| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
२. मालुक्यपुत्तसुत्तवण्णना
2. Mālukyaputtasuttavaṇṇanā
९५. अपसादेतीति तज्जेति। उस्सादेतीति उक्कंसेति। अयं किर थेरो मालुक्यपुत्तो। पमज्जित्वाति योनिसोमनसिकारस्स अननुयुज्जनेन पमज्जित्वा।
95.Apasādetīti tajjeti. Ussādetīti ukkaṃseti. Ayaṃ kira thero mālukyaputto. Pamajjitvāti yonisomanasikārassa ananuyujjanena pamajjitvā.
यत्राति पच्चत्तं वचनालङ्कारे। नामाति असम्भावने अपसादनपक्खे, उस्सादनपक्खे पन सम्भावने। किं जातन्ति किं तेन महल्लकभावेन जातन्ति महल्लकभावं तिणायपि अमञ्ञमानो वदति। तेनाह ‘‘यदि…पे॰… अनुग्गण्हन्तो’’ति। अनुग्गण्हन्तोति अचिन्तेन्तो। मादिसानं भगवतो ओवादो उपकारावहोति एतरहि ओवादञ्च पसंसन्तो।
Yatrāti paccattaṃ vacanālaṅkāre. Nāmāti asambhāvane apasādanapakkhe, ussādanapakkhe pana sambhāvane. Kiṃ jātanti kiṃ tena mahallakabhāvena jātanti mahallakabhāvaṃ tiṇāyapi amaññamāno vadati. Tenāha ‘‘yadi…pe… anuggaṇhanto’’ti. Anuggaṇhantoti acintento. Mādisānaṃ bhagavato ovādo upakārāvahoti etarahi ovādañca pasaṃsanto.
‘‘अदिट्ठा अदिट्ठपुब्बा’’तिआदिना परिकप्पवसेन वुत्तनिदस्सनं ‘‘यथा एतेसु छन्दादयो न होन्ति, एवमितरेसुपि परिञ्ञातेसू’’ति नयपटिपज्जनत्थं, तेसम्पि इमेहि समानेतब्बत्ता। तेन वुत्तं ‘‘सुपिनकूपमा कामा’’ति (म॰ नि॰ १.२३४; २.४६; पाचि॰ ४१७; चूळव॰ ६५)।
‘‘Adiṭṭhā adiṭṭhapubbā’’tiādinā parikappavasena vuttanidassanaṃ ‘‘yathā etesu chandādayo na honti, evamitaresupi pariññātesū’’ti nayapaṭipajjanatthaṃ, tesampi imehi samānetabbattā. Tena vuttaṃ ‘‘supinakūpamā kāmā’’ti (ma. ni. 1.234; 2.46; pāci. 417; cūḷava. 65).
चक्खुविञ्ञाणेन दिट्ठे दिट्ठमत्तन्ति चक्खुविञ्ञाणस्स रूपायतनं यत्तको गहणाकारो, तत्तकं। कित्तकं पमाणन्ति अत्तसंवेदियं परस्स न दिसितब्बं, कप्पनामत्तं रूपं। तेनाह ‘‘चक्खुविञ्ञाणं ही’’तिआदि। रूपेति रूपायतने। रूपमत्तमेवाति नीलादिभेदं रूपायतनमत्तं, न नीलादि। विसेसनिवत्तनत्थो हि अयं मत्त-सद्दो। यदि एवं, एव-कारो किमत्थियो? चक्खुविञ्ञाणञ्हि रूपायतने लब्भमानम्पि नीलादिविसेसं ‘‘इदं नीलं नाम, इदं पीतं नामा’’ति न गण्हाति। कुतो निच्चानिच्चादिसभावत्थन्ति संहितस्सपि निवत्तनत्थं एवकारग्गहणं। तेनाह ‘‘न निच्चादिसभाव’’न्ति। सेसविञ्ञाणेहिपीति जवनविञ्ञाणेहिपि।
Cakkhuviññāṇena diṭṭhe diṭṭhamattanti cakkhuviññāṇassa rūpāyatanaṃ yattako gahaṇākāro, tattakaṃ. Kittakaṃ pamāṇanti attasaṃvediyaṃ parassa na disitabbaṃ, kappanāmattaṃ rūpaṃ. Tenāha ‘‘cakkhuviññāṇaṃ hī’’tiādi. Rūpeti rūpāyatane. Rūpamattamevāti nīlādibhedaṃ rūpāyatanamattaṃ, na nīlādi. Visesanivattanattho hi ayaṃ matta-saddo. Yadi evaṃ, eva-kāro kimatthiyo? Cakkhuviññāṇañhi rūpāyatane labbhamānampi nīlādivisesaṃ ‘‘idaṃ nīlaṃ nāma, idaṃ pītaṃ nāmā’’ti na gaṇhāti. Kuto niccāniccādisabhāvatthanti saṃhitassapi nivattanatthaṃ evakāraggahaṇaṃ. Tenāha ‘‘na niccādisabhāva’’nti. Sesaviññāṇehipīti javanaviññāṇehipi.
दिट्ठं नाम चक्खुविञ्ञाणं रूपायतनस्स दस्सनन्ति कत्वा। तेनाह ‘‘रूपे रूपविजानन’’न्ति। चक्खुविञ्ञाणमत्तमेवाति यत्तकं चक्खुविञ्ञाणं रूपायतने गहणमत्तं, तंमत्तमेव मे सब्बं चित्तं भविस्सतीति अत्थो। ‘‘रागादिरहेना’’ति वा पाठो। दिट्ठं नाम पदत्थतो चक्खुविञ्ञाणेन दिट्ठं रूपं। तत्थेवाति चक्खुविञ्ञाणेन दिट्ठमत्ते रूपे। चित्तत्तयं दिट्ठमत्तं नाम चक्खुविञ्ञाणं विय रागादिविरहेन पवत्तनतो। तेनाह ‘‘यथा त’’न्ति आदि।
Diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇaṃ rūpāyatanassa dassananti katvā. Tenāha ‘‘rūpe rūpavijānana’’nti. Cakkhuviññāṇamattamevāti yattakaṃ cakkhuviññāṇaṃ rūpāyatane gahaṇamattaṃ, taṃmattameva me sabbaṃ cittaṃ bhavissatīti attho. ‘‘Rāgādirahenā’’ti vā pāṭho. Diṭṭhaṃ nāma padatthato cakkhuviññāṇena diṭṭhaṃ rūpaṃ. Tatthevāti cakkhuviññāṇena diṭṭhamatte rūpe. Cittattayaṃ diṭṭhamattaṃ nāma cakkhuviññāṇaṃ viya rāgādivirahena pavattanato. Tenāha ‘‘yathā ta’’nti ādi.
मनोद्वारावज्जनेन विञ्ञातारम्मणं विञ्ञातन्ति अधिप्पेतं रागादिविरहेन विञ्ञेय्यतो। तेनाह ‘‘यथा आवज्जनेना’’तिआदि।
Manodvārāvajjanenaviññātārammaṇaṃ viññātanti adhippetaṃ rāgādivirahena viññeyyato. Tenāha ‘‘yathā āvajjanenā’’tiādi.
तदाति तस्मिं काले, न ततो पट्ठायाति अयमेत्थ अत्थोति दस्सेति। ‘‘दिट्ठमत्त’’न्तिआदिना येसं रागादीनं निवत्तनं अधिप्पेतं, ते ‘‘तेना’’ति एत्थ त-सद्देन पच्चामसीयन्तीति ‘‘तेन रागेन वा रत्तो’’तिआदि वुत्तं। तत्थाति विसये भुम्मं, विसयभावो च विसयिना सम्बन्धवसेन इच्छितब्बोति वुत्तं ‘‘पटिबद्धो’’तिआदि।
Tadāti tasmiṃ kāle, na tato paṭṭhāyāti ayamettha atthoti dasseti. ‘‘Diṭṭhamatta’’ntiādinā yesaṃ rāgādīnaṃ nivattanaṃ adhippetaṃ, te ‘‘tenā’’ti ettha ta-saddena paccāmasīyantīti ‘‘tena rāgena vā ratto’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti visaye bhummaṃ, visayabhāvo ca visayinā sambandhavasena icchitabboti vuttaṃ ‘‘paṭibaddho’’tiādi.
सतीति रूपस्स यथासभावसल्लक्खणा सति मुट्ठा पियनिमित्तमनसिकारेन अनुप्पज्जनतो न दिस्सति नप्पवत्तति। अज्झोसाति अज्झोसाय। गिलित्वा परिनिट्ठपेत्वा अत्तनियकरणेन।
Satīti rūpassa yathāsabhāvasallakkhaṇā sati muṭṭhā piyanimittamanasikārena anuppajjanato na dissati nappavattati. Ajjhosāti ajjhosāya. Gilitvā pariniṭṭhapetvā attaniyakaraṇena.
अभिज्झा च विहेसा चाति करणत्थे पच्चत्तवचनन्ति आह – ‘‘अभिज्झाय च विहेसाय चा’’ति। अत्थवसेन विभत्तिपरिणामोति आह – ‘‘अभिज्झाविहेसाही’’ति। आचिनन्तस्साति वड्ढेन्तस्स। पटिस्सतोति पतिस्सतो सब्बत्थ सतिया युत्तो। सेवतो चापीति एत्थ च-सद्दो अपि-सद्दो च निपातमत्तन्ति ‘‘सेवन्तस्स’’इच्चेव अत्थो वुत्तो।
Abhijjhā ca vihesā cāti karaṇatthe paccattavacananti āha – ‘‘abhijjhāya ca vihesāya cā’’ti. Atthavasena vibhattipariṇāmoti āha – ‘‘abhijjhāvihesāhī’’ti. Ācinantassāti vaḍḍhentassa. Paṭissatoti patissato sabbattha satiyā yutto. Sevato cāpīti ettha ca-saddo api-saddo ca nipātamattanti ‘‘sevantassa’’icceva attho vutto.
मालुक्यपुत्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Mālukyaputtasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. मालुक्यपुत्तसुत्तं • 2. Mālukyaputtasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / २. मालुक्यपुत्तसुत्तवण्णना • 2. Mālukyaputtasuttavaṇṇanā
