| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၃. မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ
3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā
၄၄၉. ဂရုဘာဝော ဂာရဝံ, ပာသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏီယတာ။ သဟ ဂာရဝေနာတိ သဂာရဝော, ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂာရဝဝသေန ပတိသ္သဝနံ ပတိသ္သဝော, သဟ ပတိသ္သဝေန သပ္ပတိသ္သဝော, ပတိသ္သဝဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂရုကရဏံ။ သဂာရဝေ သပ္ပတိသ္သဝစနံ သဂာရဝသပ္ပတိသ္သဝစနံ။ ဂရုကရဏံ ဝာ ဂာရဝော, သဂာရဝသ္သ သပ္ပတိသ္သဝစနံ သဂာရဝသပ္ပတိသ္သဝစနံ။ ဧတေန သဘာဝေနေဝ သဂာရဝသ္သ တထာပဝတ္တံ ဝစနန္တိ ဒသ္သေတိ။ အညတ္ထ ဒု-သဒ္ဒော ဂရဟတ္ထောပိ ဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ ဒုပ္ပုတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ, ဣဓ ပန သော န သမ္ဘဝတိ ကုစ္ဆိတာယ ပညာယ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပညာယ ဒုဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဒုသ္သီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထော ဒု-သဒ္ဒောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပညော နိပ္ပညောတိ အတ္ထော’’တိ။ ကိတ္တကေနာတိ ကေန ပရိမာဏေန။ တံ ပန ပရိမာဏံ ယသ္မာ ပရိမေယ္ယသ္သ အတ္ထသ္သ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဟောတိ, နု-သဒ္ဒော စ ပုစ္ဆာယ ဇောတကော, တသ္မာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခောတိ ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ကိတ္တကေန နု ခော ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ’’တိ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝော ဒသ္သိတော, န ဝိသေသတော, တသ္သ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓာရနယေန ဒသ္သေတိ ‘‘ပုစ္ဆာ စ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ, ပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကိံ တုမ္ဟာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုံ ကမ္ယတာယ ပုစ္ဆာ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာ။
449. Garubhāvo gāravaṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇīyatā. Saha gāravenāti sagāravo, garunā kismiñci vutte gāravavasena patissavanaṃ patissavo, saha patissavena sappatissavo, patissavabhūtaṃ taṃsabhāgañca yaṃ kiñci garukaraṇaṃ. Sagārave sappatissavacanaṃ sagāravasappatissavacanaṃ. Garukaraṇaṃ vā gāravo, sagāravassa sappatissavacanaṃ sagāravasappatissavacanaṃ. Etena sabhāveneva sagāravassa tathāpavattaṃ vacananti dasseti. Aññattha du-saddo garahatthopi hoti ‘‘dukkhaṃ dupputto’’tiādīsu viya, idha pana so na sambhavati kucchitāya paññāya abhāvatoti āha ‘‘paññāya duṭṭhaṃ nāma natthī’’ti. ‘‘Dussīlo’’tiādīsu viya abhāvattho du-saddoti vuttaṃ ‘‘appañño nippaññoti attho’’ti. Kittakenāti kena parimāṇena. Taṃ pana parimāṇaṃ yasmā parimeyyassa atthassa paricchindanaṃ hoti, nu-saddo ca pucchāya jotako, tasmā ‘‘kittāvatā nu khoti kāraṇaparicchedapucchā’’ti vatvā ‘‘kittakena nu kho evaṃ vuccatīti attho’’ti āha. ‘‘Kāraṇaparicchedapucchā’’ti iminā ‘‘kittāvatā’’ti sāmaññato pucchābhāvo dassito, na visesato, tassa pucchāvisesabhāvañāpanatthaṃ mahāniddese āgatā sabbāva pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pucchā ca nāmā’’tiādinā. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā, pucchā. Diṭṭhasaṃsandanā sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimati chijjati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kiṃ tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetuṃ kamyatāya pucchā kathetukamyatāpucchā.
လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝော။ အညာတန္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝံ အာဟ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒသ္သနဘူတေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ ဣဒ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတုလိတတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏသ္သ အပာကဋဘာဝံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပာကဋီကတဘာဝံ။ ဣဓ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ အဓိပ္ပေတာ, န အဒိဋ္ဌဇောတနာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ စာတိ။
Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvaṃ āha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulanabhūtena atulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ. Idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā, na adiṭṭhajotanā vimaticchedanā cāti.
ကထမယံ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ထေရော ဟီ’’တိအာဒိ။ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တောတိ သယမေဝ တေသံ ပဉ္ဟာနံ အတ္ထံ ဝိသေသေန နိစ္ဆိနန္တော။ ဣဒံ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ပဉ္စဝီသတိပဉ္ဟပဋိမဏ္ဍိတသုတ္တံ, န ယံ ကိဉ္စိ အနဝသေသေနေဝ မတ္ထကံ ပာပေသီတိ။ ‘‘သယမေဝ ပဉ္ဟံ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တော’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ ဘဝတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္ဟံ သမုဋ္ဌာပေတုံယေဝ သက္ကောတီတိ ပုစ္ဆနဝိဓိံယေဝ ဇာနာတိ။ န နိစ္ဆေတုန္တိ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ, ဝိသ္သဇ္ဇနဝိဓိံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိသေသဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အသဒိသဋ္ဌာနံ။ ထေရေန သဒိသောတိ ထေရေန သဒိသော သာဝကော နတ္ထိ။
Kathamayaṃ attho viññāyatīti āha ‘‘thero hī’’tiādi. Sayaṃ vinicchinantoti sayameva tesaṃ pañhānaṃ atthaṃ visesena nicchinanto. Idaṃ suttanti idaṃ pañcavīsatipañhapaṭimaṇḍitasuttaṃ, na yaṃ kiñci anavaseseneva matthakaṃ pāpesīti. ‘‘Sayameva pañhaṃ samuṭṭhāpetvā sayaṃ vinicchinanto’’ti ettha catukkoṭikaṃ bhavatīti dassento ‘‘ekacco hī’’tiādimāha. Pañhaṃ samuṭṭhāpetuṃyeva sakkotīti pucchanavidhiṃyeva jānāti. Na nicchetunti nicchetuṃ na sakkoti, vissajjanavidhiṃ na jānātīti attho. Visesaṭṭhānanti aññehi asadisaṭṭhānaṃ. Therena sadisoti therena sadiso sāvako natthi.
သံသန္ဒိတ္ဝာတိ သံယောဇေတ္ဝာ သမာနံ ကတ္ဝာ, ယထာ တတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဝတ္တံ, တထာ တံ အဝိလောမေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ လီဠာယန္တောတိ လီဠံ ကရောန္တော။ ဓမ္မကထိကတာယ အဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဝိယ စတုန္နံ ပရိသာနံ ဂမနံ ဂဏ္ဟန္တော ဓမ္မကထံ ကထေတိ။
Saṃsanditvāti saṃyojetvā samānaṃ katvā, yathā tattha sabbaññutaññāṇaṃ pavattaṃ, tathā taṃ avilometvāti attho. Līḷāyantoti līḷaṃ karonto. Dhammakathikatāya aggabhāvappattiyā tattha appaṭihatañāṇatāya buddhalīḷāya viya catunnaṃ parisānaṃ gamanaṃ gaṇhanto dhammakathaṃ katheti.
ဣတော ဝာ ဧတ္တော ဝာ အနုက္ကမိတ္ဝာတိ ဥဂ္ဂဟိတကထာမဂ္ဂတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဤသကမ္ပိ အနုက္ကမိတ္ဝာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယဋ္ဌိကောဋိ’’န္တိအာဒိ။ ဧကပဒိကန္တိ ဧကပဒနိက္ခေပမတ္တံ။ ဒဏ္ဍကသေတုန္တိ ဧကဒဏ္ဍကမယံ သေတုံ။ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သုတ္တပဒာနံ အာဟရဏေန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော။ ဇာတသ္သရသဒိသဉ္စ ဂာထံ, သုတ္တပဒံ ဝာ နိက္ခိပိတ္ဝာ တတ္ထ နာနာဥပမာကာရဏာနိ အာဟရန္တော တာနိ စ တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဗောဓေန္တော သမုဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဇာတသ္သရေ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ဖုလ္လာပေန္တော ဝိယ သိနေရုမတ္ထကေ ဝဋ္ဋိသဟသ္သံ ဇာလေန္တော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တော။
Ito vā etto vā anukkamitvāti uggahitakathāmaggato yattha katthaci īsakampi anukkamitvā uggahitaniyāmenevāti attho. Tenāha ‘‘yaṭṭhikoṭi’’ntiādi. Ekapadikanti ekapadanikkhepamattaṃ. Daṇḍakasetunti ekadaṇḍakamayaṃ setuṃ. Heṭṭhā ca upari ca suttapadānaṃ āharaṇena tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ heṭṭhupariyaṃ karonto. Jātassarasadisañca gāthaṃ, suttapadaṃ vā nikkhipitvā tattha nānāupamākāraṇāni āharanto tāni ca tehi suttapadehi bodhento samuṭṭhāpento ‘‘jātassare pañcavaṇṇāni kusumāni phullāpento viya sinerumatthake vaṭṭisahassaṃ jālento viyā’’ti vutto.
ဧကပဒုဒ္ဓာရေတိ ဧကသ္မိံ ပဒုဒ္ဓာရဏက္ခဏေ။ ပဒဝသေန သဋ္ဌိ ပဒသတသဟသ္သာနိ ဂာထာဝသေန ပန္နရသ ဂာထာသဟသ္သာနိ။ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တော ဝိယာတိ ပစ္စေကံ ပုပ္ဖာနိ အနောစိနိတ္ဝာ ဝလ္လိမေဝ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ ဧကဇ္ဈံ ပုပ္ဖာနိ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တော ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝာ’’တိ။ ဂတိမန္တာနန္တိ အတိသယာယ ဉာဏဂတိယာ ယုတ္တာနံ။ ဓိတိမန္တာနန္တိ ဓာရဏဗလေန ယုတ္တာနံ။
Ekapaduddhāreti ekasmiṃ paduddhāraṇakkhaṇe. Padavasena saṭṭhi padasatasahassāni gāthāvasena pannarasa gāthāsahassāni. Ākaḍḍhitvā gaṇhanto viyāti paccekaṃ pupphāni anocinitvā vallimeva ākaḍḍhitvā ekajjhaṃ pupphāni katvā gaṇhanto viya. Tenāha ‘‘ekappahārenevā’’ti. Gatimantānanti atisayāya ñāṇagatiyā yuttānaṃ. Dhitimantānanti dhāraṇabalena yuttānaṃ.
အနန္တနယုသ္သဒန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာသိတတ္ထနိဗ္ဗာနဝိပာကကိရိယာဒိဝသေန အနန္တပဘေဒေ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အနန္တနယေဟိ ဥသ္သန္နံ ဥပစိတံ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာနံ တိတ္ထေ ဌပိတနာဝာ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ သဟသ္သယုတ္တအာဇညရထောတိ ဝေဇယန္တရထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
Anantanayussadanti paccayuppannabhāsitatthanibbānavipākakiriyādivasena anantapabhede visaye pavattiyā anantanayehi ussannaṃ upacitaṃ. Caturoghanittharaṇatthikānaṃ titthe ṭhapitanāvā viyāti yojanā. Sahassayuttaājaññarathoti vejayantarathaṃ sandhāya vadati.
ယသ္မာ ပုစ္ဆာယံ ဗ္ယာပနိစ္ဆာနယေန ‘‘ဒုပ္ပညော ဒုပ္ပညော’’တိ အာမေဍိတဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော ပုစ္ဆာသဘာဂေန ‘‘နပ္ပဇာနာတိ နပ္ပဇာနာတီ’’တိ အာမေဍိတဝသေနေဝာဟ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒော ကာရဏတ္ထောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယသ္မာ နပ္ပဇာနာတိ, တသ္မာ ဒုပ္ပညောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ဥပာဒာနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ တဉ္စ ခော ရုပ္ပနံ ဝေဒိယနံ သဉ္ဇာနနံ အဘိသင္ခရဏံ ဝိဇာနနန္တိ သင္ခေပတော ဧတ္တကံ။ ဣတော ဥဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ နာမ နတ္ထီတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော ပဝတ္တိက္ကမတော စေဝ ပီဠနသင္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမလက္ခဏတော စ ယထာဘူတံ အရိယမဂ္ဂပညာယ နပ္ပဇာနာတိ။ အဝသေသပစ္စယသမာဂမေ ဥဒယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သ္ဝာယံ သမုဒယော သံသာရပဝတ္တိဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တိဒုက္ခပဘာဝိကာ’’တိ, ဒုက္ခသစ္စသ္သ ဥပ္ပာဒိကာတိ အတ္ထော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အနုပစ္ဆေဒကရဏရသတော စေဝ သမ္ပိဏ္ဍနနိဒာနသံယောဂပလိဗောဓလက္ခဏတော စ။
Yasmā pucchāyaṃ byāpanicchānayena ‘‘duppañño duppañño’’ti āmeḍitavasena vuttaṃ, tasmā dhammasenāpati pucchitamatthaṃ vissajjento pucchāsabhāgena ‘‘nappajānāti nappajānātī’’ti āmeḍitavasenevāha. Tattha iti-saddo kāraṇatthoti dassento ‘‘yasmā nappajānāti, tasmā duppaññotivuccatī’’ti āha. Idaṃ dukkhanti idaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Tañca kho ruppanaṃ vediyanaṃ sañjānanaṃ abhisaṅkharaṇaṃ vijānananti saṅkhepato ettakaṃ. Ito uddhaṃ kiñci dhammajātaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ nāma natthīti yāthāvasarasalakkhaṇato pavattikkamato ceva pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmalakkhaṇato ca yathābhūtaṃ ariyamaggapaññāya nappajānāti. Avasesapaccayasamāgame udayati uppajjati, svāyaṃ samudayo saṃsārapavattibhāvenāti āha ‘‘pavattidukkhapabhāvikā’’ti, dukkhasaccassa uppādikāti attho. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ anupacchedakaraṇarasato ceva sampiṇḍananidānasaṃyogapalibodhalakkhaṇato ca.
ဣဒံ နာမ ဌာနံ ပတ္ဝာတိ ဣဒံ နာမ အပ္ပဝတ္တိကာရဏံ အာဂမ္မ။ နိရုဇ္ဈတီတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈတိ, တေနာဟ ‘‘ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တီ’’တိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အစ္စုတိရသတော စေဝ နိသ္သရဏဝိဝေကာသင္ခတာမတလက္ခဏတော စ။ အယံ ပဋိပဒာတိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ သမောဓာနလက္ခဏာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒာ။ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ဂစ္ဆတိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ ကိလေသပ္ပဟာနကရဏသရသတော စေဝ နိယ္ယာနဟေတုဒသ္သနာဓိပတေယ္ယလက္ခဏတော စ နပ္ပဇာနာတိ။ အနန္တရဝာရေတိ ဒုတိယဝာရေ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမဝာရေ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထ ဟိ ဒုပ္ပညနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနပဋိက္ခေပဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ, ဣဓ ပညဝန္တနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧတ္ထာတိ ဒုတိယဝာရေ။
Idaṃ nāma ṭhānaṃ patvāti idaṃ nāma appavattikāraṇaṃ āgamma. Nirujjhatīti anuppādanirodhavasena nirujjhati, tenāha ‘‘ubhinnaṃ appavattī’’ti. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ accutirasato ceva nissaraṇavivekāsaṅkhatāmatalakkhaṇato ca. Ayaṃ paṭipadāti ayaṃ sammādiṭṭhiādikā samodhānalakkhaṇā paṭipajjati etāyāti paṭipadā. Dukkhanirodhaṃ gacchatīti dukkhanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena gacchati ārabbha pavattati. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ kilesappahānakaraṇasarasato ceva niyyānahetudassanādhipateyyalakkhaṇato ca nappajānāti. Anantaravāreti dutiyavāre. Imināva nayenāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’ntiādinā paṭhamavāre vuttanayena. Tattha hi duppaññaniddesattā pajānanapaṭikkhepavasena desanā āgatā, idha paññavantaniddesattā pajānanavasenāti ayameva viseso. Etthāti dutiyavāre.
သဝနတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနသ္သ သဝနတော ဥဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ဂန္ထသဝနမုခေန ဟိ တဒတ္ထသ္သ ဥဂ္ဂဟဏံ။ ဌပေတ္ဝာ တဏ္ဟန္တိအာဒိ တသ္သ ဥဂ္ဂဟဏာကာရနိဒသ္သနံ။ အဘိနိဝိသတီတိ ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသတိ ဝိပသ္သနာကမ္မဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတိ။ နော ဝိဝဋ္ဋေတိ ဝိဝဋ္ဋေ အဘိနိဝေသော န ဟောတိ အဝိသယတ္တာ။ အယန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော။
Savanatoti kammaṭṭhānassa savanato uggaṇhāti. Ganthasavanamukhena hi tadatthassa uggahaṇaṃ. Ṭhapetvā taṇhantiādi tassa uggahaṇākāranidassanaṃ. Abhinivisatīti vipassanābhinivesavasena abhinivisati vipassanākammaṭṭhānaṃ paṭṭhapeti. No vivaṭṭeti vivaṭṭe abhiniveso na hoti avisayattā. Ayanti catusaccakammaṭṭhāniko.
ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓာ။ ခန္ဓဝသေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသသ္သ စက္ခာဒိဝသေန ဝေဒနာဒိဝသေန စ သတိပိ အနေကဝိဓတ္တေ သုကရံ သုဝိညေယ္ယန္တိ စတုဓာတုမုခေန တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဩတရိတ္ဝာ’’တိ အာဟ။ ရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတီတိ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပန္တိ အသင္ကရတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ တဒာရမ္မဏာတိ တံ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တနကာ။ နာမန္တိ ဝေဒနာဒိစတုက္ကံ နမနဋ္ဌေန နာမန္တိ ဝဝတ္ထာပေတိ။ ယမကတာလက္ခန္ဓံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ ယမကံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ‘‘အရူပံ, ရူပဉ္စာ’’တိ ဒ္ဝေဝ ဣမေ ဓမ္မာ, န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဝာ အတ္တနိယံ ဝာတိ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ဒသ္သိတာ။ တံ ပနေတံ နာမရူပံ န အဟေတုကံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒာ စ နတ္ထိ, တသ္မာ သဟေတုကံ။ ကီဒိသေန ဟေတုနာ? န ဣသ္သရာဒိဝိသမဟေတုနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ. မဟာဋီ. ၂.၄၄၇) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဟေတုကတ္တာ ဧဝ သပစ္စယံ။ အဝိဇ္ဇာဒယောတိ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟုပာဒာနကမ္မာဟာရာဒယော။ ဧဝန္တိ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ စေဝ ရူပဝေဒနာဒိကေ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ စ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော, တဏ္ဟာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၅၀)။ ဧတ္တာဝတာ ကင္ခာဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိံ ဒသ္သေတိ။
Pañcakkhandhāti pañcupādānakkhandhā. Khandhavasena vipassanābhinivesassa cakkhādivasena vedanādivasena ca satipi anekavidhatte sukaraṃ suviññeyyanti catudhātumukhena taṃ dassetuṃ ‘‘dhātukammaṭṭhānavasena otaritvā’’ti āha. Rūpanti vavatthapetīti ruppanaṭṭhena rūpanti asaṅkarato paricchindati. Tadārammaṇāti taṃ rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanakā. Nāmanti vedanādicatukkaṃ namanaṭṭhena nāmanti vavatthāpeti. Yamakatālakkhandhaṃ bhindanto viya yamakaṃ bhinditvā ‘‘arūpaṃ, rūpañcā’’ti dveva ime dhammā, na ettha koci attā vā attaniyaṃ vāti nāmarūpaṃ vavatthapeti paricchindati pariggaṇhāti. Ettāvatā diṭṭhivisuddhi dassitā. Taṃ panetaṃ nāmarūpaṃ na ahetukaṃ. Yasmā sabbaṃ sabbattha sabbadā ca natthi, tasmā sahetukaṃ. Kīdisena hetunā? Na issarādivisamahetunā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.447) vuttanayena gahetabbaṃ. Sahetukattā eva sapaccayaṃ. Avijjādayoti avijjātaṇhupādānakammāhārādayo. Evanti ‘‘taṃ paneta’’ntiādinā vuttappakārena avijjādike paccaye ceva rūpavedanādike paccayuppannadhamme ca vavatthapetvā paricchinditvā pariggahetvā. Vuttañhetaṃ ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhāsamudayā rūpasamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50). Ettāvatā kaṅkhāvitaraṇavisuddhiṃ dasseti.
ဟုတ္ဝာတိ ဟေတုပစ္စယသမဝာယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ။ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ တဒနန္တရမေဝ ဝိနသ္သနဋ္ဌေန။ အနိစ္စာတိ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝာ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတီတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အနိစ္စတာသင္ခာတံ သာမညလက္ခဏံ နိရောပေတိ။ တတောတိ အနိစ္စလက္ခဏာရောပနတော ပရံ, တတော ဝာ အနိစ္စဘာဝတော။ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနာကာရေနာတိ ဥပ္ပာဒနိရောဓေဟိ ပတိ ပတိ အဘိက္ခဏံ ပီဠနာကာရေန ဟေတုနာ ဒုက္ခာ အနိဋ္ဌာ, ဒုက္ခမာ ဝာ။ အဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ ကသ္သစိ ဝသေန အဝသဝတ္တနာကာရေန။ အနတ္တာတိ န သယံ အတ္တာ, နာပိ နေသံ ကောစိ အတ္တာ အတ္ထီတိ အနတ္တာတိ။ တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာတိ ဧဝံ အနိစ္စသ္သ ဒုက္ခဘာဝတော, ဒုက္ခသ္သ စ အနတ္တဘာဝတော ခန္ဓပဉ္စကေ တိဝိဓမ္ပိ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ။ သမ္မသန္တောတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ဥပ္ပန္နေ ဝိပသ္သနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ မဂ္ဂာမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ သင္ခာရေ သမ္မသန္တော ဂောတ္ရဘုဉာဏာနန္တရံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ ပာပုဏာတိ။
Hutvāti hetupaccayasamavāye uppajjitvā. Abhāvaṭṭhenāti tadanantarameva vinassanaṭṭhena. Aniccāti aniccā addhuvā. Aniccalakkhaṇaṃ āropetīti tesu pañcasu khandhesu aniccatāsaṅkhātaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ niropeti. Tatoti aniccalakkhaṇāropanato paraṃ, tato vā aniccabhāvato. Udayabbayappaṭipīḷanākārenāti uppādanirodhehi pati pati abhikkhaṇaṃ pīḷanākārena hetunā dukkhā aniṭṭhā, dukkhamā vā. Avasavattanākārenāti kassaci vasena avasavattanākārena. Anattāti na sayaṃ attā, nāpi nesaṃ koci attā atthīti anattāti. Tilakkhaṇaṃāropetvāti evaṃ aniccassa dukkhabhāvato, dukkhassa ca anattabhāvato khandhapañcake tividhampi sāmaññalakkhaṇaṃ āropetvā. Sammasantoti udayabbayañāṇuppattiyā uppanne vipassanupakkilese pahāya maggāmaggaṃ vavatthapetvā udayabbayañāṇādivipassanāpaṭipāṭiyā saṅkhāre sammasanto gotrabhuñāṇānantaraṃ lokuttaramaggaṃ pāpuṇāti.
ဧကပဋိဝေဓေနာတိ ဧကေနေဝ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ပဋိဝေဓော ပဋိဃာတာဘာဝေန ဝိသယေ နိသ္သင္ဂစာရသင္ခာတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ။ အဘိသမယော အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ အဓိဂမနသင္ခာတော အဝဗောဓော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တံ ဒုက္ခံ, န ဣတော ဘိယ္ယော’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ယာထာဝတော ဇာနနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပရိညာပဋိဝေဓော, ဣဒဉ္စ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခသ္သ သရူပာဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ, တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ, န ပန မဂ္ဂဉာဏသ္သ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိဉ္စသ္သ ခဏေ’’တိအာဒိ။ ပဟီနသ္သ ပုန အပဟာတဗ္ဗတာယ ပကဋ္ဌံ ဟာနံ စဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ပဟာနံ, ပဟာနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပဟာနပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယေန ကိလေသေန အပ္ပဟီယမာနေန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ, အသတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ ယော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္သ ပဒဃာတံ ကရောန္တသ္သ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပာဒေန္တသ္သ ဉာဏသ္သ တထာပဝတ္တိယာ ပဋိဃာတာဘာဝေန နိသ္သင္ဂစာရံ ဥပာဒာယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သစ္ဆိကိရိယာ ပစ္စက္ခကရဏံ အနုသ္သဝာကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတ္ဝာဝ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ယာထာဝသဘာဝတော ဂဟဏံ, သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယသ္သ အာဝရဏသ္သ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ဉာဏံ နိရောဓံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, တသ္သ သမုစ္ဆိန္ဒနတော တံ သရူပတော ဝိဘာဝိတမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။
Ekapaṭivedhenāti ekeneva ñāṇena paṭivijjhanena. Paṭivedho paṭighātābhāvena visaye nissaṅgacārasaṅkhātaṃ nibbijjhanaṃ. Abhisamayo avirajjhitvā adhigamanasaṅkhāto avabodho. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ettaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti paricchinditvā yāthāvato jānanameva vuttanayena paṭivedhoti pariññāpaṭivedho, idañca yathā ñāṇe pavatte pacchā dukkhassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vuttaṃ, na pana maggañāṇassa ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā pavattanato. Tenāha ‘‘tasmiñcassa khaṇe’’tiādi. Pahīnassa puna apahātabbatāya pakaṭṭhaṃ hānaṃ cajanaṃ samucchindanaṃ pahānaṃ, pahānameva vuttanayena paṭivedhoti pahānapaṭivedho. Ayampi yena kilesena appahīyamānena maggabhāvanāya na bhavitabbaṃ, asati ca maggabhāvanāya yo uppajjeyya, tassa padaghātaṃ karontassa anuppattidhammataṃ āpādentassa ñāṇassa tathāpavattiyā paṭighātābhāvena nissaṅgacāraṃ upādāya evaṃ vutto. Sacchikiriyā paccakkhakaraṇaṃ anussavākāraparivitakkādike muñcitvāva sarūpato ārammaṇakaraṇaṃ ‘‘idaṃ ta’’nti yāthāvasabhāvato gahaṇaṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedho. Ayampi yassa āvaraṇassa asamucchindanato ñāṇaṃ nirodhaṃ ālambituṃ na sakkoti, tassa samucchindanato taṃ sarūpato vibhāvitameva pavattatīti evaṃ vutto.
ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ဝဍ္ဎနာ စ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ, ဒုတိယာဒီသု ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန, ဥဘယတ္ထာပိ ဝာ ဥဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂောပိ ဟိ ယထာရဟံ ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိယံ ပဝတ္တံ ပရိဇာနနာဒိံ ဝဍ္ဎေန္တော ပဝတ္တောတိ တတ္ထာပိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဒုတိယာဒီသုပိ အပ္ပဟီနကိလေသပ္ပဟာနတော ပုဂ္ဂလန္တရသာဓနတော စ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ, သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဓမ္မာနံ သရူပပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ, တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တော။ တိဋ္ဌန္တု တာဝ ယထာဓိဂတာ မဂ္ဂဓမ္မာ, ယထာပဝတ္တေသု ဖလေသုပိ အယံ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မေသု ဝိယ ဝိဂတသမ္မောဟောဝ ဟောတိ သေက္ခောပိ သမာနော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော ပရိယောဂာဠ္ဟဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ. ၂၇)။ ယထာ စသ္သ ဓမ္မာ တာသံ ဇောတိတာ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မာဝလမ္ဗိနိယော မဂ္ဂဝီထိတော ပရတော မဂ္ဂဖလပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသနိဗ္ဗာနာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာ ဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပရိညာဘိသမယေနာတိအာဒီသုပိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကိစ္စတောတိ အသမ္မောဟတော။ နိရောဓံ အာရမ္မဏတောတိ ဧတ္ထ ‘‘အာရမ္မဏတောပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော နိရောဓေပိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓသ္သ လဗ္ဘနတော။ ဧတသ္သာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ။
Bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā ca. Tattha paṭhamamagge uppādanaṭṭhena bhāvanā, dutiyādīsu vaḍḍhanaṭṭhena, ubhayatthāpi vā ubhayaṃ veditabbaṃ. Paṭhamamaggopi hi yathārahaṃ vuṭṭhānagāminiyaṃ pavattaṃ parijānanādiṃ vaḍḍhento pavattoti tatthāpi vaḍḍhanaṭṭhena bhāvanāti sakkā viññātuṃ. Dutiyādīsupi appahīnakilesappahānato puggalantarasādhanato ca uppādanaṭṭhena bhāvanā, sā eva vuttanayena paṭivedhoti bhāvanāpaṭivedho. Ayampi yathā ñāṇe pavatte pacchā maggadhammānaṃ sarūpaparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vutto. Tiṭṭhantu tāva yathādhigatā maggadhammā, yathāpavattesu phalesupi ayaṃ yathādhigatasaccadhammesu viya vigatasammohova hoti sekkhopi samāno. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo’’ti (mahāva. 27). Yathā cassa dhammā tāsaṃ jotitā yathādhigatasaccadhammāvalambiniyo maggavīthito parato maggaphalapahīnāvasiṭṭhakilesanibbānānaṃ paccavekkhaṇā pavattanti. Dukkhasaccadhammā hi sakkāyadiṭṭhiādayo. Ayañca atthavaṇṇanā pariññābhisamayenātiādīsupi vibhāvetabbā. Kiccatoti asammohato. Nirodhaṃ ārammaṇatoti ettha ‘‘ārammaṇatopī’’ti pi-saddo luttaniddiṭṭho daṭṭhabbo nirodhepi asammohapaṭivedhassa labbhanato. Etassāti catusaccakammaṭṭhānikassa puggalassa.
ပညဝာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော နိပ္ပရိယာယတော ပညဝန္တတာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပာဠိတောတိ ဓမ္မတော။ အတ္ထတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အနုသန္ဓိတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ တံတံအနုသန္ဓိတော။ ပုဗ္ဗာပရတောတိ ပုဗ္ဗေနာပရသ္သ သံသန္ဒနတော။ သင္ဂီတိက္ကမေန စေတ္ထ ပုဗ္ဗာပရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံတံဒေသနာယမေဝ ဝာ ပုဗ္ဗဘာဂေန အပရဘာဂသ္သ သံသန္ဒနတော။ ဝိညာဏစရိတောတိ ဝိဇာနနစရိတော ဝီမံသနစရိတော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိစာရဏာစာရဝေပုလ္လတော။ ပညဝာတိ န ဝတ္တဗ္ဗော မဂ္ဂေနာဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော။ အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တန္တိ ဣတ္တရံ အတိခိပ္ပမေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပညဝာပက္ခံ ဘဇတိ သေက္ခပရိယာယသဗ္ဘာဝတော။ သုတ္တေ ပန ပဋိဝေဓောဝ ကထိတော သစ္စာဘိသမယဝသေန အာဂတတ္တာ။
Paññavāti niddiṭṭho nippariyāyato paññavantatāya idha adhippetattā. Pāḷitoti dhammato. Atthatoti aṭṭhakathāto. Anusandhitoti tasmiṃ tasmiṃ sutte taṃtaṃanusandhito. Pubbāparatoti pubbenāparassa saṃsandanato. Saṅgītikkamena cettha pubbāparatā veditabbā. Taṃtaṃdesanāyameva vā pubbabhāgena aparabhāgassa saṃsandanato. Viññāṇacaritoti vijānanacarito vīmaṃsanacarito tepiṭake buddhavacane vicāraṇācāravepullato. Paññavāti na vattabbo maggenāgatāya paññāya abhāvato. Ajja ajjeva arahattanti ittaraṃ atikhippamevāti adhippāyo. Paññavāpakkhaṃ bhajati sekkhapariyāyasabbhāvato. Sutte pana paṭivedhova kathito saccābhisamayavasena āgatattā.
ဧသာတိ အနန္တရေ ဝုတ္တော အရိယပုဂ္ဂလော။ ကမ္မကာရကစိတ္တန္တိ ဘာဝနာကမ္မသ္သ ပဝတ္တနကစိတ္တံ ။ သုခဝေဒနမ္ပိ ဝိဇာနာတီတိ ကော ဝေဒိယတိ, ကသ္သ ဝေဒနာ, ကိံကာရဏာ ဝေဒနာ, သောပိ ကသ္သစိ အဘာဝဂ္ဂဟဏမုခေန သုခံ ဝေဒနံ သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင္ဂမတော အသ္သာဒတော အာဒီနဝတော စ ယထာဘူတံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တော သုခံ ဝေဒနံ ဝိဇာနာတိ နာမ။ သေသပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သတိပဋ္ဌာနကထံ ဥပလက္ခေတိ။ တာယ ဟိ တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, တသ္မာ တံသံဝဏ္ဏနာယမ္ပိ (ဒီ. နိ. ဋီ. ၂.၃၈၀) ဝုတ္တနယေန တသ္သတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ။ ကာမဉ္စေတံ ဝိညာဏံ ဝေဒနာတော အညမ္ပိ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတိ, အနန္တရဝာရေ ပန ရူပမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသသ္သ ဒသ္သိတတ္တာ ဣဓ အရူပမုခေန ဒသ္သေတုံ ‘‘သုခန္တိပိ ဝိဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, ပုစ္ဆန္တသ္သ ဝာ အဇ္ဈာသယဝသေန။
Esāti anantare vutto ariyapuggalo. Kammakārakacittanti bhāvanākammassa pavattanakacittaṃ . Sukhavedanampi vijānātīti ko vediyati, kassa vedanā, kiṃkāraṇā vedanā, sopi kassaci abhāvaggahaṇamukhena sukhaṃ vedanaṃ sabhāvato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato ca yathābhūtaṃ paricchindanto pariggaṇhanto sukhaṃ vedanaṃ vijānāti nāma. Sesapadadvayepi eseva nayo. Yasmā ‘‘satipaṭṭhāne’’ti iminā satipaṭṭhānakathaṃ upalakkheti. Tāya hi tadattho veditabbo, tasmā taṃsaṃvaṇṇanāyampi (dī. ni. ṭī. 2.380) vuttanayena tassattho veditabbo . Kāmañcetaṃ viññāṇaṃ vedanāto aññampi ārammaṇaṃ vijānāti, anantaravāre pana rūpamukhena vipassanābhinivesassa dassitattā idha arūpamukhena dassetuṃ ‘‘sukhantipi vijānātī’’tiādinā niddiṭṭhaṃ, pucchantassa vā ajjhāsayavasena.
သံသဋ္ဌာတိ သမ္ပယုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကုပ္ပာဒာဒိလက္ခဏေန သံယောဂဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဝိသံသဋ္ဌာတိ ဝိပ္ပယုတ္တာ။ ဘိန္ဒိတ္ဝာတိ အညဘူမိကသ္သ အညဘူမိဒသ္သနေနေဝ ဝိနာသေတ္ဝာ, သံဘိန္ဒိတ္ဝာ ဝာ။ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတီတိ တံစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပုစ္ဆာယ အဝသရော ဝိသံသဋ္ဌဘာဝာသင္ကာယ ဧဝ အဘာဝတော? န, စိတ္တုပ္ပာဒန္တရဂတာနံ မဂ္ဂပညာမဂ္ဂဝိညာဏာနံ ဝိပသ္သနာပညာဝိပသ္သနာဝိညာဏာနဉ္စ ဝောမိသ္သကသံသဋ္ဌဘာဝသ္သ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဝိနိဝဋ္ဋေတ္ဝာတိ အညမညတော ဝိဝေစေတ္ဝာ။ နာနာကရဏံ ဒသ္သေတုံ န သက္ကာတိ ဣဒံ ကေဝလံ သံသဋ္ဌဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သဘာဝဘေဒံ, သဘာဝဘေဒတော ပန နာနာကရဏံ နေသံ ပာကဋမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏတော ဝာ ဝတ္ထုတော ဝာ ဥပ္ပာဒတော ဝာ နိရောဓတော ဝာ’’တိ။ ဣဒာနိ တမေဝ သဘာဝဘေဒံ ဝိသယဘေဒေန သုဋ္ဌု ပာကဋံ ကတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘တေသံ တေသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယောတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဣသ္သရိယဘူမိ, ယေန စိတ္တပညာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗင္ဂမတာ ဝုစ္စတိ။
Saṃsaṭṭhāti sampayuttā. Tenāha ‘‘ekuppādādilakkhaṇena saṃyogaṭṭhenā’’ti. Visaṃsaṭṭhāti vippayuttā. Bhinditvāti aññabhūmikassa aññabhūmidassaneneva vināsetvā, saṃbhinditvā vā. Saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchatīti taṃcittuppādapariyāpannānaṃ pañcaviññāṇānaṃ saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchati. Yadi evaṃ kathaṃ pucchāya avasaro visaṃsaṭṭhabhāvāsaṅkāya eva abhāvato? Na, cittuppādantaragatānaṃ maggapaññāmaggaviññāṇānaṃ vipassanāpaññāvipassanāviññāṇānañca vomissakasaṃsaṭṭhabhāvassa labbhamānattā. Vinivaṭṭetvāti aññamaññato vivecetvā. Nānākaraṇaṃ dassetuṃ na sakkāti idaṃ kevalaṃ saṃsaṭṭhabhāvameva sandhāya vuttaṃ, na sabhāvabhedaṃ, sabhāvabhedato pana nānākaraṇaṃ nesaṃ pākaṭameva. Tenāha ‘‘ārammaṇato vā vatthuto vā uppādato vā nirodhato vā’’ti. Idāni tameva sabhāvabhedaṃ visayabhedena suṭṭhu pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Visayoti pavattiṭṭhānaṃ issariyabhūmi, yena cittapaññānaṃ tattha tattha pubbaṅgamatā vuccati.
ကာမဉ္စ ဝိပသ္သနာပိ ပညာဝသေနေဝ ကိစ္စကာရီ, မဂ္ဂောပိ ဝိညာဏသဟိတောဝ, န ကေဝလော, ယထာ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တံ ပဓာနံ တတ္ထသ္သ ဓောရယ္ဟဘာဝေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဆဒ္ဝာရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၂.၁၈၁) ဝုစ္စတိ, ဧဝံ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာ ပဓာနာ ပဋိပက္ခဝိဓမနသ္သ ဝိသေသတော တဒဓီနတ္တာ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂဓမ္မေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ ပဌမံ ဂဟိတာ။ အယဉ္စ နေသံ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိဘေဒော, တထာ စ ပညာပနဝိဓိ န ကေဝလံ ထေရေဟေဝ ဒသ္သိတော, အပိစ ခော ဘဂဝတာပိ ဒသ္သိတောတိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယတ္ထ ပညာ န လဗ္ဘတိ, တတ္ထ စိတ္တဝသေန ပုစ္ဆနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ယထာ ‘‘ကိံစိတ္တော တ္ဝံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. ၁၃၂-၁၃၅)။ ယတ္ထ ပန ပညာ လဗ္ဘတိ, တတ္ထာပိ စိတ္တဝသေန ဇောတနာ ဟောတိ ယထာ – ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတိ သန္နိသာဒေတိ ဧကောဒိံ ကရောတိ သမာဒဟတိ (သံ. နိ. ၄.၃၃၂), ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဓ. သ. ၁)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တဝသေန, လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာဝသေန စောဒနံ ဗ္ယတိရေကမုခေန ဒသ္သေတုံ ‘‘ကတမာ တေ ဘိက္ခု ပညာ အဓိဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယ္ယဝသေန စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ လောကိယဓမ္မာ ပညာသီသေနပိ နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ပဌမသ္သ ဈာနသ္သ လာဘိနော ကာမသဟဂတာ သညာမနသိကာရာ သမုဒာစရန္တိ ဟာနဘာဂိနီ ပညာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ. မ. ၁.၁)။ သညာသီသေနပိ – ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝာ သေသရူပာရူပသညာတိ ဝာ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဥဒာဟု နာနတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၄၅.ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တထာ လောကုတ္တရဓမ္မာပိ ကတ္ထစိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ စိတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ. သ. ၂၇၇), တထာ ဖသ္သာဒိသီသေနပိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဖသ္သံ ဘာဝေတိ, ဝေဒနံ သညံ စေတနံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဓ. သ. ၂၇၇)။
Kāmañca vipassanāpi paññāvaseneva kiccakārī, maggopi viññāṇasahitova, na kevalo, yathā pana lokiyadhammesu cittaṃ padhānaṃ tatthassa dhorayhabhāvena pavattisabbhāvato. Tathā hi taṃ ‘‘chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.181) vuccati, evaṃ lokuttaradhammesu paññā padhānā paṭipakkhavidhamanassa visesato tadadhīnattā. Tathā hi maggadhamme sammādiṭṭhi eva paṭhamaṃ gahitā. Ayañca nesaṃ visayavasena pavattibhedo, tathā ca paññāpanavidhi na kevalaṃ thereheva dassito, apica kho bhagavatāpi dassitoti vibhāvento ‘‘sammāsambuddhopī’’tiādimāha. Yattha paññā na labbhati, tattha cittavasena pucchane vattabbameva natthi yathā ‘‘kiṃcitto tvaṃ bhikkhū’’tiādīsu (pārā. 132-135). Yattha pana paññā labbhati, tatthāpi cittavasena jotanā hoti yathā – ‘‘ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiṃ karoti samādahati (saṃ. ni. 4.332), yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu (dha. sa. 1). Aṭṭhakathāyaṃ pana lokiyadhammesu cittavasena, lokuttaradhammesu paññāvasena codanaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘katamā te bhikkhu paññā adhigatā’’tiādi vuttaṃ. Yebhuyyavasena cetaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi katthaci lokiyadhammā paññāsīsenapi niddisīyanti – ‘‘paṭhamassa jhānassa lābhino kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.1). Saññāsīsenapi – ‘‘uddhumātakasaññāti vā sesarūpārūpasaññāti vā ime dhammā ekatthā, udāhu nānatthā’’tiādīsu (pārā. aṭṭha. 45.padabhājanīyavaṇṇanā). Tathā lokuttaradhammāpi katthaci cittasīsena niddisīyanti – ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ cittaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277), tathā phassādisīsenapi – ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ phassaṃ bhāveti, vedanaṃ saññaṃ cetanaṃ bhāvetī’’tiādīsu (dha. sa. 277).
စတူသု သောတာပတ္တိယင္ဂေသူတိ သပ္ပုရိသသေဝနာ, သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ, ယောနိသောမနသိကာရော, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဣမေသု စတူသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂသ္သ ကာရဏေသု။ ကာမံ စေတေသု သတိအာဒယောပိ ဓမ္မာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ တေဟိ ဝိနာ တေသံ အသမ္ဘဝတော, တထာပိ စေတ္ထ သဒ္ဓာ ဝိသေသတော ကိစ္စကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒော ဧဝ ဟိ သပ္ပုရိသေ ပယိရုပာသတိ, သဒ္ဓမ္မံ သုဏာတိ, ယောနိသော စ မနသိ ကရောတိ, အရိယမဂ္ဂသ္သ စ အနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒ္ရိယေသုပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသူတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ။ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသူတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ သောတာပတ္တိယင္ဂေသု သဒ္ဓာ ဝိယ သမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ ဝီရိယံ ဝိယ စ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ – ‘‘သတိမာ ဝိနေယ္ယ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒောမနသ္သ’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၇၃; မ. နိ. ၁.၁၀၆; သံ. နိ. ၅.၃၈၄, ၄၀၇) ဝစနတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ကိစ္စတော သတိ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမာဓိကမ္မိကသ္သ သမာဓိ, ‘‘အရိယသစ္စဘာဝနာ ပညာဘာဝနာ’’တိ ကတ္ဝာ တတ္ထ ပညာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ပာကဋောယမတ္ထော, အဓိဂမက္ခဏေ ပန သမာဓိပညာနံ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣန္ဒ္ရိယာနံ သဒ္ဓာဒီနံ သမရသတာဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဧတ္ထဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝန္တိ ယံ ဌာနံ, တံ ဣန္ဒ္ရိယသမတ္တာဒိံ ပစ္စာမသတိ။ သဝိသယသ္မိံယေဝာတိ အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧဝ။ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ကထိတာတိ လောကိယဓမ္မာ လောကုတ္တရဓမ္မာ စ တေန တေန ပဝတ္တိဝိသေသေန ကထိတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဒ္ဓာပဉ္စမေသု ဣန္ဒ္ရိယေသု သဟ ပဝတ္တမာနေသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိသယေ သဒ္ဓာဒီနံ ကိစ္စာဓိကတာယ တသ္သ တသ္သေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ, န သဗ္ဗေသံ။ ဧဝံ အညေပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တိဝိသေသဝသေန ဗောဓိတာတိ။
Catūsu sotāpattiyaṅgesūti sappurisasevanā, saddhammassavanaṃ, yonisomanasikāro, dhammānudhammapaṭipattīti imesu catūsu sotāpattimaggassa kāraṇesu. Kāmaṃ cetesu satiādayopi dhammā icchitabbāva tehi vinā tesaṃ asambhavato, tathāpi cettha saddhā visesato kiccakārīti veditabbā. Saddo eva hi sappurise payirupāsati, saddhammaṃ suṇāti, yoniso ca manasi karoti, ariyamaggassa ca anudhammaṃ paṭipajjati, tasmā vuttaṃ ‘‘ettha saddhindriyaṃ daṭṭhabba’’nti. Iminā nayena sesindriyesupi attho daṭṭhabbo. Catūsu sammappadhānesūti catubbidhasammappadhānabhāvanāya. Catūsu satipaṭṭhānesūtiādīsupi eseva nayo. Ettha ca sotāpattiyaṅgesu saddhā viya sammappadhānabhāvanāya vīriyaṃ viya ca satipaṭṭhānabhāvanāya – ‘‘satimā vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.384, 407) vacanato pubbabhāge kiccato sati adhikā icchitabbā. Evaṃ samādhikammikassa samādhi, ‘‘ariyasaccabhāvanā paññābhāvanā’’ti katvā tattha paññā pubbabhāge adhikā icchitabbāti pākaṭoyamattho, adhigamakkhaṇe pana samādhipaññānaṃ viya sabbesampi indriyānaṃ saddhādīnaṃ samarasatāva icchitabbā. Tathā hi ‘‘ettha saddhindriya’’ntiādinā tattha tattha etthaggahaṇaṃ kataṃ. Evanti yaṃ ṭhānaṃ, taṃ indriyasamattādiṃ paccāmasati. Savisayasmiṃyevāti attano attano visaye eva. Lokiyalokuttarā dhammā kathitāti lokiyadhammā lokuttaradhammā ca tena tena pavattivisesena kathitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – saddhāpañcamesu indriyesu saha pavattamānesu tattha tattha visaye saddhādīnaṃ kiccādhikatāya tassa tasseva daṭṭhabbatā vuttā, na sabbesaṃ. Evaṃ aññepi lokiyalokuttarā dhammā yathāsakaṃ visaye pavattivisesavasena bodhitāti.
ဣဒာနိ သဒ္ဓာဒီနံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ အတိရေကကိစ္စတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ရိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ရာဇပဉ္စမာ သဟာယာ ဝိယ ဝိမုတ္တိပရိပာစကာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ။ နေသံ ကီဠနတ္ထံ ဧကဇ္ဈံ ဝီထိဩတရဏံ ဝိယ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဧကဇ္ဈံ ဝိပသ္သနာဝီထိဩတရဏံ။ သဟာယေသု ပဌမာဒီနံ ယထာသကဂေဟေဝ ဝိစာရဏာ ဝိယ သဒ္ဓာဒီနံ သောတာပတ္တိအင္ဂာဒီနိ ပတ္ဝာ ပုဗ္ဗင္ဂမတာ။ သဟာယေသု ဣတရေသံ တတ္ထ တတ္ထ တုဏ္ဟီဘာဝော ဝိယ သေသိန္ဒ္ရိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ တဒန္ဝယတာ။ တသ္သ ပုဗ္ဗင္ဂမဘူတသ္သ ဣန္ဒ္ရိယသ္သ ကိစ္စာနုဂတတာ။ န ဟိ တဒာ တေသံ သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု အာပာဒီနံ ဝိယ ကိစ္စံ ပာကဋံ ဟောတိ, သဒ္ဓာဒီနံယေဝ ပန ကိစ္စံ ဝိဘူတံ ဟုတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ ပုရေတရံ တထာပစ္စယေဟိ စိတ္တသန္တာနသ္သ အဘိသင္ခတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဝိပသ္သနာကမ္မိကသ္သ ဘာဝနာ ဝိသေသတော ပညုတ္တရာတိ ဒသ္သနတ္ထံ ရာဇာနံ နိဒသ္သနံ ကတ္ဝာ ပညိန္ဒ္ရိယံ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိအာဒိ ယထာဓိဂတသ္သ အတ္ထသ္သ နိဂမနံ။
Idāni saddhādīnaṃ indriyānaṃ tattha tattha atirekakiccataṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ rājapañcamā sahāyā viya vimuttiparipācakāni pañcindriyāni. Nesaṃ kīḷanatthaṃ ekajjhaṃ vīthiotaraṇaṃ viya indriyānaṃ ekajjhaṃ vipassanāvīthiotaraṇaṃ. Sahāyesu paṭhamādīnaṃ yathāsakageheva vicāraṇā viya saddhādīnaṃ sotāpattiaṅgādīni patvā pubbaṅgamatā. Sahāyesu itaresaṃ tattha tattha tuṇhībhāvo viya sesindriyānaṃ tattha tattha tadanvayatā. Tassa pubbaṅgamabhūtassa indriyassa kiccānugatatā. Na hi tadā tesaṃ sasambhārapathavīādīsu āpādīnaṃ viya kiccaṃ pākaṭaṃ hoti, saddhādīnaṃyeva pana kiccaṃ vibhūtaṃ hutvā tiṭṭhati puretaraṃ tathāpaccayehi cittasantānassa abhisaṅkhatattā. Ettha ca vipassanākammikassa bhāvanā visesato paññuttarāti dassanatthaṃ rājānaṃ nidassanaṃ katvā paññindriyaṃ vuttaṃ. Itītiādi yathādhigatassa atthassa nigamanaṃ.
မဂ္ဂဝိညာဏမ္ပီတိ အရိယမဂ္ဂသဟဂတံ အပစယဂာမိဝိညာဏမ္ပိ။ တထေဝ တံ ဝိဇာနာတီတိ သစ္စဓမ္မံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝိဇာနာတိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ မဂ္ဂာနုကူလတ္တာ စ။ ယံ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ဝိဇာနနပဇာနနာနိ ဝိပသ္သနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနိ အဓိပ္ပေတာနိ, န ‘‘ယံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘ယံ သင္ခာရဂတ’’န္တိအာဒိ။ တထေဝာတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ နယေန။ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ ဝိပသ္သနာဘာဝတော စ သမာနပစ္စယေဟိ သဟ ပဝတ္တိကတာ ဧကုပ္ပာဒတာ, တတော ဧဝ ဧကဇ္ဈံ သဟေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဧကနိရောဓတာ, ဧကံယေဝ ဝတ္ထုံ နိသ္သာယ ပဝတ္တိ ဧကဝတ္ထုကတာ, ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ ဧကာရမ္မဏတာ။ ဟေတုမ္ဟိ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေန ဧကုပ္ပာဒာဒိတာယ သံသဋ္ဌဘာဝံ သာဓေတိ။ အနဝသေသပရိယာဒာနဉ္စေတံ, ဣတော တီဟိပိ သမ္ပယုတ္တလက္ခဏံ ဟောတိယေဝ။
Maggaviññāṇampīti ariyamaggasahagataṃ apacayagāmiviññāṇampi. Tatheva taṃ vijānātīti saccadhammaṃ ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā nayeneva vijānāti ekacittuppādapariyāpannattā maggānukūlattā ca. Yaṃ vijānātīti ettha vijānanapajānanāni vipassanācittuppādapariyāpannāni adhippetāni, na ‘‘yaṃ pajānātī’’ti ettha viya maggacittuppādapariyāpannāti āha ‘‘yaṃ saṅkhāragata’’ntiādi. Tathevāti ‘‘anicca’’ntiādinā nayena. Ekacittuppādapariyāpannattā vipassanābhāvato ca samānapaccayehi saha pavattikatā ekuppādatā, tato eva ekajjhaṃ saheva nirujjhanaṃ ekanirodhatā, ekaṃyeva vatthuṃ nissāya pavatti ekavatthukatā, ekaṃyeva ārammaṇaṃ ārabbha pavatti ekārammaṇatā. Hetumhi cetaṃ karaṇavacanaṃ. Tena ekuppādāditāya saṃsaṭṭhabhāvaṃ sādheti. Anavasesapariyādānañcetaṃ, ito tīhipi sampayuttalakkhaṇaṃ hotiyeva.
မဂ္ဂပညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သာ ဟိ ဧကန္တတော ဘာဝေတဗ္ဗာ, န ပရိညေယ္ယာ, ပညာယ ပန ဘာဝေတဗ္ဗတာယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ တဂ္ဂတိကာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိပသ္သနာပညာယ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တနတော တံသမ္ပယုတ္တဝိညာဏမ္ပိ တထေဝ ပဝတ္တတိ, တသ္သ ပန ပရိညေယ္ယဘာဝာနတိဝတ္တနတော ပရိညေယ္ယတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝာဟ – ‘‘ယမ္ပိ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ။
Maggapaññaṃsandhāya vuttaṃ, sā hi ekantato bhāvetabbā, na pariññeyyā, paññāya pana bhāvetabbatāya taṃsampayuttadhammāpi taggatikāva hontīti āha ‘‘taṃsampayuttaṃ panā’’tiādi. Kiñcāpi vipassanāpaññāya bhāvanāvasena pavattanato taṃsampayuttaviññāṇampi tatheva pavattati, tassa pana pariññeyyabhāvānativattanato pariññeyyatā vuttā. Tenevāha – ‘‘yampi taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhamma’’nti.
၄၅၀. ဧဝံ သန္တေပီတိ ဝေဒနာတိ ဧဝံ သာမညဂ္ဂဟဏေ သတိပိ။ တေဘူမိကသမ္မသနစာရဝေဒနာဝာတိ ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နာ, တတော ဧဝ သမ္မသနဉာဏသ္သ ဂောစရဘူတာ ဝေဒနာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ သဗ္ရဟ္မစာရီနံ ဥပကာရာဝဟဘာဝေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာန’’န္တိအာဒိ ။ ဧသ နယော ပညာယပိ။ ဣဓ သုခာဒိသဒ္ဒာ တဒာရမ္မဏဝိသယာတိ ဣမမတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ရူပဉ္စ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တဒုက္ခန္တိ ဧကန္တေနေဝ အနိဋ္ဌံ, တတော ဧဝ ဒုက္ခမတာယ ဒုက္ခံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဒုက္ခဝေဒနာယ အနုပတိတံ, ဩတိဏ္ဏဉ္စာတိ ဒုက္ခာနုပတိတံ, ဒုက္ခာဝက္ကန္တံ။ သုခေန အနဝက္ကန္တံ အဘဝိသ္သာတိ ယောဇနာ။ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပာတမတ္တံ။ သာရဇ္ဇေယ္ယုန္တိ သာရာဂံ ဥပ္ပာဒေယ္ယုံ။ သုခန္တိ သဘာဝတော စ ဣဋ္ဌံ။ သာရာဂာ သံယုဇ္ဇန္တီတိ ဗဟလရာဂဟေတု ယထာရဟံ ဒသဟိပိ သံယောဇနေဟိ သံယုဇ္ဇန္တိ။ သံယောဂာ သံကိလိသ္သန္တီတိ တထာ သံယုတ္တတာယ တဏ္ဟာသံကိလေသာဒိဝသေန သံကိလိသ္သန္တိ, ဝိဗာဓီယန္တိ ဥပတာပီယန္တိ စာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏန္တိ ဣဋ္ဌံ, အနိဋ္ဌံ, မဇ္ဈတ္တဉ္စ အာရမ္မဏံ ယထာက္ကမံ သုခံ, ဒုက္ခံ, အဒုက္ခမသုခန္တိ ကထိတံ။ ဧဝံ အဝိသေသေန ပဉ္စပိ ခန္ဓေ သုခာဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဝေဒနာ ဧဝ သုခာဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပာကတိကပစုရဇနဝသေနာယံ ကထိတာတိ ကတ္ဝာ ‘‘ပုရိမံ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသလာဘီ ပန အနာဂတမ္ပိ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ဝုတ္တမေတံ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၈၀; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၇၉)။ ဝေဒနာယ ဟိ အာရမ္မဏံ ဝေဒိယန္တိယာ တံသမင္ဂီပုဂ္ဂလော ဝေဒေတီတိ ဝောဟာရမတ္တံ ဟောတိ။
450.Evaṃ santepīti vedanāti evaṃ sāmaññaggahaṇe satipi. Tebhūmikasammasanacāravedanāvāti bhūmittayapariyāpannā, tato eva sammasanañāṇassa gocarabhūtā vedanā eva adhippetā sabrahmacārīnaṃ upakārāvahabhāvena desanāya āraddhattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘caturoghanittharaṇatthikāna’’ntiādi . Esa nayo paññāyapi. Idha sukhādisaddā tadārammaṇavisayāti imamatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘rūpañca hī’’tiādi vuttaṃ. Ekantadukkhanti ekanteneva aniṭṭhaṃ, tato eva dukkhamatāya dukkhaṃ. Ārammaṇakaraṇavasena dukkhavedanāya anupatitaṃ, otiṇṇañcāti dukkhānupatitaṃ, dukkhāvakkantaṃ. Sukhena anavakkantaṃ abhavissāti yojanā. Nayidanti ettha idanti nipātamattaṃ. Sārajjeyyunti sārāgaṃ uppādeyyuṃ. Sukhanti sabhāvato ca iṭṭhaṃ. Sārāgā saṃyujjantīti bahalarāgahetu yathārahaṃ dasahipi saṃyojanehi saṃyujjanti. Saṃyogā saṃkilissantīti tathā saṃyuttatāya taṇhāsaṃkilesādivasena saṃkilissanti, vibādhīyanti upatāpīyanti cāti attho. Ārammaṇanti iṭṭhaṃ, aniṭṭhaṃ, majjhattañca ārammaṇaṃ yathākkamaṃ sukhaṃ, dukkhaṃ, adukkhamasukhanti kathitaṃ. Evaṃ avisesena pañcapi khandhe sukhādiārammaṇabhāvena dassetvā idāni vedanā eva sukhādiārammaṇabhāvena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Pākatikapacurajanavasenāyaṃ kathitāti katvā ‘‘purimaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Visesalābhī pana anāgatampi sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Vuttametaṃ satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.380; ma. ni. aṭṭha. 1.79). Vedanāya hi ārammaṇaṃ vediyantiyā taṃsamaṅgīpuggalo vedetīti vohāramattaṃ hoti.
သဗ္ဗသညာယာတိ သဗ္ဗာယပိ စတုဘူမိကသညာယ။ သဗ္ဗတ္ထကသညာယာတိ သဗ္ဗသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ပဝတ္တနကသညာယ။ ဝတ္ထေ ဝာတိ ဝာ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဏဓာတုံ သင္ဂဏ္ဟာတိ ။ ပာပေန္တောတိ ဘာဝနံ ဥပစာရံ ဝာ အပ္ပနံ ဝာ ဥပနေန္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပီတိ ‘‘နီလံ ရူပံ, ရူပာရမ္မဏံ နီလ’’န္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပိ။
Sabbasaññāyāti sabbāyapi catubhūmikasaññāya. Sabbatthakasaññāyāti sabbasmiṃ cittuppāde pavattanakasaññāya. Vatthe vāti vā-saddena vaṇṇadhātuṃ saṅgaṇhāti . Pāpentoti bhāvanaṃ upacāraṃ vā appanaṃ vā upanento. Uppajjanakasaññāpīti ‘‘nīlaṃ rūpaṃ, rūpārammaṇaṃ nīla’’nti uppajjanakasaññāpi.
အသဗ္ဗသင္ဂာဟိကတ္တာတိ သဗ္ဗေသံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနံ အသင္ဂဟိတတ္တာ။ တက္ကဂတန္တိ သုတ္တကန္တနကတက္ကမ္ဟိ, သုတ္တဝတ္တနကတက္ကမ္ဟိ ဝာ ဝေဌနဝသေန ဌိတံ။ ပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတန္တိ သုတ္တဝေဌနပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတံ။ ဝိသ္သဋ္ဌတ္တာဝ န ဂဟိတာ, ယဒဂ္ဂေန ပညာ ဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ, တဒဂ္ဂေန ဝေဒနာသညာဟိပိ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ ဧဝာတိ။ တဒေဝ သဉ္ဇာနာတိ သံသဋ္ဌဘာဝတော။
Asabbasaṅgāhikattāti sabbesaṃ vedanāsaññāviññāṇānaṃ asaṅgahitattā. Takkagatanti suttakantanakatakkamhi, suttavattanakatakkamhi vā veṭhanavasena ṭhitaṃ. Parivaṭṭakādigatanti suttaveṭhanaparivaṭṭakādigataṃ. Vissaṭṭhattāva na gahitā, yadaggena paññā viññāṇena saddhiṃ sampayogaṃ labhāpitā, tadaggena vedanāsaññāhipi sampayogaṃ labhāpitā evāti. Tadeva sañjānāti saṃsaṭṭhabhāvato.
သဉ္ဇာနာတိ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ပဒံ အာနေတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗံ ပဇာနနဝသေနပိ ဝိသေသသ္သ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဇာနာတီတိ အယံ သဒ္ဒော စ လဒ္ဒတောယေဝေတ္ထ အဝိသေသော, အတ္ထတော ပန ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဟိ ဓာတူနံ တေန အာခ္ယာတပဒေန နာမပဒေန စ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဇောတကဘာဝေန ဝိသေသေတိ, န ဝာစကဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘တသ္သပိ ဇာနနတ္ထေ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ။ ဧတေန သညာဝိညာဏပညာပဒာနိ အန္တောဂဓဇာနနတ္ထေ ယထာသကံ ဝိသိဋ္ဌဝိသယေ စ နိဋ္ဌာနီတိ ဒသ္သေတိ။ တေနေဝာဟ ‘‘သညာ ဟီ’’တိအာဒိ။ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝာတိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ, ဧဝ-သဒ္ဒေန ကဒာစိပိ ဣမိသ္သာ တေ ဝိသေသာ နတ္ထေဝာတိ အဝဓာရေတိ။ တေနေဝာဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယ္ယာတိ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပာပေတုံ န သက္ကောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂပာတုဘာဝ’’န္တိ။
Sañjānāti vijānātīti ettha ‘‘pajānātī’’ti padaṃ ānetvā vattabbaṃ pajānanavasenapi visesassa vakkhamānattā. Jānātīti ayaṃ saddo ca laddatoyevettha aviseso, atthato pana visesato icchitabbo. Anekatthattā hi dhātūnaṃ tena ākhyātapadena nāmapadena ca vuttamatthaṃ upasaggapadaṃ jotakabhāvena viseseti, na vācakabhāvena. Tenāha ‘‘tassapi jānanatthe viseso veditabbo’’ti . Etena saññāviññāṇapaññāpadāni antogadhajānanatthe yathāsakaṃ visiṭṭhavisaye ca niṭṭhānīti dasseti. Tenevāha ‘‘saññā hī’’tiādi. Sañjānanamattamevāti ettha matta-saddena visesanivattiatthena vijānanapajānanākāre nivatteti, eva-saddena kadācipi imissā te visesā natthevāti avadhāreti. Tenevāha ‘‘aniccaṃ dukkha’’ntiādi. Tattha viññāṇakiccampi kātuṃ asakkontī saññā kuto paññākiccaṃ kareyyāti ‘‘lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetuṃ na sakkoti’’cceva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘maggapātubhāva’’nti.
အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ န သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိမတ္တသဉ္ဇာနနဝသေန ပဝတ္တတိ, အထ ခော တတ္ထ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပာပေတီတိ? ပညာယ ဒသ္သိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပသ္သနာယ ဟိ အနေကဝာရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပသ္သနာ သမ္ဘဝတိ, ယထာ တံ ပဂုဏသ္သ ဂန္ထသ္သ အဇ္ဈယနေ တတ္ထ တတ္ထ ဂတာပိ ဝာရာ န ဥပဓာရီယန္တိ။ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓ’’န္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဥသ္သက္ကိတ္ဝာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဉာဏပဋိပာဋိယာ အာရဘိတ္ဝာ။ မဂ္ဂပာတုဘာဝံ ပာပေတုံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ အဝဗုဇ္ဈနဝသေနေဝ, န သဉ္ဇာနနမတ္တေန။ တထာ လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပာပေတိ, န ဝိဇာနနမတ္တေန, အတ္တနော ပန အညာသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန ဥသ္သက္ကိတ္ဝာ မဂ္ဂပာတုဘာဝမ္ပိ ပာပေတိ။
Ārammaṇe pavattamānaṃ viññāṇaṃ na saññā viya nīlapītādimattasañjānanavasena pavattati, atha kho tattha aññampi tādisaṃ visesaṃ jānantameva pavattatīti āha ‘‘viññāṇa’’ntiādi. Kathaṃ pana viññāṇaṃ lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetīti? Paññāya dassitamaggena. Lakkhaṇārammaṇikavipassanāya hi anekavāraṃ lakkhaṇāni paṭivijjhitvā pavattamānāya paguṇabhāvato paricayavasena ñāṇavippayuttacittenapi vipassanā sambhavati, yathā taṃ paguṇassa ganthassa ajjhayane tattha tattha gatāpi vārā na upadhārīyanti. ‘‘Lakkhaṇapaṭivedha’’nti ca lakkhaṇānaṃ ārammaṇakaraṇamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na paṭivijjhanaṃ. Ussakkitvāti udayabbayañāṇādiñāṇapaṭipāṭiyā ārabhitvā. Maggapātubhāvaṃ pāpetuṃ na sakkoti asambodhasabhāvattā. Ārammaṇampi sañjānāti avabujjhanavaseneva, na sañjānanamattena. Tathā lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, na vijānanamattena, attano pana aññāsādhāraṇena ānubhāvena ussakkitvā maggapātubhāvampi pāpeti.
ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဇာတဗုဒ္ဓီတိ အသဉ္ဇာတဗ္ယဝဟာရဗုဒ္ဓိ။ ဥပဘောဂပရိဘောဂန္တိ ဥပဘောဂပရိဘောဂာရဟံ, ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထူနံ ပဋိလာဘယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ကူဋောတိ ကဟာပဏပတိရူပကော တမ္ဗကံသာဒိမယော။ ဆေကောတိ မဟာသာရော။ ကရတောတိ အဍ္ဎသာရော။ သဏ္ဟောတိ မုဒုဇာတိကော သမသာရော။ ဣတိ-သဒ္ဒော အာဒိအတ္ထော။ တေန ပာဒသာရပရောပာဒသာရအဍ္ဎသာရာဒီနံ သင္ဂဟော။ ဇာနန္တော စ ပန နံ ရူပံ ဒိသ္ဝာပိ။ပေ.။ အသုကာစရိယေန ကတောတိပိ ဇာနာတိ တထာ ဟေရညိကဂန္ထသ္သ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝမေဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သညာဝိဘာဂံ အကတ္ဝာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏသ္သ ဂဟဏတော ဒာရကသ္သ ကဟာပဏဒသ္သနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ သာ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ ဝုစ္စတိ။ ဝိညာဏံ အာရမ္မဏေ ဧကစ္စဝိသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထဘာဝတော ဂာမိကပုရိသကဟာပဏဒသ္သနသဒိသံ ဝုတ္တံ။ ပညာ ပန အာရမ္မဏေ အနဝသေသာဝဗောဓတော ဟေရညိကကဟာပဏဒသ္သနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ နေသန္တိ သညာဝိညာဏပညာနံ ။ ဝိသေသောတိ သဘာဝဝိသေသော။ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော ပကတိပညာယ။ ဣမိနာဝ နေသံ အစ္စန္တသုခုမတံ ဒသ္သေတိ။
Idāni yathāvuttamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ajātabuddhīti asañjātabyavahārabuddhi. Upabhogaparibhoganti upabhogaparibhogārahaṃ, upabhogaparibhogavatthūnaṃ paṭilābhayogganti attho. Kūṭoti kahāpaṇapatirūpako tambakaṃsādimayo. Chekoti mahāsāro. Karatoti aḍḍhasāro. Saṇhoti mudujātiko samasāro. Iti-saddo ādiattho. Tena pādasāraparopādasāraaḍḍhasārādīnaṃ saṅgaho. Jānanto ca pana naṃ rūpaṃ disvāpi…pe… asukācariyena katotipi jānāti tathā heraññikaganthassa suggahitattā. Evamevantiādi upamāsaṃsandanaṃ. Saññāvibhāgaṃ akatvā piṇḍavaseneva ārammaṇassa gahaṇato dārakassa kahāpaṇadassanasadisā vuttā. Tathā hi sā yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā vuccati. Viññāṇaṃ ārammaṇe ekaccavisesaggahaṇasamatthabhāvato gāmikapurisakahāpaṇadassanasadisaṃ vuttaṃ. Paññā pana ārammaṇe anavasesāvabodhato heraññikakahāpaṇadassanasadisā vuttā. Nesanti saññāviññāṇapaññānaṃ . Visesoti sabhāvaviseso. Duppaṭivijjho pakatipaññāya. Imināva nesaṃ accantasukhumataṃ dasseti.
ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ။ တေန အဘိန္နဝိသယာဘိန္နကာလတာဒသ္သနေန အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတံ ဝိဘာဝေန္တော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတံယေဝ ဥလ္လိင္ဂေတိ။ ဝဝတ္ထာနန္တိ အသင္ကရတော ဌပနံ။ အယံ ဖသ္သော။ပေ.။ ဣဒံ စိတ္တန္တိ နိဒသ္သနမတ္တမေတံ။ ဣတိ-သဒ္ဒော ဝာ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေသဓမ္မာနမ္ပိ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒန္တိ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနကရဏံ။ တတောတိ ယံ ဝုတ္တံ တိလတေလာဒိဥဒ္ဓရဏံ, တတော။ ယဒိ ဒုက္ကရတရံ, ကထံ တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝာ ပနာ’’တိအာဒိ။
Ekārammaṇe pavattamānānanti ekasmiṃyeva ārammaṇe pavattamānānaṃ. Tena abhinnavisayābhinnakālatādassanena avinibbhogavuttitaṃ vibhāvento duppaṭivijjhataṃyeva ulliṅgeti. Vavatthānanti asaṅkarato ṭhapanaṃ. Ayaṃ phasso…pe… idaṃ cittanti nidassanamattametaṃ. Iti-saddo vā ādiattho. Tena sesadhammānampi saṅgaho daṭṭhabbo. Idanti arūpīnaṃ dhammānaṃ vavatthānakaraṇaṃ. Tatoti yaṃ vuttaṃ tilatelādiuddharaṇaṃ, tato. Yadi dukkarataraṃ, kathaṃ tanti āha ‘‘bhagavā panā’’tiādi.
၄၅၁. နိသ္သဋေနာတိ နိက္ခန္တေန အတံသမ္ဗန္ဓေန။ ပရိစ္စတ္တေနာတိ ပရိစ္စတ္တသဒိသေန ပစ္စယဘာဝာနုပဂမနေန ပစ္စယုပ္ပန္နသမ္ဗန္ဓာဘာဝတော။ နိသ္သက္ကဝစနံ အပာဒာနဒီပနတော။ ကရဏဝစနံ ကတ္တုအတ္ထဒီပနတော။ ကာမာဝစရမနောဝိညာဏံ န နိယမတော ‘‘ဣဒံ နာမ ပဉ္စဒ္ဝာရိကာသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, ရူပာဝစရဝိညာဏံ ပန န တထာတိ, တသ္သေဝ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ နိသ္သဋတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေနာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ တသ္သေဝ အရူပာဝစရသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ ဝိသေသတော အသံကိလေသိကတ္တာဝ။ တဉ္ဟိ ဝိဂတူပက္ကိလေသတာယ ဝိသေသတော ပရိသုဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသေနာ’’တိ။ ဇာနိတဗ္ဗံ နေယ္ယံ, သပရသန္တာနေသု ဣဒံ အတိသယံ ဇာနိတဗ္ဗတော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗောဓေတဗ္ဗံ ဝာတိ အတ္ထော။ နေယ္ယန္တိ ဝာ အတ္တနော သန္တာနေ နေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတသ္သ ဟိ သာ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ ပာဋိယေက္ကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ, အနုပဒဓမ္မဝသေနာတိ အတ္ထော။ အဘိနိဝေသာဘာဝတောတိ ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသသ္သ အသမ္ဘဝတော။ ကလာပတော နယတောတိ ကလာပသမ္မသနသင္ခာတတော နယဝိပသ္သနတော။ ဘိက္ခုနောတိ သာဝကသ္သ။ သာဝကသ္သေဝ ဟိ တတ္ရ အနုပဒဓမ္မဝိပသ္သနာ န သမ္ဘဝတိ, န သတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဝိသ္သဇ္ဇေသီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ။
451.Nissaṭenāti nikkhantena ataṃsambandhena. Pariccattenāti pariccattasadisena paccayabhāvānupagamanena paccayuppannasambandhābhāvato. Nissakkavacanaṃ apādānadīpanato. Karaṇavacanaṃ kattuatthadīpanato. Kāmāvacaramanoviññāṇaṃ na niyamato ‘‘idaṃ nāma pañcadvārikāsambandhā’’ti sakkā vattuṃ, rūpāvacaraviññāṇaṃ pana na tathāti, tasseva pañcahi indriyehi nissaṭatā vuttāti āha ‘‘rūpāvacaracatutthajjhānacittenā’’ti. Catutthajjhānaggahaṇaṃ tasseva arūpāvacarassa padaṭṭhānabhāvato. Parisuddhenāti visesato asaṃkilesikattāva. Tañhi vigatūpakkilesatāya visesato parisuddhaṃ. Tenāha ‘‘nirupakkilesenā’’ti. Jānitabbaṃ neyyaṃ, saparasantānesu idaṃ atisayaṃ jānitabbato bujjhitabbaṃ bodhetabbaṃ vāti attho. Neyyanti vā attano santāne netabbaṃ pavattetabbanti attho. Tenāha ‘‘nibbattetuṃ sakkā hoti. Ettha ṭhitassa hi sā ijjhatī’’ti. Pāṭiyekkanti visuṃ visuṃ, anupadadhammavasenāti attho. Abhinivesābhāvatoti vipassanābhinivesassa asambhavato. Kalāpato nayatoti kalāpasammasanasaṅkhātato nayavipassanato. Bhikkhunoti sāvakassa. Sāvakasseva hi tatra anupadadhammavipassanā na sambhavati, na satthu. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Vissajjesīti tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahati.
ဟတ္ထဂတတ္တာတိ ဟတ္ထဂတသဒိသတ္တာ, အာသန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ယဒာ ဟိ လောကနာထော ဗောဓိမူလေ အပရာဇိတပလ္လင္ကေ နိသိန္နော – ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၂.၅၇; သံ. နိ. ၂.၄, ၁၀) ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသံ ကတ္ဝာ အဓိဂန္တဗ္ဗသဗ္ဗညုတညာဏာနုရူပံ ဆတ္တိံသကောဋိသဟသ္သမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ နာမ မဟာဗောဓိသတ္တသမ္မသနံ ပဝတ္တေန္တော အနေကာကာရသမာပတ္တိဓမ္မသမ္မသနေ အနုပဒမေဝ နေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မေပိ အပရာပရံ သမ္မသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပရောပညာသာတိ ဒ္ဝေပညာသံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ဝေဒနာဒယော ဖသ္သပဉ္စမကာဒီသု ဝုတ္တာပိ ဈာနကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ သင္ဂဟိတာ, တံတံပစ္စယဘာဝဝိသိဋ္ဌေန ပန အတ္ထဝိသေသေန ဓမ္မန္တရာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒေသု နဝိန္ဒ္ရိယတာ ဝုစ္စတိ။ အင္ဂုဒ္ဓာရေနာတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဈာနင္ဂဗောဇ္ဈင္ဂမဂ္ဂင္ဂာနံ ဥဒ္ဓရဏေန။ အင္ဂ-သဒ္ဒော ဝာ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော, တသ္မာ အင္ဂုဒ္ဓာရေနာတိ ဖသ္သပဉ္စမကာဒိကောဋ္ဌာသာနံ သမုဒ္ဓရဏေန။ ယာဝတာ သညာသမာပတ္တိယောတိ ယတ္တကာ သညာသဟဂတာ ဈာနသမာပတ္တိယော, တာဟိ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဂန္ဓဗ္ဗတ္တာ တာဝတိကာ ဝေနေယ္ယာနံ အညာပဋိဝေဓော အရဟတ္တသမဓိဂမော။
Hatthagatattāti hatthagatasadisattā, āsannattāti attho. Yadā hi lokanātho bodhimūle aparājitapallaṅke nisinno – ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10) paṭiccasamuppādamukhena vipassanābhinivesaṃ katvā adhigantabbasabbaññutaññāṇānurūpaṃ chattiṃsakoṭisahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ nāma mahābodhisattasammasanaṃ pavattento anekākārasamāpattidhammasammasane anupadameva nevasaññānāsaññāyatanadhammepi aparāparaṃ sammasi. Tenāha ‘‘bhagavā panā’’tiādi. Paropaññāsāti dvepaññāsaṃ. Kāmañcettha keci dhammā vedanādayo phassapañcamakādīsu vuttāpi jhānakoṭṭhāsādīsupi saṅgahitā, taṃtaṃpaccayabhāvavisiṭṭhena pana atthavisesena dhammantarāni viya hontīti evaṃ vuttaṃ. Tathā hi lokuttaracittuppādesu navindriyatā vuccati. Aṅguddhārenāti tattha labbhamānajhānaṅgabojjhaṅgamaggaṅgānaṃ uddharaṇena. Aṅga-saddo vā koṭṭhāsapariyāyo, tasmā aṅguddhārenāti phassapañcamakādikoṭṭhāsānaṃ samuddharaṇena. Yāvatā saññāsamāpattiyoti yattakā saññāsahagatā jhānasamāpattiyo, tāhi vuṭṭhāya adhigandhabbattā tāvatikā veneyyānaṃ aññāpaṭivedho arahattasamadhigamo.
ဒသ္သနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ အန္ဓသ္သ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတ္ဝာ မဂ္ဂဒေသကော ဝိယ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဒသ္သနသင္ခာတေန ပရိဏာယကဘာဝေန။ ယထာ ဝာ သော တသ္သ စက္ခုဘူတော, ဧဝံ သတ္တာနံ ပညာ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဘူတာယ ပညာယာ’’တိ။ သမာဓိသမ္ပယုတ္တာ ပညာ သမာဓိပညာ။ သမာဓိ စေတ္ထ အာရုပ္ပသမာဓီတိ ဝဒန္တိ, သမ္မသနပယောဂော ပန ကောစိ ဈာနသမာဓီတိ ယုတ္တံ။ ဝိပသ္သနာဘူတာ ပညာ ဝိပသ္သနာပညာ။ သမာဓိပညာယ အန္တောသမာပတ္တိယံ ကိစ္စတော ပဇာနာတိ, ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ပန ဝစနတော (သံ. နိ. ၃.၅; ၄.၉၉-၁၀၀; ၃.၅.၁၀၇၁-၁၀၇၂; နေတ္တိ. ၄၀; မိ. ပ. ၂.၁.၁၄) အသမ္မောဟတော ပဇာနာတိ။ တတ္ထ ကိစ္စတောတိ ဂောစရဇ္ဈတ္တေ အာရမ္မဏကရဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သမ္မောဟဝိဓမနတော ယထာ ပီတိပဋိသံဝေဒနာဒီသု။ ကိမတ္ထိယာတိ ကိံပယောဇနာတိ အာဟ ‘‘ကော ဧတိသ္သာ အတ္ထော’’တိ။ အဘိညေယ္ယေ ဓမ္မေတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန အဘိမုခံ ဉေယ္ယေ ဇာနိတဗ္ဗေ ခန္ဓာယတနာဒိဓမ္မေ။ အဘိဇာနာတီတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ အဘိမုခံ အဝိရဇ္ဈနဝသေန ဇာနာတိ။ ဧတေန ဉာတပရိညာဗ္ယာပာရမာဟ။ ပရိညေယ္ယေတိ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတဗ္ဗေ။ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ။ပေ.။ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ. မ. ၁.၄၈) ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဇာနာတိ။ ဣမိနာ တီရဏပရိညာဗ္ယာပာရမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေတိ နိစ္စသညာဒိကေ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သဗ္ဗေ ပာပဓမ္မေ။ ပဇဟတိ ပကဋ္ဌတော ဇဟတိ, ဝိက္ခမ္ဘေတိ စေဝ သမုစ္ဆိန္ဒတိ စာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပဟာနပရိညာဗ္ယာပာရမာဟ။ သာ ပနေသာ ပညာ လောကိယာပိ တိပ္ပကာရာ လောကုတ္တရာပိ, တာသံ ဝိသေသံ သယမေဝာဟ။ ကိစ္စတောတိ အဘိဇာနနဝသေန အာရမ္မဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ ယထာဗလံ အဘိညေယ္ယာဒီသု သမ္မောဟဝိဓမနတော။ နိဗ္ဗာနမာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တနတော အဘိညေယ္ယာဒီသု ဝိဂတသမ္မောဟတော ဧဝာတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရာ အသမ္မောဟတော’’တိ။
Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti andhassa yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā maggadesako viya dhammānaṃ yathāsabhāvadassanasaṅkhātena pariṇāyakabhāvena. Yathā vā so tassa cakkhubhūto, evaṃ sattānaṃ paññā. Tenāha ‘‘cakkhubhūtāya paññāyā’’ti. Samādhisampayuttā paññā samādhipaññā. Samādhi cettha āruppasamādhīti vadanti, sammasanapayogo pana koci jhānasamādhīti yuttaṃ. Vipassanābhūtā paññā vipassanāpaññā. Samādhipaññāya antosamāpattiyaṃ kiccato pajānāti, ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti pana vacanato (saṃ. ni. 3.5; 4.99-100; 3.5.1071-1072; netti. 40; mi. pa. 2.1.14) asammohato pajānāti. Tattha kiccatoti gocarajjhatte ārammaṇakaraṇakiccato. Asammohatoti sampayuttadhammesu sammohavidhamanato yathā pītipaṭisaṃvedanādīsu. Kimatthiyāti kiṃpayojanāti āha ‘‘ko etissā attho’’ti. Abhiññeyye dhammeti yāthāvasarasalakkhaṇāvabodhavasena abhimukhaṃ ñeyye jānitabbe khandhāyatanādidhamme. Abhijānātīti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca abhimukhaṃ avirajjhanavasena jānāti. Etena ñātapariññābyāpāramāha. Pariññeyyeti aniccātipi dukkhātipi anattātipi paricchijja jānitabbe. Parijānātīti ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ…pe… aniccaṃ khayaṭṭhenā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.48) paricchinditvā jānāti. Iminā tīraṇapariññābyāpāramāha. Pahātabbe dhammeti niccasaññādike yāva arahattamaggavajjhā sabbe pāpadhamme. Pajahati pakaṭṭhato jahati, vikkhambheti ceva samucchindati cāti attho. Iminā pahānapariññābyāpāramāha. Sā panesā paññā lokiyāpi tippakārā lokuttarāpi, tāsaṃ visesaṃ sayamevāha. Kiccatoti abhijānanavasena ārammaṇakiccato. Asammohatoti yathābalaṃ abhiññeyyādīsu sammohavidhamanato. Nibbānamārammaṇaṃ katvā pavattanato abhiññeyyādīsu vigatasammohato evāti āha ‘‘lokuttarā asammohato’’ti.
၄၅၂. ကမ္မသ္သကတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ ဝဋ္ဋနိသ္သိတတ္တာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ, ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေသာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စာ’’တိ။ ပရတော ဃောသောတိ ပရတော သတ္ထုတော, သာဝကတော ဝာ လဗ္ဘမာနော ဓမ္မဃောသော။ တေနာဟ ‘‘သပ္ပာယဓမ္မသ္သဝန’’န္တိ။ တဉ္ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ, န ယော ကောစိ ပရတောဃောသော။ ဥပာယမနသိကာရောတိ ယေန နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သိဇ္ဈတိ, တာဒိသော ပထမနသိကာရော။ အယဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယောတိ နိယမပက္ခိကော, န သဗ္ဗသံဂာဟကောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယောနိသောမနသိကာရသ္မိံယေဝာတိ အဝဓာရဏေန ပရတောဃောသမေဝ နိဝတ္တေတိ, န ပဒဋ္ဌာနဝိသေသံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထတ္တာ ဧဝ-သဒ္ဒသ္သ။
452. Kammassakatā sammādiṭṭhi ca vaṭṭanissitattā idha nādhippetā, vivaṭṭakathā hesāti vuttaṃ ‘‘vipassanāsammādiṭṭhiyā ca maggasammādiṭṭhiyā cā’’ti. Parato ghosoti parato satthuto, sāvakato vā labbhamāno dhammaghoso. Tenāha ‘‘sappāyadhammassavana’’nti. Tañhi sammādiṭṭhiyā paccayo bhavituṃ sakkoti, na yo koci paratoghoso. Upāyamanasikāroti yena nāmarūpapariggahādi sijjhati, tādiso pathamanasikāro. Ayañca sammādiṭṭhiyā paccayoti niyamapakkhiko, na sabbasaṃgāhakoti dassento ‘‘paccekabuddhānaṃ panā’’tiādimāha. Yonisomanasikārasmiṃyevāti avadhāraṇena paratoghosameva nivatteti, na padaṭṭhānavisesaṃ paṭiyogīnivattanatthattā eva-saddassa.
လဒ္ဓုပကာရာတိ (အ. နိ. ဋီ. ၃.၅.၂၅) ယထာရဟံ နိသ္သယာဒိဝသေန လဒ္ဓပစ္စယာ။ ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အနုဂ္ဂဟိတဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု စ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ, အနန္တရသ္သ ဟိ ဝိဓိ, ပဋိသေဓော ဝာ။ အဂ္ဂဖလသမာဓိမ္ဟိ တပ္ပရိက္ခာရဓမ္မေသုယေဝ စ ကေဝလော စေတောပရိယာယော နိရုဠ္ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဖလက္ခဏေတိ အနန္တရေ ကာလန္တရေ စာတိ ဒုဝိဓေ ဖလက္ခဏေ။ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတော ဝိမုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတောဝိမုတ္တိ, အဂ္ဂဖလပညံ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသာ ဖလဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ အသ္သာတိ။ စေတောဝိမုတ္တိသင္ခာတံ ဖလံ အာနိသံသော’’တိ, သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုစ္စနသင္ခာတံ ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘနသညိတံ ပဟာနံ ဖလံ အာနိသံသော စာတိ ယောဇနာ။ ဣဓ စ စေတောဝိမုတ္တိ-သဒ္ဒေန ပဟာနမတ္တံ ဂဟိတံ, ပုဗ္ဗေ ပဟာယကဓမ္မာ, အညထာ ဖလဓမ္မာ ဧဝ အာနိသံသောတိ ဂယ္ဟမာနေ ပုနဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။
Laddhupakārāti (a. ni. ṭī. 3.5.25) yathārahaṃ nissayādivasena laddhapaccayā. Vipassanāsammādiṭṭhiyā anuggahitabhāvena gahitattā maggasammādiṭṭhīsu ca arahattamaggasammādiṭṭhi, anantarassa hi vidhi, paṭisedho vā. Aggaphalasamādhimhi tapparikkhāradhammesuyeva ca kevalo cetopariyāyo niruḷhoti sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi. Phalakkhaṇeti anantare kālantare cāti duvidhe phalakkhaṇe. Paṭippassaddhivasena sabbasaṃkilesehi ceto vimuccati etāyāti cetovimutti, aggaphalapaññaṃ ṭhapetvā avasesā phaladhammā. Tenāha ‘‘cetovimutti phalaṃ assāti. Cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso’’ti, sabbasaṃkilesehi cetaso vimuccanasaṅkhātaṃ paṭippassambhanasaññitaṃ pahānaṃ phalaṃ ānisaṃso cāti yojanā. Idha ca cetovimutti-saddena pahānamattaṃ gahitaṃ, pubbe pahāyakadhammā, aññathā phaladhammā eva ānisaṃsoti gayhamāne punavacanaṃ niratthakaṃ siyā.
ပညာဝိမုတ္တိဖလာနိသံသာတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝာစာကမ္မန္တာဇီဝာ သီလသဘာဝတ္တာ ဝိသေသတော သမာဓိသ္သ ဥပကာရာ, တထာ သမ္မာသင္ကပ္ပော ဈာနသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အပ္ပနာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမ္မာသတိသမ္မာဝာယာမာ ပန သမာဓိပက္ခိယာ ဧဝာတိ အာဟ ‘‘အဝသေသာ ဓမ္မာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သုတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာရောစနဝသေန သဟ ကထနံ သံကထာ, သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။ ဣဓ ပန ကမ္မဋ္ဌာနပဋိဗဒ္ဓာတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ။ပေ.။ ကထာ’’တိ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနသ္သ ဧကဝာရံ ဝီထိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနံ ခလနံ, အနေကဝာရံ ပက္ခလနံ, တဒုဘယသ္သ ဝိစ္ဆေဒနီကထာ ခလနပက္ခလနဆေဒနကထာ။ ပူရေန္တသ္သာတိ ဝိဝဋ္ဋနိသ္သိတံ ကတ္ဝာ ပာလေန္တသ္သ ဗ္ရူဟေန္တသ္သ စ။ သုဏန္တသ္သာတိ ‘‘ယထာဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနံ ဖာတိံ ဂမိသ္သတီ’’တိ ဧဝံ သုဏန္တသ္သ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘သပ္ပာယဓမ္မသ္သဝန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မံ ကရောန္တသ္သာတိ ဘာဝနာနုယောဂကမ္မံ ကရောန္တသ္သ။
Paññāvimuttiphalānisaṃsāti etthāpi evameva attho veditabbo. Sammāvācākammantājīvā sīlasabhāvattā visesato samādhissa upakārā, tathā sammāsaṅkappo jhānasabhāvattā. Tathā hi so ‘‘appanā’’ti niddiṭṭho. Sammāsatisammāvāyāmā pana samādhipakkhiyā evāti āha ‘‘avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā’’ti. Catupārisuddhisīlanti ariyamaggādhigamassa padaṭṭhānabhūtaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Sutādīsupi eseva nayo. Attano cittappavattiārocanavasena saha kathanaṃ saṃkathā, saṃkathāva sākacchā. Idha pana kammaṭṭhānapaṭibaddhāti āha ‘‘kammaṭṭhāne…pe… kathā’’ti. Tattha kammaṭṭhānassa ekavāraṃ vīthiyā appaṭipajjanaṃ khalanaṃ, anekavāraṃ pakkhalanaṃ, tadubhayassa vicchedanīkathā khalanapakkhalanachedanakathā. Pūrentassāti vivaṭṭanissitaṃ katvā pālentassa brūhentassa ca. Suṇantassāti ‘‘yathāuggahitakammaṭṭhānaṃ phātiṃ gamissatī’’ti evaṃ suṇantassa. Teneva hi ‘‘sappāyadhammassavana’’nti vuttaṃ. Kammaṃ karontassāti bhāvanānuyogakammaṃ karontassa.
ပဉ္စသုပိ ဌာနေသု အန္တ-သဒ္ဒော ဟေတုအတ္ထဇောတနော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉ္ဟိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနာ အမ္ဗုပမာ စ ယုဇ္ဇေယ္ယ။ ဥဒကကောဋ္ဌကန္တိ အာလဝာလံ။ ထိရံ ကတ္ဝာ ဗန္ဓတီတိ အသိထိလံ ဒဠ္ဟံ နာတိမဟန္တံ နာတိခုဒ္ဒကံ ကတ္ဝာ ယောဇေတိ။ ထိရံ ကရောတီတိ ဥဒကသိဉ္စနကာလေ တတော တတော ဝိသ္သရိတ္ဝာ ဥဒကသ္သ အနိက္ခမနတ္ထံ အာလဝာလံ ထိရတရံ ကရောတိ။ သုက္ခဒဏ္ဍကောတိ တသ္သေဝ အမ္ဗဂစ္ဆကသ္သ သုက္ခော သာခာသီသကော။ ကိပိလ္လိကပုဋောတိ တမ္ဗကိပိလ္လိကကုဋဇံ။ ခဏိတ္တိန္တိ ကုဒာလံ။ ကောဋ္ဌကဗန္ဓနံ ဝိယ သီလံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝဍ္ဎနုပာယသ္သ မူလဘာဝတော။ ဥဒကသိဉ္စနံ ဝိယ ဓမ္မသ္သဝနံ ဘာဝနာယ ပရိဗ္ရူဟနတော။ မရိယာဒာယ ထိရဘာဝကရဏံ ဝိယ သမထော ယထာဝုတ္တဘာဝနာဓိဋ္ဌာနာယ သီလမရိယာဒာယ ဒဠ္ဟဘာဝာပာဒနတော။ သမာဟိတသ္သ ဟိ သီလံ ထိရတရံ ဟောတိ။ သမီပေ ဝလ္လိအာဒီနံ ဟရဏံ ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနစ္ဆေဒနံ ဣဇ္ဈိတဗ္ဗဘာဝနာယ ဝိဗန္ဓာပနယနတော။ မူလခဏနံ ဝိယ သတ္တန္နံ အနုပသ္သနာနံ ဘာဝနာ တသ္သာ ဝိဗန္ဓသ္သ မူလကာနံ တဏ္ဟာမာနဒိဋ္ဌီနံ ပလိခဏနတော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသီလသ္သ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တသ္သ သပ္ပာယဓမ္မသ္သဝနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တတော ယထာသုတေ အတ္ထေ သာကစ္ဆာသမာပဇ္ဇနံ, တတော ကမ္မဋ္ဌာနဝိသောဓနေန သမထနိပ္ဖတ္တိ, တတော သမာဟိတသ္သ အာရဒ္ဓဝိပသ္သကသ္သ ဝိပသ္သနာပာရိပူရိ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပသ္သနော မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပရိဗ္ရူဟေတီတိ ဧဝမေတေသံ အင္ဂာနံ ပရမ္ပရာယ သမ္မုခာ စ အနုဂ္ဂဏ္ဟနတော အယမာနုပုဗ္ဗီ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Pañcasupi ṭhānesu anta-saddo hetuatthajotano daṭṭhabbo. Evañhi ‘‘yathā hī’’tiādinā vuccamānā ambupamā ca yujjeyya. Udakakoṭṭhakanti ālavālaṃ. Thiraṃ katvā bandhatīti asithilaṃ daḷhaṃ nātimahantaṃ nātikhuddakaṃ katvā yojeti. Thiraṃ karotīti udakasiñcanakāle tato tato vissaritvā udakassa anikkhamanatthaṃ ālavālaṃ thirataraṃ karoti. Sukkhadaṇḍakoti tasseva ambagacchakassa sukkho sākhāsīsako. Kipillikapuṭoti tambakipillikakuṭajaṃ. Khaṇittinti kudālaṃ. Koṭṭhakabandhanaṃ viya sīlaṃ sammādiṭṭhiyā vaḍḍhanupāyassa mūlabhāvato. Udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ bhāvanāya paribrūhanato. Mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho yathāvuttabhāvanādhiṭṭhānāya sīlamariyādāya daḷhabhāvāpādanato. Samāhitassa hi sīlaṃ thirataraṃ hoti. Samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ ijjhitabbabhāvanāya vibandhāpanayanato. Mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā tassā vibandhassa mūlakānaṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ palikhaṇanato. Ettha ca yasmā suparisuddhasīlassa kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa sappāyadhammassavanaṃ icchitabbaṃ, tato yathāsute atthe sākacchāsamāpajjanaṃ, tato kammaṭṭhānavisodhanena samathanipphatti, tato samāhitassa āraddhavipassakassa vipassanāpāripūri. Paripuṇṇavipassano maggasammādiṭṭhiṃ paribrūhetīti evametesaṃ aṅgānaṃ paramparāya sammukhā ca anuggaṇhanato ayamānupubbī kathitāti veditabbaṃ.
၄၅၃. ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီတိ ဣဓ ဧဝံ အရဟတ္တဖလံ ပာပိတာယ ဒေသနာယ ‘‘ကတိ ပနာဝုသော, ဘဝာ’’တိ ဘဝံ ပုစ္ဆန္တော ကီဒိသံ အနုသန္ဓိံ ဥပာဒာယ ပုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘မူလမေဝ ဂတော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတ္ဝာ အဓိပ္ပာယံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒုပ္ပညော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုပ္ပညောတိ ဟိ ဣဓ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော အဓိပ္ပေတော, န ဇဠော ဧဝ။ ကာမဘဝောတိအာဒီသု ကမ္မောပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓောပိ ဘဝော အဓိပ္ပေတောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ကာမဘဝူပဂံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ တံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၆၄၇; ဝိသုဒ္ဓိ. မဟာဋီ. ၂.၆၄၆-၆၄၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုနဗ္ဘဝသ္သာတိ ပုနပ္ပုနံ အပရာပရံ ဘဝနတော ဇာယနတော ပုနဗ္ဘဝောတိ လဒ္ဓနာမသ္သ ဝဋ္ဋပဗန္ဓသ္သ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိသ္သာမီ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဘဝယောနိဂတိအာဒိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိ။ တဟိံ တဟိံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝာဒိကေ။ အဘိနန္ဒနာတိ တဏ္ဟာအဘိနန္ဒနဟေတု။ ဂမနာဂမနံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဘဝာဒီသု သတ္တာနံ အပရာပရံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဒသ္သေတိ။ ခယနိရောဓေနာတိ အစ္စန္တခယသင္ခာတေန အနုပ္ပာဒနိရောဓေန။ ဥဘယမေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပဟာနာဘိသမယဘာဝနာဘိသမယာနံ အစ္စာသန္နကာလတ္တာ။ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဟေတုဖလဓမ္မူပစာရဝသေန။ ယထာ ဟိ ပဒီပုဇ္ဇလနဟေတုကော အန္ဓကာရဝိဂမော, ဧဝံ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဟေတုကော အဝိဇ္ဇာနိရောဓော, ဟေတုဖလဓမ္မာ စ သမာနကာလာပိ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝောဟရီယန္တိ ယထာ – ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၂၀၄, ၄၀၀; မ. နိ. ၃.၄၂၀, ၄၂၅, ၄၂၆; သံ. နိ. ၂.၄၃-၄၅; ၂.၄.၆၀; ကထာ. ၄၆၅, ၄၆၇) ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နကိရိယာ။ ဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ ဣဓ ကာမဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာနေန။ အာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ တတ္ထ ရူပာရူပေသု ပရိနိဗ္ဗာနေန။ ဂမနာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။
453.Idha kiṃ pucchatīti idha evaṃ arahattaphalaṃ pāpitāya desanāya ‘‘kati panāvuso, bhavā’’ti bhavaṃ pucchanto kīdisaṃ anusandhiṃ upādāya pucchatīti attho. Teneva hi ‘‘mūlameva gato anusandhī’’ti vatvā adhippāyaṃ pakāsento ‘‘duppañño’’tiādimāha. Duppaññoti hi idha appaṭividdhasacco adhippeto, na jaḷo eva. Kāmabhavotiādīsu kammopapattibhedato duvidhopi bhavo adhippetoti dassento ‘‘kāmabhavūpagaṃ kamma’’ntiādimāha. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggetaṃsaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. 2.647; visuddhi. mahāṭī. 2.646-647) vuttanayena veditabbaṃ. Punabbhavassāti punappunaṃ aparāparaṃ bhavanato jāyanato punabbhavoti laddhanāmassa vaṭṭapabandhassa. Tenāha ‘‘idha vaṭṭaṃ pucchissāmī’’ti. Abhinibbattīti bhavayonigatiādivasena nibbatti. Tahiṃ tahiṃ tasmiṃ tasmiṃ bhavādike. Abhinandanāti taṇhāabhinandanahetu. Gamanāgamanaṃ hotītiādinā bhavādīsu sattānaṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhiyo dasseti. Khayanirodhenāti accantakhayasaṅkhātena anuppādanirodhena. Ubhayametaṃ na vattabbaṃ pahānābhisamayabhāvanābhisamayānaṃ accāsannakālattā. Vattabbaṃ taṃ hetuphaladhammūpacāravasena. Yathā hi padīpujjalanahetuko andhakāravigamo, evaṃ vijjuppādahetuko avijjānirodho, hetuphaladhammā ca samānakālāpi pubbāparakālā viya voharīyanti yathā – ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; ma. ni. 3.420, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 2.4.60; kathā. 465, 467) paccayapaccayuppannakiriyā. Gamanaṃ upacchijjati idha kāmabhave parinibbānena. Āgamanaṃ upacchijjati tattha rūpārūpesu parinibbānena. Gamanāgamanaṃ upacchijjati sabbaso aparāparuppattiyā abhāvato.
၄၅၄. ဝိဝဋ္ဋကထာယ ပရတော ဇောတိတံ ပဌမံ ဈာနံ ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ဝာ ဌိတသ္သ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသ္သ နိရောဓသာဓကံ ဝိဘာဝိတုံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ အနန္တရံ နိရောဓသမာပဇ္ဇနကေန ဘိက္ခုနာ ဇာနိတဗ္ဗာနိ ပဌမသ္သ ဈာနသ္သ သမ္ပယောဂပဟာနင္ဂာနိ ပုစ္ဆိတာနိ။ အင္ဂဝဝတ္ထာနန္တိ ဈာနင္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒောတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဖသ္သပဉ္စမကာဒိဓမ္မကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒော ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တိ, ဧတ္တကာ နိရောဓိတာတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဥပကာရာနုပကာရာနိ အင္ဂာနီတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဥပကာရာနိ စ အနုပကာရာနိ စ အင္ဂာနိ။ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ စ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ တံတံဉာဏသ္သ သမာဓိစရိယာဟိ သမတိက္ကမိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ အနုပကာရကင္ဂာနိ, သမတိက္ကမကာ ဥပကာရကင္ဂာနိ။ တေသဉ္ဟိ ဝသေန ယထာနုပုဗ္ဗံ ဥပသန္တုပသန္တဩဠာရိကဘာဝာယ ဘဝဂ္ဂသမာပတ္တိယာ သင္ခာရာဝသေသသုခုမတံ ပတ္တာ စိတ္တစေတသိကာ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ နိရုဇ္ဈန္တိ, အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္သာတိ နိရောဓသ္သ။ အနန္တရပစ္စယန္တိ အနန္တရပစ္စယသဒိသံ။ န ဟိ နိရောဓသ္သ ကောစိ ဓမ္မော အနန္တရပစ္စယော နာမ အတ္ထိ။ ယဉ္ဟိ တဒာ စိတ္တစေတသိကာနံ တထာ နိရုဇ္ဈနံ, တံ ယထာဝုတ္တပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရဟေတုကာယ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အဟောသီတိ သာ တသ္သ အနန္တရပစ္စယော ဝိယ ဟောတီတိ တံ ဝုတ္တံ။ ဆ သမာပတ္တိယောတိ သုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တသုတ္တန္တပိဋကသံဝဏ္ဏနာတိ ကတ္ဝာ။ ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ, အညထာ ဣဒံ ‘‘စတုရင္ဂိက’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နယံ ဝာ ဒသ္သေတ္ဝာတိ အာဒိအန္တဒသ္သနဝသေန နယဒသ္သနံ ကတ္ဝာ။
454. Vivaṭṭakathāya parato jotitaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ vivaṭṭaṃ patvā ṭhitassa ukkaṭṭhaniddesena ubhatobhāgavimuttassa nirodhasādhakaṃ vibhāvituṃ yuttanti āha ‘‘katamaṃ panāvusoti idha kiṃ pucchatī’’tiādi. Tathā hi anantaraṃ nirodhasamāpajjanakena bhikkhunā jānitabbāni paṭhamassa jhānassa sampayogapahānaṅgāni pucchitāni. Aṅgavavatthānanti jhānaṅgavavatthānaṃ. Koṭṭhāsaparicchedoti tattha labbhamānaphassapañcamakādidhammakoṭṭhāsaparicchedo jānitabbo. Imasmiṃ jhāne ettakā dhammā saṃvijjanti, ettakā nirodhitāti jānitabbaṃ. Upakārānupakārāni aṅgānīti nirodhasamāpattiyā upakārāni ca anupakārāni ca aṅgāni. Nirodhasamāpattiyā hi soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi ca pattabbattā taṃtaṃñāṇassa samādhicariyāhi samatikkamitabbā dhammā anupakārakaṅgāni, samatikkamakā upakārakaṅgāni. Tesañhi vasena yathānupubbaṃ upasantupasantaoḷārikabhāvāya bhavaggasamāpattiyā saṅkhārāvasesasukhumataṃ pattā cittacetasikā yathāparicchinnaṃ kālaṃ nirujjhanti, appavattiṃ gacchanti. Tassāti nirodhassa. Anantarapaccayanti anantarapaccayasadisaṃ. Na hi nirodhassa koci dhammo anantarapaccayo nāma atthi. Yañhi tadā cittacetasikānaṃ tathā nirujjhanaṃ, taṃ yathāvuttapubbābhisaṅkhārahetukāya nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ahosīti sā tassa anantarapaccayo viya hotīti taṃ vuttaṃ. Cha samāpattiyoti suttantanayena vuttasuttantapiṭakasaṃvaṇṇanāti katvā. ‘‘Satta samāpattiyo’’ti pana vattabbaṃ, aññathā idaṃ ‘‘caturaṅgika’’nti na vattabbaṃ siyā. Nayaṃ vā dassetvāti ādiantadassanavasena nayadassanaṃ katvā.
၄၅၅. ဧဝံ နိရောဓသ္သ ပာဒကံ ဝိဘာဝေတ္ဝာ ဣဒာနိ အန္တောနိရောဓေ အနုပဗန္ဓဘာဝတော ပဉ္စန္နံ ပသာဒာနံ ပစ္စယပုစ္ဆနေ ပဌမံ တာဝ တေ သရူပတော အာဝေဏိကတော အာဝေဏိကဝိသယတော ပဋိသ္သရဏတော စ ပုစ္ဆနဝသေန ပာဠိ ပဝတ္တာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝိညာဏနိသ္သယေ ပဉ္စ ပသာဒေ ပုစ္ဆန္တော’’တိ အာဟ။ ဂောစရဝိသယန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ တဗ္ဗဟုလစာရိတာပေက္ခံ ဂောစရဂ္ဂဟဏံ, အနညတ္ထဘာဝာပေက္ခံ ဝိသယဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထေဝ ဂောစရဝိသယဘာဝာနံ ဝိသေသော, ဝိဝရိယမာနံ ပန ဥဘယမ္ပိ အာရမ္မဏသဘာဝမေဝာတိ အာဟ ‘‘ဂောစရဘူတံ ဝိသယ’’န္တိ။ ဧကေကသ္သာတိ ဧကော ဧကသ္သ, အညော အညသ္သာတိ အတ္ထော။ အညတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒော ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၂၇) ဝိယ။ သစေ ဟီတိအာဒိ အဘူတပရိကပ္ပနဝစနမေတံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတ္ဝာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ။ ဝိနာပိ မုခေနာတိအာဒိနာ အတ္ထသလ္လာပိကနိဒသ္သနံ နာမ ဒသ္သေတိ။ ယထာ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတမေဝ စက္ခု ရူပံ ပသ္သတိ, န ကေဝလံ, ဧဝံ စက္ခုနိသ္သယမေဝ ဝိညာဏံ တံ ပသ္သတိ, န ဣတရန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေ ဥပနေဟီ’’တိ။ တေန တေသံ တတ္ထ သံဟစ္စကာရိတံ ဒသ္သေတိ။ ယဒိ ဝာ နီလံ ယဒိ ဝာ ပီတကန္တိ ဣဒံ နီလပီတာဒိသဘာဝဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ နီလံ ပီတကန္တိ ပဇာနနံ စက္ခုဝိညာဏသ္သ နတ္ထေဝ အဝိကပ္ပကဘာဝတော။ ဧတေသံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ။ နိသ္သယသီသေန နိသ္သိတပုစ္ဆာ ဟေသာ, ဧဝဉ္ဟိ ဝိသယာနုဘဝနစောဒနာ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာသကံ ဝိသယံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘဝိတုံ အသမတ္ထာနိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ, တတ္ထ သမတ္ထတာယေဝ စ နတ္ထိ, န ကိဉ္စိ အတ္ထတော ပဋိသရန္တာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ ဧတာနိ ပဋိသရန္တီ’’တိ။ ဇဝနမနော ပဋိသရဏန္တိ ပဉ္စဒ္ဝာရိကံ ဣတရဉ္စ သာဓာရဏတော ဝတ္ဝာ ပုန ယာယ’သ္သ ရဇ္ဇနာဒိပဝတ္တိယာ ပဋိသရဏတာ, သာ သဝိသေသာ ယတ္ထ လဗ္ဘတိ, တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘မနောဒ္ဝာရိကဇဝနမနော ဝာ’’တိ အာဟ။ ဧတသ္မိံ ပန ဒ္ဝာရေတိ စက္ခုဒ္ဝာရေ ဇဝနံ ရဇ္ဇတိ ဝာ ဒုသ္သတိ ဝာ မုယ္ဟတိ ဝာ, ယတော တတ္ထ အညာဏာဒိအသံဝရော ပဝတ္တတိ။
455. Evaṃ nirodhassa pādakaṃ vibhāvetvā idāni antonirodhe anupabandhabhāvato pañcannaṃ pasādānaṃ paccayapucchane paṭhamaṃ tāva te sarūpato āveṇikato āveṇikavisayato paṭissaraṇato ca pucchanavasena pāḷi pavattāti dassento ‘‘viññāṇanissaye pañca pasāde pucchanto’’ti āha. Gocaravisayanti ettha kāmaṃ tabbahulacāritāpekkhaṃ gocaraggahaṇaṃ, anaññatthabhāvāpekkhaṃ visayaggahaṇanti attheva gocaravisayabhāvānaṃ viseso, vivariyamānaṃ pana ubhayampi ārammaṇasabhāvamevāti āha ‘‘gocarabhūtaṃ visaya’’nti. Ekekassāti eko ekassa, añño aññassāti attho. Aññattho hi ayaṃ eka-saddo ‘‘ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27) viya. Sace hītiādi abhūtaparikappanavacanametaṃ. Tattha samodhānetvāti ekajjhaṃ katvā. Vināpi mukhenātiādinā atthasallāpikanidassanaṃ nāma dasseti. Yathā viññāṇādhiṭṭhitameva cakkhu rūpaṃ passati, na kevalaṃ, evaṃ cakkhunissayameva viññāṇaṃ taṃ passati, na itaranti āha ‘‘cakkhupasāde upanehī’’ti. Tena tesaṃ tattha saṃhaccakāritaṃ dasseti. Yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakanti idaṃ nīlapītādisabhāvajānanamattaṃ sandhāyāha. Nīlaṃ pītakanti pajānanaṃ cakkhuviññāṇassa nattheva avikappakabhāvato. Etesaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ. Nissayasīsena nissitapucchā hesā, evañhi visayānubhavanacodanā samatthitā hoti. Tenāha ‘‘cakkhuviññāṇaṃ hī’’tiādi. Yathāsakaṃ visayaṃ rajjanādivasena anubhavituṃ asamatthāni cakkhuviññāṇādīni, tattha samatthatāyeva ca natthi, na kiñci atthato paṭisarantāni viya hontīti vuttaṃ ‘‘kiṃ etāni paṭisarantī’’ti. Javanamano paṭisaraṇanti pañcadvārikaṃ itarañca sādhāraṇato vatvā puna yāya’ssa rajjanādipavattiyā paṭisaraṇatā, sā savisesā yattha labbhati, taṃ dassento ‘‘manodvārikajavanamano vā’’ti āha. Etasmiṃ pana dvāreti cakkhudvāre javanaṃ rajjati vā dussati vā muyhati vā, yato tattha aññāṇādiasaṃvaro pavattati.
တတ္ရာတိ တသ္မိံ ဇဝနမနသ္သေဝ ပဋိသရဏဘာဝေ။ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာတိ ဟီနသာမတ္ထိယာ ရာဇဘောဂ္ဂာ။ သေဝကာနံ ဂဏနာယ ယောဇိတဒိဝသေ လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ယုတ္တိကဟာပဏော။ အန္ဒုဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓသ္သ ဝိသ္သဇ္ဇနေန လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ဗန္ဓကဟာပဏော။ ကိဉ္စိ ပဟရန္တေ မာ ပဟရန္တူတိ ပဋိက္ခိပတော ဒာတဗ္ဗဒဏ္ဍော မာပဟာရကဟာပဏော။ သော သဗ္ဗောပိ ပရိတ္တကေသု ဂာမိကမနုသ္သေသု တထာ လဗ္ဘမာနော ဧတ္တကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကဟာပဏော ဝာ’’တိအာဒိ။ သတဝတ္ထုကန္တိ သတကရီသဝတ္ထုကံ။ ဧသ နယော သေသပဒဒ္ဝယေပိ။ တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဓနံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Tatrāti tasmiṃ javanamanasseva paṭisaraṇabhāve. Dubbalabhojakāti hīnasāmatthiyā rājabhoggā. Sevakānaṃ gaṇanāya yojitadivase labbhamānakahāpaṇo yuttikahāpaṇo. Andubandhanena baddhassa vissajjanena labbhamānakahāpaṇo bandhakahāpaṇo. Kiñci paharante mā paharantūti paṭikkhipato dātabbadaṇḍo māpahārakahāpaṇo. So sabbopi parittakesu gāmikamanussesu tathā labbhamāno ettako hotīti āha ‘‘aṭṭhakahāpaṇo vā’’tiādi. Satavatthukanti satakarīsavatthukaṃ. Esa nayo sesapadadvayepi. Tatthātiādi upamāsaṃsandhanaṃ, taṃ suviññeyyameva.
၄၅၆. အန္တောနိရောဓသ္မိံ ပဉ္စ ပသာဒေတိ နိရောဓသမာပန္နသ္သ ပဝတ္တမာနေ ပဉ္စ ပသာဒေ။ ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိန္တိ ဇဝနာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တကဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ။ ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေန ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ပဋိစ္စာတိ ဣန္ဒ္ရိယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဝသေန ပစ္စယဘူတံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ပဋိစ္စ ပဉ္စဝိဓောပိ ပသာဒော တိဋ္ဌတိ။ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယရဟိတသ္သ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပကလာပသ္သ အဘာဝတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုပာလနလက္ခဏေန ဇီဝိတေန အနုပာလိတာ ဧဝ ဥသ္မာ ပဝတ္တတိ, န တေန အနနုပာလိတာ, တသ္မာ ဥသ္မာ အာယုံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဇာလသိခံ ပဋိစ္စ အာဘာ ပညာယတီတိ ဇာလသိခာသင္ခာတဘူတသင္ဃာတံ သဟေဝ ပဝတ္တမာနံ နိသ္သာယ ‘‘အာဘာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ဝဏ္ဏဓာတု ‘‘ဥဇ္ဇလတိ, အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, ရူပဂတာနိ စ ဝိဒံသေတီ’’တိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ဉာယတိ။ တံ အာလောကံ ပဋိစ္စာတိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာလောကံ ပစ္စယံ လဘိတ္ဝာ။ ဇာလသိခာ ပညာယတီတိ ‘‘အပ္ပိကာ, မဟတီ, ဥဇု, ကုဋိလာ’’တိအာဒိနာ ပာကဋာ ဟောတိ။
456.Antonirodhasmiṃ pañca pasādeti nirodhasamāpannassa pavattamāne pañca pasāde. Kiriyamayapavattasminti javanādikiriyānibbattakadhammappavattiyaṃ. Balavapaccayā hontīti pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayehi paccayā honti, upatthambhakabhāvena balavapaccayā honti. Jīvitindriyaṃ paṭiccāti indriyaatthiavigatapaccayavasena paccayabhūtaṃ jīvitindriyaṃ paṭicca pañcavidhopi pasādo tiṭṭhati. Jīvitindriyena vinā na tiṭṭhati jīvitindriyarahitassa kammasamuṭṭhānarūpakalāpassa abhāvato. Tasmāti yasmā anupālanalakkhaṇena jīvitena anupālitā eva usmā pavattati, na tena ananupālitā, tasmā usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhati. Jālasikhaṃ paṭicca ābhā paññāyatīti jālasikhāsaṅkhātabhūtasaṅghātaṃ saheva pavattamānaṃ nissāya ‘‘ābhā’’ti laddhanāmā vaṇṇadhātu ‘‘ujjalati, andhakāraṃ vidhamati, rūpagatāni ca vidaṃsetī’’tiādīhi pakārehi ñāyati. Taṃ ālokaṃ paṭiccāti taṃ vuttappakāraṃ ālokaṃ paccayaṃ labhitvā. Jālasikhā paññāyatīti ‘‘appikā, mahatī, uju, kuṭilā’’tiādinā pākaṭā hoti.
ဇာလသိခာ ဝိယ ကမ္မဇတေဇော နိသ္သယဘာဝတော။ အာလောကော ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ တန္နိသ္သိတဘာဝတော။ ဣဒာနိ ဥပမောပမိတဗ္ဗာနံ သမ္ဗန္ဓံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဇာလသိခာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာလောကံ ဂဟေတ္ဝာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ယထာ ဇာလသိခာယ သဟေဝ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ကမ္မဇုသ္မနာ သဟေဝ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒသ္သေတိ။ ဇာလသိခာသန္နိသ္သယော တသ္သာ သတိယေဝ ဟောန္တော အာလောကော တာယ ဥပ္ပာဒိတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနာ ဇနိတအာလောကေနေဝာ’’တိ။ ဥသ္မာ နာမေတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု တန္နိသ္သိတဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ တဒနုပာလကဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇမဟာဘူတသမ္ဘဝေန ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယေန ဥသ္မာယ အနုပာလန’’န္တိ။ န ကေဝလံ ခဏဋ္ဌိတိယာ ဧဝ, အထ ခော ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒသ္သပိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝသ္သသတမ္ပိ ကမ္မဇတေဇပဝတ္တံ ပာလေတီ’’တိ။ ဥသ္မာ အာယုနော ပစ္စယော ဟောန္တော သေသဘူတသဟိတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ။ တထာ အာယုပိ သဟဇာတရူပံ ပာလေန္တမေဝ ဥသ္မာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဘူတာနိ ပာလေတီ’’တိ။
Jālasikhāviya kammajatejo nissayabhāvato. Āloko viya jīvitindriyaṃ tannissitabhāvato. Idāni upamopamitabbānaṃ sambandhaṃ dassetuṃ ‘‘jālasikhā hī’’tiādi vuttaṃ. Ālokaṃ gahetvāva uppajjatīti iminā yathā jālasikhāya saheva āloko uppajjati, evaṃ kammajusmanā saheva jīvitindriyaṃ uppajjatīti dasseti. Jālasikhāsannissayo tassā satiyeva honto āloko tāya uppādito viya hotīti āha ‘‘attanā janitaālokenevā’’ti. Usmā nāmettha kammasamuṭṭhānā tejodhātu tannissitañca jīvitindriyaṃ tadanupālakañcāti āha ‘‘kammajamahābhūtasambhavena jīvitindriyena usmāya anupālana’’nti. Na kevalaṃ khaṇaṭṭhitiyā eva, atha kho pabandhānupacchedassapi jīvitindriyaṃ kāraṇanti āha ‘‘vassasatampi kammajatejapavattaṃ pāletī’’ti. Usmā āyuno paccayo honto sesabhūtasahito eva hotīti āha ‘‘mahābhūtānī’’ti. Tathā āyupi sahajātarūpaṃ pālentameva usmāya paccayo hotīti vuttaṃ ‘‘mahābhūtāni pāletī’’ti.
၄၅၇. အာယု ဧဝ ဣန္ဒ္ရိယပစ္စယာဒိဝသေန သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပာလနဝသေန သင္ခရဏတော အာယုသင္ခာရော။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပန အနေကသတသဟသ္သဘေဒေသု ရူပကလာပေသု ပဝတ္တိယာ အနေကဘေဒန္တိ ကတ္ဝာ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနိယာ ယထာ ‘‘နိယ္ယာနိကာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒနာ ဓမ္မာဝာ’’တိ။ သုခာဒိဘေဒဘိန္နတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဣမေသံ အာယုသင္ခာရဝေဒနာနံ ဧကန္တနိရောဓံ သမာပန္နသ္သ မရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဝေဒနာယ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ အာယုသင္ခာရာနံ တထာ အနိရုဒ္ဓတ္တာ နိရောဓသ္သ သမာပဇ္ဇနမေဝ န သိယာ, ကုတော ဝုဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ပာဠိယံ ‘‘တေ စ ဟာဝုသော’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ သညာဝေဒနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ။ ဣဒာနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ဝာတိ နာနာရမ္မဏာပာတတော နိဗ္ဗိန္ဒိတ္ဝာ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ သမ္ပတ္တေ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယပစ္စယာတိ ဣန္ဒ္ရိယပစ္စယဘူတာ ။ ဇာလာပဝတ္တံ ဝိယ အရူပဓမ္မာ တေဇုသ္သဒဘာဝတော ဝိသယောဘာသနတော စ။ ဥဒကပ္ပဟာရော ဝိယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရော။ ပိဟိတအင္ဂာရာ ဝိယ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ဥသ္မာမတ္တတာယ အနောဘာသနတော ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာဂမနန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလသ္သ ဥပဂမနံ။ အနုရူပပတ္တိဝသေနေဝ ရူပပဝတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ ဣမံ ရူပကာယံ ဇဟန္တီတိ ဣမသ္မာ ရူပကာယာ ကဠေဝရာ ဝိဂစ္ဆန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။
457. Āyu eva indriyapaccayādivasena sahajātadhammānaṃ anupālanavasena saṅkharaṇato āyusaṅkhāro. Bahuvacananiddeso pana anekasatasahassabhedesu rūpakalāpesu pavattiyā anekabhedanti katvā. Ārammaṇarasaṃ anubhavantīti vedaniyā yathā ‘‘niyyānikā’’ti. Tenāha ‘‘vedanā dhammāvā’’ti. Sukhādibhedabhinnattā bahuvacananiddeso. Imesaṃ āyusaṅkhāravedanānaṃ ekantanirodhaṃ samāpannassa maraṇena bhavitabbaṃ vedanāya niruddhattā. Āyusaṅkhārānaṃ tathā aniruddhattā nirodhassa samāpajjanameva na siyā, kuto vuṭṭhānaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘te ca hāvuso’’tiādi. Vuṭṭhānaṃ paññāyati saññāvedanādīnaṃ uppattiyā. Idāni tamatthaṃ vitthārato upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ. Ukkaṇṭhitvāti nānārammaṇāpātato nibbinditvā. Yathāparicchinnakālavasenāti yathāparicchinne kāle sampatte. Rūpajīvitindriyapaccayāti indriyapaccayabhūtā . Jālāpavattaṃ viya arūpadhammā tejussadabhāvato visayobhāsanato ca. Udakappahāro viya nirodhasamāpattiyā pubbābhisaṅkhāro. Pihitaaṅgārā viya rūpajīvitindriyaṃ usmāmattatāya anobhāsanato . Yathāparicchinnakālāgamananti yathāparicchinnakālassa upagamanaṃ. Anurūpapattivaseneva rūpapavattiggahaṇaṃ. Imaṃ rūpakāyaṃ jahantīti imasmā rūpakāyā kaḷevarā vigacchanti nappavattanti.
ကာယေန သင္ခရီယန္တီတိ ကာယသင္ခာရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဝာစံ သင္ခရောန္တီတိ ဝစီသင္ခာရာ။ ဝိတက္ကေတ္ဝာ ဝိစာရေတ္ဝာ ဟိ ဝာစံ ဘိန္ဒတိ ကထေတိ။ စိတ္တေန သင္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင္ခာရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော။ စိတ္တသင္ခာရနိရောဓစောဒနာယ ရူပနိရောဓော ဝိယ စိတ္တနိရောဓော အစောဒိတော တေသံ တတော အညတ္တာတိ န စိတ္တသမ္ပယုတ္တနိရောဓော ဧကန္တိကော ဝိတက္ကာဒိနိရောဓေ တဒဘာဝတော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဝာစာ အနိရုဒ္ဓာ ဟောတီ’’တိ, တမ္ပိ န။ ဝာစံ သင္ခရောန္တီတိ ဟိ ဝစီသင္ခာရာ, တေသု နိရုဒ္ဓေသု ကထံ ဝာစာယ အနိရောဓော။ စိတ္တံ ပန နိရုဒ္ဓေသုပိ စိတ္တသင္ခာရေသု တေဟိ အနဘိသင္ခတတ္တာ ဝိတက္ကာဒိနိရောဓော ဝိယ ပဝတ္တတိယေဝာတိ အယမေတ္ထ ပရသ္သ အဓိပ္ပာယော။ အာနန္တရိယကမ္မံ ကတံ ဘဝေယ္ယ, စိတ္တသ္သ အနိရုဒ္ဓတ္တာ တံ နိသ္သာယ စ ရူပဓမ္မာနံ အနပဂတတ္တာ တေ ဇီဝန္တိ ဧဝ နာမာတိ။ ဗ္ယဉ္ဇနေ အဘိနိဝေသံ အကတ္ဝာတိ ‘‘စိတ္တသင္ခာရာ နိရုဒ္ဓာ’’တိ ဝစနတော တေဝ နိရုဒ္ဓာ, န စိတ္တန္တိ ဧဝံ နေယ္ယတ္ထံ သုတ္တံ ‘‘နီတတ္ထ’’န္တိ အဘိနိဝေသံ အကတ္ဝာ။ အာစရိယာနံ နယေ ဌတ္ဝာတိ ပရမ္ပရာဂတာနံ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယေ ဌတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗောတိ သုတ္တန္တရာဂမတော သုတ္တန္တရပဒသ္သ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ ‘‘အသညဘဝော’’တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ နတ္ထိ, ဣတရေ ပန စိတ္တစေတသိကာ သန္တီ’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယ္ဟတိ။ ယထာ စ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ တာဒိသီ, န ဖသ္သာဒယော’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယ္ဟတိ သညာသီသေန ဒေသနာတိ ကတ္ဝာ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘စိတ္တသင္ခာရာ နိရုဒ္ဓာ’’တိ, ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓော’’တိ စ ဒေသနာသီသမေဝ။ သဗ္ဗေပိ ပန စိတ္တစေတသိကာ တတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တေဝာတိ အယမေတ္ထ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, တထာပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရေန သဗ္ဗေသံယေဝ စိတ္တစေတသိကာနံ တတ္ထ နိရုဇ္ဈနတော။ ဧတေန ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အညတ္တာ, တဒဘာဝတော’’တိ စ ယုတ္တိဝစနံ, တဒယုတ္တံ အဓိပ္ပာယာနဝဗောဓတောတိ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထော ဟိ ပဋိသရဏံ, န ဗ္ယဉ္ဇန’’န္တိ။
Kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā tappaṭibaddhavuttitāya. Vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā. Vitakketvā vicāretvā hi vācaṃ bhindati katheti. Cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā tappaṭibaddhavuttito. Cittasaṅkhāranirodhacodanāya rūpanirodho viya cittanirodho acodito tesaṃ tato aññattāti na cittasampayuttanirodho ekantiko vitakkādinirodhe tadabhāvato. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘vācā aniruddhā hotī’’ti, tampi na. Vācaṃ saṅkharontīti hi vacīsaṅkhārā, tesu niruddhesu kathaṃ vācāya anirodho. Cittaṃ pana niruddhesupi cittasaṅkhāresu tehi anabhisaṅkhatattā vitakkādinirodho viya pavattatiyevāti ayamettha parassa adhippāyo. Ānantariyakammaṃ kataṃ bhaveyya, cittassa aniruddhattā taṃ nissāya ca rūpadhammānaṃ anapagatattā te jīvanti eva nāmāti. Byañjane abhinivesaṃ akatvāti ‘‘cittasaṅkhārā niruddhā’’ti vacanato teva niruddhā, na cittanti evaṃ neyyatthaṃ suttaṃ ‘‘nītattha’’nti abhinivesaṃ akatvā. Ācariyānaṃ naye ṭhatvāti paramparāgatānaṃ ācariyānaṃ adhippāye ṭhatvāti attho. Upaparikkhitabboti suttantarāgamato suttantarapadassa aviparīto attho vīmaṃsitabbo. Yathā hi ‘‘asaññabhavo’’ti vacanato ‘‘saññāva tattha natthi, itare pana cittacetasikā santī’’ti ayamettha attho na gayhati. Yathā ca ‘‘nevasaññānāsaññāyatana’’nti vacanato ‘‘saññāva tattha tādisī, na phassādayo’’ti ayamettha attho na gayhati saññāsīsena desanāti katvā, evamidhāpi ‘‘cittasaṅkhārā niruddhā’’ti, ‘‘saññāvedayitanirodho’’ti ca desanāsīsameva. Sabbepi pana cittacetasikā tattha nirujjhantevāti ayamettha aviparīto attho veditabbo, tathāpubbābhisaṅkhārena sabbesaṃyeva cittacetasikānaṃ tattha nirujjhanato. Etena yaṃ pubbe ‘‘aññattā, tadabhāvato’’ti ca yuttivacanaṃ, tadayuttaṃ adhippāyānavabodhatoti dassitaṃ hoti. Tenāha ‘‘attho hi paṭisaraṇaṃ, na byañjana’’nti.
ဥပဟတာနီတိ ဗာဓိတာနိ။ မက္ခိတာနီတိ ဓံသိတာနိ။ အာရမ္မဏဃဋ္ဋနာယ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ကိလမထော စက္ခုနာ ဘာသုရရူပသုခုမရဇဒသ္သနေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဥဏ္ဟကာလေ ပုရတော အဂ္ဂိမ္ဟိ ဇလန္တေ ခရသ္သရေ စ ပဏဝေ အာကောဋိတေ အက္ခီနိ ဘေဒာနိ ဝိယ န သဟန္တိ သောတာနိ ‘‘သိခရေန ဝိယ အဘိဟညန္တီ’’တိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ။
Upahatānīti bādhitāni. Makkhitānīti dhaṃsitāni. Ārammaṇaghaṭṭanāya indriyānaṃ kilamatho cakkhunā bhāsurarūpasukhumarajadassanena vibhāvetabbo. Tathā hi uṇhakāle purato aggimhi jalante kharassare ca paṇave ākoṭite akkhīni bhedāni viya na sahanti sotāni ‘‘sikharena viya abhihaññantī’’ti vattāro honti.
၄၅၈. ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ အရူပဇ္ဈာနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘သုခသ္သ စ ပဟာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ အပဂမနေန ဝိဂမေန ပစ္စယာ အပဂမနပစ္စယာ သုခာဒိပ္ပဟာနာနိ။ အဓိဂမပစ္စယာ ပန ကသိဏေသု ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဟေဋ္ဌိမာ တယော စ အာရုပ္ပာ။ န ဟိ သက္ကာ တာနိ အနဓိဂန္တ္ဝာ နေဝသညာနာသညာယတနမဓိဂန္တုံ။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိန္တိ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဘူတံ အနိစ္စာနုပသ္သနာသမုဒာဂတဖလသမာပတ္တိံ။ သာ ဟိ ‘‘အနိမိတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ သမထနိသ္သန္ဒော အဘိညာ, မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဗ္ရဟ္မဝိဟာရနိသ္သန္ဒော ဥပေက္ခာဗ္ရဟ္မဝိဟာရော, ကသိဏနိသ္သန္ဒော အာရုပ္ပာ, သမထဝိပသ္သနာနိသ္သန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ, ဧဝံ ဝိပသ္သနာယ နိသ္သန္ဒဖလဘူတံ သာမညဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပသ္သနာနိသ္သန္ဒာယ ဖလသမာပတ္တိယာ’’တိ။ အာရမ္မဏာ နာမ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ ဝိသေသတော ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပာဒီနံ သဗ္ဗာရမ္မဏာန’’န္တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ သင္ခာရနိမိတ္တန္တိ အနိမိတ္တာ, အသင္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာပဂတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ’’တိ။ ဖလသမာပတ္တိသဟဇာတံ မနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ, န အာဝဇ္ဇနမနသိကာရံ။ န ဟေတ္ထ တသ္သ သမ္ဘဝော အနုလောမာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။
458. Rūpāvacaracatutthajjhānameva rūpavirāgabhāvanāvasena pavattaṃ arūpajjhānanti nevasaññānāsaññāyatanaṃ vissajjento dhammasenāpati ‘‘sukhassa ca pahānā’’tiādinā vissajjesi. Apagamanena vigamena paccayā apagamanapaccayā sukhādippahānāni. Adhigamapaccayā pana kasiṇesu rūpāvacaracatutthajjhānaṃ heṭṭhimā tayo ca āruppā. Na hi sakkā tāni anadhigantvā nevasaññānāsaññāyatanamadhigantuṃ. Nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpattinti nirodhato vuṭṭhānabhūtaṃ aniccānupassanāsamudāgataphalasamāpattiṃ. Sā hi ‘‘animittā cetovimuttī’’ti vuccati. Yathā samathanissando abhiññā, mettākaruṇāmuditābrahmavihāranissando upekkhābrahmavihāro, kasiṇanissando āruppā, samathavipassanānissando nirodhasamāpatti, evaṃ vipassanāya nissandaphalabhūtaṃ sāmaññaphalanti āha ‘‘vipassanānissandāya phalasamāpattiyā’’ti. Ārammaṇā nāma sārammaṇadhammānaṃ visesato uppattinimittanti āha ‘‘sabbanimittānanti rūpādīnaṃ sabbārammaṇāna’’nti. Natthi ettha kiñci saṅkhāranimittanti animittā, asaṅkhatā dhātūti āha ‘‘sabbanimittāpagatāya nibbānadhātuyā’’ti. Phalasamāpattisahajātaṃ manasikāraṃ sandhāyāha, na āvajjanamanasikāraṃ. Na hettha tassa sambhavo anulomānantaraṃ uppajjanato.
ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣဓ ဝုတ္တနိရောဓသ္သ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဂဟိတာနံ ဣမသ္မိံ ပရိယောသာနသ္သ ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ဒ္ဝီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဝိပသ္သနာဗလေဟိ။ တယော စ သင္ခာရာနန္တိ ကာယသင္ခာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သင္ခာရာနံ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပသ္သနာ, ဒုက္ခာ, အနတ္တာ, နိဗ္ဗိဒာ, ဝိရာဂာ, နိရောဓာ, ပဋိနိသ္သဂ္ဂာ, ဝိဝဋ္ဋာနုပသ္သနာ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂော။ပေ.။ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တီတိ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိအာဒီဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ။ ယော ယထာဝုတ္တာသု စရိယာသု ပုဂ္ဂလသ္သ ဝသီဘာဝော, သာ ဝသီဘာဝတာပညာ။ အသ္သာ သာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝိနိစ္ဆယဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာ ကထိတာ။ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၈၆၈-၈၆၉) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ. မဟာဋီ. ၂.၈၆၈) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Imasmiṃ ṭhāneti idha vuttanirodhassa ādimajjhapariyosānānaṃ gahitānaṃ imasmiṃ pariyosānassa gahitaṭṭhāne. Dvīhi balehīti samathavipassanābalehi. Tayo ca saṅkhārānanti kāyasaṅkhārādīnaṃ tiṇṇaṃ saṅkhārānaṃ. Soḷasahi ñāṇacariyāhīti aniccānupassanā, dukkhā, anattā, nibbidā, virāgā, nirodhā, paṭinissaggā, vivaṭṭānupassanā, sotāpattimaggo…pe… arahattaphalasamāpattīti imāhi soḷasahi ñāṇacariyāhi. Navahi samādhicariyāhīti paṭhamajjhānasamādhiādīhi navahi samādhicariyāhi. Yo yathāvuttāsu cariyāsu puggalassa vasībhāvo, sā vasībhāvatāpaññā. Assā sā kathitāti yojanā. Vinicchayakathāti vinicchayavasena pavattā aṭṭhakathā kathitā. Tasmā visuddhimagge (visuddhi. 2.868-869) taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. mahāṭī. 2.868) vuttanayena veditabbā.
ဝလဉ္ဇနသမာပတ္တိ အရိယဝိဟာရဝသေန ဝိဟရဏသမာပတ္တိ။ ဌိတိယာတိ ဧတ္ထ ပဗန္ဓဋ္ဌိတိ အဓိပ္ပေတာ, န ခဏဋ္ဌိတိ။ ကသ္မာ? သမာပဇ္ဇနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဌိတိယာတိ စိရဋ္ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒောတိ ဧတ္တကံ ကာလံ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေသ္သာမီတိ ပဂေဝ ကာလပရိစ္ဆေဒော။ ရူပာဒိနိမိတ္တဝသေနာတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနရူပာဒိနိမိတ္တဝသေန။ တတ္ထ ယသ္မာ ကမ္မနိမိတ္တေ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ အာရမ္မဏံ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗေသံ အာရမ္မဏာနံ ဧကဇ္ဈံ, ဧကန္တတော ဝာ မနသိကာတဗ္ဗတော။ လက္ခဏဝစနဉ္ဟေတံ ယထာ ‘‘ဒာတဗ္ဗမေတံ ဘေသဇ္ဇံ, ယဒိ မေ ဗ္ယာဓိတာ သိယု’’န္တိ။
Valañjanasamāpatti ariyavihāravasena viharaṇasamāpatti. Ṭhitiyāti ettha pabandhaṭṭhiti adhippetā, na khaṇaṭṭhiti. Kasmā? Samāpajjanattā. Tenāha ‘‘ṭhitiyāti ciraṭṭhitattha’’nti. Addhānaparicchedoti ettakaṃ kālaṃ samāpattiyā vītināmessāmīti pageva kālaparicchedo. Rūpādinimittavasenāti kammakammanimittagatinimittesu yathārahaṃ labbhamānarūpādinimittavasena. Tattha yasmā kammanimitte chabbidhampi ārammaṇaṃ labbhati, tasmā ‘‘sabbanimittāna’’nti vuttaṃ, na sabbesaṃ ārammaṇānaṃ ekajjhaṃ, ekantato vā manasikātabbato. Lakkhaṇavacanañhetaṃ yathā ‘‘dātabbametaṃ bhesajjaṃ, yadi me byādhitā siyu’’nti.
၄၅၉. နီလမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီတိအာဒိနာ နီလာဒိဂ္ဂဟဏမုခေန တံဝဏ္ဏာနံ သတ္တာနံ သဉ္ဇာနနံ အဝေရာဒိဘာဝမနသိကရဏံ ဇောတိတန္တိ အာဟ ‘‘ဧတသ္မိဉ္ဟိ ဌာနေ အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိ ကထိတာ’’တိ။ ဧတ္ထ အာကိဉ္စညံ ကထိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထ သုညတာ’’တိ, ‘‘ဧတ္ထ အနိမိတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ န္တိ ‘‘ဣဓ အညံ အဘိနဝံ နာမ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတာတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒယော။ ဧကနာမကာတိ ဧကေကနာမကာ, ယေ နာနာဗ္ယဉ္ဇနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဧကော ဓမ္မောတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ စတုနာမကောတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနာမကော။ ဧတန္တိ ဧတမတ္ထံ။ အပ္ပမာဏာတိ အနောဓိသော, ဩဓိသောပိ ဝာ ‘‘ဧတ္တကာ’’တိ အပရိမိတာ။ အသေသေတ္ဝာတိ အသုဘသမာပတ္တိ ဝိယ ဧကသ္သေဝ အဂ္ဂဟဏတော။
459.Nīlampi sañjānātītiādinā nīlādiggahaṇamukhena taṃvaṇṇānaṃ sattānaṃ sañjānanaṃ averādibhāvamanasikaraṇaṃ jotitanti āha ‘‘etasmiñhi ṭhāne appamāṇā cetovimutti kathitā’’ti. Ettha ākiñcaññaṃ kathitanti sambandho. ‘‘Ettha suññatā’’ti, ‘‘ettha animittā’’ti etthāpi eseva nayo. Nti ‘‘idha aññaṃ abhinavaṃ nāma natthī’’tiādinā vuttaṃ atthavacanaṃ. Etāti appamāṇacetovimuttiādayo. Ekanāmakāti ekekanāmakā, ye nānābyañjanāti adhippetā. Eko dhammoti arahattaphalasamāpatti. Catunāmakoti appamāṇacetovimuttiādināmako. Etanti etamatthaṃ. Appamāṇāti anodhiso, odhisopi vā ‘‘ettakā’’ti aparimitā. Asesetvāti asubhasamāpatti viya ekasseva aggahaṇato.
ကိဉ္စာပိ အသုဘနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ ကိဉ္စနံ ဟောတိ, အာရမ္မဏသင္ဃဋ္ဋနသ္သ ကိဉ္စနသ္သ အသုဘသမာပတ္တီနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင္ခာတံ အာရမ္မဏံ သဗိမ္ဗံ ဝိယ ဝိဂ္ဂဟံ ကိဉ္စနံ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ, န တထာ ဣမသ္သာတိ။ နနု ဗ္ရဟ္မဝိဟာရပဌမာရုပ္ပာနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, အယံ ပန ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝိယ န ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတအာရမ္မဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ အတ္တေနာတိ အတ္တနာ။ ဘဝတိ ဧတေန အတ္တာတိ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စာတိ ဘာဝော, အတ္တာ။ ဘာဝ-သဒ္ဒောပိ အတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဘာဝပောသပုဂ္ဂလာဒိသင္ခာတေနာ’’တိ။ နေသံ အပ္ပမာဏသမာဓိအာဒီနံ စတုန္နံ။ ‘‘နာနတာ ပာကဋာဝာ’’တိ ဝုတ္တံ နာနတ္တံ ဘူမိတော အာရမ္မဏတော စ ဒသ္သေတုံ ‘‘အတ္ထော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန အတီတာဒိဘာဝေန အဇ္ဈတ္တာဒိဘာဝေန စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဧတိသ္သာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဖလသမာပတ္တိဘာဝတော။
Kiñcāpi asubhanimittārammaṇampi kiñcanaṃ hoti, ārammaṇasaṅghaṭṭanassa kiñcanassa asubhasamāpattīnampi paṭibhāganimittasaṅkhātaṃ ārammaṇaṃ sabimbaṃ viya viggahaṃ kiñcanaṃ hutvā upaṭṭhāti, na tathā imassāti. Nanu brahmavihārapaṭhamāruppānampi paṭibhāganimittabhūtaṃ kiñci ārammaṇaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, ayaṃ pana paṭhamāruppaviññāṇaṃ viya na paṭibhāganimittabhūtaārammaṇatāya evaṃ vuttā. Attenāti attanā. Bhavati etena attāti abhidhānaṃ buddhi cāti bhāvo, attā. Bhāva-saddopi attapariyāyoti āha ‘‘bhāvaposapuggalādisaṅkhātenā’’ti. Nesaṃ appamāṇasamādhiādīnaṃ catunnaṃ. ‘‘Nānatā pākaṭāvā’’ti vuttaṃ nānattaṃ bhūmito ārammaṇato ca dassetuṃ ‘‘attho panā’’tiādi vuttaṃ. Parittādibhāvena atītādibhāvena ajjhattādibhāvena ca na vattabbaṃ ārammaṇaṃ etissāti navattabbārammaṇā nibbānārammaṇaphalasamāpattibhāvato.
ဧတ္တကောတိ ရာဂာဒီဟိ သံကိလိဋ္ဌတာယ ဧတ္တကပ္ပမာဏော, ဥတ္တာနော ပရိတ္တစေတသောတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အပ္ပမာဏမေဝ ပမာဏကရဏာနံ အဘာဝေနာတိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓော။ အကုပ္ပာတိ အရဟတ္တဖလစေတောဝိမုတ္တိ ပဋိပက္ခေဟိ အကောပနီယတာယ။ ကိဉ္စတီတိ ကတ္တရိ ပဌိတော ဓာတု မဒ္ဒနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတီ’’တိ။ တသ္သ ပယောဂံ ဒသ္သေတုံ ‘‘မနုသ္သာ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Ettakoti rāgādīhi saṃkiliṭṭhatāya ettakappamāṇo, uttāno parittacetasoti attho. Nibbānampi appamāṇameva pamāṇakaraṇānaṃ abhāvenāti ānetvā sambandho. Akuppāti arahattaphalacetovimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya. Kiñcatīti kattari paṭhito dhātu maddanatthoti āha ‘‘kiñcati maddatī’’ti. Tassa payogaṃ dassetuṃ ‘‘manussā kirā’’tiādi vuttaṃ.
သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သဝိဂ္ဂဟာ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတာ သင္ခာရာ နိစ္စာဒိဂ္ဂာဟသ္သ ဝတ္ထုတာယ ‘‘နိစ္စနိမိတ္တံ သုခာဒိနိမိတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဝိပသ္သနာ ပန တတ္ထ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကရောန္တီ နိစ္စာဒိဂ္ဂာဟံ ဝိဓမေန္တီ ‘‘နိမိတ္တံ သမုဂ္ဃာတေတီ’’တိ ဝုတ္တာ ဃနနိမိတ္တသ္သ အာရမ္မဏဘူတသ္သ အဘာဝာ။ န ဂဟိတာတိ ဧကတ္ထပဒနိဒ္ဒေသေ ပာဠိယံ ကသ္မာ န ဂဟိတာ? သာတိ သုညတာ စေတောဝိမုတ္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အပ္ပမာဏာစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနိဒ္ဒေသေသု။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏဝသေနပိ ဧကတ္ထာ, န ကေဝလံ သဘာဝသရသတောဝ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ အပ္ပမာဏတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏတော လဒ္ဓပရိယာယေန။ အညသ္မိံ ပန ဌာနေတိ အာကိဉ္စညာဒိသဒ္ဒပဝတ္တိဟေတုတော အညေန ဟေတုနာ အပ္ပမာဏာတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယံ ဧတသ္သ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ တာယ တာယ သမညာယ ဝောဟရိတဗ္ဗတာပရိယာယေန။ သစ္စာနံ ဒသ္သနမုခေန ဝဋ္ဋဝသေန ဥဋ္ဌိတဒေသနံ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏ္ဟန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Samūhādighanavasena sakiccaparicchedatāya ca saviggahā viya upaṭṭhitā saṅkhārā niccādiggāhassa vatthutāya ‘‘niccanimittaṃ sukhādinimitta’’nti ca vuccati. Vipassanā pana tattha ghanavinibbhogaṃ karontī niccādiggāhaṃ vidhamentī ‘‘nimittaṃ samugghātetī’’ti vuttā ghananimittassa ārammaṇabhūtassa abhāvā. Na gahitāti ekatthapadaniddese pāḷiyaṃ kasmā na gahitā? Sāti suññatā cetovimutti. Sabbatthāti appamāṇācetovimuttiādiniddesesu. Ārammaṇavasenāti ārammaṇavasenapi ekatthā, na kevalaṃ sabhāvasarasatova. Iminā pariyāyenāti appamāṇatotiādinā ārammaṇato laddhapariyāyena. Aññasmiṃ pana ṭhāneti ākiñcaññādisaddapavattihetuto aññena hetunā appamāṇātisaddappavattiyaṃ etassa cetovimuttiyā honti. Esa nayo sesesupi. Iminā pariyāyenāti iminā tāya tāya samaññāya voharitabbatāpariyāyena. Saccānaṃ dassanamukhena vaṭṭavasena uṭṭhitadesanaṃ arahattena kūṭaṃ gaṇhanto yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Mahāvedallasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၃. မဟာဝေဒလ္လသုတ္တံ • 3. Mahāvedallasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၃. မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā
