Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
මක්කටීවත්ථුකථාවණ්ණනා
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā
40-1. දුතියපඤ්ඤත්තියං ‘‘ඉධ මල්ලා යුජ්ඣන්තී’’තිආදීසු විය පටිසෙවතීති වත්තමානවචනං පචුරපටිසෙවනවසෙන වුත්තං, ‘‘තඤ්ච ඛො මනුස්සිත්ථියා, නො තිරච්ඡානගතායා’’ති පරිපුණ්ණත්ථම්පි පඨමං පඤ්ඤත්තිං අත්තනො මිච්ඡාගාහෙන වා ලෙසඔඩ්ඩනත්ථාය වා එවමාහ. පරිපුණ්ණත්ථතංයෙව නියමෙතුං ‘‘නනු ආවුසො තථෙව තං හොතී’’ති වුත්තං, තෙනෙව මක්කටීවත්ථු විනීතවත්ථූසු පක්ඛිත්තං අවිසෙසත්තා, තථා වජ්ජිපුත්තකවත්ථු. විචාරණා පනෙත්ථ තතියපඤ්ඤත්තියං ආවි භවිස්සති. ‘‘නනු, ආවුසො, භගවතා අනෙකපරියායෙනා’’තිආදි න කෙවලං සඋද්දෙසසික්ඛාපදෙනෙව සිද්ධං, ‘‘තිරච්ඡානගතාදීසුපි පාරාජික’’න්ති අනුද්දෙසසික්ඛාපදෙනපි සිද්ධන්ති දස්සනත්ථං වුත්තං. අථ වා යදි සඋද්දෙසසික්ඛාපදං සාවසෙසන්ති පඤ්ඤපෙසි, ඉමිනා අනුද්දෙසසික්ඛාපදෙනාපි කිං න සිද්ධන්ති දස්සනත්ථං වුත්තං. ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙස්සාමී’’ති තදෙව සික්ඛාපදං පඨමපඤ්ඤත්තමෙව ලෙසත්ථිකානං අලෙසොකාසං කත්වා ආමෙඩිතත්ථං කත්වා පඤ්ඤපෙස්සාමීති අත්ථො. අඤ්ඤථා ‘‘අඤ්ඤවාදකෙ විහෙසකෙ පාචිත්තිය’’න්තිආදීසු (පාචි. 101) විය වත්ථුද්වයෙන ආපත්තිද්වයං ආපජ්ජති, න චාපජ්ජති, සො එවත්ථො අඤ්ඤෙනාපි වචනෙන සුප්පකාසිතො, සුපරිබ්යත්තකරණත්ථෙන දළ්හතරො කතොති අධිප්පායො. තතියපඤ්ඤත්තියම්පි අඤ්ඤෙසු ච එවං විසුද්ධො.
40-1. Dutiyapaññattiyaṃ ‘‘idha mallā yujjhantī’’tiādīsu viya paṭisevatīti vattamānavacanaṃ pacurapaṭisevanavasena vuttaṃ, ‘‘tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti paripuṇṇatthampi paṭhamaṃ paññattiṃ attano micchāgāhena vā lesaoḍḍanatthāya vā evamāha. Paripuṇṇatthataṃyeva niyametuṃ ‘‘nanu āvuso tatheva taṃ hotī’’ti vuttaṃ, teneva makkaṭīvatthu vinītavatthūsu pakkhittaṃ avisesattā, tathā vajjiputtakavatthu. Vicāraṇā panettha tatiyapaññattiyaṃ āvi bhavissati. ‘‘Nanu, āvuso, bhagavatā anekapariyāyenā’’tiādi na kevalaṃ sauddesasikkhāpadeneva siddhaṃ, ‘‘tiracchānagatādīsupi pārājika’’nti anuddesasikkhāpadenapi siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. Atha vā yadi sauddesasikkhāpadaṃ sāvasesanti paññapesi, iminā anuddesasikkhāpadenāpi kiṃ na siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti tadeva sikkhāpadaṃ paṭhamapaññattameva lesatthikānaṃ alesokāsaṃ katvā āmeḍitatthaṃ katvā paññapessāmīti attho. Aññathā ‘‘aññavādake vihesake pācittiya’’ntiādīsu (pāci. 101) viya vatthudvayena āpattidvayaṃ āpajjati, na cāpajjati, so evattho aññenāpi vacanena suppakāsito, suparibyattakaraṇatthena daḷhataro katoti adhippāyo. Tatiyapaññattiyampi aññesu ca evaṃ visuddho.
යස්ස සචිත්තකපක්ඛෙතිආදිම්හි පන ගණ්ඨිපදනයො තාව පඨමං වුච්චති, සචිත්තකපක්ඛෙති සුරාපානාදිඅචිත්තකෙ සන්ධාය වුත්තං. සචිත්තකෙසු පන යං එකන්තමකුසලෙනෙව සමුට්ඨාපිතඤ්ච. උභයං ලොකවජ්ජං නාම. සුරාපානස්මිඤ්හි ‘‘සුරා’’ති වා ‘‘පාතුං න වට්ටතී’’ති වා ජානිත්වා පිවනෙ අකුසලමෙව, තථා භික්ඛුනීනං ගන්ධවණ්ණකත්ථාය ලෙපනෙ, භෙසජ්ජත්ථාය ලෙපනෙ අදොසත්තා ‘‘අවිචාරණීය’’න්ති එත්තකං වුත්තං. තත්ථ න වට්ටතීති ‘‘ජානිත්වා’’ති වුත්තවචනං න යුජ්ජති පණ්ණත්තිවජ්ජස්සාපි ලොකවජ්ජභාවප්පසඞ්ගතො. ඉමං අනිට්ඨප්පසඞ්ගං පරිහරිතුකාමතාය වජිරබුද්ධිත්ථෙරස්ස ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං ‘‘ඉධ සචිත්තකන්ති ච අචිත්තකන්ති ච විචාරණා වත්ථුවිජානනෙයෙව හොති, න පඤ්ඤත්තිවිජානනෙ. යදි පඤ්ඤත්තිවිජානනෙ හොති, සබ්බසික්ඛාපදානි ලොකවජ්ජානෙව සියුං, න ච සබ්බසික්ඛාපදානි ලොකවජ්ජානි , තස්මා වත්ථුවිජානනෙයෙව හොතී’’ති, ඉදං යුජ්ජති. කස්මා? යස්මා සෙඛියෙසු පඤ්ඤත්තිජානනමෙව පමාණං, න වත්ථුමත්තජානනන්ති, යං පන තත්ථෙව වුත්තං ‘‘පසුත්තස්ස මුඛෙ කොචි සුරං පක්ඛිපෙය්ය, අන්තො චෙ පවිසෙය්ය, ආපත්ති, තත්ථ යථා භික්ඛුනියා අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩලං පරස්ස ආමසනාදිකාලෙ කායං අචාලෙත්වා චිත්තෙනෙව සාදියන්තියා ආපත්ති ‘කිරියාව හොතී’ති වුත්තා යෙභුය්යෙන කිරියසම්භවතො, තථා අයම්පි තදා කිරියාව හොතී’’ති, තං සුවිචාරිතං අනෙකන්තාකුසලභාවසාධනතො. සුරාපානාපත්තියා එකන්තාකුසලතා පන මජ්ජසඤ්ඤිනොපි සකිං පයොගෙන පිවතො හොතීති කත්වා වුත්තා.
Yassa sacittakapakkhetiādimhi pana gaṇṭhipadanayo tāva paṭhamaṃ vuccati, sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāpitañca. Ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalameva, tathā bhikkhunīnaṃ gandhavaṇṇakatthāya lepane, bhesajjatthāya lepane adosattā ‘‘avicāraṇīya’’nti ettakaṃ vuttaṃ. Tattha na vaṭṭatīti ‘‘jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya vajirabuddhittherassa gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘idha sacittakanti ca acittakanti ca vicāraṇā vatthuvijānaneyeva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti, sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni , tasmā vatthuvijānaneyeva hotī’’ti, idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattajānananti, yaṃ pana tattheva vuttaṃ ‘‘pasuttassa mukhe koci suraṃ pakkhipeyya, anto ce paviseyya, āpatti, tattha yathā bhikkhuniyā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ parassa āmasanādikāle kāyaṃ acāletvā citteneva sādiyantiyā āpatti ‘kiriyāva hotī’ti vuttā yebhuyyena kiriyasambhavato, tathā ayampi tadā kiriyāva hotī’’ti, taṃ suvicāritaṃ anekantākusalabhāvasādhanato. Surāpānāpattiyā ekantākusalatā pana majjasaññinopi sakiṃ payogena pivato hotīti katvā vuttā.
අයං පනෙත්ථ අත්ථො – සික්ඛාපදසීසෙන ආපත්තිං ගහෙත්වා යස්ස සික්ඛාපදස්ස සචිත්තකස්ස චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තං ලොකවජ්ජං. සචිත්තකාචිත්තකසඞ්ඛාතස්ස අචිත්තකස්ස ච සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තම්පි සුරාපානාදි ලොකවජ්ජන්ති ඉමමත්ථං සම්පිණ්ඩෙත්වා ‘‘යස්ස සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තං ලොකවජ්ජ’’න්ති වුත්තං. සචිත්තකපක්ඛෙති හි ඉදං වචනං අචිත්තකං සන්ධායාහ. න හි එකංසතො සචිත්තකස්ස සචිත්තකපක්ඛෙති විසෙසනෙ පයොජනං අත්ථි. යස්මා පනෙත්ථ පණ්ණත්තිවජ්ජස්ස පඤ්ඤත්තිජානනචිත්තෙන සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව, වත්ථුජානනචිත්තෙන සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං සියා කුසලං සියා අකුසලං සියා අබ්යාකතං, තස්මා ‘‘තස්ස සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙවා’’ති න වුච්චතීති ‘‘සෙසං පණ්ණත්තිවජ්ජ’’න්ති වුත්තං. අධිමානෙ වීතික්කමාභාවා, සුපිනන්තෙ අබ්බොහාරිකත්තා සුපිනන්තෙ විජ්ජමානාපි වීතික්කමඡායා අබ්බොහාරිකභාවෙනාති වුත්තං හොති. ඉදං පන වචනං දළ්හීකම්මසිථිලකරණප්පයොජනත්තා ච වුත්තං, තෙන යං වුත්තං බාහිරනිදානකථාධිකාරෙ ‘‘දළ්හීකම්මසිථිලකරණප්පයොජනාති යෙභුය්යතාය වුත්ත’’න්තිආදි, තං සුවුත්තමෙවාති වෙදිතබ්බං.
Ayaṃ panettha attho – sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ. Sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādi lokavajjanti imamatthaṃ sampiṇḍetvā ‘‘yassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajja’’nti vuttaṃ. Sacittakapakkheti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakassa sacittakapakkheti visesane payojanaṃ atthi. Yasmā panettha paṇṇattivajjassa paññattijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva, vatthujānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, tasmā ‘‘tassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti na vuccatīti ‘‘sesaṃ paṇṇattivajja’’nti vuttaṃ. Adhimāne vītikkamābhāvā, supinante abbohārikattā supinante vijjamānāpi vītikkamachāyā abbohārikabhāvenāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pana vacanaṃ daḷhīkammasithilakaraṇappayojanattā ca vuttaṃ, tena yaṃ vuttaṃ bāhiranidānakathādhikāre ‘‘daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti yebhuyyatāya vutta’’ntiādi, taṃ suvuttamevāti veditabbaṃ.
මක්කටීවත්ථුකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 1. පඨමපාරාජිකං • 1. Paṭhamapārājikaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 1. පඨමපාරාජිකං • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / මක්කටිවත්ථුකථාවණ්ණනා • Makkaṭivatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / මක්කටීවත්ථුකථාවණ්ණනා • Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā