| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៦. មានសុត្តវណ្ណនា
6. Mānasuttavaṇṇanā
៦. ឆដ្ឋេ មានន្តិ ជាតិអាទិវត្ថុកំ ចេតសោ ឧន្នមនំ។ សោ ហិ ‘‘សេយ្យោហមស្មី’’តិអាទិនា នយេន មញ្ញន្តិ តេន, សយំ វា មញ្ញតិ, មាននំ សម្បគ្គហោតិ វា មានោតិ វុច្ចតិ។ ស្វាយំ សេយ្យោហមស្មីតិ មានោ, សទិសោហមស្មីតិ មានោ, ហីនោហមស្មីតិ មានោតិ ឯវំ តិវិធោ។ បុន សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មានោ, សេយ្យស្ស សទិសោ, សេយ្យស្ស ហីនោ; សទិសស្ស សេយ្យោ, សទិសស្ស សទិសោ, សទិសស្ស ហីនោ; ហីនស្ស សេយ្យោ, ហីនស្ស សទិសោ, ហីនស្ស ហីនោហមស្មីតិ មានោតិ ឯវំ នវវិធោបិ ឧន្នតិលក្ខណោ, អហំការរសោ, សម្បគ្គហរសោ វា, ឧទ្ធុមាតភាវបច្ចុបដ្ឋានោ, កេតុកម្យតាបច្ចុបដ្ឋានោ វា, ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តលោភបទដ្ឋានោ ឧម្មាទោ វិយាតិ ទដ្ឋព្ពោ។ បជហថាតិ តស្ស សព្ពស្សបិ អត្តុក្កំសនបរវម្ភននិមិត្តតា, គរុដ្ឋានិយេសុ អភិវាទនបច្ចុបដ្ឋានអញ្ជលិកម្មសាមីចិកម្មាទីនំ អករណេ ការណតា, ជាតិមទបុរិសមទាទិភាវេន បមាទាបត្តិហេតុភាវោតិ ឯវមាទិភេទំ អាទីនវំ តប្បដិបក្ខតោ និរតិមានតាយ អានិសំសញ្ច បច្ចវេក្ខិត្វា រាជសភំ អនុប្បត្តោ ចណ្ឌាលោ វិយ សព្រហ្មចារីសុ នីចចិត្តតំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា បុព្ពភាគេ តទង្គាទិវសេន តំ បជហន្តា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អនាគាមិមគ្គេន សមុច្ឆិន្ទថាតិ អត្ថោ។ អនាគាមិមគ្គវជ្ឈោ ឯវ ហិ មានោ ឥធាធិប្បេតោ។ មត្តាសេតិ ជាតិមទបុរិសមទាទិវសេន មានេន បមាទាបត្តិហេតុភូតេន មត្តា អត្តានំ បគ្គហេត្វា ចរន្តា។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
6. Chaṭṭhe mānanti jātiādivatthukaṃ cetaso unnamanaṃ. So hi ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā nayena maññanti tena, sayaṃ vā maññati, mānanaṃ sampaggahoti vā mānoti vuccati. Svāyaṃ seyyohamasmīti māno, sadisohamasmīti māno, hīnohamasmīti mānoti evaṃ tividho. Puna seyyassa seyyohamasmīti māno, seyyassa sadiso, seyyassa hīno; sadisassa seyyo, sadisassa sadiso, sadisassa hīno; hīnassa seyyo, hīnassa sadiso, hīnassa hīnohamasmīti mānoti evaṃ navavidhopi unnatilakkhaṇo, ahaṃkāraraso, sampaggaharaso vā, uddhumātabhāvapaccupaṭṭhāno, ketukamyatāpaccupaṭṭhāno vā, diṭṭhivippayuttalobhapadaṭṭhāno ummādo viyāti daṭṭhabbo. Pajahathāti tassa sabbassapi attukkaṃsanaparavambhananimittatā, garuṭṭhāniyesu abhivādanapaccupaṭṭhānaañjalikammasāmīcikammādīnaṃ akaraṇe kāraṇatā, jātimadapurisamadādibhāvena pamādāpattihetubhāvoti evamādibhedaṃ ādīnavaṃ tappaṭipakkhato niratimānatāya ānisaṃsañca paccavekkhitvā rājasabhaṃ anuppatto caṇḍālo viya sabrahmacārīsu nīcacittataṃ paccupaṭṭhapetvā pubbabhāge tadaṅgādivasena taṃ pajahantā vipassanaṃ vaḍḍhetvā anāgāmimaggena samucchindathāti attho. Anāgāmimaggavajjho eva hi māno idhādhippeto. Mattāseti jātimadapurisamadādivasena mānena pamādāpattihetubhūtena mattā attānaṃ paggahetvā carantā. Sesaṃ vuttanayameva.
ឥមេសុ បន បដិបាដិយា ឆសុ សុត្តេសុ គាថាសុ វា អនាគាមិផលំ បាបេត្វា ទេសនា និដ្ឋាបិតា។ តត្ថ យេ ឥមេ អវិហា អតប្បា សុទស្សា សុទស្សី អកនិដ្ឋាតិ ឧបបត្តិភវវសេន បញ្ច អនាគាមិនោ, តេសុ អវិហេសុ ឧបបន្នា អវិហា នាម។ តេ អន្តរាបរិនិព្ពាយី, ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី, អសង្ខារបរិនិព្ពាយី, សសង្ខារបរិនិព្ពាយី, ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមីតិ បញ្ចវិធា, តថា អតប្បា, សុទស្សា, សុទស្សិនោ។ អកនិដ្ឋេសុ បន ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី បរិហាយតិ។ តត្ថ យោ អវិហាទីសុ ឧប្បជ្ជិត្វា អាយុវេមជ្ឈំ អនតិក្កមិត្វា អរហត្តប្បត្តិយា កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពាយតិ, អយំ អន្តរាបរិនិព្ពាយី នាម។ យោ បន អវិហាទីសុ អាទិតោ បញ្ចកប្បសតាទិភេទំ អាយុវេមជ្ឈំ អតិក្កមិត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី នាម។ យោ អសង្ខារេន អធិមត្តប្បយោគំ អកត្វា អប្បទុក្ខេន អកសិរេន បរិនិព្ពាយតិ, អយំ អសង្ខារបរិនិព្ពាយី នាម។ យោ បន សសង្ខារេន អធិមត្តប្បយោគំ កត្វា ទុក្ខេន កិច្ឆេន កសិរេន បរិនិព្ពាយតិ, អយំ សសង្ខារបរិនិព្ពាយី នាម។ ឥតរោ បន អវិហាទីសុ ឧទ្ធំវាហិតភាវេន ឧទ្ធមស្ស តណ្ហាសោតំ, វដ្ដសោតំ, មគ្គសោតមេវ វាតិ ឧទ្ធំសោតោ។ អវិហាទីសុ ឧប្បជ្ជិត្វា អរហត្តំ បត្តុំ អសក្កោន្តោ តត្ថ តត្ថ យាវតាយុកំ ឋត្វា បដិសន្ធិគ្គហណវសេន អកនិដ្ឋំ គច្ឆតីតិ អកនិដ្ឋគាមី។
Imesu pana paṭipāṭiyā chasu suttesu gāthāsu vā anāgāmiphalaṃ pāpetvā desanā niṭṭhāpitā. Tattha ye ime avihā atappā sudassā sudassī akaniṭṭhāti upapattibhavavasena pañca anāgāmino, tesu avihesu upapannā avihā nāma. Te antarāparinibbāyī, upahaccaparinibbāyī, asaṅkhāraparinibbāyī, sasaṅkhāraparinibbāyī, uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīti pañcavidhā, tathā atappā, sudassā, sudassino. Akaniṭṭhesu pana uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī parihāyati. Tattha yo avihādīsu uppajjitvā āyuvemajjhaṃ anatikkamitvā arahattappattiyā kilesaparinibbānena parinibbāyati, ayaṃ antarāparinibbāyī nāma. Yo pana avihādīsu ādito pañcakappasatādibhedaṃ āyuvemajjhaṃ atikkamitvā parinibbāyati, ayaṃ upahaccaparinibbāyī nāma. Yo asaṅkhārena adhimattappayogaṃ akatvā appadukkhena akasirena parinibbāyati, ayaṃ asaṅkhāraparinibbāyī nāma. Yo pana sasaṅkhārena adhimattappayogaṃ katvā dukkhena kicchena kasirena parinibbāyati, ayaṃ sasaṅkhāraparinibbāyī nāma. Itaro pana avihādīsu uddhaṃvāhitabhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ, vaṭṭasotaṃ, maggasotameva vāti uddhaṃsoto. Avihādīsu uppajjitvā arahattaṃ pattuṃ asakkonto tattha tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā paṭisandhiggahaṇavasena akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
ឯត្ថ ច ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី, ឧទ្ធំសោតោ ន អកនិដ្ឋគាមី, ន ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី, ន ឧទ្ធំសោតោ ន អកនិដ្ឋគាមីតិ ចតុក្កំ វេទិតព្ពំ។ កថំ? យោ អវិហតោ បដ្ឋាយ ចត្តារោ ទេវលោកេ សោធេត្វា អកនិដ្ឋំ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ បន ហេដ្ឋា តយោ ទេវលោកេ សោធេត្វា សុទស្សីទេវលោកេ ឋត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ឧទ្ធំសោតោ ន អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ ឥតោ អកនិដ្ឋមេវ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយតិ , អយំ ន ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ បន ហេដ្ឋា ចតូសុ ទេវលោកេសុ តត្ថ តត្ថេវ បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ន ឧទ្ធំសោតោ, ន អកនិដ្ឋគាមី នាមាតិ។
Ettha ca uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī, uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī, na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī, na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmīti catukkaṃ veditabbaṃ. Kathaṃ? Yo avihato paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana heṭṭhā tayo devaloke sodhetvā sudassīdevaloke ṭhatvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati , ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto, na akaniṭṭhagāmī nāmāti.
តត្ថ អវិហេសុ ឧប្បជ្ជិត្វា កប្បសតតោ ឧទ្ធំ បរិនិព្ពាយិកោ, ទ្វិន្នំ កប្បសតានំ មត្ថកេ បរិនិព្ពាយិកោ, បញ្ចកប្បសតេ អសម្បត្តេ បរិនិព្ពាយិកោតិ តយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយិនោ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ឧបបន្នំ វា សមនន្តរា អប្បត្តំ វា វេមជ្ឈ’’ន្តិ (បុ. ប. ៣៦)។ វា-សទ្ទេន ហិ បត្តមត្តោបិ សង្គហិតោតិ។ ឯវំ តយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយិនោ, ឯកោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី ឯកោ ឧទ្ធំសោតោ។ តេសុ អសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ បញ្ច, សសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ បញ្ចាតិ ទស ហោន្តិ។ តថា អតប្បាសុទស្សាសុទស្សីសូតិ ចត្តារោ ទសកា ចត្តារីសំ អកនិដ្ឋេ បន ឧទ្ធំសោតស្ស អភាវតោ តយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយិនោ, ឯកោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយីតិ អសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ ចត្តារោ, សសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ ចត្តារោតិ អដ្ឋ, ឯវមេតេ អដ្ឋចត្តារីសំ អនាគាមិនោ។ តេ សព្ពេបិ ឥមេសុ សុត្តេសុ អវិសេសវចនេន គហិតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Tattha avihesu uppajjitvā kappasatato uddhaṃ parinibbāyiko, dvinnaṃ kappasatānaṃ matthake parinibbāyiko, pañcakappasate asampatte parinibbāyikoti tayo antarāparinibbāyino. Vuttañhetaṃ ‘‘upapannaṃ vā samanantarā appattaṃ vā vemajjha’’nti (pu. pa. 36). Vā-saddena hi pattamattopi saṅgahitoti. Evaṃ tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī eko uddhaṃsoto. Tesu asaṅkhāraparinibbāyino pañca, sasaṅkhāraparinibbāyino pañcāti dasa honti. Tathā atappāsudassāsudassīsūti cattāro dasakā cattārīsaṃ akaniṭṭhe pana uddhaṃsotassa abhāvato tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyīti asaṅkhāraparinibbāyino cattāro, sasaṅkhāraparinibbāyino cattāroti aṭṭha, evamete aṭṭhacattārīsaṃ anāgāmino. Te sabbepi imesu suttesu avisesavacanena gahitāti daṭṭhabbaṃ.
ឆដ្ឋសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៦. មានសុត្តំ • 6. Mānasuttaṃ
