| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
मक्कटीवत्थुकथावण्णना
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā
४०-१. दुतियपञ्ञत्तियं ‘‘इध मल्ला युज्झन्ती’’तिआदीसु विय पटिसेवतीति वत्तमानवचनं पचुरपटिसेवनवसेन वुत्तं, ‘‘तञ्च खो मनुस्सित्थिया, नो तिरच्छानगताया’’ति परिपुण्णत्थम्पि पठमं पञ्ञत्तिं अत्तनो मिच्छागाहेन वा लेसओड्डनत्थाय वा एवमाह। परिपुण्णत्थतंयेव नियमेतुं ‘‘ननु आवुसो तथेव तं होती’’ति वुत्तं, तेनेव मक्कटीवत्थु विनीतवत्थूसु पक्खित्तं अविसेसत्ता, तथा वज्जिपुत्तकवत्थु। विचारणा पनेत्थ ततियपञ्ञत्तियं आवि भविस्सति। ‘‘ननु, आवुसो, भगवता अनेकपरियायेना’’तिआदि न केवलं सउद्देससिक्खापदेनेव सिद्धं, ‘‘तिरच्छानगतादीसुपि पाराजिक’’न्ति अनुद्देससिक्खापदेनपि सिद्धन्ति दस्सनत्थं वुत्तं। अथ वा यदि सउद्देससिक्खापदं सावसेसन्ति पञ्ञपेसि, इमिना अनुद्देससिक्खापदेनापि किं न सिद्धन्ति दस्सनत्थं वुत्तं। ‘‘तेन हि, भिक्खवे, भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञपेस्सामी’’ति तदेव सिक्खापदं पठमपञ्ञत्तमेव लेसत्थिकानं अलेसोकासं कत्वा आमेडितत्थं कत्वा पञ्ञपेस्सामीति अत्थो। अञ्ञथा ‘‘अञ्ञवादके विहेसके पाचित्तिय’’न्तिआदीसु (पाचि॰ १०१) विय वत्थुद्वयेन आपत्तिद्वयं आपज्जति, न चापज्जति, सो एवत्थो अञ्ञेनापि वचनेन सुप्पकासितो, सुपरिब्यत्तकरणत्थेन दळ्हतरो कतोति अधिप्पायो। ततियपञ्ञत्तियम्पि अञ्ञेसु च एवं विसुद्धो।
40-1. Dutiyapaññattiyaṃ ‘‘idha mallā yujjhantī’’tiādīsu viya paṭisevatīti vattamānavacanaṃ pacurapaṭisevanavasena vuttaṃ, ‘‘tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti paripuṇṇatthampi paṭhamaṃ paññattiṃ attano micchāgāhena vā lesaoḍḍanatthāya vā evamāha. Paripuṇṇatthataṃyeva niyametuṃ ‘‘nanu āvuso tatheva taṃ hotī’’ti vuttaṃ, teneva makkaṭīvatthu vinītavatthūsu pakkhittaṃ avisesattā, tathā vajjiputtakavatthu. Vicāraṇā panettha tatiyapaññattiyaṃ āvi bhavissati. ‘‘Nanu, āvuso, bhagavatā anekapariyāyenā’’tiādi na kevalaṃ sauddesasikkhāpadeneva siddhaṃ, ‘‘tiracchānagatādīsupi pārājika’’nti anuddesasikkhāpadenapi siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. Atha vā yadi sauddesasikkhāpadaṃ sāvasesanti paññapesi, iminā anuddesasikkhāpadenāpi kiṃ na siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti tadeva sikkhāpadaṃ paṭhamapaññattameva lesatthikānaṃ alesokāsaṃ katvā āmeḍitatthaṃ katvā paññapessāmīti attho. Aññathā ‘‘aññavādake vihesake pācittiya’’ntiādīsu (pāci. 101) viya vatthudvayena āpattidvayaṃ āpajjati, na cāpajjati, so evattho aññenāpi vacanena suppakāsito, suparibyattakaraṇatthena daḷhataro katoti adhippāyo. Tatiyapaññattiyampi aññesu ca evaṃ visuddho.
यस्स सचित्तकपक्खेतिआदिम्हि पन गण्ठिपदनयो ताव पठमं वुच्चति, सचित्तकपक्खेति सुरापानादिअचित्तके सन्धाय वुत्तं। सचित्तकेसु पन यं एकन्तमकुसलेनेव समुट्ठापितञ्च। उभयं लोकवज्जं नाम। सुरापानस्मिञ्हि ‘‘सुरा’’ति वा ‘‘पातुं न वट्टती’’ति वा जानित्वा पिवने अकुसलमेव, तथा भिक्खुनीनं गन्धवण्णकत्थाय लेपने, भेसज्जत्थाय लेपने अदोसत्ता ‘‘अविचारणीय’’न्ति एत्तकं वुत्तं। तत्थ न वट्टतीति ‘‘जानित्वा’’ति वुत्तवचनं न युज्जति पण्णत्तिवज्जस्सापि लोकवज्जभावप्पसङ्गतो। इमं अनिट्ठप्पसङ्गं परिहरितुकामताय वजिरबुद्धित्थेरस्स गण्ठिपदे वुत्तं ‘‘इध सचित्तकन्ति च अचित्तकन्ति च विचारणा वत्थुविजाननेयेव होति, न पञ्ञत्तिविजानने। यदि पञ्ञत्तिविजानने होति, सब्बसिक्खापदानि लोकवज्जानेव सियुं, न च सब्बसिक्खापदानि लोकवज्जानि , तस्मा वत्थुविजाननेयेव होती’’ति, इदं युज्जति। कस्मा? यस्मा सेखियेसु पञ्ञत्तिजाननमेव पमाणं, न वत्थुमत्तजाननन्ति, यं पन तत्थेव वुत्तं ‘‘पसुत्तस्स मुखे कोचि सुरं पक्खिपेय्य, अन्तो चे पविसेय्य, आपत्ति, तत्थ यथा भिक्खुनिया अधक्खकं उब्भजाणुमण्डलं परस्स आमसनादिकाले कायं अचालेत्वा चित्तेनेव सादियन्तिया आपत्ति ‘किरियाव होती’ति वुत्ता येभुय्येन किरियसम्भवतो, तथा अयम्पि तदा किरियाव होती’’ति, तं सुविचारितं अनेकन्ताकुसलभावसाधनतो। सुरापानापत्तिया एकन्ताकुसलता पन मज्जसञ्ञिनोपि सकिं पयोगेन पिवतो होतीति कत्वा वुत्ता।
Yassa sacittakapakkhetiādimhi pana gaṇṭhipadanayo tāva paṭhamaṃ vuccati, sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāpitañca. Ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalameva, tathā bhikkhunīnaṃ gandhavaṇṇakatthāya lepane, bhesajjatthāya lepane adosattā ‘‘avicāraṇīya’’nti ettakaṃ vuttaṃ. Tattha na vaṭṭatīti ‘‘jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya vajirabuddhittherassa gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘idha sacittakanti ca acittakanti ca vicāraṇā vatthuvijānaneyeva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti, sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni , tasmā vatthuvijānaneyeva hotī’’ti, idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattajānananti, yaṃ pana tattheva vuttaṃ ‘‘pasuttassa mukhe koci suraṃ pakkhipeyya, anto ce paviseyya, āpatti, tattha yathā bhikkhuniyā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ parassa āmasanādikāle kāyaṃ acāletvā citteneva sādiyantiyā āpatti ‘kiriyāva hotī’ti vuttā yebhuyyena kiriyasambhavato, tathā ayampi tadā kiriyāva hotī’’ti, taṃ suvicāritaṃ anekantākusalabhāvasādhanato. Surāpānāpattiyā ekantākusalatā pana majjasaññinopi sakiṃ payogena pivato hotīti katvā vuttā.
अयं पनेत्थ अत्थो – सिक्खापदसीसेन आपत्तिं गहेत्वा यस्स सिक्खापदस्स सचित्तकस्स चित्तं अकुसलमेव होति, तं लोकवज्जं। सचित्तकाचित्तकसङ्खातस्स अचित्तकस्स च सचित्तकपक्खे चित्तं अकुसलमेव होति, तम्पि सुरापानादि लोकवज्जन्ति इममत्थं सम्पिण्डेत्वा ‘‘यस्स सचित्तकपक्खे चित्तं अकुसलमेव होति, तं लोकवज्ज’’न्ति वुत्तं। सचित्तकपक्खेति हि इदं वचनं अचित्तकं सन्धायाह। न हि एकंसतो सचित्तकस्स सचित्तकपक्खेति विसेसने पयोजनं अत्थि। यस्मा पनेत्थ पण्णत्तिवज्जस्स पञ्ञत्तिजाननचित्तेन सचित्तकपक्खे चित्तं अकुसलमेव, वत्थुजाननचित्तेन सचित्तकपक्खे चित्तं सिया कुसलं सिया अकुसलं सिया अब्याकतं, तस्मा ‘‘तस्स सचित्तकपक्खे चित्तं अकुसलमेवा’’ति न वुच्चतीति ‘‘सेसं पण्णत्तिवज्ज’’न्ति वुत्तं। अधिमाने वीतिक्कमाभावा, सुपिनन्ते अब्बोहारिकत्ता सुपिनन्ते विज्जमानापि वीतिक्कमछाया अब्बोहारिकभावेनाति वुत्तं होति। इदं पन वचनं दळ्हीकम्मसिथिलकरणप्पयोजनत्ता च वुत्तं, तेन यं वुत्तं बाहिरनिदानकथाधिकारे ‘‘दळ्हीकम्मसिथिलकरणप्पयोजनाति येभुय्यताय वुत्त’’न्तिआदि, तं सुवुत्तमेवाति वेदितब्बं।
Ayaṃ panettha attho – sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ. Sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādi lokavajjanti imamatthaṃ sampiṇḍetvā ‘‘yassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajja’’nti vuttaṃ. Sacittakapakkheti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakassa sacittakapakkheti visesane payojanaṃ atthi. Yasmā panettha paṇṇattivajjassa paññattijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva, vatthujānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, tasmā ‘‘tassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti na vuccatīti ‘‘sesaṃ paṇṇattivajja’’nti vuttaṃ. Adhimāne vītikkamābhāvā, supinante abbohārikattā supinante vijjamānāpi vītikkamachāyā abbohārikabhāvenāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pana vacanaṃ daḷhīkammasithilakaraṇappayojanattā ca vuttaṃ, tena yaṃ vuttaṃ bāhiranidānakathādhikāre ‘‘daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti yebhuyyatāya vutta’’ntiādi, taṃ suvuttamevāti veditabbaṃ.
मक्कटीवत्थुकथावण्णना निट्ठिता।
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / मक्कटिवत्थुकथावण्णना • Makkaṭivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / मक्कटीवत्थुकथावण्णना • Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā
