| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๗๓] ๓. มกฺกฎชาตกวณฺณนา
[173] 3. Makkaṭajātakavaṇṇanā
ตาตมาณวโก เอโสติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ กุหกภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ปกิณฺณกนิปาเต อุทฺทาลกชาตเก (ชา. ๑.๑๔.๖๒ อาทโย) อาวิภวิสฺสติฯ ตทา ปน สตฺถา ‘‘ภิกฺขเว, นายํ ภิกฺขุ อิทาเนว กุหโก, ปุเพฺพปิ มกฺกโฎ หุตฺวา อคฺคิสฺส การณา โกหญฺญํ อกาสิเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Tātamāṇavako esoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu pakiṇṇakanipāte uddālakajātake (jā. 1.14.62 ādayo) āvibhavissati. Tadā pana satthā ‘‘bhikkhave, nāyaṃ bhikkhu idāneva kuhako, pubbepi makkaṭo hutvā aggissa kāraṇā kohaññaṃ akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต เอกสฺมิํ กาสิคามเก พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต ตกฺกสิลายํ สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา ฆราวาสํ สณฺฐเปสิฯ อถสฺส พฺราหฺมณี เอกํ ปุตฺตํ วิชายิตฺวา ปุตฺตสฺส อาธาวิตฺวา ปริธาวิตฺวา วิจรณกาเล กาลมกาสิฯ โพธิสโตฺต ตสฺสา เปตกิจฺจํ กตฺวา ‘‘กิํ เม ทานิ ฆราวาเสน, ปุตฺตํ คเหตฺวา ปพฺพชิสฺสามี’’ติ อสฺสุมุขํ ญาติมิตฺตวคฺคํ ปหาย ปุตฺตํ อาทาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตตฺถ วนมูลผลาหาโร วาสํ กเปฺปสิฯ โส เอกทิวสํ วสฺสานกาเล เทเว วสฺสเนฺต สารทารูนิ อคฺคิํ ชาเลตฺวา วิสิพฺพโนฺต ผลกตฺถเร นิปชฺชิ, ปุโตฺตปิสฺส ตาปสกุมารโก ปิตุ ปาเท สมฺพาหโนฺตว นิสีทิฯ
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kāsigāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā gharāvāsaṃ saṇṭhapesi. Athassa brāhmaṇī ekaṃ puttaṃ vijāyitvā puttassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle kālamakāsi. Bodhisatto tassā petakiccaṃ katvā ‘‘kiṃ me dāni gharāvāsena, puttaṃ gahetvā pabbajissāmī’’ti assumukhaṃ ñātimittavaggaṃ pahāya puttaṃ ādāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā tattha vanamūlaphalāhāro vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ vassānakāle deve vassante sāradārūni aggiṃ jāletvā visibbanto phalakatthare nipajji, puttopissa tāpasakumārako pitu pāde sambāhantova nisīdi.
อเถโก วนมกฺกโฎ สีเตน ปีฬิยมาโน ตสฺส ปณฺณสาลาย ตํ อคฺคิํ ทิสฺวา ‘‘สจาหํ เอตฺถ ปวิสิสฺสามิ, ‘มกฺกโฎ มกฺกโฎ’ติ มํ โปเถตฺวา นีหริสฺสนฺติ, อคฺคิํ วิสิเพฺพตุํ น ลภิสฺสามิ, อตฺถิ ทานิ เม อุปาโย, ตาปสเวสํ คเหตฺวา โกหญฺญํ กตฺวา ปวิสิสฺสามี’’ติ จิเนฺตตฺวา เอกสฺส มตตาปสสฺส วกฺกลานิ นิวาเสตฺวา ปจฺฉิญฺจ องฺกุสยฎฺฐิญฺจ คเหตฺวา ปณฺณสาลทฺวาเร เอกํ ตาลรุกฺขํ นิสฺสาย สํกุฎิโต อฎฺฐาสิฯ ตาปสกุมารโก ตํ ทิสฺวา มกฺกฎภาวํ อชานโนฺต ‘‘เอโก มหลฺลกตาปโส สีเตน ปีฬิโต อคฺคิํ วิสิเพฺพตุํ อาคโต ภวิสฺสตี’’ติ ปิตุ ตาปสสฺส กเถตฺวา ‘‘เอตํ ปณฺณสาลํ ปเวเสตฺวา วิสิพฺพาเปสฺสามี’’ติ จิเนฺตตฺวา ปิตรํ อาลปโนฺต ปฐมํ คาถมาห –
Atheko vanamakkaṭo sītena pīḷiyamāno tassa paṇṇasālāya taṃ aggiṃ disvā ‘‘sacāhaṃ ettha pavisissāmi, ‘makkaṭo makkaṭo’ti maṃ pothetvā nīharissanti, aggiṃ visibbetuṃ na labhissāmi, atthi dāni me upāyo, tāpasavesaṃ gahetvā kohaññaṃ katvā pavisissāmī’’ti cintetvā ekassa matatāpasassa vakkalāni nivāsetvā pacchiñca aṅkusayaṭṭhiñca gahetvā paṇṇasāladvāre ekaṃ tālarukkhaṃ nissāya saṃkuṭito aṭṭhāsi. Tāpasakumārako taṃ disvā makkaṭabhāvaṃ ajānanto ‘‘eko mahallakatāpaso sītena pīḷito aggiṃ visibbetuṃ āgato bhavissatī’’ti pitu tāpasassa kathetvā ‘‘etaṃ paṇṇasālaṃ pavesetvā visibbāpessāmī’’ti cintetvā pitaraṃ ālapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
๔๕.
45.
‘‘ตาต มาณวโก เอโส, ตาลมูลํ อปสฺสิโต;
‘‘Tāta māṇavako eso, tālamūlaṃ apassito;
อคารกญฺจิทํ อตฺถิ, หนฺท เทมสฺสคารก’’นฺติฯ
Agārakañcidaṃ atthi, handa demassagāraka’’nti.
ตตฺถ มาณวโกติ สตฺตาธิวจนํฯ เตน ‘‘ตาต, เอโส เอโก มาณวโก สโตฺต เอโก ตาปโส’’ติ ทีเปติฯ ตาลมูลํ อปสฺสิโตติ ตาลกฺขนฺธํ นิสฺสาย ฐิโตฯ อคารกญฺจิทํ อตฺถีติ อิทญฺจ อมฺหากํ ปพฺพชิตาคารํ อตฺถิ, ปณฺณสาลํ สนฺธาย วทติฯ หนฺทาติ ววสฺสคฺคเตฺถ นิปาโตฯ เทมสฺสคารกนฺติ เอตสฺส เอกมเนฺต วสนตฺถาย อคารกํ เทมฯ
Tattha māṇavakoti sattādhivacanaṃ. Tena ‘‘tāta, eso eko māṇavako satto eko tāpaso’’ti dīpeti. Tālamūlaṃ apassitoti tālakkhandhaṃ nissāya ṭhito. Agārakañcidaṃ atthīti idañca amhākaṃ pabbajitāgāraṃ atthi, paṇṇasālaṃ sandhāya vadati. Handāti vavassaggatthe nipāto. Demassagārakanti etassa ekamante vasanatthāya agārakaṃ dema.
โพธิสโตฺต ปุตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา อุฎฺฐาย ปณฺณสาลทฺวาเร ฐตฺวา โอโลเกโนฺต ตสฺส มกฺกฎภาวํ ญตฺวา ‘‘ตาต, มนุสฺสานํ นาม น เอวรูปํ มุขํ โหติ, มกฺกโฎ เอส, นยิธ ปโกฺกสิตโพฺพ’’ติ วตฺวา ทุติยํ คาถมาห –
Bodhisatto puttassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāya paṇṇasāladvāre ṭhatvā olokento tassa makkaṭabhāvaṃ ñatvā ‘‘tāta, manussānaṃ nāma na evarūpaṃ mukhaṃ hoti, makkaṭo esa, nayidha pakkositabbo’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
๔๖.
46.
‘‘มา โข ตฺวํ ตาต ปโกฺกสิ, ทูเสยฺย โน อคารกํ;
‘‘Mā kho tvaṃ tāta pakkosi, dūseyya no agārakaṃ;
เนตาทิสํ มุขํ โหติ, พฺราหฺมณสฺส สุสีลิโน’’ติฯ
Netādisaṃ mukhaṃ hoti, brāhmaṇassa susīlino’’ti.
ตตฺถ ทูเสยฺย โน อคารกนฺติ อยญฺหิ อิธ ปวิโฎฺฐ สมาโน อิมํ กิเจฺฉน กตํ ปณฺณสาลํ อคฺคินา วา ฌาเปโนฺต อุจฺจาราทีนิ วา กโรโนฺต ทูเสยฺยฯ เนตาทิสนฺติ ‘‘เอตาทิสํ พฺราหฺมณสฺส สุสีลิโน มุขํ น โหติ, มกฺกโฎ เอโส’’ติ วตฺวา โพธิสโตฺต เอกํ อุมฺมุกํ คเหตฺวา ‘‘กิํ เอตฺถ ติฎฺฐสี’’ติ ขิปิตฺวา ตํ ปลาเปสิฯ มกฺกโฎ วกฺกลานิ ฉเฑฺฑตฺวา รุกฺขํ อภิรุหิตฺวา วนสณฺฑํ ปาวิสิฯ โพธิสโตฺต จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิฯ
Tattha dūseyya no agārakanti ayañhi idha paviṭṭho samāno imaṃ kicchena kataṃ paṇṇasālaṃ agginā vā jhāpento uccārādīni vā karonto dūseyya. Netādisanti ‘‘etādisaṃ brāhmaṇassa susīlino mukhaṃ na hoti, makkaṭo eso’’ti vatvā bodhisatto ekaṃ ummukaṃ gahetvā ‘‘kiṃ ettha tiṭṭhasī’’ti khipitvā taṃ palāpesi. Makkaṭo vakkalāni chaḍḍetvā rukkhaṃ abhiruhitvā vanasaṇḍaṃ pāvisi. Bodhisatto cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา มกฺกโฎ อยํ กุหกภิกฺขุ อโหสิ, ตาปสกุมาโร ราหุโล, ตาปโส ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā makkaṭo ayaṃ kuhakabhikkhu ahosi, tāpasakumāro rāhulo, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
มกฺกฎชาตกวณฺณนา ตติยาฯ
Makkaṭajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๗๓. มกฺกฎชาตกํ • 173. Makkaṭajātakaṃ
