| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๗. มลฺลิกาเทวีสุตฺตวณฺณนา
7. Mallikādevīsuttavaṇṇanā
๑๙๗. สตฺตเม อเปฺปสกฺขาติ อปฺปานุภาวาฯ สา ปน อเปฺปสกฺขตา อาธิปเตยฺยสมฺปตฺติยา ปริวารสมฺปตฺติยา จ อภาเวน ปากฎา โหติฯ ตตฺถ ปริวารสมฺปตฺติยา อภาวํ ทเสฺสโนฺต ‘‘อปฺปปริวารา’’ติ อาหฯ อิสฺสราติ อาธิปเตยฺยสํวตฺตนกมฺมพเลน อีสนสีลาฯ สา ปนสฺสา อิสฺสรตา วิภวสมฺปตฺติปจฺจยา ปากฎา ชาตาติ อฑฺฒตาปริยายภาเวน วทโนฺต ‘‘อฑฺฒาติ อิสฺสรา’’ติ อาหฯ มหนฺตํ ธนเมติสฺสา ภูมิคตเญฺจว วฬญฺชนกญฺจาติ มหทฺธนาฯ อิธ ปน วฬญฺชนเกเนว ธเนน มหทฺธนตํ ทเสฺสโนฺต ‘‘วฬญฺชนกธเนน มหทฺธนา’’ติ อาหฯ อีสตีติ อีสา, อภิภูติ อโตฺถฯ มหตี อีสา มเหสา, สุปฺปติฎฺฐิตมเหสตาย ปน ปเรหิ มเหโสติ อกฺขาตพฺพตาย มเหสกฺขาฯ ยสฺมา ปน โส มเหสกฺขาภาโว อาธิปเตยฺยปริวารสมฺปตฺติยา วิญฺญายติ, ตสฺมา ‘‘มหาปริวารา’’ติ วุตฺตํฯ
197. Sattame appesakkhāti appānubhāvā. Sā pana appesakkhatā ādhipateyyasampattiyā parivārasampattiyā ca abhāvena pākaṭā hoti. Tattha parivārasampattiyā abhāvaṃ dassento ‘‘appaparivārā’’ti āha. Issarāti ādhipateyyasaṃvattanakammabalena īsanasīlā. Sā panassā issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātāti aḍḍhatāpariyāyabhāvena vadanto ‘‘aḍḍhāti issarā’’ti āha. Mahantaṃ dhanametissā bhūmigatañceva vaḷañjanakañcāti mahaddhanā. Idha pana vaḷañjanakeneva dhanena mahaddhanataṃ dassento ‘‘vaḷañjanakadhanena mahaddhanā’’ti āha. Īsatīti īsā, abhibhūti attho. Mahatī īsā mahesā, suppatiṭṭhitamahesatāya pana parehi mahesoti akkhātabbatāya mahesakkhā. Yasmā pana so mahesakkhābhāvo ādhipateyyaparivārasampattiyā viññāyati, tasmā ‘‘mahāparivārā’’ti vuttaṃ.
สณฺฐานปาริปูริยา อธิกํ รูปมสฺสาติ อภิรูปาฯ สณฺฐานปาริปูริยาติ จ หตฺถปาทาทิสรีราวยวานํ สุสณฺฐิตตายาติ อโตฺถฯ อวยวปาริปูริยา หิ สมุทายปาริปูริสิทฺธิฯ รูปนฺติ จ สรีรํ ‘‘รูปวเนฺตว สงฺขฺยํ คจฺฉตี’’ติอาทีสุ วิยฯ ทสฺสนยุตฺตาติ สุรูปภาเวน ปสฺสิตพฺพยุตฺตา, ทิสฺสมานา จกฺขูนิ ปิยายตีติ อญฺญกิจฺจวิเกฺขปํ หิตฺวาปิ ทฎฺฐพฺพาติ วุตฺตํ โหติฯ ทิสฺสมานาว โสมนสฺสวเสน จิตฺตํ ปสาเทตีติ ปาสาทิกาฯ เตนาห ‘‘ทสฺสเนน ปาสาทิกา’’ติฯ โปกฺขรตาติ วุจฺจติ สุนฺทรภาโว, วณฺณสฺส โปกฺขรตา วณฺณโปกฺขรตา, ตาย วณฺณสมฺปตฺติยาติ อโตฺถฯ โปราณา ปน โปกฺขรนฺติ สรีรํ วทนฺติ , วณฺณํ วณฺณเมวฯ เตสํ มเตน วณฺณญฺจ โปกฺขรญฺจ วณฺณโปกฺขรานิ, เตสํ ภาโว วณฺณโปกฺขรตา ฯ อิติ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตายาติ อุตฺตมปริสุเทฺธน วเณฺณน เจว สรีรสณฺฐานสมฺปตฺติยา จาติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ เตเนวาห ‘‘วเณฺณน เจว สรีรสณฺฐาเนน จา’’ติฯ ตตฺถ วเณฺณนาติ วณฺณธาตุยาฯ สรีรํ นาม สนฺนิเวสวิสิโฎฺฐ กรจรณคีวาสีสาทิอวยวสมุทาโย, โส จ สณฺฐานมุเขน คยฺหตีติ อาห ‘‘สรีรสณฺฐาเนนา’’ติฯ
Saṇṭhānapāripūriyā adhikaṃ rūpamassāti abhirūpā. Saṇṭhānapāripūriyāti ca hatthapādādisarīrāvayavānaṃ susaṇṭhitatāyāti attho. Avayavapāripūriyā hi samudāyapāripūrisiddhi. Rūpanti ca sarīraṃ ‘‘rūpavanteva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādīsu viya. Dassanayuttāti surūpabhāvena passitabbayuttā, dissamānā cakkhūni piyāyatīti aññakiccavikkhepaṃ hitvāpi daṭṭhabbāti vuttaṃ hoti. Dissamānāva somanassavasena cittaṃ pasādetīti pāsādikā. Tenāha ‘‘dassanena pāsādikā’’ti. Pokkharatāti vuccati sundarabhāvo, vaṇṇassa pokkharatā vaṇṇapokkharatā, tāya vaṇṇasampattiyāti attho. Porāṇā pana pokkharanti sarīraṃ vadanti , vaṇṇaṃ vaṇṇameva. Tesaṃ matena vaṇṇañca pokkharañca vaṇṇapokkharāni, tesaṃ bhāvo vaṇṇapokkharatā. Iti paramāya vaṇṇapokkharatāyāti uttamaparisuddhena vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānasampattiyā cāti attho daṭṭhabbo. Tenevāha ‘‘vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānena cā’’ti. Tattha vaṇṇenāti vaṇṇadhātuyā. Sarīraṃ nāma sannivesavisiṭṭho karacaraṇagīvāsīsādiavayavasamudāyo, so ca saṇṭhānamukhena gayhatīti āha ‘‘sarīrasaṇṭhānenā’’ti.
อภิสชฺชตีติ กุชฺฌนวเสเนว กุฎิลกณฺฎโก วิย ตสฺมิํ ตสฺมิํ สมุฎฺฐาเน มกรทโนฺต วิย ลคติฯ ยญฺหิ โกธสฺส อุปฺปตฺติฎฺฐานภูเต อารมฺมเณ อุปนาหสฺส ปจฺจยภูตํ กุชฺฌนวเสน อภิสชฺชนํ, ตํ อิธาธิเปฺปตํ, น ลุพฺภนวเสนฯ กุปฺปตีติอาทีสุ ปุพฺพุปฺปตฺติ โกโป, ตโต พลวตโร พฺยาปาโท ลทฺธาเสวนตาย จิตฺตสฺส พฺยาปชฺชนโตฯ สาติสยํ ลทฺธาเสวนตาย ตโต พฺยาปาทโตปิ พลวตรา ปจฺจตฺถิกภาเวน ถามปฺปตฺติ ปติตฺถิยนาฯ อนฺนํ ปานนฺติอาทีสุ อทียโต อนฺนํ, ขาทนียํ โภชนียญฺจฯ ปาตพฺยโต ปานํ, ยํกิญฺจิ ปานํฯ วสิตพฺพโต อจฺฉาเทตพฺพโต วตฺถํ, นิวาสนปาวุรณํฯ ยนฺติ เตนาติ ยานํ, ฉตฺตุปาหนวยฺหสิวิกาทิ ยํกิญฺจิ คมนปจฺจยํฯ ฉตฺตมฺปิ หิ วสฺสาตปทุกฺขนิวารเณน มคฺคคมนสาธนนฺติ กตฺวา ‘‘ยาน’’นฺติ วุจฺจติฯ มาลนฺติ ยํกิญฺจิ สุมนมาลาทิปุปฺผํฯ คนฺธนฺติ ยํกิญฺจิ จนฺทนาทิวิเลปนํฯ
Abhisajjatīti kujjhanavaseneva kuṭilakaṇṭako viya tasmiṃ tasmiṃ samuṭṭhāne makaradanto viya lagati. Yañhi kodhassa uppattiṭṭhānabhūte ārammaṇe upanāhassa paccayabhūtaṃ kujjhanavasena abhisajjanaṃ, taṃ idhādhippetaṃ, na lubbhanavasena. Kuppatītiādīsu pubbuppatti kopo, tato balavataro byāpādo laddhāsevanatāya cittassa byāpajjanato. Sātisayaṃ laddhāsevanatāya tato byāpādatopi balavatarā paccatthikabhāvena thāmappatti patitthiyanā. Annaṃ pānantiādīsu adīyato annaṃ, khādanīyaṃ bhojanīyañca. Pātabyato pānaṃ, yaṃkiñci pānaṃ. Vasitabbato acchādetabbato vatthaṃ, nivāsanapāvuraṇaṃ. Yanti tenāti yānaṃ, chattupāhanavayhasivikādi yaṃkiñci gamanapaccayaṃ. Chattampi hi vassātapadukkhanivāraṇena maggagamanasādhananti katvā ‘‘yāna’’nti vuccati. Mālanti yaṃkiñci sumanamālādipupphaṃ. Gandhanti yaṃkiñci candanādivilepanaṃ.
มลฺลิกาเทวีสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mallikādevīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๗. มลฺลิกาเทวีสุตฺตํ • 7. Mallikādevīsuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๗. มลฺลิกาเทวีสุตฺตวณฺณนา • 7. Mallikādevīsuttavaṇṇanā
