| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
९. मानकामसुत्तवण्णना
9. Mānakāmasuttavaṇṇanā
९. सेय्यादिभेदं मानं अप्पहाय तं पग्गय्ह विचरन्तो कामेन्तो नाम होतीति आह ‘‘मानं कामेन्तस्स इच्छन्तस्सा’’ति। दमति चित्तं एतेनाति दमो, सतिसम्बोज्झङ्गादिको समाधिपक्खिको दमो। मनच्छट्ठानि इन्द्रियानि दमेतीति दमो, इन्द्रियसंवरो। किलेसे दमेति पजहतीति दमो, पञ्ञा। उपवसनवसेन कायकम्मादिं दमेतीति दमो, उपोसथकम्मं। कोधूपनाहमक्खमानादिके दमेति विनेतीति दमो, अधिवासनखन्ति। तेनेवाति ‘‘दमो’’ति समाधिपक्खिकधम्मानं एव अधिप्पेतत्ता । ‘‘न मोनं अत्थी’’ति च पाठो। असमाहितस्साति समाधिपटिक्खेपो जोतितो।
9. Seyyādibhedaṃ mānaṃ appahāya taṃ paggayha vicaranto kāmento nāma hotīti āha ‘‘mānaṃ kāmentassa icchantassā’’ti. Damati cittaṃ etenāti damo, satisambojjhaṅgādiko samādhipakkhiko damo. Manacchaṭṭhāni indriyāni dametīti damo, indriyasaṃvaro. Kilese dameti pajahatīti damo, paññā. Upavasanavasena kāyakammādiṃ dametīti damo, uposathakammaṃ. Kodhūpanāhamakkhamānādike dameti vinetīti damo, adhivāsanakhanti. Tenevāti ‘‘damo’’ti samādhipakkhikadhammānaṃ eva adhippetattā . ‘‘Na monaṃ atthī’’ti ca pāṭho. Asamāhitassāti samādhipaṭikkhepo jotito.
मच्चुधेय्यस्स पारतरणस्स वुच्चमानत्ता ‘‘मोनन्ति चतुमग्गञाण’’न्ति वुत्तं। न हि ततो अञ्ञेन तं सम्भवति। जानाति असम्मोहपटिवेधवसेन पटिविज्झतीति अत्थो। मच्चु धीयति एत्थाति मच्चुधेय्यं, खन्धपञ्चकं मरणधम्मत्ता। तस्सेवाति मच्चुधेय्यस्सेव। पारं परतीरभूतं निब्बानं। तरेय्याति एत्थ तरणं नाम अरियमग्गब्यापारोति आह ‘‘पटिविज्झेय्य पापुणेय्या’’ति। तथा हि वक्खति ‘‘पटिवेधतरणं नाम वुत्त’’न्ति। ‘‘न तरेय्य न पटिविज्झेय्य न पापुणेय्य वा’’ति अयमेत्थ पाठो युत्तो। अञ्ञथा ‘‘इदं वुत्तं होती’’तिआदिवचनं विरुज्झेय्य। एको अरञ्ञे विहरन्तोति एकाकी हुत्वा अरञ्ञे विहरन्तोति अत्थो।
Maccudheyyassa pārataraṇassa vuccamānattā ‘‘monanti catumaggañāṇa’’nti vuttaṃ. Na hi tato aññena taṃ sambhavati. Jānāti asammohapaṭivedhavasena paṭivijjhatīti attho. Maccu dhīyati etthāti maccudheyyaṃ, khandhapañcakaṃ maraṇadhammattā. Tassevāti maccudheyyasseva. Pāraṃ paratīrabhūtaṃ nibbānaṃ. Tareyyāti ettha taraṇaṃ nāma ariyamaggabyāpāroti āha ‘‘paṭivijjheyya pāpuṇeyyā’’ti. Tathā hi vakkhati ‘‘paṭivedhataraṇaṃ nāma vutta’’nti. ‘‘Na tareyya na paṭivijjheyya na pāpuṇeyya vā’’ti ayamettha pāṭho yutto. Aññathā ‘‘idaṃ vuttaṃ hotī’’tiādivacanaṃ virujjheyya. Eko araññe viharantoti ekākī hutvā araññe viharantoti attho.
कामं हेट्ठिममग्गेहिपि एकच्चस्स मानस्स पहानं लब्भति। अग्गमग्गेनेव पन तस्स अनवसेसतो पहानन्ति आह – ‘‘अरहत्तमग्गेन नवविधमानं पजहित्वा’’ति। उपचारसमाधिपुब्बको अप्पनासमाधीति वुत्तं ‘‘उपचारप्पनासमाधीही’’ति, न उपचारसमाधिमत्तेन समाधिमत्तं सन्धाय पच्चेकं वाक्यपरिसमापनस्स अयुज्जनतो। न हि अप्पनं अप्पत्तं लोकुत्तरज्झानं अत्थि। ‘‘सुचेतसो’’ति चित्तस्स ञाणसहितताय लक्खणवचनन्ति आह ‘‘ञाणसम्पयुत्तताया’’तिआदि। तथा हि वक्खति ‘‘सुचेतसोति एत्थ चित्तेन पञ्ञा दस्सिता’’ति। ‘‘सब्बधि विप्पमुत्तो’’ति सब्बेसु भवादीसु विसंसट्ठचित्तो सब्बसो खन्धादीहि विसंयुत्तो होतीति वुत्तं ‘‘सब्बेसु खन्धायतनादीसु विप्पमुत्तो हुत्वा’’ति। परिञ्ञापटिवेधो सच्छिकिरियपटिवेधेन विना नत्थीति आह ‘‘तेभूमक…पे॰… वुत्त’’न्ति।
Kāmaṃ heṭṭhimamaggehipi ekaccassa mānassa pahānaṃ labbhati. Aggamaggeneva pana tassa anavasesato pahānanti āha – ‘‘arahattamaggena navavidhamānaṃ pajahitvā’’ti. Upacārasamādhipubbako appanāsamādhīti vuttaṃ ‘‘upacārappanāsamādhīhī’’ti, na upacārasamādhimattena samādhimattaṃ sandhāya paccekaṃ vākyaparisamāpanassa ayujjanato. Na hi appanaṃ appattaṃ lokuttarajjhānaṃ atthi. ‘‘Sucetaso’’ti cittassa ñāṇasahitatāya lakkhaṇavacananti āha ‘‘ñāṇasampayuttatāyā’’tiādi. Tathā hi vakkhati ‘‘sucetasoti ettha cittena paññā dassitā’’ti. ‘‘Sabbadhi vippamutto’’ti sabbesu bhavādīsu visaṃsaṭṭhacitto sabbaso khandhādīhi visaṃyutto hotīti vuttaṃ ‘‘sabbesu khandhāyatanādīsu vippamutto hutvā’’ti. Pariññāpaṭivedho sacchikiriyapaṭivedhena vinā natthīti āha ‘‘tebhūmaka…pe… vutta’’nti.
मानं निस्साय दुच्चरितचरणतो मानो नामायं सीलभेदनो। तस्माति मानस्स सीलपटिपक्खभावतो। इमिना पटिपक्खप्पहानकित्तनेन। अधिचित्तसिक्खा कथिता सरूपतो एवाति अधिप्पायो। एत्थ चित्तेनाति सु-सद्देन विसेसितचित्तेन। तस्माति पञ्ञाय दस्सितत्ता। इमिनाति ‘‘सुचेतसो’’ति इमिना पदेन। अधिसीलसिक्खा अधिचित्तसिक्खा अधिपञ्ञासिक्खाति सीलादीनिपि विसेसेत्वा वुत्तानि। सम्भवे ब्यभिचारे च विसेसनविसेसितब्बताति तं दस्सेन्तो ‘‘अधिसीलञ्च नाम सीले सति होती’’तिआदिं वत्वा तदुभयं विभागेन दस्सेतुं ‘‘तस्मा’’तिआदि वुत्तं। पठमनयो सङ्करवसेन पवत्तोति असङ्करवसेन दस्सेतुं ‘‘अपिचा’’तिआदिना दुतियनयो वुत्तो। ‘‘समापन्ना’’ति एत्थापि ‘‘निब्बानं पत्थयन्तेना’’ति आनेत्वा सम्बन्धो। विपस्सनाय पादकभावं अनुपगतापि तदत्थं निब्बत्तनादिवसेन समापन्नाति अयमत्थो पुरिमनयतो विसेसो। अधिपञ्ञाय पनेत्थ पुरिमनयतो विसेसो नत्थीति सा अनुद्धटा। समोधानेत्वाति परियायतो सरूपतो च सङ्गहेत्वा। सकलसासनन्ति तिस्सन्नं कथितत्ता एव सिक्खत्तयसङ्गहं सकलसासनं कथितं होतीति।
Mānaṃ nissāya duccaritacaraṇato māno nāmāyaṃ sīlabhedano. Tasmāti mānassa sīlapaṭipakkhabhāvato. Iminā paṭipakkhappahānakittanena. Adhicittasikkhā kathitā sarūpato evāti adhippāyo. Ettha cittenāti su-saddena visesitacittena. Tasmāti paññāya dassitattā. Imināti ‘‘sucetaso’’ti iminā padena. Adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhāti sīlādīnipi visesetvā vuttāni. Sambhave byabhicāre ca visesanavisesitabbatāti taṃ dassento ‘‘adhisīlañca nāma sīle sati hotī’’tiādiṃ vatvā tadubhayaṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Paṭhamanayo saṅkaravasena pavattoti asaṅkaravasena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādinā dutiyanayo vutto. ‘‘Samāpannā’’ti etthāpi ‘‘nibbānaṃ patthayantenā’’ti ānetvā sambandho. Vipassanāya pādakabhāvaṃ anupagatāpi tadatthaṃ nibbattanādivasena samāpannāti ayamattho purimanayato viseso. Adhipaññāya panettha purimanayato viseso natthīti sā anuddhaṭā. Samodhānetvāti pariyāyato sarūpato ca saṅgahetvā. Sakalasāsananti tissannaṃ kathitattā eva sikkhattayasaṅgahaṃ sakalasāsanaṃ kathitaṃ hotīti.
मानकामसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Mānakāmasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ९. मानकामसुत्तं • 9. Mānakāmasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ९. मानकामसुत्तवण्णना • 9. Mānakāmasuttavaṇṇanā
