Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā

๓. มาณวเตฺถรคาถาวณฺณนา

3. Māṇavattheragāthāvaṇṇanā

ชิณฺณญฺจ ทิสฺวา ทุขิตญฺจ พฺยาธิตนฺติ อายสฺมโต มาณวเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินโนฺต อิโต เอกนวุเต กเปฺป พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ลกฺขณธโร หุตฺวา วิปสฺสิสฺส ภควโต อภิชาติยา ลกฺขณานิ ปริคฺคเหตฺวา ปุพฺพนิมิตฺตานิ สาเวตฺวา, ‘‘เอกํเสน อยํ พุโทฺธ ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากริตฺวา นานานเยหิ โถเมตฺวา อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณมหาสาลสฺส เคเห นิพฺพตฺติตฺวา ยาว สตฺตวสฺสานิ, ตาว อโนฺตฆเรเยว วฑฺฒิตฺวา สตฺตเม สํวจฺฉเร อุปนยนตฺถํ อุยฺยานํ นีโต อนฺตรามเคฺค ชิณฺณาตุรมเต ทิสฺวา เตสํ อทิฎฺฐปุพฺพตฺตา เต ปริชเน ปุจฺฉิตฺวา ชราโรคมรณสภาวํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวโค ตโต อนิวตฺตโนฺต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๓.๔๑-๖๔) –

Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitanti āyasmato māṇavattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe brāhmaṇakule nibbattitvā lakkhaṇadharo hutvā vipassissa bhagavato abhijātiyā lakkhaṇāni pariggahetvā pubbanimittāni sāvetvā, ‘‘ekaṃsena ayaṃ buddho bhavissatī’’ti byākaritvā nānānayehi thometvā abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālassa gehe nibbattitvā yāva sattavassāni, tāva antoghareyeva vaḍḍhitvā sattame saṃvacchare upanayanatthaṃ uyyānaṃ nīto antarāmagge jiṇṇāturamate disvā tesaṃ adiṭṭhapubbattā te parijane pucchitvā jarārogamaraṇasabhāvaṃ sutvā sañjātasaṃvego tato anivattanto vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.41-64) –

‘‘ชายมาเน วิปสฺสิมฺหิ, นิมิตฺตํ พฺยากริํ อหํ;

‘‘Jāyamāne vipassimhi, nimittaṃ byākariṃ ahaṃ;

นิพฺพาปยิญฺจ ชนตํ, พุโทฺธ โลเก ภวิสฺสติฯ

Nibbāpayiñca janataṃ, buddho loke bhavissati.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, ทสสหสฺสิ กมฺปติ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, dasasahassi kampati;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, อาโลโก วิปุโล อหุ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, āloko vipulo ahu;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, สริตาโย น สนฺทยุํ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, saritāyo na sandayuṃ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, อวีจคฺคิ น ปชฺชลิ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, avīcaggi na pajjali;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, ปกฺขิสโงฺฆ น สญฺจริ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, pakkhisaṅgho na sañcari;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, วาตกฺขโนฺธ น วายติ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, vātakkhandho na vāyati;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, สพฺพรตนานิ โชตยุํ;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, sabbaratanāni jotayuṃ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมิํ, สตฺตาสุํ ปทวิกฺกมา;

‘‘Yasmiñca jāyamānasmiṃ, sattāsuṃ padavikkamā;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ

So dāni bhagavā satthā, dhammaṃ deseti cakkhumā.

‘‘ชาตมโตฺต จ สมฺพุโทฺธ, ทิสา สพฺพา วิโลกยิ;

‘‘Jātamatto ca sambuddho, disā sabbā vilokayi;

วาจาสภิมุทีเรสิ, เอสา พุทฺธาน ธมฺมตาฯ

Vācāsabhimudīresi, esā buddhāna dhammatā.

‘‘สํเวชยิตฺวา ชนตํ, ถวิตฺวา โลกนายกํ;

‘‘Saṃvejayitvā janataṃ, thavitvā lokanāyakaṃ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามิํ ปาจินามุโขฯ

Sambuddhaṃ abhivādetvā, pakkāmiṃ pācināmukho.

‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, ยํ พุทฺธมภิโถมยิํ;

‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ buddhamabhithomayiṃ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, โถมนาย อิทํ ผลํฯ

Duggatiṃ nābhijānāmi, thomanāya idaṃ phalaṃ.

‘‘อิโต นวุติกปฺปมฺหิ, สมฺมุขาถวิกวฺหโย;

‘‘Ito navutikappamhi, sammukhāthavikavhayo;

สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ