| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
७. मल्लिकादेवीसुत्तवण्णना
7. Mallikādevīsuttavaṇṇanā
१९७. सत्तमे अप्पेसक्खाति अप्पानुभावा। सा पन अप्पेसक्खता आधिपतेय्यसम्पत्तिया परिवारसम्पत्तिया च अभावेन पाकटा होति। तत्थ परिवारसम्पत्तिया अभावं दस्सेन्तो ‘‘अप्पपरिवारा’’ति आह। इस्सराति आधिपतेय्यसंवत्तनकम्मबलेन ईसनसीला। सा पनस्सा इस्सरता विभवसम्पत्तिपच्चया पाकटा जाताति अड्ढतापरियायभावेन वदन्तो ‘‘अड्ढाति इस्सरा’’ति आह। महन्तं धनमेतिस्सा भूमिगतञ्चेव वळञ्जनकञ्चाति महद्धना। इध पन वळञ्जनकेनेव धनेन महद्धनतं दस्सेन्तो ‘‘वळञ्जनकधनेन महद्धना’’ति आह। ईसतीति ईसा, अभिभूति अत्थो। महती ईसा महेसा, सुप्पतिट्ठितमहेसताय पन परेहि महेसोति अक्खातब्बताय महेसक्खा। यस्मा पन सो महेसक्खाभावो आधिपतेय्यपरिवारसम्पत्तिया विञ्ञायति, तस्मा ‘‘महापरिवारा’’ति वुत्तं।
197. Sattame appesakkhāti appānubhāvā. Sā pana appesakkhatā ādhipateyyasampattiyā parivārasampattiyā ca abhāvena pākaṭā hoti. Tattha parivārasampattiyā abhāvaṃ dassento ‘‘appaparivārā’’ti āha. Issarāti ādhipateyyasaṃvattanakammabalena īsanasīlā. Sā panassā issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātāti aḍḍhatāpariyāyabhāvena vadanto ‘‘aḍḍhāti issarā’’ti āha. Mahantaṃ dhanametissā bhūmigatañceva vaḷañjanakañcāti mahaddhanā. Idha pana vaḷañjanakeneva dhanena mahaddhanataṃ dassento ‘‘vaḷañjanakadhanena mahaddhanā’’ti āha. Īsatīti īsā, abhibhūti attho. Mahatī īsā mahesā, suppatiṭṭhitamahesatāya pana parehi mahesoti akkhātabbatāya mahesakkhā. Yasmā pana so mahesakkhābhāvo ādhipateyyaparivārasampattiyā viññāyati, tasmā ‘‘mahāparivārā’’ti vuttaṃ.
सण्ठानपारिपूरिया अधिकं रूपमस्साति अभिरूपा। सण्ठानपारिपूरियाति च हत्थपादादिसरीरावयवानं सुसण्ठिततायाति अत्थो। अवयवपारिपूरिया हि समुदायपारिपूरिसिद्धि। रूपन्ति च सरीरं ‘‘रूपवन्तेव सङ्ख्यं गच्छती’’तिआदीसु विय। दस्सनयुत्ताति सुरूपभावेन पस्सितब्बयुत्ता, दिस्समाना चक्खूनि पियायतीति अञ्ञकिच्चविक्खेपं हित्वापि दट्ठब्बाति वुत्तं होति। दिस्समानाव सोमनस्सवसेन चित्तं पसादेतीति पासादिका। तेनाह ‘‘दस्सनेन पासादिका’’ति। पोक्खरताति वुच्चति सुन्दरभावो, वण्णस्स पोक्खरता वण्णपोक्खरता, ताय वण्णसम्पत्तियाति अत्थो। पोराणा पन पोक्खरन्ति सरीरं वदन्ति , वण्णं वण्णमेव। तेसं मतेन वण्णञ्च पोक्खरञ्च वण्णपोक्खरानि, तेसं भावो वण्णपोक्खरता । इति परमाय वण्णपोक्खरतायाति उत्तमपरिसुद्धेन वण्णेन चेव सरीरसण्ठानसम्पत्तिया चाति अत्थो दट्ठब्बो। तेनेवाह ‘‘वण्णेन चेव सरीरसण्ठानेन चा’’ति। तत्थ वण्णेनाति वण्णधातुया। सरीरं नाम सन्निवेसविसिट्ठो करचरणगीवासीसादिअवयवसमुदायो, सो च सण्ठानमुखेन गय्हतीति आह ‘‘सरीरसण्ठानेना’’ति।
Saṇṭhānapāripūriyā adhikaṃ rūpamassāti abhirūpā. Saṇṭhānapāripūriyāti ca hatthapādādisarīrāvayavānaṃ susaṇṭhitatāyāti attho. Avayavapāripūriyā hi samudāyapāripūrisiddhi. Rūpanti ca sarīraṃ ‘‘rūpavanteva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādīsu viya. Dassanayuttāti surūpabhāvena passitabbayuttā, dissamānā cakkhūni piyāyatīti aññakiccavikkhepaṃ hitvāpi daṭṭhabbāti vuttaṃ hoti. Dissamānāva somanassavasena cittaṃ pasādetīti pāsādikā. Tenāha ‘‘dassanena pāsādikā’’ti. Pokkharatāti vuccati sundarabhāvo, vaṇṇassa pokkharatā vaṇṇapokkharatā, tāya vaṇṇasampattiyāti attho. Porāṇā pana pokkharanti sarīraṃ vadanti , vaṇṇaṃ vaṇṇameva. Tesaṃ matena vaṇṇañca pokkharañca vaṇṇapokkharāni, tesaṃ bhāvo vaṇṇapokkharatā. Iti paramāya vaṇṇapokkharatāyāti uttamaparisuddhena vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānasampattiyā cāti attho daṭṭhabbo. Tenevāha ‘‘vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānena cā’’ti. Tattha vaṇṇenāti vaṇṇadhātuyā. Sarīraṃ nāma sannivesavisiṭṭho karacaraṇagīvāsīsādiavayavasamudāyo, so ca saṇṭhānamukhena gayhatīti āha ‘‘sarīrasaṇṭhānenā’’ti.
अभिसज्जतीति कुज्झनवसेनेव कुटिलकण्टको विय तस्मिं तस्मिं समुट्ठाने मकरदन्तो विय लगति। यञ्हि कोधस्स उप्पत्तिट्ठानभूते आरम्मणे उपनाहस्स पच्चयभूतं कुज्झनवसेन अभिसज्जनं, तं इधाधिप्पेतं, न लुब्भनवसेन। कुप्पतीतिआदीसु पुब्बुप्पत्ति कोपो, ततो बलवतरो ब्यापादो लद्धासेवनताय चित्तस्स ब्यापज्जनतो। सातिसयं लद्धासेवनताय ततो ब्यापादतोपि बलवतरा पच्चत्थिकभावेन थामप्पत्ति पतित्थियना। अन्नं पानन्तिआदीसु अदीयतो अन्नं, खादनीयं भोजनीयञ्च। पातब्यतो पानं, यंकिञ्चि पानं। वसितब्बतो अच्छादेतब्बतो वत्थं, निवासनपावुरणं। यन्ति तेनाति यानं, छत्तुपाहनवय्हसिविकादि यंकिञ्चि गमनपच्चयं। छत्तम्पि हि वस्सातपदुक्खनिवारणेन मग्गगमनसाधनन्ति कत्वा ‘‘यान’’न्ति वुच्चति। मालन्ति यंकिञ्चि सुमनमालादिपुप्फं। गन्धन्ति यंकिञ्चि चन्दनादिविलेपनं।
Abhisajjatīti kujjhanavaseneva kuṭilakaṇṭako viya tasmiṃ tasmiṃ samuṭṭhāne makaradanto viya lagati. Yañhi kodhassa uppattiṭṭhānabhūte ārammaṇe upanāhassa paccayabhūtaṃ kujjhanavasena abhisajjanaṃ, taṃ idhādhippetaṃ, na lubbhanavasena. Kuppatītiādīsu pubbuppatti kopo, tato balavataro byāpādo laddhāsevanatāya cittassa byāpajjanato. Sātisayaṃ laddhāsevanatāya tato byāpādatopi balavatarā paccatthikabhāvena thāmappatti patitthiyanā. Annaṃ pānantiādīsu adīyato annaṃ, khādanīyaṃ bhojanīyañca. Pātabyato pānaṃ, yaṃkiñci pānaṃ. Vasitabbato acchādetabbato vatthaṃ, nivāsanapāvuraṇaṃ. Yanti tenāti yānaṃ, chattupāhanavayhasivikādi yaṃkiñci gamanapaccayaṃ. Chattampi hi vassātapadukkhanivāraṇena maggagamanasādhananti katvā ‘‘yāna’’nti vuccati. Mālanti yaṃkiñci sumanamālādipupphaṃ. Gandhanti yaṃkiñci candanādivilepanaṃ.
मल्लिकादेवीसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Mallikādevīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ७. मल्लिकादेवीसुत्तं • 7. Mallikādevīsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ७. मल्लिकादेवीसुत्तवण्णना • 7. Mallikādevīsuttavaṇṇanā
