| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१७३] ३. मक्कटजातकवण्णना
[173] 3. Makkaṭajātakavaṇṇanā
तातमाणवको एसोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कुहकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु पकिण्णकनिपाते उद्दालकजातके (जा॰ १.१४.६२ आदयो) आविभविस्सति। तदा पन सत्था ‘‘भिक्खवे, नायं भिक्खु इदानेव कुहको, पुब्बेपि मक्कटो हुत्वा अग्गिस्स कारणा कोहञ्ञं अकासियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Tātamāṇavako esoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu pakiṇṇakanipāte uddālakajātake (jā. 1.14.62 ādayo) āvibhavissati. Tadā pana satthā ‘‘bhikkhave, nāyaṃ bhikkhu idāneva kuhako, pubbepi makkaṭo hutvā aggissa kāraṇā kohaññaṃ akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो एकस्मिं कासिगामके ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सिप्पं उग्गण्हित्वा घरावासं सण्ठपेसि। अथस्स ब्राह्मणी एकं पुत्तं विजायित्वा पुत्तस्स आधावित्वा परिधावित्वा विचरणकाले कालमकासि। बोधिसत्तो तस्सा पेतकिच्चं कत्वा ‘‘किं मे दानि घरावासेन, पुत्तं गहेत्वा पब्बजिस्सामी’’ति अस्सुमुखं ञातिमित्तवग्गं पहाय पुत्तं आदाय हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा तत्थ वनमूलफलाहारो वासं कप्पेसि। सो एकदिवसं वस्सानकाले देवे वस्सन्ते सारदारूनि अग्गिं जालेत्वा विसिब्बन्तो फलकत्थरे निपज्जि, पुत्तोपिस्स तापसकुमारको पितु पादे सम्बाहन्तोव निसीदि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kāsigāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā gharāvāsaṃ saṇṭhapesi. Athassa brāhmaṇī ekaṃ puttaṃ vijāyitvā puttassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle kālamakāsi. Bodhisatto tassā petakiccaṃ katvā ‘‘kiṃ me dāni gharāvāsena, puttaṃ gahetvā pabbajissāmī’’ti assumukhaṃ ñātimittavaggaṃ pahāya puttaṃ ādāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā tattha vanamūlaphalāhāro vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ vassānakāle deve vassante sāradārūni aggiṃ jāletvā visibbanto phalakatthare nipajji, puttopissa tāpasakumārako pitu pāde sambāhantova nisīdi.
अथेको वनमक्कटो सीतेन पीळियमानो तस्स पण्णसालाय तं अग्गिं दिस्वा ‘‘सचाहं एत्थ पविसिस्सामि, ‘मक्कटो मक्कटो’ति मं पोथेत्वा नीहरिस्सन्ति, अग्गिं विसिब्बेतुं न लभिस्सामि, अत्थि दानि मे उपायो, तापसवेसं गहेत्वा कोहञ्ञं कत्वा पविसिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा एकस्स मततापसस्स वक्कलानि निवासेत्वा पच्छिञ्च अङ्कुसयट्ठिञ्च गहेत्वा पण्णसालद्वारे एकं तालरुक्खं निस्साय संकुटितो अट्ठासि। तापसकुमारको तं दिस्वा मक्कटभावं अजानन्तो ‘‘एको महल्लकतापसो सीतेन पीळितो अग्गिं विसिब्बेतुं आगतो भविस्सती’’ति पितु तापसस्स कथेत्वा ‘‘एतं पण्णसालं पवेसेत्वा विसिब्बापेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा पितरं आलपन्तो पठमं गाथमाह –
Atheko vanamakkaṭo sītena pīḷiyamāno tassa paṇṇasālāya taṃ aggiṃ disvā ‘‘sacāhaṃ ettha pavisissāmi, ‘makkaṭo makkaṭo’ti maṃ pothetvā nīharissanti, aggiṃ visibbetuṃ na labhissāmi, atthi dāni me upāyo, tāpasavesaṃ gahetvā kohaññaṃ katvā pavisissāmī’’ti cintetvā ekassa matatāpasassa vakkalāni nivāsetvā pacchiñca aṅkusayaṭṭhiñca gahetvā paṇṇasāladvāre ekaṃ tālarukkhaṃ nissāya saṃkuṭito aṭṭhāsi. Tāpasakumārako taṃ disvā makkaṭabhāvaṃ ajānanto ‘‘eko mahallakatāpaso sītena pīḷito aggiṃ visibbetuṃ āgato bhavissatī’’ti pitu tāpasassa kathetvā ‘‘etaṃ paṇṇasālaṃ pavesetvā visibbāpessāmī’’ti cintetvā pitaraṃ ālapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
४५.
45.
‘‘तात माणवको एसो, तालमूलं अपस्सितो।
‘‘Tāta māṇavako eso, tālamūlaṃ apassito;
अगारकञ्चिदं अत्थि, हन्द देमस्सगारक’’न्ति॥
Agārakañcidaṃ atthi, handa demassagāraka’’nti.
तत्थ माणवकोति सत्ताधिवचनं। तेन ‘‘तात, एसो एको माणवको सत्तो एको तापसो’’ति दीपेति। तालमूलं अपस्सितोति तालक्खन्धं निस्साय ठितो। अगारकञ्चिदं अत्थीति इदञ्च अम्हाकं पब्बजितागारं अत्थि, पण्णसालं सन्धाय वदति। हन्दाति ववस्सग्गत्थे निपातो। देमस्सगारकन्ति एतस्स एकमन्ते वसनत्थाय अगारकं देम।
Tattha māṇavakoti sattādhivacanaṃ. Tena ‘‘tāta, eso eko māṇavako satto eko tāpaso’’ti dīpeti. Tālamūlaṃ apassitoti tālakkhandhaṃ nissāya ṭhito. Agārakañcidaṃ atthīti idañca amhākaṃ pabbajitāgāraṃ atthi, paṇṇasālaṃ sandhāya vadati. Handāti vavassaggatthe nipāto. Demassagārakanti etassa ekamante vasanatthāya agārakaṃ dema.
बोधिसत्तो पुत्तस्स वचनं सुत्वा उट्ठाय पण्णसालद्वारे ठत्वा ओलोकेन्तो तस्स मक्कटभावं ञत्वा ‘‘तात, मनुस्सानं नाम न एवरूपं मुखं होति, मक्कटो एस, नयिध पक्कोसितब्बो’’ति वत्वा दुतियं गाथमाह –
Bodhisatto puttassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāya paṇṇasāladvāre ṭhatvā olokento tassa makkaṭabhāvaṃ ñatvā ‘‘tāta, manussānaṃ nāma na evarūpaṃ mukhaṃ hoti, makkaṭo esa, nayidha pakkositabbo’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
४६.
46.
‘‘मा खो त्वं तात पक्कोसि, दूसेय्य नो अगारकं।
‘‘Mā kho tvaṃ tāta pakkosi, dūseyya no agārakaṃ;
नेतादिसं मुखं होति, ब्राह्मणस्स सुसीलिनो’’ति॥
Netādisaṃ mukhaṃ hoti, brāhmaṇassa susīlino’’ti.
तत्थ दूसेय्य नो अगारकन्ति अयञ्हि इध पविट्ठो समानो इमं किच्छेन कतं पण्णसालं अग्गिना वा झापेन्तो उच्चारादीनि वा करोन्तो दूसेय्य। नेतादिसन्ति ‘‘एतादिसं ब्राह्मणस्स सुसीलिनो मुखं न होति, मक्कटो एसो’’ति वत्वा बोधिसत्तो एकं उम्मुकं गहेत्वा ‘‘किं एत्थ तिट्ठसी’’ति खिपित्वा तं पलापेसि। मक्कटो वक्कलानि छड्डेत्वा रुक्खं अभिरुहित्वा वनसण्डं पाविसि। बोधिसत्तो चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसि।
Tattha dūseyya no agārakanti ayañhi idha paviṭṭho samāno imaṃ kicchena kataṃ paṇṇasālaṃ agginā vā jhāpento uccārādīni vā karonto dūseyya. Netādisanti ‘‘etādisaṃ brāhmaṇassa susīlino mukhaṃ na hoti, makkaṭo eso’’ti vatvā bodhisatto ekaṃ ummukaṃ gahetvā ‘‘kiṃ ettha tiṭṭhasī’’ti khipitvā taṃ palāpesi. Makkaṭo vakkalāni chaḍḍetvā rukkhaṃ abhiruhitvā vanasaṇḍaṃ pāvisi. Bodhisatto cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मक्कटो अयं कुहकभिक्खु अहोसि, तापसकुमारो राहुलो, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā makkaṭo ayaṃ kuhakabhikkhu ahosi, tāpasakumāro rāhulo, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
मक्कटजातकवण्णना ततिया।
Makkaṭajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १७३. मक्कटजातकं • 173. Makkaṭajātakaṃ
