmā sattā rūpasmiṃ sārajjanti, sārāgā saṃyujjanti, saṃyogā saṃkilissanti. Vedanā ca hidaṃ… saññā… saṅkhārā… viññāṇañca hidaṃ, mahāli, ekantadukkhaṃ abhavissa…pe… saṃkilissantī’’ti (saṃ. ni. 3.70) iminā hi mahālisuttapariyāyena idha ārammaṇaṃ sukhaṃ dukkhaṃ adukkhamasukhanti kathitaṃ. Apica purimaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā sukhā vedanā vedeti; purimaṃ dukkhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā dukkhā vedanā vedeti; purimaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā adukkhamasukhā vedanā vedetīti evamettha attho daṭṭhabbo. Vedanāyeva hi vedeti, na añño koci veditā nāma atthīti vuttametaṃ.

    သညာ သညာတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? သဗ္ဗသညာယ လက္ခဏံ။ ကိံ သဗ္ဗတ္ထကသညာယာတိ? သဗ္ဗသညာယ လက္ခဏန္တိပိ သဗ္ဗတ္ထကသညာယ လက္ခဏန္တိပိ ဧကမေဝေတံ, ဧဝံ သန္တေပိ တေဘူမိကသမ္မသနစာရသညာဝ အဓိပ္ပေတာတိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ။ နီလကမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီတိ နီလပုပ္ဖေ ဝာ ဝတ္ထေ ဝာ ပရိကမ္မံ ကတ္ဝာ ဥပစာရံ ဝာ အပ္ပနံ ဝာ ပာပေန္တော သဉ္ဇာနာတိ။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ အတ္ထေ ပရိကမ္မသညာပိ ဥပစာရသညာပိ အပ္ပနာသညာပိ ဝဋ္ဋတိ။ နီလေ နီလန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပီတကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Saññāsaññāti idha kiṃ pucchati? Sabbasaññāya lakkhaṇaṃ. Kiṃ sabbatthakasaññāyāti? Sabbasaññāya lakkhaṇantipi sabbatthakasaññāya lakkhaṇantipi ekamevetaṃ, evaṃ santepi tebhūmikasammasanacārasaññāva adhippetāti sallakkhetabbā. Nīlakampi sañjānātīti nīlapupphe vā vatthe vā parikammaṃ katvā upacāraṃ vā appanaṃ vā pāpento sañjānāti. Imasmiñhi atthe parikammasaññāpi upacārasaññāpi appanāsaññāpi vaṭṭati. Nīle nīlanti uppajjanakasaññāpi vaṭṭatiyeva. Pītakādīsupi eseva nayo.

    ယာ စာဝုသော, ဝေဒနာတိ ဧတ္ထ ဝေဒနာ, သညာ, ဝိညာဏန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ဂဟေတ္ဝာ ပညာ ကသ္မာ န ဂဟိတာတိ? အသဗ္ဗသင္ဂာဟိကတ္တာ။ ပညာယ ဟိ ဂဟိတာယ ပညာယ သမ္ပယုတ္တာဝ ဝေဒနာဒယော လဗ္ဘန္တိ, နော ဝိပ္ပယုတ္တာ။ တံ ပန အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဣမေသု ဂဟိတေသု ပညာယ သမ္ပယုတ္တာ စ ဝိပ္ပယုတ္တာ စ အန္တမသော ဒ္ဝေ ပဉ္စဝိညာဏဓမ္မာပိ လဗ္ဘန္တိ။ ယထာ ဟိ တယော ပုရိသာ သုတ္တံ သုတ္တန္တိ ဝဒေယ္ယုံ, စတုတ္ထော ရတနာဝုတသုတ္တန္တိ။ တေသု ပုရိမာ တယော တက္ကဂတမ္ပိ ပဋ္ဋိဝဋ္ဋကာဒိဂတမ္ပိ ယံကိဉ္စိ ဗဟုံ သုတ္တံ လဘန္တိ အန္တမသော မက္ကဋကသုတ္တမ္ပိ။ ရတနာဝုတသုတ္တံ ပရိယေသန္တော မန္ဒံ လဘတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌတော ဝာ ပညာ ဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ ဝိသ္သဋ္ဌတ္တာဝ ဣဓ န ဂဟိတာတိ ဝဒန္တိ။ ယံ ဟာဝုသော, ဝေဒေတီတိ ယံ အာရမ္မဏံ ဝေဒနာ ဝေဒေတိ, သညာပိ တဒေဝ သဉ္ဇာနာတိ။ ယံ သဉ္ဇာနာတီတိ ယံ အာရမ္မဏံ သညာ သဉ္ဇာနာတိ, ဝိညာဏမ္ပိ တဒေဝ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။

    Yā cāvuso, vedanāti ettha vedanā, saññā, viññāṇanti imāni tīṇi gahetvā paññā kasmā na gahitāti? Asabbasaṅgāhikattā. Paññāya hi gahitāya paññāya sampayuttāva vedanādayo labbhanti, no vippayuttā. Taṃ pana aggahetvā imesu gahitesu paññāya sampayuttā ca vippayuttā ca antamaso dve pañcaviññāṇadhammāpi labbhanti. Yathā hi tayo purisā suttaṃ suttanti vadeyyuṃ, catuttho ratanāvutasuttanti. Tesu purimā tayo takkagatampi paṭṭivaṭṭakādigatampi yaṃkiñci bahuṃ suttaṃ labhanti antamaso makkaṭakasuttampi. Ratanāvutasuttaṃ pariyesanto mandaṃ labhati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Heṭṭhato vā paññā viññāṇena saddhiṃ sampayogaṃ labhāpitā vissaṭṭhattāva idha na gahitāti vadanti. Yaṃ hāvuso, vedetīti yaṃ ārammaṇaṃ vedanā vedeti, saññāpi tadeva sañjānāti. Yaṃ sañjānātīti yaṃ ārammaṇaṃ saññā sañjānāti, viññāṇampi tadeva vijānātīti attho.

    ဣဒာနိ သဉ္ဇာနာတိ ဝိဇာနာတိ ပဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဥပသဂ္ဂမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ ဇာနာတီတိ ပဒံ ပန အဝိသေသော။ တသ္သာပိ ဇာနနတ္ထေ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သညာ ဟိ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏံ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝ, အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပာပေတုံ န သက္ကောတိ။ ဝိညာဏံ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာတိ, အနိစ္စာဒိလက္ခဏပဋိဝေဓဉ္စ ပာပေတိ, ဥသ္သက္ကိတ္ဝာ ပန မဂ္ဂပာတုဘာဝံ ပာပေတုံ န သက္ကောတိ။ ပညာ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ, အနိစ္စာဒိဝသေန လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပာပေတိ, ဥသ္သက္ကိတ္ဝာ မဂ္ဂပာတုဘာဝံ ပာပေတုမ္ပိ သက္ကောတိ။

    Idāni sañjānāti vijānāti pajānātīti ettha viseso veditabbo. Tattha upasaggamattameva viseso. Jānātīti padaṃ pana aviseso. Tassāpi jānanatthe viseso veditabbo. Saññā hi nīlādivasena ārammaṇaṃ sañjānanamattameva, aniccaṃ dukkhaṃ anattāti lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetuṃ na sakkoti. Viññāṇaṃ nīlādivasena ārammaṇañceva sañjānāti, aniccādilakkhaṇapaṭivedhañca pāpeti, ussakkitvā pana maggapātubhāvaṃ pāpetuṃ na sakkoti. Paññā nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, ussakkitvā maggapātubhāvaṃ pāpetumpi sakkoti.

    ယထာ ဟိ ဟေရညိကဖလကေ ကဟာပဏရာသိမ္ဟိ ကတေ အဇာတဗုဒ္ဓိ ဒာရကော ဂာမိကပုရိသော မဟာဟေရညိကောတိ တီသု ဇနေသု ဩလောကေတ္ဝာ ဌိတေသု အဇာတဗုဒ္ဓိ ဒာရကော ကဟာပဏာနံ စိတ္တဝိစိတ္တစတုရသ္သမဏ္ဍလဘာဝမေဝ ဇာနာတိ, ဣဒံ မနုသ္သာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ ရတနသမ္မတန္တိ န ဇာနာတိ။ ဂာမိကပုရိသော စိတ္တာဒိဘာဝဉ္စေဝ ဇာနာတိ, မနုသ္သာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂရတနသမ္မတဘာဝဉ္စ။ ‘‘အယံ ကူဋော အယံ ဆေကော အယံ ကရတော အယံ သဏ္ဟော’’တိ ပန န ဇာနာတိ။ မဟာဟေရညိကော စိတ္တာဒိဘာဝမ္ပိ ရတနသမ္မတဘာဝမ္ပိ ကူဋာဒိဘာဝမ္ပိ ဇာနာတိ, ဇာနန္တော စ ပန နံ ရူပံ ဒိသ္ဝာပိ ဇာနာတိ, အာကောဋိတသ္သ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာပိ, ဂန္ဓံ ဃာယိတ္ဝာပိ, ရသံ သာယိတ္ဝာပိ, ဟတ္ထေန ဂရုကလဟုကဘာဝံ ဥပဓာရေတ္ဝာပိ အသုကဂာမေ ကတောတိပိ ဇာနာတိ, အသုကနိဂမေ အသုကနဂရေ အသုကပဗ္ဗတစ္ဆာယာယ အသုကနဒီတီရေ ကတောတိပိ, အသုကာစရိယေန ကတောတိပိ ဇာနာတိ။ ဧဝမေဝံ သညာ အဇာတဗုဒ္ဓိဒာရကသ္သ ကဟာပဏဒသ္သနံ ဝိယ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏမတ္တမေဝ သဉ္ဇာနာတိ။ ဝိညာဏံ ဂာမိကပုရိသသ္သ ကဟာပဏဒသ္သနံ ဝိယ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ, အနိစ္စာဒိဝသေန လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပာပေတိ။ ပညာ မဟာဟေရညိကသ္သ ကဟာပဏဒသ္သနံ ဝိယ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ, အနိစ္စာဒိဝသေန လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပာပေတိ, ဥသ္သက္ကိတ္ဝာ မဂ္ဂပာတုဘာဝမ္ပိ ပာပေတိ။ သော ပန နေသံ ဝိသေသော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော။

    Yathā hi heraññikaphalake kahāpaṇarāsimhi kate ajātabuddhi dārako gāmikapuriso mahāheraññikoti tīsu janesu oloketvā ṭhitesu ajātabuddhi dārako kahāpaṇānaṃ cittavicittacaturassamaṇḍalabhāvameva jānāti, idaṃ manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ ratanasammatanti na jānāti. Gāmikapuriso cittādibhāvañceva jānāti, manussānaṃ upabhogaparibhogaratanasammatabhāvañca. ‘‘Ayaṃ kūṭo ayaṃ cheko ayaṃ karato ayaṃ saṇho’’ti pana na jānāti. Mahāheraññiko cittādibhāvampi ratanasammatabhāvampi kūṭādibhāvampi jānāti, jānanto ca pana naṃ rūpaṃ disvāpi jānāti, ākoṭitassa saddaṃ sutvāpi, gandhaṃ ghāyitvāpi, rasaṃ sāyitvāpi, hatthena garukalahukabhāvaṃ upadhāretvāpi asukagāme katotipi jānāti, asukanigame asukanagare asukapabbatacchāyāya asukanadītīre katotipi, asukācariyena katotipi jānāti. Evamevaṃ saññā ajātabuddhidārakassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇamattameva sañjānāti. Viññāṇaṃ gāmikapurisassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti. Paññā mahāheraññikassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, ussakkitvā maggapātubhāvampi pāpeti. So pana nesaṃ viseso duppaṭivijjho.

    တေနာဟ အာယသ္မာ နာဂသေနော – ‘‘ဒုက္ကရံ, မဟာရာဇ, ဘဂဝတာ ကတန္တိ။ ကိံ, ဘန္တေ, နာဂသေန ဘဂဝတာ ဒုက္ကရံ ကတန္တိ? ဒုက္ကရံ, မဟာရာဇ, ဘဂဝတာ ကတံ, ဣမေသံ အရူပီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ ဝဝတ္ထာနံ အက္ခာတံ, အယံ ဖသ္သော, အယံ ဝေဒနာ, အယံ သညာ, အယံ စေတနာ, ဣဒံ စိတ္တ’’န္တိ (မိ. ပ. ၂.၇.၁၆)။ ယထာ ဟိ တိလတေလံ, သာသပတေလံ, မဓုကတေလံ, ဧရဏ္ဍကတေလံ, ဝသာတေလန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ တေလာနိ ဧကစာဋိယံ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဒိဝသံ ယမကမန္ထေဟိ မန္ထေတ္ဝာ တတော ဣဒံ တိလတေလံ, ဣဒံ သာသပတေလန္တိ ဧကေကသ္သ ပာဋိယေက္ကံ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ ဒုက္ကရံ, ဣဒံ တတော ဒုက္ကရတရံ။ ဘဂဝာ ပန သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဓမ္မိသ္သရော ဓမ္မရာဇာ ဣမေသံ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ ဝဝတ္ထာနံ အက္ခာသိ။ ပဉ္စန္နံ မဟာနဒီနံ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနေ, ‘‘ဣဒံ ဂင္ဂာယ ဥဒကံ, ဣဒံ ယမုနာယာ’’တိ ဧဝံ ပာဋိယေက္ကံ ဥဒကဥဒ္ဓရဏေနာပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Tenāha āyasmā nāgaseno – ‘‘dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā katanti. Kiṃ, bhante, nāgasena bhagavatā dukkaraṃ katanti? Dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā kataṃ, imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhātaṃ, ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ citta’’nti (mi. pa. 2.7.16). Yathā hi tilatelaṃ, sāsapatelaṃ, madhukatelaṃ, eraṇḍakatelaṃ, vasātelanti imāni pañca telāni ekacāṭiyaṃ pakkhipitvā divasaṃ yamakamanthehi manthetvā tato idaṃ tilatelaṃ, idaṃ sāsapatelanti ekekassa pāṭiyekkaṃ uddharaṇaṃ nāma dukkaraṃ, idaṃ tato dukkarataraṃ. Bhagavā pana sabbaññutaññāṇassa suppaṭividdhattā dhammissaro dhammarājā imesaṃ arūpīnaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhāsi. Pañcannaṃ mahānadīnaṃ samuddaṃ paviṭṭhaṭṭhāne, ‘‘idaṃ gaṅgāya udakaṃ, idaṃ yamunāyā’’ti evaṃ pāṭiyekkaṃ udakauddharaṇenāpi ayamattho veditabbo.

    ၄၅၁. နိသ္သဋ္ဌေနာတိ နိသ္သဋေန ပရိစ္စတ္တေန ဝာ။ တတ္ထ နိသ္သဋေနာတိ အတ္ထေ သတိ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟီတိ နိသ္သက္ကဝစနံ။ ပရိစ္စတ္တေနာတိ အတ္ထေ သတိ ကရဏဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပဉ္စဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ နိသ္သရိတ္ဝာ မနောဒ္ဝာရေ ပဝတ္တေန ပဉ္စဟိ ဝာ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ တသ္သ ဝတ္ထုဘာဝံ အနုပဂမနတာယ ပရိစ္စတ္တေနာတိ။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ နိရုပက္ကိလေသေန။ မနောဝိညာဏေနာတိ ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေန။ ကိံ နေယ္ယန္တိ ကိံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံကိဉ္စိ နေယ္ယံ နာမ အတ္ထိ ဓမ္မ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ. ၆၉) ဟိ ဇာနိတဗ္ဗံ နေယ္ယန္တိ ဝုတ္တံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနံ နေယ္ယန္တိ ကထံ ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေန အရူပာဝစရသမာပတ္တိ နေယ္ယာတိ? ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဌိတေန အရူပာဝစရသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတသ္သ ဟိ သာ ဣဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ နေယ္ယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အထ နေဝသညာနာသညာယတနံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? ပာဋိယေက္ကံ အဘိနိဝေသာဘာဝတော။ တတ္ထ ဟိ ကလာပတော နယတော သမ္မသနံ လဗ္ဘတိ, ဓမ္မသေနာပတိသဒိသသ္သာပိ ဟိ ဘိက္ခုနော ပာဋိယေက္ကံ အဘိနိဝေသော န ဇာယတိ။ တသ္မာ ထေရောပိ, ‘‘ဧဝံ ကိရမေ ဓမ္မာ အဟုတ္ဝာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတ္ဝာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၉၄) ကလာပတော နယတော သမ္မသိတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇေသီတိ။ ဘဂဝာ ပန သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ ဟတ္ထဂတတ္တာ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယမ္ပိ ပရောပညာသ ဓမ္မေ ပာဋိယေက္ကံ အံဂုဒ္ဓာရေနေဝ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ, ‘‘ယာဝတာ သညာသမာပတ္တိယော, တာဝတာ အညာပဋိဝေဓော’’တိ အာဟ။

    451.Nissaṭṭhenāti nissaṭena pariccattena vā. Tattha nissaṭenāti atthe sati pañcahi indriyehīti nissakkavacanaṃ. Pariccattenāti atthe sati karaṇavacanaṃ veditabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pañcahi indriyehi nissaritvā manodvāre pavattena pañcahi vā indriyehi tassa vatthubhāvaṃ anupagamanatāya pariccattenāti. Parisuddhenāti nirupakkilesena. Manoviññāṇenāti rūpāvacaracatutthajjhānacittena. Kiṃ neyyanti kiṃ jānitabbaṃ. ‘‘Yaṃkiñci neyyaṃ nāma atthi dhamma’’ntiādīsu (mahāni. 69) hi jānitabbaṃ neyyanti vuttaṃ. Ākāsānañcāyatanaṃ neyyanti kathaṃ rūpāvacaracatutthajjhānacittena arūpāvacarasamāpatti neyyāti? Rūpāvacaracatutthajjhāne ṭhitena arūpāvacarasamāpattiṃ nibbattetuṃ sakkā hoti. Ettha ṭhitassa hi sā ijjhati. Tasmā ‘‘ākāsānañcāyatanaṃ neyya’’ntiādimāha. Atha nevasaññānāsaññāyatanaṃ kasmā na vuttanti? Pāṭiyekkaṃ abhinivesābhāvato. Tattha hi kalāpato nayato sammasanaṃ labbhati, dhammasenāpatisadisassāpi hi bhikkhuno pāṭiyekkaṃ abhiniveso na jāyati. Tasmā theropi, ‘‘evaṃ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.94) kalāpato nayato sammasitvā vissajjesīti. Bhagavā pana sabbaññutaññāṇassa hatthagatattā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyampi paropaññāsa dhamme pāṭiyekkaṃ aṃguddhāreneva uddharitvā, ‘‘yāvatā saññāsamāpattiyo, tāvatā aññāpaṭivedho’’ti āha.

    ပညာစက္ခုနာ ပဇာနာတီတိ ဒသ္သနပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတာယ ပညာယ ပဇာနာတိ။ တတ္ထ ဒ္ဝေ ပညာ သမာဓိပညာ ဝိပသ္သနာပညာ စ။ သမာဓိပညာယ ကိစ္စတော အသမ္မောဟတော စ ပဇာနာတိ။ ဝိပသ္သနာပညာယ လက္ခဏပဋိဝေဓေန အာရမ္မဏတော ဇာနနံ ကထိတံ။ ကိမတ္ထိယာတိ ကော ဧတိသ္သာ အတ္ထော။ အဘိညတ္ထာတိအာဒီသု အဘိညေယ္ယေ ဓမ္မေ အဘိဇာနာတီတိ အဘိညတ္ထာ။ ပရိညေယ္ယေ ဓမ္မေ ပရိဇာနာတီတိ ပရိညတ္ထာ။ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဇဟတီတိ ပဟာနတ္ထာ။ သာ ပနေသာ လောကိယာပိ အဘိညတ္ထာ စ ပရိညတ္ထာ စ ဝိက္ခမ္ဘနတော ပဟာနတ္ထာ။ လောကုတ္တရာပိ အဘိညတ္ထာ စ ပရိညတ္ထာ စ သမုစ္ဆေဒတော ပဟာနတ္ထာ။ တတ္ထ လောကိယာ ကိစ္စတော အသမ္မောဟတော စ ပဇာနာတိ, လောကုတ္တရာ အသမ္မောဟတော။

    Paññācakkhunā pajānātīti dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūtāya paññāya pajānāti. Tattha dve paññā samādhipaññā vipassanāpaññā ca. Samādhipaññāya kiccato asammohato ca pajānāti. Vipassanāpaññāya lakkhaṇapaṭivedhena ārammaṇato jānanaṃ kathitaṃ. Kimatthiyāti ko etissā attho. Abhiññatthātiādīsu abhiññeyye dhamme abhijānātīti abhiññatthā. Pariññeyye dhamme parijānātīti pariññatthā. Pahātabbe dhamme pajahatīti pahānatthā. Sā panesā lokiyāpi abhiññatthā ca pariññatthā ca vikkhambhanato pahānatthā. Lokuttarāpi abhiññatthā ca pariññatthā ca samucchedato pahānatthā. Tattha lokiyā kiccato asammohato ca pajānāti, lokuttarā asammohato.

    ၄၅၂. သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒာယာတိ ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ။ ပရတော စ ဃောသောတိ သပ္ပာယဓမ္မသ္သဝနံ။ ယောနိသော စ မနသိကာရောတိ အတ္တနော ဥပာယမနသိကာရော။ တတ္ထ သာဝကေသု အပိ ဓမ္မသေနာပတိနော ဒ္ဝေ ပစ္စယာ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ ထေရော ဟိ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကံ ဧကံ အသင္ခ္ယေယ္ယံ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အဏုမတ္တမ္ပိ ကိလေသံ ပဇဟိတုံ နာသက္ခိ။ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဟေတုပ္ပဘဝာ’’တိ (မဟာဝ. ၆၀) အသ္သဇိတ္ထေရတော ဣမံ ဂာထံ သုတ္ဝာဝသ္သ ပဋိဝေဓော ဇာတော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ ပန သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓာနဉ္စ ပရတောဃောသကမ္မံ နတ္ထိ, ယောနိသောမနသိကာရသ္မိံယေဝ ဌတ္ဝာ ပစ္စေကဗောဓိဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။

    452.Sammādiṭṭhiyā uppādāyāti vipassanāsammādiṭṭhiyā ca maggasammādiṭṭhiyā ca. Parato ca ghosoti sappāyadhammassavanaṃ. Yoniso ca manasikāroti attano upāyamanasikāro. Tattha sāvakesu api dhammasenāpatino dve paccayā laddhuṃ vaṭṭantiyeva. Thero hi kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūretvāpi attano dhammatāya aṇumattampi kilesaṃ pajahituṃ nāsakkhi. ‘‘Ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60) assajittherato imaṃ gāthaṃ sutvāvassa paṭivedho jāto. Paccekabuddhānaṃ pana sabbaññubuddhānañca paratoghosakammaṃ natthi, yonisomanasikārasmiṃyeva ṭhatvā paccekabodhiñca sabbaññutaññāṇañca nibbattenti.

    အနုဂ္ဂဟိတာတိ လဒ္ဓူပကာရာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဖလက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ အသ္သာတိ စေတောဝိမုတ္တိဖလာ။ တဒေဝ စေတောဝိမုတ္တိသင္ခာတံ ဖလံ အာနိသံသော အသ္သာတိ စေတောဝိမုတ္တိဖလာနိသံသာ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ စတုတ္ထဖလပညာ ပညာဝိမုတ္တိ နာမ, အဝသေသာ ဓမ္မာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီလာနုဂ္ဂဟိတာတိအာဒီသု သီလန္တိ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သုတန္တိ သပ္ပာယဓမ္မသ္သဝနံ။ သာကစ္ဆာတိ ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနစ္ဆေဒနကထာ။ သမထောတိ ဝိပသ္သနာပာဒိကာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဝိပသ္သနာတိ သတ္တဝိဓာ အနုပသ္သနာ။ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလဉ္ဟိ ပူရေန္တသ္သ, သပ္ပာယဓမ္မသ္သဝနံ သုဏန္တသ္သ, ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနံ ဆိန္ဒန္တသ္သ, ဝိပသ္သနာပာဒိကာသု အဋ္ဌသမာပတ္တီသု ကမ္မံ ကရောန္တသ္သ, သတ္တဝိဓံ အနုပသ္သနံ ဘာဝေန္တသ္သ အရဟတ္တမဂ္ဂော ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဖလံ ဒေတိ။

    Anuggahitāti laddhūpakārā. Sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi. Phalakkhaṇe nibbattā cetovimutti phalaṃ assāti cetovimuttiphalā. Tadeva cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso assāti cetovimuttiphalānisaṃsā. Dutiyapadepi eseva nayo. Ettha ca catutthaphalapaññā paññāvimutti nāma, avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā. Sīlānuggahitātiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Sutanti sappāyadhammassavanaṃ. Sākacchāti kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanakathā. Samathoti vipassanāpādikā aṭṭha samāpattiyo. Vipassanāti sattavidhā anupassanā. Catupārisuddhisīlañhi pūrentassa, sappāyadhammassavanaṃ suṇantassa, kammaṭṭhāne khalanapakkhalanaṃ chindantassa, vipassanāpādikāsu aṭṭhasamāpattīsu kammaṃ karontassa, sattavidhaṃ anupassanaṃ bhāventassa arahattamaggo uppajjitvā phalaṃ deti.

    ယထာ ဟိ မဓုရံ အမ္ဗပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော အမ္ဗပောတကသ္သ သမန္တာ ဥဒကကောဋ္ဌကံ ထိရံ ကတ္ဝာ ဗန္ဓတိ။ ဃဋံ ဂဟေတ္ဝာ ကာလေန ကာလံ ဥဒကံ အာသိဉ္စတိ။ ဥဒကသ္သ အနိက္ခမနတ္ထံ မရိယာဒံ ထိရံ ကရောတိ။ ယာ ဟောတိ သမီပေ ဝလ္လိ ဝာ သုက္ခဒဏ္ဍကော ဝာ ကိပိလ္လိကပုဋော ဝာ မက္ကဋကဇာလံ ဝာ, တံ အပနေတိ။ ခဏိတ္တိံ ဂဟေတ္ဝာ ကာလေန ကာလံ မူလာနိ ပရိခဏတိ။ ဧဝမသ္သ အပ္ပမတ္တသ္သ ဣမာနိ ပဉ္စ ကာရဏာနိ ကရောတော သော အမ္ဗော ဝဍ္ဎိတ္ဝာ ဖလံ ဒေတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရုက္ခသ္သ သမန္တတော ကောဋ္ဌကဗန္ဓနံ ဝိယ ဟိ သီလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ကာလေန ကာလံ ဥဒကသိဉ္စနံ ဝိယ ဓမ္မသ္သဝနံ, မရိယာဒာယ ထိရဘာဝကရဏံ ဝိယ သမထော, သမီပေ ဝလ္လိအာဒီနံ ဟရဏံ ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနစ္ဆေဒနံ, ကာလေန ကာလံ ခဏိတ္တိံ ဂဟေတ္ဝာ မူလခဏနံ ဝိယ သတ္တန္နံ အနုပသ္သနာနံ ဘာဝနာ။ တေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ အနုဂ္ဂဟိတသ္သ အမ္ဗရုက္ခသ္သ မဓုရဖလဒာနကာလော ဝိယ ဣမသ္သ ဘိက္ခုနော ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဓမ္မေဟိ အနုဂ္ဂဟိတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အရဟတ္တဖလဒာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Yathā hi madhuraṃ ambapakkaṃ paribhuñjitukāmo ambapotakassa samantā udakakoṭṭhakaṃ thiraṃ katvā bandhati. Ghaṭaṃ gahetvā kālena kālaṃ udakaṃ āsiñcati. Udakassa anikkhamanatthaṃ mariyādaṃ thiraṃ karoti. Yā hoti samīpe valli vā sukkhadaṇḍako vā kipillikapuṭo vā makkaṭakajālaṃ vā, taṃ apaneti. Khaṇittiṃ gahetvā kālena kālaṃ mūlāni parikhaṇati. Evamassa appamattassa imāni pañca kāraṇāni karoto so ambo vaḍḍhitvā phalaṃ deti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Rukkhassa samantato koṭṭhakabandhanaṃ viya hi sīlaṃ daṭṭhabbaṃ, kālena kālaṃ udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ, mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho, samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ, kālena kālaṃ khaṇittiṃ gahetvā mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā. Tehi pañcahi kāraṇehi anuggahitassa ambarukkhassa madhuraphaladānakālo viya imassa bhikkhuno imehi pañcahi dhammehi anuggahitāya sammādiṭṭhiyā arahattaphaladānaṃ veditabbaṃ.

    ၄၅၃. ကတိ ပနာဝုသော, ဘဝာတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? မူလမေဝ ဂတော အနုသန္ဓိ, ဒုပ္ပညော ယေဟိ ဘဝေဟိ န ဥဋ္ဌာတိ, တေ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ကာမဘဝောတိ ကာမဘဝူပဂံ ကမ္မံ ကမ္မာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ဥပာဒိန္နက္ခန္ဓာပီတိ ဥဘယမေကတော ကတ္ဝာ ကာမဘဝောတိ အာဟ။ ရူပာရူပဘဝေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာယတိန္တိ အနာဂတေ။ ပုနဗ္ဘဝသ္သ အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ဣဓ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ရာတတ္ရာဘိနန္ဒနာတိ ရူပာဘိနန္ဒနာ သဒ္ဒာဘိနန္ဒနာတိ ဧဝံ တဟိံ တဟိံ အဘိနန္ဒနာ, ကရဏဝစနေ စေတံ ပစ္စတ္တံ။ တတ္ရတတ္ရာဘိနန္ဒနာယ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဂမနံ ဟောတိ, အာဂမနံ ဟောတိ, ဂမနာဂမနံ ဟောတိ, ဝဋ္ဋံ ဝတ္တတီတိ ဝဋ္ဋံ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ ဒသ္သေသိ။ ဣဒာနိ ဝိဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ ပနာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္သ ဝိသ္သဇ္ဇနေ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂာတိ အဝိဇ္ဇာယ ခယနိရောဓေန။ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒေန။ ကိံ အဝိဇ္ဇာ ပုဗ္ဗေ နိရုဒ္ဓာ, အထ ဝိဇ္ဇာ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နာတိ? ဥဘယမေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဒီပုဇ္ဇလနေန အန္ဓကာရဝိဂမော ဝိယ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေန အဝိဇ္ဇာ နိရုဒ္ဓာဝ ဟောတိ။ တဏ္ဟာနိရောဓာတိ တဏ္ဟာယ ခယနိရောဓေန။ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတီတိ ဧဝံ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝသ္သ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ, ဂမနံ အာဂမနံ ဂမနာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ, ဝဋ္ဋံ န ဝတ္တတီတိ ဝိဝဋ္ဋံ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ ဒသ္သေသိ။

    453.Katipanāvuso, bhavāti idha kiṃ pucchati? Mūlameva gato anusandhi, duppañño yehi bhavehi na uṭṭhāti, te pucchissāmīti pucchati. Tattha kāmabhavoti kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kammābhinibbattā upādinnakkhandhāpīti ubhayamekato katvā kāmabhavoti āha. Rūpārūpabhavesupi eseva nayo. Āyatinti anāgate. Punabbhavassa abhinibbattīti punabbhavābhinibbatti. Idha vaṭṭaṃ pucchissāmīti pucchati. Tatrātatrābhinandanāti rūpābhinandanā saddābhinandanāti evaṃ tahiṃ tahiṃ abhinandanā, karaṇavacane cetaṃ paccattaṃ. Tatratatrābhinandanāya punabbhavābhinibbatti hotīti attho. Ettāvatā hi gamanaṃ hoti, āgamanaṃ hoti, gamanāgamanaṃ hoti, vaṭṭaṃ vattatīti vaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi. Idāni vivaṭṭaṃ pucchanto ‘‘kathaṃ panāvuso’’tiādimāha. Tassa vissajjane avijjāvirāgāti avijjāya khayanirodhena. Vijjuppādāti arahattamaggavijjāya uppādena. Kiṃ avijjā pubbe niruddhā, atha vijjā pubbe uppannāti? Ubhayametaṃ na vattabbaṃ. Padīpujjalanena andhakāravigamo viya vijjuppādena avijjā niruddhāva hoti. Taṇhānirodhāti taṇhāya khayanirodhena. Punabbhavābhinibbatti na hotīti evaṃ āyatiṃ punabbhavassa abhinibbatti na hoti, gamanaṃ āgamanaṃ gamanāgamanaṃ upacchijjati, vaṭṭaṃ na vattatīti vivaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi.

    ၄၅၄. ကတမံ ပနာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ။ တသ္သ နိရောဓပာဒကံ ပဌမဇ္ဈာနံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ ပဌမံ ဈာနန္တိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? နိရောဓံ သမာပဇ္ဇနကေန ဘိက္ခုနာ အင္ဂဝဝတ္ထာနံ ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒော နာမ ဇာနိတဗ္ဗော, ဣဒံ ဈာနံ ပဉ္စင္ဂိကံ စတုရင္ဂိကံ တိဝင္ဂိကံ ဒုဝင္ဂိကန္တိ အင္ဂဝဝတ္ထာနံ ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဝိတက္ကောတိအာဒီသု ပန အဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝိတက္ကော, အနုမဇ္ဇနလက္ခဏော ဝိစာရော, ဖရဏလက္ခဏာ ပီတိ, သာတလက္ခဏံ သုခံ, အဝိက္ခေပလက္ခဏာ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝတ္တန္တိ။ ကတင္ဂဝိပ္ပဟီနန္တိ ဣဓ ပန ကိံ ပုစ္ဆတိ? နိရောဓံ သမာပဇ္ဇနကေန ဘိက္ခုနာ ဥပကာရာနုပကာရာနိ အင္ဂာနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ, တာနိ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ, ဝိသ္သဇ္ဇနံ ပနေတ္ထ ပာကဋမေဝ။ ဣတိ ဟေဋ္ဌာ နိရောဓပာဒကံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဂဟိတံ, ဥပရိ တသ္သ အနန္တရပစ္စယံ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပုစ္ဆိသ္သတိ။ အန္တရာ ပန ဆ သမာပတ္တိယော သံခိတ္တာ, နယံ ဝာ ဒသ္သေတ္ဝာ ဝိသ္သဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    454.Katamaṃ panāvusoti idha kiṃ pucchati? Ubhatobhāgavimutto bhikkhu kālena kālaṃ nirodhaṃ samāpajjati. Tassa nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ pucchissāmīti pucchati. Paṭhamaṃ jhānanti idha kiṃ pucchati? Nirodhaṃ samāpajjanakena bhikkhunā aṅgavavatthānaṃ koṭṭhāsaparicchedo nāma jānitabbo, idaṃ jhānaṃ pañcaṅgikaṃ caturaṅgikaṃ tivaṅgikaṃ duvaṅgikanti aṅgavavatthānaṃ koṭṭhāsaparicchedaṃ pucchissāmīti pucchati. Vitakkotiādīsu pana abhiniropanalakkhaṇo vitakko, anumajjanalakkhaṇo vicāro, pharaṇalakkhaṇā pīti, sātalakkhaṇaṃ sukhaṃ, avikkhepalakkhaṇā cittekaggatāti ime pañca dhammā vattanti. Kataṅgavippahīnanti idha pana kiṃ pucchati? Nirodhaṃ samāpajjanakena bhikkhunā upakārānupakārāni aṅgāni jānitabbāni, tāni pucchissāmīti pucchati, vissajjanaṃ panettha pākaṭameva. Iti heṭṭhā nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ gahitaṃ, upari tassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ pucchissati. Antarā pana cha samāpattiyo saṃkhittā, nayaṃ vā dassetvā vissaṭṭhāti veditabbā.

    ၄၅၅. ဣဒာနိ ဝိညာဏနိသ္သယေ ပဉ္စ ပသာဒေ ပုစ္ဆန္တော ပဉ္စိမာနိ, အာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂောစရဝိသယန္တိ ဂောစရဘူတံ ဝိသယံ။ အညမညသ္သာတိ စက္ခု သောတသ္သ သောတံ ဝာ စက္ခုသ္သာတိ ဧဝံ ဧကေကသ္သ ဂောစရဝိသယံ န ပစ္စနုဘောတိ။ သစေ ဟိ နီလာဒိဘေဒံ ရူပာရမ္မဏံ သမောဓာနေတ္ဝာ သောတိန္ဒ္ရိယသ္သ ဥပနေယ္ယ, ‘‘ဣင္ဃ တာဝ နံ ဝဝတ္ထပေဟိ ဝိဘာဝေဟိ, ကိံ နာမေတံ အာရမ္မဏ’’န္တိ။ စက္ခုဝိညာဏဉ္ဟိ ဝိနာပိ မုခေန အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဧဝံ ဝဒေယ္ယ – ‘‘အရေ အန္ဓဗာလ , ဝသ္သသတမ္ပိ ဝသ္သသဟသ္သမ္ပိ ပရိဓာဝမာနော အညတ္ရ မယာ ကုဟိံ ဧတသ္သ ဇာနနကံ လဘိသ္သသိ, အာဟရ နံ စက္ခုပသာဒေ ဥပနေဟိ, အဟမေတံ အာရမ္မဏံ ဇာနိသ္သာမိ, ယဒိ ဝာ နီလံ ယဒိ ဝာ ပီတကံ, န ဟိ ဧသော အညသ္သ ဝိသယော, မယ္ဟေဝေသော ဝိသယော’’တိ။ သေသဒ္ဝာရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေတာနိ အညမညသ္သ ဂောစရံ ဝိသယံ န ပစ္စနုဘောန္တိ နာမ။ ကိံ ပဋိသရဏန္တိ ဧတေသံ ကိံ ပဋိသရဏံ, ကိံ ဧတာနိ ပဋိသရန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ မနော ပဋိသရဏန္တိ ဇဝနမနော ပဋိသရဏံ။ မနော စ နေသန္တိ မနောဒ္ဝာရိကဇဝနမနော ဝာ ပဉ္စဒ္ဝာရိကဇဝနမနော ဝာ ဧတေသံ ဂောစရဝိသယံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘောတိ။ စက္ခုဝိညာဏဉ္ဟိ ရူပဒသ္သနမတ္တမေဝ, ဧတ္ထ ရဇ္ဇနံ ဝာ ဒုသ္သနံ ဝာ မုယ္ဟနံ ဝာ နတ္ထိ။ ဧတသ္မိံ ပန ဒ္ဝာရေ ဇဝနံ ရဇ္ဇတိ ဝာ ဒုသ္သတိ ဝာ မုယ္ဟတိ ဝာ။ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

    455. Idāni viññāṇanissaye pañca pasāde pucchanto pañcimāni, āvusotiādimāha. Tattha gocaravisayanti gocarabhūtaṃ visayaṃ. Aññamaññassāti cakkhu sotassa sotaṃ vā cakkhussāti evaṃ ekekassa gocaravisayaṃ na paccanubhoti. Sace hi nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ samodhānetvā sotindriyassa upaneyya, ‘‘iṅgha tāva naṃ vavatthapehi vibhāvehi, kiṃ nāmetaṃ ārammaṇa’’nti. Cakkhuviññāṇañhi vināpi mukhena attano dhammatāya evaṃ vadeyya – ‘‘are andhabāla , vassasatampi vassasahassampi paridhāvamāno aññatra mayā kuhiṃ etassa jānanakaṃ labhissasi, āhara naṃ cakkhupasāde upanehi, ahametaṃ ārammaṇaṃ jānissāmi, yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakaṃ, na hi eso aññassa visayo, mayheveso visayo’’ti. Sesadvāresupi eseva nayo. Evametāni aññamaññassa gocaraṃ visayaṃ na paccanubhonti nāma. Kiṃ paṭisaraṇanti etesaṃ kiṃ paṭisaraṇaṃ, kiṃ etāni paṭisarantīti pucchati. Mano paṭisaraṇanti javanamano paṭisaraṇaṃ. Mano ca nesanti manodvārikajavanamano vā pañcadvārikajavanamano vā etesaṃ gocaravisayaṃ rajjanādivasena anubhoti. Cakkhuviññāṇañhi rūpadassanamattameva, ettha rajjanaṃ vā dussanaṃ vā muyhanaṃ vā natthi. Etasmiṃ pana dvāre javanaṃ rajjati vā dussati vā muyhati vā. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.

    တတ္ရာယံ ဥပမာ – ပဉ္စ ကိရ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာ ရာဇာနံ သေဝိတ္ဝာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဧကသ္မိံ ပဉ္စကုလိကေ ဂာမေ ပရိတ္တကံ အာယံ လဘိံသု။ တေသံ တတ္ထ မစ္ဆဘာဂော မံသဘာဂော ယုတ္တိကဟာပဏော ဝာ, ဗန္ဓကဟာပဏော ဝာ, မာပဟာရကဟာပဏော ဝာ, အဋ္ဌကဟာပဏော ဝာ, သောဠသကဟာပဏော ဝာ, ဗာတ္တိံသကဟာပဏော ဝာ, စတုသဋ္ဌိကဟာပဏော ဝာ, ဒဏ္ဍောတိ ဧတ္တကမတ္တမေဝ ပာပုဏာတိ။ သတဝတ္ထုကံ ပဉ္စသတဝတ္ထုကံ သဟသ္သဝတ္ထုကံ မဟာဗလိံ ရာဇာဝ ဂဏ္ဟာတိ။ တတ္ထ ပဉ္စကုလိကဂာမော ဝိယ ပဉ္စ ပသာဒာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ; ပဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာ ဝိယ ပဉ္စ ဝိညာဏာနိ; ရာဇာ ဝိယ ဇဝနံ; ဒုဗ္ဗလဘောဇကာနံ ပရိတ္တကံ အာယပာပုဏနံ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ရူပဒသ္သနာဒိမတ္တံ။ ရဇ္ဇနာဒီနိ ပန ဧတေသု နတ္ထိ။ ရညော မဟာဗလိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ တေသု ဒ္ဝာရေသု ဇဝနသ္သ ရဇ္ဇနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    Tatrāyaṃ upamā – pañca kira dubbalabhojakā rājānaṃ sevitvā kicchena kasirena ekasmiṃ pañcakulike gāme parittakaṃ āyaṃ labhiṃsu. Tesaṃ tattha macchabhāgo maṃsabhāgo yuttikahāpaṇo vā, bandhakahāpaṇo vā, māpahārakahāpaṇo vā, aṭṭhakahāpaṇo vā, soḷasakahāpaṇo vā, bāttiṃsakahāpaṇo vā, catusaṭṭhikahāpaṇo vā, daṇḍoti ettakamattameva pāpuṇāti. Satavatthukaṃ pañcasatavatthukaṃ sahassavatthukaṃ mahābaliṃ rājāva gaṇhāti. Tattha pañcakulikagāmo viya pañca pasādā daṭṭhabbā; pañca dubbalabhojakā viya pañca viññāṇāni; rājā viya javanaṃ; dubbalabhojakānaṃ parittakaṃ āyapāpuṇanaṃ viya cakkhuviññāṇādīnaṃ rūpadassanādimattaṃ. Rajjanādīni pana etesu natthi. Rañño mahābaliggahaṇaṃ viya tesu dvāresu javanassa rajjanādīni veditabbāni.

    ၄၅၆. ပဉ္စိမာနိ, အာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? အန္တောနိရောဓသ္မိံ ပဉ္စ ပသာဒေ။ ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိဉ္ဟိ ဝတ္တမာနေ အရူပဓမ္မာ ပသာဒာနံ ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ယော ပန တံ ပဝတ္တံ နိရောဓေတ္ဝာ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပန္နော, တသ္သ အန္တောနိရောဓေ ပဉ္စ ပသာဒာ ကိံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌန္တီတိ ဣဒံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ အာယုံ ပဋိစ္စာတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌန္တိ ။ ဥသ္မံ ပဋိစ္စာတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ကမ္မဇတေဇံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ယသ္မာ ပန ကမ္မဇတေဇောပိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ‘‘ဥသ္မာ အာယုံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတီ’’တိ အာဟ။ ဈာယတောတိ ဇလတော။ အစ္စိံ ပဋိစ္စာတိ ဇာလသိခံ ပဋိစ္စ။ အာဘာ ပညာယတီတိ အာလောကော နာမ ပညာယတိ။ အာဘံ ပဋိစ္စ အစ္စီတိ တံ အာလောကံ ပဋိစ္စ ဇာလသိခာ ပညာယတိ။

    456.Pañcimāni, āvusoti idha kiṃ pucchati? Antonirodhasmiṃ pañca pasāde. Kiriyamayapavattasmiñhi vattamāne arūpadhammā pasādānaṃ balavapaccayā honti. Yo pana taṃ pavattaṃ nirodhetvā nirodhasamāpattiṃ samāpanno, tassa antonirodhe pañca pasādā kiṃ paṭicca tiṭṭhantīti idaṃ pucchissāmīti pucchati. Āyuṃ paṭiccāti jīvitindriyaṃ paṭicca tiṭṭhanti . Usmaṃ paṭiccāti jīvitindriyaṃ kammajatejaṃ paṭicca tiṭṭhati. Yasmā pana kammajatejopi jīvitindriyena vinā na tiṭṭhati, tasmā ‘‘usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhatī’’ti āha. Jhāyatoti jalato. Acciṃ paṭiccāti jālasikhaṃ paṭicca. Ābhā paññāyatīti āloko nāma paññāyati. Ābhaṃ paṭicca accīti taṃ ālokaṃ paṭicca jālasikhā paññāyati.

    ဧဝမေဝ ခော, အာဝုသော, အာယု ဥသ္မံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ဇာလသိခာ ဝိယ ကမ္မဇတေဇော။ အာလောကော ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ ဇာလသိခာ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အာလောကံ ဂဟေတ္ဝာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သာ တေန အတ္တနာ ဇနိတအာလောကေနေဝ သယမ္ပိ အဏု ထူလာ ဒီဃာ ရသ္သာတိ ပာကဋာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဇာလပဝတ္တိယာ ဇနိတအာလောကေန တသ္သာယေဝ ဇာလပဝတ္တိယာ ပာကဋဘာဝော ဝိယ ဥသ္မံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တေန ကမ္မဇမဟာဘူတသမ္ဘဝေန ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယေန ဥသ္မာယ အနုပာလနံ။ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယဉ္ဟိ ဒသပိ ဝသ္သာနိ။ပေ.။ ဝသ္သသတမ္ပိ ကမ္မဇတေဇပဝတ္တံ ပာလေတိ။ ဣတိ မဟာဘူတာနိ ဥပာဒာရူပာနံ နိသ္သယပစ္စယာဒိဝသေန ပစ္စယာနိ ဟောန္တီတိ အာယု ဥသ္မံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ မဟာဘူတာနိ ပာလေတီတိ ဥသ္မာ အာယုံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Evameva kho, āvuso, āyu usmaṃ paṭicca tiṭṭhatīti ettha jālasikhā viya kammajatejo. Āloko viya jīvitindriyaṃ. Jālasikhā hi uppajjamānā ālokaṃ gahetvāva uppajjati. Sā tena attanā janitaālokeneva sayampi aṇu thūlā dīghā rassāti pākaṭā hoti. Tattha jālapavattiyā janitaālokena tassāyeva jālapavattiyā pākaṭabhāvo viya usmaṃ paṭicca nibbattena kammajamahābhūtasambhavena jīvitindriyena usmāya anupālanaṃ. Jīvitindriyañhi dasapi vassāni…pe… vassasatampi kammajatejapavattaṃ pāleti. Iti mahābhūtāni upādārūpānaṃ nissayapaccayādivasena paccayāni hontīti āyu usmaṃ paṭicca tiṭṭhati. Jīvitindriyaṃ mahābhūtāni pāletīti usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhatīti veditabbā.

    ၄၅၇. အာယုသင္ခာရာတိ အာယုမေဝ။ ဝေဒနိယာ ဓမ္မာတိ ဝေဒနာ ဓမ္မာဝ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတီတိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု အရူပပဝတ္တေ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ဝာ သညဉ္စ ဝေဒနဉ္စ နိရောဓေတ္ဝာ နိရောဓံ သမာပန္နော, တသ္သ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယပစ္စယာ အရူပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပန ရူပာရူပပဝတ္တံ ပဝတ္တတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ဧကော ပုရိသော ဇာလာပဝတ္တေ ဥက္ခဏ္ဌိတော ဥဒကေန ပဟရိတ္ဝာ ဇာလံ အပ္ပဝတ္တံ ကတ္ဝာ ဆာရိကာယ အင္ဂာရေ ပိဓာယ တုဏ္ဟီ နိသီဒတိ။ ယဒာ ပနသ္သ ပုန ဇာလာယ အတ္ထော ဟောတိ, ဆာရိကံ အပနေတ္ဝာ အင္ဂာရေ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ဥပာဒာနံ ဒတ္ဝာ မုခဝာတံ ဝာ တာလဝဏ္ဋဝာတံ ဝာ ဒဒာတိ။ အထ ဇာလာပဝတ္တံ ပုန ပဝတ္တတိ။ ဧဝမေဝ ဇာလာပဝတ္တံ ဝိယ အရူပဓမ္မာ။ ပုရိသသ္သ ဇာလာပဝတ္တေ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ဝာ ဥဒကပ္ပဟာရေန ဇာလံ အပ္ပဝတ္တံ ကတ္ဝာ ဆာရိကာယ အင္ဂာရေ ပိဓာယ တုဏ္ဟီဘူတသ္သ နိသဇ္ဇာ ဝိယ ဘိက္ခုနော အရူပပဝတ္တေ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ဝာ သညဉ္စ ဝေဒနဉ္စ နိရောဓေတ္ဝာ နိရောဓသမာပဇ္ဇနံ။ ဆာရိကာယ ပိဟိတအင္ဂာရာ ဝိယ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ ပုရိသသ္သ ပုန ဇာလာယ အတ္ထေ သတိ ဆာရိကာပနယနာဒီနိ ဝိယ ဘိက္ခုနော ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာပဂမနံ။ အဂ္ဂိဇာလာယ ပဝတ္တိ ဝိယ ပုန အရူပဓမ္မေသု ဥပ္ပန္နေသု ရူပာရူပပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    457.Āyusaṅkhārāti āyumeva. Vedaniyā dhammāti vedanā dhammāva. Vuṭṭhānaṃ paññāyatīti samāpattito vuṭṭhānaṃ paññāyati. Yo hi bhikkhu arūpapavatte ukkaṇṭhitvā saññañca vedanañca nirodhetvā nirodhaṃ samāpanno, tassa yathāparicchinnakālavasena rūpajīvitindriyapaccayā arūpadhammā uppajjanti. Evaṃ pana rūpārūpapavattaṃ pavattati. Yathā kiṃ? Yathā eko puriso jālāpavatte ukkhaṇṭhito udakena paharitvā jālaṃ appavattaṃ katvā chārikāya aṅgāre pidhāya tuṇhī nisīdati. Yadā panassa puna jālāya attho hoti, chārikaṃ apanetvā aṅgāre parivattetvā upādānaṃ datvā mukhavātaṃ vā tālavaṇṭavātaṃ vā dadāti. Atha jālāpavattaṃ puna pavattati. Evameva jālāpavattaṃ viya arūpadhammā. Purisassa jālāpavatte ukkaṇṭhitvā udakappahārena jālaṃ appavattaṃ katvā chārikāya aṅgāre pidhāya tuṇhībhūtassa nisajjā viya bhikkhuno arūpapavatte ukkaṇṭhitvā saññañca vedanañca nirodhetvā nirodhasamāpajjanaṃ. Chārikāya pihitaaṅgārā viya rūpajīvitindriyaṃ. Purisassa puna jālāya atthe sati chārikāpanayanādīni viya bhikkhuno yathāparicchinnakālāpagamanaṃ. Aggijālāya pavatti viya puna arūpadhammesu uppannesu rūpārūpapavatti veditabbā.

    အာယု ဥသ္မာ စ ဝိညာဏန္တိ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ, ကမ္မဇတေဇောဓာတု, စိတ္တန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ယဒာ ဣမံ ရူပကာယံ ဇဟန္တိ, အထာယံ အစေတနံ ကဋ္ဌံ ဝိယ ပထဝိယံ ဆဍ္ဍိတော သေတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

    Āyu usmā ca viññāṇanti rūpajīvitindriyaṃ, kammajatejodhātu, cittanti ime tayo dhammā yadā imaṃ rūpakāyaṃ jahanti, athāyaṃ acetanaṃ kaṭṭhaṃ viya pathaviyaṃ chaḍḍito setīti attho. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘အာယု ဥသ္မာ စ ဝိညာဏံ၊ ယဒာ ကာယံ ဇဟန္တိမံ။

    ‘‘Āyu usmā ca viññāṇaṃ, yadā kāyaṃ jahantimaṃ;

    အပဝိဒ္ဓော တဒာ သေတိ၊ ပရဘတ္တံ အစေတန’’န္တိ။ (သံ. နိ. ၃.၉၅)။

    Apaviddho tadā seti, parabhattaṃ acetana’’nti. (saṃ. ni. 3.95);

    ကာယသင္ခာရာတိ အသ္သာသပသ္သာသာ။ ဝစီသင္ခာရာတိ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ စိတ္တသင္ခာရာတိ သညာဝေဒနာ။ အာယူတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ ပရိဘိန္နာနီတိ ဥပဟတာနိ, ဝိနဋ္ဌာနီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကေစိ ‘‘နိရောဓသမာပန္နသ္သ စိတ္တသင္ခာရာဝ နိရုဒ္ဓာ’’တိ ဝစနတော စိတ္တံ အနိရုဒ္ဓံ ဟောတိ, တသ္မာ သစိတ္တကာ အယံ သမာပတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘ဝစီသင္ခာရာပိသ္သ နိရုဒ္ဓာ’’တိ ဝစနတော ဝာစာ အနိရုဒ္ဓာ ဟောတိ, တသ္မာ နိရောဓံ သမာပန္နေန ဓမ္မမ္ပိ ကထေန္တေန သဇ္ဈာယမ္ပိ ကရောန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘ယော စာယံ မတော ကာလင္ကတော, တသ္သာပိ စိတ္တသင္ခာရာ နိရုဒ္ဓာ’’တိ ဝစနတော စိတ္တံ အနိရုဒ္ဓံ ဘဝေယ္ယ, တသ္မာ ကာလင္ကတေ မာတာပိတရော ဝာ အရဟန္တေ ဝာ ဈာပယန္တေန အနန္တရိယကမ္မံ ကတံ ဘဝေယ္ယ။ ဣတိ ဗ္ယဉ္ဇနေ အဘိနိဝေသံ အကတ္ဝာ အာစရိယာနံ နယေ ဌတ္ဝာ အတ္ထော ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။ အတ္ထော ဟိ ပဋိသရဏံ, န ဗ္ယဉ္ဇနံ။

    Kāyasaṅkhārāti assāsapassāsā. Vacīsaṅkhārāti vitakkavicārā. Cittasaṅkhārāti saññāvedanā. Āyūti rūpajīvitindriyaṃ. Paribhinnānīti upahatāni, vinaṭṭhānīti attho. Tattha keci ‘‘nirodhasamāpannassa cittasaṅkhārāva niruddhā’’ti vacanato cittaṃ aniruddhaṃ hoti, tasmā sacittakā ayaṃ samāpattīti vadanti. Te vattabbā – ‘‘vacīsaṅkhārāpissa niruddhā’’ti vacanato vācā aniruddhā hoti, tasmā nirodhaṃ samāpannena dhammampi kathentena sajjhāyampi karontena nisīditabbaṃ siyā. ‘‘Yo cāyaṃ mato kālaṅkato, tassāpi cittasaṅkhārā niruddhā’’ti vacanato cittaṃ aniruddhaṃ bhaveyya, tasmā kālaṅkate mātāpitaro vā arahante vā jhāpayantena anantariyakammaṃ kataṃ bhaveyya. Iti byañjane abhinivesaṃ akatvā ācariyānaṃ naye ṭhatvā attho upaparikkhitabbo. Attho hi paṭisaraṇaṃ, na byañjanaṃ.

    ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဝိပ္ပသန္နာနီတိ ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိဉ္ဟိ ဝတ္တမာနေ ဗဟိဒ္ဓာ အာရမ္မဏေသု ပသာဒေ ဃဋ္ဋေန္တေသု ဣန္ဒ္ရိယာနိ ကိလမန္တာနိ ဥပဟတာနိ မက္ခိတာနိ ဝိယ ဟောန္တိ, ဝာတာဒီဟိ ဥဋ္ဌိတေန ရဇေန စတုမဟာပထေ ဌပိတအာဒာသော ဝိယ။ ယထာ ပန ထဝိကာယံ ပက္ခိပိတ္ဝာ မဉ္ဇူသာဒီသု ဌပိတော အာဒာသော အန္တောယေဝ ဝိရောစတိ, ဧဝံ နိရောဓံ သမာပန္နသ္သ ဘိက္ခုနော အန္တောနိရောဓေ ပဉ္စ ပသာဒာ အတိဝိရောစန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဝိပ္ပသန္နာနီ’’တိ။

    Indriyāni vippasannānīti kiriyamayapavattasmiñhi vattamāne bahiddhā ārammaṇesu pasāde ghaṭṭentesu indriyāni kilamantāni upahatāni makkhitāni viya honti, vātādīhi uṭṭhitena rajena catumahāpathe ṭhapitaādāso viya. Yathā pana thavikāyaṃ pakkhipitvā mañjūsādīsu ṭhapito ādāso antoyeva virocati, evaṃ nirodhaṃ samāpannassa bhikkhuno antonirodhe pañca pasādā ativirocanti. Tena vuttaṃ ‘‘indriyāni vippasannānī’’ti.

    ၄၅၈. ကတိ ပနာဝုသော, ပစ္စယာတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? နိရောဓသ္သ အနန္တရပစ္စယံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဝိသ္သဇ္ဇနေ ပနသ္သ သုခသ္သ စ ပဟာနာတိ စတ္တာရော အပဂမနပစ္စယာ ကထိတာ။ အနိမိတ္တာယာတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ အဝသေသသမာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဉ္ဟိ ဘဝင္ဂေန ဟောတိ, နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ပန ဝိပသ္သနာနိသ္သန္ဒာယ ဖလသမာပတ္တိယာတိ တမေဝ ပုစ္ဆတိ။ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပာဒီနံ သဗ္ဗာရမ္မဏာနံ။ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရောတိ သဗ္ဗနိမိတ္တာပဂတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ မနသိကာရော။ ဖလသမာပတ္တိသဟဇာတံ မနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ။ ဣတိ ဟေဋ္ဌာ နိရောဓပာဒကံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဂဟိတံ, နိရောဓသ္သ အနန္တရပစ္စယံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဂဟိတံ, ဣဓ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိ ဂဟိတာတိ။

    458.Katipanāvuso, paccayāti idha kiṃ pucchati? Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ pucchissāmīti pucchati. Vissajjane panassa sukhassa ca pahānāti cattāro apagamanapaccayā kathitā. Animittāyāti idha kiṃ pucchati? Nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpattiṃ pucchissāmīti pucchati. Avasesasamāpattivuṭṭhānañhi bhavaṅgena hoti, nirodhā vuṭṭhānaṃ pana vipassanānissandāya phalasamāpattiyāti tameva pucchati. Sabbanimittānanti rūpādīnaṃ sabbārammaṇānaṃ. Animittāya ca dhātuyā manasikāroti sabbanimittāpagatāya nibbānadhātuyā manasikāro. Phalasamāpattisahajātaṃ manasikāraṃ sandhāyāha. Iti heṭṭhā nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ gahitaṃ, nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ gahitaṃ, idha nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpatti gahitāti.

    ဣမသ္မိံ ဌာနေ နိရောဓကထာ ကထေတဗ္ဗာ ဟောတိ။ သာ, ‘‘ဒ္ဝီဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ တယော စ သင္ခာရာနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိယာ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ ဝသီဘာဝတာပညာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဉာဏ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂေ (ပဋိ. မ. ၁.၈၃) အာဂတာ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပနသ္သာ သဗ္ဗာကာရေန ဝိနိစ္ဆယကထာ ကထိတာ။

    Imasmiṃ ṭhāne nirodhakathā kathetabbā hoti. Sā, ‘‘dvīhi balehi samannāgatattā tayo ca saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi vasībhāvatāpaññā nirodhasamāpattiyā ñāṇa’’nti evaṃ paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.83) āgatā. Visuddhimagge panassā sabbākārena vinicchayakathā kathitā.

    ဣဒာနိ ဝလဉ္ဇနသမာပတ္တိံ ပုစ္ဆန္တော ကတိ ပနာဝုသော, ပစ္စယာတိအာဒိမာဟ။ နိရောဓတော ဟိ ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိယာ ဌိတိ နာမ န ဟောတိ, ဧကံ ဒ္ဝေ စိတ္တဝာရမေဝ ပဝတ္တိတ္ဝာ ဘဝင္ဂံ ဩတရတိ။ အယဉ္ဟိ ဘိက္ခု သတ္တ ဒိဝသေ အရူပပဝတ္တံ နိရောဓေတ္ဝာ နိသိန္နော နိရောဓဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိယံ န စိရံ တိဋ္ဌတိ။ ဝလဉ္ဇနသမာပတ္တိယံ ပန အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒောဝ ပမာဏံ။ တသ္မာ သာ ဌိတိ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဌိတိယာ’’တိ။ တသ္သာ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ကတိ ပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဝိသ္သဇ္ဇနေ ပနသ္သာ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင္ခာရောတိ အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒော ဝုတ္တော။ ဝုဋ္ဌာနာယာတိ ဣဓ ဘဝင္ဂဝုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ။ ဝိသ္သဇ္ဇနေပိသ္သာ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ မနသိကာရောတိ ရူပာဒိနိမိတ္တဝသေန ဘဝင္ဂသဟဇာတမနသိကာရော ဝုတ္တော။

    Idāni valañjanasamāpattiṃ pucchanto kati panāvuso, paccayātiādimāha. Nirodhato hi vuṭṭhānakaphalasamāpattiyā ṭhiti nāma na hoti, ekaṃ dve cittavārameva pavattitvā bhavaṅgaṃ otarati. Ayañhi bhikkhu satta divase arūpapavattaṃ nirodhetvā nisinno nirodhavuṭṭhānakaphalasamāpattiyaṃ na ciraṃ tiṭṭhati. Valañjanasamāpattiyaṃ pana addhānaparicchedova pamāṇaṃ. Tasmā sā ṭhiti nāma hoti. Tenāha – ‘‘animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā’’ti. Tassā ciraṭṭhitatthaṃ kati paccayāti attho. Vissajjane panassā pubbe ca abhisaṅkhāroti addhānaparicchedo vutto. Vuṭṭhānāyāti idha bhavaṅgavuṭṭhānaṃ pucchati. Vissajjanepissā sabbanimittānañcamanasikāroti rūpādinimittavasena bhavaṅgasahajātamanasikāro vutto.

    ၄၅၉. ယာ စာယံ, အာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတိ? ဣဓ အညံ အဘိနဝံ နာမ နတ္ထိ။ ဟေဋ္ဌာ ကထိတဓမ္မေယေဝ ဧကတော သမောဓာနေတ္ဝာ ပုစ္ဆာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ ကတ္ထ ပန တေ ကထိတာ? ‘‘နီလမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ ပီတကမ္ပိ, လောဟိတကမ္ပိ, ဩဒာတကမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၀) ဧတသ္မိဉ္ဟိ ဌာနေ အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိ ကထိတာ။ ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ အာကိဉ္စညာယတနန္တိ နေယ္ယ’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၁) ဧတ္ထ အာကိဉ္စညံ။ ‘‘ပညာစက္ခုနာ ပဇာနာတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၁) ဧတ္ထ သုညတာ။ ‘‘ကတိ ပနာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဌိတိယာ ဝုဋ္ဌာနာယာ’’တိ ဧတ္ထ အနိမိတ္တာ။ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာဝ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကတော သမောဓာနေတ္ဝာ ပုစ္ဆတိ။ တံ ပန ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ဧတာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝာတိ ဝတ္ဝာ အညေ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဧကနာမကာ အတ္ထိ။ ဧကော ဓမ္မော စတုနာမကော အတ္ထိ, ဧတံ ပာကဋံ ကတ္ဝာ ကထာပေတုံ ဣဓ ပုစ္ဆတီတိ အဋ္ဌကထာယံ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ။ တသ္သာ ဝိသ္သဇ္ဇနေ အယံ ဝုစ္စတာဝုသော, အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တီတိ အယံ ဖရဏအပ္ပမာဏတာယ အပ္ပမာဏာ နာမ။ အယဉ္ဟိ အပ္ပမာဏေ ဝာ သတ္တေ ဖရတိ, ဧကသ္မိမ္ပိ ဝာ သတ္တေ အသေသေတ္ဝာ ဖရတိ။

    459.Yā cāyaṃ, āvusoti idha kiṃ pucchati? Idha aññaṃ abhinavaṃ nāma natthi. Heṭṭhā kathitadhammeyeva ekato samodhānetvā pucchāmīti pucchati. Kattha pana te kathitā? ‘‘Nīlampi sañjānāti pītakampi, lohitakampi, odātakampi sañjānātī’’ti (ma. ni. 1.450) etasmiñhi ṭhāne appamāṇā cetovimutti kathitā. ‘‘Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatananti neyya’’nti (ma. ni. 1.451) ettha ākiñcaññaṃ. ‘‘Paññācakkhunā pajānātī’’ti (ma. ni. 1.451) ettha suññatā. ‘‘Kati panāvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā vuṭṭhānāyā’’ti ettha animittā. Evaṃ heṭṭhā kathitāva imasmiṃ ṭhāne ekato samodhānetvā pucchati. Taṃ pana paṭikkhipitvā etā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne niddiṭṭhāvāti vatvā aññe cattāro dhammā ekanāmakā atthi. Eko dhammo catunāmako atthi, etaṃ pākaṭaṃ katvā kathāpetuṃ idha pucchatīti aṭṭhakathāyaṃ sanniṭṭhānaṃ kataṃ. Tassā vissajjane ayaṃ vuccatāvuso, appamāṇā cetovimuttīti ayaṃ pharaṇaappamāṇatāya appamāṇā nāma. Ayañhi appamāṇe vā satte pharati, ekasmimpi vā satte asesetvā pharati.

    အယံ ဝုစ္စတာဝုသော, အာကိဉ္စညာတိ အာရမ္မဏကိဉ္စနသ္သ အဘာဝတော အာကိဉ္စညာ။ အတ္တေန ဝာတိ အတ္တ ဘာဝပောသပုဂ္ဂလာဒိသင္ခာတေန အတ္တေန သုညံ။ အတ္တနိယေန ဝာတိ စီဝရာဒိပရိက္ခာရသင္ခာတေန အတ္တနိယေန သုညံ။ အနိမိတ္တာတိ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ အဘာဝေနေဝ အနိမိတ္တာ, အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ။ နာနတ္ထာ စေဝ နာနာဗ္ယဉ္ဇနာ စာတိ ဗ္ယဉ္ဇနမ္ပိ နေသံ နာနာ အတ္ထောပိ။ တတ္ထ ဗ္ယဉ္ဇနသ္သ နာနတာ ပာကဋာဝ။ အတ္ထော ပန, အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိ ဘူမန္တရတော မဟဂ္ဂတာ ဧဝ ဟောတိ ရူပာဝစရာ; အာရမ္မဏတော သတ္တ ပညတ္တိအာရမ္မဏာ။ အာကိဉ္စညာ ဘုမ္မန္တရတော မဟဂ္ဂတာ အရူပာဝစရာ; အာရမ္မဏတော န ဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ သုညတာ ဘုမ္မန္တရတော ကာမာဝစရာ; အာရမ္မဏတော သင္ခာရာရမ္မဏာ။ ဝိပသ္သနာ ဟိ ဧတ္ထ သုညတာတိ အဓိပ္ပေတာ။ အနိမိတ္တာ ဘုမ္မန္တရတော လောကုတ္တရာ; အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗနာရမ္မဏာ။

    Ayaṃ vuccatāvuso, ākiñcaññāti ārammaṇakiñcanassa abhāvato ākiñcaññā. Attena vāti atta bhāvaposapuggalādisaṅkhātena attena suññaṃ. Attaniyena vāti cīvarādiparikkhārasaṅkhātena attaniyena suññaṃ. Animittāti rāganimittādīnaṃ abhāveneva animittā, arahattaphalasamāpattiṃ sandhāyāha. Nānatthā ceva nānābyañjanā cāti byañjanampi nesaṃ nānā atthopi. Tattha byañjanassa nānatā pākaṭāva. Attho pana, appamāṇā cetovimutti bhūmantarato mahaggatā eva hoti rūpāvacarā; ārammaṇato satta paññattiārammaṇā. Ākiñcaññā bhummantarato mahaggatā arūpāvacarā; ārammaṇato na vattabbārammaṇā. Suññatā bhummantarato kāmāvacarā; ārammaṇato saṅkhārārammaṇā. Vipassanā hi ettha suññatāti adhippetā. Animittā bhummantarato lokuttarā; ārammaṇato nibbanārammaṇā.

    ရာဂော ခော, အာဝုသော, ပမာဏကရဏောတိအာဒီသု ယထာ ပဗ္ဗတပာဒေ ပူတိပဏ္ဏရသဥဒကံ နာမ ဟောတိ ကာဠဝဏ္ဏံ; ဩလောကေန္တာနံ ဗ္ယာမသတဂမ္ဘီရံ ဝိယ ခာယတိ။ ယဋ္ဌိံ ဝာ ရဇ္ဇုံ ဝာ ဂဟေတ္ဝာ မိနန္တသ္သ ပိဋ္ဌိပာဒောတ္ထရဏမတ္တမ္ပိ န ဟောတိ။ ဧဝမေဝံ ယာဝ ရာဂာဒယော နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တာဝ ပုဂ္ဂလံ သဉ္ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဟောန္တိ, သောတာပန္နော ဝိယ, သကဒာဂာမီ ဝိယ, အနာဂာမီ ဝိယ စ ခာယတိ။ ယဒာ ပနသ္သ ရာဂာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တဒာ ရတ္တော ဒုဋ္ဌော မူဠ္ဟောတိ ပညာယတိ။ ဣတိ ဧတေ ‘‘ဧတ္တကော အယ’’န္တိ ပုဂ္ဂလသ္သ ပမာဏံ ဒသ္သေန္တော ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပမာဏကရဏာ နာမ ဝုတ္တာ။ ယာဝတာ ခော, အာဝုသော, အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိယောတိ ယတ္တကာ အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိယော။ ကိတ္တကာ ပန တာ? စတ္တာရော ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာ, စတ္တာရော မဂ္ဂာ, စတ္တာရိ စ ဖလာနီတိ ဒ္ဝာဒသ။ တတ္ထ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာ ဖရဏအပ္ပမာဏတာယ အပ္ပမာဏာ။ သေသာ ပမာဏကရဏာနံ ကိလေသာနံ အဘာဝေန အပ္ပမာဏာ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အပ္ပမာဏမေဝ, စေတောဝိမုတ္တိ ပန န ဟောတိ, တသ္မာ န ဂဟိတံ။ အကုပ္ပာတိ အရဟတ္တဖလစေတောဝိမုတ္တိ; သာ ဟိ တာသံ သဗ္ဗဇေဋ္ဌိကာ, တသ္မာ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ ဝုတ္တာ။ ရာဂော ခော, အာဝုသော, ကိဉ္စနောတိ ရာဂော ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ပုဂ္ဂလံ ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတိ ပလိဗုန္ဓတိ။ တသ္မာ ကိဉ္စနောတိ ဝုတ္တော။ မနုသ္သာ ကိရ ဂောဏေဟိ ခလံ မဒ္ဒာပေန္တော ကိဉ္စေဟိ ကပိလ, ကိဉ္စေဟိ ကာဠကာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ မဒ္ဒနတ္ထော ကိဉ္စနတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒောသမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာကိဉ္စညာ စေတောဝိမုတ္တိယော နာမ နဝ ဓမ္မာ အာကိဉ္စညာယတနဉ္စ မဂ္ဂဖလာနိ စ။ တတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနံ ကိဉ္စနံ အာရမ္မဏံ အသ္သ နတ္ထီတိ အာကိဉ္စညံ။ မဂ္ဂဖလာနိ ကိဉ္စနာနံ မဒ္ဒနာနံ ပလိဗုန္ဓနကိလေသာနံ နတ္ထိတာယ အာကိဉ္စညာနိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အာကိဉ္စညံ, စေတောဝိမုတ္တိ ပန န ဟောတိ, တသ္မာ န ဂဟိတံ။

    Rāgokho, āvuso, pamāṇakaraṇotiādīsu yathā pabbatapāde pūtipaṇṇarasaudakaṃ nāma hoti kāḷavaṇṇaṃ; olokentānaṃ byāmasatagambhīraṃ viya khāyati. Yaṭṭhiṃ vā rajjuṃ vā gahetvā minantassa piṭṭhipādottharaṇamattampi na hoti. Evamevaṃ yāva rāgādayo nuppajjanti, tāva puggalaṃ sañjānituṃ na sakkā honti, sotāpanno viya, sakadāgāmī viya, anāgāmī viya ca khāyati. Yadā panassa rāgādayo uppajjanti, tadā ratto duṭṭho mūḷhoti paññāyati. Iti ete ‘‘ettako aya’’nti puggalassa pamāṇaṃ dassento viya uppajjantīti pamāṇakaraṇā nāma vuttā. Yāvatā kho, āvuso, appamāṇā cetovimuttiyoti yattakā appamāṇā cetovimuttiyo. Kittakā pana tā? Cattāro brahmavihārā, cattāro maggā, cattāri ca phalānīti dvādasa. Tattha brahmavihārā pharaṇaappamāṇatāya appamāṇā. Sesā pamāṇakaraṇānaṃ kilesānaṃ abhāvena appamāṇā. Nibbānampi appamāṇameva, cetovimutti pana na hoti, tasmā na gahitaṃ. Akuppāti arahattaphalacetovimutti; sā hi tāsaṃ sabbajeṭṭhikā, tasmā aggamakkhāyatīti vuttā. Rāgo kho, āvuso, kiñcanoti rāgo uppajjitvā puggalaṃ kiñcati maddati palibundhati. Tasmā kiñcanoti vutto. Manussā kira goṇehi khalaṃ maddāpento kiñcehi kapila, kiñcehi kāḷakāti vadanti. Evaṃ maddanattho kiñcanatthoti veditabbo. Dosamohesupi eseva nayo. Ākiñcaññā cetovimuttiyo nāma nava dhammā ākiñcaññāyatanañca maggaphalāni ca. Tattha ākiñcaññāyatanaṃ kiñcanaṃ ārammaṇaṃ assa natthīti ākiñcaññaṃ. Maggaphalāni kiñcanānaṃ maddanānaṃ palibundhanakilesānaṃ natthitāya ākiñcaññāni. Nibbānampi ākiñcaññaṃ, cetovimutti pana na hoti, tasmā na gahitaṃ.

    ရာဂော ခော, အာဝုသော, နိမိတ္တကရဏောတိအာဒီသု ယထာ နာမ ဒ္ဝိန္နံ ကုလာနံ သဒိသာ ဒ္ဝေ ဝစ္ဆကာ ဟောန္တိ။ ယာဝ တေသံ လက္ခဏံ န ကတံ ဟောတိ, တာဝ ‘‘အယံ အသုကကုလသ္သ ဝစ္ဆကော, အယံ အသုကကုလသ္သာ’’တိ န သက္ကာ ဟောန္တိ ဇာနိတုံ။ ယဒာ ပန တေသံ သတ္တိသူလာဒီသု အညတရံ လက္ခဏံ ကတံ ဟောတိ, တဒာ သက္ကာ ဟောန္တိ ဇာနိတုံ။ ဧဝမေဝ ယာဝ ပုဂ္ဂလသ္သ ရာဂော နုပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝ န သက္ကာ ဟောတိ ဇာနိတုံ အရိယော ဝာ ပုထုဇ္ဇနော ဝာတိ။ ရာဂော ပနသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သရာဂော နာမ အယံ ပုဂ္ဂလောတိ သဉ္ဇာနနနိမိတ္တံ ကရောန္တော ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘နိမိတ္တကရဏော’’တိ ဝုတ္တော။ ဒောသမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Rāgo kho, āvuso, nimittakaraṇotiādīsu yathā nāma dvinnaṃ kulānaṃ sadisā dve vacchakā honti. Yāva tesaṃ lakkhaṇaṃ na kataṃ hoti, tāva ‘‘ayaṃ asukakulassa vacchako, ayaṃ asukakulassā’’ti na sakkā honti jānituṃ. Yadā pana tesaṃ sattisūlādīsu aññataraṃ lakkhaṇaṃ kataṃ hoti, tadā sakkā honti jānituṃ. Evameva yāva puggalassa rāgo nuppajjati, tāva na sakkā hoti jānituṃ ariyo vā puthujjano vāti. Rāgo panassa uppajjamānova sarāgo nāma ayaṃ puggaloti sañjānananimittaṃ karonto viya uppajjati, tasmā ‘‘nimittakaraṇo’’ti vutto. Dosamohesupi eseva nayo.

    အနိမိတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ နာမ တေရသ ဓမ္မာ – ဝိပသ္သနာ, စတ္တာရော အာရုပ္ပာ, စတ္တာရော မဂ္ဂာ, စတ္တာရိ စ ဖလာနီတိ။ တတ္ထ ဝိပသ္သနာ နိစ္စနိမိတ္တံ သုခနိမိတ္တံ အတ္တနိမိတ္တံ ဥဂ္ဃာဋေတီတိ အနိမိတ္တာ နာမ။ စတ္တာရော အာရုပ္ပာ ရူပနိမိတ္တသ္သ အဘာဝေန အနိမိတ္တာ နာမ။ မဂ္ဂဖလာနိ နိမိတ္တကရဏာနံ ကိလေသာနံ အဘာဝေန အနိမိတ္တာနိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အနိမိတ္တမေဝ, တံ ပန စေတောဝိမုတ္တိ န ဟောတိ, တသ္မာ န ဂဟိတံ။ အထ ကသ္မာ သုညတာ စေတောဝိမုတ္တိ န ဂဟိတာတိ? သာ, ‘‘သုညာ ရာဂေနာ’’တိအာဒိဝစနတော သဗ္ဗတ္ထ အနုပဝိဋ္ဌာဝ, တသ္မာ ဝိသုံ န ဂဟိတာ ။ ဧကတ္ထာတိ အာရမ္မဏဝသေန ဧကတ္ထာ။ အပ္ပမာဏံ အာကိဉ္စညံ သုညတံ အနိမိတ္တန္တိ ဟိ သဗ္ဗာနေတာနိ နိဗ္ဗာနသ္သေဝ နာမာနိ။ ဣတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဧကတ္ထာ။ အညသ္မိံ ပန ဌာနေ အပ္ပမာဏာ ဟောန္တိ, အညသ္မိံ အာကိဉ္စညာ အညသ္မိံ သုညတာ အညသ္မိံ အနိမိတ္တာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန နာနာဗ္ယဉ္ဇနာ။ ဣတိ ထေရော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီတိ။

    Animittā cetovimutti nāma terasa dhammā – vipassanā, cattāro āruppā, cattāro maggā, cattāri ca phalānīti. Tattha vipassanā niccanimittaṃ sukhanimittaṃ attanimittaṃ ugghāṭetīti animittā nāma. Cattāro āruppā rūpanimittassa abhāvena animittā nāma. Maggaphalāni nimittakaraṇānaṃ kilesānaṃ abhāvena animittāni. Nibbānampi animittameva, taṃ pana cetovimutti na hoti, tasmā na gahitaṃ. Atha kasmā suññatā cetovimutti na gahitāti? Sā, ‘‘suññā rāgenā’’tiādivacanato sabbattha anupaviṭṭhāva, tasmā visuṃ na gahitā . Ekatthāti ārammaṇavasena ekatthā. Appamāṇaṃ ākiñcaññaṃ suññataṃ animittanti hi sabbānetāni nibbānasseva nāmāni. Iti iminā pariyāyena ekatthā. Aññasmiṃ pana ṭhāne appamāṇā honti, aññasmiṃ ākiñcaññā aññasmiṃ suññatā aññasmiṃ animittāti iminā pariyāyena nānābyañjanā. Iti thero yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.

    ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Mahāvedallasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၃. မဟာဝေဒလ္လသုတ္တံ • 3. Mahāvedallasuttaṃ

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ၃. မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact