| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੩. ਮਹਾવੇਦਲ੍ਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā
੪੪੯. ਗਰੁਭਾવੋ ਗਾਰવਂ, ਪਾਸਾਣਚ੍ਛਤ੍ਤਂ વਿਯ ਗਰੁਕਰਣੀਯਤਾ। ਸਹ ਗਾਰવੇਨਾਤਿ ਸਗਾਰવੋ, ਗਰੁਨਾ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ વੁਤ੍ਤੇ ਗਾਰવવਸੇਨ ਪਤਿਸ੍ਸવਨਂ ਪਤਿਸ੍ਸવੋ, ਸਹ ਪਤਿਸ੍ਸવੇਨ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવੋ, ਪਤਿਸ੍ਸવਭੂਤਂ ਤਂਸਭਾਗਞ੍ਚ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਗਰੁਕਰਣਂ। ਸਗਾਰવੇ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਚਨਂ ਸਗਾਰવਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਚਨਂ। ਗਰੁਕਰਣਂ વਾ ਗਾਰવੋ, ਸਗਾਰવਸ੍ਸ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਚਨਂ ਸਗਾਰવਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਚਨਂ। ਏਤੇਨ ਸਭਾવੇਨੇવ ਸਗਾਰવਸ੍ਸ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਦੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਗਰਹਤ੍ਥੋਪਿ ਹੋਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਪ੍ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ, ਇਧ ਪਨ ਸੋ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਅਭਾવਤ੍ਥੋ ਦੁ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਪ੍ਪਞ੍ਞੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤਿ ਕੇਨ ਪਰਿਮਾਣੇਨ। ਤਂ ਪਨ ਪਰਿਮਾਣਂ ਯਸ੍ਮਾ ਪਰਿਮੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ ਹੋਤਿ, ਨੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਜੋਤਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋਤਿ ਕਾਰਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਕੇਨ ਨੁ ਖੋ ਏવਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਕਾਰਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ’’ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਪੁਚ੍ਛਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨ વਿਸੇਸਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸੇਸਭਾવਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਗਤਾ ਸਬ੍ਬਾવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਨਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾ ਚ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਜੋਤੀਯਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ, ਪੁਚ੍ਛਾ। ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਸਾਕਚ੍ਛਾવਸੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣਂ। વਿਮਤਿ ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ। ਅਨੁਮਤਿਯਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾਯ ਹਿ ‘‘ਕਿਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਮਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਮਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਕਥੇਤੁਂ ਕਮ੍ਯਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ।
449. Garubhāvo gāravaṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇīyatā. Saha gāravenāti sagāravo, garunā kismiñci vutte gāravavasena patissavanaṃ patissavo, saha patissavena sappatissavo, patissavabhūtaṃ taṃsabhāgañca yaṃ kiñci garukaraṇaṃ. Sagārave sappatissavacanaṃ sagāravasappatissavacanaṃ. Garukaraṇaṃ vā gāravo, sagāravassa sappatissavacanaṃ sagāravasappatissavacanaṃ. Etena sabhāveneva sagāravassa tathāpavattaṃ vacananti dasseti. Aññattha du-saddo garahatthopi hoti ‘‘dukkhaṃ dupputto’’tiādīsu viya, idha pana so na sambhavati kucchitāya paññāya abhāvatoti āha ‘‘paññāya duṭṭhaṃ nāma natthī’’ti. ‘‘Dussīlo’’tiādīsu viya abhāvattho du-saddoti vuttaṃ ‘‘appañño nippaññoti attho’’ti. Kittakenāti kena parimāṇena. Taṃ pana parimāṇaṃ yasmā parimeyyassa atthassa paricchindanaṃ hoti, nu-saddo ca pucchāya jotako, tasmā ‘‘kittāvatā nu khoti kāraṇaparicchedapucchā’’ti vatvā ‘‘kittakena nu kho evaṃ vuccatīti attho’’ti āha. ‘‘Kāraṇaparicchedapucchā’’ti iminā ‘‘kittāvatā’’ti sāmaññato pucchābhāvo dassito, na visesato, tassa pucchāvisesabhāvañāpanatthaṃ mahāniddese āgatā sabbāva pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pucchā ca nāmā’’tiādinā. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā, pucchā. Diṭṭhasaṃsandanā sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimati chijjati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kiṃ tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetuṃ kamyatāya pucchā kathetukamyatāpucchā.
ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਯੋ ਕੋਚਿ ਸਭਾવੋ। ਅਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਞਾਣੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਭਾવਂ ਆਹ। ਅਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭੂਤੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ વਿਯ ਅਦਿਟ੍ਠਤਂ। ਅਤੁਲਿਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਤੁਲਨਭੂਤੇਨ ਅਤੁਲਿਤਤਂ। ਅਤੀਰਿਤਨ੍ਤਿ ਤੀਰਣਭੂਤੇਨ ਅਕਤਞਾਣਕਿਰਿਯਾਸਮਾਪਨਤਂ। ਅવਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਪਾਕਟਭਾવਂ। ਅવਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਪਾਕਟੀਕਤਭਾવਂ। ਇਧ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਨ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ ਚਾਤਿ।
Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvaṃ āha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulanabhūtena atulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ. Idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā, na adiṭṭhajotanā vimaticchedanā cāti.
ਕਥਮਯਂ ਅਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਥੇਰੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਯਂ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤੋਤਿ ਸਯਮੇવ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸੇਨ ਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤੋ। ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਪਞ੍ਹਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਸੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਨવਸੇਸੇਨੇવ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੇਸੀਤਿ। ‘‘ਸਯਮੇવ ਪਞ੍ਹਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤੁਕ੍ਕੋਟਿਕਂ ਭવਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਕਚ੍ਚੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਞ੍ਹਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੁਂਯੇવ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨવਿਧਿਂਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ। ਨ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਧਿਂ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸੇਸਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਦਿਸਟ੍ਠਾਨਂ। ਥੇਰੇਨ ਸਦਿਸੋਤਿ ਥੇਰੇਨ ਸਦਿਸੋ ਸਾવਕੋ ਨਤ੍ਥਿ।
Kathamayaṃ attho viññāyatīti āha ‘‘thero hī’’tiādi. Sayaṃ vinicchinantoti sayameva tesaṃ pañhānaṃ atthaṃ visesena nicchinanto. Idaṃ suttanti idaṃ pañcavīsatipañhapaṭimaṇḍitasuttaṃ, na yaṃ kiñci anavaseseneva matthakaṃ pāpesīti. ‘‘Sayameva pañhaṃ samuṭṭhāpetvā sayaṃ vinicchinanto’’ti ettha catukkoṭikaṃ bhavatīti dassento ‘‘ekacco hī’’tiādimāha. Pañhaṃ samuṭṭhāpetuṃyeva sakkotīti pucchanavidhiṃyeva jānāti. Na nicchetunti nicchetuṃ na sakkoti, vissajjanavidhiṃ na jānātīti attho. Visesaṭṭhānanti aññehi asadisaṭṭhānaṃ. Therena sadisoti therena sadiso sāvako natthi.
ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਸਂਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਮਾਨਂ ਕਤ੍વਾ, ਯਥਾ ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਤਂ ਅવਿਲੋਮੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੀਲ਼ਾਯਨ੍ਤੋਤਿ ਲੀਲ਼ਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਤਾਯ ਅਗ੍ਗਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਲੀਲ਼ਾਯ વਿਯ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਰਿਸਾਨਂ ਗਮਨਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
Saṃsanditvāti saṃyojetvā samānaṃ katvā, yathā tattha sabbaññutaññāṇaṃ pavattaṃ, tathā taṃ avilometvāti attho. Līḷāyantoti līḷaṃ karonto. Dhammakathikatāya aggabhāvappattiyā tattha appaṭihatañāṇatāya buddhalīḷāya viya catunnaṃ parisānaṃ gamanaṃ gaṇhanto dhammakathaṃ katheti.
ਇਤੋ વਾ ਏਤ੍ਤੋ વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਕਥਾਮਗ੍ਗਤੋ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਟ੍ਠਿਕੋਟਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਏਕਪਦਿਕਨ੍ਤਿ ਏਕਪਦਨਿਕ੍ਖੇਪਮਤ੍ਤਂ। ਦਣ੍ਡਕਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਏਕਦਣ੍ਡਕਮਯਂ ਸੇਤੁਂ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਚ ਉਪਰਿ ਚ ਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਂ ਆਹਰਣੇਨ ਤੇਪਿਟਕਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਹੇਟ੍ਠੁਪਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਜਾਤਸ੍ਸਰਸਦਿਸਞ੍ਚ ਗਾਥਂ, ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ વਾ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਨਾਨਾਉਪਮਾਕਾਰਣਾਨਿ ਆਹਰਨ੍ਤੋ ਤਾਨਿ ਚ ਤੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਹਿ ਬੋਧੇਨ੍ਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਜਾਤਸ੍ਸਰੇ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾਨਿ ਕੁਸੁਮਾਨਿ ਫੁਲ੍ਲਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਸਿਨੇਰੁਮਤ੍ਥਕੇ વਟ੍ਟਿਸਹਸ੍ਸਂ ਜਾਲੇਨ੍ਤੋ વਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
Ito vā etto vā anukkamitvāti uggahitakathāmaggato yattha katthaci īsakampi anukkamitvā uggahitaniyāmenevāti attho. Tenāha ‘‘yaṭṭhikoṭi’’ntiādi. Ekapadikanti ekapadanikkhepamattaṃ. Daṇḍakasetunti ekadaṇḍakamayaṃ setuṃ. Heṭṭhā ca upari ca suttapadānaṃ āharaṇena tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ heṭṭhupariyaṃ karonto. Jātassarasadisañca gāthaṃ, suttapadaṃ vā nikkhipitvā tattha nānāupamākāraṇāni āharanto tāni ca tehi suttapadehi bodhento samuṭṭhāpento ‘‘jātassare pañcavaṇṇāni kusumāni phullāpento viya sinerumatthake vaṭṭisahassaṃ jālento viyā’’ti vutto.
ਏਕਪਦੁਦ੍ਧਾਰੇਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰਣਕ੍ਖਣੇ। ਪਦવਸੇਨ ਸਟ੍ਠਿ ਪਦਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਗਾਥਾવਸੇਨ ਪਨ੍ਨਰਸ ਗਾਥਾਸਹਸ੍ਸਾਨਿ। ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ વਿਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਅਨੋਚਿਨਿਤ੍વਾ વਲ੍ਲਿਮੇવ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਏਕਜ੍ਝਂ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ વਿਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવਾ’’ਤਿ। ਗਤਿਮਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤਿਸਯਾਯ ਞਾਣਗਤਿਯਾ ਯੁਤ੍ਤਾਨਂ। ਧਿਤਿਮਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਧਾਰਣਬਲੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾਨਂ।
Ekapaduddhāreti ekasmiṃ paduddhāraṇakkhaṇe. Padavasena saṭṭhi padasatasahassāni gāthāvasena pannarasa gāthāsahassāni. Ākaḍḍhitvā gaṇhanto viyāti paccekaṃ pupphāni anocinitvā vallimeva ākaḍḍhitvā ekajjhaṃ pupphāni katvā gaṇhanto viya. Tenāha ‘‘ekappahārenevā’’ti. Gatimantānanti atisayāya ñāṇagatiyā yuttānaṃ. Dhitimantānanti dhāraṇabalena yuttānaṃ.
ਅਨਨ੍ਤਨਯੁਸ੍ਸਦਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾਸਿਤਤ੍ਥਨਿਬ੍ਬਾਨવਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾਦਿવਸੇਨ ਅਨਨ੍ਤਪਭੇਦੇ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਨਯੇਹਿ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਉਪਚਿਤਂ। ਚਤੁਰੋਘਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਤਿਤ੍ਥੇ ਠਪਿਤਨਾવਾ વਿਯਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਹਸ੍ਸਯੁਤ੍ਤਆਜਞ੍ਞਰਥੋਤਿ વੇਜਯਨ੍ਤਰਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।
Anantanayussadanti paccayuppannabhāsitatthanibbānavipākakiriyādivasena anantapabhede visaye pavattiyā anantanayehi ussannaṃ upacitaṃ. Caturoghanittharaṇatthikānaṃ titthe ṭhapitanāvā viyāti yojanā. Sahassayuttaājaññarathoti vejayantarathaṃ sandhāya vadati.
ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ ਬ੍ਯਾਪਨਿਚ੍ਛਾਨਯੇਨ ‘‘ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ ਆਮੇਡਿਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਮਤ੍ਥਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਪੁਚ੍ਛਾਸਭਾਗੇਨ ‘‘ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਆਮੇਡਿਤવਸੇਨੇવਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਰੁਪ੍ਪਨਂ વੇਦਿਯਨਂ ਸਞ੍ਜਾਨਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਂ વਿਜਾਨਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਏਤ੍ਤਕਂ। ਇਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮਤੋ ਚੇવ ਪੀਲ਼ਨਸਙ੍ਖਤਸਨ੍ਤਾਪવਿਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯਸਮਾਗਮੇ ਉਦਯਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸ੍વਾਯਂ ਸਮੁਦਯੋ ਸਂਸਾਰਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪવਤ੍ਤਿਦੁਕ੍ਖਪਭਾવਿਕਾ’’ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਕਰਣਰਸਤੋ ਚੇવ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਨਿਦਾਨਸਂਯੋਗਪਲਿਬੋਧਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ।
Yasmā pucchāyaṃ byāpanicchānayena ‘‘duppañño duppañño’’ti āmeḍitavasena vuttaṃ, tasmā dhammasenāpati pucchitamatthaṃ vissajjento pucchāsabhāgena ‘‘nappajānāti nappajānātī’’ti āmeḍitavasenevāha. Tattha iti-saddo kāraṇatthoti dassento ‘‘yasmā nappajānāti, tasmā duppaññotivuccatī’’ti āha. Idaṃ dukkhanti idaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Tañca kho ruppanaṃ vediyanaṃ sañjānanaṃ abhisaṅkharaṇaṃ vijānananti saṅkhepato ettakaṃ. Ito uddhaṃ kiñci dhammajātaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ nāma natthīti yāthāvasarasalakkhaṇato pavattikkamato ceva pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmalakkhaṇato ca yathābhūtaṃ ariyamaggapaññāya nappajānāti. Avasesapaccayasamāgame udayati uppajjati, svāyaṃ samudayo saṃsārapavattibhāvenāti āha ‘‘pavattidukkhapabhāvikā’’ti, dukkhasaccassa uppādikāti attho. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ anupacchedakaraṇarasato ceva sampiṇḍananidānasaṃyogapalibodhalakkhaṇato ca.
ਇਦਂ ਨਾਮ ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾਤਿ ਇਦਂ ਨਾਮ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਆਗਮ੍ਮ। ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧવਸੇਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਚ੍ਚੁਤਿਰਸਤੋ ਚੇવ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾਸਙ੍ਖਤਾਮਤਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ। ਅਯਂ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿਕਾ ਸਮੋਧਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਪਟਿਪਦਾ। ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਕਰਣਸਰਸਤੋ ਚੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਹੇਤੁਦਸ੍ਸਨਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਰવਾਰੇਤਿ ਦੁਤਿਯવਾਰੇ। ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਠਮવਾਰੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਤਾ ਪਜਾਨਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਆਗਤਾ, ਇਧ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਤਾ ਪਜਾਨਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਯਮੇવ વਿਸੇਸੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਦੁਤਿਯવਾਰੇ।
Idaṃ nāma ṭhānaṃ patvāti idaṃ nāma appavattikāraṇaṃ āgamma. Nirujjhatīti anuppādanirodhavasena nirujjhati, tenāha ‘‘ubhinnaṃ appavattī’’ti. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ accutirasato ceva nissaraṇavivekāsaṅkhatāmatalakkhaṇato ca. Ayaṃ paṭipadāti ayaṃ sammādiṭṭhiādikā samodhānalakkhaṇā paṭipajjati etāyāti paṭipadā. Dukkhanirodhaṃ gacchatīti dukkhanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena gacchati ārabbha pavattati. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti yathābhūtaṃ kilesappahānakaraṇasarasato ceva niyyānahetudassanādhipateyyalakkhaṇato ca nappajānāti. Anantaravāreti dutiyavāre. Imināva nayenāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’ntiādinā paṭhamavāre vuttanayena. Tattha hi duppaññaniddesattā pajānanapaṭikkhepavasena desanā āgatā, idha paññavantaniddesattā pajānanavasenāti ayameva viseso. Etthāti dutiyavāre.
ਸવਨਤੋਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸવਨਤੋ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਗਨ੍ਥਸવਨਮੁਖੇਨ ਹਿ ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹਣਂ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਨ੍ਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹਣਾਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ। ਨੋ વਿવਟ੍ਟੇਤਿ વਿવਟ੍ਟੇ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਨ ਹੋਤਿ ਅવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕੋ।
Savanatoti kammaṭṭhānassa savanato uggaṇhāti. Ganthasavanamukhena hi tadatthassa uggahaṇaṃ. Ṭhapetvā taṇhantiādi tassa uggahaṇākāranidassanaṃ. Abhinivisatīti vipassanābhinivesavasena abhinivisati vipassanākammaṭṭhānaṃ paṭṭhapeti. No vivaṭṭeti vivaṭṭe abhiniveso na hoti avisayattā. Ayanti catusaccakammaṭṭhāniko.
ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਖਨ੍ਧવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਦਿવਸੇਨ વੇਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਸਤਿਪਿ ਅਨੇਕવਿਧਤ੍ਤੇ ਸੁਕਰਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚਤੁਧਾਤੁਮੁਖੇਨ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਧਾਤੁਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਓਤਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰੂਪਨ੍ਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤੀਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ। ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਤਿ ਤਂ ਰੂਪਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨਕਾ। ਨਾਮਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਦਿਚਤੁਕ੍ਕਂ ਨਮਨਟ੍ਠੇਨ ਨਾਮਨ੍ਤਿ વવਤ੍ਥਾਪੇਤਿ। ਯਮਕਤਾਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਯ ਯਮਕਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਰੂਪਂ, ਰੂਪਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਦ੍વੇવ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ, ਨ ਏਤ੍ਥ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਤਾ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾਤਿ ਨਾਮਰੂਪਂ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਨਾਮਰੂਪਂ ਨ ਅਹੇਤੁਕਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਦਾ ਚ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਂ। ਕੀਦਿਸੇਨ ਹੇਤੁਨਾ? ਨ ਇਸ੍ਸਰਾਦਿવਿਸਮਹੇਤੁਨਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੨.੪੪੭) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਹੇਤੁਕਤ੍ਤਾ ਏવ ਸਪਚ੍ਚਯਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਕਮ੍ਮਾਹਾਰਾਦਯੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ‘‘ਤਂ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਚੇવ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਿਕੇ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ ਚ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯਾ ਰੂਪਸਮੁਦਯੋ, ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਯਾ ਰੂਪਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੫੦)। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Pañcakkhandhāti pañcupādānakkhandhā. Khandhavasena vipassanābhinivesassa cakkhādivasena vedanādivasena ca satipi anekavidhatte sukaraṃ suviññeyyanti catudhātumukhena taṃ dassetuṃ ‘‘dhātukammaṭṭhānavasena otaritvā’’ti āha. Rūpanti vavatthapetīti ruppanaṭṭhena rūpanti asaṅkarato paricchindati. Tadārammaṇāti taṃ rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanakā. Nāmanti vedanādicatukkaṃ namanaṭṭhena nāmanti vavatthāpeti. Yamakatālakkhandhaṃ bhindanto viya yamakaṃ bhinditvā ‘‘arūpaṃ, rūpañcā’’ti dveva ime dhammā, na ettha koci attā vā attaniyaṃ vāti nāmarūpaṃ vavatthapeti paricchindati pariggaṇhāti. Ettāvatā diṭṭhivisuddhi dassitā. Taṃ panetaṃ nāmarūpaṃ na ahetukaṃ. Yasmā sabbaṃ sabbattha sabbadā ca natthi, tasmā sahetukaṃ. Kīdisena hetunā? Na issarādivisamahetunā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.447) vuttanayena gahetabbaṃ. Sahetukattā eva sapaccayaṃ. Avijjādayoti avijjātaṇhupādānakammāhārādayo. Evanti ‘‘taṃ paneta’’ntiādinā vuttappakārena avijjādike paccaye ceva rūpavedanādike paccayuppannadhamme ca vavatthapetvā paricchinditvā pariggahetvā. Vuttañhetaṃ ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhāsamudayā rūpasamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50). Ettāvatā kaṅkhāvitaraṇavisuddhiṃ dasseti.
ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰਮੇવ વਿਨਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਅਦ੍ਧੁવਾ। ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤੀਤਿ ਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਰੋਪੇਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਾਰੋਪਨਤੋ ਪਰਂ, ਤਤੋ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਭਾવਤੋ। ਉਦਯਬ੍ਬਯਪ੍ਪਟਿਪੀਲ਼ਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੇਹਿ ਪਤਿ ਪਤਿ ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ ਪੀਲ਼ਨਾਕਾਰੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾ, ਦੁਕ੍ਖਮਾ વਾ। ਅવਸવਤ੍ਤਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ વਸੇਨ ਅવਸવਤ੍ਤਨਾਕਾਰੇਨ। ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਨ ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਾ, ਨਾਪਿ ਨੇਸਂ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ। ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾਤਿ ਏવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਅਨਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੇ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਪਹਾਯ ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਦਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ।
Hutvāti hetupaccayasamavāye uppajjitvā. Abhāvaṭṭhenāti tadanantarameva vinassanaṭṭhena. Aniccāti aniccā addhuvā. Aniccalakkhaṇaṃ āropetīti tesu pañcasu khandhesu aniccatāsaṅkhātaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ niropeti. Tatoti aniccalakkhaṇāropanato paraṃ, tato vā aniccabhāvato. Udayabbayappaṭipīḷanākārenāti uppādanirodhehi pati pati abhikkhaṇaṃ pīḷanākārena hetunā dukkhā aniṭṭhā, dukkhamā vā. Avasavattanākārenāti kassaci vasena avasavattanākārena. Anattāti na sayaṃ attā, nāpi nesaṃ koci attā atthīti anattāti. Tilakkhaṇaṃāropetvāti evaṃ aniccassa dukkhabhāvato, dukkhassa ca anattabhāvato khandhapañcake tividhampi sāmaññalakkhaṇaṃ āropetvā. Sammasantoti udayabbayañāṇuppattiyā uppanne vipassanupakkilese pahāya maggāmaggaṃ vavatthapetvā udayabbayañāṇādivipassanāpaṭipāṭiyā saṅkhāre sammasanto gotrabhuñāṇānantaraṃ lokuttaramaggaṃ pāpuṇāti.
ਏਕਪਟਿવੇਧੇਨਾਤਿ ਏਕੇਨੇવ ਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨੇਨ। ਪਟਿવੇਧੋ ਪਟਿਘਾਤਾਭਾવੇਨ વਿਸਯੇ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਚਾਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਨਂ। ਅਭਿਸਮਯੋ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਧਿਗਮਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅવਬੋਧੋ। ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਏਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋ’’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੋ, ਇਦਞ੍ਚ ਯਥਾ ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਰੂਪਾਦਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚਸ੍ਸ ਖਣੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਹੀਨਸ੍ਸ ਪੁਨ ਅਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾਯ ਪਕਟ੍ਠਂ ਹਾਨਂ ਚਜਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ ਪਹਾਨਂ, ਪਹਾਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਪਹਾਨਪਟਿવੇਧੋ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਯੇਨ ਕਿਲੇਸੇਨ ਅਪ੍ਪਹੀਯਮਾਨੇਨ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਸਤਿ ਚ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਘਾਤਾਭਾવੇਨ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਚਾਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਂ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾવ ਸਰੂਪਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਂ ‘‘ਇਦਂ ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਾਥਾવਸਭਾવਤੋ ਗਹਣਂ, ਸਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਟਿવੇਧੋ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਯਸ੍ਸ ਆવਰਣਸ੍ਸ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ ਞਾਣਂ ਨਿਰੋਧਂ ਆਲਮ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ ਤਂ ਸਰੂਪਤੋ વਿਭਾવਿਤਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ।
Ekapaṭivedhenāti ekeneva ñāṇena paṭivijjhanena. Paṭivedho paṭighātābhāvena visaye nissaṅgacārasaṅkhātaṃ nibbijjhanaṃ. Abhisamayo avirajjhitvā adhigamanasaṅkhāto avabodho. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ettaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti paricchinditvā yāthāvato jānanameva vuttanayena paṭivedhoti pariññāpaṭivedho, idañca yathā ñāṇe pavatte pacchā dukkhassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vuttaṃ, na pana maggañāṇassa ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā pavattanato. Tenāha ‘‘tasmiñcassa khaṇe’’tiādi. Pahīnassa puna apahātabbatāya pakaṭṭhaṃ hānaṃ cajanaṃ samucchindanaṃ pahānaṃ, pahānameva vuttanayena paṭivedhoti pahānapaṭivedho. Ayampi yena kilesena appahīyamānena maggabhāvanāya na bhavitabbaṃ, asati ca maggabhāvanāya yo uppajjeyya, tassa padaghātaṃ karontassa anuppattidhammataṃ āpādentassa ñāṇassa tathāpavattiyā paṭighātābhāvena nissaṅgacāraṃ upādāya evaṃ vutto. Sacchikiriyā paccakkhakaraṇaṃ anussavākāraparivitakkādike muñcitvāva sarūpato ārammaṇakaraṇaṃ ‘‘idaṃ ta’’nti yāthāvasabhāvato gahaṇaṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedho. Ayampi yassa āvaraṇassa asamucchindanato ñāṇaṃ nirodhaṃ ālambituṃ na sakkoti, tassa samucchindanato taṃ sarūpato vibhāvitameva pavattatīti evaṃ vutto.
ਭਾવਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾ વਡ੍ਢਨਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਮਗ੍ਗੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾ, ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ વਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ, ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ વਾ ਉਭਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਠਮਮਗ੍ਗੋਪਿ ਹਿ ਯਥਾਰਹਂ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਤਤ੍ਥਾਪਿ વਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁਪਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਰਸਾਧਨਤੋ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾ, ਸਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੋ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਯਥਾ ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ ਤਾવ ਯਥਾਧਿਗਤਾ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ, ਯਥਾਪવਤ੍ਤੇਸੁ ਫਲੇਸੁਪਿ ਅਯਂ ਯਥਾਧਿਗਤਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਯ વਿਗਤਸਮ੍ਮੋਹੋવ ਹੋਤਿ ਸੇਕ੍ਖੋਪਿ ਸਮਾਨੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ ਪਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋ વਿਦਿਤਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਯੋਗਾਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੭)। ਯਥਾ ਚਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾ ਤਾਸਂ ਜੋਤਿਤਾ ਯਥਾਧਿਗਤਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾવਲਮ੍ਬਿਨਿਯੋ ਮਗ੍ਗવੀਥਿਤੋ ਪਰਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲਪਹੀਨਾવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ। ਕਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ। ਨਿਰੋਧਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਤੋਪੀ’’ਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਨਿਰੋਧੇਪਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ।
Bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā ca. Tattha paṭhamamagge uppādanaṭṭhena bhāvanā, dutiyādīsu vaḍḍhanaṭṭhena, ubhayatthāpi vā ubhayaṃ veditabbaṃ. Paṭhamamaggopi hi yathārahaṃ vuṭṭhānagāminiyaṃ pavattaṃ parijānanādiṃ vaḍḍhento pavattoti tatthāpi vaḍḍhanaṭṭhena bhāvanāti sakkā viññātuṃ. Dutiyādīsupi appahīnakilesappahānato puggalantarasādhanato ca uppādanaṭṭhena bhāvanā, sā eva vuttanayena paṭivedhoti bhāvanāpaṭivedho. Ayampi yathā ñāṇe pavatte pacchā maggadhammānaṃ sarūpaparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vutto. Tiṭṭhantu tāva yathādhigatā maggadhammā, yathāpavattesu phalesupi ayaṃ yathādhigatasaccadhammesu viya vigatasammohova hoti sekkhopi samāno. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo’’ti (mahāva. 27). Yathā cassa dhammā tāsaṃ jotitā yathādhigatasaccadhammāvalambiniyo maggavīthito parato maggaphalapahīnāvasiṭṭhakilesanibbānānaṃ paccavekkhaṇā pavattanti. Dukkhasaccadhammā hi sakkāyadiṭṭhiādayo. Ayañca atthavaṇṇanā pariññābhisamayenātiādīsupi vibhāvetabbā. Kiccatoti asammohato. Nirodhaṃ ārammaṇatoti ettha ‘‘ārammaṇatopī’’ti pi-saddo luttaniddiṭṭho daṭṭhabbo nirodhepi asammohapaṭivedhassa labbhanato. Etassāti catusaccakammaṭṭhānikassa puggalassa.
ਪਞ੍ਞવਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਤਾਯ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਪਾਲ਼ਿਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਤੋ। ਅਤ੍ਥਤੋਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਤੋ। ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਤੋਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਤਂਤਂਅਨੁਸਨ੍ਧਿਤੋ। ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਸ੍ਸ ਸਂਸਨ੍ਦਨਤੋ। ਸਙ੍ਗੀਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਂਤਂਦੇਸਨਾਯਮੇવ વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਅਪਰਭਾਗਸ੍ਸ ਸਂਸਨ੍ਦਨਤੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਚਰਿਤੋਤਿ વਿਜਾਨਨਚਰਿਤੋ વੀਮਂਸਨਚਰਿਤੋ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ વਿਚਾਰਣਾਚਾਰવੇਪੁਲ੍ਲਤੋ। ਪਞ੍ਞવਾਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਮਗ੍ਗੇਨਾਗਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવਤੋ। ਅਜ੍ਜ ਅਜ੍ਜੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਤਰਂ ਅਤਿਖਿਪ੍ਪਮੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਞ੍ਞવਾਪਕ੍ਖਂ ਭਜਤਿ ਸੇਕ੍ਖਪਰਿਯਾਯਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਸੁਤ੍ਤੇ ਪਨ ਪਟਿવੇਧੋવ ਕਥਿਤੋ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਆਗਤਤ੍ਤਾ।
Paññavāti niddiṭṭho nippariyāyato paññavantatāya idha adhippetattā. Pāḷitoti dhammato. Atthatoti aṭṭhakathāto. Anusandhitoti tasmiṃ tasmiṃ sutte taṃtaṃanusandhito. Pubbāparatoti pubbenāparassa saṃsandanato. Saṅgītikkamena cettha pubbāparatā veditabbā. Taṃtaṃdesanāyameva vā pubbabhāgena aparabhāgassa saṃsandanato. Viññāṇacaritoti vijānanacarito vīmaṃsanacarito tepiṭake buddhavacane vicāraṇācāravepullato. Paññavāti na vattabbo maggenāgatāya paññāya abhāvato. Ajja ajjeva arahattanti ittaraṃ atikhippamevāti adhippāyo. Paññavāpakkhaṃ bhajati sekkhapariyāyasabbhāvato. Sutte pana paṭivedhova kathito saccābhisamayavasena āgatattā.
ਏਸਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰੇ વੁਤ੍ਤੋ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਕਮ੍ਮਕਾਰਕਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਾਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਕਚਿਤ੍ਤਂ । ਸੁਖવੇਦਨਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਕੋ વੇਦਿਯਤਿ, ਕਸ੍ਸ વੇਦਨਾ, ਕਿਂਕਾਰਣਾ વੇਦਨਾ, ਸੋਪਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਗ੍ਗਹਣਮੁਖੇਨ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ ਸਭਾવਤੋ ਸਮੁਦਯਤੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਤੋ ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ વਿਜਾਨਾਤਿ ਨਾਮ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਕਥਂ ਉਪਲਕ੍ਖੇਤਿ। ਤਾਯ ਹਿ ਤਦਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਮ੍ਪਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੩੮੦) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ । ਕਾਮਞ੍ਚੇਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વੇਦਨਾਤੋ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਨ੍ਤਰવਾਰੇ ਪਨ ਰੂਪਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਅਰੂਪਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਖਨ੍ਤਿਪਿ વਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ, ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ।
Esāti anantare vutto ariyapuggalo. Kammakārakacittanti bhāvanākammassa pavattanakacittaṃ . Sukhavedanampi vijānātīti ko vediyati, kassa vedanā, kiṃkāraṇā vedanā, sopi kassaci abhāvaggahaṇamukhena sukhaṃ vedanaṃ sabhāvato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato ca yathābhūtaṃ paricchindanto pariggaṇhanto sukhaṃ vedanaṃ vijānāti nāma. Sesapadadvayepi eseva nayo. Yasmā ‘‘satipaṭṭhāne’’ti iminā satipaṭṭhānakathaṃ upalakkheti. Tāya hi tadattho veditabbo, tasmā taṃsaṃvaṇṇanāyampi (dī. ni. ṭī. 2.380) vuttanayena tassattho veditabbo . Kāmañcetaṃ viññāṇaṃ vedanāto aññampi ārammaṇaṃ vijānāti, anantaravāre pana rūpamukhena vipassanābhinivesassa dassitattā idha arūpamukhena dassetuṃ ‘‘sukhantipi vijānātī’’tiādinā niddiṭṭhaṃ, pucchantassa vā ajjhāsayavasena.
ਸਂਸਟ੍ਠਾਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਂਯੋਗਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ। વਿਸਂਸਟ੍ਠਾਤਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ, ਸਂਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਾ। ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਤਂਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਅવਸਰੋ વਿਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਾਸਙ੍ਕਾਯ ਏવ ਅਭਾવਤੋ? ਨ, ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਨ੍ਤਰਗਤਾਨਂ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਮਗ੍ਗવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾવਿਪਸ੍ਸਨਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਞ੍ਚ વੋਮਿਸ੍ਸਕਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ। વਿਨਿવਟ੍ਟੇਤ੍વਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਤੋ વਿવੇਚੇਤ੍વਾ। ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਇਦਂ ਕੇવਲਂ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸਭਾવਭੇਦਂ, ਸਭਾવਭੇਦਤੋ ਪਨ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਨੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ વਾ વਤ੍ਥੁਤੋ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ વਾ ਨਿਰੋਧਤੋ વਾ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਸਭਾવਭੇਦਂ વਿਸਯਭੇਦੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਸਯੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਭੂਮਿ, ਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Saṃsaṭṭhāti sampayuttā. Tenāha ‘‘ekuppādādilakkhaṇena saṃyogaṭṭhenā’’ti. Visaṃsaṭṭhāti vippayuttā. Bhinditvāti aññabhūmikassa aññabhūmidassaneneva vināsetvā, saṃbhinditvā vā. Saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchatīti taṃcittuppādapariyāpannānaṃ pañcaviññāṇānaṃ saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchati. Yadi evaṃ kathaṃ pucchāya avasaro visaṃsaṭṭhabhāvāsaṅkāya eva abhāvato? Na, cittuppādantaragatānaṃ maggapaññāmaggaviññāṇānaṃ vipassanāpaññāvipassanāviññāṇānañca vomissakasaṃsaṭṭhabhāvassa labbhamānattā. Vinivaṭṭetvāti aññamaññato vivecetvā. Nānākaraṇaṃ dassetuṃ na sakkāti idaṃ kevalaṃ saṃsaṭṭhabhāvameva sandhāya vuttaṃ, na sabhāvabhedaṃ, sabhāvabhedato pana nānākaraṇaṃ nesaṃ pākaṭameva. Tenāha ‘‘ārammaṇato vā vatthuto vā uppādato vā nirodhato vā’’ti. Idāni tameva sabhāvabhedaṃ visayabhedena suṭṭhu pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Visayoti pavattiṭṭhānaṃ issariyabhūmi, yena cittapaññānaṃ tattha tattha pubbaṅgamatā vuccati.
ਕਾਮਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨੇવ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ, ਮਗ੍ਗੋਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸਹਿਤੋવ, ਨ ਕੇવਲੋ, ਯਥਾ ਪਨ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਧਾਨਂ ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਧੋਰਯ੍ਹਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ‘‘ਛਦ੍વਾਰਾਧਿਪਤਿ ਰਾਜਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੮੧) વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਪਧਾਨਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਤੋ ਤਦਧੀਨਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਪਠਮਂ ਗਹਿਤਾ। ਅਯਞ੍ਚ ਨੇਸਂ વਿਸਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਭੇਦੋ, ਤਥਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨવਿਧਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਥੇਰੇਹੇવ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਭਗવਤਾਪਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਨੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ ਯਥਾ ‘‘ਕਿਂਚਿਤ੍ਤੋ ਤ੍વਂ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧੩੨-੧੩੫)। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਪਞ੍ਞਾ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਜੋਤਨਾ ਹੋਤਿ ਯਥਾ – ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਣ੍ਠਪੇਤਿ ਸਨ੍ਨਿਸਾਦੇਤਿ ਏਕੋਦਿਂ ਕਰੋਤਿ ਸਮਾਦਹਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੩੨), ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੧)। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਚੋਦਨਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਤਮਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਞਾ ਅਧਿਗਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਭੁਯ੍ਯવਸੇਨ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨਪਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਨ੍ਤਿ – ‘‘ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਲਾਭਿਨੋ ਕਾਮਸਹਗਤਾ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤਿ ਹਾਨਭਾਗਿਨੀ ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧)। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨਪਿ – ‘‘ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਞ੍ਞਾਤਿ વਾ ਸੇਸਰੂਪਾਰੂਪਸਞ੍ਞਾਤਿ વਾ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕਤ੍ਥਾ, ਉਦਾਹੁ ਨਾਨਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੫.ਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ)। ਤਥਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾਪਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਚਿਤ੍ਤਸੀਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਨ੍ਤਿ – ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੭੭), ਤਥਾ ਫਸ੍ਸਾਦਿਸੀਸੇਨਪਿ – ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਫਸ੍ਸਂ ਭਾવੇਤਿ, વੇਦਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਚੇਤਨਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੭੭)।
Kāmañca vipassanāpi paññāvaseneva kiccakārī, maggopi viññāṇasahitova, na kevalo, yathā pana lokiyadhammesu cittaṃ padhānaṃ tatthassa dhorayhabhāvena pavattisabbhāvato. Tathā hi taṃ ‘‘chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.181) vuccati, evaṃ lokuttaradhammesu paññā padhānā paṭipakkhavidhamanassa visesato tadadhīnattā. Tathā hi maggadhamme sammādiṭṭhi eva paṭhamaṃ gahitā. Ayañca nesaṃ visayavasena pavattibhedo, tathā ca paññāpanavidhi na kevalaṃ thereheva dassito, apica kho bhagavatāpi dassitoti vibhāvento ‘‘sammāsambuddhopī’’tiādimāha. Yattha paññā na labbhati, tattha cittavasena pucchane vattabbameva natthi yathā ‘‘kiṃcitto tvaṃ bhikkhū’’tiādīsu (pārā. 132-135). Yattha pana paññā labbhati, tatthāpi cittavasena jotanā hoti yathā – ‘‘ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiṃ karoti samādahati (saṃ. ni. 4.332), yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu (dha. sa. 1). Aṭṭhakathāyaṃ pana lokiyadhammesu cittavasena, lokuttaradhammesu paññāvasena codanaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘katamā te bhikkhu paññā adhigatā’’tiādi vuttaṃ. Yebhuyyavasena cetaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi katthaci lokiyadhammā paññāsīsenapi niddisīyanti – ‘‘paṭhamassa jhānassa lābhino kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.1). Saññāsīsenapi – ‘‘uddhumātakasaññāti vā sesarūpārūpasaññāti vā ime dhammā ekatthā, udāhu nānatthā’’tiādīsu (pārā. aṭṭha. 45.padabhājanīyavaṇṇanā). Tathā lokuttaradhammāpi katthaci cittasīsena niddisīyanti – ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ cittaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277), tathā phassādisīsenapi – ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ phassaṃ bhāveti, vedanaṃ saññaṃ cetanaṃ bhāvetī’’tiādīsu (dha. sa. 277).
ਚਤੂਸੁ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗੇਸੂਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸੇવਨਾ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ, ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਕਾਰਣੇਸੁ। ਕਾਮਂ ਚੇਤੇਸੁ ਸਤਿਆਦਯੋਪਿ ਧਮ੍ਮਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾવ ਤੇਹਿ વਿਨਾ ਤੇਸਂ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਤਥਾਪਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾ વਿਸੇਸਤੋ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਦ੍ਦੋ ਏવ ਹਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤਿ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਯੋਨਿਸੋ ਚ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਚਤੂਸੁ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇਸੂਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਭਾવਨਾਯ। ਚਤੂਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੂਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗੇਸੁ ਸਦ੍ਧਾ વਿਯ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਭਾવਨਾਯ વੀਰਿਯਂ વਿਯ ਚ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਯ – ‘‘ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੩; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੮੪, ੪੦੭) વਚਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਤਿ ਅਧਿਕਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿ, ‘‘ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਭਾવਨਾ ਪਞ੍ਞਾਭਾવਨਾ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਧਿਕਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਪਾਕਟੋਯਮਤ੍ਥੋ, ਅਧਿਗਮਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਨਂ વਿਯ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਮਰਸਤਾવ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਏવਨ੍ਤਿ ਯਂ ਠਾਨਂ, ਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਾਦਿਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਸવਿਸਯਸ੍ਮਿਂਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਏવ। ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕਥਿਤਾਤਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ ਚ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਿવਿਸੇਸੇਨ ਕਥਿਤਾ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਚਮੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਸਹ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਸਯੇ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਕਿਚ੍ਚਾਧਿਕਤਾਯ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ। ਏવਂ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਧਮ੍ਮਾ ਯਥਾਸਕਂ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਿવਿਸੇਸવਸੇਨ ਬੋਧਿਤਾਤਿ।
Catūsu sotāpattiyaṅgesūti sappurisasevanā, saddhammassavanaṃ, yonisomanasikāro, dhammānudhammapaṭipattīti imesu catūsu sotāpattimaggassa kāraṇesu. Kāmaṃ cetesu satiādayopi dhammā icchitabbāva tehi vinā tesaṃ asambhavato, tathāpi cettha saddhā visesato kiccakārīti veditabbā. Saddo eva hi sappurise payirupāsati, saddhammaṃ suṇāti, yoniso ca manasi karoti, ariyamaggassa ca anudhammaṃ paṭipajjati, tasmā vuttaṃ ‘‘ettha saddhindriyaṃ daṭṭhabba’’nti. Iminā nayena sesindriyesupi attho daṭṭhabbo. Catūsu sammappadhānesūti catubbidhasammappadhānabhāvanāya. Catūsu satipaṭṭhānesūtiādīsupi eseva nayo. Ettha ca sotāpattiyaṅgesu saddhā viya sammappadhānabhāvanāya vīriyaṃ viya ca satipaṭṭhānabhāvanāya – ‘‘satimā vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.384, 407) vacanato pubbabhāge kiccato sati adhikā icchitabbā. Evaṃ samādhikammikassa samādhi, ‘‘ariyasaccabhāvanā paññābhāvanā’’ti katvā tattha paññā pubbabhāge adhikā icchitabbāti pākaṭoyamattho, adhigamakkhaṇe pana samādhipaññānaṃ viya sabbesampi indriyānaṃ saddhādīnaṃ samarasatāva icchitabbā. Tathā hi ‘‘ettha saddhindriya’’ntiādinā tattha tattha etthaggahaṇaṃ kataṃ. Evanti yaṃ ṭhānaṃ, taṃ indriyasamattādiṃ paccāmasati. Savisayasmiṃyevāti attano attano visaye eva. Lokiyalokuttarā dhammā kathitāti lokiyadhammā lokuttaradhammā ca tena tena pavattivisesena kathitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – saddhāpañcamesu indriyesu saha pavattamānesu tattha tattha visaye saddhādīnaṃ kiccādhikatāya tassa tasseva daṭṭhabbatā vuttā, na sabbesaṃ. Evaṃ aññepi lokiyalokuttarā dhammā yathāsakaṃ visaye pavattivisesavasena bodhitāti.
ਇਦਾਨਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਤਿਰੇਕਕਿਚ੍ਚਤਂ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਰਾਜਪਞ੍ਚਮਾ ਸਹਾਯਾ વਿਯ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਕਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਨੇਸਂ ਕੀਲ਼ਨਤ੍ਥਂ ਏਕਜ੍ਝਂ વੀਥਿਓਤਰਣਂ વਿਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਏਕਜ੍ਝਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿਓਤਰਣਂ। ਸਹਾਯੇਸੁ ਪਠਮਾਦੀਨਂ ਯਥਾਸਕਗੇਹੇવ વਿਚਾਰਣਾ વਿਯ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਅਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਪਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ। ਸਹਾਯੇਸੁ ਇਤਰੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੋ વਿਯ ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਤਦਨ੍વਯਤਾ। ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਭੂਤਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਗਤਤਾ। ਨ ਹਿ ਤਦਾ ਤੇਸਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਪਥવੀਆਦੀਸੁ ਆਪਾਦੀਨਂ વਿਯ ਕਿਚ੍ਚਂ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਂ વਿਭੂਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਪੁਰੇਤਰਂ ਤਥਾਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਭਾવਨਾ વਿਸੇਸਤੋ ਪਞ੍ਞੁਤ੍ਤਰਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਰਾਜਾਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤੀਤਿਆਦਿ ਯਥਾਧਿਗਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨਂ।
Idāni saddhādīnaṃ indriyānaṃ tattha tattha atirekakiccataṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ rājapañcamā sahāyā viya vimuttiparipācakāni pañcindriyāni. Nesaṃ kīḷanatthaṃ ekajjhaṃ vīthiotaraṇaṃ viya indriyānaṃ ekajjhaṃ vipassanāvīthiotaraṇaṃ. Sahāyesu paṭhamādīnaṃ yathāsakageheva vicāraṇā viya saddhādīnaṃ sotāpattiaṅgādīni patvā pubbaṅgamatā. Sahāyesu itaresaṃ tattha tattha tuṇhībhāvo viya sesindriyānaṃ tattha tattha tadanvayatā. Tassa pubbaṅgamabhūtassa indriyassa kiccānugatatā. Na hi tadā tesaṃ sasambhārapathavīādīsu āpādīnaṃ viya kiccaṃ pākaṭaṃ hoti, saddhādīnaṃyeva pana kiccaṃ vibhūtaṃ hutvā tiṭṭhati puretaraṃ tathāpaccayehi cittasantānassa abhisaṅkhatattā. Ettha ca vipassanākammikassa bhāvanā visesato paññuttarāti dassanatthaṃ rājānaṃ nidassanaṃ katvā paññindriyaṃ vuttaṃ. Itītiādi yathādhigatassa atthassa nigamanaṃ.
ਮਗ੍ਗવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਹਗਤਂ ਅਪਚਯਗਾਮਿવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ। ਤਥੇવ ਤਂ વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨੇવ વਿਜਾਨਾਤਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗਾਨੁਕੂਲਤ੍ਤਾ ਚ। ਯਂ વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਜਾਨਨਪਜਾਨਨਾਨਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਿ, ਨ ‘‘ਯਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਯ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਥੇવਾਤਿ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ। ਏਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਤੋ ਚ ਸਮਾਨਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਹ ਪવਤ੍ਤਿਕਤਾ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਤਾ, ਤਤੋ ਏવ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਹੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਏਕਨਿਰੋਧਤਾ, ਏਕਂਯੇવ વਤ੍ਥੁਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਿ ਏਕવਤ੍ਥੁਕਤਾ, ਏਕਂਯੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਿ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਤਾ। ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਚੇਤਂ ਕਰਣવਚਨਂ। ਤੇਨ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾਯ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਞ੍ਚੇਤਂ, ਇਤੋ ਤੀਹਿਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਹੋਤਿਯੇવ।
Maggaviññāṇampīti ariyamaggasahagataṃ apacayagāmiviññāṇampi. Tatheva taṃ vijānātīti saccadhammaṃ ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā nayeneva vijānāti ekacittuppādapariyāpannattā maggānukūlattā ca. Yaṃ vijānātīti ettha vijānanapajānanāni vipassanācittuppādapariyāpannāni adhippetāni, na ‘‘yaṃ pajānātī’’ti ettha viya maggacittuppādapariyāpannāti āha ‘‘yaṃ saṅkhāragata’’ntiādi. Tathevāti ‘‘anicca’’ntiādinā nayena. Ekacittuppādapariyāpannattā vipassanābhāvato ca samānapaccayehi saha pavattikatā ekuppādatā, tato eva ekajjhaṃ saheva nirujjhanaṃ ekanirodhatā, ekaṃyeva vatthuṃ nissāya pavatti ekavatthukatā, ekaṃyeva ārammaṇaṃ ārabbha pavatti ekārammaṇatā. Hetumhi cetaṃ karaṇavacanaṃ. Tena ekuppādāditāya saṃsaṭṭhabhāvaṃ sādheti. Anavasesapariyādānañcetaṃ, ito tīhipi sampayuttalakkhaṇaṃ hotiyeva.
ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਾ ਹਿ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਨ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਪਿ ਤਗ੍ਗਤਿਕਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਤਥੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ।
Maggapaññaṃsandhāya vuttaṃ, sā hi ekantato bhāvetabbā, na pariññeyyā, paññāya pana bhāvetabbatāya taṃsampayuttadhammāpi taggatikāva hontīti āha ‘‘taṃsampayuttaṃ panā’’tiādi. Kiñcāpi vipassanāpaññāya bhāvanāvasena pavattanato taṃsampayuttaviññāṇampi tatheva pavattati, tassa pana pariññeyyabhāvānativattanato pariññeyyatā vuttā. Tenevāha – ‘‘yampi taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhamma’’nti.
੪੫੦. ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪੀਤਿ વੇਦਨਾਤਿ ਏવਂ ਸਾਮਞ੍ਞਗ੍ਗਹਣੇ ਸਤਿਪਿ। ਤੇਭੂਮਿਕਸਮ੍ਮਸਨਚਾਰવੇਦਨਾવਾਤਿ ਭੂਮਿਤ੍ਤਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਤਤੋ ਏવ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਸ੍ਸ ਗੋਚਰਭੂਤਾ વੇਦਨਾ ਏવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਉਪਕਾਰਾવਹਭਾવੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਆਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਤੁਰੋਘਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਿਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ । ਏਸ ਨਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਪਿ। ਇਧ ਸੁਖਾਦਿਸਦ੍ਦਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣવਿਸਯਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਞ੍ਚ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਅਨਿਟ੍ਠਂ, ਤਤੋ ਏવ ਦੁਕ੍ਖਮਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਯ ਅਨੁਪਤਿਤਂ, ਓਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ। ਸੁਖੇਨ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਭવਿਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨਯਿਦਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਸਾਰਾਗਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯੁਂ। ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਤੋ ਚ ਇਟ੍ਠਂ। ਸਾਰਾਗਾ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਬਹਲਰਾਗਹੇਤੁ ਯਥਾਰਹਂ ਦਸਹਿਪਿ ਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਸਂਯੋਗਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤਥਾ ਸਂਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਾਦਿવਸੇਨ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, વਿਬਾਧੀਯਨ੍ਤਿ ਉਪਤਾਪੀਯਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਂ, ਅਨਿਟ੍ਠਂ, ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਸੁਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਨ੍ਤਿ ਕਥਿਤਂ। ਏવਂ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਞ੍ਚਪਿ ਖਨ੍ਧੇ ਸੁਖਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વੇਦਨਾ ਏવ ਸੁਖਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਾਕਤਿਕਪਚੁਰਜਨવਸੇਨਾਯਂ ਕਥਿਤਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਰਿਮਂ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਸੇਸਲਾਭੀ ਪਨ ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੇવ। વੁਤ੍ਤਮੇਤਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੯)। વੇਦਨਾਯ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વੇਦਿਯਨ੍ਤਿਯਾ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ વੇਦੇਤੀਤਿ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
450.Evaṃ santepīti vedanāti evaṃ sāmaññaggahaṇe satipi. Tebhūmikasammasanacāravedanāvāti bhūmittayapariyāpannā, tato eva sammasanañāṇassa gocarabhūtā vedanā eva adhippetā sabrahmacārīnaṃ upakārāvahabhāvena desanāya āraddhattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘caturoghanittharaṇatthikāna’’ntiādi . Esa nayo paññāyapi. Idha sukhādisaddā tadārammaṇavisayāti imamatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘rūpañca hī’’tiādi vuttaṃ. Ekantadukkhanti ekanteneva aniṭṭhaṃ, tato eva dukkhamatāya dukkhaṃ. Ārammaṇakaraṇavasena dukkhavedanāya anupatitaṃ, otiṇṇañcāti dukkhānupatitaṃ, dukkhāvakkantaṃ. Sukhena anavakkantaṃ abhavissāti yojanā. Nayidanti ettha idanti nipātamattaṃ. Sārajjeyyunti sārāgaṃ uppādeyyuṃ. Sukhanti sabhāvato ca iṭṭhaṃ. Sārāgā saṃyujjantīti bahalarāgahetu yathārahaṃ dasahipi saṃyojanehi saṃyujjanti. Saṃyogā saṃkilissantīti tathā saṃyuttatāya taṇhāsaṃkilesādivasena saṃkilissanti, vibādhīyanti upatāpīyanti cāti attho. Ārammaṇanti iṭṭhaṃ, aniṭṭhaṃ, majjhattañca ārammaṇaṃ yathākkamaṃ sukhaṃ, dukkhaṃ, adukkhamasukhanti kathitaṃ. Evaṃ avisesena pañcapi khandhe sukhādiārammaṇabhāvena dassetvā idāni vedanā eva sukhādiārammaṇabhāvena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Pākatikapacurajanavasenāyaṃ kathitāti katvā ‘‘purimaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Visesalābhī pana anāgatampi sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Vuttametaṃ satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.380; ma. ni. aṭṭha. 1.79). Vedanāya hi ārammaṇaṃ vediyantiyā taṃsamaṅgīpuggalo vedetīti vohāramattaṃ hoti.
ਸਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਯਪਿ ਚਤੁਭੂਮਿਕਸਞ੍ਞਾਯ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਪવਤ੍ਤਨਕਸਞ੍ਞਾਯ। વਤ੍ਥੇ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਣ੍ਣਧਾਤੁਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ । ਪਾਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਭਾવਨਂ ਉਪਚਾਰਂ વਾ ਅਪ੍ਪਨਂ વਾ ਉਪਨੇਨ੍ਤੋ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸਞ੍ਞਾਪੀਤਿ ‘‘ਨੀਲਂ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨੀਲ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸਞ੍ਞਾਪਿ।
Sabbasaññāyāti sabbāyapi catubhūmikasaññāya. Sabbatthakasaññāyāti sabbasmiṃ cittuppāde pavattanakasaññāya. Vatthe vāti vā-saddena vaṇṇadhātuṃ saṅgaṇhāti . Pāpentoti bhāvanaṃ upacāraṃ vā appanaṃ vā upanento. Uppajjanakasaññāpīti ‘‘nīlaṃ rūpaṃ, rūpārammaṇaṃ nīla’’nti uppajjanakasaññāpi.
ਅਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਕ੍ਕਗਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਕਨ੍ਤਨਕਤਕ੍ਕਮ੍ਹਿ, ਸੁਤ੍ਤવਤ੍ਤਨਕਤਕ੍ਕਮ੍ਹਿ વਾ વੇਠਨવਸੇਨ ਠਿਤਂ। ਪਰਿવਟ੍ਟਕਾਦਿਗਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤવੇਠਨਪਰਿવਟ੍ਟਕਾਦਿਗਤਂ। વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਤ੍ਤਾવ ਨ ਗਹਿਤਾ, ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਪਞ੍ਞਾ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਲਭਾਪਿਤਾ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਹਿਪਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਲਭਾਪਿਤਾ ਏવਾਤਿ। ਤਦੇવ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਤੋ।
Asabbasaṅgāhikattāti sabbesaṃ vedanāsaññāviññāṇānaṃ asaṅgahitattā. Takkagatanti suttakantanakatakkamhi, suttavattanakatakkamhi vā veṭhanavasena ṭhitaṃ. Parivaṭṭakādigatanti suttaveṭhanaparivaṭṭakādigataṃ. Vissaṭṭhattāva na gahitā, yadaggena paññā viññāṇena saddhiṃ sampayogaṃ labhāpitā, tadaggena vedanāsaññāhipi sampayogaṃ labhāpitā evāti. Tadeva sañjānāti saṃsaṭṭhabhāvato.
ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪਜਾਨਨવਸੇਨਪਿ વਿਸੇਸਸ੍ਸ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਲਦ੍ਦਤੋਯੇવੇਤ੍ਥ ਅવਿਸੇਸੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ વਿਸੇਸਤੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਹਿ ਧਾਤੂਨਂ ਤੇਨ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦੇਨ ਨਾਮਪਦੇਨ ਚ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਉਪਸਗ੍ਗਪਦਂ ਜੋਤਕਭਾવੇਨ વਿਸੇਸੇਤਿ, ਨ વਾਚਕਭਾવੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸਪਿ ਜਾਨਨਤ੍ਥੇ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ । ਏਤੇਨ ਸਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਪਞ੍ਞਾਪਦਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਗਧਜਾਨਨਤ੍ਥੇ ਯਥਾਸਕਂ વਿਸਿਟ੍ਠવਿਸਯੇ ਚ ਨਿਟ੍ਠਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਞ੍ਞਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਞ੍ਜਾਨਨਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ વਿਜਾਨਨਪਜਾਨਨਾਕਾਰੇ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਏવ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕਦਾਚਿਪਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਤੇ વਿਸੇਸਾ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਸਞ੍ਞਾ ਕੁਤੋ ਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਂ ਪਾਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ’’ਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਗ੍ਗਪਾਤੁਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ।
Sañjānāti vijānātīti ettha ‘‘pajānātī’’ti padaṃ ānetvā vattabbaṃ pajānanavasenapi visesassa vakkhamānattā. Jānātīti ayaṃ saddo ca laddatoyevettha aviseso, atthato pana visesato icchitabbo. Anekatthattā hi dhātūnaṃ tena ākhyātapadena nāmapadena ca vuttamatthaṃ upasaggapadaṃ jotakabhāvena viseseti, na vācakabhāvena. Tenāha ‘‘tassapi jānanatthe viseso veditabbo’’ti . Etena saññāviññāṇapaññāpadāni antogadhajānanatthe yathāsakaṃ visiṭṭhavisaye ca niṭṭhānīti dasseti. Tenevāha ‘‘saññā hī’’tiādi. Sañjānanamattamevāti ettha matta-saddena visesanivattiatthena vijānanapajānanākāre nivatteti, eva-saddena kadācipi imissā te visesā natthevāti avadhāreti. Tenevāha ‘‘aniccaṃ dukkha’’ntiādi. Tattha viññāṇakiccampi kātuṃ asakkontī saññā kuto paññākiccaṃ kareyyāti ‘‘lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetuṃ na sakkoti’’cceva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘maggapātubhāva’’nti.
ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਸਞ੍ਞਾ વਿਯ ਨੀਲਪੀਤਾਦਿਮਤ੍ਤਸਞ੍ਜਾਨਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਤਾਦਿਸਂ વਿਸੇਸਂ ਜਾਨਨ੍ਤਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕਥਂ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਂ ਪਾਪੇਤੀਤਿ? ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਸ੍ਸਿਤਮਗ੍ਗੇਨ। ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਹਿ ਅਨੇਕવਾਰਂ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਪਗੁਣਭਾવਤੋ ਪਰਿਚਯવਸੇਨ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਯਥਾ ਤਂ ਪਗੁਣਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਯਨੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗਤਾਪਿ વਾਰਾ ਨ ਉਪਧਾਰੀਯਨ੍ਤਿ। ‘‘ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਮਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ। ਉਸ੍ਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਦਿਞਾਣਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਆਰਭਿਤ੍વਾ। ਮਗ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਂ ਪਾਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਸਮ੍ਬੋਧਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ ਅવਬੁਜ੍ਝਨવਸੇਨੇવ, ਨ ਸਞ੍ਜਾਨਨਮਤ੍ਤੇਨ। ਤਥਾ ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਮ੍ਪਿ ਪਾਪੇਤਿ, ਨ વਿਜਾਨਨਮਤ੍ਤੇਨ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨ ਅਞ੍ਞਾਸਾਧਾਰਣੇਨ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਉਸ੍ਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਮ੍ਪਿ ਪਾਪੇਤਿ।
Ārammaṇe pavattamānaṃ viññāṇaṃ na saññā viya nīlapītādimattasañjānanavasena pavattati, atha kho tattha aññampi tādisaṃ visesaṃ jānantameva pavattatīti āha ‘‘viññāṇa’’ntiādi. Kathaṃ pana viññāṇaṃ lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetīti? Paññāya dassitamaggena. Lakkhaṇārammaṇikavipassanāya hi anekavāraṃ lakkhaṇāni paṭivijjhitvā pavattamānāya paguṇabhāvato paricayavasena ñāṇavippayuttacittenapi vipassanā sambhavati, yathā taṃ paguṇassa ganthassa ajjhayane tattha tattha gatāpi vārā na upadhārīyanti. ‘‘Lakkhaṇapaṭivedha’’nti ca lakkhaṇānaṃ ārammaṇakaraṇamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na paṭivijjhanaṃ. Ussakkitvāti udayabbayañāṇādiñāṇapaṭipāṭiyā ārabhitvā. Maggapātubhāvaṃ pāpetuṃ na sakkoti asambodhasabhāvattā. Ārammaṇampi sañjānāti avabujjhanavaseneva, na sañjānanamattena. Tathā lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, na vijānanamattena, attano pana aññāsādhāraṇena ānubhāvena ussakkitvā maggapātubhāvampi pāpeti.
ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਜਾਤਬੁਦ੍ਧੀਤਿ ਅਸਞ੍ਜਾਤਬ੍ਯવਹਾਰਬੁਦ੍ਧਿ। ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਨ੍ਤਿ ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਾਰਹਂ, ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗવਤ੍ਥੂਨਂ ਪਟਿਲਾਭਯੋਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੂਟੋਤਿ ਕਹਾਪਣਪਤਿਰੂਪਕੋ ਤਮ੍ਬਕਂਸਾਦਿਮਯੋ। ਛੇਕੋਤਿ ਮਹਾਸਾਰੋ। ਕਰਤੋਤਿ ਅਡ੍ਢਸਾਰੋ। ਸਣ੍ਹੋਤਿ ਮੁਦੁਜਾਤਿਕੋ ਸਮਸਾਰੋ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਪਾਦਸਾਰਪਰੋਪਾਦਸਾਰਅਡ੍ਢਸਾਰਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਚ ਪਨ ਨਂ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾਪਿ…ਪੇ॰… ਅਸੁਕਾਚਰਿਯੇਨ ਕਤੋਤਿਪਿ ਜਾਨਾਤਿ ਤਥਾ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਏવਮੇવਨ੍ਤਿਆਦਿ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ। ਸਞ੍ਞਾવਿਭਾਗਂ ਅਕਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡવਸੇਨੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਕਹਾਪਣਦਸ੍ਸਨਸਦਿਸਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਾ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤવਿਸਯਪਦਟ੍ਠਾਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਚ੍ਚવਿਸੇਸਗ੍ਗਹਣਸਮਤ੍ਥਭਾવਤੋ ਗਾਮਿਕਪੁਰਿਸਕਹਾਪਣਦਸ੍ਸਨਸਦਿਸਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਾ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨવਸੇਸਾવਬੋਧਤੋ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕਕਹਾਪਣਦਸ੍ਸਨਸਦਿਸਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਨੇਸਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਪਞ੍ਞਾਨਂ । વਿਸੇਸੋਤਿ ਸਭਾવવਿਸੇਸੋ। ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝੋ ਪਕਤਿਪਞ੍ਞਾਯ। ਇਮਿਨਾવ ਨੇਸਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਖੁਮਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Idāni yathāvuttamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ajātabuddhīti asañjātabyavahārabuddhi. Upabhogaparibhoganti upabhogaparibhogārahaṃ, upabhogaparibhogavatthūnaṃ paṭilābhayogganti attho. Kūṭoti kahāpaṇapatirūpako tambakaṃsādimayo. Chekoti mahāsāro. Karatoti aḍḍhasāro. Saṇhoti mudujātiko samasāro. Iti-saddo ādiattho. Tena pādasāraparopādasāraaḍḍhasārādīnaṃ saṅgaho. Jānanto ca pana naṃ rūpaṃ disvāpi…pe… asukācariyena katotipi jānāti tathā heraññikaganthassa suggahitattā. Evamevantiādi upamāsaṃsandanaṃ. Saññāvibhāgaṃ akatvā piṇḍavaseneva ārammaṇassa gahaṇato dārakassa kahāpaṇadassanasadisā vuttā. Tathā hi sā yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā vuccati. Viññāṇaṃ ārammaṇe ekaccavisesaggahaṇasamatthabhāvato gāmikapurisakahāpaṇadassanasadisaṃ vuttaṃ. Paññā pana ārammaṇe anavasesāvabodhato heraññikakahāpaṇadassanasadisā vuttā. Nesanti saññāviññāṇapaññānaṃ . Visesoti sabhāvaviseso. Duppaṭivijjho pakatipaññāya. Imināva nesaṃ accantasukhumataṃ dasseti.
ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ। ਤੇਨ ਅਭਿਨ੍ਨવਿਸਯਾਭਿਨ੍ਨਕਾਲਤਾਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗવੁਤ੍ਤਿਤਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਂਯੇવ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਤਿ। વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਠਪਨਂ। ਅਯਂ ਫਸ੍ਸੋ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਸੇਸਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਂ। ਤਤੋਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਤਿਲਤੇਲਾਦਿਉਦ੍ਧਰਣਂ, ਤਤੋ। ਯਦਿ ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਂ, ਕਥਂ ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਗવਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Ekārammaṇe pavattamānānanti ekasmiṃyeva ārammaṇe pavattamānānaṃ. Tena abhinnavisayābhinnakālatādassanena avinibbhogavuttitaṃ vibhāvento duppaṭivijjhataṃyeva ulliṅgeti. Vavatthānanti asaṅkarato ṭhapanaṃ. Ayaṃ phasso…pe… idaṃ cittanti nidassanamattametaṃ. Iti-saddo vā ādiattho. Tena sesadhammānampi saṅgaho daṭṭhabbo. Idanti arūpīnaṃ dhammānaṃ vavatthānakaraṇaṃ. Tatoti yaṃ vuttaṃ tilatelādiuddharaṇaṃ, tato. Yadi dukkarataraṃ, kathaṃ tanti āha ‘‘bhagavā panā’’tiādi.
੪੫੧. ਨਿਸ੍ਸਟੇਨਾਤਿ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨ ਅਤਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ। ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਸਦਿਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਾਨੁਪਗਮਨੇਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਭਾવਤੋ। ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ ਅਪਾਦਾਨਦੀਪਨਤੋ। ਕਰਣવਚਨਂ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥਦੀਪਨਤੋ। ਕਾਮਾવਚਰਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਨਿਯਮਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਾਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਰੂਪਾવਚਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਨ ਤਥਾਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਞ੍ਚਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਟਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਗ੍ਗਹਣਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਰੂਪਾવਚਰਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾਤਿ વਿਸੇਸਤੋ ਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕਤ੍ਤਾવ। ਤਞ੍ਹਿ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤਾਯ વਿਸੇਸਤੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਇਦਂ ਅਤਿਸਯਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਬੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ ਬੋਧੇਤਬ੍ਬਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨੇਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਠਿਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸਾ ਇਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ। ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਨ੍ਤਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ, ਅਨੁਪਦਧਮ੍ਮવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਨਿવੇਸਾਭਾવਤੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਕਲਾਪਤੋ ਨਯਤੋਤਿ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਸਙ੍ਖਾਤਤੋ ਨਯવਿਪਸ੍ਸਨਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੋਤਿ ਸਾવਕਸ੍ਸ। ਸਾવਕਸ੍ਸੇવ ਹਿ ਤਤ੍ਰ ਅਨੁਪਦਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨ ਸਤ੍ਥੁ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸੀਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਜਹਤਿ।
451.Nissaṭenāti nikkhantena ataṃsambandhena. Pariccattenāti pariccattasadisena paccayabhāvānupagamanena paccayuppannasambandhābhāvato. Nissakkavacanaṃ apādānadīpanato. Karaṇavacanaṃ kattuatthadīpanato. Kāmāvacaramanoviññāṇaṃ na niyamato ‘‘idaṃ nāma pañcadvārikāsambandhā’’ti sakkā vattuṃ, rūpāvacaraviññāṇaṃ pana na tathāti, tasseva pañcahi indriyehi nissaṭatā vuttāti āha ‘‘rūpāvacaracatutthajjhānacittenā’’ti. Catutthajjhānaggahaṇaṃ tasseva arūpāvacarassa padaṭṭhānabhāvato. Parisuddhenāti visesato asaṃkilesikattāva. Tañhi vigatūpakkilesatāya visesato parisuddhaṃ. Tenāha ‘‘nirupakkilesenā’’ti. Jānitabbaṃ neyyaṃ, saparasantānesu idaṃ atisayaṃ jānitabbato bujjhitabbaṃ bodhetabbaṃ vāti attho. Neyyanti vā attano santāne netabbaṃ pavattetabbanti attho. Tenāha ‘‘nibbattetuṃ sakkā hoti. Ettha ṭhitassa hi sā ijjhatī’’ti. Pāṭiyekkanti visuṃ visuṃ, anupadadhammavasenāti attho. Abhinivesābhāvatoti vipassanābhinivesassa asambhavato. Kalāpato nayatoti kalāpasammasanasaṅkhātato nayavipassanato. Bhikkhunoti sāvakassa. Sāvakasseva hi tatra anupadadhammavipassanā na sambhavati, na satthu. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Vissajjesīti tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahati.
ਹਤ੍ਥਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਹਤ੍ਥਗਤਸਦਿਸਤ੍ਤਾ, ਆਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਦਾ ਹਿ ਲੋਕਨਾਥੋ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਅਪਰਾਜਿਤਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ – ‘‘ਕਿਚ੍ਛਂ વਤਾਯਂ ਲੋਕੋ ਆਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪, ੧੦) ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਨੁਰੂਪਂ ਛਤ੍ਤਿਂਸਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਮੁਖੇਨ ਮਹਾવਜਿਰਞਾਣਂ ਨਾਮ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸਮ੍ਮਸਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਅਨੇਕਾਕਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸਮ੍ਮਸਨੇ ਅਨੁਪਦਮੇવ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਧਮ੍ਮੇਪਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਸਮ੍ਮਸਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭਗવਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਰੋਪਞ੍ਞਾਸਾਤਿ ਦ੍વੇਪਞ੍ਞਾਸਂ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਕੇਚਿ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਾਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਾਪਿ ਝਾਨਕੋਟ੍ਠਾਸਾਦੀਸੁਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਤਂਤਂਪਚ੍ਚਯਭਾવવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੇਨ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਾਨਿ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਨવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਙ੍ਗੁਦ੍ਧਾਰੇਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਝਾਨਙ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਉਦ੍ਧਰਣੇਨ। ਅਙ੍ਗ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸਪਰਿਯਾਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਙ੍ਗੁਦ੍ਧਾਰੇਨਾਤਿ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਾਦਿਕੋਟ੍ਠਾਸਾਨਂ ਸਮੁਦ੍ਧਰਣੇਨ। ਯਾવਤਾ ਸਞ੍ਞਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਯਤ੍ਤਕਾ ਸਞ੍ਞਾਸਹਗਤਾ ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਤਾਹਿ વੁਟ੍ਠਾਯ ਅਧਿਗਨ੍ਧਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤਾવਤਿਕਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੋ ਅਰਹਤ੍ਤਸਮਧਿਗਮੋ।
Hatthagatattāti hatthagatasadisattā, āsannattāti attho. Yadā hi lokanātho bodhimūle aparājitapallaṅke nisinno – ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10) paṭiccasamuppādamukhena vipassanābhinivesaṃ katvā adhigantabbasabbaññutaññāṇānurūpaṃ chattiṃsakoṭisahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ nāma mahābodhisattasammasanaṃ pavattento anekākārasamāpattidhammasammasane anupadameva nevasaññānāsaññāyatanadhammepi aparāparaṃ sammasi. Tenāha ‘‘bhagavā panā’’tiādi. Paropaññāsāti dvepaññāsaṃ. Kāmañcettha keci dhammā vedanādayo phassapañcamakādīsu vuttāpi jhānakoṭṭhāsādīsupi saṅgahitā, taṃtaṃpaccayabhāvavisiṭṭhena pana atthavisesena dhammantarāni viya hontīti evaṃ vuttaṃ. Tathā hi lokuttaracittuppādesu navindriyatā vuccati. Aṅguddhārenāti tattha labbhamānajhānaṅgabojjhaṅgamaggaṅgānaṃ uddharaṇena. Aṅga-saddo vā koṭṭhāsapariyāyo, tasmā aṅguddhārenāti phassapañcamakādikoṭṭhāsānaṃ samuddharaṇena. Yāvatā saññāsamāpattiyoti yattakā saññāsahagatā jhānasamāpattiyo, tāhi vuṭṭhāya adhigandhabbattā tāvatikā veneyyānaṃ aññāpaṭivedho arahattasamadhigamo.
ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ ਯਟ੍ਠਿਕੋਟਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਦੇਸਕੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਰਿਣਾਯਕਭਾવੇਨ। ਯਥਾ વਾ ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ, ਏવਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਭੂਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾ। ਸਮਾਧਿ ਚੇਤ੍ਥ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਧੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਸਨਪਯੋਗੋ ਪਨ ਕੋਚਿ ਝਾਨਸਮਾਧੀਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਭੂਤਾ ਪਞ੍ਞਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾ। ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਸਮਾਹਿਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪਨ વਚਨਤੋ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫; ੪.੯੯-੧੦੦; ੩.੫.੧੦੭੧-੧੦੭੨; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੪੦; ਮਿ॰ ਪ॰ ੨.੧.੧੪) ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਗੋਚਰਜ੍ਝਤ੍ਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਧਮਨਤੋ ਯਥਾ ਪੀਤਿਪਟਿਸਂવੇਦਨਾਦੀਸੁ। ਕਿਮਤ੍ਥਿਯਾਤਿ ਕਿਂਪਯੋਜਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਾવਬੋਧવਸੇਨ ਅਭਿਮੁਖਂ ਞੇਯ੍ਯੇ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੇ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦਿਧਮ੍ਮੇ। ਅਭਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ ਅਭਿਮੁਖਂ ਅવਿਰਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਜਾਨਾਤਿ। ਏਤੇਨ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਮਾਹ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿਪਿ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿਪਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੇ। ਪਰਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਖਯਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੪੮) ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜਾਨਾਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਮਾਹ। ਪਹਾਤਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਦਿਕੇ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾ ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇ। ਪਜਹਤਿ ਪਕਟ੍ਠਤੋ ਜਹਤਿ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ ਚੇવ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਮਾਹ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਲੋਕਿਯਾਪਿ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਪਿ, ਤਾਸਂ વਿਸੇਸਂ ਸਯਮੇવਾਹ। ਕਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਅਭਿਜਾਨਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋਤਿ ਯਥਾਬਲਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਧਮਨਤੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁ વਿਗਤਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ’’ਤਿ।
Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti andhassa yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā maggadesako viya dhammānaṃ yathāsabhāvadassanasaṅkhātena pariṇāyakabhāvena. Yathā vā so tassa cakkhubhūto, evaṃ sattānaṃ paññā. Tenāha ‘‘cakkhubhūtāya paññāyā’’ti. Samādhisampayuttā paññā samādhipaññā. Samādhi cettha āruppasamādhīti vadanti, sammasanapayogo pana koci jhānasamādhīti yuttaṃ. Vipassanābhūtā paññā vipassanāpaññā. Samādhipaññāya antosamāpattiyaṃ kiccato pajānāti, ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti pana vacanato (saṃ. ni. 3.5; 4.99-100; 3.5.1071-1072; netti. 40; mi. pa. 2.1.14) asammohato pajānāti. Tattha kiccatoti gocarajjhatte ārammaṇakaraṇakiccato. Asammohatoti sampayuttadhammesu sammohavidhamanato yathā pītipaṭisaṃvedanādīsu. Kimatthiyāti kiṃpayojanāti āha ‘‘ko etissā attho’’ti. Abhiññeyye dhammeti yāthāvasarasalakkhaṇāvabodhavasena abhimukhaṃ ñeyye jānitabbe khandhāyatanādidhamme. Abhijānātīti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca abhimukhaṃ avirajjhanavasena jānāti. Etena ñātapariññābyāpāramāha. Pariññeyyeti aniccātipi dukkhātipi anattātipi paricchijja jānitabbe. Parijānātīti ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ…pe… aniccaṃ khayaṭṭhenā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.48) paricchinditvā jānāti. Iminā tīraṇapariññābyāpāramāha. Pahātabbe dhammeti niccasaññādike yāva arahattamaggavajjhā sabbe pāpadhamme. Pajahati pakaṭṭhato jahati, vikkhambheti ceva samucchindati cāti attho. Iminā pahānapariññābyāpāramāha. Sā panesā paññā lokiyāpi tippakārā lokuttarāpi, tāsaṃ visesaṃ sayamevāha. Kiccatoti abhijānanavasena ārammaṇakiccato. Asammohatoti yathābalaṃ abhiññeyyādīsu sammohavidhamanato. Nibbānamārammaṇaṃ katvā pavattanato abhiññeyyādīsu vigatasammohato evāti āha ‘‘lokuttarā asammohato’’ti.
੪੫੨. ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਚ વਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, વਿવਟ੍ਟਕਥਾ ਹੇਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਚ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਚਾ’’ਤਿ। ਪਰਤੋ ਘੋਸੋਤਿ ਪਰਤੋ ਸਤ੍ਥੁਤੋ, ਸਾવਕਤੋ વਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਧਮ੍ਮਘੋਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਪ੍ਪਾਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਨ ਯੋ ਕੋਚਿ ਪਰਤੋਘੋਸੋ। ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਯੇਨ ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਾਦਿ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਾਦਿਸੋ ਪਥਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਨਿਯਮਪਕ੍ਖਿਕੋ, ਨ ਸਬ੍ਬਸਂਗਾਹਕੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਮਿਂਯੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਪਰਤੋਘੋਸਮੇવ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਨ ਪਦਟ੍ਠਾਨવਿਸੇਸਂ ਪਟਿਯੋਗੀਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਏવ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ।
452. Kammassakatā sammādiṭṭhi ca vaṭṭanissitattā idha nādhippetā, vivaṭṭakathā hesāti vuttaṃ ‘‘vipassanāsammādiṭṭhiyā ca maggasammādiṭṭhiyā cā’’ti. Parato ghosoti parato satthuto, sāvakato vā labbhamāno dhammaghoso. Tenāha ‘‘sappāyadhammassavana’’nti. Tañhi sammādiṭṭhiyā paccayo bhavituṃ sakkoti, na yo koci paratoghoso. Upāyamanasikāroti yena nāmarūpapariggahādi sijjhati, tādiso pathamanasikāro. Ayañca sammādiṭṭhiyā paccayoti niyamapakkhiko, na sabbasaṃgāhakoti dassento ‘‘paccekabuddhānaṃ panā’’tiādimāha. Yonisomanasikārasmiṃyevāti avadhāraṇena paratoghosameva nivatteti, na padaṭṭhānavisesaṃ paṭiyogīnivattanatthattā eva-saddassa.
ਲਦ੍ਧੁਪਕਾਰਾਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੫.੨੫) ਯਥਾਰਹਂ ਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਸੁ ਚ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਹਿ વਿਧਿ, ਪਟਿਸੇਧੋ વਾ। ਅਗ੍ਗਫਲਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਤਪ੍ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਧਮ੍ਮੇਸੁਯੇવ ਚ ਕੇવਲੋ ਚੇਤੋਪਰਿਯਾਯੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਫਲਕ੍ਖਣੇਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰੇ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧੇ ਫਲਕ੍ਖਣੇ। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਂਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚੇਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਫਲਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਫਲਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ। ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਫਲਂ ਆਨਿਸਂਸੋ’’ਤਿ, ਸਬ੍ਬਸਂਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚੇਤਸੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਸਞ੍ਞਿਤਂ ਪਹਾਨਂ ਫਲਂ ਆਨਿਸਂਸੋ ਚਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਧ ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਹਾਨਮਤ੍ਤਂ ਗਹਿਤਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਹਾਯਕਧਮ੍ਮਾ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਫਲਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਆਨਿਸਂਸੋਤਿ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਪੁਨવਚਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ ਸਿਯਾ।
Laddhupakārāti (a. ni. ṭī. 3.5.25) yathārahaṃ nissayādivasena laddhapaccayā. Vipassanāsammādiṭṭhiyā anuggahitabhāvena gahitattā maggasammādiṭṭhīsu ca arahattamaggasammādiṭṭhi, anantarassa hi vidhi, paṭisedho vā. Aggaphalasamādhimhi tapparikkhāradhammesuyeva ca kevalo cetopariyāyo niruḷhoti sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi. Phalakkhaṇeti anantare kālantare cāti duvidhe phalakkhaṇe. Paṭippassaddhivasena sabbasaṃkilesehi ceto vimuccati etāyāti cetovimutti, aggaphalapaññaṃ ṭhapetvā avasesā phaladhammā. Tenāha ‘‘cetovimutti phalaṃ assāti. Cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso’’ti, sabbasaṃkilesehi cetaso vimuccanasaṅkhātaṃ paṭippassambhanasaññitaṃ pahānaṃ phalaṃ ānisaṃso cāti yojanā. Idha ca cetovimutti-saddena pahānamattaṃ gahitaṃ, pubbe pahāyakadhammā, aññathā phaladhammā eva ānisaṃsoti gayhamāne punavacanaṃ niratthakaṃ siyā.
ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਫਲਾਨਿਸਂਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏવਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਾ ਸੀਲਸਭਾવਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸਤੋ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਾ, ਤਥਾ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਝਾਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਨਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਾ ਪਨ ਸਮਾਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਸੇਸਾ ਧਮ੍ਮਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ। ਸੁਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਆਰੋਚਨવਸੇਨ ਸਹ ਕਥਨਂ ਸਂਕਥਾ, ਸਂਕਥਾવ ਸਾਕਚ੍ਛਾ। ਇਧ ਪਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ…ਪੇ॰… ਕਥਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਏਕવਾਰਂ વੀਥਿਯਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਂ ਖਲਨਂ, ਅਨੇਕવਾਰਂ ਪਕ੍ਖਲਨਂ, ਤਦੁਭਯਸ੍ਸ વਿਚ੍ਛੇਦਨੀਕਥਾ ਖਲਨਪਕ੍ਖਲਨਛੇਦਨਕਥਾ। ਪੂਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿવਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਲੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰੂਹੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ। ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਯਥਾਉਗ੍ਗਹਿਤਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਫਾਤਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ‘‘ਸਪ੍ਪਾਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ।
Paññāvimuttiphalānisaṃsāti etthāpi evameva attho veditabbo. Sammāvācākammantājīvā sīlasabhāvattā visesato samādhissa upakārā, tathā sammāsaṅkappo jhānasabhāvattā. Tathā hi so ‘‘appanā’’ti niddiṭṭho. Sammāsatisammāvāyāmā pana samādhipakkhiyā evāti āha ‘‘avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā’’ti. Catupārisuddhisīlanti ariyamaggādhigamassa padaṭṭhānabhūtaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Sutādīsupi eseva nayo. Attano cittappavattiārocanavasena saha kathanaṃ saṃkathā, saṃkathāva sākacchā. Idha pana kammaṭṭhānapaṭibaddhāti āha ‘‘kammaṭṭhāne…pe… kathā’’ti. Tattha kammaṭṭhānassa ekavāraṃ vīthiyā appaṭipajjanaṃ khalanaṃ, anekavāraṃ pakkhalanaṃ, tadubhayassa vicchedanīkathā khalanapakkhalanachedanakathā. Pūrentassāti vivaṭṭanissitaṃ katvā pālentassa brūhentassa ca. Suṇantassāti ‘‘yathāuggahitakammaṭṭhānaṃ phātiṃ gamissatī’’ti evaṃ suṇantassa. Teneva hi ‘‘sappāyadhammassavana’’nti vuttaṃ. Kammaṃ karontassāti bhāvanānuyogakammaṃ karontassa.
ਪਞ੍ਚਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ ਅਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥਜੋਤਨੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਅਮ੍ਬੁਪਮਾ ਚ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਉਦਕਕੋਟ੍ਠਕਨ੍ਤਿ ਆਲવਾਲਂ। ਥਿਰਂ ਕਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਅਸਿਥਿਲਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਨਾਤਿਮਹਨ੍ਤਂ ਨਾਤਿਖੁਦ੍ਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਿ। ਥਿਰਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਉਦਕਸਿਞ੍ਚਨਕਾਲੇ ਤਤੋ ਤਤੋ વਿਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਨਿਕ੍ਖਮਨਤ੍ਥਂ ਆਲવਾਲਂ ਥਿਰਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੁਕ੍ਖਦਣ੍ਡਕੋਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਮ੍ਬਗਚ੍ਛਕਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਖੋ ਸਾਖਾਸੀਸਕੋ। ਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਪੁਟੋਤਿ ਤਮ੍ਬਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਕੁਟਜਂ। ਖਣਿਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਕੁਦਾਲਂ। ਕੋਟ੍ਠਕਬਨ੍ਧਨਂ વਿਯ ਸੀਲਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਡ੍ਢਨੁਪਾਯਸ੍ਸ ਮੂਲਭਾવਤੋ। ਉਦਕਸਿਞ੍ਚਨਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਤੋ। ਮਰਿਯਾਦਾਯ ਥਿਰਭਾવਕਰਣਂ વਿਯ ਸਮਥੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਭਾવਨਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਸੀਲਮਰਿਯਾਦਾਯ ਦਲ਼੍ਹਭਾવਾਪਾਦਨਤੋ। ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸੀਲਂ ਥਿਰਤਰਂ ਹੋਤਿ। ਸਮੀਪੇ વਲ੍ਲਿਆਦੀਨਂ ਹਰਣਂ વਿਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਖਲਨਪਕ੍ਖਲਨਚ੍ਛੇਦਨਂ ਇਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਭਾવਨਾਯ વਿਬਨ੍ਧਾਪਨਯਨਤੋ। ਮੂਲਖਣਨਂ વਿਯ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਭਾવਨਾ ਤਸ੍ਸਾ વਿਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਪਲਿਖਣਨਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਪ੍ਪਾਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਤੋ ਯਥਾਸੁਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਸਾਕਚ੍ਛਾਸਮਾਪਜ੍ਜਨਂ, ਤਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਿਸੋਧਨੇਨ ਸਮਥਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਿਪਸ੍ਸਨੋ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹੇਤੀਤਿ ਏવਮੇਤੇਸਂ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਚ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ ਅਯਮਾਨੁਪੁਬ੍ਬੀ ਕਥਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Pañcasupi ṭhānesu anta-saddo hetuatthajotano daṭṭhabbo. Evañhi ‘‘yathā hī’’tiādinā vuccamānā ambupamā ca yujjeyya. Udakakoṭṭhakanti ālavālaṃ. Thiraṃ katvā bandhatīti asithilaṃ daḷhaṃ nātimahantaṃ nātikhuddakaṃ katvā yojeti. Thiraṃ karotīti udakasiñcanakāle tato tato vissaritvā udakassa anikkhamanatthaṃ ālavālaṃ thirataraṃ karoti. Sukkhadaṇḍakoti tasseva ambagacchakassa sukkho sākhāsīsako. Kipillikapuṭoti tambakipillikakuṭajaṃ. Khaṇittinti kudālaṃ. Koṭṭhakabandhanaṃ viya sīlaṃ sammādiṭṭhiyā vaḍḍhanupāyassa mūlabhāvato. Udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ bhāvanāya paribrūhanato. Mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho yathāvuttabhāvanādhiṭṭhānāya sīlamariyādāya daḷhabhāvāpādanato. Samāhitassa hi sīlaṃ thirataraṃ hoti. Samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ ijjhitabbabhāvanāya vibandhāpanayanato. Mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā tassā vibandhassa mūlakānaṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ palikhaṇanato. Ettha ca yasmā suparisuddhasīlassa kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa sappāyadhammassavanaṃ icchitabbaṃ, tato yathāsute atthe sākacchāsamāpajjanaṃ, tato kammaṭṭhānavisodhanena samathanipphatti, tato samāhitassa āraddhavipassakassa vipassanāpāripūri. Paripuṇṇavipassano maggasammādiṭṭhiṃ paribrūhetīti evametesaṃ aṅgānaṃ paramparāya sammukhā ca anuggaṇhanato ayamānupubbī kathitāti veditabbaṃ.
੪੫੩. ਇਧ ਕਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਇਧ ਏવਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਪਾਪਿਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ‘‘ਕਤਿ ਪਨਾવੁਸੋ, ਭવਾ’’ਤਿ ਭવਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਕੀਦਿਸਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ‘‘ਮੂਲਮੇવ ਗਤੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋਤਿ ਹਿ ਇਧ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸਚ੍ਚੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਨ ਜਲ਼ੋ ਏવ। ਕਾਮਭવੋਤਿਆਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮੋਪਪਤ੍ਤਿਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧੋਪਿ ਭવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਾਮਭવੂਪਗਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੬੪੭; વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੨.੬੪੬-੬੪੭) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪੁਨਬ੍ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਅਪਰਾਪਰਂ ਭવਨਤੋ ਜਾਯਨਤੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ વਟ੍ਟਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਧ વਟ੍ਟਂ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਭવਯੋਨਿਗਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਤਹਿਂ ਤਹਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવਾਦਿਕੇ। ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਅਭਿਨਨ੍ਦਨਹੇਤੁ। ਗਮਨਾਗਮਨਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਭવਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਖਯਨਿਰੋਧੇਨਾਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਯਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੇਨ। ਉਭਯਮੇਤਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯਭਾવਨਾਭਿਸਮਯਾਨਂ ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਕਾਲਤ੍ਤਾ। વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਤਂ ਹੇਤੁਫਲਧਮ੍ਮੂਪਚਾਰવਸੇਨ। ਯਥਾ ਹਿ ਪਦੀਪੁਜ੍ਜਲਨਹੇਤੁਕੋ ਅਨ੍ਧਕਾਰવਿਗਮੋ, ਏવਂ વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦਹੇਤੁਕੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿਰੋਧੋ, ਹੇਤੁਫਲਧਮ੍ਮਾ ਚ ਸਮਾਨਕਾਲਾਪਿ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਕਾਲਾ વਿਯ વੋਹਰੀਯਨ੍ਤਿ ਯਥਾ – ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪, ੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੨੦, ੪੨੫, ੪੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩-੪੫; ੨.੪.੬੦; ਕਥਾ॰ ੪੬੫, ੪੬੭) ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਰਿਯਾ। ਗਮਨਂ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਇਧ ਕਾਮਭવੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ। ਆਗਮਨਂ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਰੂਪੇਸੁ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ। ਗਮਨਾਗਮਨਂ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ।
453.Idha kiṃ pucchatīti idha evaṃ arahattaphalaṃ pāpitāya desanāya ‘‘kati panāvuso, bhavā’’ti bhavaṃ pucchanto kīdisaṃ anusandhiṃ upādāya pucchatīti attho. Teneva hi ‘‘mūlameva gato anusandhī’’ti vatvā adhippāyaṃ pakāsento ‘‘duppañño’’tiādimāha. Duppaññoti hi idha appaṭividdhasacco adhippeto, na jaḷo eva. Kāmabhavotiādīsu kammopapattibhedato duvidhopi bhavo adhippetoti dassento ‘‘kāmabhavūpagaṃ kamma’’ntiādimāha. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggetaṃsaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. 2.647; visuddhi. mahāṭī. 2.646-647) vuttanayena veditabbaṃ. Punabbhavassāti punappunaṃ aparāparaṃ bhavanato jāyanato punabbhavoti laddhanāmassa vaṭṭapabandhassa. Tenāha ‘‘idha vaṭṭaṃ pucchissāmī’’ti. Abhinibbattīti bhavayonigatiādivasena nibbatti. Tahiṃ tahiṃ tasmiṃ tasmiṃ bhavādike. Abhinandanāti taṇhāabhinandanahetu. Gamanāgamanaṃ hotītiādinā bhavādīsu sattānaṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhiyo dasseti. Khayanirodhenāti accantakhayasaṅkhātena anuppādanirodhena. Ubhayametaṃ na vattabbaṃ pahānābhisamayabhāvanābhisamayānaṃ accāsannakālattā. Vattabbaṃ taṃ hetuphaladhammūpacāravasena. Yathā hi padīpujjalanahetuko andhakāravigamo, evaṃ vijjuppādahetuko avijjānirodho, hetuphaladhammā ca samānakālāpi pubbāparakālā viya voharīyanti yathā – ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; ma. ni. 3.420, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 2.4.60; kathā. 465, 467) paccayapaccayuppannakiriyā. Gamanaṃ upacchijjati idha kāmabhave parinibbānena. Āgamanaṃ upacchijjati tattha rūpārūpesu parinibbānena. Gamanāgamanaṃ upacchijjati sabbaso aparāparuppattiyā abhāvato.
੪੫੪. વਿવਟ੍ਟਕਥਾਯ ਪਰਤੋ ਜੋਤਿਤਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ વਿવਟ੍ਟਂ ਪਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸਾਧਕਂ વਿਭਾવਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਤਮਂ ਪਨਾવੁਸੋਤਿ ਇਧ ਕਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਜ੍ਜਨਕੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੋਗਪਹਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ। ਅਙ੍ਗવવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਝਾਨਙ੍ਗવવਤ੍ਥਾਨਂ। ਕੋਟ੍ਠਾਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਾਦਿਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਝਾਨੇ ਏਤ੍ਤਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਨਿਰੋਧਿਤਾਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਾਨਿ ਅਙ੍ਗਾਨੀਤਿ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਕਾਰਾਨਿ ਚ ਅਨੁਪਕਾਰਾਨਿ ਚ ਅਙ੍ਗਾਨਿ। ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹਿ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਞਾਣਚਰਿਯਾਹਿ ਨવਹਿ ਸਮਾਧਿਚਰਿਯਾਹਿ ਚ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤਂਤਂਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਚਰਿਯਾਹਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨੁਪਕਾਰਕਙ੍ਗਾਨਿ, ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਕਾ ਉਪਕਾਰਕਙ੍ਗਾਨਿ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ વਸੇਨ ਯਥਾਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਉਪਸਨ੍ਤੁਪਸਨ੍ਤਓਲ਼ਾਰਿਕਭਾવਾਯ ਭવਗ੍ਗਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾવਸੇਸਸੁਖੁਮਤਂ ਪਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਾਲਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ। ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਸਦਿਸਂ। ਨ ਹਿ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਦਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਤਥਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ, ਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੁਕਾਯ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਛ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਸਂવਣ੍ਣਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ‘‘ਸਤ੍ਤ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਇਦਂ ‘‘ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਨਯਂ વਾ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਆਦਿਅਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਨਯਦਸ੍ਸਨਂ ਕਤ੍વਾ।
454. Vivaṭṭakathāya parato jotitaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ vivaṭṭaṃ patvā ṭhitassa ukkaṭṭhaniddesena ubhatobhāgavimuttassa nirodhasādhakaṃ vibhāvituṃ yuttanti āha ‘‘katamaṃ panāvusoti idha kiṃ pucchatī’’tiādi. Tathā hi anantaraṃ nirodhasamāpajjanakena bhikkhunā jānitabbāni paṭhamassa jhānassa sampayogapahānaṅgāni pucchitāni. Aṅgavavatthānanti jhānaṅgavavatthānaṃ. Koṭṭhāsaparicchedoti tattha labbhamānaphassapañcamakādidhammakoṭṭhāsaparicchedo jānitabbo. Imasmiṃ jhāne ettakā dhammā saṃvijjanti, ettakā nirodhitāti jānitabbaṃ. Upakārānupakārāni aṅgānīti nirodhasamāpattiyā upakārāni ca anupakārāni ca aṅgāni. Nirodhasamāpattiyā hi soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi ca pattabbattā taṃtaṃñāṇassa samādhicariyāhi samatikkamitabbā dhammā anupakārakaṅgāni, samatikkamakā upakārakaṅgāni. Tesañhi vasena yathānupubbaṃ upasantupasantaoḷārikabhāvāya bhavaggasamāpattiyā saṅkhārāvasesasukhumataṃ pattā cittacetasikā yathāparicchinnaṃ kālaṃ nirujjhanti, appavattiṃ gacchanti. Tassāti nirodhassa. Anantarapaccayanti anantarapaccayasadisaṃ. Na hi nirodhassa koci dhammo anantarapaccayo nāma atthi. Yañhi tadā cittacetasikānaṃ tathā nirujjhanaṃ, taṃ yathāvuttapubbābhisaṅkhārahetukāya nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ahosīti sā tassa anantarapaccayo viya hotīti taṃ vuttaṃ. Cha samāpattiyoti suttantanayena vuttasuttantapiṭakasaṃvaṇṇanāti katvā. ‘‘Satta samāpattiyo’’ti pana vattabbaṃ, aññathā idaṃ ‘‘caturaṅgika’’nti na vattabbaṃ siyā. Nayaṃ vā dassetvāti ādiantadassanavasena nayadassanaṃ katvā.
੪੫੫. ਏવਂ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਪਾਦਕਂ વਿਭਾવੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਰੋਧੇ ਅਨੁਪਬਨ੍ਧਭਾવਤੋ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪਸਾਦਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪੁਚ੍ਛਨੇ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਤੇ ਸਰੂਪਤੋ ਆવੇਣਿਕਤੋ ਆવੇਣਿਕવਿਸਯਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਚ ਪੁਚ੍ਛਨવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਸ੍ਸਯੇ ਪਞ੍ਚ ਪਸਾਦੇ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਗੋਚਰવਿਸਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮਂ ਤਬ੍ਬਹੁਲਚਾਰਿਤਾਪੇਕ੍ਖਂ ਗੋਚਰਗ੍ਗਹਣਂ, ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਥਭਾવਾਪੇਕ੍ਖਂ વਿਸਯਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੇવ ਗੋਚਰવਿਸਯਭਾવਾਨਂ વਿਸੇਸੋ, વਿવਰਿਯਮਾਨਂ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸਭਾવਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਗੋਚਰਭੂਤਂ વਿਸਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਕੇਕਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕੋ ਏਕਸ੍ਸ, ਅਞ੍ਞੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਏਕ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਇਤ੍ਥੇਕੇ ਅਭਿવਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭) વਿਯ। ਸਚੇ ਹੀਤਿਆਦਿ ਅਭੂਤਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਚਨਮੇਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਨਾਪਿ ਮੁਖੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥਸਲ੍ਲਾਪਿਕਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਨਾਮ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਥਾ વਿਞ੍ਞਾਣਾਧਿਟ੍ਠਿਤਮੇવ ਚਕ੍ਖੁ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਕੇવਲਂ, ਏવਂ ਚਕ੍ਖੁਨਿਸ੍ਸਯਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਇਤਰਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੇ ਉਪਨੇਹੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਸਂਹਚ੍ਚਕਾਰਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਦਿ વਾ ਨੀਲਂ ਯਦਿ વਾ ਪੀਤਕਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨੀਲਪੀਤਾਦਿਸਭਾવਜਾਨਨਮਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਨੀਲਂ ਪੀਤਕਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੇવ ਅવਿਕਪ੍ਪਕਭਾવਤੋ। ਏਤੇਸਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ। ਨਿਸ੍ਸਯਸੀਸੇਨ ਨਿਸ੍ਸਿਤਪੁਚ੍ਛਾ ਹੇਸਾ, ਏવਞ੍ਹਿ વਿਸਯਾਨੁਭવਨਚੋਦਨਾ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾਸਕਂ વਿਸਯਂ ਰਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੁਭવਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾਨਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਮਤ੍ਥਤਾਯੇવ ਚ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਟਿਸਰਨ੍ਤਾਨਿ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਿਂ ਏਤਾਨਿ ਪਟਿਸਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਜવਨਮਨੋ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਂ ਇਤਰਞ੍ਚ ਸਾਧਾਰਣਤੋ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਯਾਯ’ਸ੍ਸ ਰਜ੍ਜਨਾਦਿਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਸਰਣਤਾ, ਸਾ ਸવਿਸੇਸਾ ਯਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਜવਨਮਨੋ વਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਦ੍વਾਰੇਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਜવਨਂ ਰਜ੍ਜਤਿ વਾ ਦੁਸ੍ਸਤਿ વਾ ਮੁਯ੍ਹਤਿ વਾ, ਯਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਸਂવਰੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ।
455. Evaṃ nirodhassa pādakaṃ vibhāvetvā idāni antonirodhe anupabandhabhāvato pañcannaṃ pasādānaṃ paccayapucchane paṭhamaṃ tāva te sarūpato āveṇikato āveṇikavisayato paṭissaraṇato ca pucchanavasena pāḷi pavattāti dassento ‘‘viññāṇanissaye pañca pasāde pucchanto’’ti āha. Gocaravisayanti ettha kāmaṃ tabbahulacāritāpekkhaṃ gocaraggahaṇaṃ, anaññatthabhāvāpekkhaṃ visayaggahaṇanti attheva gocaravisayabhāvānaṃ viseso, vivariyamānaṃ pana ubhayampi ārammaṇasabhāvamevāti āha ‘‘gocarabhūtaṃ visaya’’nti. Ekekassāti eko ekassa, añño aññassāti attho. Aññattho hi ayaṃ eka-saddo ‘‘ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27) viya. Sace hītiādi abhūtaparikappanavacanametaṃ. Tattha samodhānetvāti ekajjhaṃ katvā. Vināpi mukhenātiādinā atthasallāpikanidassanaṃ nāma dasseti. Yathā viññāṇādhiṭṭhitameva cakkhu rūpaṃ passati, na kevalaṃ, evaṃ cakkhunissayameva viññāṇaṃ taṃ passati, na itaranti āha ‘‘cakkhupasāde upanehī’’ti. Tena tesaṃ tattha saṃhaccakāritaṃ dasseti. Yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakanti idaṃ nīlapītādisabhāvajānanamattaṃ sandhāyāha. Nīlaṃ pītakanti pajānanaṃ cakkhuviññāṇassa nattheva avikappakabhāvato. Etesaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ. Nissayasīsena nissitapucchā hesā, evañhi visayānubhavanacodanā samatthitā hoti. Tenāha ‘‘cakkhuviññāṇaṃ hī’’tiādi. Yathāsakaṃ visayaṃ rajjanādivasena anubhavituṃ asamatthāni cakkhuviññāṇādīni, tattha samatthatāyeva ca natthi, na kiñci atthato paṭisarantāni viya hontīti vuttaṃ ‘‘kiṃ etāni paṭisarantī’’ti. Javanamano paṭisaraṇanti pañcadvārikaṃ itarañca sādhāraṇato vatvā puna yāya’ssa rajjanādipavattiyā paṭisaraṇatā, sā savisesā yattha labbhati, taṃ dassento ‘‘manodvārikajavanamano vā’’ti āha. Etasmiṃ pana dvāreti cakkhudvāre javanaṃ rajjati vā dussati vā muyhati vā, yato tattha aññāṇādiasaṃvaro pavattati.
ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਜવਨਮਨਸ੍ਸੇવ ਪਟਿਸਰਣਭਾવੇ। ਦੁਬ੍ਬਲਭੋਜਕਾਤਿ ਹੀਨਸਾਮਤ੍ਥਿਯਾ ਰਾਜਭੋਗ੍ਗਾ। ਸੇવਕਾਨਂ ਗਣਨਾਯ ਯੋਜਿਤਦਿવਸੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨਕਹਾਪਣੋ ਯੁਤ੍ਤਿਕਹਾਪਣੋ। ਅਨ੍ਦੁਬਨ੍ਧਨੇਨ ਬਦ੍ਧਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨਕਹਾਪਣੋ ਬਨ੍ਧਕਹਾਪਣੋ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਹਰਨ੍ਤੇ ਮਾ ਪਹਰਨ੍ਤੂਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤੋ ਦਾਤਬ੍ਬਦਣ੍ਡੋ ਮਾਪਹਾਰਕਹਾਪਣੋ। ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਪਰਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਗਾਮਿਕਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਤਥਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਏਤ੍ਤਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਟ੍ਠਕਹਾਪਣੋ વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਤવਤ੍ਥੁਕਨ੍ਤਿ ਸਤਕਰੀਸવਤ੍ਥੁਕਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿਆਦਿ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਧਨਂ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Tatrāti tasmiṃ javanamanasseva paṭisaraṇabhāve. Dubbalabhojakāti hīnasāmatthiyā rājabhoggā. Sevakānaṃ gaṇanāya yojitadivase labbhamānakahāpaṇo yuttikahāpaṇo. Andubandhanena baddhassa vissajjanena labbhamānakahāpaṇo bandhakahāpaṇo. Kiñci paharante mā paharantūti paṭikkhipato dātabbadaṇḍo māpahārakahāpaṇo. So sabbopi parittakesu gāmikamanussesu tathā labbhamāno ettako hotīti āha ‘‘aṭṭhakahāpaṇo vā’’tiādi. Satavatthukanti satakarīsavatthukaṃ. Esa nayo sesapadadvayepi. Tatthātiādi upamāsaṃsandhanaṃ, taṃ suviññeyyameva.
੪੫੬. ਅਨ੍ਤੋਨਿਰੋਧਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਚ ਪਸਾਦੇਤਿ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਪਞ੍ਚ ਪਸਾਦੇ। ਕਿਰਿਯਮਯਪવਤ੍ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਜવਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ। ਬਲવਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਭਾવੇਨ ਬਲવਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਞ੍ਚવਿਧੋਪਿ ਪਸਾਦੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ વਿਨਾ ਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਰਹਿਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਕਲਾਪਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਪਾਲਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਜੀવਿਤੇਨ ਅਨੁਪਾਲਿਤਾ ਏવ ਉਸ੍ਮਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਤੇਨ ਅਨਨੁਪਾਲਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਸ੍ਮਾ ਆਯੁਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਜਾਲਸਿਖਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਆਭਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਜਾਲਸਿਖਾਸਙ੍ਖਾਤਭੂਤਸਙ੍ਘਾਤਂ ਸਹੇવ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਆਭਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ વਣ੍ਣਧਾਤੁ ‘‘ਉਜ੍ਜਲਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਤਿ, ਰੂਪਗਤਾਨਿ ਚ વਿਦਂਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਯਤਿ। ਤਂ ਆਲੋਕਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਤਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਆਲੋਕਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ। ਜਾਲਸਿਖਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ‘‘ਅਪ੍ਪਿਕਾ, ਮਹਤੀ, ਉਜੁ, ਕੁਟਿਲਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤਿ।
456.Antonirodhasmiṃ pañca pasādeti nirodhasamāpannassa pavattamāne pañca pasāde. Kiriyamayapavattasminti javanādikiriyānibbattakadhammappavattiyaṃ. Balavapaccayā hontīti pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayehi paccayā honti, upatthambhakabhāvena balavapaccayā honti. Jīvitindriyaṃ paṭiccāti indriyaatthiavigatapaccayavasena paccayabhūtaṃ jīvitindriyaṃ paṭicca pañcavidhopi pasādo tiṭṭhati. Jīvitindriyena vinā na tiṭṭhati jīvitindriyarahitassa kammasamuṭṭhānarūpakalāpassa abhāvato. Tasmāti yasmā anupālanalakkhaṇena jīvitena anupālitā eva usmā pavattati, na tena ananupālitā, tasmā usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhati. Jālasikhaṃ paṭicca ābhā paññāyatīti jālasikhāsaṅkhātabhūtasaṅghātaṃ saheva pavattamānaṃ nissāya ‘‘ābhā’’ti laddhanāmā vaṇṇadhātu ‘‘ujjalati, andhakāraṃ vidhamati, rūpagatāni ca vidaṃsetī’’tiādīhi pakārehi ñāyati. Taṃ ālokaṃ paṭiccāti taṃ vuttappakāraṃ ālokaṃ paccayaṃ labhitvā. Jālasikhā paññāyatīti ‘‘appikā, mahatī, uju, kuṭilā’’tiādinā pākaṭā hoti.
ਜਾਲਸਿਖਾ વਿਯ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਤੋ। ਆਲੋਕੋ વਿਯ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਭਾવਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਉਪਮੋਪਮਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਜਾਲਸਿਖਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਲੋਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾ ਜਾਲਸਿਖਾਯ ਸਹੇવ ਆਲੋਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਕਮ੍ਮਜੁਸ੍ਮਨਾ ਸਹੇવ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਜਾਲਸਿਖਾਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਤਸ੍ਸਾ ਸਤਿਯੇવ ਹੋਨ੍ਤੋ ਆਲੋਕੋ ਤਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਾ ਜਨਿਤਆਲੋਕੇਨੇવਾ’’ਤਿ। ਉਸ੍ਮਾ ਨਾਮੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਞ੍ਚ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤਦਨੁਪਾਲਕਞ੍ਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਜਮਹਾਭੂਤਸਮ੍ਭવੇਨ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਉਸ੍ਮਾਯ ਅਨੁਪਾਲਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਨ ਕੇવਲਂ ਖਣਟ੍ਠਿਤਿਯਾ ਏવ, ਅਥ ਖੋ ਪਬਨ੍ਧਾਨੁਪਚ੍ਛੇਦਸ੍ਸਪਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਸ੍ਸਸਤਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜਪવਤ੍ਤਂ ਪਾਲੇਤੀ’’ਤਿ। ਉਸ੍ਮਾ ਆਯੁਨੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤੋ ਸੇਸਭੂਤਸਹਿਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਹਾਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਆਯੁਪਿ ਸਹਜਾਤਰੂਪਂ ਪਾਲੇਨ੍ਤਮੇવ ਉਸ੍ਮਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਪਾਲੇਤੀ’’ਤਿ।
Jālasikhāviya kammajatejo nissayabhāvato. Āloko viya jīvitindriyaṃ tannissitabhāvato. Idāni upamopamitabbānaṃ sambandhaṃ dassetuṃ ‘‘jālasikhā hī’’tiādi vuttaṃ. Ālokaṃ gahetvāva uppajjatīti iminā yathā jālasikhāya saheva āloko uppajjati, evaṃ kammajusmanā saheva jīvitindriyaṃ uppajjatīti dasseti. Jālasikhāsannissayo tassā satiyeva honto āloko tāya uppādito viya hotīti āha ‘‘attanā janitaālokenevā’’ti. Usmā nāmettha kammasamuṭṭhānā tejodhātu tannissitañca jīvitindriyaṃ tadanupālakañcāti āha ‘‘kammajamahābhūtasambhavena jīvitindriyena usmāya anupālana’’nti. Na kevalaṃ khaṇaṭṭhitiyā eva, atha kho pabandhānupacchedassapi jīvitindriyaṃ kāraṇanti āha ‘‘vassasatampi kammajatejapavattaṃ pāletī’’ti. Usmā āyuno paccayo honto sesabhūtasahito eva hotīti āha ‘‘mahābhūtānī’’ti. Tathā āyupi sahajātarūpaṃ pālentameva usmāya paccayo hotīti vuttaṃ ‘‘mahābhūtāni pāletī’’ti.
੪੫੭. ਆਯੁ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯਾਦਿવਸੇਨ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪਾਲਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਰਣਤੋ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪਨ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਭੇਦੇਸੁ ਰੂਪਕਲਾਪੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੇਕਭੇਦਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਨਿਯਾ ਯਥਾ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੇਦਨਾ ਧਮ੍ਮਾવਾ’’ਤਿ। ਸੁਖਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਇਮੇਸਂ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰવੇਦਨਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤਨਿਰੋਧਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਰਣੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ વੇਦਨਾਯ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਤਥਾ ਅਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਮੇવ ਨ ਸਿਯਾ, ਕੁਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਤੇ ਚ ਹਾવੁਸੋ’’ਤਿਆਦਿ। વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਨਾਦੀਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤ੍વਾਤਿ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾਪਾਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲવਸੇਨਾਤਿ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਕਾਲੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ। ਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ । ਜਾਲਾਪવਤ੍ਤਂ વਿਯ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਭਾવਤੋ વਿਸਯੋਭਾਸਨਤੋ ਚ। ਉਦਕਪ੍ਪਹਾਰੋ વਿਯ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਪਿਹਿਤਅਙ੍ਗਾਰਾ વਿਯ ਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਸ੍ਮਾਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਨੋਭਾਸਨਤੋ । ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲਾਗਮਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲਸ੍ਸ ਉਪਗਮਨਂ। ਅਨੁਰੂਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨੇવ ਰੂਪਪવਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣਂ। ਇਮਂ ਰੂਪਕਾਯਂ ਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਮਾ ਰੂਪਕਾਯਾ ਕਲ਼ੇવਰਾ વਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
457. Āyu eva indriyapaccayādivasena sahajātadhammānaṃ anupālanavasena saṅkharaṇato āyusaṅkhāro. Bahuvacananiddeso pana anekasatasahassabhedesu rūpakalāpesu pavattiyā anekabhedanti katvā. Ārammaṇarasaṃ anubhavantīti vedaniyā yathā ‘‘niyyānikā’’ti. Tenāha ‘‘vedanā dhammāvā’’ti. Sukhādibhedabhinnattā bahuvacananiddeso. Imesaṃ āyusaṅkhāravedanānaṃ ekantanirodhaṃ samāpannassa maraṇena bhavitabbaṃ vedanāya niruddhattā. Āyusaṅkhārānaṃ tathā aniruddhattā nirodhassa samāpajjanameva na siyā, kuto vuṭṭhānaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘te ca hāvuso’’tiādi. Vuṭṭhānaṃ paññāyati saññāvedanādīnaṃ uppattiyā. Idāni tamatthaṃ vitthārato upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ. Ukkaṇṭhitvāti nānārammaṇāpātato nibbinditvā. Yathāparicchinnakālavasenāti yathāparicchinne kāle sampatte. Rūpajīvitindriyapaccayāti indriyapaccayabhūtā . Jālāpavattaṃ viya arūpadhammā tejussadabhāvato visayobhāsanato ca. Udakappahāro viya nirodhasamāpattiyā pubbābhisaṅkhāro. Pihitaaṅgārā viya rūpajīvitindriyaṃ usmāmattatāya anobhāsanato . Yathāparicchinnakālāgamananti yathāparicchinnakālassa upagamanaṃ. Anurūpapattivaseneva rūpapavattiggahaṇaṃ. Imaṃ rūpakāyaṃ jahantīti imasmā rūpakāyā kaḷevarā vigacchanti nappavattanti.
ਕਾਯੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ। વਾਚਂ ਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਾ। વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਹਿ વਾਚਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਕਥੇਤਿ। ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤੋ। ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਚੋਦਨਾਯ ਰੂਪਨਿਰੋਧੋ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਨਿਰੋਧੋ ਅਚੋਦਿਤੋ ਤੇਸਂ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾਤਿ ਨ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨਿਰੋਧੋ ਏਕਨ੍ਤਿਕੋ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਨਿਰੋਧੇ ਤਦਭਾવਤੋ। ਯਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਾਚਾ ਅਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਨ। વਾਚਂ ਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਹਿ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤੇਸੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਥਂ વਾਚਾਯ ਅਨਿਰੋਧੋ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਸੁਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਤੇਹਿ ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਨਿਰੋਧੋ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਤਿਯੇવਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਪਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਚ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਪਗਤਤ੍ਤਾ ਤੇ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਏવ ਨਾਮਾਤਿ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਤੇવ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ, ਨ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨੀਤਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਨਯੇ ਠਤ੍વਾਤਿ ਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਾਨਂ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਠਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰਾਗਮਤੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰਪਦਸ੍ਸ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਅਤ੍ਥੋ વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਹਿ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਭવੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ‘‘ਸਞ੍ਞਾવ ਤਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ, ਇਤਰੇ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਨ ਗਯ੍ਹਤਿ। ਯਥਾ ਚ ‘‘ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ ‘‘ਸਞ੍ਞਾવ ਤਤ੍ਥ ਤਾਦਿਸੀ, ਨ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ’’ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਨ ਗਯ੍ਹਤਿ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਦੇਸਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ, ‘‘ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ ਚ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮੇવ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੇવਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਥਾਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂਯੇવ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ। ਏਤੇਨ ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾ, ਤਦਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਚ ਯੁਤ੍ਤਿવਚਨਂ, ਤਦਯੁਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨવਬੋਧਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਪਟਿਸਰਣਂ, ਨ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā tappaṭibaddhavuttitāya. Vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā. Vitakketvā vicāretvā hi vācaṃ bhindati katheti. Cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā tappaṭibaddhavuttito. Cittasaṅkhāranirodhacodanāya rūpanirodho viya cittanirodho acodito tesaṃ tato aññattāti na cittasampayuttanirodho ekantiko vitakkādinirodhe tadabhāvato. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘vācā aniruddhā hotī’’ti, tampi na. Vācaṃ saṅkharontīti hi vacīsaṅkhārā, tesu niruddhesu kathaṃ vācāya anirodho. Cittaṃ pana niruddhesupi cittasaṅkhāresu tehi anabhisaṅkhatattā vitakkādinirodho viya pavattatiyevāti ayamettha parassa adhippāyo. Ānantariyakammaṃ kataṃ bhaveyya, cittassa aniruddhattā taṃ nissāya ca rūpadhammānaṃ anapagatattā te jīvanti eva nāmāti. Byañjane abhinivesaṃ akatvāti ‘‘cittasaṅkhārā niruddhā’’ti vacanato teva niruddhā, na cittanti evaṃ neyyatthaṃ suttaṃ ‘‘nītattha’’nti abhinivesaṃ akatvā. Ācariyānaṃ naye ṭhatvāti paramparāgatānaṃ ācariyānaṃ adhippāye ṭhatvāti attho. Upaparikkhitabboti suttantarāgamato suttantarapadassa aviparīto attho vīmaṃsitabbo. Yathā hi ‘‘asaññabhavo’’ti vacanato ‘‘saññāva tattha natthi, itare pana cittacetasikā santī’’ti ayamettha attho na gayhati. Yathā ca ‘‘nevasaññānāsaññāyatana’’nti vacanato ‘‘saññāva tattha tādisī, na phassādayo’’ti ayamettha attho na gayhati saññāsīsena desanāti katvā, evamidhāpi ‘‘cittasaṅkhārā niruddhā’’ti, ‘‘saññāvedayitanirodho’’ti ca desanāsīsameva. Sabbepi pana cittacetasikā tattha nirujjhantevāti ayamettha aviparīto attho veditabbo, tathāpubbābhisaṅkhārena sabbesaṃyeva cittacetasikānaṃ tattha nirujjhanato. Etena yaṃ pubbe ‘‘aññattā, tadabhāvato’’ti ca yuttivacanaṃ, tadayuttaṃ adhippāyānavabodhatoti dassitaṃ hoti. Tenāha ‘‘attho hi paṭisaraṇaṃ, na byañjana’’nti.
ਉਪਹਤਾਨੀਤਿ ਬਾਧਿਤਾਨਿ। ਮਕ੍ਖਿਤਾਨੀਤਿ ਧਂਸਿਤਾਨਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਘਟ੍ਟਨਾਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਕਿਲਮਥੋ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਭਾਸੁਰਰੂਪਸੁਖੁਮਰਜਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਉਣ੍ਹਕਾਲੇ ਪੁਰਤੋ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਜਲਨ੍ਤੇ ਖਰਸ੍ਸਰੇ ਚ ਪਣવੇ ਆਕੋਟਿਤੇ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਭੇਦਾਨਿ વਿਯ ਨ ਸਹਨ੍ਤਿ ਸੋਤਾਨਿ ‘‘ਸਿਖਰੇਨ વਿਯ ਅਭਿਹਞ੍ਞਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਾਰੋ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Upahatānīti bādhitāni. Makkhitānīti dhaṃsitāni. Ārammaṇaghaṭṭanāya indriyānaṃ kilamatho cakkhunā bhāsurarūpasukhumarajadassanena vibhāvetabbo. Tathā hi uṇhakāle purato aggimhi jalante kharassare ca paṇave ākoṭite akkhīni bhedāni viya na sahanti sotāni ‘‘sikharena viya abhihaññantī’’ti vattāro honti.
੪੫੮. ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਰੂਪવਿਰਾਗਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ‘‘ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ। ਅਪਗਮਨੇਨ વਿਗਮੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਪਗਮਨਪਚ੍ਚਯਾ ਸੁਖਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨਾਨਿ। ਅਧਿਗਮਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਕਸਿਣੇਸੁ ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਤਯੋ ਚ ਆਰੁਪ੍ਪਾ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਤਾਨਿ ਅਨਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ। ਨਿਰੋਧਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਕਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮੁਦਾਗਤਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਸਾ ਹਿ ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾ ਸਮਥਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਮੇਤ੍ਤਾਕਰੁਣਾਮੁਦਿਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੋ, ਕਸਿਣਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ ਆਰੁਪ੍ਪਾ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ, ਏવਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲਭੂਤਂ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਾਯ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਾ ਨਾਮ ਸਾਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ, ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੂਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਪਗਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ’’ਤਿ। ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਹਜਾਤਂ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਨ ਆવਜ੍ਜਨਮਨਸਿਕਾਰਂ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਅਨੁਲੋਮਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ।
458. Rūpāvacaracatutthajjhānameva rūpavirāgabhāvanāvasena pavattaṃ arūpajjhānanti nevasaññānāsaññāyatanaṃ vissajjento dhammasenāpati ‘‘sukhassa ca pahānā’’tiādinā vissajjesi. Apagamanena vigamena paccayā apagamanapaccayā sukhādippahānāni. Adhigamapaccayā pana kasiṇesu rūpāvacaracatutthajjhānaṃ heṭṭhimā tayo ca āruppā. Na hi sakkā tāni anadhigantvā nevasaññānāsaññāyatanamadhigantuṃ. Nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpattinti nirodhato vuṭṭhānabhūtaṃ aniccānupassanāsamudāgataphalasamāpattiṃ. Sā hi ‘‘animittā cetovimuttī’’ti vuccati. Yathā samathanissando abhiññā, mettākaruṇāmuditābrahmavihāranissando upekkhābrahmavihāro, kasiṇanissando āruppā, samathavipassanānissando nirodhasamāpatti, evaṃ vipassanāya nissandaphalabhūtaṃ sāmaññaphalanti āha ‘‘vipassanānissandāya phalasamāpattiyā’’ti. Ārammaṇā nāma sārammaṇadhammānaṃ visesato uppattinimittanti āha ‘‘sabbanimittānanti rūpādīnaṃ sabbārammaṇāna’’nti. Natthi ettha kiñci saṅkhāranimittanti animittā, asaṅkhatā dhātūti āha ‘‘sabbanimittāpagatāya nibbānadhātuyā’’ti. Phalasamāpattisahajātaṃ manasikāraṃ sandhāyāha, na āvajjanamanasikāraṃ. Na hettha tassa sambhavo anulomānantaraṃ uppajjanato.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇਤਿ ਇਧ વੁਤ੍ਤਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਂ ਗਹਿਤਾਨਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਸ੍ਸ ਗਹਿਤਟ੍ਠਾਨੇ। ਦ੍વੀਹਿ ਬਲੇਹੀਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲੇਹਿ। ਤਯੋ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ। ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਞਾਣਚਰਿਯਾਹੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਦੁਕ੍ਖਾ, ਅਨਤ੍ਤਾ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ, વਿਰਾਗਾ, ਨਿਰੋਧਾ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾ, વਿવਟ੍ਟਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਇਮਾਹਿ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਞਾਣਚਰਿਯਾਹਿ। ਨવਹਿ ਸਮਾਧਿਚਰਿਯਾਹੀਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿਆਦੀਹਿ ਨવਹਿ ਸਮਾਧਿਚਰਿਯਾਹਿ। ਯੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਸੁ ਚਰਿਯਾਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਸੀਭਾવੋ, ਸਾ વਸੀਭਾવਤਾਪਞ੍ਞਾ। ਅਸ੍ਸਾ ਸਾ ਕਥਿਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। વਿਨਿਚ੍ਛਯਕਥਾਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਕਥਿਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੮੬੮-੮੬੯) ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਞ੍ਚ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੨.੮੬੮) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Imasmiṃ ṭhāneti idha vuttanirodhassa ādimajjhapariyosānānaṃ gahitānaṃ imasmiṃ pariyosānassa gahitaṭṭhāne. Dvīhi balehīti samathavipassanābalehi. Tayo ca saṅkhārānanti kāyasaṅkhārādīnaṃ tiṇṇaṃ saṅkhārānaṃ. Soḷasahi ñāṇacariyāhīti aniccānupassanā, dukkhā, anattā, nibbidā, virāgā, nirodhā, paṭinissaggā, vivaṭṭānupassanā, sotāpattimaggo…pe… arahattaphalasamāpattīti imāhi soḷasahi ñāṇacariyāhi. Navahi samādhicariyāhīti paṭhamajjhānasamādhiādīhi navahi samādhicariyāhi. Yo yathāvuttāsu cariyāsu puggalassa vasībhāvo, sā vasībhāvatāpaññā. Assā sā kathitāti yojanā. Vinicchayakathāti vinicchayavasena pavattā aṭṭhakathā kathitā. Tasmā visuddhimagge (visuddhi. 2.868-869) taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. mahāṭī. 2.868) vuttanayena veditabbā.
વਲਞ੍ਜਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਅਰਿਯવਿਹਾਰવਸੇਨ વਿਹਰਣਸਮਾਪਤ੍ਤਿ। ਠਿਤਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਬਨ੍ਧਟ੍ਠਿਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਨ ਖਣਟ੍ਠਿਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਠਿਤਿਯਾਤਿ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વੀਤਿਨਾਮੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਗੇવ ਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਰੂਪਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਯਥਾਰਹਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਰੂਪਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤવਸੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਛਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਏਕਜ੍ਝਂ, ਏਕਨ੍ਤਤੋ વਾ ਮਨਸਿਕਾਤਬ੍ਬਤੋ। ਲਕ੍ਖਣવਚਨਞ੍ਹੇਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਦਾਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ, ਯਦਿ ਮੇ ਬ੍ਯਾਧਿਤਾ ਸਿਯੁ’’ਨ੍ਤਿ।
Valañjanasamāpatti ariyavihāravasena viharaṇasamāpatti. Ṭhitiyāti ettha pabandhaṭṭhiti adhippetā, na khaṇaṭṭhiti. Kasmā? Samāpajjanattā. Tenāha ‘‘ṭhitiyāti ciraṭṭhitattha’’nti. Addhānaparicchedoti ettakaṃ kālaṃ samāpattiyā vītināmessāmīti pageva kālaparicchedo. Rūpādinimittavasenāti kammakammanimittagatinimittesu yathārahaṃ labbhamānarūpādinimittavasena. Tattha yasmā kammanimitte chabbidhampi ārammaṇaṃ labbhati, tasmā ‘‘sabbanimittāna’’nti vuttaṃ, na sabbesaṃ ārammaṇānaṃ ekajjhaṃ, ekantato vā manasikātabbato. Lakkhaṇavacanañhetaṃ yathā ‘‘dātabbametaṃ bhesajjaṃ, yadi me byādhitā siyu’’nti.
੪੫੯. ਨੀਲਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਨੀਲਾਦਿਗ੍ਗਹਣਮੁਖੇਨ ਤਂવਣ੍ਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਞ੍ਜਾਨਨਂ ਅવੇਰਾਦਿਭਾવਮਨਸਿਕਰਣਂ ਜੋਤਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਠਾਨੇ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਂ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਏਤ੍ਥ ਸੁਞ੍ਞਤਾ’’ਤਿ, ‘‘ਏਤ੍ਥ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਧ ਅਞ੍ਞਂ ਅਭਿਨવਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ। ਏਤਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਆਦਯੋ। ਏਕਨਾਮਕਾਤਿ ਏਕੇਕਨਾਮਕਾ, ਯੇ ਨਾਨਾਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿ। ਚਤੁਨਾਮਕੋਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਆਦਿਨਾਮਕੋ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਤਿ ਅਨੋਧਿਸੋ, ਓਧਿਸੋਪਿ વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ’’ਤਿ ਅਪਰਿਮਿਤਾ। ਅਸੇਸੇਤ੍વਾਤਿ ਅਸੁਭਸਮਾਪਤ੍ਤਿ વਿਯ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਅਗ੍ਗਹਣਤੋ।
459.Nīlampi sañjānātītiādinā nīlādiggahaṇamukhena taṃvaṇṇānaṃ sattānaṃ sañjānanaṃ averādibhāvamanasikaraṇaṃ jotitanti āha ‘‘etasmiñhi ṭhāne appamāṇā cetovimutti kathitā’’ti. Ettha ākiñcaññaṃ kathitanti sambandho. ‘‘Ettha suññatā’’ti, ‘‘ettha animittā’’ti etthāpi eseva nayo. Nti ‘‘idha aññaṃ abhinavaṃ nāma natthī’’tiādinā vuttaṃ atthavacanaṃ. Etāti appamāṇacetovimuttiādayo. Ekanāmakāti ekekanāmakā, ye nānābyañjanāti adhippetā. Eko dhammoti arahattaphalasamāpatti. Catunāmakoti appamāṇacetovimuttiādināmako. Etanti etamatthaṃ. Appamāṇāti anodhiso, odhisopi vā ‘‘ettakā’’ti aparimitā. Asesetvāti asubhasamāpatti viya ekasseva aggahaṇato.
ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਕਿਞ੍ਚਨਂ ਹੋਤਿ, ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਨਸ੍ਸ ਅਸੁਭਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਮ੍ਪਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਬਿਮ੍ਬਂ વਿਯ વਿਗ੍ਗਹਂ ਕਿਞ੍ਚਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਇਮਸ੍ਸਾਤਿ। ਨਨੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪਾਨਮ੍ਪਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਯਂ ਪਨ ਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪવਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਯ ਨ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਆਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ। ਭવਤਿ ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਅਭਿਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਿ ਚਾਤਿ ਭਾવੋ, ਅਤ੍ਤਾ। ਭਾવ-ਸਦ੍ਦੋਪਿ ਅਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਾવਪੋਸਪੁਗ੍ਗਲਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਨੇਸਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣਸਮਾਧਿਆਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ। ‘‘ਨਾਨਤਾ ਪਾਕਟਾવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਭੂਮਿਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਤ੍ਥੋ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਚ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ।
Kiñcāpi asubhanimittārammaṇampi kiñcanaṃ hoti, ārammaṇasaṅghaṭṭanassa kiñcanassa asubhasamāpattīnampi paṭibhāganimittasaṅkhātaṃ ārammaṇaṃ sabimbaṃ viya viggahaṃ kiñcanaṃ hutvā upaṭṭhāti, na tathā imassāti. Nanu brahmavihārapaṭhamāruppānampi paṭibhāganimittabhūtaṃ kiñci ārammaṇaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, ayaṃ pana paṭhamāruppaviññāṇaṃ viya na paṭibhāganimittabhūtaārammaṇatāya evaṃ vuttā. Attenāti attanā. Bhavati etena attāti abhidhānaṃ buddhi cāti bhāvo, attā. Bhāva-saddopi attapariyāyoti āha ‘‘bhāvaposapuggalādisaṅkhātenā’’ti. Nesaṃ appamāṇasamādhiādīnaṃ catunnaṃ. ‘‘Nānatā pākaṭāvā’’ti vuttaṃ nānattaṃ bhūmito ārammaṇato ca dassetuṃ ‘‘attho panā’’tiādi vuttaṃ. Parittādibhāvena atītādibhāvena ajjhattādibhāvena ca na vattabbaṃ ārammaṇaṃ etissāti navattabbārammaṇā nibbānārammaṇaphalasamāpattibhāvato.
ਏਤ੍ਤਕੋਤਿ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ ਏਤ੍ਤਕਪ੍ਪਮਾਣੋ, ਉਤ੍ਤਾਨੋ ਪਰਿਤ੍ਤਚੇਤਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਮੇવ ਪਮਾਣਕਰਣਾਨਂ ਅਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਕੁਪ੍ਪਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਅਕੋਪਨੀਯਤਾਯ। ਕਿਞ੍ਚਤੀਤਿ ਕਤ੍ਤਰਿ ਪਠਿਤੋ ਧਾਤੁ ਮਦ੍ਦਨਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਤਿ ਮਦ੍ਦਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਯੋਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Ettakoti rāgādīhi saṃkiliṭṭhatāya ettakappamāṇo, uttāno parittacetasoti attho. Nibbānampi appamāṇameva pamāṇakaraṇānaṃ abhāvenāti ānetvā sambandho. Akuppāti arahattaphalacetovimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya. Kiñcatīti kattari paṭhito dhātu maddanatthoti āha ‘‘kiñcati maddatī’’ti. Tassa payogaṃ dassetuṃ ‘‘manussā kirā’’tiādi vuttaṃ.
ਸਮੂਹਾਦਿਘਨવਸੇਨ ਸਕਿਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤਾਯ ਚ ਸવਿਗ੍ਗਹਾ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਤਾਯ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੁਖਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਾਹਂ વਿਧਮੇਨ੍ਤੀ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਘਨਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਏਕਤ੍ਥਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਗਹਿਤਾ? ਸਾਤਿ ਸੁਞ੍ਞਤਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ। ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨਪਿ ਏਕਤ੍ਥਾ, ਨ ਕੇવਲਂ ਸਭਾવਸਰਸਤੋવ। ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਤੋਤਿਆਦਿਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਲਦ੍ਧਪਰਿਯਾਯੇਨ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇਤਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਦਿਸਦ੍ਦਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਤਿਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਏਤਸ੍ਸ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਾਯ ਤਾਯ ਸਮਞ੍ਞਾਯ વੋਹਰਿਤਬ੍ਬਤਾਪਰਿਯਾਯੇਨ। ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ વਟ੍ਟવਸੇਨ ਉਟ੍ਠਿਤਦੇਸਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤੇਨ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾવ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਪੇਸਿ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਭਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Samūhādighanavasena sakiccaparicchedatāya ca saviggahā viya upaṭṭhitā saṅkhārā niccādiggāhassa vatthutāya ‘‘niccanimittaṃ sukhādinimitta’’nti ca vuccati. Vipassanā pana tattha ghanavinibbhogaṃ karontī niccādiggāhaṃ vidhamentī ‘‘nimittaṃ samugghātetī’’ti vuttā ghananimittassa ārammaṇabhūtassa abhāvā. Na gahitāti ekatthapadaniddese pāḷiyaṃ kasmā na gahitā? Sāti suññatā cetovimutti. Sabbatthāti appamāṇācetovimuttiādiniddesesu. Ārammaṇavasenāti ārammaṇavasenapi ekatthā, na kevalaṃ sabhāvasarasatova. Iminā pariyāyenāti appamāṇatotiādinā ārammaṇato laddhapariyāyena. Aññasmiṃ pana ṭhāneti ākiñcaññādisaddapavattihetuto aññena hetunā appamāṇātisaddappavattiyaṃ etassa cetovimuttiyā honti. Esa nayo sesesupi. Iminā pariyāyenāti iminā tāya tāya samaññāya voharitabbatāpariyāyena. Saccānaṃ dassanamukhena vaṭṭavasena uṭṭhitadesanaṃ arahattena kūṭaṃ gaṇhanto yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
ਮਹਾવੇਦਲ੍ਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Mahāvedallasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੩. ਮਹਾવੇਦਲ੍ਲਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Mahāvedallasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੩. ਮਹਾવੇਦਲ੍ਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā
