| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२७८] ८. महिंसराजजातकवण्णना
[278] 8. Mahiṃsarājajātakavaṇṇanā
किमत्थमभिसन्धायाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं लोलमक्कटं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर एकस्मिं कुले एको पोसावनियलोलमक्कटो हत्थिसालं गन्त्वा एकस्स सीलवन्तस्स हत्थिस्स पिट्ठियं निसीदित्वा उच्चारपस्सावं करोति, पिट्ठियं चङ्कमति। हत्थी अत्तनो सीलवन्तताय खन्तिसम्पदाय न किञ्चि करोति। अथेकदिवसं तस्स हत्थिस्स ठाने अञ्ञो दुट्ठहत्थिपोतो अट्ठासि। मक्कटो ‘‘सोयेव अय’’न्ति सञ्ञाय दुट्ठहत्थिस्स पिट्ठिं अभिरुहि। अथ नं सो सोण्डाय गहेत्वा भूमियं ठपेत्वा पादेन अक्कमित्वा सञ्चुण्णेसि। सा पवत्ति भिक्खुसङ्घे पाकटा जाता। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, लोलमक्कटो किर सीलवन्तहत्थिसञ्ञाय दुट्ठहत्थिपिट्ठिं अभिरुहि, अथ नं सो जीवितक्खयं पापेसी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेस, लोलमक्कटो एवंसीलो, पोराणतो पट्ठाय एवंसीलोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Kimatthamabhisandhāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolamakkaṭaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira ekasmiṃ kule eko posāvaniyalolamakkaṭo hatthisālaṃ gantvā ekassa sīlavantassa hatthissa piṭṭhiyaṃ nisīditvā uccārapassāvaṃ karoti, piṭṭhiyaṃ caṅkamati. Hatthī attano sīlavantatāya khantisampadāya na kiñci karoti. Athekadivasaṃ tassa hatthissa ṭhāne añño duṭṭhahatthipoto aṭṭhāsi. Makkaṭo ‘‘soyeva aya’’nti saññāya duṭṭhahatthissa piṭṭhiṃ abhiruhi. Atha naṃ so soṇḍāya gahetvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā pādena akkamitvā sañcuṇṇesi. Sā pavatti bhikkhusaṅghe pākaṭā jātā. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, lolamakkaṭo kira sīlavantahatthisaññāya duṭṭhahatthipiṭṭhiṃ abhiruhi, atha naṃ so jīvitakkhayaṃ pāpesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa, lolamakkaṭo evaṃsīlo, porāṇato paṭṭhāya evaṃsīloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे महिंसयोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो थामसम्पन्नो महासरीरो पब्बतपादपब्भारगिरिदुग्गवनघटेसु विचरन्तो एकं फासुकं रुक्खमूलं दिस्वा गोचरं गहेत्वा दिवा तस्मिं रुक्खमूले अट्ठासि। अथेको लोलमक्कटो रुक्खा ओतरित्वा तस्स पिट्ठिं अभिरुहित्वा उच्चारपस्सावं कत्वा सिङ्गे गण्हित्वा ओलम्बन्तो नङ्गुट्ठे गहेत्वा दोलायन्तोव कीळि। बोधिसत्तो खन्तिमेत्तानुद्दयसम्पदाय तं तस्स अनाचारं न मनसाकासि, मक्कटो पुनप्पुनं तथेव करि। अथेकदिवसं तस्मिं रुक्खे अधिवत्था देवता रुक्खक्खन्धे ठत्वा नं ‘‘महिंसराज कस्मा इमस्स दुट्ठमक्कटस्स अवमानं सहसि, निसेधेहि न’’न्ति वत्वा एतमत्थं पकासेन्ती पुरिमा द्वे गाथा अवोच –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese mahiṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto thāmasampanno mahāsarīro pabbatapādapabbhāragiriduggavanaghaṭesu vicaranto ekaṃ phāsukaṃ rukkhamūlaṃ disvā gocaraṃ gahetvā divā tasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Atheko lolamakkaṭo rukkhā otaritvā tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā uccārapassāvaṃ katvā siṅge gaṇhitvā olambanto naṅguṭṭhe gahetvā dolāyantova kīḷi. Bodhisatto khantimettānuddayasampadāya taṃ tassa anācāraṃ na manasākāsi, makkaṭo punappunaṃ tatheva kari. Athekadivasaṃ tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā rukkhakkhandhe ṭhatvā naṃ ‘‘mahiṃsarāja kasmā imassa duṭṭhamakkaṭassa avamānaṃ sahasi, nisedhehi na’’nti vatvā etamatthaṃ pakāsentī purimā dve gāthā avoca –
८२.
82.
‘‘किमत्थमभिसन्धाय, लहुचित्तस्स दुब्भिनो।
‘‘Kimatthamabhisandhāya, lahucittassa dubbhino;
सब्बकामददस्सेव, इमं दुक्खं तितिक्खसि॥
Sabbakāmadadasseva, imaṃ dukkhaṃ titikkhasi.
८३.
83.
‘‘सिङ्गेन निहनाहेतं, पदसा च अधिट्ठह।
‘‘Siṅgena nihanāhetaṃ, padasā ca adhiṭṭhaha;
भिय्यो बाला पकुज्झेय्युं, नो चस्स पटिसेधको’’ति॥
Bhiyyo bālā pakujjheyyuṃ, no cassa paṭisedhako’’ti.
तत्थ किमत्थमभिसन्धायाति किं नु खो कारणं पटिच्च किं सम्पस्समानो। दुब्भिनोति मित्तदुब्भिस्स। सब्बकामददस्सेवाति सब्बकामददस्स सामिकस्स इव। तितिक्खसीति अधिवासेसि। पदसा च अधिट्ठहाति पादेन च नं तिण्हखुरग्गेन यथा एत्थेव मरति, एवं अक्कम। भिय्यो बालाति सचे हि पटिसेधको न भवेय्य, बाला अञ्ञाणसत्ता पुनप्पुनं कुज्झेय्युं घट्टेय्युं विहेठेय्युं एवाति दीपेति।
Tattha kimatthamabhisandhāyāti kiṃ nu kho kāraṇaṃ paṭicca kiṃ sampassamāno. Dubbhinoti mittadubbhissa. Sabbakāmadadassevāti sabbakāmadadassa sāmikassa iva. Titikkhasīti adhivāsesi. Padasā ca adhiṭṭhahāti pādena ca naṃ tiṇhakhuraggena yathā ettheva marati, evaṃ akkama. Bhiyyo bālāti sace hi paṭisedhako na bhaveyya, bālā aññāṇasattā punappunaṃ kujjheyyuṃ ghaṭṭeyyuṃ viheṭheyyuṃ evāti dīpeti.
तं सुत्वा बोधिसत्तो ‘‘रुक्खदेवते, सचाहं इमिना जातिगोत्तबलादीहि अधिको समानो इमस्स दोसं न सहिस्सामि, कथं मे मनोरथो निप्फत्तिं गमिस्सति। अयं पन मं विय अञ्ञम्पि मञ्ञमानो एवं अनाचारं करिस्सति, ततो येसं चण्डमहिंसानं एस एवं करिस्सति , एतेयेव एतं वधिस्सन्ति। सा तस्स अञ्ञेहि मारणा मय्हं दुक्खतो च पाणातिपाततो च विमुत्ति भविस्सती’’ति वत्वा ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘rukkhadevate, sacāhaṃ iminā jātigottabalādīhi adhiko samāno imassa dosaṃ na sahissāmi, kathaṃ me manoratho nipphattiṃ gamissati. Ayaṃ pana maṃ viya aññampi maññamāno evaṃ anācāraṃ karissati, tato yesaṃ caṇḍamahiṃsānaṃ esa evaṃ karissati , eteyeva etaṃ vadhissanti. Sā tassa aññehi māraṇā mayhaṃ dukkhato ca pāṇātipātato ca vimutti bhavissatī’’ti vatvā tatiyaṃ gāthamāha –
८४.
84.
‘‘ममेवायं मञ्ञमानो, अञ्ञेपेवं करिस्सति।
‘‘Mamevāyaṃ maññamāno, aññepevaṃ karissati;
ते नं तत्थ वधिस्सन्ति, सा मे मुत्ति भविस्सती’’ति॥
Te naṃ tattha vadhissanti, sā me mutti bhavissatī’’ti.
कतिपाहच्चयेन पन बोधिसत्तो अञ्ञत्थ गतो। अञ्ञो चण्डमहिंसो तत्थ आगन्त्वा अट्ठासि। दुट्ठमक्कटो ‘‘सोयेव अय’’न्ति सञ्ञाय तस्स पिट्ठिं अभिरुहित्वा तथेव अनाचारं चरि। अथ नं सो विधुनन्तो भूमियं पातेत्वा सिङ्गेन हदये विज्झित्वा पादेहि मद्दित्वा सञ्चुण्णेसि।
Katipāhaccayena pana bodhisatto aññattha gato. Añño caṇḍamahiṃso tattha āgantvā aṭṭhāsi. Duṭṭhamakkaṭo ‘‘soyeva aya’’nti saññāya tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā tatheva anācāraṃ cari. Atha naṃ so vidhunanto bhūmiyaṃ pātetvā siṅgena hadaye vijjhitvā pādehi madditvā sañcuṇṇesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा दुट्ठमहिंसो अयं दुट्ठहत्थी अहोसि, दुट्ठमक्कटो एतरहि अयं मक्कटो, सीलवा महिंसराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā duṭṭhamahiṃso ayaṃ duṭṭhahatthī ahosi, duṭṭhamakkaṭo etarahi ayaṃ makkaṭo, sīlavā mahiṃsarājā pana ahameva ahosi’’nti.
महिंसराजजातकवण्णना अट्ठमा।
Mahiṃsarājajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २७८. महिंसराजजातकं • 278. Mahiṃsarājajātakaṃ
