| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विनयविनिच्छय-टीका • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
महाविभङ्गसङ्गहकथावण्णना
Mahāvibhaṅgasaṅgahakathāvaṇṇanā
४. एवं सोतुजनं सवने नियोजेत्वा यथापटिञ्ञातं उत्तरविनिच्छयं दस्सेतुमाह ‘‘मेथुन’’न्तिआदि। ‘‘कति आपत्तियो’’ति अयं दिट्ठसंसन्दना, अदिट्ठजोतना, विमतिच्छेदना, अनुमति, कथेतुकम्यतापुच्छाति पञ्चन्नं पुच्छानं कथेतुकम्यतापुच्छा। तिस्सो आपत्तियो फुसेति तस्सा सङ्खेपतो विस्सज्जनं।
4. Evaṃ sotujanaṃ savane niyojetvā yathāpaṭiññātaṃ uttaravinicchayaṃ dassetumāha ‘‘methuna’’ntiādi. ‘‘Kati āpattiyo’’ti ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā, adiṭṭhajotanā, vimaticchedanā, anumati, kathetukamyatāpucchāti pañcannaṃ pucchānaṃ kathetukamyatāpucchā. Tisso āpattiyo phuseti tassā saṅkhepato vissajjanaṃ.
५. एवं गणनावसेन दस्सितानं ‘‘भवे’’तिआदि सरूपतो दस्सनं। खेत्तेति तिण्णं मग्गानं अञ्ञतरस्मिं अल्लोकासे तिलबीजमत्तेपि पदेसे। मेथुनं पटिसेवन्तस्स पाराजिकं भवेति सम्बन्धो। ‘‘थुल्लच्चय’’न्ति वुत्तन्ति योजना। ‘‘येभुय्यक्खायिते’’ति इदं निदस्सनमत्तं, उपड्ढक्खायितेपि थुल्लच्चयस्स हेट्ठा वुत्तत्ता। वट्टकते मुखे अफुसन्तं अङ्गजातं पवेसेन्तस्स दुक्कटं वुत्तन्ति योजना।
5. Evaṃ gaṇanāvasena dassitānaṃ ‘‘bhave’’tiādi sarūpato dassanaṃ. Khetteti tiṇṇaṃ maggānaṃ aññatarasmiṃ allokāse tilabījamattepi padese. Methunaṃ paṭisevantassa pārājikaṃ bhaveti sambandho. ‘‘Thullaccaya’’nti vuttanti yojanā. ‘‘Yebhuyyakkhāyite’’ti idaṃ nidassanamattaṃ, upaḍḍhakkhāyitepi thullaccayassa heṭṭhā vuttattā. Vaṭṭakate mukhe aphusantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassa dukkaṭaṃ vuttanti yojanā.
६. ‘‘अदिन्नं आदियन्तो’’तिआदयोपि वुत्तनयायेव।
6.‘‘Adinnaṃādiyanto’’tiādayopi vuttanayāyeva.
७. पञ्चमासग्घने वापीति पोराणकस्स नीलकहापणस्स चतुत्थभागसङ्खाते पञ्चमासे, तदग्घनके वा। अधिके वाति अतिरेकपञ्चमासके वा तदग्घनके वा। अदिन्ने पञ्चवीसतिया अवहारानं अञ्ञतरेन अवहटे पराजयो होतीति अत्थो। मासे वा ऊनमासे वा तदग्घनके वा दुक्कटं। ततो मज्झेति पञ्चमासकतो मज्झे। पञ्च मासा समाहटा, पञ्चन्नं मासानं समाहारोति वा पञ्चमासं, पञ्चमासं अग्घतीति पञ्चमासग्घनं, पञ्चमासञ्च पञ्चमासग्घनञ्च पञ्चमासग्घनं, एकदेससरूपेकसेसोयं, तस्मिं। मासे वाति एत्थापि मासो च मासग्घनकञ्च मासमासग्घनकोति वत्तब्बे ‘‘मासे’’ति एकदेससरूपेकसेसो, उत्तरपदलोपो च दट्ठब्बो।
7.Pañcamāsagghane vāpīti porāṇakassa nīlakahāpaṇassa catutthabhāgasaṅkhāte pañcamāse, tadagghanake vā. Adhike vāti atirekapañcamāsake vā tadagghanake vā. Adinne pañcavīsatiyā avahārānaṃ aññatarena avahaṭe parājayo hotīti attho. Māse vā ūnamāse vā tadagghanake vā dukkaṭaṃ. Tato majjheti pañcamāsakato majjhe. Pañca māsā samāhaṭā, pañcannaṃ māsānaṃ samāhāroti vā pañcamāsaṃ, pañcamāsaṃ agghatīti pañcamāsagghanaṃ, pañcamāsañca pañcamāsagghanañca pañcamāsagghanaṃ, ekadesasarūpekasesoyaṃ, tasmiṃ. Māse vāti etthāpi māso ca māsagghanakañca māsamāsagghanakoti vattabbe ‘‘māse’’ti ekadesasarūpekaseso, uttarapadalopo ca daṭṭhabbo.
‘‘पञ्चमासग्घने’’ति सामञ्ञेन वुत्तेपि पोराणकस्स नीलकहापणस्सेव चतुत्थभागवसेन पञ्चमासनियमो कातब्बो। तथा हि भगवता दुतियपाराजिकं पञ्ञापेन्तेन भिक्खूसु पब्बजितं पुराणवोहारिकमहामत्तं भिक्खुं ‘‘कित्तकेन वत्थुना राजा मागधो सेनियो बिम्बिसारो चोरं गहेत्वा हनति वा बन्धति वा पब्बाजेति वा’’ति पुच्छित्वा तेन ‘‘पादेन वा पादारहेन वा’’ति वुत्ते तेनेव पमाणेन अदिन्नं आदियन्तस्स पञ्ञत्तं। अट्ठकथायञ्च –
‘‘Pañcamāsagghane’’ti sāmaññena vuttepi porāṇakassa nīlakahāpaṇasseva catutthabhāgavasena pañcamāsaniyamo kātabbo. Tathā hi bhagavatā dutiyapārājikaṃ paññāpentena bhikkhūsu pabbajitaṃ purāṇavohārikamahāmattaṃ bhikkhuṃ ‘‘kittakena vatthunā rājā māgadho seniyo bimbisāro coraṃ gahetvā hanati vā bandhati vā pabbājeti vā’’ti pucchitvā tena ‘‘pādena vā pādārahena vā’’ti vutte teneva pamāṇena adinnaṃ ādiyantassa paññattaṃ. Aṭṭhakathāyañca –
‘‘पञ्चमासको पादोति पाळिं उल्लिङ्गित्वा ‘तदा राजगहे वीसतिमासको कहापणो होति, तस्मा पञ्चमासको पादो’। एतेन लक्खणेन सब्बजनपदेसु कहापणस्स चतुत्थो भागो ‘पादो’ति वेदितब्बो। सो च खो पोराणकस्स नीलकहापणस्स वसेन, न इतरेसं दुद्रदामकादीनं। तेन हि पादेन अतीता बुद्धापि पाराजिकं पञ्ञपेसुं, अनागतापि पञ्ञपेस्सन्ति। सब्बबुद्धानञ्हि पाराजिकवत्थुम्हि वा पाराजिके वा नानत्तं नत्थि, इमानेव चत्तारि पाराजिकवत्थूनि, इमानेव चत्तारि पाराजिकानि, इतो ऊनं वा अतिरेकं वा नत्थि। तस्मा भगवापि धनियं विगरहित्वा पादेनेव दुतियपाराजिकं पञ्ञपेन्तो ‘यो पन भिक्खु अदिन्नं थेय्यसङ्खात’न्तिआदिमाहा’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ १.८८) वुत्तं।
‘‘Pañcamāsako pādoti pāḷiṃ ulliṅgitvā ‘tadā rājagahe vīsatimāsako kahāpaṇo hoti, tasmā pañcamāsako pādo’. Etena lakkhaṇena sabbajanapadesu kahāpaṇassa catuttho bhāgo ‘pādo’ti veditabbo. So ca kho porāṇakassa nīlakahāpaṇassa vasena, na itaresaṃ dudradāmakādīnaṃ. Tena hi pādena atītā buddhāpi pārājikaṃ paññapesuṃ, anāgatāpi paññapessanti. Sabbabuddhānañhi pārājikavatthumhi vā pārājike vā nānattaṃ natthi, imāneva cattāri pārājikavatthūni, imāneva cattāri pārājikāni, ito ūnaṃ vā atirekaṃ vā natthi. Tasmā bhagavāpi dhaniyaṃ vigarahitvā pādeneva dutiyapārājikaṃ paññapento ‘yo pana bhikkhu adinnaṃ theyyasaṅkhāta’ntiādimāhā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.88) vuttaṃ.
सारत्थदीपनियञ्च –
Sāratthadīpaniyañca –
‘‘चतुत्थो भागो पादोति वेदितब्बोति इमिनाव सब्बजनपदेसु कहापणस्सेव वीसतिमो भागोमासकोति इदञ्च वुत्तमेव होतीति दट्ठब्बं। पोराणसत्थानुरूपं लक्खणसम्पन्ना उप्पादिता नीलकहापणाति वेदितब्बा। दुद्रदामेन उप्पादितो दुद्रदामको। सो किर नीलकहापणस्स तिभागं अग्घती’ति वत्वा ‘यस्मिं पदेसे नीलकहापणा न सन्ति, तत्थापि नीलकहापणवसेनेव परिच्छेदो कातब्बो। कथं? नीलकहापणानं वळञ्जनट्ठाने च अवळञ्जनट्ठाने च समानअग्घवसेन पवत्तमानं भण्डं नीलकहापणेन समानग्घं गहेत्वा तस्स चतुत्थभागग्घनकं नीलकहापणस्स पादग्घनकन्ति परिच्छिन्दित्वा विनिच्छयो कातब्बो’’ति (सारत्थ॰ टी॰ २.८८) अयमत्थोव वुत्तो।
‘‘Catuttho bhāgo pādoti veditabboti imināva sabbajanapadesu kahāpaṇasseva vīsatimo bhāgomāsakoti idañca vuttameva hotīti daṭṭhabbaṃ. Porāṇasatthānurūpaṃ lakkhaṇasampannā uppāditā nīlakahāpaṇāti veditabbā. Dudradāmena uppādito dudradāmako. So kira nīlakahāpaṇassa tibhāgaṃ agghatī’ti vatvā ‘yasmiṃ padese nīlakahāpaṇā na santi, tatthāpi nīlakahāpaṇavaseneva paricchedo kātabbo. Kathaṃ? Nīlakahāpaṇānaṃ vaḷañjanaṭṭhāne ca avaḷañjanaṭṭhāne ca samānaagghavasena pavattamānaṃ bhaṇḍaṃ nīlakahāpaṇena samānagghaṃ gahetvā tassa catutthabhāgagghanakaṃ nīlakahāpaṇassa pādagghanakanti paricchinditvā vinicchayo kātabbo’’ti (sārattha. ṭī. 2.88) ayamatthova vutto.
एत्थ कहापणं नाम करोन्ता सुवण्णेनपि करोन्ति रजतेनपि तम्बेनपि सुवण्णरजततम्बमिस्सकेनपि । तेसु कतरं कहापणं नीलकहापणन्ति? केचि ताव ‘‘सुवण्णकहापण’’न्ति। केचि ‘‘मिस्सककहापण’’न्ति। तत्थ ‘‘सुवण्णकहापण’’न्ति वदन्तानं अयमधिप्पायो – पाराजिकवत्थुना पादेन सब्बत्थ एकलक्खणेन भवितब्बं, कालदेसपरिभोगादिवसेन अग्घनानत्तं पादस्सेव भवितब्बं। भगवता हि धम्मिकराजूहि हननबन्धनपब्बाजनानुरूपेनेव अदिन्नादाने पाराजिकं पञ्ञत्तं, न इतरथा। तस्मा एसा सब्बदा सब्बत्थ अब्यभिचारीति सुवण्णमयस्स कहापणस्स चतुत्थेन पादेन भवितब्बन्ति।
Ettha kahāpaṇaṃ nāma karontā suvaṇṇenapi karonti rajatenapi tambenapi suvaṇṇarajatatambamissakenapi . Tesu kataraṃ kahāpaṇaṃ nīlakahāpaṇanti? Keci tāva ‘‘suvaṇṇakahāpaṇa’’nti. Keci ‘‘missakakahāpaṇa’’nti. Tattha ‘‘suvaṇṇakahāpaṇa’’nti vadantānaṃ ayamadhippāyo – pārājikavatthunā pādena sabbattha ekalakkhaṇena bhavitabbaṃ, kāladesaparibhogādivasena agghanānattaṃ pādasseva bhavitabbaṃ. Bhagavatā hi dhammikarājūhi hananabandhanapabbājanānurūpeneva adinnādāne pārājikaṃ paññattaṃ, na itarathā. Tasmā esā sabbadā sabbattha abyabhicārīti suvaṇṇamayassa kahāpaṇassa catutthena pādena bhavitabbanti.
‘‘मिस्सककहापण’’न्ति वदन्तानं पन अयमधिप्पायो –
‘‘Missakakahāpaṇa’’nti vadantānaṃ pana ayamadhippāyo –
अट्ठकथायं –
Aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘तदा राजगहे वीसतिमासको कहापणो होति, तस्मा पञ्चमासको पादो। एतेन लक्खणेन सब्बजनपदेसु कहापणस्स चतुत्थो भागो ‘पादो’ति वेदितब्बो। सो च खो पोराणकस्स नीलकहापणस्स वसेन, न इतरेसं दुद्रदामकादीन’’न्ति (पारा॰ अट्ठ॰ १.८८) –
‘‘Tadā rājagahe vīsatimāsako kahāpaṇo hoti, tasmā pañcamāsako pādo. Etena lakkhaṇena sabbajanapadesu kahāpaṇassa catuttho bhāgo ‘pādo’ti veditabbo. So ca kho porāṇakassa nīlakahāpaṇassa vasena, na itaresaṃ dudradāmakādīna’’nti (pārā. aṭṭha. 1.88) –
वुत्तत्ता, सारत्थदीपनियञ्च –
Vuttattā, sāratthadīpaniyañca –
‘‘पोराणसत्थानुरूपं लक्खणसम्पन्ना उप्पादिता नीलकहापणाति वेदितब्बा’’ति (सारत्थ॰ टी॰ २.८८) –
‘‘Porāṇasatthānurūpaṃ lakkhaṇasampannā uppāditā nīlakahāpaṇāti veditabbā’’ti (sārattha. ṭī. 2.88) –
वुत्तत्ता च ‘‘विनयविनिच्छयं पत्वा गरुके ठातब्ब’’न्ति वचनतो च मिस्सककहापणोयेव नीलकहापणो। तत्थेव हि पोराणसत्थविहितं लक्खणं दिस्सति। कथं? पञ्च मासा सुवण्णस्स, तथा रजतस्स, दस मासा तम्बस्साति एते वीसति मासे मिस्सेत्वा बन्धनत्थाय वीहिमत्तं लोहं पक्खिपित्वा अक्खरानि च हत्थिआदीनमञ्ञतरञ्च रूपं दस्सेत्वा कतो निद्दोसत्ता नीलकहापणो नाम होतीति।
Vuttattā ca ‘‘vinayavinicchayaṃ patvā garuke ṭhātabba’’nti vacanato ca missakakahāpaṇoyeva nīlakahāpaṇo. Tattheva hi porāṇasatthavihitaṃ lakkhaṇaṃ dissati. Kathaṃ? Pañca māsā suvaṇṇassa, tathā rajatassa, dasa māsā tambassāti ete vīsati māse missetvā bandhanatthāya vīhimattaṃ lohaṃ pakkhipitvā akkharāni ca hatthiādīnamaññatarañca rūpaṃ dassetvā kato niddosattā nīlakahāpaṇo nāma hotīti.
सिक्खाभाजनविनिच्छये च केसुचि पोत्थकेसु ‘‘पादो नाम पञ्च मासा सुवण्णस्सा’’ति पुरिमपक्खवादीनं मतेन पाठो लिखितो। केसुचि पोत्थकेसु दुतियपक्खवादीनं मतेन ‘‘पञ्च मासा हिरञ्ञस्सा’’ति पाठो लिखितो। सीहळभासाय पोराणकेहि लिखिताय सामणेरसिक्खाय पन –
Sikkhābhājanavinicchaye ca kesuci potthakesu ‘‘pādo nāma pañca māsā suvaṇṇassā’’ti purimapakkhavādīnaṃ matena pāṭho likhito. Kesuci potthakesu dutiyapakkhavādīnaṃ matena ‘‘pañca māsā hiraññassā’’ti pāṭho likhito. Sīhaḷabhāsāya porāṇakehi likhitāya sāmaṇerasikkhāya pana –
‘‘पोराणकस्स नीलकहापणस्साति वुत्तअट्ठकथावचनस्स, पोराणके रतनसुत्ताभिधानकसुत्ते वुत्तकहापणलक्खणस्स च अनुरूपतो ‘सुवण्णरजततम्बानि मिस्सेत्वा उट्ठापेत्वा कतकहापणं कहापणं नामा’ति च ‘सामणेरानमुपसम्पन्नानञ्च अदिन्नादानपाराजिकवत्थुम्हि को विसेसो’ति पुच्छं कत्वा ‘सामणेरानं दसिकसुत्तेनापि पाराजिको होति, उपसम्पन्नानं पन सुवण्णस्स वीसतिवीहिमत्तेना’’ति –
‘‘Porāṇakassa nīlakahāpaṇassāti vuttaaṭṭhakathāvacanassa, porāṇake ratanasuttābhidhānakasutte vuttakahāpaṇalakkhaṇassa ca anurūpato ‘suvaṇṇarajatatambāni missetvā uṭṭhāpetvā katakahāpaṇaṃ kahāpaṇaṃ nāmā’ti ca ‘sāmaṇerānamupasampannānañca adinnādānapārājikavatthumhi ko viseso’ti pucchaṃ katvā ‘sāmaṇerānaṃ dasikasuttenāpi pārājiko hoti, upasampannānaṃ pana suvaṇṇassa vīsativīhimattenā’’ti –
च विसेसो दस्सितो।
Ca viseso dassito.
तं पन सुवण्णमासकवसेन अड्ढतियमासकं होति, पञ्चमासकेन च भगवता पाराजिकं पञ्ञत्तं। तस्मा तस्स यथावुत्तलक्खणस्स कहापणस्स सब्बदेसेसु अलब्भमानत्ता सब्बदेससाधारणेन तस्स मिस्सककहापणस्स पञ्चमासपादग्घनकेन सुवण्णेनेव पाराजिकवत्थुम्हि नियमिते सब्बदेसवासीनं उपकाराय होतीति एवं सुवण्णेनेव पाराजिकवत्थुपरिच्छेदो कतो। अयमेव नियमो सीहळाचरियवादेहि सारोति गहितो। तस्मा सिक्खागरुकेहि सब्बत्थ पेसलेहि विनयधरेहि अयमेव विनिच्छयो सारतो पच्चेतब्बो। होन्ति चेत्थ –
Taṃ pana suvaṇṇamāsakavasena aḍḍhatiyamāsakaṃ hoti, pañcamāsakena ca bhagavatā pārājikaṃ paññattaṃ. Tasmā tassa yathāvuttalakkhaṇassa kahāpaṇassa sabbadesesu alabbhamānattā sabbadesasādhāraṇena tassa missakakahāpaṇassa pañcamāsapādagghanakena suvaṇṇeneva pārājikavatthumhi niyamite sabbadesavāsīnaṃ upakārāya hotīti evaṃ suvaṇṇeneva pārājikavatthuparicchedo kato. Ayameva niyamo sīhaḷācariyavādehi sāroti gahito. Tasmā sikkhāgarukehi sabbattha pesalehi vinayadharehi ayameva vinicchayo sārato paccetabbo. Honti cettha –
‘‘हेमरजततम्बेहि, सत्थे निद्दिट्ठलक्खणं।
‘‘Hemarajatatambehi, satthe niddiṭṭhalakkhaṇaṃ;
अहापेत्वा कतो वीस-मासो नीलकहापणो॥
Ahāpetvā kato vīsa-māso nīlakahāpaṇo.
हेमपादं सज्झुपादं, तम्बपादद्वयञ्हि सो।
Hemapādaṃ sajjhupādaṃ, tambapādadvayañhi so;
मिस्सेत्वा रूपमप्पेत्वा, कातुं सत्थेसु दस्सितो॥
Missetvā rūpamappetvā, kātuṃ satthesu dassito.
‘एला’ति वुच्चते दोसो, निद्दोसत्ता तथीरितो।
‘Elā’ti vuccate doso, niddosattā tathīrito;
तस्स पादो सुवण्णस्स, वीसवीहग्घनो मतो॥
Tassa pādo suvaṇṇassa, vīsavīhagghano mato.
यस्मिं पन पदेसे सो, न वत्तति कहापणो।
Yasmiṃ pana padese so, na vattati kahāpaṇo;
वीससोवण्णवीहग्घं, तप्पादग्घन्ति वेदियं॥
Vīsasovaṇṇavīhagghaṃ, tappādagghanti vediyaṃ.
वीससोवण्णवीहग्घं, थेनेन्ता भिक्खवो ततो।
Vīsasovaṇṇavīhagghaṃ, thenentā bhikkhavo tato;
चवन्ति सामञ्ञगुणा, इच्चाहु विनयञ्ञुनो’’ति॥
Cavanti sāmaññaguṇā, iccāhu vinayaññuno’’ti.
९. ओपातन्ति आवाटं। दुक्खे जातेति योजना।
9.Opātanti āvāṭaṃ. Dukkhe jāteti yojanā.
१०. उत्तरिं धम्मन्ति एत्थ ‘‘उत्तरिमनुस्सधम्म’’न्ति वत्तब्बे निरुत्तिनयेन मज्झपदलोपं, निग्गहीतागमञ्च कत्वा ‘‘उत्तरिं धम्म’’न्ति वुत्तं। उत्तरिमनुस्सानं झायीनञ्चेव अरियानञ्च धम्मं उत्तरिमनुस्सधम्मं। अत्तुपनायिकन्ति अत्तनि तं उपनेति ‘‘मयि अत्थी’’ति समुदाचरन्तो, अत्तानं वा तत्थ उपनेति ‘‘अहं एत्थ सन्दिस्सामी’’ति समुदाचरन्तोति अत्तुपनायिको, तं अत्तुपनायिकं, एवं कत्वा वदन्तोति सम्बन्धो।
10.Uttariṃ dhammanti ettha ‘‘uttarimanussadhamma’’nti vattabbe niruttinayena majjhapadalopaṃ, niggahītāgamañca katvā ‘‘uttariṃ dhamma’’nti vuttaṃ. Uttarimanussānaṃ jhāyīnañceva ariyānañca dhammaṃ uttarimanussadhammaṃ. Attupanāyikanti attani taṃ upaneti ‘‘mayi atthī’’ti samudācaranto, attānaṃ vā tattha upaneti ‘‘ahaṃ ettha sandissāmī’’ti samudācarantoti attupanāyiko, taṃ attupanāyikaṃ, evaṃ katvā vadantoti sambandho.
११. परियायेति ‘‘यो ते विहारे वसति, सो भिक्खु अरहा’’तिआदिना (परि॰ २८७) परियायभणने। ञातेति यं उद्दिस्स भणति, तस्मिं विञ्ञुम्हि मनुस्सजातिके अचिरेन ञाते। नो चेति नो चे जानाति।
11.Pariyāyeti ‘‘yo te vihāre vasati, so bhikkhu arahā’’tiādinā (pari. 287) pariyāyabhaṇane. Ñāteti yaṃ uddissa bhaṇati, tasmiṃ viññumhi manussajātike acirena ñāte. No ceti no ce jānāti.
इति उत्तरे लीनत्थपकासनिया
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
पाराजिककथावण्णना निट्ठिता।
Pārājikakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
१३. चेतेति, उपक्कमति, मुच्चति, एवं अङ्गत्तये पुण्णे गरुकं वुत्तं। द्वङ्गे चेतेति, उपक्कमति यदि न मुच्चति, एवं अङ्गद्वये थुल्लच्चयन्ति योजना। पयोगेति पयोजेत्वा उपक्कमितुं अङ्गजातामसनं, परस्स आणापनन्ति एवरूपे साहत्थिकाणत्तिकपयोगे।
13. Ceteti, upakkamati, muccati, evaṃ aṅgattaye puṇṇe garukaṃ vuttaṃ. Dvaṅge ceteti, upakkamati yadi na muccati, evaṃ aṅgadvaye thullaccayanti yojanā. Payogeti payojetvā upakkamituṃ aṅgajātāmasanaṃ, parassa āṇāpananti evarūpe sāhatthikāṇattikapayoge.
१४. वुत्तनयेनेव उपरूपरि पञ्हापुच्छनं ञातुं सक्काति तं अवत्तुकामो आह ‘‘इतो पट्ठाया’’तिआदि। मयम्पि यदेत्थ पुब्बे अवुत्तमनुत्तानत्थञ्च, तदेव वण्णयिस्साम।
14. Vuttanayeneva uparūpari pañhāpucchanaṃ ñātuṃ sakkāti taṃ avattukāmo āha ‘‘ito paṭṭhāyā’’tiādi. Mayampi yadettha pubbe avuttamanuttānatthañca, tadeva vaṇṇayissāma.
१५. कायेनाति अत्तनो कायेन। कायन्ति इत्थिया कायं। एस नयो ‘‘कायबद्ध’’न्ति एत्थापि।
15.Kāyenāti attano kāyena. Kāyanti itthiyā kāyaṃ. Esa nayo ‘‘kāyabaddha’’nti etthāpi.
१६. अत्तनो कायेन पटिबद्धेन इत्थिया कायपटिबद्धे फुट्ठे तु दुक्कटन्ति योजना।
16. Attano kāyena paṭibaddhena itthiyā kāyapaṭibaddhe phuṭṭhe tu dukkaṭanti yojanā.
१७. तिस्सो आपत्तियो सियुन्ति योजना। द्विन्नं मग्गानन्ति वच्चमग्गपस्सावमग्गानं।
17.Tisso āpattiyo siyunti yojanā. Dvinnaṃ maggānanti vaccamaggapassāvamaggānaṃ.
१८. वण्णादिभञ्ञेति वण्णादिना भणने। कायपटिबद्धे वण्णादिना भञ्ञे दुक्कटन्ति योजना।
18.Vaṇṇādibhaññeti vaṇṇādinā bhaṇane. Kāyapaṭibaddhe vaṇṇādinā bhaññe dukkaṭanti yojanā.
१९. अत्तकामचरियायाति अत्तकामपारिचरियाय।
19.Attakāmacariyāyāti attakāmapāricariyāya.
२०. पण्डकस्स सन्तिकेपि अत्तकामपारिचरियाय वण्णं वदतो तस्स भिक्खुनोति योजना। तिरच्छानगतस्सापि सन्तिकेति एत्थापि एसेव नयो।
20. Paṇḍakassa santikepi attakāmapāricariyāya vaṇṇaṃ vadato tassa bhikkhunoti yojanā. Tiracchānagatassāpi santiketi etthāpi eseva nayo.
२१. इत्थिपुरिसानमन्तरे सञ्चरित्तं सञ्चरणभावं समापन्ने भिक्खुम्हि पटिग्गण्हनवीमंसापच्चाहरणकत्तिके सम्पन्ने तस्स बुधो गरुकं निद्दिसेति योजना।
21. Itthipurisānamantare sañcarittaṃ sañcaraṇabhāvaṃ samāpanne bhikkhumhi paṭiggaṇhanavīmaṃsāpaccāharaṇakattike sampanne tassa budho garukaṃ niddiseti yojanā.
२२. द्वङ्गसमायोगेति तीस्वेतेसु द्विन्नं अङ्गानं यथाकथञ्चि समायोगे। अङ्गे सति पनेकस्मिन्ति तिण्णमेकस्मिं पन अङ्गे सति।
22.Dvaṅgasamāyogeti tīsvetesu dvinnaṃ aṅgānaṃ yathākathañci samāyoge. Aṅge sati panekasminti tiṇṇamekasmiṃ pana aṅge sati.
२४. पयोगेति ‘‘अदेसितवत्थुकं पमाणातिक्कन्तं कुटिं, अदेसितवत्थुकं महल्लकविहारञ्च कारेस्सामी’’ति उपकरणत्थं अरञ्ञगमनतो पट्ठाय सब्बपयोगे। एकपिण्डे अनागतेति सब्बपरियन्तिमं पिण्डं सन्धाय वुत्तं।
24.Payogeti ‘‘adesitavatthukaṃ pamāṇātikkantaṃ kuṭiṃ, adesitavatthukaṃ mahallakavihārañca kāressāmī’’ti upakaraṇatthaṃ araññagamanato paṭṭhāya sabbapayoge. Ekapiṇḍe anāgateti sabbapariyantimaṃ piṇḍaṃ sandhāya vuttaṃ.
२५. इध यो भिक्खु अमूलकेन पाराजिकेन धम्मेन अनुद्धंसेतीति योजना।
25. Idha yo bhikkhu amūlakena pārājikena dhammena anuddhaṃsetīti yojanā.
२६. ओकासं न च कारेत्वाति ‘‘करोतु मे, आयस्मा, ओकासं, अहं ते वत्तुकामो’’ति एवं तेन भिक्खुना ओकासं अकारापेत्वा।
26.Okāsaṃna ca kāretvāti ‘‘karotu me, āyasmā, okāsaṃ, ahaṃ te vattukāmo’’ti evaṃ tena bhikkhunā okāsaṃ akārāpetvā.
२८. अञ्ञभागियेति अञ्ञभागियपदेन उपलक्खितसिक्खापदे। एवं अञ्ञत्रपि ईदिसेसु ठानेसु अत्थो वेदितब्बो।
28.Aññabhāgiyeti aññabhāgiyapadena upalakkhitasikkhāpade. Evaṃ aññatrapi īdisesu ṭhānesu attho veditabbo.
२९. ‘‘समनुभासनाय एवा’’ति पदच्छेदो। न पटिनिस्सजन्ति अप्पटिनिस्सजन्तो।
29. ‘‘Samanubhāsanāya evā’’ti padacchedo. Na paṭinissajanti appaṭinissajanto.
३०. ञत्तिया दुक्कटं आपन्नो सिया, द्वीहि कम्मवाचाहि थुल्लतं आपन्नो सिया, कम्मवाचाय ओसाने गरुकं आपन्नो सियाति योजना। ‘‘थुल्लत’’न्ति इदं थुल्लच्चयापत्तिउपलक्खणवचनं।
30. Ñattiyā dukkaṭaṃ āpanno siyā, dvīhi kammavācāhi thullataṃ āpanno siyā, kammavācāya osāne garukaṃ āpanno siyāti yojanā. ‘‘Thullata’’nti idaṃ thullaccayāpattiupalakkhaṇavacanaṃ.
३१. चतूसु यावततियकेसु पठमे आपत्तिपरिच्छेदं दस्सेत्वा इतरेसं तिण्णं तेनपि एकपरिच्छेदत्ता तत्थ वुत्तनयमेव तेसु अतिदिसन्तो आह ‘‘भेदानुवत्तके’’तिआदि।
31. Catūsu yāvatatiyakesu paṭhame āpattiparicchedaṃ dassetvā itaresaṃ tiṇṇaṃ tenapi ekaparicchedattā tattha vuttanayameva tesu atidisanto āha ‘‘bhedānuvattake’’tiādi.
इति उत्तरे लीनत्थपकासनिया
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
सङ्घादिसेसकथावण्णना निट्ठिता।
Saṅghādisesakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
३२. अतिरेकचीवरन्ति अनधिट्ठितं, अविकप्पितं विकप्पनुपगपमाणं चीवरं लद्धा दसाहं अतिक्कमन्तो एकमेव निस्सग्गियं पाचित्तियं आपज्जति। तिचीवरेन एकरत्तिम्पि विना वसन्तो एकमेव निस्सग्गियं पाचित्तियं आपज्जति। इदञ्च जातिवसेन एकत्तं सन्धाय वुत्तं वत्थुगणनाय आपत्तीनं परिच्छिन्दितब्बत्ता।
32.Atirekacīvaranti anadhiṭṭhitaṃ, avikappitaṃ vikappanupagapamāṇaṃ cīvaraṃ laddhā dasāhaṃ atikkamanto ekameva nissaggiyaṃ pācittiyaṃ āpajjati. Ticīvarena ekarattimpi vinā vasanto ekameva nissaggiyaṃ pācittiyaṃ āpajjati. Idañca jātivasena ekattaṃ sandhāya vuttaṃ vatthugaṇanāya āpattīnaṃ paricchinditabbattā.
३३. गहेत्वाकालचीवरन्ति अकालचीवरं पटिग्गहेत्वा। मासन्ति सतिया पच्चासाय निक्खिपितुं अनुञ्ञातं मासं। अतिक्कमन्तोति सतियापि पच्चासाय वीतिक्कमन्तो अन्तोमासे अनधिट्ठहित्वा, अविकप्पेत्वा वा तिंसदिवसानि अतिक्कमन्तो, चीवरुप्पाददिवसं अरुणं आदिं कत्वा एकतिंसमं अरुणं उट्ठापेन्तोति अत्थो। एकं निस्सग्गियं आपत्तिं आपज्जतीति उदीरितन्ति योजना।
33.Gahetvākālacīvaranti akālacīvaraṃ paṭiggahetvā. Māsanti satiyā paccāsāya nikkhipituṃ anuññātaṃ māsaṃ. Atikkamantoti satiyāpi paccāsāya vītikkamanto antomāse anadhiṭṭhahitvā, avikappetvā vā tiṃsadivasāni atikkamanto, cīvaruppādadivasaṃ aruṇaṃ ādiṃ katvā ekatiṃsamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpentoti attho. Ekaṃ nissaggiyaṃ āpattiṃ āpajjatīti udīritanti yojanā.
३४. अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया। यंकिञ्चि पुराणचीवरन्ति एकवारम्पि परिभुत्तं सङ्घाटिआदीनमञ्ञतरं चीवरं।
34.Aññātikāya bhikkhuniyā. Yaṃkiñci purāṇacīvaranti ekavārampi paribhuttaṃ saṅghāṭiādīnamaññataraṃ cīvaraṃ.
३५. पयोगस्मिन्ति ‘‘धोवा’’तिआदिके भिक्खुनो आणत्तिकपयोगे, एवं आणत्ताय च भिक्खुनिया उद्धनादिके सब्बस्मिं पयोगे च। ‘‘निस्सग्गियाव पाचित्ति होतीति निस्सग्गिया पाचित्ति च होतीति योजना।
35.Payogasminti ‘‘dhovā’’tiādike bhikkhuno āṇattikapayoge, evaṃ āṇattāya ca bhikkhuniyā uddhanādike sabbasmiṃ payoge ca. ‘‘Nissaggiyāva pācitti hotīti nissaggiyā pācitti ca hotīti yojanā.
३६. पटिगण्हतोति एत्थ ‘‘अञ्ञत्र पारिवत्तका’’ति योजना।
36.Paṭigaṇhatoti ettha ‘‘aññatra pārivattakā’’ti yojanā.
३८. पयोगस्मिन्ति विञ्ञापनपयोगे। विञ्ञापितेति विञ्ञापितचीवरे पटिलद्धे।
38.Payogasminti viññāpanapayoge. Viññāpiteti viññāpitacīvare paṭiladdhe.
३९. भिक्खूति अच्छिन्नचीवरो वा नट्ठचीवरो वा भिक्खु। तदुत्तरिन्ति सन्तरुत्तरपरमतो उत्तरिं।
39.Bhikkhūti acchinnacīvaro vā naṭṭhacīvaro vā bhikkhu. Taduttarinti santaruttaraparamato uttariṃ.
४१. पयोगेति विकप्पनापज्जनपयोगे।
41.Payogeti vikappanāpajjanapayoge.
४२. दुवेति दुक्कटपाचित्तियवसेन दुवे आपत्तियो फुसेति योजेतब्बं।
42.Duveti dukkaṭapācittiyavasena duve āpattiyo phuseti yojetabbaṃ.
४४. पयोगेति अनुञ्ञातपयोगतो अतिरेकाभिनिप्फादनपयोगे। लाभेति चीवरस्स पटिलाभे।
44.Payogeti anuññātapayogato atirekābhinipphādanapayoge. Lābheti cīvarassa paṭilābhe.
कथिनवग्गवण्णना पठमा।
Kathinavaggavaṇṇanā paṭhamā.
४५. कोसियवग्गस्स आदीसु पञ्चसु सिक्खापदेसु द्वे द्वे आपत्तियोति योजना। पयोगेति करणकारापनपयोगे। लाभेति कत्वा वा कारेत्वा वा परिनिट्ठापने।
45. Kosiyavaggassa ādīsu pañcasu sikkhāpadesu dve dve āpattiyoti yojanā. Payogeti karaṇakārāpanapayoge. Lābheti katvā vā kāretvā vā pariniṭṭhāpane.
४६. ‘‘गहेत्वा एळकलोमानी’’ति पदच्छेदो। अतिक्कमन्ति अतिक्कमन्तो।
46. ‘‘Gahetvā eḷakalomānī’’ti padacchedo. Atikkamanti atikkamanto.
४७. अञ्ञायाति अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया। ‘‘धोवापेति एळलोमक’’न्ति पदच्छेदो। एळलोमकन्ति एळकलोमानि। निरुत्तिनयेन क-कारस्स विपरियायो। पयोगेति धोवापनपयोगे।
47.Aññāyāti aññātikāya bhikkhuniyā. ‘‘Dhovāpeti eḷalomaka’’nti padacchedo. Eḷalomakanti eḷakalomāni. Niruttinayena ka-kārassa vipariyāyo. Payogeti dhovāpanapayoge.
४८. पयोगेति पटिग्गण्हनपयोगे।
48.Payogeti paṭiggaṇhanapayoge.
४९. नानाकारन्ति नानप्पकारं। समापज्जन्ति समापज्जन्तो भिक्खु। समापन्नेति संवोहारे समापन्ने सति। पयोगेति समापज्जनपयोगे।
49.Nānākāranti nānappakāraṃ. Samāpajjanti samāpajjanto bhikkhu. Samāpanneti saṃvohāre samāpanne sati. Payogeti samāpajjanapayoge.
५०. पयोगेति कयविक्कयापज्जनपयोगे। तस्मिं कतेति तस्मिं भण्डे अत्तनो सन्तकभावं नीते।
50.Payogeti kayavikkayāpajjanapayoge. Tasmiṃ kateti tasmiṃ bhaṇḍe attano santakabhāvaṃ nīte.
कोसियवग्गवण्णना दुतिया।
Kosiyavaggavaṇṇanā dutiyā.
५१. अतिरेककन्ति अनधिट्ठितं, अविकप्पितं वा पत्तं। दसाहं अतिक्कमेन्तस्स तस्स भिक्खुनो एकाव निस्सग्गियापत्ति होतीति योजना।
51.Atirekakanti anadhiṭṭhitaṃ, avikappitaṃ vā pattaṃ. Dasāhaṃ atikkamentassa tassa bhikkhuno ekāva nissaggiyāpatti hotīti yojanā.
५२-३. नत्थि एतस्स पञ्च बन्धनानीति अपञ्चबन्धनो, तस्मिं, ऊनपञ्चबन्धने पत्तेति अत्थो। पयोगेति विञ्ञापनपयोगे। तस्स पत्तस्स लाभे पटिलाभे।
52-3. Natthi etassa pañca bandhanānīti apañcabandhano, tasmiṃ, ūnapañcabandhane patteti attho. Payogeti viññāpanapayoge. Tassa pattassa lābhe paṭilābhe.
५४. भेसज्जन्ति सप्पिआदिकं।
54.Bhesajjanti sappiādikaṃ.
५५. पयोगेति परियेसनपयोगे।
55.Payogeti pariyesanapayoge.
५६. पयोगेति अच्छिन्दनअच्छिन्दापनपयोगे। हटेति अच्छिन्दित्वा गहिते।
56.Payogeti acchindanaacchindāpanapayoge. Haṭeti acchinditvā gahite.
५७. द्वे पनापत्तियो फुसेति वायापनपयोगे दुक्कटं, विकप्पनुपगपच्छिमचीवरपमाणेन वीते निस्सग्गियन्ति द्वे आपत्तियो आपज्जतीति अत्थो।
57.Dve panāpattiyo phuseti vāyāpanapayoge dukkaṭaṃ, vikappanupagapacchimacīvarapamāṇena vīte nissaggiyanti dve āpattiyo āpajjatīti attho.
५८-९. यो पन भिक्खु अप्पवारितो अञ्ञातकस्सेव तन्तवाये समेच्च उपसङ्कमित्वा चीवरे विकप्पं आपज्जन्तो होति। सोति सो भिक्खु। द्वे आपत्तियो आपज्जति, न संसयोति योजना। पयोगेति विकप्पापज्जनपयोगे।
58-9. Yo pana bhikkhu appavārito aññātakasseva tantavāye samecca upasaṅkamitvā cīvare vikappaṃ āpajjanto hoti. Soti so bhikkhu. Dve āpattiyo āpajjati, na saṃsayoti yojanā. Payogeti vikappāpajjanapayoge.
६०. अच्चेकसञ्ञितं चीवरं पटिग्गहेत्वाति योजना। कालन्ति चीवरकालं।
60. Accekasaññitaṃ cīvaraṃ paṭiggahetvāti yojanā. Kālanti cīvarakālaṃ.
६१. तिण्णमञ्ञतरं वत्थन्ति तिण्णं चीवरानं अञ्ञतरं चीवरं। घरेति अन्तरघरे। निदहित्वाति निक्खिपित्वा। तेन चीवरेन विना छारत्ततो अधिकं दिवसं यस्स आरञ्ञकस्स विहारस्स गोचरगामे तं चीवरं निक्खित्तं, तम्हा विहारा अञ्ञत्र वसन्तो निस्सग्गियं फुसेति योजना।
61.Tiṇṇamaññataraṃ vatthanti tiṇṇaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ cīvaraṃ. Ghareti antaraghare. Nidahitvāti nikkhipitvā. Tena cīvarena vinā chārattato adhikaṃ divasaṃ yassa āraññakassa vihārassa gocaragāme taṃ cīvaraṃ nikkhittaṃ, tamhā vihārā aññatra vasanto nissaggiyaṃ phuseti yojanā.
६२. सङ्घिकं लाभं परिणतं जानं जानन्तो।
62. Saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ jānaṃ jānanto.
६३. पयोगेति परिणामनपयोगे। सब्बत्थाति पाराजिकादीसु सब्बसिक्खापदेसु। अप्पनावारपरिहानीति परिवारे पठमं वुत्तकत्थपञ्ञत्तिवारस्स परिहापनं, इध अवचनन्ति अत्थो, तस्स वारस्स परिवारे सब्बपठमत्ता पठमं वत्तब्बभावेपि तत्थ वत्तब्बं पच्छा गण्हितुकामेन मया तं ठपेत्वा पठमं आपत्तिदस्सनत्थं तदनन्तरो कतापत्तिवारो पठमं वुत्तोति अधिप्पायो।
63.Payogeti pariṇāmanapayoge. Sabbatthāti pārājikādīsu sabbasikkhāpadesu. Appanāvāraparihānīti parivāre paṭhamaṃ vuttakatthapaññattivārassa parihāpanaṃ, idha avacananti attho, tassa vārassa parivāre sabbapaṭhamattā paṭhamaṃ vattabbabhāvepi tattha vattabbaṃ pacchā gaṇhitukāmena mayā taṃ ṭhapetvā paṭhamaṃ āpattidassanatthaṃ tadanantaro katāpattivāro paṭhamaṃ vuttoti adhippāyo.
पत्तवग्गवण्णना ततिया।
Pattavaggavaṇṇanā tatiyā.
इति उत्तरे लीनत्थपकासनिया
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
तिंसनिस्सग्गियकथावण्णना निट्ठिता।
Tiṃsanissaggiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
६४. मनुस्सुत्तरिधम्मेति उत्तरिमनुस्सधम्मे। अभूतस्मिं उत्तरिमनुस्सधम्मे समुल्लपिते पराजयो पाराजिकापत्ति।
64.Manussuttaridhammeti uttarimanussadhamme. Abhūtasmiṃ uttarimanussadhamme samullapite parājayo pārājikāpatti.
६५. अमूलन्तिमवत्थुना अमूलकेन पाराजिकेन धम्मेन भिक्खुं चोदनाय गरु सङ्घादिसेसो होतीति योजना। परियायवचनेति ‘‘यो ते विहारे वसती’’तिआदिना (परि॰ २८७) परियायेन कथने। ञातेति यस्स कथेति, तस्मिं वचनानन्तरमेव ञाते।
65.Amūlantimavatthunā amūlakena pārājikena dhammena bhikkhuṃ codanāya garu saṅghādiseso hotīti yojanā. Pariyāyavacaneti ‘‘yo te vihāre vasatī’’tiādinā (pari. 287) pariyāyena kathane. Ñāteti yassa katheti, tasmiṃ vacanānantarameva ñāte.
६६. नो चे पन विजानातीति अथ तं परियायेन वुत्तं वचनानन्तरमेव सचे न जानाति। समुदाहटन्ति कथितं।
66.Noce pana vijānātīti atha taṃ pariyāyena vuttaṃ vacanānantarameva sace na jānāti. Samudāhaṭanti kathitaṃ.
६७. ओमसतो भिक्खुस्स दुवे आपत्तियो वुत्ता। उपसम्पन्नं ओमसतो पाचित्ति सिया। इतरं अनुपसम्पन्नं ओमसतो दुक्कटं सियाति योजना।
67. Omasato bhikkhussa duve āpattiyo vuttā. Upasampannaṃ omasato pācitti siyā. Itaraṃ anupasampannaṃ omasato dukkaṭaṃ siyāti yojanā.
६८. पेसुञ्ञहरणेपि द्वे आपत्तियो होन्ति।
68. Pesuññaharaṇepi dve āpattiyo honti.
६९. पयोगेति पदसो धम्मं वाचेन्तस्स वचनकिरियारम्भतो पट्ठाय याव पदादीनं परिसमापनं, एत्थन्तरे अक्खरुच्चारणपयोगे दुक्कटं। पदानं परिसमत्तियं पाचित्तियं।
69.Payogeti padaso dhammaṃ vācentassa vacanakiriyārambhato paṭṭhāya yāva padādīnaṃ parisamāpanaṃ, etthantare akkharuccāraṇapayoge dukkaṭaṃ. Padānaṃ parisamattiyaṃ pācittiyaṃ.
७०. ‘‘तिरत्ता अनुपसम्पन्नसहसेय्याया’’ति पदच्छेदो। अनुपसम्पन्नेन सहसेय्या अनुपसम्पन्नसहसेय्या, ताय। तिरत्ता उत्तरिं अनुपसम्पन्नसहसेय्यायाति योजना। पयोगेति सयनत्थाय सेय्यापञ्ञापनकायावज्जनादिपुब्बपयोगे। पन्नेति कायपसारणलक्खणेन सयनेन निपन्ने।
70. ‘‘Tirattā anupasampannasahaseyyāyā’’ti padacchedo. Anupasampannena sahaseyyā anupasampannasahaseyyā, tāya. Tirattā uttariṃ anupasampannasahaseyyāyāti yojanā. Payogeti sayanatthāya seyyāpaññāpanakāyāvajjanādipubbapayoge. Panneti kāyapasāraṇalakkhaṇena sayanena nipanne.
७१. यो पन भिक्खु एकरत्तियं मातुगामेन सहसेय्यं कप्पेति। दुक्कटादयोति ‘‘पयोगे दुक्कटं, निपन्ने पाचित्तिय’’न्ति यथावुत्तद्वेआपत्तियो आपज्जतीति योजना।
71. Yo pana bhikkhu ekarattiyaṃ mātugāmena sahaseyyaṃ kappeti. Dukkaṭādayoti ‘‘payoge dukkaṭaṃ, nipanne pācittiya’’nti yathāvuttadveāpattiyo āpajjatīti yojanā.
७२. पयोगेति यथावुत्तलक्खणपयोगे।
72.Payogeti yathāvuttalakkhaṇapayoge.
७३. अनुपसम्पन्नेति समीपत्थे चेतं भुम्मं। अनुपसम्पन्नस्स सन्तिके भूतं उत्तरिमनुस्सधम्मं यो सचे आरोचेतीति योजना। दुक्कटादयोति यस्स आरोचेति, सो नप्पटिविजानाति, दुक्कटं, पटिविजानाति, पाचित्तियन्ति एवं द्वे आपत्तियो तस्स होन्ति।
73.Anupasampanneti samīpatthe cetaṃ bhummaṃ. Anupasampannassa santike bhūtaṃ uttarimanussadhammaṃ yo sace ārocetīti yojanā. Dukkaṭādayoti yassa āroceti, so nappaṭivijānāti, dukkaṭaṃ, paṭivijānāti, pācittiyanti evaṃ dve āpattiyo tassa honti.
७४. अञ्ञतो अञ्ञस्स उपसम्पन्नस्स दुट्ठुल्लस्स आपत्तिं अनुपसम्पन्ने अनुपसम्पन्नस्स सन्तिके वदं वदन्तोति योजना। पयोगेति आरम्भतो पट्ठाय पुब्बपयोगे दुक्कटं आगच्छति दुक्कटं आपज्जति। आरोचिते पाचित्ति सियाति योजना।
74.Aññato aññassa upasampannassa duṭṭhullassa āpattiṃ anupasampanne anupasampannassa santike vadaṃ vadantoti yojanā. Payogeti ārambhato paṭṭhāya pubbapayoge dukkaṭaṃ āgacchati dukkaṭaṃ āpajjati. Ārocite pācitti siyāti yojanā.
७५. पयोगेति ‘‘अकप्पियपथविं खणिस्सामी’’ति कुदाल परियेसनादिसब्बपयोगेति।
75.Payogeti ‘‘akappiyapathaviṃ khaṇissāmī’’ti kudāla pariyesanādisabbapayogeti.
मुसावादवग्गवण्णना पठमा।
Musāvādavaggavaṇṇanā paṭhamā.
७६. पातेन्तोति विकोपेन्तो। तस्साति भूतगामस्स। पातेति विकोपने।
76.Pātentoti vikopento. Tassāti bhūtagāmassa. Pāteti vikopane.
७७. अञ्ञवादकविहेसकानं एकयोगनिद्दिट्ठत्ता तत्थ वुत्तनयेनेव विहेसके च ञातुं सक्काति तत्थ विसुं आपत्तिभेदो न वुत्तो।
77. Aññavādakavihesakānaṃ ekayoganiddiṭṭhattā tattha vuttanayeneva vihesake ca ñātuṃ sakkāti tattha visuṃ āpattibhedo na vutto.
७८. परन्ति अञ्ञं सङ्घेन सम्मतसेनासनपञ्ञापकादिकं उपसम्पन्नं। उज्झापेन्तोति तस्स अयसं उप्पादेतुकामताय भिक्खूहि अवजानापेतुं ‘‘छन्दाय इत्थन्नामो इदं नाम करोती’’तिआदीनि वत्वा अवञ्ञाय ओलोकापेन्तो, लामकतो वा चिन्तापेन्तो। पयोगेति उज्झापनत्थाय तस्स अवण्णभणनादिके पुब्बपयोगे।
78.Paranti aññaṃ saṅghena sammatasenāsanapaññāpakādikaṃ upasampannaṃ. Ujjhāpentoti tassa ayasaṃ uppādetukāmatāya bhikkhūhi avajānāpetuṃ ‘‘chandāya itthannāmo idaṃ nāma karotī’’tiādīni vatvā avaññāya olokāpento, lāmakato vā cintāpento. Payogeti ujjhāpanatthāya tassa avaṇṇabhaṇanādike pubbapayoge.
८३. सङ्घिके विहारे पुब्बूपगतं भिक्खुं जानं जानन्तो अनुपखज्ज सेय्यं कप्पेति, तस्सेवं सेय्यं कप्पयतोति योजना। पयोगेदुक्कटादयोति एत्थ अलुत्तसमासो। आदि-सद्देन सेय्याकप्पने पाचित्तियं सङ्गण्हाति।
83. Saṅghike vihāre pubbūpagataṃ bhikkhuṃ jānaṃ jānanto anupakhajja seyyaṃ kappeti, tassevaṃ seyyaṃ kappayatoti yojanā. Payogedukkaṭādayoti ettha aluttasamāso. Ādi-saddena seyyākappane pācittiyaṃ saṅgaṇhāti.
८४. पयोगेति ‘‘निक्कड्ढथ इम’’न्तिआदिके आणत्तिके वा ‘‘याहि याही’’तिआदिके वाचसिके वा हत्थेन तस्स अङ्गपरामसनादिवसेन कते कायिके वा निक्कड्ढनपयोगे। सेसन्ति पाचित्तियं।
84.Payogeti ‘‘nikkaḍḍhatha ima’’ntiādike āṇattike vā ‘‘yāhi yāhī’’tiādike vācasike vā hatthena tassa aṅgaparāmasanādivasena kate kāyike vā nikkaḍḍhanapayoge. Sesanti pācittiyaṃ.
८५. ‘‘वेहासकुटिया उपरी’’ति पदच्छेदो। आहच्चपादकेति एत्थ ‘‘मञ्चे वा पीठे वा’’ति सेसो। सीदन्ति निसीदन्तो। दुक्कटादयोति पयोगे दुक्कटं, निपज्जाय पाचित्तियन्ति इमा आपत्तियो फुसेति अत्थो।
85. ‘‘Vehāsakuṭiyā uparī’’ti padacchedo. Āhaccapādaketi ettha ‘‘mañce vā pīṭhe vā’’ti seso. Sīdanti nisīdanto. Dukkaṭādayoti payoge dukkaṭaṃ, nipajjāya pācittiyanti imā āpattiyo phuseti attho.
८६. अस्स पज्जस्स पठमपादं दसक्खरपादकं छन्दोविचितियं वुत्तगाथा, ‘‘गाथाछन्दो अतीतद्वय’’न्ति इमिना छन्दोविचितिलक्खणेन गाथाछन्दत्ता अधिट्ठित्वा द्वत्तिपरियायेति एत्थ अक्खरद्वयं अधिकं वुत्तन्ति दट्ठब्बं। पयोगेति अधिट्ठानपयोगे। अधिट्ठितेति द्वत्तिपरियायानं उपरि अधिट्ठाने कते।
86. Assa pajjassa paṭhamapādaṃ dasakkharapādakaṃ chandovicitiyaṃ vuttagāthā, ‘‘gāthāchando atītadvaya’’nti iminā chandovicitilakkhaṇena gāthāchandattā adhiṭṭhitvā dvattipariyāyeti ettha akkharadvayaṃ adhikaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Payogeti adhiṭṭhānapayoge. Adhiṭṭhiteti dvattipariyāyānaṃ upari adhiṭṭhāne kate.
८७. पयोगेति सिञ्चनसिञ्चापनपयोगे। सित्तेति सिञ्चनकिरियपरियोसाने।
87.Payogeti siñcanasiñcāpanapayoge. Sitteti siñcanakiriyapariyosāne.
भूतगामवग्गवण्णना दुतिया।
Bhūtagāmavaggavaṇṇanā dutiyā.
८८. दुक्कटं फुसेति योजना। ओवदिते पाचित्ति सियाति योजना।
88. Dukkaṭaṃ phuseti yojanā. Ovadite pācitti siyāti yojanā.
८९. विभागोयेव विभागता।
89. Vibhāgoyeva vibhāgatā.
९०. अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया अञ्ञत्र पारिवत्तका चीवरं देन्तो भिक्खु दुवे आपत्तियो फुसेति योजना। पयोगेति दानपयोगे।
90.Aññātikāya bhikkhuniyā aññatra pārivattakā cīvaraṃ dento bhikkhu duve āpattiyo phuseti yojanā. Payogeti dānapayoge.
९३. ‘‘नावं एक’’न्ति पदच्छेदो। पयोगेति अभिरुहणपयोगे। दुक्कटादयोति आदि-सद्देन अभिरुळ्हे पाचित्तियं सङ्गण्हाति।
93. ‘‘Nāvaṃ eka’’nti padacchedo. Payogeti abhiruhaṇapayoge. Dukkaṭādayoti ādi-saddena abhiruḷhe pācittiyaṃ saṅgaṇhāti.
९४. ‘‘दुविधं आपत्ति’’न्ति पदच्छेदो।
94. ‘‘Duvidhaṃ āpatti’’nti padacchedo.
९६. भिक्खुनिया सद्धिं रहो निसज्जं कप्पेन्तो भिक्खु पयोगेदुक्कटादयो द्वेपि आपत्तियो फुसेति योजना।
96. Bhikkhuniyā saddhiṃ raho nisajjaṃ kappento bhikkhu payogedukkaṭādayo dvepi āpattiyo phuseti yojanā.
ओवादवग्गवण्णना ततिया।
Ovādavaggavaṇṇanā tatiyā.
९७. तदुत्तरिन्ति ततो भुञ्जितुं अनुञ्ञातएकदिवसतो उत्तरिं दुतियदिवसतो पट्ठाय। अनन्तरस्स वग्गस्साति ओवादवग्गस्स। नवमेनाति भिक्खुनिया परिपाचितपिण्डपातसिक्खापदेन।
97.Taduttarinti tato bhuñjituṃ anuññātaekadivasato uttariṃ dutiyadivasato paṭṭhāya. Anantarassa vaggassāti ovādavaggassa. Navamenāti bhikkhuniyā paripācitapiṇḍapātasikkhāpadena.
९९. द्वत्तिपत्तेति द्वत्तिपत्तपूरे। तदुत्तरिन्ति द्वत्तिपत्तपूरतो उत्तरिं। पयोगेति पटिग्गहणपयोगे।
99.Dvattipatteti dvattipattapūre. Taduttarinti dvattipattapūrato uttariṃ. Payogeti paṭiggahaṇapayoge.
१०१. अभिहट्ठुन्ति अभिहरित्वा।
101.Abhihaṭṭhunti abhiharitvā.
१०२. तस्साति अभिहरन्तस्स। पिटकेति विनयपिटके।
102.Tassāti abhiharantassa. Piṭaketi vinayapiṭake.
१०३. दसमेपीति एत्थ ‘‘दसमे अपी’’ति पदच्छेदो।
103.Dasamepīti ettha ‘‘dasame apī’’ti padacchedo.
भोजनवग्गवण्णना चतुत्था।
Bhojanavaggavaṇṇanā catutthā.
१०४. अचेलकादिनोति आदि-सद्देन ‘‘परिब्बाजकस्स वा परिब्बाजिकाय वा’’ति (पाचि॰ २७०) वुत्ते सङ्गण्हाति। भोजनादिकन्ति आदि-सद्देन खादनीयं सङ्गण्हाति। पयोगेति सहत्था दानपयोगे।
104.Acelakādinoti ādi-saddena ‘‘paribbājakassa vā paribbājikāya vā’’ti (pāci. 270) vutte saṅgaṇhāti. Bhojanādikanti ādi-saddena khādanīyaṃ saṅgaṇhāti. Payogeti sahatthā dānapayoge.
१०५. दापेत्वा वा अदापेत्वा वा किञ्चि आमिसं। पयोगेति उय्योजनपयोगे। तस्मिन्ति तस्मिं भिक्खुम्हि। उय्योजिते पाचित्ति सियाति योजना।
105.Dāpetvā vā adāpetvā vā kiñci āmisaṃ. Payogeti uyyojanapayoge. Tasminti tasmiṃ bhikkhumhi. Uyyojite pācitti siyāti yojanā.
१०९. उम्मारातिक्कमेति इन्दखीलातिक्कमे।
109.Ummārātikkameti indakhīlātikkame.
११०. तदुत्तरिन्ति ततो परिच्छिन्नरत्तिपरियन्ततो वा परिच्छिन्नभेसज्जपरियन्ततो वा उत्तरिं।
110.Taduttarinti tato paricchinnarattipariyantato vā paricchinnabhesajjapariyantato vā uttariṃ.
१११. उय्युत्तं दस्सनत्थाय गच्छन्तो द्वे आपत्तियो फुसेति योजना।
111. Uyyuttaṃ dassanatthāya gacchanto dve āpattiyo phuseti yojanā.
अचेलकवग्गवण्णना पञ्चमा।
Acelakavaggavaṇṇanā pañcamā.
११४. मेरेय्यन्ति मेरयं। निरुत्तिनयेन अ-कारस्स ए-कारो, य-कारस्स च द्वित्तं। मेरय-सद्दपरियायो वा मेरेय्य-सद्दो। मुनीति भिक्खु।
114.Mereyyanti merayaṃ. Niruttinayena a-kārassa e-kāro, ya-kārassa ca dvittaṃ. Meraya-saddapariyāyo vā mereyya-saddo. Munīti bhikkhu.
११५. ‘‘भिक्खु अङ्गुलिपतोदेना’’ति पदच्छेदो। पयोगेति हासापनपयोगे। तस्साति हासापेन्तस्स।
115. ‘‘Bhikkhu aṅgulipatodenā’’ti padacchedo. Payogeti hāsāpanapayoge. Tassāti hāsāpentassa.
११६. गोप्फका हेट्ठा उदके दुक्कटं। गोप्फकतो उपरि उपरिगोप्फकं, उदकं, तस्मिं, गोप्फकतो अधिकप्पमाणे उदकेति अत्थो।
116. Gopphakā heṭṭhā udake dukkaṭaṃ. Gopphakato upari uparigopphakaṃ, udakaṃ, tasmiṃ, gopphakato adhikappamāṇe udaketi attho.
११७. अनादरियन्ति पुग्गलानादरियं, धम्मानादरियं वा। पयोगेति अनादरियवसेन पवत्ते कायपयोगे वा वचीपयोगे वा। कते अनादरिये।
117.Anādariyanti puggalānādariyaṃ, dhammānādariyaṃ vā. Payogeti anādariyavasena pavatte kāyapayoge vā vacīpayoge vā. Kate anādariye.
११८. पयोगेति भिंसापनपयोगे।
118.Payogeti bhiṃsāpanapayoge.
११९. जोतिन्ति अग्गिं। समादहित्वानाति जालेत्वा। ‘‘विसिब्बेन्तो’’ति इमिना फलूपचारेन कारणं वुत्तं। विसिब्बनकिरिया हि समादहनकिरियाय फलन्ति विसिब्बनकिरियावोहारेन समादहनकिरियाव। तस्मा विसिब्बेन्तोति एत्थ समादहन्तोति अत्थो। पयोगेति समादहनसमादहापनपयोगे। विसीवितेति वुत्तनयेन समादहितेति अत्थो।
119.Jotinti aggiṃ. Samādahitvānāti jāletvā. ‘‘Visibbento’’ti iminā phalūpacārena kāraṇaṃ vuttaṃ. Visibbanakiriyā hi samādahanakiriyāya phalanti visibbanakiriyāvohārena samādahanakiriyāva. Tasmā visibbentoti ettha samādahantoti attho. Payogeti samādahanasamādahāpanapayoge. Visīviteti vuttanayena samādahiteti attho.
१२०. पयोगेति चुण्णमत्तिकाभिसङ्खरणादिसब्बपयोगे। इतरन्ति पाचित्तियं।
120.Payogeti cuṇṇamattikābhisaṅkharaṇādisabbapayoge. Itaranti pācittiyaṃ.
१२१. तिण्णं दुब्बण्णकरणानन्ति कंसनीलपत्तनीलकद्दमसङ्खातानं तिण्णं दुब्बण्णकरणानं। एकं अञ्ञतरं अनादिय अदत्वा। चीवरन्ति नवचीवरं।
121.Tiṇṇaṃ dubbaṇṇakaraṇānanti kaṃsanīlapattanīlakaddamasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ dubbaṇṇakaraṇānaṃ. Ekaṃ aññataraṃ anādiya adatvā. Cīvaranti navacīvaraṃ.
१२२. नत्थि एतस्स उद्धारन्ति अनुद्धारो, तं अनुद्धारन्ति वत्तब्बे गाथाबन्धवसेन रस्सत्तं, अकतपच्चुद्धारन्ति अत्थो।
122. Natthi etassa uddhāranti anuddhāro, taṃ anuddhāranti vattabbe gāthābandhavasena rassattaṃ, akatapaccuddhāranti attho.
१२३. अपनिधेन्तोति अपनेत्वा निधेन्तो निक्खिपेन्तो। पत्तादिकन्ति आदि-सद्देन चीवरनिसीदनसूचिघरकायबन्धनानं गहणं। पयोगेति अपनिधानपयोगे। तस्मिं पत्तादिके पञ्चविधे परिक्खारे। अपनिहिते सेसा पाचित्तियापत्ति सियाति योजना।
123.Apanidhentoti apanetvā nidhento nikkhipento. Pattādikanti ādi-saddena cīvaranisīdanasūcigharakāyabandhanānaṃ gahaṇaṃ. Payogeti apanidhānapayoge. Tasmiṃ pattādike pañcavidhe parikkhāre. Apanihite sesā pācittiyāpatti siyāti yojanā.
सुरापानवग्गवण्णना छट्ठा।
Surāpānavaggavaṇṇanā chaṭṭhā.
१२४. तपोधनोति पातिमोक्खसंवरसीलसङ्खातं तपोधनमस्साति तपोधनो, भिक्खु।
124.Tapodhanoti pātimokkhasaṃvarasīlasaṅkhātaṃ tapodhanamassāti tapodhano, bhikkhu.
१२५. तस्मिं ओपाते।
125.Tasmiṃ opāte.
१२६. मनुस्सविग्गहो मनुस्ससरीरो। तिरच्छानगतो नागो वा सुपण्णो वा। तस्स ओपातखणकस्स।
126.Manussaviggaho manussasarīro. Tiracchānagato nāgo vā supaṇṇo vā. Tassa opātakhaṇakassa.
१२७. पटुबुद्धिनाति सब्बेसु ञेय्यधम्मेसु निपुनञाणेन भगवता।
127.Paṭubuddhināti sabbesu ñeyyadhammesu nipunañāṇena bhagavatā.
१२८. पयोगेति परिभोगत्थाय गहणादिके पयोगे। तस्साति भिक्खुस्स।
128.Payogeti paribhogatthāya gahaṇādike payoge. Tassāti bhikkhussa.
१२९. उक्कोटेन्तोति उच्चालेन्तो यथाठाने ठातुं अदेन्तो। पयोगेति उक्कोटनपयोगे। उक्कोटिते पाचित्तियं सियाति योजना।
129.Ukkoṭentoti uccālento yathāṭhāne ṭhātuṃ adento. Payogeti ukkoṭanapayoge. Ukkoṭite pācittiyaṃ siyāti yojanā.
१३०. दुट्ठुल्लं वज्जकन्ति सङ्घादिसेसादिके। एकं पाचित्तियं आपत्तिं आपज्जति इति दीपितन्ति योजना।
130.Duṭṭhullaṃ vajjakanti saṅghādisesādike. Ekaṃ pācittiyaṃ āpattiṃ āpajjati iti dīpitanti yojanā.
१३१. पयोगेति गणपरियेसनादिपयोगे। दुक्कटं पत्तो सिया दुक्कटापत्तिं आपन्नो भवेय्याति अत्थो। सेसाति पाचित्तियापत्ति उपसम्पादिते सिया। गाथाबन्धवसेन उपसग्गलोपो।
131.Payogeti gaṇapariyesanādipayoge. Dukkaṭaṃ patto siyā dukkaṭāpattiṃ āpanno bhaveyyāti attho. Sesāti pācittiyāpatti upasampādite siyā. Gāthābandhavasena upasaggalopo.
१३२-३. जानं थेय्यसत्थेन सह संविधाय मग्गं पटिपज्जतो च तथेव मातुगामेन सह संविधाय मग्गं पटिपज्जतो चाति योजना। पयोगेति संविधाय गन्तुं पटिपुच्छादिकरणपयोगे। पटिपन्नेति मग्गपटिपन्ने। अनन्तरन्ति अद्धयोजनगामन्तरातिक्कमनानन्तरं।
132-3. Jānaṃ theyyasatthena saha saṃvidhāya maggaṃ paṭipajjato ca tatheva mātugāmena saha saṃvidhāya maggaṃ paṭipajjato cāti yojanā. Payogeti saṃvidhāya gantuṃ paṭipucchādikaraṇapayoge. Paṭipanneti maggapaṭipanne. Anantaranti addhayojanagāmantarātikkamanānantaraṃ.
१३४. ञत्तिया ओसाने दुक्कटं फुसेति योजना।
134. Ñattiyā osāne dukkaṭaṃ phuseti yojanā.
१३५. अकतानुधम्मेनाति अनुधम्मो वुच्चति आपत्तिया अदस्सने वा अप्पटिकम्मे वा पापिकाय दिट्ठिया अप्पटिनिस्सग्गे वा धम्मेन विनयेन सत्थुसासनेन उक्खित्तकस्स अनुलोमवत्तं दिस्वा कत्वा ओसारणा, सो ओसारणसङ्खातो अनुधम्मो यस्स न कतो, अयं अकतानुधम्मो नाम, तादिसेन भिक्खुना सद्धिन्ति अत्थो। सम्भुञ्जन्तोति आमिससम्भोगं करोन्तो भिक्खु। पयोगेति भुञ्जितुं आमिसपटिग्गहणादिपयोगे। भुत्तेति सम्भुत्ते, उभयसम्भोगे, तदञ्ञतरे वा कतेति अत्थो।
135.Akatānudhammenāti anudhammo vuccati āpattiyā adassane vā appaṭikamme vā pāpikāya diṭṭhiyā appaṭinissagge vā dhammena vinayena satthusāsanena ukkhittakassa anulomavattaṃ disvā katvā osāraṇā, so osāraṇasaṅkhāto anudhammo yassa na kato, ayaṃ akatānudhammo nāma, tādisena bhikkhunā saddhinti attho. Sambhuñjantoti āmisasambhogaṃ karonto bhikkhu. Payogeti bhuñjituṃ āmisapaṭiggahaṇādipayoge. Bhutteti sambhutte, ubhayasambhoge, tadaññatare vā kateti attho.
१३६. उपलापेन्तोति पत्तचीवरउद्देसपरिपुच्छनादिवसेन सङ्गण्हन्तो। पयोगेति उपलापनपयोगे।
136.Upalāpentoti pattacīvarauddesaparipucchanādivasena saṅgaṇhanto. Payogeti upalāpanapayoge.
सप्पाणकवग्गवण्णना सत्तमा।
Sappāṇakavaggavaṇṇanā sattamā.
१३७. सहधम्मिकन्ति करणत्थे उपयोगवचनं, पञ्चहि सहधम्मिकेहि सिक्खितब्बत्ता, तेसं वा सन्तकत्ता ‘‘सहधम्मिक’’न्ति लद्धनामेन बुद्धपञ्ञत्तेन सिक्खापदेन वुच्चमानस्साति अत्थो। भणतोति ‘‘भिक्खुस्सा’’ति इमिना समानाधिकरणं।
137.Sahadhammikanti karaṇatthe upayogavacanaṃ, pañcahi sahadhammikehi sikkhitabbattā, tesaṃ vā santakattā ‘‘sahadhammika’’nti laddhanāmena buddhapaññattena sikkhāpadena vuccamānassāti attho. Bhaṇatoti ‘‘bhikkhussā’’ti iminā samānādhikaraṇaṃ.
१३८. विवण्णेन्तोति ‘‘किं पनिमेहि खुद्दानुखुद्दकेहि सिक्खापदेहि उद्दिट्ठेही’’तिआदिना गरहन्तो। पयोगेति ‘‘किं इमेही’’तिआदिना गरहणवसेन पवत्ते वचीपयोगे। विवण्णिते गरहिते।
138.Vivaṇṇentoti ‘‘kiṃ panimehi khuddānukhuddakehi sikkhāpadehi uddiṭṭhehī’’tiādinā garahanto. Payogeti ‘‘kiṃ imehī’’tiādinā garahaṇavasena pavatte vacīpayoge. Vivaṇṇite garahite.
१३९. मोहेन्तोति ‘‘इदानेव खो अहं, आवुसो, जानामी’’तिआदिना अत्तनो अजाननत्तेन आपन्नभावं दीपेत्वा भिक्खुं मोहेन्तो, वञ्चेन्तोति अत्थो। मोहेति मोहारोपनकम्मे। अरोपिते कते।
139.Mohentoti ‘‘idāneva kho ahaṃ, āvuso, jānāmī’’tiādinā attano ajānanattena āpannabhāvaṃ dīpetvā bhikkhuṃ mohento, vañcentoti attho. Moheti mohāropanakamme. Aropite kate.
१४०. भिक्खुस्स कुपितो पहारं देन्तो फुसेति योजना। पयोगेति दण्डादानादिपयोगे।
140. Bhikkhussa kupito pahāraṃ dento phuseti yojanā. Payogeti daṇḍādānādipayoge.
१४१. पयोगेति उग्गिरणपयोगे। उग्गिरितेति उच्चारिते।
141.Payogeti uggiraṇapayoge. Uggiriteti uccārite.
१४२. अमूलेनेवाति दिट्ठादिमूलविरहितेनेव। योगेति ओकासकारापनादिपयोगे। उद्धंसितेति चोदिते।
142.Amūlenevāti diṭṭhādimūlavirahiteneva. Yogeti okāsakārāpanādipayoge. Uddhaṃsiteti codite.
१४३. कुक्कुच्चं जनयन्तोति ‘‘ऊनवीसतिवस्सो त्वं मञ्ञे उपसम्पन्नो’’तिआदिना कुक्कुच्चं उपदहन्तो। योगेति कुक्कुच्चुप्पादनपयोगे। उप्पादितेति कुक्कुच्चे उप्पादिते।
143.Kukkuccaṃ janayantoti ‘‘ūnavīsativasso tvaṃ maññe upasampanno’’tiādinā kukkuccaṃ upadahanto. Yogeti kukkuccuppādanapayoge. Uppāditeti kukkucce uppādite.
१४४. ‘‘तिट्ठन्तो उपस्सुति’’न्ति पदच्छेदो। सुतिया समीपं उपस्सुति, सवनूपचारेति अत्थो।
144. ‘‘Tiṭṭhanto upassuti’’nti padacchedo. Sutiyā samīpaṃ upassuti, savanūpacāreti attho.
१४५. धम्मिकानं तु कम्मानन्ति धम्मेन विनयेन सत्थुसासनेन कतानं अपलोकनादीनं चतुन्नं कम्मानं। ततो पुनाति छन्ददानतो पच्छा। खीयनधम्मन्ति अत्तनो अधिप्पेतभावविभावनमन्तनं। द्वे फुसे दुक्कटादयोति खीयनधम्मापज्जनपयोगे दुक्कटं, खीयनधम्मे आपन्ने पाचित्तियन्ति एवं दुक्कटादयो द्वे आपत्तियो आपज्जेय्याति अत्थो।
145.Dhammikānaṃ tu kammānanti dhammena vinayena satthusāsanena katānaṃ apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Tato punāti chandadānato pacchā. Khīyanadhammanti attano adhippetabhāvavibhāvanamantanaṃ. Dve phuse dukkaṭādayoti khīyanadhammāpajjanapayoge dukkaṭaṃ, khīyanadhamme āpanne pācittiyanti evaṃ dukkaṭādayo dve āpattiyo āpajjeyyāti attho.
१४६. सङ्घे सङ्घमज्झे। विनिच्छयेति वत्थुतो ओतिण्णविनिच्छये। निट्ठं अगतेति वत्थुम्हि अविनिच्छिते, ञत्तिं ठपेत्वा कम्मवाचाय वा अपरियोसिताय।
146.Saṅghe saṅghamajjhe. Vinicchayeti vatthuto otiṇṇavinicchaye. Niṭṭhaṃ agateti vatthumhi avinicchite, ñattiṃ ṭhapetvā kammavācāya vā apariyositāya.
१४८. समग्गेन सङ्घेनाति समानसंवासकेन समानसीमायं ठितेन सङ्घेन।
148.Samaggena saṅghenāti samānasaṃvāsakena samānasīmāyaṃ ṭhitena saṅghena.
सहधम्मिकवग्गवण्णना अट्ठमा।
Sahadhammikavaggavaṇṇanā aṭṭhamā.
१५०. अविदितो हुत्वाति रञ्ञो अविदितागमनो हुत्वा।
150.Aviditohutvāti rañño aviditāgamano hutvā.
१५२. रतनन्ति मुत्तादिदसविधं रतनं। पयोगेति रतनग्गहणपयोगे।
152.Ratananti muttādidasavidhaṃ ratanaṃ. Payogeti ratanaggahaṇapayoge.
१५३. विकालेति मज्झन्तिकातिक्कमतो पट्ठाय अरुणे।
153.Vikāleti majjhantikātikkamato paṭṭhāya aruṇe.
१५५. अट्ठिदन्तविसाणाभिनिब्बत्तन्ति अट्ठिदन्तविसाणमयं। पयोगेति कारापनपयोगे।
155.Aṭṭhidantavisāṇābhinibbattanti aṭṭhidantavisāṇamayaṃ. Payogeti kārāpanapayoge.
१५६. तस्मिं मञ्चादिम्हि कारापिते सेसा पाचित्तियापत्ति सियाति योजना।
156. Tasmiṃ mañcādimhi kārāpite sesā pācittiyāpatti siyāti yojanā.
रतनवग्गवण्णना नवमा।
Ratanavaggavaṇṇanā navamā.
इति उत्तरे लीनत्थपकासनिया
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
पाचित्तियकथावण्णना निट्ठिता।
Pācittiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
१५९. चतूसु पाटिदेसनीयेसुपि अविसेसेन आदिच्चबन्धुना बुद्धेन द्विधा आपत्ति निद्दिट्ठाति योजना।
159. Catūsu pāṭidesanīyesupi avisesena ādiccabandhunā buddhena dvidhā āpatti niddiṭṭhāti yojanā.
१६०. सब्बत्थाति सब्बेसु चतूसु।
160.Sabbatthāti sabbesu catūsu.
पाटिदेसनीयकथावण्णना।
Pāṭidesanīyakathāvaṇṇanā.
१६१. सेखियकथा उत्तानत्थायेव।
161. Sekhiyakathā uttānatthāyeva.
सेखियकथावण्णना।
Sekhiyakathāvaṇṇanā.
१६२. परिवारे पठमं दस्सितसोळसवारप्पभेदे महाविभङ्गे ‘‘पठमं पाराजिकं कत्थ पञ्ञत्त’’न्तिआदिप्पभेदो (परि॰ १) कत्थपञ्ञत्तिवारो , ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तो कति आपत्तियो आपज्जती’’तिआदिप्पभेदो (परि॰ १५७) कतापत्तिवारो, ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स आपत्तियो चतुन्नं विपत्तीनं कति विपत्तियो भजन्ती’’तिआदिप्पभेदो (परि॰ १८२) विपत्तिवारो, ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स आपत्तियो सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं कतिहि आपत्तिक्खन्धेहि सङ्गहिता’’तिआदिप्पभेदो (परि॰ १८२) सङ्गहवारो, ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स आपत्तियो छन्नं आपत्तिसमुट्ठानानं कतिहि समुट्ठानेहि समुट्ठहन्ती’’तिआदिप्पभेदो (परि॰ १८४) समुट्ठानवारो, ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स आपत्तियो चतुन्नं अधिकरणानं कतमं अधिकरण’’न्तिआदिप्पभेदो (परि॰ १८५) अधिकरणवारो, ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स आपत्तियो सत्तन्नं समथानं कतिहि समथेहि सम्मन्ती’’तिआदिप्पभेदो (परि॰ १८६) समथवारो, तदनन्तरो इमेहि सत्तहि वारेहि मिस्सो अट्ठमो समुच्चयवारोति इमेसु अट्ठसु वारेसु आदिभूते कत्थपञ्ञत्तिनामधेय्ये अप्पनावारे सङ्गहेतब्बानं निदानादिसत्तरसलक्खणानं उभयविभङ्गसाधारणतो उपरि वक्खमानत्ता तं वारं ठपेत्वा तदनन्तरं असाधारणं कतापत्तिवारं सेखियावसानं पाळिक्कमानुरूपं दस्सेत्वा तदनन्तरा विपत्तिवारादयो छ वारा उभयविभङ्गसाधारणतो वक्खमानाति कत्वा तेपि ठपेत्वा इमे पच्चयसद्देन अयोजेत्वा दस्सिता अट्ठेव वारा, पुन ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवनपच्चया पाराजिकं कत्थ पञ्ञत्त’’न्तिआदिना (परि॰ १८८) पच्चय-सद्दं योजेत्वा दस्सिता अपरे अट्ठ वारा योजिताति तत्थापि दुतियं कतापत्तिपच्चयवारं इमिना कतापत्तिवारेन एकपरिच्छेदं कत्वा दस्सेतुमाह ‘‘पञ्ञत्ता’’तिआदि। पटिसेवनपच्चयाति पटिसेवनहेतुना।
162. Parivāre paṭhamaṃ dassitasoḷasavārappabhede mahāvibhaṅge ‘‘paṭhamaṃ pārājikaṃ kattha paññatta’’ntiādippabhedo (pari. 1) katthapaññattivāro , ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanto kati āpattiyo āpajjatī’’tiādippabhedo (pari. 157) katāpattivāro, ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpattiyo catunnaṃ vipattīnaṃ kati vipattiyo bhajantī’’tiādippabhedo (pari. 182) vipattivāro, ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpattiyo sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katihi āpattikkhandhehi saṅgahitā’’tiādippabhedo (pari. 182) saṅgahavāro, ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpattiyo channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhahantī’’tiādippabhedo (pari. 184) samuṭṭhānavāro, ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpattiyo catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇa’’ntiādippabhedo (pari. 185) adhikaraṇavāro, ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpattiyo sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammantī’’tiādippabhedo (pari. 186) samathavāro, tadanantaro imehi sattahi vārehi misso aṭṭhamo samuccayavāroti imesu aṭṭhasu vāresu ādibhūte katthapaññattināmadheyye appanāvāre saṅgahetabbānaṃ nidānādisattarasalakkhaṇānaṃ ubhayavibhaṅgasādhāraṇato upari vakkhamānattā taṃ vāraṃ ṭhapetvā tadanantaraṃ asādhāraṇaṃ katāpattivāraṃ sekhiyāvasānaṃ pāḷikkamānurūpaṃ dassetvā tadanantarā vipattivārādayo cha vārā ubhayavibhaṅgasādhāraṇato vakkhamānāti katvā tepi ṭhapetvā ime paccayasaddena ayojetvā dassitā aṭṭheva vārā, puna ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanapaccayā pārājikaṃ kattha paññatta’’ntiādinā (pari. 188) paccaya-saddaṃ yojetvā dassitā apare aṭṭha vārā yojitāti tatthāpi dutiyaṃ katāpattipaccayavāraṃ iminā katāpattivārena ekaparicchedaṃ katvā dassetumāha ‘‘paññattā’’tiādi. Paṭisevanapaccayāti paṭisevanahetunā.
१६३. अल्लोकासप्पवेसनेति जीवमानसरीरे तिण्णं मग्गानं अञ्ञतरस्मिं मग्गे अल्लोकासप्पवेसने। मते अक्खायिते वा पि-सद्देन येभुय्यअक्खायिते पवेसने पवेसननिमित्तं मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तो भिक्खु पाराजिकं फुसेति सम्बन्धो।
163.Allokāsappavesaneti jīvamānasarīre tiṇṇaṃ maggānaṃ aññatarasmiṃ magge allokāsappavesane. Mate akkhāyite vā pi-saddena yebhuyyaakkhāyite pavesane pavesananimittaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevanto bhikkhu pārājikaṃ phuseti sambandho.
१६४. तथा येभुय्यक्खायिते, उपड्ढक्खायिते च मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तो भिक्खु थुल्लच्चयं फुसेति योजना। वट्टकते मुखे दुक्कटं वुत्तन्ति सम्बन्धो। जतुमट्ठकेति भिक्खुनिया जतुमट्ठके दिन्ने पाचित्ति वुत्ताति सम्बन्धो।
164. Tathā yebhuyyakkhāyite, upaḍḍhakkhāyite ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevanto bhikkhu thullaccayaṃ phuseti yojanā. Vaṭṭakate mukhe dukkaṭaṃ vuttanti sambandho. Jatumaṭṭhaketi bhikkhuniyā jatumaṭṭhake dinne pācitti vuttāti sambandho.
१६६. अवस्सुतस्साति कायसंसग्गरागेन तिन्तस्स। पोसस्साति गहणकिरियासम्बन्धे सामिवचनं। भिक्खुनियाति अत्तसम्बन्धे सामिवचनं। ‘‘अत्तनो’’ति सेसो। अवस्सुतेन पोसेन अत्तनो अधक्खकादिगहणं सादियन्तिया तथा अवस्सुताय भिक्खुनिया पाराजिकन्ति योजना।
166.Avassutassāti kāyasaṃsaggarāgena tintassa. Posassāti gahaṇakiriyāsambandhe sāmivacanaṃ. Bhikkhuniyāti attasambandhe sāmivacanaṃ. ‘‘Attano’’ti seso. Avassutena posena attano adhakkhakādigahaṇaṃ sādiyantiyā tathā avassutāya bhikkhuniyā pārājikanti yojanā.
१६७. कायेनाति अत्तनो कायेन। कायन्ति मातुगामस्स कायं। फुसतोति कायसंसग्गरागेन फुसतो। कायेन कायबद्धन्ति एत्थापि एसेव नयो।
167.Kāyenāti attano kāyena. Kāyanti mātugāmassa kāyaṃ. Phusatoti kāyasaṃsaggarāgena phusato. Kāyena kāyabaddhanti etthāpi eseva nayo.
१६८. कायेन पटिबद्धेनाति अत्तनो कायपटिबद्धेन। पटिबद्धन्ति इत्थिया कायपटिबद्धं फुसन्तस्स दुक्कटं। तस्स भिक्खुस्स।
168.Kāyena paṭibaddhenāti attano kāyapaṭibaddhena. Paṭibaddhanti itthiyā kāyapaṭibaddhaṃ phusantassa dukkaṭaṃ. Tassa bhikkhussa.
‘‘महाविभङ्गसङ्गहो निट्ठितो’’ति कस्मा वुत्तं, ननु सोळसवारसङ्गहे महाविभङ्गे कतापत्तिवारोयेवेत्थ वुत्तो, न इतरे वाराति? सच्चं, अवयवे पन समुदायोपचारेन वुत्तं। साधारणासाधारणानं महाविभङ्गे गतानं सब्बापत्तिपभेदानं दस्सनोपचारभूतो कतापत्तिवारो दस्सितोति तंदस्सनेन अप्पधाना इतरेपि वारा उपचारतो दस्सिता होन्तीति च तथा वुत्तन्ति वेदितब्बं।
‘‘Mahāvibhaṅgasaṅgaho niṭṭhito’’ti kasmā vuttaṃ, nanu soḷasavārasaṅgahe mahāvibhaṅge katāpattivāroyevettha vutto, na itare vārāti? Saccaṃ, avayave pana samudāyopacārena vuttaṃ. Sādhāraṇāsādhāraṇānaṃ mahāvibhaṅge gatānaṃ sabbāpattipabhedānaṃ dassanopacārabhūto katāpattivāro dassitoti taṃdassanena appadhānā itarepi vārā upacārato dassitā hontīti ca tathā vuttanti veditabbaṃ.
इति उत्तरे लीनत्थपकासनिया
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
महाविभङ्गसङ्गहवण्णना निट्ठिता।
Mahāvibhaṅgasaṅgahavaṇṇanā niṭṭhitā.
