Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā

೪೪೯. ಗರುಭಾವೋ ಗಾರವಂ, ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಕರಣೀಯತಾ। ಸಹ ಗಾರವೇನಾತಿ ಸಗಾರವೋ, ಗರುನಾ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತೇ ಗಾರವವಸೇನ ಪತಿಸ್ಸವನಂ ಪತಿಸ್ಸವೋ, ಸಹ ಪತಿಸ್ಸವೇನ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವೋ, ಪತಿಸ್ಸವಭೂತಂ ತಂಸಭಾಗಞ್ಚ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗರುಕರಣಂ। ಸಗಾರವೇ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ। ಗರುಕರಣಂ ವಾ ಗಾರವೋ, ಸಗಾರವಸ್ಸ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ। ಏತೇನ ಸಭಾವೇನೇವ ಸಗಾರವಸ್ಸ ತಥಾಪವತ್ತಂ ವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ದು-ಸದ್ದೋ ಗರಹತ್ಥೋಪಿ ಹೋತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ದುಪ್ಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಇಧ ಪನ ಸೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಕುಚ್ಛಿತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ದುಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ‘‘ದುಸ್ಸೀಲೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಭಾವತ್ಥೋ ದು-ಸದ್ದೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಕಿತ್ತಕೇನಾತಿ ಕೇನ ಪರಿಮಾಣೇನ। ತಂ ಪನ ಪರಿಮಾಣಂ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಮೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಹೋತಿ, ನು-ಸದ್ದೋ ಚ ಪುಚ್ಛಾಯ ಜೋತಕೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋತಿ ಕಾರಣಪರಿಚ್ಛೇದಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋ ಏವಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಕಾರಣಪರಿಚ್ಛೇದಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪುಚ್ಛಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ವಿಸೇಸತೋ, ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಿಸೇಸಭಾವಞಾಪನತ್ಥಂ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತಾ ಸಬ್ಬಾವ ಪುಚ್ಛಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪುಚ್ಛಾ ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅದಿಟ್ಠಂ ಜೋತೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ, ಪುಚ್ಛಾ। ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾ ಸಾಕಚ್ಛಾವಸೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ। ವಿಮತಿ ಛಿಜ್ಜತಿ ಏತಾಯಾತಿ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ। ಅನುಮತಿಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಪುಚ್ಛಾಯ ಹಿ ‘‘ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಮತೀ’’ತಿ ಅನುಮತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಹೋತಿ। ಕಥೇತುಂ ಕಮ್ಯತಾಯ ಪುಚ್ಛಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ।

449. Garubhāvo gāravaṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇīyatā. Saha gāravenāti sagāravo, garunā kismiñci vutte gāravavasena patissavanaṃ patissavo, saha patissavena sappatissavo, patissavabhūtaṃ taṃsabhāgañca yaṃ kiñci garukaraṇaṃ. Sagārave sappatissavacanaṃ sagāravasappatissavacanaṃ. Garukaraṇaṃ vā gāravo, sagāravassa sappatissavacanaṃ sagāravasappatissavacanaṃ. Etena sabhāveneva sagāravassa tathāpavattaṃ vacananti dasseti. Aññattha du-saddo garahatthopi hoti ‘‘dukkhaṃ dupputto’’tiādīsu viya, idha pana so na sambhavati kucchitāya paññāya abhāvatoti āha ‘‘paññāya duṭṭhaṃ nāma natthī’’ti. ‘‘Dussīlo’’tiādīsu viya abhāvattho du-saddoti vuttaṃ ‘‘appañño nippaññoti attho’’ti. Kittakenāti kena parimāṇena. Taṃ pana parimāṇaṃ yasmā parimeyyassa atthassa paricchindanaṃ hoti, nu-saddo ca pucchāya jotako, tasmā ‘‘kittāvatā nu khoti kāraṇaparicchedapucchā’’ti vatvā ‘‘kittakena nu kho evaṃ vuccatīti attho’’ti āha. ‘‘Kāraṇaparicchedapucchā’’ti iminā ‘‘kittāvatā’’ti sāmaññato pucchābhāvo dassito, na visesato, tassa pucchāvisesabhāvañāpanatthaṃ mahāniddese āgatā sabbāva pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pucchā ca nāmā’’tiādinā. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā, pucchā. Diṭṭhasaṃsandanā sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimati chijjati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kiṃ tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetuṃ kamyatāya pucchā kathetukamyatāpucchā.

ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸಭಾವೋ। ಅಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಾತಭಾವಂ ಆಹ। ಅದಿಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ಅದಿಟ್ಠತಂ। ಅತುಲಿತನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ತುಲನಭೂತೇನ ಅತುಲಿತತಂ। ಅತೀರಿತನ್ತಿ ತೀರಣಭೂತೇನ ಅಕತಞಾಣಕಿರಿಯಾಸಮಾಪನತಂ। ಅವಿಭೂತನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪಾಕಟಭಾವಂ। ಅವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪಾಕಟೀಕತಭಾವಂ। ಇಧ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ ಚಾತಿ।

Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvaṃ āha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulanabhūtena atulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ. Idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā, na adiṭṭhajotanā vimaticchedanā cāti.

ಕಥಮಯಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಥೇರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋತಿ ಸಯಮೇವ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇನ ನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋ। ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಪಞ್ಹಪಟಿಮಣ್ಡಿತಸುತ್ತಂ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನವಸೇಸೇನೇವ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸೀತಿ। ‘‘ಸಯಮೇವ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಕ್ಕೋಟಿಕಂ ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಂಯೇವ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛನವಿಧಿಂಯೇವ ಜಾನಾತಿ। ನ ನಿಚ್ಛೇತುನ್ತಿ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಧಿಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸೇಸಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸದಿಸಟ್ಠಾನಂ। ಥೇರೇನ ಸದಿಸೋತಿ ಥೇರೇನ ಸದಿಸೋ ಸಾವಕೋ ನತ್ಥಿ।

Kathamayaṃ attho viññāyatīti āha ‘‘thero hī’’tiādi. Sayaṃ vinicchinantoti sayameva tesaṃ pañhānaṃ atthaṃ visesena nicchinanto. Idaṃ suttanti idaṃ pañcavīsatipañhapaṭimaṇḍitasuttaṃ, na yaṃ kiñci anavaseseneva matthakaṃ pāpesīti. ‘‘Sayameva pañhaṃ samuṭṭhāpetvā sayaṃ vinicchinanto’’ti ettha catukkoṭikaṃ bhavatīti dassento ‘‘ekacco hī’’tiādimāha. Pañhaṃ samuṭṭhāpetuṃyeva sakkotīti pucchanavidhiṃyeva jānāti. Na nicchetunti nicchetuṃ na sakkoti, vissajjanavidhiṃ na jānātīti attho. Visesaṭṭhānanti aññehi asadisaṭṭhānaṃ. Therena sadisoti therena sadiso sāvako natthi.

ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಸಂಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ, ಯಥಾ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪವತ್ತಂ, ತಥಾ ತಂ ಅವಿಲೋಮೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೀಳಾಯನ್ತೋತಿ ಲೀಳಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಧಮ್ಮಕಥಿಕತಾಯ ಅಗ್ಗಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾಯ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ವಿಯ ಚತುನ್ನಂ ಪರಿಸಾನಂ ಗಮನಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತಿ।

Saṃsanditvāti saṃyojetvā samānaṃ katvā, yathā tattha sabbaññutaññāṇaṃ pavattaṃ, tathā taṃ avilometvāti attho. Līḷāyantoti līḷaṃ karonto. Dhammakathikatāya aggabhāvappattiyā tattha appaṭihatañāṇatāya buddhalīḷāya viya catunnaṃ parisānaṃ gamanaṃ gaṇhanto dhammakathaṃ katheti.

ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಉಗ್ಗಹಿತಕಥಾಮಗ್ಗತೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಅನುಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತನಿಯಾಮೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಏಕಪದಿಕನ್ತಿ ಏಕಪದನಿಕ್ಖೇಪಮತ್ತಂ। ದಣ್ಡಕಸೇತುನ್ತಿ ಏಕದಣ್ಡಕಮಯಂ ಸೇತುಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ಚ ಉಪರಿ ಚ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ಆಹರಣೇನ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಜಾತಸ್ಸರಸದಿಸಞ್ಚ ಗಾಥಂ, ಸುತ್ತಪದಂ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಾನಾಉಪಮಾಕಾರಣಾನಿ ಆಹರನ್ತೋ ತಾನಿ ಚ ತೇಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ಬೋಧೇನ್ತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಜಾತಸ್ಸರೇ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಕುಸುಮಾನಿ ಫುಲ್ಲಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಿನೇರುಮತ್ಥಕೇ ವಟ್ಟಿಸಹಸ್ಸಂ ಜಾಲೇನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।

Ito vā etto vā anukkamitvāti uggahitakathāmaggato yattha katthaci īsakampi anukkamitvā uggahitaniyāmenevāti attho. Tenāha ‘‘yaṭṭhikoṭi’’ntiādi. Ekapadikanti ekapadanikkhepamattaṃ. Daṇḍakasetunti ekadaṇḍakamayaṃ setuṃ. Heṭṭhā ca upari ca suttapadānaṃ āharaṇena tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ heṭṭhupariyaṃ karonto. Jātassarasadisañca gāthaṃ, suttapadaṃ vā nikkhipitvā tattha nānāupamākāraṇāni āharanto tāni ca tehi suttapadehi bodhento samuṭṭhāpento ‘‘jātassare pañcavaṇṇāni kusumāni phullāpento viya sinerumatthake vaṭṭisahassaṃ jālento viyā’’ti vutto.

ಏಕಪದುದ್ಧಾರೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದುದ್ಧಾರಣಕ್ಖಣೇ। ಪದವಸೇನ ಸಟ್ಠಿ ಪದಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಾಥಾವಸೇನ ಪನ್ನರಸ ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸಾನಿ। ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಅನೋಚಿನಿತ್ವಾ ವಲ್ಲಿಮೇವ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಏಕಜ್ಝಂ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವಾ’’ತಿ। ಗತಿಮನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತಿಸಯಾಯ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಯುತ್ತಾನಂ। ಧಿತಿಮನ್ತಾನನ್ತಿ ಧಾರಣಬಲೇನ ಯುತ್ತಾನಂ।

Ekapaduddhāreti ekasmiṃ paduddhāraṇakkhaṇe. Padavasena saṭṭhi padasatasahassāni gāthāvasena pannarasa gāthāsahassāni. Ākaḍḍhitvā gaṇhanto viyāti paccekaṃ pupphāni anocinitvā vallimeva ākaḍḍhitvā ekajjhaṃ pupphāni katvā gaṇhanto viya. Tenāha ‘‘ekappahārenevā’’ti. Gatimantānanti atisayāya ñāṇagatiyā yuttānaṃ. Dhitimantānanti dhāraṇabalena yuttānaṃ.

ಅನನ್ತನಯುಸ್ಸದನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾಸಿತತ್ಥನಿಬ್ಬಾನವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾದಿವಸೇನ ಅನನ್ತಪಭೇದೇ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತನಯೇಹಿ ಉಸ್ಸನ್ನಂ ಉಪಚಿತಂ। ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕಾನಂ ತಿತ್ಥೇ ಠಪಿತನಾವಾ ವಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಹಸ್ಸಯುತ್ತಆಜಞ್ಞರಥೋತಿ ವೇಜಯನ್ತರಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।

Anantanayussadanti paccayuppannabhāsitatthanibbānavipākakiriyādivasena anantapabhede visaye pavattiyā anantanayehi ussannaṃ upacitaṃ. Caturoghanittharaṇatthikānaṃ titthe ṭhapitanāvā viyāti yojanā. Sahassayuttaājaññarathoti vejayantarathaṃ sandhāya vadati.

ಯಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾನಯೇನ ‘‘ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನ ‘‘ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಮೇಡಿತವಸೇನೇವಾಹ। ತತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇದಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ರುಪ್ಪನಂ ವೇದಿಯನಂ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ವಿಜಾನನನ್ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಏತ್ತಕಂ। ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮತೋ ಚೇವ ಪೀಳನಸಙ್ಖತಸನ್ತಾಪವಿಪರಿಣಾಮಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ। ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಸಮಾಗಮೇ ಉದಯತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಸಮುದಯೋ ಸಂಸಾರಪವತ್ತಿಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖಪಭಾವಿಕಾ’’ತಿ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದಕರಣರಸತೋ ಚೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನನಿದಾನಸಂಯೋಗಪಲಿಬೋಧಲಕ್ಖಣತೋ ಚ।

Yasmā pucchāyaṃ byāpanicchānayena ‘‘duppañño duppañño’’ti āmeḍitavasena vuttaṃ, tasmā dhammasenāpati pucchitamatthaṃ vissajjento pucchāsabhāgena ‘‘nappajānāti nappajānātī’’ti āmeḍitavasenevāha. Tattha iti-saddo kāraṇatthoti dassento ‘‘yasmā nappajānāti, tasmā duppaññotivuccatī’’ti āha. Idaṃ dukkhanti idaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Tañca kho ruppanaṃ vediyanaṃ sañjānanaṃ abhisaṅkharaṇaṃ vijānananti saṅkhepato ettakaṃ. Ito uddhaṃ kiñci dhammajātaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ nāma natthīti yāthāvasarasalakkhaṇato pavattikkamato ceva pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmalakkhaṇato ca yathābhūtaṃ ariyamaggapaññāya nappajānāti. Avasesapaccayasamāgame udayati uppajjati, svāyaṃ samudayo saṃsārapavattibhāvenāti āha ‘‘pavattidukkhapabhāvikā’’ti, dukkhasaccassa uppādikāti attho. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ anupacchedakaraṇarasato ceva sampiṇḍananidānasaṃyogapalibodhalakkhaṇato ca.

ಇದಂ ನಾಮ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಇದಂ ನಾಮ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕಾರಣಂ ಆಗಮ್ಮ। ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧವಸೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತೀ’’ತಿ। ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಚ್ಚುತಿರಸತೋ ಚೇವ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಾಸಙ್ಖತಾಮತಲಕ್ಖಣತೋ ಚ। ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾತಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಕಾ ಸಮೋಧಾನಲಕ್ಖಣಾ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪದಾ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತಿ। ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಕರಣಸರಸತೋ ಚೇವ ನಿಯ್ಯಾನಹೇತುದಸ್ಸನಾಧಿಪತೇಯ್ಯಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ। ಅನನ್ತರವಾರೇತಿ ದುತಿಯವಾರೇ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನಾತಿ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನ। ತತ್ಥ ಹಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞನಿದ್ದೇಸತ್ತಾ ಪಜಾನನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ, ಇಧ ಪಞ್ಞವನ್ತನಿದ್ದೇಸತ್ತಾ ಪಜಾನನವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ದುತಿಯವಾರೇ।

Idaṃ nāma ṭhānaṃ patvāti idaṃ nāma appavattikāraṇaṃ āgamma. Nirujjhatīti anuppādanirodhavasena nirujjhati, tenāha ‘‘ubhinnaṃ appavattī’’ti. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ accutirasato ceva nissaraṇavivekāsaṅkhatāmatalakkhaṇato ca. Ayaṃ paṭipadāti ayaṃ sammādiṭṭhiādikā samodhānalakkhaṇā paṭipajjati etāyāti paṭipadā. Dukkhanirodhaṃ gacchatīti dukkhanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena gacchati ārabbha pavattati. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ kilesappahānakaraṇasarasato ceva niyyānahetudassanādhipateyyalakkhaṇato ca nappajānāti. Anantaravāreti dutiyavāre. Imināva nayenāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’ntiādinā paṭhamavāre vuttanayena. Tattha hi duppaññaniddesattā pajānanapaṭikkhepavasena desanā āgatā, idha paññavantaniddesattā pajānanavasenāti ayameva viseso. Etthāti dutiyavāre.

ಸವನತೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸವನತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಗನ್ಥಸವನಮುಖೇನ ಹಿ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಂ। ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಂ। ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ। ನೋ ವಿವಟ್ಟೇತಿ ವಿವಟ್ಟೇ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನ ಹೋತಿ ಅವಿಸಯತ್ತಾ। ಅಯನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ।

Savanatoti kammaṭṭhānassa savanato uggaṇhāti. Ganthasavanamukhena hi tadatthassa uggahaṇaṃ. Ṭhapetvā taṇhantiādi tassa uggahaṇākāranidassanaṃ. Abhinivisatīti vipassanābhinivesavasena abhinivisati vipassanākammaṭṭhānaṃ paṭṭhapeti. No vivaṭṭeti vivaṭṭe abhiniveso na hoti avisayattā. Ayanti catusaccakammaṭṭhāniko.

ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಖನ್ಧವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ವೇದನಾದಿವಸೇನ ಚ ಸತಿಪಿ ಅನೇಕವಿಧತ್ತೇ ಸುಕರಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಚತುಧಾತುಮುಖೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ಓತರಿತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ರೂಪನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತೀತಿ ರುಪ್ಪನಟ್ಠೇನ ರೂಪನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ। ತದಾರಮ್ಮಣಾತಿ ತಂ ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನಕಾ। ನಾಮನ್ತಿ ವೇದನಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ನಮನಟ್ಠೇನ ನಾಮನ್ತಿ ವವತ್ಥಾಪೇತಿ। ಯಮಕತಾಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ಯಮಕಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಅರೂಪಂ, ರೂಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ದ್ವೇವ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾತಿ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ತಂ ಪನೇತಂ ನಾಮರೂಪಂ ನ ಅಹೇತುಕಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಬ್ಬದಾ ಚ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಹೇತುಕಂ। ಕೀದಿಸೇನ ಹೇತುನಾ? ನ ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುನಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೪೪೭) ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಸಹೇತುಕತ್ತಾ ಏವ ಸಪಚ್ಚಯಂ। ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹುಪಾದಾನಕಮ್ಮಾಹಾರಾದಯೋ। ಏವನ್ತಿ ‘‘ತಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಚೇವ ರೂಪವೇದನಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ, ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೫೦)। ಏತ್ತಾವತಾ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

Pañcakkhandhāti pañcupādānakkhandhā. Khandhavasena vipassanābhinivesassa cakkhādivasena vedanādivasena ca satipi anekavidhatte sukaraṃ suviññeyyanti catudhātumukhena taṃ dassetuṃ ‘‘dhātukammaṭṭhānavasena otaritvā’’ti āha. Rūpanti vavatthapetīti ruppanaṭṭhena rūpanti asaṅkarato paricchindati. Tadārammaṇāti taṃ rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanakā. Nāmanti vedanādicatukkaṃ namanaṭṭhena nāmanti vavatthāpeti. Yamakatālakkhandhaṃ bhindanto viya yamakaṃ bhinditvā ‘‘arūpaṃ, rūpañcā’’ti dveva ime dhammā, na ettha koci attā vā attaniyaṃ vāti nāmarūpaṃ vavatthapeti paricchindati pariggaṇhāti. Ettāvatā diṭṭhivisuddhi dassitā. Taṃ panetaṃ nāmarūpaṃ na ahetukaṃ. Yasmā sabbaṃ sabbattha sabbadā ca natthi, tasmā sahetukaṃ. Kīdisena hetunā? Na issarādivisamahetunā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.447) vuttanayena gahetabbaṃ. Sahetukattā eva sapaccayaṃ. Avijjādayoti avijjātaṇhupādānakammāhārādayo. Evanti ‘‘taṃ paneta’’ntiādinā vuttappakārena avijjādike paccaye ceva rūpavedanādike paccayuppannadhamme ca vavatthapetvā paricchinditvā pariggahetvā. Vuttañhetaṃ ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhāsamudayā rūpasamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50). Ettāvatā kaṅkhāvitaraṇavisuddhiṃ dasseti.

ಹುತ್ವಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಅಭಾವಟ್ಠೇನಾತಿ ತದನನ್ತರಮೇವ ವಿನಸ್ಸನಟ್ಠೇನ। ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅದ್ಧುವಾ। ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀತಿ ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅನಿಚ್ಚತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ನಿರೋಪೇತಿ। ತತೋತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾರೋಪನತೋ ಪರಂ, ತತೋ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಭಾವತೋ। ಉದಯಬ್ಬಯಪ್ಪಟಿಪೀಳನಾಕಾರೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇಹಿ ಪತಿ ಪತಿ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಪೀಳನಾಕಾರೇನ ಹೇತುನಾ ದುಕ್ಖಾ ಅನಿಟ್ಠಾ, ದುಕ್ಖಮಾ ವಾ। ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ವಸೇನ ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನ। ಅನತ್ತಾತಿ ನ ಸಯಂ ಅತ್ತಾ, ನಾಪಿ ನೇಸಂ ಕೋಚಿ ಅತ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನತ್ತಾತಿ। ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖಭಾವತೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅನತ್ತಭಾವತೋ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ। ಸಮ್ಮಸನ್ತೋತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ।

Hutvāti hetupaccayasamavāye uppajjitvā. Abhāvaṭṭhenāti tadanantarameva vinassanaṭṭhena. Aniccāti aniccā addhuvā. Aniccalakkhaṇaṃ āropetīti tesu pañcasu khandhesu aniccatāsaṅkhātaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ niropeti. Tatoti aniccalakkhaṇāropanato paraṃ, tato vā aniccabhāvato. Udayabbayappaṭipīḷanākārenāti uppādanirodhehi pati pati abhikkhaṇaṃ pīḷanākārena hetunā dukkhā aniṭṭhā, dukkhamā vā. Avasavattanākārenāti kassaci vasena avasavattanākārena. Anattāti na sayaṃ attā, nāpi nesaṃ koci attā atthīti anattāti. Tilakkhaṇaṃāropetvāti evaṃ aniccassa dukkhabhāvato, dukkhassa ca anattabhāvato khandhapañcake tividhampi sāmaññalakkhaṇaṃ āropetvā. Sammasantoti udayabbayañāṇuppattiyā uppanne vipassanupakkilese pahāya maggāmaggaṃ vavatthapetvā udayabbayañāṇādivipassanāpaṭipāṭiyā saṅkhāre sammasanto gotrabhuñāṇānantaraṃ lokuttaramaggaṃ pāpuṇāti.

ಏಕಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಏಕೇನೇವ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ। ಪಟಿವೇಧೋ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ವಿಸಯೇ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಂ। ಅಭಿಸಮಯೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಅಧಿಗಮನಸಙ್ಖಾತೋ ಅವಬೋಧೋ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ, ಇದಞ್ಚ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಞ್ಚಸ್ಸ ಖಣೇ’’ತಿಆದಿ। ಪಹೀನಸ್ಸ ಪುನ ಅಪಹಾತಬ್ಬತಾಯ ಪಕಟ್ಠಂ ಹಾನಂ ಚಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪಹಾನಂ, ಪಹಾನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಯೇನ ಕಿಲೇಸೇನ ಅಪ್ಪಹೀಯಮಾನೇನ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಸತಿ ಚ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಪದಘಾತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾವ ಸರೂಪತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ‘‘ಇದಂ ತ’’ನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸಭಾವತೋ ಗಹಣಂ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಯಸ್ಸ ಆವರಣಸ್ಸ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಞಾಣಂ ನಿರೋಧಂ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ತಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಭಾವಿತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ।

Ekapaṭivedhenāti ekeneva ñāṇena paṭivijjhanena. Paṭivedho paṭighātābhāvena visaye nissaṅgacārasaṅkhātaṃ nibbijjhanaṃ. Abhisamayo avirajjhitvā adhigamanasaṅkhāto avabodho. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ettaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti paricchinditvā yāthāvato jānanameva vuttanayena paṭivedhoti pariññāpaṭivedho, idañca yathā ñāṇe pavatte pacchā dukkhassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vuttaṃ, na pana maggañāṇassa ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā pavattanato. Tenāha ‘‘tasmiñcassa khaṇe’’tiādi. Pahīnassa puna apahātabbatāya pakaṭṭhaṃ hānaṃ cajanaṃ samucchindanaṃ pahānaṃ, pahānameva vuttanayena paṭivedhoti pahānapaṭivedho. Ayampi yena kilesena appahīyamānena maggabhāvanāya na bhavitabbaṃ, asati ca maggabhāvanāya yo uppajjeyya, tassa padaghātaṃ karontassa anuppattidhammataṃ āpādentassa ñāṇassa tathāpavattiyā paṭighātābhāvena nissaṅgacāraṃ upādāya evaṃ vutto. Sacchikiriyā paccakkhakaraṇaṃ anussavākāraparivitakkādike muñcitvāva sarūpato ārammaṇakaraṇaṃ ‘‘idaṃ ta’’nti yāthāvasabhāvato gahaṇaṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedho. Ayampi yassa āvaraṇassa asamucchindanato ñāṇaṃ nirodhaṃ ālambituṃ na sakkoti, tassa samucchindanato taṃ sarūpato vibhāvitameva pavattatīti evaṃ vutto.

ಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ ವಡ್ಢನಾ ಚ। ತತ್ಥ ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ, ದುತಿಯಾದೀಸು ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ವಾ ಉಭಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಠಮಮಗ್ಗೋಪಿ ಹಿ ಯಥಾರಹಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಪರಿಜಾನನಾದಿಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಸಾಧನತೋ ಚ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಸರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತಿಟ್ಠನ್ತು ತಾವ ಯಥಾಧಿಗತಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ, ಯಥಾಪವತ್ತೇಸು ಫಲೇಸುಪಿ ಅಯಂ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹೋವ ಹೋತಿ ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಸಮಾನೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೭)। ಯಥಾ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ತಾಸಂ ಜೋತಿತಾ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾವಲಮ್ಬಿನಿಯೋ ಮಗ್ಗವೀಥಿತೋ ಪರತೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಹೀನಾವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನಾತಿಆದೀಸುಪಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ। ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋಪೀ’’ತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ನಿರೋಧೇಪಿ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ। ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ।

Bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā ca. Tattha paṭhamamagge uppādanaṭṭhena bhāvanā, dutiyādīsu vaḍḍhanaṭṭhena, ubhayatthāpi vā ubhayaṃ veditabbaṃ. Paṭhamamaggopi hi yathārahaṃ vuṭṭhānagāminiyaṃ pavattaṃ parijānanādiṃ vaḍḍhento pavattoti tatthāpi vaḍḍhanaṭṭhena bhāvanāti sakkā viññātuṃ. Dutiyādīsupi appahīnakilesappahānato puggalantarasādhanato ca uppādanaṭṭhena bhāvanā, sā eva vuttanayena paṭivedhoti bhāvanāpaṭivedho. Ayampi yathā ñāṇe pavatte pacchā maggadhammānaṃ sarūpaparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vutto. Tiṭṭhantu tāva yathādhigatā maggadhammā, yathāpavattesu phalesupi ayaṃ yathādhigatasaccadhammesu viya vigatasammohova hoti sekkhopi samāno. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo’’ti (mahāva. 27). Yathā cassa dhammā tāsaṃ jotitā yathādhigatasaccadhammāvalambiniyo maggavīthito parato maggaphalapahīnāvasiṭṭhakilesanibbānānaṃ paccavekkhaṇā pavattanti. Dukkhasaccadhammā hi sakkāyadiṭṭhiādayo. Ayañca atthavaṇṇanā pariññābhisamayenātiādīsupi vibhāvetabbā. Kiccatoti asammohato. Nirodhaṃ ārammaṇatoti ettha ‘‘ārammaṇatopī’’ti pi-saddo luttaniddiṭṭho daṭṭhabbo nirodhepi asammohapaṭivedhassa labbhanato. Etassāti catusaccakammaṭṭhānikassa puggalassa.

ಪಞ್ಞವಾತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪಞ್ಞವನ್ತತಾಯ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಪಾಳಿತೋತಿ ಧಮ್ಮತೋ। ಅತ್ಥತೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ। ಅನುಸನ್ಧಿತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ತಂತಂಅನುಸನ್ಧಿತೋ। ಪುಬ್ಬಾಪರತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಸ್ಸ ಸಂಸನ್ದನತೋ। ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಕಮೇನ ಚೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾಪರತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಂತಂದೇಸನಾಯಮೇವ ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಅಪರಭಾಗಸ್ಸ ಸಂಸನ್ದನತೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಚರಿತೋತಿ ವಿಜಾನನಚರಿತೋ ವೀಮಂಸನಚರಿತೋ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ವಿಚಾರಣಾಚಾರವೇಪುಲ್ಲತೋ। ಪಞ್ಞವಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಮಗ್ಗೇನಾಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ। ಅಜ್ಜ ಅಜ್ಜೇವ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ತರಂ ಅತಿಖಿಪ್ಪಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಞ್ಞವಾಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ ಸೇಕ್ಖಪರಿಯಾಯಸಬ್ಭಾವತೋ। ಸುತ್ತೇ ಪನ ಪಟಿವೇಧೋವ ಕಥಿತೋ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಆಗತತ್ತಾ।

Paññavāti niddiṭṭho nippariyāyato paññavantatāya idha adhippetattā. Pāḷitoti dhammato. Atthatoti aṭṭhakathāto. Anusandhitoti tasmiṃ tasmiṃ sutte taṃtaṃanusandhito. Pubbāparatoti pubbenāparassa saṃsandanato. Saṅgītikkamena cettha pubbāparatā veditabbā. Taṃtaṃdesanāyameva vā pubbabhāgena aparabhāgassa saṃsandanato. Viññāṇacaritoti vijānanacarito vīmaṃsanacarito tepiṭake buddhavacane vicāraṇācāravepullato. Paññavāti na vattabbo maggenāgatāya paññāya abhāvato. Ajja ajjeva arahattanti ittaraṃ atikhippamevāti adhippāyo. Paññavāpakkhaṃ bhajati sekkhapariyāyasabbhāvato. Sutte pana paṭivedhova kathito saccābhisamayavasena āgatattā.

ಏಸಾತಿ ಅನನ್ತರೇ ವುತ್ತೋ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ। ಕಮ್ಮಕಾರಕಚಿತ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತನಕಚಿತ್ತಂ । ಸುಖವೇದನಮ್ಪಿ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಕೋ ವೇದಿಯತಿ, ಕಸ್ಸ ವೇದನಾ, ಕಿಂಕಾರಣಾ ವೇದನಾ, ಸೋಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಸಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ಅತ್ಥಙ್ಗಮತೋ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಆದೀನವತೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಕಥಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಿ। ತಾಯ ಹಿ ತದತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಮ್ಪಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೮೦) ವುತ್ತನಯೇನ ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ । ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವೇದನಾತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ಅನನ್ತರವಾರೇ ಪನ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಇಧ ಅರೂಪಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಖನ್ತಿಪಿ ವಿಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ।

Esāti anantare vutto ariyapuggalo. Kammakārakacittanti bhāvanākammassa pavattanakacittaṃ . Sukhavedanampi vijānātīti ko vediyati, kassa vedanā, kiṃkāraṇā vedanā, sopi kassaci abhāvaggahaṇamukhena sukhaṃ vedanaṃ sabhāvato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato ca yathābhūtaṃ paricchindanto pariggaṇhanto sukhaṃ vedanaṃ vijānāti nāma. Sesapadadvayepi eseva nayo. Yasmā ‘‘satipaṭṭhāne’’ti iminā satipaṭṭhānakathaṃ upalakkheti. Tāya hi tadattho veditabbo, tasmā taṃsaṃvaṇṇanāyampi (dī. ni. ṭī. 2.380) vuttanayena tassattho veditabbo . Kāmañcetaṃ viññāṇaṃ vedanāto aññampi ārammaṇaṃ vijānāti, anantaravāre pana rūpamukhena vipassanābhinivesassa dassitattā idha arūpamukhena dassetuṃ ‘‘sukhantipi vijānātī’’tiādinā niddiṭṭhaṃ, pucchantassa vā ajjhāsayavasena.

ಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸಂಯೋಗಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ವಿಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ। ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಭೂಮಿಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಭೂಮಿದಸ್ಸನೇನೇವ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ, ಸಂಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ। ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ತಂಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಪುಚ್ಛಾಯ ಅವಸರೋ ವಿಸಂಸಟ್ಠಭಾವಾಸಙ್ಕಾಯ ಏವ ಅಭಾವತೋ? ನ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನ್ತರಗತಾನಂ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಞ್ಚ ವೋಮಿಸ್ಸಕಸಂಸಟ್ಠಭಾವಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ। ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತೋ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ। ನಾನಾಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಇದಂ ಕೇವಲಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಭಾವಭೇದಂ, ಸಭಾವಭೇದತೋ ಪನ ನಾನಾಕರಣಂ ನೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ವತ್ಥುತೋ ವಾ ಉಪ್ಪಾದತೋ ವಾ ನಿರೋಧತೋ ವಾ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಭಾವಭೇದಂ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಸಯೋತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಭೂಮಿ, ಯೇನ ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ವುಚ್ಚತಿ।

Saṃsaṭṭhāti sampayuttā. Tenāha ‘‘ekuppādādilakkhaṇena saṃyogaṭṭhenā’’ti. Visaṃsaṭṭhāti vippayuttā. Bhinditvāti aññabhūmikassa aññabhūmidassaneneva vināsetvā, saṃbhinditvā vā. Saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchatīti taṃcittuppādapariyāpannānaṃ pañcaviññāṇānaṃ saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchati. Yadi evaṃ kathaṃ pucchāya avasaro visaṃsaṭṭhabhāvāsaṅkāya eva abhāvato? Na, cittuppādantaragatānaṃ maggapaññāmaggaviññāṇānaṃ vipassanāpaññāvipassanāviññāṇānañca vomissakasaṃsaṭṭhabhāvassa labbhamānattā. Vinivaṭṭetvāti aññamaññato vivecetvā. Nānākaraṇaṃ dassetuṃ na sakkāti idaṃ kevalaṃ saṃsaṭṭhabhāvameva sandhāya vuttaṃ, na sabhāvabhedaṃ, sabhāvabhedato pana nānākaraṇaṃ nesaṃ pākaṭameva. Tenāha ‘‘ārammaṇato vā vatthuto vā uppādato vā nirodhato vā’’ti. Idāni tameva sabhāvabhedaṃ visayabhedena suṭṭhu pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Visayoti pavattiṭṭhānaṃ issariyabhūmi, yena cittapaññānaṃ tattha tattha pubbaṅgamatā vuccati.

ಕಾಮಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಪಞ್ಞಾವಸೇನೇವ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ, ಮಗ್ಗೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸಹಿತೋವ, ನ ಕೇವಲೋ, ಯಥಾ ಪನ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಪಧಾನಂ ತತ್ಥಸ್ಸ ಧೋರಯ್ಹಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಛದ್ವಾರಾಧಿಪತಿ ರಾಜಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೮೧) ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪಧಾನಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ತದಧೀನತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಪಠಮಂ ಗಹಿತಾ। ಅಯಞ್ಚ ನೇಸಂ ವಿಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿಭೇದೋ, ತಥಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಪನವಿಧಿ ನ ಕೇವಲಂ ಥೇರೇಹೇವ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಭಗವತಾಪಿ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಪುಚ್ಛನೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ ಯಥಾ ‘‘ಕಿಂಚಿತ್ತೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೧೩೨-೧೩೫)। ಯತ್ಥ ಪನ ಪಞ್ಞಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಜೋತನಾ ಹೋತಿ ಯಥಾ – ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇತಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇತಿ ಏಕೋದಿಂ ಕರೋತಿ ಸಮಾದಹತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩೨), ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧)। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಚಿತ್ತವಸೇನ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸು ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಚೋದನಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖು ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಸೀಸೇನಪಿ ನಿದ್ದಿಸೀಯನ್ತಿ – ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭಿನೋ ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ಹಾನಭಾಗಿನೀ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧)। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನಪಿ – ‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಸೇಸರೂಪಾರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಉದಾಹು ನಾನತ್ಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೫.ಪದಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ)। ತಥಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ನಿದ್ದಿಸೀಯನ್ತಿ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭), ತಥಾ ಫಸ್ಸಾದಿಸೀಸೇನಪಿ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಫಸ್ಸಂ ಭಾವೇತಿ, ವೇದನಂ ಸಞ್ಞಂ ಚೇತನಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭)।

Kāmañca vipassanāpi paññāvaseneva kiccakārī, maggopi viññāṇasahitova, na kevalo, yathā pana lokiyadhammesu cittaṃ padhānaṃ tatthassa dhorayhabhāvena pavattisabbhāvato. Tathā hi taṃ ‘‘chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.181) vuccati, evaṃ lokuttaradhammesu paññā padhānā paṭipakkhavidhamanassa visesato tadadhīnattā. Tathā hi maggadhamme sammādiṭṭhi eva paṭhamaṃ gahitā. Ayañca nesaṃ visayavasena pavattibhedo, tathā ca paññāpanavidhi na kevalaṃ thereheva dassito, apica kho bhagavatāpi dassitoti vibhāvento ‘‘sammāsambuddhopī’’tiādimāha. Yattha paññā na labbhati, tattha cittavasena pucchane vattabbameva natthi yathā ‘‘kiṃcitto tvaṃ bhikkhū’’tiādīsu (pārā. 132-135). Yattha pana paññā labbhati, tatthāpi cittavasena jotanā hoti yathā – ‘‘ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiṃ karoti samādahati (saṃ. ni. 4.332), yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu (dha. sa. 1). Aṭṭhakathāyaṃ pana lokiyadhammesu cittavasena, lokuttaradhammesu paññāvasena codanaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘katamā te bhikkhu paññā adhigatā’’tiādi vuttaṃ. Yebhuyyavasena cetaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi katthaci lokiyadhammā paññāsīsenapi niddisīyanti – ‘‘paṭhamassa jhānassa lābhino kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.1). Saññāsīsenapi – ‘‘uddhumātakasaññāti vā sesarūpārūpasaññāti vā ime dhammā ekatthā, udāhu nānatthā’’tiādīsu (pārā. aṭṭha. 45.padabhājanīyavaṇṇanā). Tathā lokuttaradhammāpi katthaci cittasīsena niddisīyanti – ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ cittaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277), tathā phassādisīsenapi – ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ phassaṃ bhāveti, vedanaṃ saññaṃ cetanaṃ bhāvetī’’tiādīsu (dha. sa. 277).

ಚತೂಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗೇಸೂತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಸೇವನಾ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಾರಣೇಸು। ಕಾಮಂ ಚೇತೇಸು ಸತಿಆದಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾವ ತೇಹಿ ವಿನಾ ತೇಸಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ತಥಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾ ವಿಸೇಸತೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸದ್ದೋ ಏವ ಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತಿ, ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ಅನುಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚತೂಸು ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸೂತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಭಾವನಾಯ। ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸೂತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗೇಸು ಸದ್ಧಾ ವಿಯ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಭಾವನಾಯ ವೀರಿಯಂ ವಿಯ ಚ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾಯ – ‘‘ಸತಿಮಾ ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮೪, ೪೦೭) ವಚನತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸತಿ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ, ‘‘ಅರಿಯಸಚ್ಚಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ, ಅಧಿಗಮಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಸಮರಸತಾವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಏತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ಏವನ್ತಿ ಯಂ ಠಾನಂ, ತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಾದಿಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಸವಿಸಯಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಏವ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಥಿತಾತಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಚ ತೇನ ತೇನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೇನ ಕಥಿತಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸಹ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಸಯೇ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕತಾಯ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ। ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸವಸೇನ ಬೋಧಿತಾತಿ।

Catūsu sotāpattiyaṅgesūti sappurisasevanā, saddhammassavanaṃ, yonisomanasikāro, dhammānudhammapaṭipattīti imesu catūsu sotāpattimaggassa kāraṇesu. Kāmaṃ cetesu satiādayopi dhammā icchitabbāva tehi vinā tesaṃ asambhavato, tathāpi cettha saddhā visesato kiccakārīti veditabbā. Saddo eva hi sappurise payirupāsati, saddhammaṃ suṇāti, yoniso ca manasi karoti, ariyamaggassa ca anudhammaṃ paṭipajjati, tasmā vuttaṃ ‘‘ettha saddhindriyaṃ daṭṭhabba’’nti. Iminā nayena sesindriyesupi attho daṭṭhabbo. Catūsu sammappadhānesūti catubbidhasammappadhānabhāvanāya. Catūsu satipaṭṭhānesūtiādīsupi eseva nayo. Ettha ca sotāpattiyaṅgesu saddhā viya sammappadhānabhāvanāya vīriyaṃ viya ca satipaṭṭhānabhāvanāya – ‘‘satimā vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.384, 407) vacanato pubbabhāge kiccato sati adhikā icchitabbā. Evaṃ samādhikammikassa samādhi, ‘‘ariyasaccabhāvanā paññābhāvanā’’ti katvā tattha paññā pubbabhāge adhikā icchitabbāti pākaṭoyamattho, adhigamakkhaṇe pana samādhipaññānaṃ viya sabbesampi indriyānaṃ saddhādīnaṃ samarasatāva icchitabbā. Tathā hi ‘‘ettha saddhindriya’’ntiādinā tattha tattha etthaggahaṇaṃ kataṃ. Evanti yaṃ ṭhānaṃ, taṃ indriyasamattādiṃ paccāmasati. Savisayasmiṃyevāti attano attano visaye eva. Lokiyalokuttarā dhammā kathitāti lokiyadhammā lokuttaradhammā ca tena tena pavattivisesena kathitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – saddhāpañcamesu indriyesu saha pavattamānesu tattha tattha visaye saddhādīnaṃ kiccādhikatāya tassa tasseva daṭṭhabbatā vuttā, na sabbesaṃ. Evaṃ aññepi lokiyalokuttarā dhammā yathāsakaṃ visaye pavattivisesavasena bodhitāti.

ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತಿರೇಕಕಿಚ್ಚತಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ರಿದಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ರಾಜಪಞ್ಚಮಾ ಸಹಾಯಾ ವಿಯ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ನೇಸಂ ಕೀಳನತ್ಥಂ ಏಕಜ್ಝಂ ವೀಥಿಓತರಣಂ ವಿಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಓತರಣಂ। ಸಹಾಯೇಸು ಪಠಮಾದೀನಂ ಯಥಾಸಕಗೇಹೇವ ವಿಚಾರಣಾ ವಿಯ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಅಙ್ಗಾದೀನಿ ಪತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ। ಸಹಾಯೇಸು ಇತರೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ವಿಯ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತದನ್ವಯತಾ। ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಭೂತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಾನುಗತತಾ। ನ ಹಿ ತದಾ ತೇಸಂ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀಆದೀಸು ಆಪಾದೀನಂ ವಿಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಾದೀನಂಯೇವ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ವಿಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಪುರೇತರಂ ತಥಾಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಞುತ್ತರಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ರಾಜಾನಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ಇತೀತಿಆದಿ ಯಥಾಧಿಗತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ।

Idāni saddhādīnaṃ indriyānaṃ tattha tattha atirekakiccataṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ rājapañcamā sahāyā viya vimuttiparipācakāni pañcindriyāni. Nesaṃ kīḷanatthaṃ ekajjhaṃ vīthiotaraṇaṃ viya indriyānaṃ ekajjhaṃ vipassanāvīthiotaraṇaṃ. Sahāyesu paṭhamādīnaṃ yathāsakageheva vicāraṇā viya saddhādīnaṃ sotāpattiaṅgādīni patvā pubbaṅgamatā. Sahāyesu itaresaṃ tattha tattha tuṇhībhāvo viya sesindriyānaṃ tattha tattha tadanvayatā. Tassa pubbaṅgamabhūtassa indriyassa kiccānugatatā. Na hi tadā tesaṃ sasambhārapathavīādīsu āpādīnaṃ viya kiccaṃ pākaṭaṃ hoti, saddhādīnaṃyeva pana kiccaṃ vibhūtaṃ hutvā tiṭṭhati puretaraṃ tathāpaccayehi cittasantānassa abhisaṅkhatattā. Ettha ca vipassanākammikassa bhāvanā visesato paññuttarāti dassanatthaṃ rājānaṃ nidassanaṃ katvā paññindriyaṃ vuttaṃ. Itītiādi yathādhigatassa atthassa nigamanaṃ.

ಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಹಗತಂ ಅಪಚಯಗಾಮಿವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ। ತಥೇವ ತಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನೇವ ವಿಜಾನಾತಿ ಏಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಮಗ್ಗಾನುಕೂಲತ್ತಾ ಚ। ಯಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜಾನನಪಜಾನನಾನಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ನ ‘‘ಯಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಸಙ್ಖಾರಗತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಥೇವಾತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ। ಏಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವತೋ ಚ ಸಮಾನಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಹ ಪವತ್ತಿಕತಾ ಏಕುಪ್ಪಾದತಾ, ತತೋ ಏವ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಹೇವ ನಿರುಜ್ಝನಂ ಏಕನಿರೋಧತಾ, ಏಕಂಯೇವ ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಿ ಏಕವತ್ಥುಕತಾ, ಏಕಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣತಾ। ಹೇತುಮ್ಹಿ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ। ತೇನ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿತಾಯ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ। ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಞ್ಚೇತಂ, ಇತೋ ತೀಹಿಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಹೋತಿಯೇವ।

Maggaviññāṇampīti ariyamaggasahagataṃ apacayagāmiviññāṇampi. Tatheva taṃ vijānātīti saccadhammaṃ ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā nayeneva vijānāti ekacittuppādapariyāpannattā maggānukūlattā ca. Yaṃ vijānātīti ettha vijānanapajānanāni vipassanācittuppādapariyāpannāni adhippetāni, na ‘‘yaṃ pajānātī’’ti ettha viya maggacittuppādapariyāpannāti āha ‘‘yaṃ saṅkhāragata’’ntiādi. Tathevāti ‘‘anicca’’ntiādinā nayena. Ekacittuppādapariyāpannattā vipassanābhāvato ca samānapaccayehi saha pavattikatā ekuppādatā, tato eva ekajjhaṃ saheva nirujjhanaṃ ekanirodhatā, ekaṃyeva vatthuṃ nissāya pavatti ekavatthukatā, ekaṃyeva ārammaṇaṃ ārabbha pavatti ekārammaṇatā. Hetumhi cetaṃ karaṇavacanaṃ. Tena ekuppādāditāya saṃsaṭṭhabhāvaṃ sādheti. Anavasesapariyādānañcetaṃ, ito tīhipi sampayuttalakkhaṇaṃ hotiyeva.

ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಸಾ ಹಿ ಏಕನ್ತತೋ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಭಾವೇತಬ್ಬತಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ತಗ್ಗತಿಕಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತಥೇವ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ ವುತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯಮ್ಪಿ ತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ತಮ್ಪಿ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ।

Maggapaññaṃsandhāya vuttaṃ, sā hi ekantato bhāvetabbā, na pariññeyyā, paññāya pana bhāvetabbatāya taṃsampayuttadhammāpi taggatikāva hontīti āha ‘‘taṃsampayuttaṃ panā’’tiādi. Kiñcāpi vipassanāpaññāya bhāvanāvasena pavattanato taṃsampayuttaviññāṇampi tatheva pavattati, tassa pana pariññeyyabhāvānativattanato pariññeyyatā vuttā. Tenevāha – ‘‘yampi taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhamma’’nti.

೪೫೦. ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ವೇದನಾತಿ ಏವಂ ಸಾಮಞ್ಞಗ್ಗಹಣೇ ಸತಿಪಿ। ತೇಭೂಮಿಕಸಮ್ಮಸನಚಾರವೇದನಾವಾತಿ ಭೂಮಿತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ತತೋ ಏವ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಭೂತಾ ವೇದನಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಪಕಾರಾವಹಭಾವೇನ ದೇಸನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ । ಏಸ ನಯೋ ಪಞ್ಞಾಯಪಿ। ಇಧ ಸುಖಾದಿಸದ್ದಾ ತದಾರಮ್ಮಣವಿಸಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕನ್ತದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅನಿಟ್ಠಂ, ತತೋ ಏವ ದುಕ್ಖಮತಾಯ ದುಕ್ಖಂ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಅನುಪತಿತಂ, ಓತಿಣ್ಣಞ್ಚಾತಿ ದುಕ್ಖಾನುಪತಿತಂ, ದುಕ್ಖಾವಕ್ಕನ್ತಂ। ಸುಖೇನ ಅನವಕ್ಕನ್ತಂ ಅಭವಿಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ನಯಿದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಸಾರಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಾರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯುಂ। ಸುಖನ್ತಿ ಸಭಾವತೋ ಚ ಇಟ್ಠಂ। ಸಾರಾಗಾ ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಬಹಲರಾಗಹೇತು ಯಥಾರಹಂ ದಸಹಿಪಿ ಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತಿ। ಸಂಯೋಗಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಥಾ ಸಂಯುತ್ತತಾಯ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಾದಿವಸೇನ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಬಾಧೀಯನ್ತಿ ಉಪತಾಪೀಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಇಟ್ಠಂ, ಅನಿಟ್ಠಂ, ಮಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸುಖಂ, ದುಕ್ಖಂ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಕಥಿತಂ। ಏವಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧೇ ಸುಖಾದಿಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವೇದನಾ ಏವ ಸುಖಾದಿಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಾಕತಿಕಪಚುರಜನವಸೇನಾಯಂ ಕಥಿತಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪುರಿಮಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಸೇಸಲಾಭೀ ಪನ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತೇವ। ವುತ್ತಮೇತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೦; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭೯)। ವೇದನಾಯ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದಿಯನ್ತಿಯಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ವೇದೇತೀತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತಿ।

450.Evaṃ santepīti vedanāti evaṃ sāmaññaggahaṇe satipi. Tebhūmikasammasanacāravedanāvāti bhūmittayapariyāpannā, tato eva sammasanañāṇassa gocarabhūtā vedanā eva adhippetā sabrahmacārīnaṃ upakārāvahabhāvena desanāya āraddhattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘caturoghanittharaṇatthikāna’’ntiādi . Esa nayo paññāyapi. Idha sukhādisaddā tadārammaṇavisayāti imamatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘rūpañca hī’’tiādi vuttaṃ. Ekantadukkhanti ekanteneva aniṭṭhaṃ, tato eva dukkhamatāya dukkhaṃ. Ārammaṇakaraṇavasena dukkhavedanāya anupatitaṃ, otiṇṇañcāti dukkhānupatitaṃ, dukkhāvakkantaṃ. Sukhena anavakkantaṃ abhavissāti yojanā. Nayidanti ettha idanti nipātamattaṃ. Sārajjeyyunti sārāgaṃ uppādeyyuṃ. Sukhanti sabhāvato ca iṭṭhaṃ. Sārāgā saṃyujjantīti bahalarāgahetu yathārahaṃ dasahipi saṃyojanehi saṃyujjanti. Saṃyogā saṃkilissantīti tathā saṃyuttatāya taṇhāsaṃkilesādivasena saṃkilissanti, vibādhīyanti upatāpīyanti cāti attho. Ārammaṇanti iṭṭhaṃ, aniṭṭhaṃ, majjhattañca ārammaṇaṃ yathākkamaṃ sukhaṃ, dukkhaṃ, adukkhamasukhanti kathitaṃ. Evaṃ avisesena pañcapi khandhe sukhādiārammaṇabhāvena dassetvā idāni vedanā eva sukhādiārammaṇabhāvena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Pākatikapacurajanavasenāyaṃ kathitāti katvā ‘‘purimaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Visesalābhī pana anāgatampi sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Vuttametaṃ satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.380; ma. ni. aṭṭha. 1.79). Vedanāya hi ārammaṇaṃ vediyantiyā taṃsamaṅgīpuggalo vedetīti vohāramattaṃ hoti.

ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಚತುಭೂಮಿಕಸಞ್ಞಾಯ। ಸಬ್ಬತ್ಥಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಪವತ್ತನಕಸಞ್ಞಾಯ। ವತ್ಥೇ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವಣ್ಣಧಾತುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ । ಪಾಪೇನ್ತೋತಿ ಭಾವನಂ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಉಪನೇನ್ತೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಾಪೀತಿ ‘‘ನೀಲಂ ರೂಪಂ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನೀಲ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಾಪಿ।

Sabbasaññāyāti sabbāyapi catubhūmikasaññāya. Sabbatthakasaññāyāti sabbasmiṃ cittuppāde pavattanakasaññāya. Vatthe vāti vā-saddena vaṇṇadhātuṃ saṅgaṇhāti . Pāpentoti bhāvanaṃ upacāraṃ vā appanaṃ vā upanento. Uppajjanakasaññāpīti ‘‘nīlaṃ rūpaṃ, rūpārammaṇaṃ nīla’’nti uppajjanakasaññāpi.

ಅಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ತಕ್ಕಗತನ್ತಿ ಸುತ್ತಕನ್ತನಕತಕ್ಕಮ್ಹಿ, ಸುತ್ತವತ್ತನಕತಕ್ಕಮ್ಹಿ ವಾ ವೇಠನವಸೇನ ಠಿತಂ। ಪರಿವಟ್ಟಕಾದಿಗತನ್ತಿ ಸುತ್ತವೇಠನಪರಿವಟ್ಟಕಾದಿಗತಂ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾವ ನ ಗಹಿತಾ, ಯದಗ್ಗೇನ ಪಞ್ಞಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಲಭಾಪಿತಾ, ತದಗ್ಗೇನ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಹಿಪಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಲಭಾಪಿತಾ ಏವಾತಿ। ತದೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವತೋ।

Asabbasaṅgāhikattāti sabbesaṃ vedanāsaññāviññāṇānaṃ asaṅgahitattā. Takkagatanti suttakantanakatakkamhi, suttavattanakatakkamhi vā veṭhanavasena ṭhitaṃ. Parivaṭṭakādigatanti suttaveṭhanaparivaṭṭakādigataṃ. Vissaṭṭhattāva na gahitā, yadaggena paññā viññāṇena saddhiṃ sampayogaṃ labhāpitā, tadaggena vedanāsaññāhipi sampayogaṃ labhāpitā evāti. Tadeva sañjānāti saṃsaṭṭhabhāvato.

ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪಜಾನನವಸೇನಪಿ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ। ಜಾನಾತೀತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಚ ಲದ್ದತೋಯೇವೇತ್ಥ ಅವಿಸೇಸೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಹಿ ಧಾತೂನಂ ತೇನ ಆಖ್ಯಾತಪದೇನ ನಾಮಪದೇನ ಚ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ ಜೋತಕಭಾವೇನ ವಿಸೇಸೇತಿ, ನ ವಾಚಕಭಾವೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಪಿ ಜಾನನತ್ಥೇ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ । ಏತೇನ ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಞಾಪದಾನಿ ಅನ್ತೋಗಧಜಾನನತ್ಥೇ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಿಟ್ಠವಿಸಯೇ ಚ ನಿಟ್ಠಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಮತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ವಿಜಾನನಪಜಾನನಾಕಾರೇ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಏವ-ಸದ್ದೇನ ಕದಾಚಿಪಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ತೇ ವಿಸೇಸಾ ನತ್ಥೇವಾತಿ ಅವಧಾರೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ಸಞ್ಞಾ ಕುತೋ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವ’’ನ್ತಿ।

Sañjānāti vijānātīti ettha ‘‘pajānātī’’ti padaṃ ānetvā vattabbaṃ pajānanavasenapi visesassa vakkhamānattā. Jānātīti ayaṃ saddo ca laddatoyevettha aviseso, atthato pana visesato icchitabbo. Anekatthattā hi dhātūnaṃ tena ākhyātapadena nāmapadena ca vuttamatthaṃ upasaggapadaṃ jotakabhāvena viseseti, na vācakabhāvena. Tenāha ‘‘tassapi jānanatthe viseso veditabbo’’ti . Etena saññāviññāṇapaññāpadāni antogadhajānanatthe yathāsakaṃ visiṭṭhavisaye ca niṭṭhānīti dasseti. Tenevāha ‘‘saññā hī’’tiādi. Sañjānanamattamevāti ettha matta-saddena visesanivattiatthena vijānanapajānanākāre nivatteti, eva-saddena kadācipi imissā te visesā natthevāti avadhāreti. Tenevāha ‘‘aniccaṃ dukkha’’ntiādi. Tattha viññāṇakiccampi kātuṃ asakkontī saññā kuto paññākiccaṃ kareyyāti ‘‘lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetuṃ na sakkoti’’cceva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘maggapātubhāva’’nti.

ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಸಞ್ಞಾ ವಿಯ ನೀಲಪೀತಾದಿಮತ್ತಸಞ್ಜಾನನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಅಥ ಖೋ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಂ ವಿಸೇಸಂ ಜಾನನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕಥಂ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪೇತೀತಿ? ಪಞ್ಞಾಯ ದಸ್ಸಿತಮಗ್ಗೇನ। ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಅನೇಕವಾರಂ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಪಗುಣಭಾವತೋ ಪರಿಚಯವಸೇನ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಪಗುಣಸ್ಸ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಅಜ್ಝಯನೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗತಾಪಿ ವಾರಾ ನ ಉಪಧಾರೀಯನ್ತಿ। ‘‘ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧ’’ನ್ತಿ ಚ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ। ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿಞಾಣಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆರಭಿತ್ವಾ। ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಸಮ್ಬೋಧಸಭಾವತ್ತಾ। ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಅವಬುಜ್ಝನವಸೇನೇವ, ನ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತೇನ। ತಥಾ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ, ನ ವಿಜಾನನಮತ್ತೇನ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಅಞ್ಞಾಸಾಧಾರಣೇನ ಆನುಭಾವೇನ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ।

Ārammaṇe pavattamānaṃ viññāṇaṃ na saññā viya nīlapītādimattasañjānanavasena pavattati, atha kho tattha aññampi tādisaṃ visesaṃ jānantameva pavattatīti āha ‘‘viññāṇa’’ntiādi. Kathaṃ pana viññāṇaṃ lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetīti? Paññāya dassitamaggena. Lakkhaṇārammaṇikavipassanāya hi anekavāraṃ lakkhaṇāni paṭivijjhitvā pavattamānāya paguṇabhāvato paricayavasena ñāṇavippayuttacittenapi vipassanā sambhavati, yathā taṃ paguṇassa ganthassa ajjhayane tattha tattha gatāpi vārā na upadhārīyanti. ‘‘Lakkhaṇapaṭivedha’’nti ca lakkhaṇānaṃ ārammaṇakaraṇamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na paṭivijjhanaṃ. Ussakkitvāti udayabbayañāṇādiñāṇapaṭipāṭiyā ārabhitvā. Maggapātubhāvaṃ pāpetuṃ na sakkoti asambodhasabhāvattā. Ārammaṇampi sañjānāti avabujjhanavaseneva, na sañjānanamattena. Tathā lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, na vijānanamattena, attano pana aññāsādhāraṇena ānubhāvena ussakkitvā maggapātubhāvampi pāpeti.

ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಜಾತಬುದ್ಧೀತಿ ಅಸಞ್ಜಾತಬ್ಯವಹಾರಬುದ್ಧಿ। ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಾರಹಂ, ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗವತ್ಥೂನಂ ಪಟಿಲಾಭಯೋಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೂಟೋತಿ ಕಹಾಪಣಪತಿರೂಪಕೋ ತಮ್ಬಕಂಸಾದಿಮಯೋ। ಛೇಕೋತಿ ಮಹಾಸಾರೋ। ಕರತೋತಿ ಅಡ್ಢಸಾರೋ। ಸಣ್ಹೋತಿ ಮುದುಜಾತಿಕೋ ಸಮಸಾರೋ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಪಾದಸಾರಪರೋಪಾದಸಾರಅಡ್ಢಸಾರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಜಾನನ್ತೋ ಚ ಪನ ನಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ…ಪೇ॰… ಅಸುಕಾಚರಿಯೇನ ಕತೋತಿಪಿ ಜಾನಾತಿ ತಥಾ ಹೇರಞ್ಞಿಕಗನ್ಥಸ್ಸ ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಏವಮೇವನ್ತಿಆದಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ। ಸಞ್ಞಾವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡವಸೇನೇವ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಗಹಣತೋ ದಾರಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಸದಿಸಾ ವುತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನಾ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕಚ್ಚವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ಗಾಮಿಕಪುರಿಸಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಸದಿಸಂ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಞಾ ಪನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನವಸೇಸಾವಬೋಧತೋ ಹೇರಞ್ಞಿಕಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಸದಿಸಾ ವುತ್ತಾ। ನೇಸನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಞಾನಂ । ವಿಸೇಸೋತಿ ಸಭಾವವಿಸೇಸೋ। ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋ ಪಕತಿಪಞ್ಞಾಯ। ಇಮಿನಾವ ನೇಸಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

Idāni yathāvuttamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ajātabuddhīti asañjātabyavahārabuddhi. Upabhogaparibhoganti upabhogaparibhogārahaṃ, upabhogaparibhogavatthūnaṃ paṭilābhayogganti attho. Kūṭoti kahāpaṇapatirūpako tambakaṃsādimayo. Chekoti mahāsāro. Karatoti aḍḍhasāro. Saṇhoti mudujātiko samasāro. Iti-saddo ādiattho. Tena pādasāraparopādasāraaḍḍhasārādīnaṃ saṅgaho. Jānanto ca pana naṃ rūpaṃ disvāpi…pe… asukācariyena katotipi jānāti tathā heraññikaganthassa suggahitattā. Evamevantiādi upamāsaṃsandanaṃ. Saññāvibhāgaṃ akatvā piṇḍavaseneva ārammaṇassa gahaṇato dārakassa kahāpaṇadassanasadisā vuttā. Tathā hi sā yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā vuccati. Viññāṇaṃ ārammaṇe ekaccavisesaggahaṇasamatthabhāvato gāmikapurisakahāpaṇadassanasadisaṃ vuttaṃ. Paññā pana ārammaṇe anavasesāvabodhato heraññikakahāpaṇadassanasadisā vuttā. Nesanti saññāviññāṇapaññānaṃ . Visesoti sabhāvaviseso. Duppaṭivijjho pakatipaññāya. Imināva nesaṃ accantasukhumataṃ dasseti.

ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾನನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ। ತೇನ ಅಭಿನ್ನವಿಸಯಾಭಿನ್ನಕಾಲತಾದಸ್ಸನೇನ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗವುತ್ತಿತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಂಯೇವ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತಿ। ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಂ। ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ…ಪೇ॰… ಇದಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇದನ್ತಿ ಅರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವವತ್ಥಾನಕರಣಂ। ತತೋತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ತಿಲತೇಲಾದಿಉದ್ಧರಣಂ, ತತೋ। ಯದಿ ದುಕ್ಕರತರಂ, ಕಥಂ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।

Ekārammaṇe pavattamānānanti ekasmiṃyeva ārammaṇe pavattamānānaṃ. Tena abhinnavisayābhinnakālatādassanena avinibbhogavuttitaṃ vibhāvento duppaṭivijjhataṃyeva ulliṅgeti. Vavatthānanti asaṅkarato ṭhapanaṃ. Ayaṃ phasso…pe… idaṃ cittanti nidassanamattametaṃ. Iti-saddo vā ādiattho. Tena sesadhammānampi saṅgaho daṭṭhabbo. Idanti arūpīnaṃ dhammānaṃ vavatthānakaraṇaṃ. Tatoti yaṃ vuttaṃ tilatelādiuddharaṇaṃ, tato. Yadi dukkarataraṃ, kathaṃ tanti āha ‘‘bhagavā panā’’tiādi.

೪೫೧. ನಿಸ್ಸಟೇನಾತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೇನ ಅತಂಸಮ್ಬನ್ಧೇನ। ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನಾತಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಸದಿಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವಾನುಪಗಮನೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವತೋ। ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ಅಪಾದಾನದೀಪನತೋ। ಕರಣವಚನಂ ಕತ್ತುಅತ್ಥದೀಪನತೋ। ಕಾಮಾವಚರಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ನಿಯಮತೋ ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಾಸಮ್ಬನ್ಧಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ರೂಪಾವಚರವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ನ ತಥಾತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಗ್ಗಹಣಂ ತಸ್ಸೇವ ಅರೂಪಾವಚರಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ಪರಿಸುದ್ಧೇನಾತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕತ್ತಾವ। ತಞ್ಹಿ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನಾ’’ತಿ। ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ, ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಇದಂ ಅತಿಸಯಂ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಬೋಧೇತಬ್ಬಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ನೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಹಿ ಸಾ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕನ್ತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ, ಅನುಪದಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿನಿವೇಸಾಭಾವತೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಕಲಾಪತೋ ನಯತೋತಿ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಸಙ್ಖಾತತೋ ನಯವಿಪಸ್ಸನತೋ। ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಸಾವಕಸ್ಸ। ಸಾವಕಸ್ಸೇವ ಹಿ ತತ್ರ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಸತ್ಥು। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹತಿ।

451.Nissaṭenāti nikkhantena ataṃsambandhena. Pariccattenāti pariccattasadisena paccayabhāvānupagamanena paccayuppannasambandhābhāvato. Nissakkavacanaṃ apādānadīpanato. Karaṇavacanaṃ kattuatthadīpanato. Kāmāvacaramanoviññāṇaṃ na niyamato ‘‘idaṃ nāma pañcadvārikāsambandhā’’ti sakkā vattuṃ, rūpāvacaraviññāṇaṃ pana na tathāti, tasseva pañcahi indriyehi nissaṭatā vuttāti āha ‘‘rūpāvacaracatutthajjhānacittenā’’ti. Catutthajjhānaggahaṇaṃ tasseva arūpāvacarassa padaṭṭhānabhāvato. Parisuddhenāti visesato asaṃkilesikattāva. Tañhi vigatūpakkilesatāya visesato parisuddhaṃ. Tenāha ‘‘nirupakkilesenā’’ti. Jānitabbaṃ neyyaṃ, saparasantānesu idaṃ atisayaṃ jānitabbato bujjhitabbaṃ bodhetabbaṃ vāti attho. Neyyanti vā attano santāne netabbaṃ pavattetabbanti attho. Tenāha ‘‘nibbattetuṃ sakkā hoti. Ettha ṭhitassa hi sā ijjhatī’’ti. Pāṭiyekkanti visuṃ visuṃ, anupadadhammavasenāti attho. Abhinivesābhāvatoti vipassanābhinivesassa asambhavato. Kalāpato nayatoti kalāpasammasanasaṅkhātato nayavipassanato. Bhikkhunoti sāvakassa. Sāvakasseva hi tatra anupadadhammavipassanā na sambhavati, na satthu. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Vissajjesīti tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahati.

ಹತ್ಥಗತತ್ತಾತಿ ಹತ್ಥಗತಸದಿಸತ್ತಾ, ಆಸನ್ನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಾ ಹಿ ಲೋಕನಾಥೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ – ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೫೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪, ೧೦) ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನುರೂಪಂ ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ ನಾಮ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸಮ್ಮಸನಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಅನೇಕಾಕಾರಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮಸಮ್ಮಸನೇ ಅನುಪದಮೇವ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಧಮ್ಮೇಪಿ ಅಪರಾಪರಂ ಸಮ್ಮಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪರೋಪಞ್ಞಾಸಾತಿ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಕೇಚಿ ಧಮ್ಮಾ ವೇದನಾದಯೋ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾದೀಸು ವುತ್ತಾಪಿ ಝಾನಕೋಟ್ಠಾಸಾದೀಸುಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ತಂತಂಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಪನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೇನ ಧಮ್ಮನ್ತರಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ನವಿನ್ದ್ರಿಯತಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಙ್ಗುದ್ಧಾರೇನಾತಿ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಝಾನಙ್ಗಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಂ ಉದ್ಧರಣೇನ। ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗುದ್ಧಾರೇನಾತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಾನಂ ಸಮುದ್ಧರಣೇನ। ಯಾವತಾ ಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋತಿ ಯತ್ತಕಾ ಸಞ್ಞಾಸಹಗತಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ತಾಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಗನ್ಧಬ್ಬತ್ತಾ ತಾವತಿಕಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ ಅರಹತ್ತಸಮಧಿಗಮೋ।

Hatthagatattāti hatthagatasadisattā, āsannattāti attho. Yadā hi lokanātho bodhimūle aparājitapallaṅke nisinno – ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10) paṭiccasamuppādamukhena vipassanābhinivesaṃ katvā adhigantabbasabbaññutaññāṇānurūpaṃ chattiṃsakoṭisahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ nāma mahābodhisattasammasanaṃ pavattento anekākārasamāpattidhammasammasane anupadameva nevasaññānāsaññāyatanadhammepi aparāparaṃ sammasi. Tenāha ‘‘bhagavā panā’’tiādi. Paropaññāsāti dvepaññāsaṃ. Kāmañcettha keci dhammā vedanādayo phassapañcamakādīsu vuttāpi jhānakoṭṭhāsādīsupi saṅgahitā, taṃtaṃpaccayabhāvavisiṭṭhena pana atthavisesena dhammantarāni viya hontīti evaṃ vuttaṃ. Tathā hi lokuttaracittuppādesu navindriyatā vuccati. Aṅguddhārenāti tattha labbhamānajhānaṅgabojjhaṅgamaggaṅgānaṃ uddharaṇena. Aṅga-saddo vā koṭṭhāsapariyāyo, tasmā aṅguddhārenāti phassapañcamakādikoṭṭhāsānaṃ samuddharaṇena. Yāvatā saññāsamāpattiyoti yattakā saññāsahagatā jhānasamāpattiyo, tāhi vuṭṭhāya adhigandhabbattā tāvatikā veneyyānaṃ aññāpaṭivedho arahattasamadhigamo.

ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನ್ಧಸ್ಸ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗದೇಸಕೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪರಿಣಾಯಕಭಾವೇನ। ಯಥಾ ವಾ ಸೋ ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ, ಏವಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಭೂತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ। ಸಮಾಧಿ ಚೇತ್ಥ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಧೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಸಮ್ಮಸನಪಯೋಗೋ ಪನ ಕೋಚಿ ಝಾನಸಮಾಧೀತಿ ಯುತ್ತಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಜಾನಾತಿ, ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫; ೪.೯೯-೧೦೦; ೩.೫.೧೦೭೧-೧೦೭೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೪೦; ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೧೪) ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಜಾನಾತಿ। ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ। ಅಸಮ್ಮೋಹತೋತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮೋಹವಿಧಮನತೋ ಯಥಾ ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದನಾದೀಸು। ಕಿಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಕಿಂಪಯೋಜನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ ಅಭಿಮುಖಂ ಞೇಯ್ಯೇ ಜಾನಿತಬ್ಬೇ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಧಮ್ಮೇ। ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಅಭಿಮುಖಂ ಅವಿರಜ್ಝನವಸೇನ ಜಾನಾತಿ। ಏತೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಮಾಹ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇತಿ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾತಿಪಿ ಅನತ್ತಾತಿಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನಿತಬ್ಬೇ। ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ…ಪೇ॰… ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೪೮) ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜಾನಾತಿ। ಇಮಿನಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಮಾಹ। ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿಕೇ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ। ಪಜಹತಿ ಪಕಟ್ಠತೋ ಜಹತಿ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ ಚೇವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಮಾಹ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ತಿಪ್ಪಕಾರಾ ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ, ತಾಸಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಯಮೇವಾಹ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಅಭಿಜಾನನವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಕಿಚ್ಚತೋ। ಅಸಮ್ಮೋಹತೋತಿ ಯಥಾಬಲಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀಸು ಸಮ್ಮೋಹವಿಧಮನತೋ। ನಿಬ್ಬಾನಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀಸು ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹತೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ’’ತಿ।

Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti andhassa yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā maggadesako viya dhammānaṃ yathāsabhāvadassanasaṅkhātena pariṇāyakabhāvena. Yathā vā so tassa cakkhubhūto, evaṃ sattānaṃ paññā. Tenāha ‘‘cakkhubhūtāya paññāyā’’ti. Samādhisampayuttā paññā samādhipaññā. Samādhi cettha āruppasamādhīti vadanti, sammasanapayogo pana koci jhānasamādhīti yuttaṃ. Vipassanābhūtā paññā vipassanāpaññā. Samādhipaññāya antosamāpattiyaṃ kiccato pajānāti, ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti pana vacanato (saṃ. ni. 3.5; 4.99-100; 3.5.1071-1072; netti. 40; mi. pa. 2.1.14) asammohato pajānāti. Tattha kiccatoti gocarajjhatte ārammaṇakaraṇakiccato. Asammohatoti sampayuttadhammesu sammohavidhamanato yathā pītipaṭisaṃvedanādīsu. Kimatthiyāti kiṃpayojanāti āha ‘‘ko etissā attho’’ti. Abhiññeyye dhammeti yāthāvasarasalakkhaṇāvabodhavasena abhimukhaṃ ñeyye jānitabbe khandhāyatanādidhamme. Abhijānātīti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca abhimukhaṃ avirajjhanavasena jānāti. Etena ñātapariññābyāpāramāha. Pariññeyyeti aniccātipi dukkhātipi anattātipi paricchijja jānitabbe. Parijānātīti ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ…pe… aniccaṃ khayaṭṭhenā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.48) paricchinditvā jānāti. Iminā tīraṇapariññābyāpāramāha. Pahātabbe dhammeti niccasaññādike yāva arahattamaggavajjhā sabbe pāpadhamme. Pajahati pakaṭṭhato jahati, vikkhambheti ceva samucchindati cāti attho. Iminā pahānapariññābyāpāramāha. Sā panesā paññā lokiyāpi tippakārā lokuttarāpi, tāsaṃ visesaṃ sayamevāha. Kiccatoti abhijānanavasena ārammaṇakiccato. Asammohatoti yathābalaṃ abhiññeyyādīsu sammohavidhamanato. Nibbānamārammaṇaṃ katvā pavattanato abhiññeyyādīsu vigatasammohato evāti āha ‘‘lokuttarā asammohato’’ti.

೪೫೨. ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಾ, ವಿವಟ್ಟಕಥಾ ಹೇಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚಾ’’ತಿ। ಪರತೋ ಘೋಸೋತಿ ಪರತೋ ಸತ್ಥುತೋ, ಸಾವಕತೋ ವಾ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಧಮ್ಮಘೋಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪರತೋಘೋಸೋ। ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಯೇನ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಾದಿ ಸಿಜ್ಝತಿ, ತಾದಿಸೋ ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ। ಅಯಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ನಿಯಮಪಕ್ಖಿಕೋ, ನ ಸಬ್ಬಸಂಗಾಹಕೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಮಿಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಪರತೋಘೋಸಮೇವ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಪದಟ್ಠಾನವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಯೋಗೀನಿವತ್ತನತ್ಥತ್ತಾ ಏವ-ಸದ್ದಸ್ಸ।

452. Kammassakatā sammādiṭṭhi ca vaṭṭanissitattā idha nādhippetā, vivaṭṭakathā hesāti vuttaṃ ‘‘vipassanāsammādiṭṭhiyā ca maggasammādiṭṭhiyā cā’’ti. Parato ghosoti parato satthuto, sāvakato vā labbhamāno dhammaghoso. Tenāha ‘‘sappāyadhammassavana’’nti. Tañhi sammādiṭṭhiyā paccayo bhavituṃ sakkoti, na yo koci paratoghoso. Upāyamanasikāroti yena nāmarūpapariggahādi sijjhati, tādiso pathamanasikāro. Ayañca sammādiṭṭhiyā paccayoti niyamapakkhiko, na sabbasaṃgāhakoti dassento ‘‘paccekabuddhānaṃ panā’’tiādimāha. Yonisomanasikārasmiṃyevāti avadhāraṇena paratoghosameva nivatteti, na padaṭṭhānavisesaṃ paṭiyogīnivattanatthattā eva-saddassa.

ಲದ್ಧುಪಕಾರಾತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೫.೨೫) ಯಥಾರಹಂ ನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀಸು ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಹಿ ವಿಧಿ, ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾ। ಅಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ತಪ್ಪರಿಕ್ಖಾರಧಮ್ಮೇಸುಯೇವ ಚ ಕೇವಲೋ ಚೇತೋಪರಿಯಾಯೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಫಲಕ್ಖಣೇತಿ ಅನನ್ತರೇ ಕಾಲನ್ತರೇ ಚಾತಿ ದುವಿಧೇ ಫಲಕ್ಖಣೇ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚೇತೋ ವಿಮುಚ್ಚತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಅಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ। ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ, ಸಬ್ಬಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚೇತಸೋ ವಿಮುಚ್ಚನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಸಞ್ಞಿತಂ ಪಹಾನಂ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಧ ಚ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಹಾನಮತ್ತಂ ಗಹಿತಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಪಹಾಯಕಧಮ್ಮಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಫಲಧಮ್ಮಾ ಏವ ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಪುನವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ।

Laddhupakārāti (a. ni. ṭī. 3.5.25) yathārahaṃ nissayādivasena laddhapaccayā. Vipassanāsammādiṭṭhiyā anuggahitabhāvena gahitattā maggasammādiṭṭhīsu ca arahattamaggasammādiṭṭhi, anantarassa hi vidhi, paṭisedho vā. Aggaphalasamādhimhi tapparikkhāradhammesuyeva ca kevalo cetopariyāyo niruḷhoti sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi. Phalakkhaṇeti anantare kālantare cāti duvidhe phalakkhaṇe. Paṭippassaddhivasena sabbasaṃkilesehi ceto vimuccati etāyāti cetovimutti, aggaphalapaññaṃ ṭhapetvā avasesā phaladhammā. Tenāha ‘‘cetovimutti phalaṃ assāti. Cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso’’ti, sabbasaṃkilesehi cetaso vimuccanasaṅkhātaṃ paṭippassambhanasaññitaṃ pahānaṃ phalaṃ ānisaṃso cāti yojanā. Idha ca cetovimutti-saddena pahānamattaṃ gahitaṃ, pubbe pahāyakadhammā, aññathā phaladhammā eva ānisaṃsoti gayhamāne punavacanaṃ niratthakaṃ siyā.

ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಫಲಾನಿಸಂಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತಾಜೀವಾ ಸೀಲಸಭಾವತ್ತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾ, ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಝಾನಸಭಾವತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಸಮ್ಮಾಸತಿಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಾ ಪನ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ। ಸುತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಆರೋಚನವಸೇನ ಸಹ ಕಥನಂ ಸಂಕಥಾ, ಸಂಕಥಾವ ಸಾಕಚ್ಛಾ। ಇಧ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ…ಪೇ॰… ಕಥಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಏಕವಾರಂ ವೀಥಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ ಖಲನಂ, ಅನೇಕವಾರಂ ಪಕ್ಖಲನಂ, ತದುಭಯಸ್ಸ ವಿಚ್ಛೇದನೀಕಥಾ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಛೇದನಕಥಾ। ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಬ್ರೂಹೇನ್ತಸ್ಸ ಚ। ಸುಣನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಯಥಾಉಗ್ಗಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಫಾತಿಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ।

Paññāvimuttiphalānisaṃsāti etthāpi evameva attho veditabbo. Sammāvācākammantājīvā sīlasabhāvattā visesato samādhissa upakārā, tathā sammāsaṅkappo jhānasabhāvattā. Tathā hi so ‘‘appanā’’ti niddiṭṭho. Sammāsatisammāvāyāmā pana samādhipakkhiyā evāti āha ‘‘avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā’’ti. Catupārisuddhisīlanti ariyamaggādhigamassa padaṭṭhānabhūtaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Sutādīsupi eseva nayo. Attano cittappavattiārocanavasena saha kathanaṃ saṃkathā, saṃkathāva sākacchā. Idha pana kammaṭṭhānapaṭibaddhāti āha ‘‘kammaṭṭhāne…pe… kathā’’ti. Tattha kammaṭṭhānassa ekavāraṃ vīthiyā appaṭipajjanaṃ khalanaṃ, anekavāraṃ pakkhalanaṃ, tadubhayassa vicchedanīkathā khalanapakkhalanachedanakathā. Pūrentassāti vivaṭṭanissitaṃ katvā pālentassa brūhentassa ca. Suṇantassāti ‘‘yathāuggahitakammaṭṭhānaṃ phātiṃ gamissatī’’ti evaṃ suṇantassa. Teneva hi ‘‘sappāyadhammassavana’’nti vuttaṃ. Kammaṃ karontassāti bhāvanānuyogakammaṃ karontassa.

ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥಜೋತನೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಅಮ್ಬುಪಮಾ ಚ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಉದಕಕೋಟ್ಠಕನ್ತಿ ಆಲವಾಲಂ। ಥಿರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧತೀತಿ ಅಸಿಥಿಲಂ ದಳ್ಹಂ ನಾತಿಮಹನ್ತಂ ನಾತಿಖುದ್ದಕಂ ಕತ್ವಾ ಯೋಜೇತಿ। ಥಿರಂ ಕರೋತೀತಿ ಉದಕಸಿಞ್ಚನಕಾಲೇ ತತೋ ತತೋ ವಿಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಂ ಆಲವಾಲಂ ಥಿರತರಂ ಕರೋತಿ। ಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅಮ್ಬಗಚ್ಛಕಸ್ಸ ಸುಕ್ಖೋ ಸಾಖಾಸೀಸಕೋ। ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಪುಟೋತಿ ತಮ್ಬಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಕುಟಜಂ। ಖಣಿತ್ತಿನ್ತಿ ಕುದಾಲಂ। ಕೋಟ್ಠಕಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಸೀಲಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಡ್ಢನುಪಾಯಸ್ಸ ಮೂಲಭಾವತೋ। ಉದಕಸಿಞ್ಚನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಭಾವನಾಯ ಪರಿಬ್ರೂಹನತೋ। ಮರಿಯಾದಾಯ ಥಿರಭಾವಕರಣಂ ವಿಯ ಸಮಥೋ ಯಥಾವುತ್ತಭಾವನಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಸೀಲಮರಿಯಾದಾಯ ದಳ್ಹಭಾವಾಪಾದನತೋ। ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಥಿರತರಂ ಹೋತಿ। ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿಆದೀನಂ ಹರಣಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಂ ಇಜ್ಝಿತಬ್ಬಭಾವನಾಯ ವಿಬನ್ಧಾಪನಯನತೋ। ಮೂಲಖಣನಂ ವಿಯ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಭಾವನಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಬನ್ಧಸ್ಸ ಮೂಲಕಾನಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ಪಲಿಖಣನತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಯಥಾಸುತೇ ಅತ್ಥೇ ಸಾಕಚ್ಛಾಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ತತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಸೋಧನೇನ ಸಮಥನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ತತೋ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾರಿಪೂರಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಪಸ್ಸನೋ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಅಯಮಾನುಪುಬ್ಬೀ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

Pañcasupi ṭhānesu anta-saddo hetuatthajotano daṭṭhabbo. Evañhi ‘‘yathā hī’’tiādinā vuccamānā ambupamā ca yujjeyya. Udakakoṭṭhakanti ālavālaṃ. Thiraṃ katvā bandhatīti asithilaṃ daḷhaṃ nātimahantaṃ nātikhuddakaṃ katvā yojeti. Thiraṃ karotīti udakasiñcanakāle tato tato vissaritvā udakassa anikkhamanatthaṃ ālavālaṃ thirataraṃ karoti. Sukkhadaṇḍakoti tasseva ambagacchakassa sukkho sākhāsīsako. Kipillikapuṭoti tambakipillikakuṭajaṃ. Khaṇittinti kudālaṃ. Koṭṭhakabandhanaṃ viya sīlaṃ sammādiṭṭhiyā vaḍḍhanupāyassa mūlabhāvato. Udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ bhāvanāya paribrūhanato. Mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho yathāvuttabhāvanādhiṭṭhānāya sīlamariyādāya daḷhabhāvāpādanato. Samāhitassa hi sīlaṃ thirataraṃ hoti. Samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ ijjhitabbabhāvanāya vibandhāpanayanato. Mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā tassā vibandhassa mūlakānaṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ palikhaṇanato. Ettha ca yasmā suparisuddhasīlassa kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa sappāyadhammassavanaṃ icchitabbaṃ, tato yathāsute atthe sākacchāsamāpajjanaṃ, tato kammaṭṭhānavisodhanena samathanipphatti, tato samāhitassa āraddhavipassakassa vipassanāpāripūri. Paripuṇṇavipassano maggasammādiṭṭhiṃ paribrūhetīti evametesaṃ aṅgānaṃ paramparāya sammukhā ca anuggaṇhanato ayamānupubbī kathitāti veditabbaṃ.

೪೫೩. ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಇಧ ಏವಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಪಾಪಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ‘‘ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಭವಾ’’ತಿ ಭವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕೀದಿಸಂ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಮೂಲಮೇವ ಗತೋ ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಹಿ ಇಧ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಸಚ್ಚೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಜಳೋ ಏವ। ಕಾಮಭವೋತಿಆದೀಸು ಕಮ್ಮೋಪಪತ್ತಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಭವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೪೭; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೬೪೬-೬೪೭) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಪರಾಪರಂ ಭವನತೋ ಜಾಯನತೋ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ವಟ್ಟಪಬನ್ಧಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧ ವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಭವಯೋನಿಗತಿಆದಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಹಿಂ ತಹಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭವಾದಿಕೇ। ಅಭಿನನ್ದನಾತಿ ತಣ್ಹಾಅಭಿನನ್ದನಹೇತು। ಗಮನಾಗಮನಂ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ಭವಾದೀಸು ಸತ್ತಾನಂ ಅಪರಾಪರಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ಖಯನಿರೋಧೇನಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಖಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ। ಉಭಯಮೇತಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಭಾವನಾಭಿಸಮಯಾನಂ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಕಾಲತ್ತಾ। ವತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ಹೇತುಫಲಧಮ್ಮೂಪಚಾರವಸೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಹೇತುಕೋ ಅನ್ಧಕಾರವಿಗಮೋ, ಏವಂ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಹೇತುಕೋ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧೋ, ಹೇತುಫಲಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಮಾನಕಾಲಾಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಕಾಲಾ ವಿಯ ವೋಹರೀಯನ್ತಿ ಯಥಾ – ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೦, ೪೨೫, ೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩-೪೫; ೨.೪.೬೦; ಕಥಾ॰ ೪೬೫, ೪೬೭) ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಕಿರಿಯಾ। ಗಮನಂ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ಇಧ ಕಾಮಭವೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ। ಆಗಮನಂ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ತತ್ಥ ರೂಪಾರೂಪೇಸು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ। ಗಮನಾಗಮನಂ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ।

453.Idha kiṃ pucchatīti idha evaṃ arahattaphalaṃ pāpitāya desanāya ‘‘kati panāvuso, bhavā’’ti bhavaṃ pucchanto kīdisaṃ anusandhiṃ upādāya pucchatīti attho. Teneva hi ‘‘mūlameva gato anusandhī’’ti vatvā adhippāyaṃ pakāsento ‘‘duppañño’’tiādimāha. Duppaññoti hi idha appaṭividdhasacco adhippeto, na jaḷo eva. Kāmabhavotiādīsu kammopapattibhedato duvidhopi bhavo adhippetoti dassento ‘‘kāmabhavūpagaṃ kamma’’ntiādimāha. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggetaṃsaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. 2.647; visuddhi. mahāṭī. 2.646-647) vuttanayena veditabbaṃ. Punabbhavassāti punappunaṃ aparāparaṃ bhavanato jāyanato punabbhavoti laddhanāmassa vaṭṭapabandhassa. Tenāha ‘‘idha vaṭṭaṃ pucchissāmī’’ti. Abhinibbattīti bhavayonigatiādivasena nibbatti. Tahiṃ tahiṃ tasmiṃ tasmiṃ bhavādike. Abhinandanāti taṇhāabhinandanahetu. Gamanāgamanaṃ hotītiādinā bhavādīsu sattānaṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhiyo dasseti. Khayanirodhenāti accantakhayasaṅkhātena anuppādanirodhena. Ubhayametaṃ na vattabbaṃ pahānābhisamayabhāvanābhisamayānaṃ accāsannakālattā. Vattabbaṃ taṃ hetuphaladhammūpacāravasena. Yathā hi padīpujjalanahetuko andhakāravigamo, evaṃ vijjuppādahetuko avijjānirodho, hetuphaladhammā ca samānakālāpi pubbāparakālā viya voharīyanti yathā – ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; ma. ni. 3.420, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 2.4.60; kathā. 465, 467) paccayapaccayuppannakiriyā. Gamanaṃ upacchijjati idha kāmabhave parinibbānena. Āgamanaṃ upacchijjati tattha rūpārūpesu parinibbānena. Gamanāgamanaṃ upacchijjati sabbaso aparāparuppattiyā abhāvato.

೪೫೪. ವಿವಟ್ಟಕಥಾಯ ಪರತೋ ಜೋತಿತಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ವಿವಟ್ಟಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧಸಾಧಕಂ ವಿಭಾವಿತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಮಂ ಪನಾವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅನನ್ತರಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯೋಗಪಹಾನಙ್ಗಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತಾನಿ। ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಝಾನಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ। ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾದಿಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ಏತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಏತ್ತಕಾ ನಿರೋಧಿತಾತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಾನಿ ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಕಾರಾನಿ ಚ ಅನುಪಕಾರಾನಿ ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹಿ ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ ಚ ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ತಂತಂಞಾಣಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಕಾರಕಙ್ಗಾನಿ, ಸಮತಿಕ್ಕಮಕಾ ಉಪಕಾರಕಙ್ಗಾನಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ವಸೇನ ಯಥಾನುಪುಬ್ಬಂ ಉಪಸನ್ತುಪಸನ್ತಓಳಾರಿಕಭಾವಾಯ ಭವಗ್ಗಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮತಂ ಪತ್ತಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕಾಲಂ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ನಿರೋಧಸ್ಸ। ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಸದಿಸಂ। ನ ಹಿ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಯಞ್ಹಿ ತದಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ತಥಾ ನಿರುಜ್ಝನಂ, ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಹೇತುಕಾಯ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಸಾ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ತಂ ವುತ್ತಂ। ಛ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ವುತ್ತಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ಕತ್ವಾ। ‘‘ಸತ್ತ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಇದಂ ‘‘ಚತುರಙ್ಗಿಕ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ನಯಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಆದಿಅನ್ತದಸ್ಸನವಸೇನ ನಯದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ।

454. Vivaṭṭakathāya parato jotitaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ vivaṭṭaṃ patvā ṭhitassa ukkaṭṭhaniddesena ubhatobhāgavimuttassa nirodhasādhakaṃ vibhāvituṃ yuttanti āha ‘‘katamaṃ panāvusoti idha kiṃ pucchatī’’tiādi. Tathā hi anantaraṃ nirodhasamāpajjanakena bhikkhunā jānitabbāni paṭhamassa jhānassa sampayogapahānaṅgāni pucchitāni. Aṅgavavatthānanti jhānaṅgavavatthānaṃ. Koṭṭhāsaparicchedoti tattha labbhamānaphassapañcamakādidhammakoṭṭhāsaparicchedo jānitabbo. Imasmiṃ jhāne ettakā dhammā saṃvijjanti, ettakā nirodhitāti jānitabbaṃ. Upakārānupakārāni aṅgānīti nirodhasamāpattiyā upakārāni ca anupakārāni ca aṅgāni. Nirodhasamāpattiyā hi soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi ca pattabbattā taṃtaṃñāṇassa samādhicariyāhi samatikkamitabbā dhammā anupakārakaṅgāni, samatikkamakā upakārakaṅgāni. Tesañhi vasena yathānupubbaṃ upasantupasantaoḷārikabhāvāya bhavaggasamāpattiyā saṅkhārāvasesasukhumataṃ pattā cittacetasikā yathāparicchinnaṃ kālaṃ nirujjhanti, appavattiṃ gacchanti. Tassāti nirodhassa. Anantarapaccayanti anantarapaccayasadisaṃ. Na hi nirodhassa koci dhammo anantarapaccayo nāma atthi. Yañhi tadā cittacetasikānaṃ tathā nirujjhanaṃ, taṃ yathāvuttapubbābhisaṅkhārahetukāya nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ahosīti sā tassa anantarapaccayo viya hotīti taṃ vuttaṃ. Cha samāpattiyoti suttantanayena vuttasuttantapiṭakasaṃvaṇṇanāti katvā. ‘‘Satta samāpattiyo’’ti pana vattabbaṃ, aññathā idaṃ ‘‘caturaṅgika’’nti na vattabbaṃ siyā. Nayaṃ vā dassetvāti ādiantadassanavasena nayadassanaṃ katvā.

೪೫೫. ಏವಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಾದಕಂ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಅನುಪಬನ್ಧಭಾವತೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಸಾದಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪುಚ್ಛನೇ ಪಠಮಂ ತಾವ ತೇ ಸರೂಪತೋ ಆವೇಣಿಕತೋ ಆವೇಣಿಕವಿಸಯತೋ ಪಟಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ಪುಚ್ಛನವಸೇನ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣನಿಸ್ಸಯೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಗೋಚರವಿಸಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ತಬ್ಬಹುಲಚಾರಿತಾಪೇಕ್ಖಂ ಗೋಚರಗ್ಗಹಣಂ, ಅನಞ್ಞತ್ಥಭಾವಾಪೇಕ್ಖಂ ವಿಸಯಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೇವ ಗೋಚರವಿಸಯಭಾವಾನಂ ವಿಸೇಸೋ, ವಿವರಿಯಮಾನಂ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗೋಚರಭೂತಂ ವಿಸಯ’’ನ್ತಿ। ಏಕೇಕಸ್ಸಾತಿ ಏಕೋ ಏಕಸ್ಸ, ಅಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಏಕ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭) ವಿಯ। ಸಚೇ ಹೀತಿಆದಿ ಅಭೂತಪರಿಕಪ್ಪನವಚನಮೇತಂ। ತತ್ಥ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ। ವಿನಾಪಿ ಮುಖೇನಾತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಸಲ್ಲಾಪಿಕನಿದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾಧಿಟ್ಠಿತಮೇವ ಚಕ್ಖು ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಕೇವಲಂ, ಏವಂ ಚಕ್ಖುನಿಸ್ಸಯಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಇತರನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಉಪನೇಹೀ’’ತಿ। ತೇನ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿ ವಾ ನೀಲಂ ಯದಿ ವಾ ಪೀತಕನ್ತಿ ಇದಂ ನೀಲಪೀತಾದಿಸಭಾವಜಾನನಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ನೀಲಂ ಪೀತಕನ್ತಿ ಪಜಾನನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನತ್ಥೇವ ಅವಿಕಪ್ಪಕಭಾವತೋ। ಏತೇಸಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ। ನಿಸ್ಸಯಸೀಸೇನ ನಿಸ್ಸಿತಪುಚ್ಛಾ ಹೇಸಾ, ಏವಞ್ಹಿ ವಿಸಯಾನುಭವನಚೋದನಾ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯಂ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಅನುಭವಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ, ತತ್ಥ ಸಮತ್ಥತಾಯೇವ ಚ ನತ್ಥಿ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಟಿಸರನ್ತಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಿಂ ಏತಾನಿ ಪಟಿಸರನ್ತೀ’’ತಿ। ಜವನಮನೋ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಂ ಇತರಞ್ಚ ಸಾಧಾರಣತೋ ವತ್ವಾ ಪುನ ಯಾಯ’ಸ್ಸ ರಜ್ಜನಾದಿಪವತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಸರಣತಾ, ಸಾ ಸವಿಸೇಸಾ ಯತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಮನೋ ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದ್ವಾರೇತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಜವನಂ ರಜ್ಜತಿ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ ವಾ ಮುಯ್ಹತಿ ವಾ, ಯತೋ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾಣಾದಿಅಸಂವರೋ ಪವತ್ತತಿ।

455. Evaṃ nirodhassa pādakaṃ vibhāvetvā idāni antonirodhe anupabandhabhāvato pañcannaṃ pasādānaṃ paccayapucchane paṭhamaṃ tāva te sarūpato āveṇikato āveṇikavisayato paṭissaraṇato ca pucchanavasena pāḷi pavattāti dassento ‘‘viññāṇanissaye pañca pasāde pucchanto’’ti āha. Gocaravisayanti ettha kāmaṃ tabbahulacāritāpekkhaṃ gocaraggahaṇaṃ, anaññatthabhāvāpekkhaṃ visayaggahaṇanti attheva gocaravisayabhāvānaṃ viseso, vivariyamānaṃ pana ubhayampi ārammaṇasabhāvamevāti āha ‘‘gocarabhūtaṃ visaya’’nti. Ekekassāti eko ekassa, añño aññassāti attho. Aññattho hi ayaṃ eka-saddo ‘‘ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27) viya. Sace hītiādi abhūtaparikappanavacanametaṃ. Tattha samodhānetvāti ekajjhaṃ katvā. Vināpi mukhenātiādinā atthasallāpikanidassanaṃ nāma dasseti. Yathā viññāṇādhiṭṭhitameva cakkhu rūpaṃ passati, na kevalaṃ, evaṃ cakkhunissayameva viññāṇaṃ taṃ passati, na itaranti āha ‘‘cakkhupasāde upanehī’’ti. Tena tesaṃ tattha saṃhaccakāritaṃ dasseti. Yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakanti idaṃ nīlapītādisabhāvajānanamattaṃ sandhāyāha. Nīlaṃ pītakanti pajānanaṃ cakkhuviññāṇassa nattheva avikappakabhāvato. Etesaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ. Nissayasīsena nissitapucchā hesā, evañhi visayānubhavanacodanā samatthitā hoti. Tenāha ‘‘cakkhuviññāṇaṃ hī’’tiādi. Yathāsakaṃ visayaṃ rajjanādivasena anubhavituṃ asamatthāni cakkhuviññāṇādīni, tattha samatthatāyeva ca natthi, na kiñci atthato paṭisarantāni viya hontīti vuttaṃ ‘‘kiṃ etāni paṭisarantī’’ti. Javanamano paṭisaraṇanti pañcadvārikaṃ itarañca sādhāraṇato vatvā puna yāya’ssa rajjanādipavattiyā paṭisaraṇatā, sā savisesā yattha labbhati, taṃ dassento ‘‘manodvārikajavanamano vā’’ti āha. Etasmiṃ pana dvāreti cakkhudvāre javanaṃ rajjati vā dussati vā muyhati vā, yato tattha aññāṇādiasaṃvaro pavattati.

ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಜವನಮನಸ್ಸೇವ ಪಟಿಸರಣಭಾವೇ। ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾತಿ ಹೀನಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ರಾಜಭೋಗ್ಗಾ। ಸೇವಕಾನಂ ಗಣನಾಯ ಯೋಜಿತದಿವಸೇ ಲಬ್ಭಮಾನಕಹಾಪಣೋ ಯುತ್ತಿಕಹಾಪಣೋ। ಅನ್ದುಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಕಹಾಪಣೋ ಬನ್ಧಕಹಾಪಣೋ। ಕಿಞ್ಚಿ ಪಹರನ್ತೇ ಮಾ ಪಹರನ್ತೂತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೋ ದಾತಬ್ಬದಣ್ಡೋ ಮಾಪಹಾರಕಹಾಪಣೋ। ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪರಿತ್ತಕೇಸು ಗಾಮಿಕಮನುಸ್ಸೇಸು ತಥಾ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಏತ್ತಕೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಕಹಾಪಣೋ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸತವತ್ಥುಕನ್ತಿ ಸತಕರೀಸವತ್ಥುಕಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ। ತತ್ಥಾತಿಆದಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ಧನಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

Tatrāti tasmiṃ javanamanasseva paṭisaraṇabhāve. Dubbalabhojakāti hīnasāmatthiyā rājabhoggā. Sevakānaṃ gaṇanāya yojitadivase labbhamānakahāpaṇo yuttikahāpaṇo. Andubandhanena baddhassa vissajjanena labbhamānakahāpaṇo bandhakahāpaṇo. Kiñci paharante mā paharantūti paṭikkhipato dātabbadaṇḍo māpahārakahāpaṇo. So sabbopi parittakesu gāmikamanussesu tathā labbhamāno ettako hotīti āha ‘‘aṭṭhakahāpaṇo vā’’tiādi. Satavatthukanti satakarīsavatthukaṃ. Esa nayo sesapadadvayepi. Tatthātiādi upamāsaṃsandhanaṃ, taṃ suviññeyyameva.

೪೫೬. ಅನ್ತೋನಿರೋಧಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ। ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಜವನಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ। ಬಲವಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭಾವೇನ ಬಲವಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಪಸಾದೋ ತಿಟ್ಠತಿ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ವಿನಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯರಹಿತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಕಲಾಪಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣೇನ ಜೀವಿತೇನ ಅನುಪಾಲಿತಾ ಏವ ಉಸ್ಮಾ ಪವತ್ತತಿ, ನ ತೇನ ಅನನುಪಾಲಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಸ್ಮಾ ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ। ಜಾಲಸಿಖಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಭಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಜಾಲಸಿಖಾಸಙ್ಖಾತಭೂತಸಙ್ಘಾತಂ ಸಹೇವ ಪವತ್ತಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಆಭಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ವಣ್ಣಧಾತು ‘‘ಉಜ್ಜಲತಿ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮತಿ, ರೂಪಗತಾನಿ ಚ ವಿದಂಸೇತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಞಾಯತಿ। ತಂ ಆಲೋಕಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಆಲೋಕಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ। ಜಾಲಸಿಖಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಿಕಾ, ಮಹತೀ, ಉಜು, ಕುಟಿಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ।

456.Antonirodhasmiṃ pañca pasādeti nirodhasamāpannassa pavattamāne pañca pasāde. Kiriyamayapavattasminti javanādikiriyānibbattakadhammappavattiyaṃ. Balavapaccayā hontīti pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayehi paccayā honti, upatthambhakabhāvena balavapaccayā honti. Jīvitindriyaṃ paṭiccāti indriyaatthiavigatapaccayavasena paccayabhūtaṃ jīvitindriyaṃ paṭicca pañcavidhopi pasādo tiṭṭhati. Jīvitindriyena vinā na tiṭṭhati jīvitindriyarahitassa kammasamuṭṭhānarūpakalāpassa abhāvato. Tasmāti yasmā anupālanalakkhaṇena jīvitena anupālitā eva usmā pavattati, na tena ananupālitā, tasmā usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhati. Jālasikhaṃ paṭicca ābhā paññāyatīti jālasikhāsaṅkhātabhūtasaṅghātaṃ saheva pavattamānaṃ nissāya ‘‘ābhā’’ti laddhanāmā vaṇṇadhātu ‘‘ujjalati, andhakāraṃ vidhamati, rūpagatāni ca vidaṃsetī’’tiādīhi pakārehi ñāyati. Taṃ ālokaṃ paṭiccāti taṃ vuttappakāraṃ ālokaṃ paccayaṃ labhitvā. Jālasikhā paññāyatīti ‘‘appikā, mahatī, uju, kuṭilā’’tiādinā pākaṭā hoti.

ಜಾಲಸಿಖಾ ವಿಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ। ಆಲೋಕೋ ವಿಯ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ಉಪಮೋಪಮಿತಬ್ಬಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಜಾಲಸಿಖಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಜಾಲಸಿಖಾಯ ಸಹೇವ ಆಲೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಕಮ್ಮಜುಸ್ಮನಾ ಸಹೇವ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಜಾಲಸಿಖಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ತಸ್ಸಾ ಸತಿಯೇವ ಹೋನ್ತೋ ಆಲೋಕೋ ತಾಯ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಜನಿತಆಲೋಕೇನೇವಾ’’ತಿ। ಉಸ್ಮಾ ನಾಮೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ತೇಜೋಧಾತು ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತದನುಪಾಲಕಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಜಮಹಾಭೂತಸಮ್ಭವೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಉಸ್ಮಾಯ ಅನುಪಾಲನ’’ನ್ತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ಖಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಪಬನ್ಧಾನುಪಚ್ಛೇದಸ್ಸಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜಪವತ್ತಂ ಪಾಲೇತೀ’’ತಿ। ಉಸ್ಮಾ ಆಯುನೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೋ ಸೇಸಭೂತಸಹಿತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾನೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಆಯುಪಿ ಸಹಜಾತರೂಪಂ ಪಾಲೇನ್ತಮೇವ ಉಸ್ಮಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪಾಲೇತೀ’’ತಿ।

Jālasikhāviya kammajatejo nissayabhāvato. Āloko viya jīvitindriyaṃ tannissitabhāvato. Idāni upamopamitabbānaṃ sambandhaṃ dassetuṃ ‘‘jālasikhā hī’’tiādi vuttaṃ. Ālokaṃ gahetvāva uppajjatīti iminā yathā jālasikhāya saheva āloko uppajjati, evaṃ kammajusmanā saheva jīvitindriyaṃ uppajjatīti dasseti. Jālasikhāsannissayo tassā satiyeva honto āloko tāya uppādito viya hotīti āha ‘‘attanā janitaālokenevā’’ti. Usmā nāmettha kammasamuṭṭhānā tejodhātu tannissitañca jīvitindriyaṃ tadanupālakañcāti āha ‘‘kammajamahābhūtasambhavena jīvitindriyena usmāya anupālana’’nti. Na kevalaṃ khaṇaṭṭhitiyā eva, atha kho pabandhānupacchedassapi jīvitindriyaṃ kāraṇanti āha ‘‘vassasatampi kammajatejapavattaṃ pāletī’’ti. Usmā āyuno paccayo honto sesabhūtasahito eva hotīti āha ‘‘mahābhūtānī’’ti. Tathā āyupi sahajātarūpaṃ pālentameva usmāya paccayo hotīti vuttaṃ ‘‘mahābhūtāni pāletī’’ti.

೪೫೭. ಆಯು ಏವ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪಾಲನವಸೇನ ಸಙ್ಖರಣತೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ। ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಭೇದೇಸು ರೂಪಕಲಾಪೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನೇಕಭೇದನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವನ್ತೀತಿ ವೇದನಿಯಾ ಯಥಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೇದನಾ ಧಮ್ಮಾವಾ’’ತಿ। ಸುಖಾದಿಭೇದಭಿನ್ನತ್ತಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ। ಇಮೇಸಂ ಆಯುಸಙ್ಖಾರವೇದನಾನಂ ಏಕನ್ತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮರಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ವೇದನಾಯ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ। ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾನಂ ತಥಾ ಅನಿರುದ್ಧತ್ತಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಮಾಪಜ್ಜನಮೇವ ನ ಸಿಯಾ, ಕುತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತೇ ಚ ಹಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿ। ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸಞ್ಞಾವೇದನಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾಪಾತತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಭೂತಾ । ಜಾಲಾಪವತ್ತಂ ವಿಯ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ತೇಜುಸ್ಸದಭಾವತೋ ವಿಸಯೋಭಾಸನತೋ ಚ। ಉದಕಪ್ಪಹಾರೋ ವಿಯ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ। ಪಿಹಿತಅಙ್ಗಾರಾ ವಿಯ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಸ್ಮಾಮತ್ತತಾಯ ಅನೋಭಾಸನತೋ । ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಾಗಮನನ್ತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಸ್ಸ ಉಪಗಮನಂ। ಅನುರೂಪಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ರೂಪಪವತ್ತಿಗ್ಗಹಣಂ। ಇಮಂ ರೂಪಕಾಯಂ ಜಹನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ರೂಪಕಾಯಾ ಕಳೇವರಾ ವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ।

457. Āyu eva indriyapaccayādivasena sahajātadhammānaṃ anupālanavasena saṅkharaṇato āyusaṅkhāro. Bahuvacananiddeso pana anekasatasahassabhedesu rūpakalāpesu pavattiyā anekabhedanti katvā. Ārammaṇarasaṃ anubhavantīti vedaniyā yathā ‘‘niyyānikā’’ti. Tenāha ‘‘vedanā dhammāvā’’ti. Sukhādibhedabhinnattā bahuvacananiddeso. Imesaṃ āyusaṅkhāravedanānaṃ ekantanirodhaṃ samāpannassa maraṇena bhavitabbaṃ vedanāya niruddhattā. Āyusaṅkhārānaṃ tathā aniruddhattā nirodhassa samāpajjanameva na siyā, kuto vuṭṭhānaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘te ca hāvuso’’tiādi. Vuṭṭhānaṃ paññāyati saññāvedanādīnaṃ uppattiyā. Idāni tamatthaṃ vitthārato upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ. Ukkaṇṭhitvāti nānārammaṇāpātato nibbinditvā. Yathāparicchinnakālavasenāti yathāparicchinne kāle sampatte. Rūpajīvitindriyapaccayāti indriyapaccayabhūtā . Jālāpavattaṃ viya arūpadhammā tejussadabhāvato visayobhāsanato ca. Udakappahāro viya nirodhasamāpattiyā pubbābhisaṅkhāro. Pihitaaṅgārā viya rūpajīvitindriyaṃ usmāmattatāya anobhāsanato . Yathāparicchinnakālāgamananti yathāparicchinnakālassa upagamanaṃ. Anurūpapattivaseneva rūpapavattiggahaṇaṃ. Imaṃ rūpakāyaṃ jahantīti imasmā rūpakāyā kaḷevarā vigacchanti nappavattanti.

ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ। ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ। ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಹಿ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದತಿ ಕಥೇತಿ। ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತೋ। ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧಚೋದನಾಯ ರೂಪನಿರೋಧೋ ವಿಯ ಚಿತ್ತನಿರೋಧೋ ಅಚೋದಿತೋ ತೇಸಂ ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಾತಿ ನ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತನಿರೋಧೋ ಏಕನ್ತಿಕೋ ವಿತಕ್ಕಾದಿನಿರೋಧೇ ತದಭಾವತೋ। ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾಚಾ ಅನಿರುದ್ಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ। ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಹಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇಸು ನಿರುದ್ಧೇಸು ಕಥಂ ವಾಚಾಯ ಅನಿರೋಧೋ। ಚಿತ್ತಂ ಪನ ನಿರುದ್ಧೇಸುಪಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ತೇಹಿ ಅನಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕಾದಿನಿರೋಧೋ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿಯೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಿರುದ್ಧತ್ತಾ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಪಗತತ್ತಾ ತೇ ಜೀವನ್ತಿ ಏವ ನಾಮಾತಿ। ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ತೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ನ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ ಸುತ್ತಂ ‘‘ನೀತತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ। ಆಚರಿಯಾನಂ ನಯೇ ಠತ್ವಾತಿ ಪರಮ್ಪರಾಗತಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಠತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತರಾಗಮತೋ ಸುತ್ತನ್ತರಪದಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತೋ ಅತ್ಥೋ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಸಞ್ಞಭವೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಸಞ್ಞಾವ ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ಇತರೇ ಪನ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಯ್ಹತಿ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ‘‘ಸಞ್ಞಾವ ತತ್ಥ ತಾದಿಸೀ, ನ ಫಸ್ಸಾದಯೋ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಯ್ಹತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ‘‘ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಚ ದೇಸನಾಸೀಸಮೇವ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪನ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ತತ್ಥ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅವಿಪರೀತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ತತ್ಥ ನಿರುಜ್ಝನತೋ। ಏತೇನ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ತಾ, ತದಭಾವತೋ’’ತಿ ಚ ಯುತ್ತಿವಚನಂ, ತದಯುತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನವಬೋಧತೋತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥೋ ಹಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ನ ಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ।

Kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā tappaṭibaddhavuttitāya. Vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā. Vitakketvā vicāretvā hi vācaṃ bhindati katheti. Cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā tappaṭibaddhavuttito. Cittasaṅkhāranirodhacodanāya rūpanirodho viya cittanirodho acodito tesaṃ tato aññattāti na cittasampayuttanirodho ekantiko vitakkādinirodhe tadabhāvato. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘vācā aniruddhā hotī’’ti, tampi na. Vācaṃ saṅkharontīti hi vacīsaṅkhārā, tesu niruddhesu kathaṃ vācāya anirodho. Cittaṃ pana niruddhesupi cittasaṅkhāresu tehi anabhisaṅkhatattā vitakkādinirodho viya pavattatiyevāti ayamettha parassa adhippāyo. Ānantariyakammaṃ kataṃ bhaveyya, cittassa aniruddhattā taṃ nissāya ca rūpadhammānaṃ anapagatattā te jīvanti eva nāmāti. Byañjane abhinivesaṃ akatvāti ‘‘cittasaṅkhārā niruddhā’’ti vacanato teva niruddhā, na cittanti evaṃ neyyatthaṃ suttaṃ ‘‘nītattha’’nti abhinivesaṃ akatvā. Ācariyānaṃ naye ṭhatvāti paramparāgatānaṃ ācariyānaṃ adhippāye ṭhatvāti attho. Upaparikkhitabboti suttantarāgamato suttantarapadassa aviparīto attho vīmaṃsitabbo. Yathā hi ‘‘asaññabhavo’’ti vacanato ‘‘saññāva tattha natthi, itare pana cittacetasikā santī’’ti ayamettha attho na gayhati. Yathā ca ‘‘nevasaññānāsaññāyatana’’nti vacanato ‘‘saññāva tattha tādisī, na phassādayo’’ti ayamettha attho na gayhati saññāsīsena desanāti katvā, evamidhāpi ‘‘cittasaṅkhārā niruddhā’’ti, ‘‘saññāvedayitanirodho’’ti ca desanāsīsameva. Sabbepi pana cittacetasikā tattha nirujjhantevāti ayamettha aviparīto attho veditabbo, tathāpubbābhisaṅkhārena sabbesaṃyeva cittacetasikānaṃ tattha nirujjhanato. Etena yaṃ pubbe ‘‘aññattā, tadabhāvato’’ti ca yuttivacanaṃ, tadayuttaṃ adhippāyānavabodhatoti dassitaṃ hoti. Tenāha ‘‘attho hi paṭisaraṇaṃ, na byañjana’’nti.

ಉಪಹತಾನೀತಿ ಬಾಧಿತಾನಿ। ಮಕ್ಖಿತಾನೀತಿ ಧಂಸಿತಾನಿ। ಆರಮ್ಮಣಘಟ್ಟನಾಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಕಿಲಮಥೋ ಚಕ್ಖುನಾ ಭಾಸುರರೂಪಸುಖುಮರಜದಸ್ಸನೇನ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹಿ ಉಣ್ಹಕಾಲೇ ಪುರತೋ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಜಲನ್ತೇ ಖರಸ್ಸರೇ ಚ ಪಣವೇ ಆಕೋಟಿತೇ ಅಕ್ಖೀನಿ ಭೇದಾನಿ ವಿಯ ನ ಸಹನ್ತಿ ಸೋತಾನಿ ‘‘ಸಿಖರೇನ ವಿಯ ಅಭಿಹಞ್ಞನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ।

Upahatānīti bādhitāni. Makkhitānīti dhaṃsitāni. Ārammaṇaghaṭṭanāya indriyānaṃ kilamatho cakkhunā bhāsurarūpasukhumarajadassanena vibhāvetabbo. Tathā hi uṇhakāle purato aggimhi jalante kharassare ca paṇave ākoṭite akkhīni bhedāni viya na sahanti sotāni ‘‘sikharena viya abhihaññantī’’ti vattāro honti.

೪೫೮. ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮೇವ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನನ್ತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ‘‘ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಅಪಗಮನೇನ ವಿಗಮೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಅಪಗಮನಪಚ್ಚಯಾ ಸುಖಾದಿಪ್ಪಹಾನಾನಿ। ಅಧಿಗಮಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಕಸಿಣೇಸು ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ತಯೋ ಚ ಆರುಪ್ಪಾ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ತಾನಿ ಅನಧಿಗನ್ತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಮಧಿಗನ್ತುಂ। ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮುದಾಗತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ। ಸಾ ಹಿ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಸಮಥನಿಸ್ಸನ್ದೋ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಮುದಿತಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರನಿಸ್ಸನ್ದೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೋ, ಕಸಿಣನಿಸ್ಸನ್ದೋ ಆರುಪ್ಪಾ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸನ್ದೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಭೂತಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸನ್ದಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಾ ನಾಮ ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನ’’ನ್ತಿ। ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾಪಗತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ’’ತಿ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಹಜಾತಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ನ ಆವಜ್ಜನಮನಸಿಕಾರಂ। ನ ಹೇತ್ಥ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಅನುಲೋಮಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ।

458. Rūpāvacaracatutthajjhānameva rūpavirāgabhāvanāvasena pavattaṃ arūpajjhānanti nevasaññānāsaññāyatanaṃ vissajjento dhammasenāpati ‘‘sukhassa ca pahānā’’tiādinā vissajjesi. Apagamanena vigamena paccayā apagamanapaccayā sukhādippahānāni. Adhigamapaccayā pana kasiṇesu rūpāvacaracatutthajjhānaṃ heṭṭhimā tayo ca āruppā. Na hi sakkā tāni anadhigantvā nevasaññānāsaññāyatanamadhigantuṃ. Nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpattinti nirodhato vuṭṭhānabhūtaṃ aniccānupassanāsamudāgataphalasamāpattiṃ. Sā hi ‘‘animittā cetovimuttī’’ti vuccati. Yathā samathanissando abhiññā, mettākaruṇāmuditābrahmavihāranissando upekkhābrahmavihāro, kasiṇanissando āruppā, samathavipassanānissando nirodhasamāpatti, evaṃ vipassanāya nissandaphalabhūtaṃ sāmaññaphalanti āha ‘‘vipassanānissandāya phalasamāpattiyā’’ti. Ārammaṇā nāma sārammaṇadhammānaṃ visesato uppattinimittanti āha ‘‘sabbanimittānanti rūpādīnaṃ sabbārammaṇāna’’nti. Natthi ettha kiñci saṅkhāranimittanti animittā, asaṅkhatā dhātūti āha ‘‘sabbanimittāpagatāya nibbānadhātuyā’’ti. Phalasamāpattisahajātaṃ manasikāraṃ sandhāyāha, na āvajjanamanasikāraṃ. Na hettha tassa sambhavo anulomānantaraṃ uppajjanato.

ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇತಿ ಇಧ ವುತ್ತನಿರೋಧಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಗಹಿತಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯೋಸಾನಸ್ಸ ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ। ದ್ವೀಹಿ ಬಲೇಹೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇಹಿ। ತಯೋ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ। ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ದುಕ್ಖಾ, ಅನತ್ತಾ, ನಿಬ್ಬಿದಾ, ವಿರಾಗಾ, ನಿರೋಧಾ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ, ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ಇಮಾಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹಿ। ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಆದೀಹಿ ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ। ಯೋ ಯಥಾವುತ್ತಾಸು ಚರಿಯಾಸು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೀಭಾವೋ, ಸಾ ವಸೀಭಾವತಾಪಞ್ಞಾ। ಅಸ್ಸಾ ಸಾ ಕಥಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಕಥಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೮೬೮-೮೬೯) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೮೬೮) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

Imasmiṃ ṭhāneti idha vuttanirodhassa ādimajjhapariyosānānaṃ gahitānaṃ imasmiṃ pariyosānassa gahitaṭṭhāne. Dvīhi balehīti samathavipassanābalehi. Tayo ca saṅkhārānanti kāyasaṅkhārādīnaṃ tiṇṇaṃ saṅkhārānaṃ. Soḷasahi ñāṇacariyāhīti aniccānupassanā, dukkhā, anattā, nibbidā, virāgā, nirodhā, paṭinissaggā, vivaṭṭānupassanā, sotāpattimaggo…pe… arahattaphalasamāpattīti imāhi soḷasahi ñāṇacariyāhi. Navahi samādhicariyāhīti paṭhamajjhānasamādhiādīhi navahi samādhicariyāhi. Yo yathāvuttāsu cariyāsu puggalassa vasībhāvo, sā vasībhāvatāpaññā. Assā sā kathitāti yojanā. Vinicchayakathāti vinicchayavasena pavattā aṭṭhakathā kathitā. Tasmā visuddhimagge (visuddhi. 2.868-869) taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. mahāṭī. 2.868) vuttanayena veditabbā.

ವಲಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿ ಅರಿಯವಿಹಾರವಸೇನ ವಿಹರಣಸಮಾಪತ್ತಿ। ಠಿತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಬನ್ಧಟ್ಠಿತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಖಣಟ್ಠಿತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸಮಾಪಜ್ಜನತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಠಿತಿಯಾತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವೀತಿನಾಮೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಗೇವ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ರೂಪಾದಿನಿಮಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಗತಿನಿಮಿತ್ತೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಲಬ್ಭಮಾನರೂಪಾದಿನಿಮಿತ್ತವಸೇನ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತೇ ಛಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ, ಏಕನ್ತತೋ ವಾ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬತೋ। ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಹೇತಂ ಯಥಾ ‘‘ದಾತಬ್ಬಮೇತಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಯದಿ ಮೇ ಬ್ಯಾಧಿತಾ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ।

Valañjanasamāpatti ariyavihāravasena viharaṇasamāpatti. Ṭhitiyāti ettha pabandhaṭṭhiti adhippetā, na khaṇaṭṭhiti. Kasmā? Samāpajjanattā. Tenāha ‘‘ṭhitiyāti ciraṭṭhitattha’’nti. Addhānaparicchedoti ettakaṃ kālaṃ samāpattiyā vītināmessāmīti pageva kālaparicchedo. Rūpādinimittavasenāti kammakammanimittagatinimittesu yathārahaṃ labbhamānarūpādinimittavasena. Tattha yasmā kammanimitte chabbidhampi ārammaṇaṃ labbhati, tasmā ‘‘sabbanimittāna’’nti vuttaṃ, na sabbesaṃ ārammaṇānaṃ ekajjhaṃ, ekantato vā manasikātabbato. Lakkhaṇavacanañhetaṃ yathā ‘‘dātabbametaṃ bhesajjaṃ, yadi me byādhitā siyu’’nti.

೪೫೯. ನೀಲಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿಆದಿನಾ ನೀಲಾದಿಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ತಂವಣ್ಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಅವೇರಾದಿಭಾವಮನಸಿಕರಣಂ ಜೋತಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಕಥಿತಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತಾ’’ತಿ, ‘‘ಏತ್ಥ ಅನಿಮಿತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನ್ತಿ ‘‘ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಅಭಿನವಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥವಚನಂ। ಏತಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಆದಯೋ। ಏಕನಾಮಕಾತಿ ಏಕೇಕನಾಮಕಾ, ಯೇ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ। ಚತುನಾಮಕೋತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಆದಿನಾಮಕೋ। ಏತನ್ತಿ ಏತಮತ್ಥಂ। ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿ ಅನೋಧಿಸೋ, ಓಧಿಸೋಪಿ ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಾ’’ತಿ ಅಪರಿಮಿತಾ। ಅಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅಸುಭಸಮಾಪತ್ತಿ ವಿಯ ಏಕಸ್ಸೇವ ಅಗ್ಗಹಣತೋ।

459.Nīlampi sañjānātītiādinā nīlādiggahaṇamukhena taṃvaṇṇānaṃ sattānaṃ sañjānanaṃ averādibhāvamanasikaraṇaṃ jotitanti āha ‘‘etasmiñhi ṭhāne appamāṇā cetovimutti kathitā’’ti. Ettha ākiñcaññaṃ kathitanti sambandho. ‘‘Ettha suññatā’’ti, ‘‘ettha animittā’’ti etthāpi eseva nayo. Nti ‘‘idha aññaṃ abhinavaṃ nāma natthī’’tiādinā vuttaṃ atthavacanaṃ. Etāti appamāṇacetovimuttiādayo. Ekanāmakāti ekekanāmakā, ye nānābyañjanāti adhippetā. Eko dhammoti arahattaphalasamāpatti. Catunāmakoti appamāṇacetovimuttiādināmako. Etanti etamatthaṃ. Appamāṇāti anodhiso, odhisopi vā ‘‘ettakā’’ti aparimitā. Asesetvāti asubhasamāpatti viya ekasseva aggahaṇato.

ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚನಂ ಹೋತಿ, ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಸ್ಸ ಅಸುಭಸಮಾಪತ್ತೀನಮ್ಪಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಬಿಮ್ಬಂ ವಿಯ ವಿಗ್ಗಹಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ನ ತಥಾ ಇಮಸ್ಸಾತಿ। ನನು ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪಠಮಾರುಪ್ಪಾನಮ್ಪಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪನ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ನ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಭೂತಆರಮ್ಮಣತಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ಅತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ತನಾ। ಭವತಿ ಏತೇನ ಅತ್ತಾತಿ ಅಭಿಧಾನಂ ಬುದ್ಧಿ ಚಾತಿ ಭಾವೋ, ಅತ್ತಾ। ಭಾವ-ಸದ್ದೋಪಿ ಅತ್ತಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾವಪೋಸಪುಗ್ಗಲಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನಾ’’ತಿ। ನೇಸಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಸಮಾಧಿಆದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ। ‘‘ನಾನತಾ ಪಾಕಟಾವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ನಾನತ್ತಂ ಭೂಮಿತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿತ್ತಾದಿಭಾವೇನ ಅತೀತಾದಿಭಾವೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಾದಿಭಾವೇನ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಭಾವತೋ।

Kiñcāpi asubhanimittārammaṇampi kiñcanaṃ hoti, ārammaṇasaṅghaṭṭanassa kiñcanassa asubhasamāpattīnampi paṭibhāganimittasaṅkhātaṃ ārammaṇaṃ sabimbaṃ viya viggahaṃ kiñcanaṃ hutvā upaṭṭhāti, na tathā imassāti. Nanu brahmavihārapaṭhamāruppānampi paṭibhāganimittabhūtaṃ kiñci ārammaṇaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, ayaṃ pana paṭhamāruppaviññāṇaṃ viya na paṭibhāganimittabhūtaārammaṇatāya evaṃ vuttā. Attenāti attanā. Bhavati etena attāti abhidhānaṃ buddhi cāti bhāvo, attā. Bhāva-saddopi attapariyāyoti āha ‘‘bhāvaposapuggalādisaṅkhātenā’’ti. Nesaṃ appamāṇasamādhiādīnaṃ catunnaṃ. ‘‘Nānatā pākaṭāvā’’ti vuttaṃ nānattaṃ bhūmito ārammaṇato ca dassetuṃ ‘‘attho panā’’tiādi vuttaṃ. Parittādibhāvena atītādibhāvena ajjhattādibhāvena ca na vattabbaṃ ārammaṇaṃ etissāti navattabbārammaṇā nibbānārammaṇaphalasamāpattibhāvato.

ಏತ್ತಕೋತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಏತ್ತಕಪ್ಪಮಾಣೋ, ಉತ್ತಾನೋ ಪರಿತ್ತಚೇತಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವ ಪಮಾಣಕರಣಾನಂ ಅಭಾವೇನಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಕುಪ್ಪಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕೋಪನೀಯತಾಯ। ಕಿಞ್ಚತೀತಿ ಕತ್ತರಿ ಪಠಿತೋ ಧಾತು ಮದ್ದನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚತಿ ಮದ್ದತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

Ettakoti rāgādīhi saṃkiliṭṭhatāya ettakappamāṇo, uttāno parittacetasoti attho. Nibbānampi appamāṇameva pamāṇakaraṇānaṃ abhāvenāti ānetvā sambandho. Akuppāti arahattaphalacetovimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya. Kiñcatīti kattari paṭhito dhātu maddanatthoti āha ‘‘kiñcati maddatī’’ti. Tassa payogaṃ dassetuṃ ‘‘manussā kirā’’tiādi vuttaṃ.

ಸಮೂಹಾದಿಘನವಸೇನ ಸಕಿಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದತಾಯ ಚ ಸವಿಗ್ಗಹಾ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ವತ್ಥುತಾಯ ‘‘ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಖಾದಿನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪನ ತತ್ಥ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕರೋನ್ತೀ ನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಾಹಂ ವಿಧಮೇನ್ತೀ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಘನನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ನ ಗಹಿತಾತಿ ಏಕತ್ಥಪದನಿದ್ದೇಸೇ ಪಾಳಿಯಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾ? ಸಾತಿ ಸುಞ್ಞತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸೇಸು। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಪಿ ಏಕತ್ಥಾ, ನ ಕೇವಲಂ ಸಭಾವಸರಸತೋವ। ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣತೋತಿಆದಿನಾ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಲದ್ಧಪರಿಯಾಯೇನ। ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾದಿಸದ್ದಪವತ್ತಿಹೇತುತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಹೇತುನಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾತಿಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಏತಸ್ಸ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ತಾಯ ತಾಯ ಸಮಞ್ಞಾಯ ವೋಹರಿತಬ್ಬತಾಪರಿಯಾಯೇನ। ಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಟ್ಠಿತದೇಸನಂ ಅರಹತ್ತೇನ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

Samūhādighanavasena sakiccaparicchedatāya ca saviggahā viya upaṭṭhitā saṅkhārā niccādiggāhassa vatthutāya ‘‘niccanimittaṃ sukhādinimitta’’nti ca vuccati. Vipassanā pana tattha ghanavinibbhogaṃ karontī niccādiggāhaṃ vidhamentī ‘‘nimittaṃ samugghātetī’’ti vuttā ghananimittassa ārammaṇabhūtassa abhāvā. Na gahitāti ekatthapadaniddese pāḷiyaṃ kasmā na gahitā? Sāti suññatā cetovimutti. Sabbatthāti appamāṇācetovimuttiādiniddesesu. Ārammaṇavasenāti ārammaṇavasenapi ekatthā, na kevalaṃ sabhāvasarasatova. Iminā pariyāyenāti appamāṇatotiādinā ārammaṇato laddhapariyāyena. Aññasmiṃ pana ṭhāneti ākiñcaññādisaddapavattihetuto aññena hetunā appamāṇātisaddappavattiyaṃ etassa cetovimuttiyā honti. Esa nayo sesesupi. Iminā pariyāyenāti iminā tāya tāya samaññāya voharitabbatāpariyāyena. Saccānaṃ dassanamukhena vaṭṭavasena uṭṭhitadesanaṃ arahattena kūṭaṃ gaṇhanto yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.

ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।

Mahāvedallasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.

Next: ೪. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 4. Cūḷavedallasuttavaṇṇanā

Related texts:

ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ • 3. Mahāvedallasuttaṃ

ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact