Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ពុទ្ធវំស-អដ្ឋកថា • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā

៥. មង្គលពុទ្ធវំសវណ្ណនា

5. Maṅgalabuddhavaṃsavaṇṇanā

កោណ្ឌញ្ញេ កិរ សត្ថរិ បរិនិព្ពុតេ តស្ស សាសនំ វស្សសតសហស្សំ បវត្តិត្ថ។ ពុទ្ធានុពុទ្ធានំ សាវកានំ អន្តរធានេន សាសនមស្ស អន្តរធាយិ។ កោណ្ឌញ្ញស្ស បន អបរភាគេ ឯកមសង្ខ្យេយ្យមតិក្កមិត្វា ឯកស្មិំយេវ កប្បេ ចត្តារោ ពុទ្ធា និព្ពត្តិំសុ មង្គលោ, សុមនោ, រេវតោ, សោភិតោតិ។ តត្ថ មង្គលោ បន លោកនាយកោ កប្បសតសហស្សាធិកានិ សោឡស អសង្ខ្យេយ្យានិ បារមិយោ បូរេត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិត្វា តត្ថ យាវតាយុកំ ឋត្វា បញ្ចសុ បុព្ពនិមិត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ ពុទ្ធកោលាហលំ នាម ឧទបាទិ, តទា ទសសហស្សចក្កវាឡេ ទេវតាយោ ឯកស្មិំ ចក្កវាឡេ សន្និបតិត្វា អាយាចន្តិ –

Koṇḍaññe kira satthari parinibbute tassa sāsanaṃ vassasatasahassaṃ pavattittha. Buddhānubuddhānaṃ sāvakānaṃ antaradhānena sāsanamassa antaradhāyi. Koṇḍaññassa pana aparabhāge ekamasaṅkhyeyyamatikkamitvā ekasmiṃyeva kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu maṅgalo, sumano, revato, sobhitoti. Tattha maṅgalo pana lokanāyako kappasatasahassādhikāni soḷasa asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā pañcasu pubbanimittesu uppannesu buddhakolāhalaṃ nāma udapādi, tadā dasasahassacakkavāḷe devatāyo ekasmiṃ cakkavāḷe sannipatitvā āyācanti –

‘‘កាលោ ខោ តេ មហាវីរ, ឧប្បជ្ជ មាតុកុច្ឆិយំ;

‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;

សទេវកំ តារយន្តោ, ពុជ្ឈស្សុ អមតំ បទ’’ន្តិ។ (ពុ. វំ. ១.៦៧);

Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67);

ឯវំ ទេវេហិ អាយាចិតោ កតបញ្ចវិលោកនោ តុសិតា កាយា ចវិត្វា សព្ពនគរុត្តមេ ឧត្តរនគរេ អនុត្តរស្ស ឧត្តរស្ស នាម រញ្ញោ កុលេ ឧត្តរាយ នាម ទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ តទា អនេកានិ បាដិហារិយានិ បាតុរហុំ។ តានិ ទីបង្ករពុទ្ធវំសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។ តស្សា ឧត្តរាយ កិរ មហាទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ សព្ពលោកមង្គលស្ស មង្គលស្ស មហាសត្តស្ស បដិសន្ធិគ្គហណតោ បដ្ឋាយ សរីរប្បភា រត្តិន្ទិវំ អសីតិហត្ថប្បមាណំ បទេសំ ផរិត្វា ចន្ទាលោកសូរិយាលោកេហិ អនភិភវនីយា ហុត្វា អដ្ឋាសិ។ សា ច អញ្ញេនាលោកេន វិនា អត្តនោ សរីរប្បភាសមុទយេនេវ អន្ធការំ វិធមិត្វា អដ្ឋសដ្ឋិយា ធាតីហិ បរិចារិយមានា វិចរតិ។

Evaṃ devehi āyācito katapañcavilokano tusitā kāyā cavitvā sabbanagaruttame uttaranagare anuttarassa uttarassa nāma rañño kule uttarāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Tadā anekāni pāṭihāriyāni pāturahuṃ. Tāni dīpaṅkarabuddhavaṃse vuttanayeneva veditabbāni. Tassā uttarāya kira mahādeviyā kucchismiṃ sabbalokamaṅgalassa maṅgalassa mahāsattassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya sarīrappabhā rattindivaṃ asītihatthappamāṇaṃ padesaṃ pharitvā candālokasūriyālokehi anabhibhavanīyā hutvā aṭṭhāsi. Sā ca aññenālokena vinā attano sarīrappabhāsamudayeneva andhakāraṃ vidhamitvā aṭṭhasaṭṭhiyā dhātīhi paricāriyamānā vicarati.

សា កិរ ទេវតាហិ កតារក្ខា ទសន្នំ មាសានំ អច្ចយេន បរមសុរភិកុសុមផលធរសាខាវិដបេ កមលកុវលយសមលង្កតេ រុរុ-សីហ-ព្យគ្ឃ-គជ-គវយ-មហិំសបសទវិវិធមិគគណវិចរិតេ បរមរមណីយេ ឧត្តរមធុរុយ្យានេ នាម មង្គលុយ្យានេ មង្គលមហាបុរិសំ វិជាយិ ។ សោ ជាតមត្តោវ មហាសត្តោ សព្ពា ទិសា វិលោកេត្វា ឧត្តរាភិមុខោ សត្តបទវីតិហារេន គន្ត្វា អាសភិំ វាចំ និច្ឆារេសិ។ តស្មិញ្ច ខណេ សកលទសសហស្សិលោកធាតូសុ ទេវតា ទិស្សមានសរីរា ទិព្ពមាលាទីហិ សមលង្កតគត្តា តត្ថ តត្ថ ឋត្វា ជយមង្គលថុតិវចនានិ សម្បវត្តេសុំ។ បាដិហារិយានិ វុត្តនយានេវ។ នាមគ្គហណទិវសេ បនស្ស លក្ខណបាឋកា សព្ពមង្គលសម្បត្តិយា ជាតោតិ ‘‘មង្គលកុមារោ’’ ត្វេវ នាមំ ករិំសុ។

Sā kira devatāhi katārakkhā dasannaṃ māsānaṃ accayena paramasurabhikusumaphaladharasākhāviṭape kamalakuvalayasamalaṅkate ruru-sīha-byaggha-gaja-gavaya-mahiṃsapasadavividhamigagaṇavicarite paramaramaṇīye uttaramadhuruyyāne nāma maṅgaluyyāne maṅgalamahāpurisaṃ vijāyi . So jātamattova mahāsatto sabbā disā viloketvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā āsabhiṃ vācaṃ nicchāresi. Tasmiñca khaṇe sakaladasasahassilokadhātūsu devatā dissamānasarīrā dibbamālādīhi samalaṅkatagattā tattha tattha ṭhatvā jayamaṅgalathutivacanāni sampavattesuṃ. Pāṭihāriyāni vuttanayāneva. Nāmaggahaṇadivase panassa lakkhaṇapāṭhakā sabbamaṅgalasampattiyā jātoti ‘‘maṅgalakumāro’’ tveva nāmaṃ kariṃsu.

តស្ស កិរ យសវា រុចិមា សិរិមាតិ តយោ បាសាទា អហេសុំ។ យសវតីទេវិប្បមុខានិ តិំសនាដកិត្ថិសហស្សានិ អហេសុំ។ តត្ថ មហាសត្តោ នវវស្សសហស្សានិ ទិព្ពសុខសទិសំ សុខំ អនុភវិត្វា យសវតិយា អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិស្មិំ សីលវំ នាម បុត្តំ លភិត្វា ចត្តារិ និមិត្តានិ ទិស្វា អលង្កតំ បណ្ឌរំ នាម សុន្ទរតុរង្គវរមារុយ្ហ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា បព្ពជិ។ តំ បន បព្ពជន្តំ តិស្សោ មនុស្សកោដិយោ អនុបព្ពជិំសុ។ តេហិ បរិវុតោ មហាបុរិសោ អដ្ឋ មាសេ បធានចរិយមចរិ។

Tassa kira yasavā rucimā sirimāti tayo pāsādā ahesuṃ. Yasavatīdevippamukhāni tiṃsanāṭakitthisahassāni ahesuṃ. Tattha mahāsatto navavassasahassāni dibbasukhasadisaṃ sukhaṃ anubhavitvā yasavatiyā aggamahesiyā kucchismiṃ sīlavaṃ nāma puttaṃ labhitvā cattāri nimittāni disvā alaṅkataṃ paṇḍaraṃ nāma sundaraturaṅgavaramāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ pana pabbajantaṃ tisso manussakoṭiyo anupabbajiṃsu. Tehi parivuto mahāpuriso aṭṭha māse padhānacariyamacari.

តតោ វិសាខបុណ្ណមាយ ឧត្តរគាមេ ឧត្តរសេដ្ឋិនោ ធីតាយ ឧត្តរាយ នាម ទិន្នំ បក្ខិត្តទិព្ពោជំ មធុបាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា សុរភិកុសុមាលង្កតេ នីលោភាសេ មនោរមេ សាលវនេ ទិវាវិហារំ វីតិនាមេត្វា ឧត្តរេន នាម អាជីវកេន ទិន្នា អដ្ឋ តិណមុដ្ឋិយោ គហេត្វា អសិតញ្ជនគិរិសង្កាសំ អក្កន្តវរកនកជាលកូដំវ សីតច្ឆាយំ វិវិធមិគគណសម្បាតវិរហិតំ មន្ទមាលុតេរិតាយ ឃនសាខាយ សមលង្កតំ នច្ចន្តមិវ បីតិយា វិរោចមានំ នាគពោធិំ ឧបសង្កមិត្វា មត្តវរនាគគាមី នាគពោធិំ បទក្ខិណំ កត្វា បុព្ពុត្តរបស្សេ ឋត្វា អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថវិត្ថតំ តិណសន្ថរំ សន្ថរិត្វា តត្ថ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ចតុរង្គសមន្នាគតំ វីរិយំ អធិដ្ឋហិត្វា សពលំ មារពលំ វិទ្ធំសេត្វា បុព្ពេនិវាសទិព្ពចក្ខុញាណានិ បដិលភិត្វា បច្ចយាការសម្មសនំ កត្វា ខន្ធេសុ អនិច្ចាទិវសេន អភិនិវិសិត្វា អនុក្កមេន អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ បត្វា –

Tato visākhapuṇṇamāya uttaragāme uttaraseṭṭhino dhītāya uttarāya nāma dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā surabhikusumālaṅkate nīlobhāse manorame sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā uttarena nāma ājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā asitañjanagirisaṅkāsaṃ akkantavarakanakajālakūṭaṃva sītacchāyaṃ vividhamigagaṇasampātavirahitaṃ mandamāluteritāya ghanasākhāya samalaṅkataṃ naccantamiva pītiyā virocamānaṃ nāgabodhiṃ upasaṅkamitvā mattavaranāgagāmī nāgabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbuttarapasse ṭhatvā aṭṭhapaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā tattha pallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahitvā sabalaṃ mārabalaṃ viddhaṃsetvā pubbenivāsadibbacakkhuñāṇāni paṭilabhitvā paccayākārasammasanaṃ katvā khandhesu aniccādivasena abhinivisitvā anukkamena anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patvā –

‘‘អនេកជាតិសំសារំ, សន្ធាវិស្សំ អនិព្ពិសំ;

‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

គហការំ គវេសន្តោ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ។

Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

‘‘គហការក ទិដ្ឋោសិ, បុន គេហំ ន កាហសិ;

‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

សព្ពា តេ ផាសុកា ភគ្គា, គហកូដំ វិសង្ខតំ;

Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ, តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា’’តិ។ (ធ. ប. ១៥៣-១៥៤) –

Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –

ឧទានំ ឧទានេសិ។

Udānaṃ udānesi.

មង្គលស្ស បន សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស អញ្ញេហិ ពុទ្ធេហិ អធិកតរា សរីរប្បភា អហោសិ។ យថា បន អញ្ញេសំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ សមន្តា អសីតិហត្ថប្បមាណា វា ព្យាមប្បមាណា វា សរីរប្បភា អហោសិ, ន ឯវំ តស្ស។ តស្ស បន ភគវតោ សរីរប្បភា និច្ចកាលំ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។ តរុគិរិឃរបាការឃដកវាដាទយោ សុវណ្ណបដ្ដបរិយោនទ្ធា វិយ អហេសុំ។ នវុតិវស្សសតសហស្សានិ អាយុ តស្ស អហោសិ។ ឯត្តកំ កាលំ ចន្ទសូរិយតារកាទីនំ បភា នត្ថិ។ រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទោ ន បញ្ញាយិត្ថ។ ទិវា សូរិយាលោកេន វិយ សត្តា និច្ចំ ពុទ្ធាលោកេនេវ សព្ពកម្មានិ ករោន្តា វិចរិំសុ។ សាយំ បុប្ផនកកុសុមានំ បាតោ ច រវនកសកុណាទីនញ្ច វសេន លោកោ រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទំ សល្លក្ខេសិ។

Maṅgalassa pana sammāsambuddhassa aññehi buddhehi adhikatarā sarīrappabhā ahosi. Yathā pana aññesaṃ sammāsambuddhānaṃ samantā asītihatthappamāṇā vā byāmappamāṇā vā sarīrappabhā ahosi, na evaṃ tassa. Tassa pana bhagavato sarīrappabhā niccakālaṃ dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Tarugirigharapākāraghaṭakavāṭādayo suvaṇṇapaṭṭapariyonaddhā viya ahesuṃ. Navutivassasatasahassāni āyu tassa ahosi. Ettakaṃ kālaṃ candasūriyatārakādīnaṃ pabhā natthi. Rattindivaparicchedo na paññāyittha. Divā sūriyālokena viya sattā niccaṃ buddhālokeneva sabbakammāni karontā vicariṃsu. Sāyaṃ pupphanakakusumānaṃ pāto ca ravanakasakuṇādīnañca vasena loko rattindivaparicchedaṃ sallakkhesi.

កិំ បន អញ្ញេសំ ពុទ្ធានំ អយមានុភាវោ នត្ថីតិ? នោ នត្ថិ។ តេបិ ហិ អាកង្ខមានា ទសសហស្សិលោកធាតុំ តតោ វា ភិយ្យោ អាភាយ ផរេយ្យុំ។ មង្គលស្ស បន ភគវតោ បុព្ពបត្ថនាវសេន អញ្ញេសំ ព្យាមប្បភា វិយ សរីរប្បភា និច្ចមេវ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។ សោ កិរ ពោធិសត្តកាលេ វេស្សន្តរត្តភាវសទិសេ អត្តភាវេ សបុត្តទារោ វង្កបព្ពតសទិសេ បព្ពតេ វសិ។ អថេកោ សព្ពជនវិហេឋកោ ខរទាឋិកោ នាម មនុស្សភក្ខោ មហេសក្ខោ យក្ខោ មហាបុរិសស្ស ទានជ្ឈាសយតំ សុត្វា ព្រាហ្មណវណ្ណេន ឧបសង្កមិត្វា មហាសត្តំ ទ្វេ ទារកេ យាចិ។ មហាសត្តោ ‘‘ទទាមិ ព្រាហ្មណស្ស បុត្តកេ’’តិ ហដ្ឋបហដ្ឋោ ឧទកបរិយន្តំ បថវិំ កម្បេន្តោ ទ្វេ ទារកេ អទាសិ។ អថ ខោ យក្ខោ តស្ស បស្សន្តស្សេវ មហាបុរិសស្ស តំ ព្រាហ្មណវណ្ណំ បហាយ អនលជាលបិង្គលវិរូបនយនោ វិសមវិរូបកុដិលភីមទាឋោ ចិបិដកវិរូបនាសោ កបិលផរុសទីឃកេសោ នវទឌ្ឍតាលក្ខន្ធសទិសកាយោ ហុត្វា តេ ទារកេ មុឡាលកលាបំ វិយ គហេត្វា ខាទិ។ មហាបុរិសស្ស យក្ខំ ឱលោកេត្វា មុខេ វិវដមត្តេ អគ្គិជាលំ វិយ លោហិតធារំ ឧគ្គិរន្តំ តស្ស មុខំ ទិស្វាបិ កេសគ្គមត្តម្បិ ទោមនស្សំ ន ឧប្បជ្ជិ។ ‘‘សុទិន្នំ វត មេ ទាន’’ន្តិ ចិន្តយតោ បនស្ស សរីរេ មហន្តំ បីតិសោមនស្សំ ឧទបាទិ។ សោ ‘‘ឥមស្ស មេ និស្សន្ទេន អនាគតេ ឥមិនា នីហារេន រស្មិយោ និក្ខមន្តូ’’តិ បត្ថនមកាសិ។ តស្ស តំ បត្ថនំ និស្សាយ ពុទ្ធភូតស្ស សរីរតោ រស្មិយោ និក្ខមិត្វា ឯត្តកំ ឋានំ ផរិំសុ។

Kiṃ pana aññesaṃ buddhānaṃ ayamānubhāvo natthīti? No natthi. Tepi hi ākaṅkhamānā dasasahassilokadhātuṃ tato vā bhiyyo ābhāya phareyyuṃ. Maṅgalassa pana bhagavato pubbapatthanāvasena aññesaṃ byāmappabhā viya sarīrappabhā niccameva dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. So kira bodhisattakāle vessantarattabhāvasadise attabhāve saputtadāro vaṅkapabbatasadise pabbate vasi. Atheko sabbajanaviheṭhako kharadāṭhiko nāma manussabhakkho mahesakkho yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci. Mahāsatto ‘‘dadāmi brāhmaṇassa puttake’’ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ pathaviṃ kampento dve dārake adāsi. Atha kho yakkho tassa passantasseva mahāpurisassa taṃ brāhmaṇavaṇṇaṃ pahāya analajālapiṅgalavirūpanayano visamavirūpakuṭilabhīmadāṭho cipiṭakavirūpanāso kapilapharusadīghakeso navadaḍḍhatālakkhandhasadisakāyo hutvā te dārake muḷālakalāpaṃ viya gahetvā khādi. Mahāpurisassa yakkhaṃ oloketvā mukhe vivaṭamatte aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ uggirantaṃ tassa mukhaṃ disvāpi kesaggamattampi domanassaṃ na uppajji. ‘‘Sudinnaṃ vata me dāna’’nti cintayato panassa sarīre mahantaṃ pītisomanassaṃ udapādi. So ‘‘imassa me nissandena anāgate iminā nīhārena rasmiyo nikkhamantū’’ti patthanamakāsi. Tassa taṃ patthanaṃ nissāya buddhabhūtassa sarīrato rasmiyo nikkhamitvā ettakaṃ ṭhānaṃ phariṃsu.

អបរម្បិ បុព្ពចរិយំ តស្ស អត្ថិ។ អយំ កិរ ពោធិសត្តកាលេ ឯកស្ស ពុទ្ធស្ស ចេតិយំ ទិស្វា – ‘‘ឥមស្ស ពុទ្ធស្ស មម ជីវិតំ បរិច្ចជិតុំ វដ្ដតី’’តិ ទណ្ឌទីបិកាវេឋននិយាមេន សកលសរីរំ វេឋាបេត្វា រតនមត្តមកុឡំ សតសហស្សគ្ឃនិកំ សុវណ្ណបាតិំ សុគន្ធសប្បិស្ស បូរាបេត្វា តត្ថ សហស្សវដ្ដិយោ ជាលេត្វា តំ សីសេនាទាយ សកលសរីរំ ជាលាបេត្វា ជិនចេតិយំ បទក្ខិណំ ករោន្តោ សកលរត្តិំ វីតិនាមេសិ។ ឯវំ យាវ អរុណុគ្គមនា វាយមន្តស្ស លោមកូបមត្តម្បិ ឧសុមំ ន គណ្ហិ។ បទុមគព្ភំ បវិដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ ធម្មោ ហិ នាមេស អត្តានំ រក្ខន្តំ រក្ខតិ។ តេនាហ ភគវា –

Aparampi pubbacariyaṃ tassa atthi. Ayaṃ kira bodhisattakāle ekassa buddhassa cetiyaṃ disvā – ‘‘imassa buddhassa mama jīvitaṃ pariccajituṃ vaṭṭatī’’ti daṇḍadīpikāveṭhananiyāmena sakalasarīraṃ veṭhāpetvā ratanamattamakuḷaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ sugandhasappissa pūrāpetvā tattha sahassavaṭṭiyo jāletvā taṃ sīsenādāya sakalasarīraṃ jālāpetvā jinacetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ vītināmesi. Evaṃ yāva aruṇuggamanā vāyamantassa lomakūpamattampi usumaṃ na gaṇhi. Padumagabbhaṃ paviṭṭhakālo viya ahosi. Dhammo hi nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati. Tenāha bhagavā –

‘‘ធម្មោ ហវេ រក្ខតិ ធម្មចារិំ, ធម្មោ សុចិណ្ណោ សុខមាវហាតិ;

‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;

ឯសានិសំសោ ធម្មេ សុចិណ្ណេ, ន ទុគ្គតិំ គច្ឆតិ ធម្មចារី’’តិ។ (ថេរគា. ៣០៣; ជា. ១.១០.១០២; ១.១៥.៣៨៥);

Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti. (theragā. 303; jā. 1.10.102; 1.15.385);

ឥមស្សាបិ កម្មស្ស និស្សន្ទេន តស្ស សរីរោភាសោ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ (ធ. ស. អដ្ឋ. និទានកថា)។ តេន វុត្តំ –

Imassāpi kammassa nissandena tassa sarīrobhāso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā). Tena vuttaṃ –

១.

‘‘កោណ្ឌញ្ញស្ស អបរេន, មង្គលោ នាម នាយកោ;

‘‘Koṇḍaññassa aparena, maṅgalo nāma nāyako;

តមំ លោកេ និហន្ត្វាន, ធម្មោក្កមភិធារយិ។

Tamaṃ loke nihantvāna, dhammokkamabhidhārayi.

២.

‘‘អតុលាសិ បភា តស្ស, ជិនេហញ្ញេហិ ឧត្តរិំ;

‘‘Atulāsi pabhā tassa, jinehaññehi uttariṃ;

ចន្ទសូរិយប្បភំ ហន្ត្វា, ទសសហស្សី វិរោចតី’’តិ។

Candasūriyappabhaṃ hantvā, dasasahassī virocatī’’ti.

តត្ថ តមន្តិ លោកន្ធការញ្ច ហទយតមញ្ច។ និហន្ត្វានាតិ អភិភវិត្វា។ ធម្មោក្កន្តិ ឯត្ថ អយំ បន ឧក្កា-សទ្ទោ សុវណ្ណការមូសាទីសុ អនេកេសុ អត្ថេសុ ទិស្សតិ។ តថាហិ ‘‘សណ្ឌាសេន ជាតរូបំ គហេត្វា ឧក្កាមុខេ បក្ខិបេយ្យា’’តិ (ម. និ. ៣.៣៦០) អាគតដ្ឋានេ សុវណ្ណការានំ មូសា ‘‘ឧក្កា’’តិ វេទិតព្ពា។ ‘‘ឧក្កំ ពន្ធេយ្យ, ឧក្កំ ពន្ធិត្វា ឧក្កាមុខំ អាលិម្បេយ្យា’’តិ អាគតដ្ឋានេ កម្មារានំ អង្គារកបល្លំ។ ‘‘កម្មារានំ យថា ឧក្កា, អន្តោ ឈាយតិ នោ ពហី’’តិ (ជា. ២.២២.៦៤៩) អាគតដ្ឋានេ កម្មារុទ្ធនំ។ ‘‘ឯវំវិបាកោ ឧក្កាបាតោ ភវិស្សតី’’តិ (ទី. និ. ១.២៤, ២០៨) អាគតដ្ឋានេ វាយុវេគោ ‘‘ឧក្កា’’តិ វុច្ចតិ។ ‘‘ឧក្កាសុ ធារិយមានាសូ’’តិ (ទី. និ. ១.១៥៩) អាគតដ្ឋានេ ទីបិកា ‘‘ឧក្កា’’តិ វុច្ចតិ។ ឥធាបិ ទីបិកា ឧក្កាតិ អធិប្បេតា (ម. និ. អដ្ឋ. ១.៧៦ អាទយោ)។ តស្មា ឥធ ធម្មមយំ ឧក្កំ អភិធារយិ, អវិជ្ជន្ធការបដិច្ឆន្នស្ស អវិជ្ជន្ធការាភិភូតស្ស លោកស្ស ធម្មមយំ ឧក្កំ ធារេសីតិ អត្ថោ។

Tattha tamanti lokandhakārañca hadayatamañca. Nihantvānāti abhibhavitvā. Dhammokkanti ettha ayaṃ pana ukkā-saddo suvaṇṇakāramūsādīsu anekesu atthesu dissati. Tathāhi ‘‘saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyyā’’ti (ma. ni. 3.360) āgataṭṭhāne suvaṇṇakārānaṃ mūsā ‘‘ukkā’’ti veditabbā. ‘‘Ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyyā’’ti āgataṭṭhāne kammārānaṃ aṅgārakapallaṃ. ‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahī’’ti (jā. 2.22.649) āgataṭṭhāne kammāruddhanaṃ. ‘‘Evaṃvipāko ukkāpāto bhavissatī’’ti (dī. ni. 1.24, 208) āgataṭṭhāne vāyuvego ‘‘ukkā’’ti vuccati. ‘‘Ukkāsu dhāriyamānāsū’’ti (dī. ni. 1.159) āgataṭṭhāne dīpikā ‘‘ukkā’’ti vuccati. Idhāpi dīpikā ukkāti adhippetā (ma. ni. aṭṭha. 1.76 ādayo). Tasmā idha dhammamayaṃ ukkaṃ abhidhārayi, avijjandhakārapaṭicchannassa avijjandhakārābhibhūtassa lokassa dhammamayaṃ ukkaṃ dhāresīti attho.

អតុលាសីតិ អតុល្យា អាសិ។ អយមេវ វា បាឋោ, អញ្ញេហិ ពុទ្ធេហិ អសទិសា អហោសីតិ អត្ថោ។ ជិនេហញ្ញេហីតិ ជិនេហិ អញ្ញេហិ ។ ចន្ទសូរិយប្បភំ ហន្ត្វាតិ ចន្ទសូរិយានំ បភំ អភិហន្ត្វា។ ទសសហស្សី វិរោចតីតិ ចន្ទសូរិយាលោកំ វិនា ពុទ្ធាលោកេនេវ ទសសហស្សី វិរោចតីតិ អត្ថោ។

Atulāsīti atulyā āsi. Ayameva vā pāṭho, aññehi buddhehi asadisā ahosīti attho. Jinehaññehīti jinehi aññehi . Candasūriyappabhaṃ hantvāti candasūriyānaṃ pabhaṃ abhihantvā. Dasasahassī virocatīti candasūriyālokaṃ vinā buddhālokeneva dasasahassī virocatīti attho.

មង្គលសម្មាសម្ពុទ្ធោ បន អធិគតពោធិញាណោ ពោធិមូលេយេវ សត្តសត្តាហានិ វីតិនាមេត្វា ព្រហ្មុនោ ធម្មាយាចនំ សម្បដិច្ឆិត្វា – ‘‘កស្ស នុ ខោ អហំ ឥមំ ធម្មំ ទេសេយ្យ’’ន្តិ (ម. និ. ១.២៨៤; ២.៣៤១; មហាវ. ១០) ឧបធារេន្តោ អត្តនា សហ បព្ពជិតានំ ភិក្ខូនំ តិស្សោ កោដិយោ ឧបនិស្សយសម្បន្នំ អទ្ទស។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ឥមេ កុលបុត្តា មំ បព្ពជន្តំ អនុបព្ពជិតា ឧបនិស្សយសម្បន្នា ច, តេ មយា វិសាខបុណ្ណមាយ វិវេកត្ថិកេន វិស្សជ្ជិតា សិរិវឌ្ឍននគរំ ឧបនិស្សាយ សិរិវនគហនំ គន្ត្វា វិហរន្តិ, ហន្ទាហំ តត្ថ គន្ត្វា ធម្មំ តេសំ ទេសេស្សាមី’’តិ អត្តនោ បត្តចីវរំ គហេត្វា ហំសរាជា វិយ គគនតលមព្ភុគ្គន្ត្វា សិរិវនគហនេ បច្ចុដ្ឋាសិ។ តេ ច ភិក្ខូ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា អន្តេវាសិកវត្តំ ទស្សេត្វា ភគវន្តំ បរិវារេត្វា និសីទិំសុ។ តេសំ ភគវា សព្ពពុទ្ធនិសេវិតំ ធម្មចក្កប្បវត្តនសុត្តន្តំ កថេសិ។ តតោ តិស្សោ ភិក្ខុកោដិយោ អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ ទេវមនុស្សានំ កោដិសតសហស្សានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Maṅgalasammāsambuddho pana adhigatabodhiñāṇo bodhimūleyeva sattasattāhāni vītināmetvā brahmuno dhammāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ imaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ tisso koṭiyo upanissayasampannaṃ addasa. Athassa etadahosi – ‘‘ime kulaputtā maṃ pabbajantaṃ anupabbajitā upanissayasampannā ca, te mayā visākhapuṇṇamāya vivekatthikena vissajjitā sirivaḍḍhananagaraṃ upanissāya sirivanagahanaṃ gantvā viharanti, handāhaṃ tattha gantvā dhammaṃ tesaṃ desessāmī’’ti attano pattacīvaraṃ gahetvā haṃsarājā viya gaganatalamabbhuggantvā sirivanagahane paccuṭṭhāsi. Te ca bhikkhū bhagavantaṃ vanditvā antevāsikavattaṃ dassetvā bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Tesaṃ bhagavā sabbabuddhanisevitaṃ dhammacakkappavattanasuttantaṃ kathesi. Tato tisso bhikkhukoṭiyo arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Devamanussānaṃ koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –

៣.

‘‘សោបិ ពុទ្ធោ បកាសេសិ, ចតុរោ សច្ចវរុត្តមេ;

‘‘Sopi buddho pakāsesi, caturo saccavaruttame;

តេ តេ សច្ចរសំ បីត្វា, វិនោទេន្តិ មហាតមំ។

Te te saccarasaṃ pītvā, vinodenti mahātamaṃ.

៤.

‘‘បត្វាន ពោធិមតុលំ, បឋមេ ធម្មទេសនេ;

‘‘Patvāna bodhimatulaṃ, paṭhame dhammadesane;

កោដិសតសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហូ’’តិ។

Koṭisatasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahū’’ti.

តត្ថ ចតុរោតិ ចត្តារិ។ សច្ចវរុត្តមេតិ សច្ចានិ ច វរានិ ច សច្ចវរានិ, សច្ចានិ ឧត្តមានីតិ អត្ថោ។ ‘‘ចត្តារោ សច្ចវរុត្តមេ’’តិបិ បាឋោ, តស្ស ចត្តារិ សច្ចវរានិ ឧត្តមានីតិ អត្ថោ។ តេ តេតិ តេ តេ ទេវមនុស្សា ពុទ្ធេន ភគវតា វិនីតា។ សច្ចរសន្តិ ចតុសច្ចបដិវេធាមតរសំ បិវិត្វា។ វិនោទេន្តិ មហាតមន្តិ តេន តេន មគ្គេន បហាតព្ពំ មោហតមំ វិនោទេន្តិ, វិទ្ធំសេន្តីតិ អត្ថោ។ បត្វានាតិ បដិវិជ្ឈិត្វា។ ពោធិន្តិ ឯត្ថ បនាយំ ពោធិ-សទ្ទោ –

Tattha caturoti cattāri. Saccavaruttameti saccāni ca varāni ca saccavarāni, saccāni uttamānīti attho. ‘‘Cattāro saccavaruttame’’tipi pāṭho, tassa cattāri saccavarāni uttamānīti attho. Te teti te te devamanussā buddhena bhagavatā vinītā. Saccarasanti catusaccapaṭivedhāmatarasaṃ pivitvā. Vinodenti mahātamanti tena tena maggena pahātabbaṃ mohatamaṃ vinodenti, viddhaṃsentīti attho. Patvānāti paṭivijjhitvā. Bodhinti ettha panāyaṃ bodhi-saddo –

‘‘មគ្គេ ផលេ ច និព្ពានេ, រុក្ខេ បញ្ញត្តិយំ តថា;

‘‘Magge phale ca nibbāne, rukkhe paññattiyaṃ tathā;

សព្ពញ្ញុតេ ច ញាណស្មិំ, ពោធិសទ្ទោ បនាគតោ’’។

Sabbaññute ca ñāṇasmiṃ, bodhisaddo panāgato’’.

តថា ហិ បនេស – ‘‘ពោធិ វុច្ចតិ ចតូសុ មគ្គេសុ ញាណ’’ន្តិអាទីសុ (ចូឡនិ. ខគ្គវិសាណសុត្តនិទ្ទេស ១២១) មគ្គេ អាគតោ។ ‘‘ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ សំវត្តតី’’តិ (ម. និ. ១.៣៣; ៣.៣២៣; មហាវ. ១៣; សំ. និ. ៥.១០៨១; បដិ. ម. ២.៣០) ឯត្ថ ផលេ។ ‘‘បត្វាន ពោធិំ អមតំ អសង្ខត’’ន្តិ ឯត្ថ និព្ពានេ។ ‘‘អន្តរា ច គយំ អន្តរា ច ពោធិ’’ន្តិ (ម. និ. ១.២៨៥; ២.៣៤១; មហាវ. ១១) ឯត្ថ អស្សត្ថរុក្ខេ។ ‘‘ពោធិ ខោ រាជកុមារោ ភោតោ គោតមស្ស បាទេ សិរសា វន្ទតី’’តិ ឯត្ថ (ម. និ. ២.៣២៤; ចូឡវ. ២៦៨) បញ្ញត្តិយំ។ ‘‘បប្បោតិ ពោធិំ វរភូរិមេធសោ’’តិ (ទី. និ. ៣.២១៧) ឯត្ថ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេ។ ឥធាបិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេ ទដ្ឋព្ពោ។ អរហត្តមគ្គញាណេបិ វដ្ដតិ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.១៣; ឧទា. អដ្ឋ. ១; បារា. អដ្ឋ. ១.១១; ចរិយា. អដ្ឋ. និទានកថា)។ អតុលន្តិ តុលរហិតំ បមាណាតីតំ, អប្បមាណន្តិ អត្ថោ។ សម្ពោធិំ បត្វា ធម្មំ ទេសេន្តស្ស តស្ស ភគវតោ បឋមេ ធម្មទេសនេតិ អត្ថោ គហេតព្ពោ។

Tathā hi panesa – ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’ntiādīsu (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) magge āgato. ‘‘Upasamāya abhiññāya sambodhāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 1.33; 3.323; mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) ettha phale. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti ettha nibbāne. ‘‘Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11) ettha assattharukkhe. ‘‘Bodhi kho rājakumāro bhoto gotamassa pāde sirasā vandatī’’ti ettha (ma. ni. 2.324; cūḷava. 268) paññattiyaṃ. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) ettha sabbaññutaññāṇe. Idhāpi sabbaññutaññāṇe daṭṭhabbo. Arahattamaggañāṇepi vaṭṭati (ma. ni. aṭṭha. 1.13; udā. aṭṭha. 1; pārā. aṭṭha. 1.11; cariyā. aṭṭha. nidānakathā). Atulanti tularahitaṃ pamāṇātītaṃ, appamāṇanti attho. Sambodhiṃ patvā dhammaṃ desentassa tassa bhagavato paṭhame dhammadesaneti attho gahetabbo.

យទា បន ចិត្តំ នាម នគរំ ឧបនិស្សាយ វិហរន្តោ ចម្បករុក្ខមូលេ កណ្ឌម្ពរុក្ខមូលេ អម្ហាកំ ភគវា វិយ តិត្ថិយានំ មានមទ្ទនំ យមកបាដិហារិយំ កត្វា សុរាសុរយុវតិរតិសម្ភវនេ រុចិរនវកនករជតមយវរភវនេ តាវតិំសភវនេ បារិច្ឆត្តករុក្ខមូលេ បណ្ឌុកម្ពលសិលាតលេ និសីទិត្វា អភិធម្មំ កថេសិ, តទា កោដិសតសហស្សានំ ទេវតានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ, អយំ ទុតិយោ អភិសមយោ។ យទា បន សុនន្ទោ នាម ចក្កវត្តិរាជា សុរភិនគរេ បូរិតចក្កវត្តិវត្តោ ហុត្វា ចក្ករតនំ បដិលភិ។ តំ កិរ មង្គលទសពលេ លោកេ ឧប្បន្នេ ចក្ករតនំ ឋានា ឱសក្កិតំ ទិស្វា សុនន្ទោ រាជា វិគតានន្ទោ ព្រាហ្មណេ បរិបុច្ឆិ – ‘‘ឥមំ ចក្ករតនំ មម កុសលេន និព្ពត្តំ, កស្មា ឋានា ឱសក្កិត’’ន្តិ? តតោ តេ តស្ស រញ្ញោ ឱសក្កនការណំ ព្យាករិំសុ។ ‘‘ចក្កវត្តិរញ្ញោ អាយុក្ខយេន វា បព្ពជ្ជូបគមនេន វា ពុទ្ធបាតុភាវេន វា ចក្ករតនំ ឋានា ឱសក្កតីតិ វត្វា តុយ្ហំ បន, មហារាជ, អាយុក្ខយោ នត្ថិ, អតិទីឃាយុកោ ត្វំ, មង្គលោ បន សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បន្នោ, តេន តេ ចក្ករតនំ ឱសក្កិត’’ន្តិ។ តំ សុត្វា សុនន្ទោ ចក្កវត្តិរាជា សបរិជនោ តំ ចក្ករតនំ សិរសា វន្ទិត្វា អាយាចិ – ‘‘យាវាហំ តវានុភាវេន មង្គលទសពលំ សក្ករិស្សាមិ, តាវ ត្វំ មា អន្តរធាយស្សូ’’តិ។ អថ នំ ចក្ករតនំ យថាឋានេយេវ អដ្ឋាសិ។

Yadā pana cittaṃ nāma nagaraṃ upanissāya viharanto campakarukkhamūle kaṇḍambarukkhamūle amhākaṃ bhagavā viya titthiyānaṃ mānamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ katvā surāsurayuvatiratisambhavane ruciranavakanakarajatamayavarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakarukkhamūle paṇḍukambalasilātale nisīditvā abhidhammaṃ kathesi, tadā koṭisatasahassānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi, ayaṃ dutiyo abhisamayo. Yadā pana sunando nāma cakkavattirājā surabhinagare pūritacakkavattivatto hutvā cakkaratanaṃ paṭilabhi. Taṃ kira maṅgaladasabale loke uppanne cakkaratanaṃ ṭhānā osakkitaṃ disvā sunando rājā vigatānando brāhmaṇe paripucchi – ‘‘imaṃ cakkaratanaṃ mama kusalena nibbattaṃ, kasmā ṭhānā osakkita’’nti? Tato te tassa rañño osakkanakāraṇaṃ byākariṃsu. ‘‘Cakkavattirañño āyukkhayena vā pabbajjūpagamanena vā buddhapātubhāvena vā cakkaratanaṃ ṭhānā osakkatīti vatvā tuyhaṃ pana, mahārāja, āyukkhayo natthi, atidīghāyuko tvaṃ, maṅgalo pana sammāsambuddho loke uppanno, tena te cakkaratanaṃ osakkita’’nti. Taṃ sutvā sunando cakkavattirājā saparijano taṃ cakkaratanaṃ sirasā vanditvā āyāci – ‘‘yāvāhaṃ tavānubhāvena maṅgaladasabalaṃ sakkarissāmi, tāva tvaṃ mā antaradhāyassū’’ti. Atha naṃ cakkaratanaṃ yathāṭhāneyeva aṭṭhāsi.

តតោ សមុបាគតានន្ទោ សុនន្ទោ ចក្កវត្តិរាជា ឆត្តិំសយោជនបរិមណ្ឌលាយ បរិសាយ បរិវុតោ សព្ពលោកមង្គលំ មង្គលទសពលំ ឧបសង្កមិត្វា សសាវកសង្ឃំ សត្ថារំ មហាទានេន សន្តប្បេត្វា អរហន្តានំ កោដិសតសហស្សានំ កាសិកវត្ថានិ ទត្វា តថាគតស្ស សព្ពបរិក្ខារេ ទត្វា សកលលោកវិម្ហយករំ ភគវតោ បូជំ កត្វា មង្គលំ សព្ពលោកនាថំ ឧបសង្កមិត្វា ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ វិមលកមលមកុឡសមមញ្ជលិំ សិរសិ កត្វា វន្ទិត្វា ធម្មស្សវនត្ថាយ ឯកមន្តំ និសីទិ។ បុត្តោបិ តស្ស អនុរាជកុមារោ នាម តថេវ និសីទិ។

Tato samupāgatānando sunando cakkavattirājā chattiṃsayojanaparimaṇḍalāya parisāya parivuto sabbalokamaṅgalaṃ maṅgaladasabalaṃ upasaṅkamitvā sasāvakasaṅghaṃ satthāraṃ mahādānena santappetvā arahantānaṃ koṭisatasahassānaṃ kāsikavatthāni datvā tathāgatassa sabbaparikkhāre datvā sakalalokavimhayakaraṃ bhagavato pūjaṃ katvā maṅgalaṃ sabbalokanāthaṃ upasaṅkamitvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ vimalakamalamakuḷasamamañjaliṃ sirasi katvā vanditvā dhammassavanatthāya ekamantaṃ nisīdi. Puttopi tassa anurājakumāro nāma tatheva nisīdi.

តទា សុនន្ទចក្កវត្តិរាជប្បមុខានំ តេសំ ភគវា អនុបុព្ពិកថំ កថេសិ។ សុនន្ទោ ចក្កវត្តី សទ្ធិំ បរិសាយ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិ។ អថ សត្ថា តេសំ បុព្ពចរិយំ ឱលោកេន្តោ ឥទ្ធិមយបត្តចីវរស្ស ឧបនិស្សយំ ទិស្វា ចក្កជាលសមលង្កតំ ទក្ខិណហត្ថំ បសារេត្វា – ‘‘ឯថ, ភិក្ខវោ’’តិ អាហ។ សព្ពេ តង្ខណំយេវ ទុវង្គុលកេសា ឥទ្ធិមយបត្តចីវរធរា វស្សសដ្ឋិកត្ថេរា វិយ អាកប្បសម្បន្នា ហុត្វា ភគវន្តំ បរិវារយិំសុ។ អយំ តតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Tadā sunandacakkavattirājappamukhānaṃ tesaṃ bhagavā anupubbikathaṃ kathesi. Sunando cakkavattī saddhiṃ parisāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Atha satthā tesaṃ pubbacariyaṃ olokento iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ disvā cakkajālasamalaṅkataṃ dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘etha, bhikkhavo’’ti āha. Sabbe taṅkhaṇaṃyeva duvaṅgulakesā iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya ākappasampannā hutvā bhagavantaṃ parivārayiṃsu. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –

៥.

‘‘សុរិន្ទទេវភវនេ, ពុទ្ធោ ធម្មមទេសយិ;

‘‘Surindadevabhavane, buddho dhammamadesayi;

កោដិសតសហស្សានំ, ទុតិយាភិសមយោ អហុ។

Koṭisatasahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.

៦.

‘‘យទា សុនន្ទោ ចក្កវត្តី, សម្ពុទ្ធំ ឧបសង្កមិ;

‘‘Yadā sunando cakkavattī, sambuddhaṃ upasaṅkami;

តទា អាហនិ សម្ពុទ្ធោ, ធម្មភេរិំ វរុត្តមំ។

Tadā āhani sambuddho, dhammabheriṃ varuttamaṃ.

៧.

‘‘សុនន្ទស្សានុចរា ជនតា, តទាសុំ នវុតិកោដិយោ;

‘‘Sunandassānucarā janatā, tadāsuṃ navutikoṭiyo;

សព្ពេបិ តេ និរវសេសា, អហេសុំ ឯហិភិក្ខុកា’’តិ។

Sabbepi te niravasesā, ahesuṃ ehibhikkhukā’’ti.

តត្ថ សុរិន្ទទេវភវនេតិ បុន ទេវិន្ទភវនេតិ អត្ថោ។ ធម្មន្តិ អភិធម្មំ។ អាហនីតិ អភិហនិ។ វរុត្តមន្តិ វរោ ភគវា ឧត្តមំ ធម្មភេរិន្តិ អត្ថោ។ អនុចរាតិ និពទ្ធចរា សេវកា។ អាសុន្តិ អហេសុំ។ ‘‘តទាសិ នវុតិកោដិយោ’’តិបិ បាឋោ។ តស្ស ជនតា អាសិ, សា ជនតា កិត្តកាតិ ចេ, នវុតិកោដិយោតិ អត្ថោ។

Tattha surindadevabhavaneti puna devindabhavaneti attho. Dhammanti abhidhammaṃ. Āhanīti abhihani. Varuttamanti varo bhagavā uttamaṃ dhammabherinti attho. Anucarāti nibaddhacarā sevakā. Āsunti ahesuṃ. ‘‘Tadāsi navutikoṭiyo’’tipi pāṭho. Tassa janatā āsi, sā janatā kittakāti ce, navutikoṭiyoti attho.

អថ មង្គលេ កិរ លោកនាថេ មេខលេ បុរេ វិហរន្តេ តស្មិំយេវ បុរេ សុទេវោ ច ធម្មសេនោ ច មាណវកា មាណវកសហស្សបរិវារា តស្ស ភគវតោ សន្តិកេ ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ បព្ពជិំសុ ។ មាឃបុណ្ណមាយ ទ្វីសុ អគ្គសាវកេសុ សបរិវារេសុ អរហត្តំ បត្តេសុ សត្ថា កោដិសតសហស្សភិក្ខុគណមជ្ឈេ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, អយំ បឋមោ សន្និបាតោ អហោសិ។ បុន ឧត្តរារាមេ នាម អនុត្តរេ ញាតិសមាគមេ បព្ពជិតានំ កោដិសតសហស្សានំ សមាគមេ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, អយំ ទុតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ សុនន្ទចក្កវត្តិភិក្ខុគណសមាគមេ នវុតិកោដិសហស្សានំ ភិក្ខូនំ មជ្ឈេ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, អយំ តតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Atha maṅgale kira lokanāthe mekhale pure viharante tasmiṃyeva pure sudevo ca dhammaseno ca māṇavakā māṇavakasahassaparivārā tassa bhagavato santike ehibhikkhupabbajjāya pabbajiṃsu . Māghapuṇṇamāya dvīsu aggasāvakesu saparivāresu arahattaṃ pattesu satthā koṭisatasahassabhikkhugaṇamajjhe pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Puna uttarārāme nāma anuttare ñātisamāgame pabbajitānaṃ koṭisatasahassānaṃ samāgame pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Sunandacakkavattibhikkhugaṇasamāgame navutikoṭisahassānaṃ bhikkhūnaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –

៨.

‘‘សន្និបាតា តយោ អាសុំ, មង្គលស្ស មហេសិនោ;

‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, maṅgalassa mahesino;

កោដិសតសហស្សានំ, បឋមោ អាសិ សមាគមោ។

Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.

៩.

‘‘ទុតិយោ កោដិសតសហស្សានំ, តតិយោ នវុតិកោដិនំ;

‘‘Dutiyo koṭisatasahassānaṃ, tatiyo navutikoṭinaṃ;

ខីណាសវានំ វិមលានំ, តទា អាសិ សមាគមោ’’តិ។

Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, tadā āsi samāgamo’’ti.

តទា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ សុរុចិព្រាហ្មណគាមេ សុរុចិ នាម ព្រាហ្មណោ ហុត្វា តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ បទកោ វេយ្យាករណោ លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ អហោសិ។ សោ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា ទសពលស្ស មធុរធម្មកថំ សុត្វា ភគវតិ បសីទិត្វា សរណំ គន្ត្វា – ‘‘ស្វេ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ សសាវកសង្ឃំ ភគវន្តំ និមន្តេសិ។ សោ ភគវតា ‘‘ព្រាហ្មណ, កិត្តកេហិ ភិក្ខូហិ តេ អត្ថោ’’តិ វុត្តោ – ‘‘កិត្តកា បន វោ, ភន្តេ, បរិវារា ភិក្ខូ’’តិ អាហ។ តទា បឋមសន្និបាតោវ ហោតិ, តស្មា ‘‘កោដិសតសហស្ស’’ន្តិ វុត្តេ – ‘‘យទិ ឯវំ, ភន្តេ, សព្ពេហិបិ សទ្ធិំ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ និមន្តេសិ។ សត្ថា អធិវាសេសិ។

Tadā amhākaṃ bodhisatto surucibrāhmaṇagāme suruci nāma brāhmaṇo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ahosi. So satthāraṃ upasaṅkamitvā dasabalassa madhuradhammakathaṃ sutvā bhagavati pasīditvā saraṇaṃ gantvā – ‘‘sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ nimantesi. So bhagavatā ‘‘brāhmaṇa, kittakehi bhikkhūhi te attho’’ti vutto – ‘‘kittakā pana vo, bhante, parivārā bhikkhū’’ti āha. Tadā paṭhamasannipātova hoti, tasmā ‘‘koṭisatasahassa’’nti vutte – ‘‘yadi evaṃ, bhante, sabbehipi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi. Satthā adhivāsesi.

ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ស្វាតនាយ និមន្តេត្វា អត្តនោ ឃរំ គច្ឆន្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ ឯត្តកានំ ភិក្ខូនំ យាគុភត្តវត្ថាទីនិ ទាតុំ សក្កោមិ, និសីទនដ្ឋានំ បន កថំ ភវិស្សតី’’តិ។ តស្ស កិរ សា ចិន្តនា ចតុរាសីតិយោជនសហស្សប្បមាណេ មេរុមត្ថកេ ឋិតស្ស ទេវរាជស្ស ទសសតនយនស្ស បណ្ឌុកម្ពលសិលាសនស្ស ឧណ្ហាការំ ជនេសិ។ អថ សក្កោ ទេវរាជា អាសនស្ស ឧណ្ហភាវំ ទិស្វា – ‘‘កោ នុ ខោ មំ ឥមម្ហា ឋានា ចាវេតុកាមោ’’តិ សមុប្បន្នបរិវិតក្កោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា មនុស្សលោកំ ឱលោកេន្តោ មហាបុរិសំ ទិស្វា – ‘‘អយំ មហាសត្តោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តេត្វា តស្ស និសីទនត្ថាយ ចិន្តេសិ, មយាបិ តត្ថ គន្ត្វា បុញ្ញកោដ្ឋាសំ គហេតុំ វដ្ដតី’’តិ វឌ្ឍកីវណ្ណំ និម្មិនិត្វា វាសិផរសុហត្ថោ មហាបុរិសស្ស បុរតោ បាតុរហោសិ។ សោ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ កស្សចិ ភតិយា កត្តព្ពកម្ម’’ន្តិ អាហ។

Brāhmaṇo bhagavantaṃ svātanāya nimantetvā attano gharaṃ gacchanto cintesi – ‘‘ahaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ yāgubhattavatthādīni dātuṃ sakkomi, nisīdanaṭṭhānaṃ pana kathaṃ bhavissatī’’ti. Tassa kira sā cintanā caturāsītiyojanasahassappamāṇe merumatthake ṭhitassa devarājassa dasasatanayanassa paṇḍukambalasilāsanassa uṇhākāraṃ janesi. Atha sakko devarājā āsanassa uṇhabhāvaṃ disvā – ‘‘ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo’’ti samuppannaparivitakko dibbena cakkhunā manussalokaṃ olokento mahāpurisaṃ disvā – ‘‘ayaṃ mahāsatto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā tassa nisīdanatthāya cintesi, mayāpi tattha gantvā puññakoṭṭhāsaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti vaḍḍhakīvaṇṇaṃ nimminitvā vāsipharasuhattho mahāpurisassa purato pāturahosi. So ‘‘atthi nu kho kassaci bhatiyā kattabbakamma’’nti āha.

មហាសត្តោ ទិស្វា ‘‘កិំ កម្មំ កាតុំ សក្ខិស្សសី’’តិ អាហ។ ‘‘មម អជាននសិប្បំ នាម នត្ថិ, យោ យោ យំ យំ ឥច្ឆតិ មណ្ឌបំ វា បាសាទំ វា អញ្ញំ វា កិញ្ចិ និវេសនាទិកំ, តស្ស តស្ស តំ តំ កាតុំ សមត្ថោម្ហី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ មយ្ហំ កម្មំ អត្ថី’’តិ។ ‘‘កិំ, អយ្យា’’តិ? ‘‘ស្វាតនាយ មយា កោដិសតសហស្សភិក្ខូ និមន្តិតា, តេសំ និសីទនមណ្ឌបំ ករិស្សសី’’តិ? ‘‘អហំ នាម ករេយ្យំ, សចេ មេ ភតិំ ទាតុំ សក្ខិស្សថា’’តិ។ ‘‘សក្ខិស្សាមិ, តាតា’’តិ។ ‘‘យទិ ឯវំ, សាធុ, ករិស្សាមី’’តិ វត្វា ឯកំ បទេសំ ឱលោកេសិ។ សោ ទ្វាទសយោជនប្បមាណោ បទេសោ កសិណមណ្ឌលំ វិយ សមតលោ បរមរមណីយោ អហោសិ។ បុន សោ ‘‘ឯត្តកេ ឋានេ សត្តរតនមយោ ទដ្ឋព្ពសារមណ្ឌោ មណ្ឌបោ ឧដ្ឋហតូ’’តិ ចិន្តេត្វា ឱលោកេសិ។ តតោ តាវទេវ មណ្ឌបសទិសោ បថវិតលំ ភិន្ទិត្វា មណ្ឌបោ ឧដ្ឋហិ។ តស្ស សោវណ្ណមយេសុ ថម្ភេសុ រជតមយា ឃដកា អហេសុំ, រជតមយេសុ ថម្ភេសុ សោវណ្ណមយា ឃដកា, មណិត្ថម្ភេសុ បវាឡមយា ឃដកា, បវាឡមយេសុ ថម្ភេសុ មណិមយា ឃដកា, សត្តរតនមយេសុ ថម្ភេសុ សត្តរតនមយា ឃដកា អហេសុំ។

Mahāsatto disvā ‘‘kiṃ kammaṃ kātuṃ sakkhissasī’’ti āha. ‘‘Mama ajānanasippaṃ nāma natthi, yo yo yaṃ yaṃ icchati maṇḍapaṃ vā pāsādaṃ vā aññaṃ vā kiñci nivesanādikaṃ, tassa tassa taṃ taṃ kātuṃ samatthomhī’’ti. ‘‘Tena hi mayhaṃ kammaṃ atthī’’ti. ‘‘Kiṃ, ayyā’’ti? ‘‘Svātanāya mayā koṭisatasahassabhikkhū nimantitā, tesaṃ nisīdanamaṇḍapaṃ karissasī’’ti? ‘‘Ahaṃ nāma kareyyaṃ, sace me bhatiṃ dātuṃ sakkhissathā’’ti. ‘‘Sakkhissāmi, tātā’’ti. ‘‘Yadi evaṃ, sādhu, karissāmī’’ti vatvā ekaṃ padesaṃ olokesi. So dvādasayojanappamāṇo padeso kasiṇamaṇḍalaṃ viya samatalo paramaramaṇīyo ahosi. Puna so ‘‘ettake ṭhāne sattaratanamayo daṭṭhabbasāramaṇḍo maṇḍapo uṭṭhahatū’’ti cintetvā olokesi. Tato tāvadeva maṇḍapasadiso pathavitalaṃ bhinditvā maṇḍapo uṭṭhahi. Tassa sovaṇṇamayesu thambhesu rajatamayā ghaṭakā ahesuṃ, rajatamayesu thambhesu sovaṇṇamayā ghaṭakā, maṇitthambhesu pavāḷamayā ghaṭakā, pavāḷamayesu thambhesu maṇimayā ghaṭakā, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamayā ghaṭakā ahesuṃ.

តតោ មណ្ឌបស្ស អន្តរន្តរាបិ កិង្កិណិកជាលា ឱលម្ពតូ’’តិ ឱលោកេសិ, សហ ឱលោកនេន កិង្កិណិកជាលា ឱលម្ពិ, យស្ស មន្ទវាតេរិតស្ស បញ្ចង្គិកស្សេវ តុរិយស្ស បរមមនោរមោ មធុរោ សទ្ទោ និច្ឆរតិ, ទិព្ពសង្គីតិវត្តនកាលោ វិយ អហោសិ។ ‘‘អន្តរន្តរា ទិព្ពគន្ធទាមបុប្ផទាមបត្តទាមសត្តរតនទាមានិ ឱលម្ពន្តូ’’តិ ចិន្តេសិ, សហ ចិន្តាយ ទាមានិ ឱលម្ពិំសុ។ ‘‘កោដិសតសហស្សសង្ខានំ ភិក្ខូនំ អាសនានិ ច កប្បិយមហគ្ឃបច្ចត្ថរណានិ អាធារកានិ ច បថវិំ ភិន្ទិត្វា ឧដ្ឋហន្តូ’’តិ ចិន្តេសិ, តាវទេវ ឧដ្ឋហិំសុ។ ‘‘កោណេ កោណេ ឯកេកា ឧទកចាដិ ឧដ្ឋហតូ’’តិ ចិន្តេសិ, តង្ខណំយេវ ឧទកចាដិយោ បរមសីតលេន មធុរេន សុវិសុទ្ធសុគន្ធកប្បិយវារិនា បុណ្ណា កទលិបណ្ណបិហិតមុខា ឧដ្ឋហិំសុ។ សោ ទសសតនយនោ ឯត្តកំ មាបេត្វា ព្រាហ្មណស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា – ‘‘ឯហិ, អយ្យ, តវ មណ្ឌបំ ទិស្វា មយ្ហំ ភតិំ ទេហី’’តិ អាហ។ មហាបុរិសោ គន្ត្វា តំ មណ្ឌបំ ឱលោកេសិ។ តស្ស ឱលោកេន្តស្សេវ សកលសរីរំ បញ្ចវណ្ណាយ បីតិយា និរន្តរំ ផុដំ អហោសិ។

Tato maṇḍapassa antarantarāpi kiṅkiṇikajālā olambatū’’ti olokesi, saha olokanena kiṅkiṇikajālā olambi, yassa mandavāteritassa pañcaṅgikasseva turiyassa paramamanoramo madhuro saddo niccharati, dibbasaṅgītivattanakālo viya ahosi. ‘‘Antarantarā dibbagandhadāmapupphadāmapattadāmasattaratanadāmāni olambantū’’ti cintesi, saha cintāya dāmāni olambiṃsu. ‘‘Koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ āsanāni ca kappiyamahagghapaccattharaṇāni ādhārakāni ca pathaviṃ bhinditvā uṭṭhahantū’’ti cintesi, tāvadeva uṭṭhahiṃsu. ‘‘Koṇe koṇe ekekā udakacāṭi uṭṭhahatū’’ti cintesi, taṅkhaṇaṃyeva udakacāṭiyo paramasītalena madhurena suvisuddhasugandhakappiyavārinā puṇṇā kadalipaṇṇapihitamukhā uṭṭhahiṃsu. So dasasatanayano ettakaṃ māpetvā brāhmaṇassa santikaṃ gantvā – ‘‘ehi, ayya, tava maṇḍapaṃ disvā mayhaṃ bhatiṃ dehī’’ti āha. Mahāpuriso gantvā taṃ maṇḍapaṃ olokesi. Tassa olokentasseva sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭaṃ ahosi.

អថស្ស មណ្ឌបំ ឱលោកយតោ ឯតទហោសិ – ‘‘នាយំ មណ្ឌបោ មនុស្សភូតេន កតោ, មយ្ហំ អជ្ឈាសយំ មយ្ហំ គុណំ អាគម្ម អទ្ធា សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ ភវនំ ឧណ្ហំ អហោសិ, តតោ សក្កេន ទេវានមិន្ទេន អយំ មណ្ឌបោ និម្មិតោ’’តិ។ ‘‘ន ខោ បន មេ យុត្តំ ឯវរូបេ មណ្ឌបេ ឯកទិវសំយេវ ទានំ ទាតុំ, សត្តាហំ ទស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ ពាហិរកទានំ នាម តត្តកម្បិ សមានំ ពោធិសត្តានំ ហទយំ តុដ្ឋិំ កាតុំ ន សក្កោតិ, អលង្កតសីសំ វា ឆិន្ទិត្វា អញ្ជិតានិ វា អក្ខីនិ ឧប្បាដេត្វា ហទយមំសំ វា ឧព្ពដ្ដេត្វា ទិន្នកាលេ ពោធិសត្តានំ ចាគំ និស្សាយ តុដ្ឋិ នាម ហោតិ។ អម្ហាកំ ពោធិសត្តស្ស ហិ សិវិជាតកេ (ជា. ១.១៥.៥២ អាទយោ) ទេវសិកំ បញ្ចកហាបណសតសហស្សានិ វិស្សជ្ជេត្វា ចតូសុ នគរទ្វារេសុ នគរមជ្ឈេតិ បញ្ចសុ ឋានេសុ ទានំ ទេន្តស្ស តំ ទានំ ចាគតុដ្ឋិំ ឧប្បាទេតុំ នាសក្ខិ។ យទា បនស្ស ព្រាហ្មណវណ្ណេន អាគន្ត្វា សក្កោ ទេវរាជា អក្ខីនិ យាចិ, តទា សោ តានិ ចក្ខូនិ ឧប្បាដេត្វា អទាសិ, ទទមានស្សេវ ហាសោ ឧប្បជ្ជិ, កេសគ្គមត្តម្បិ ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ នាហោសិ។ ឯវំ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តានំ ពាហិរទានំ និស្សាយ តិត្តិ នាម នត្ថិ។ តស្មា សោបិ មហាបុរិសោ – ‘‘មយា កោដិសតសហស្សសង្ខានំ ភិក្ខូនំ ទានំ ទាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា តស្មិំ មណ្ឌបេ និសីទាបេត្វា សត្តាហំ គវបានំ នាម ទានំ អទាសិ។

Athassa maṇḍapaṃ olokayato etadahosi – ‘‘nāyaṃ maṇḍapo manussabhūtena kato, mayhaṃ ajjhāsayaṃ mayhaṃ guṇaṃ āgamma addhā sakkassa devarañño bhavanaṃ uṇhaṃ ahosi, tato sakkena devānamindena ayaṃ maṇḍapo nimmito’’ti. ‘‘Na kho pana me yuttaṃ evarūpe maṇḍape ekadivasaṃyeva dānaṃ dātuṃ, sattāhaṃ dassāmī’’ti cintesi. Bāhirakadānaṃ nāma tattakampi samānaṃ bodhisattānaṃ hadayaṃ tuṭṭhiṃ kātuṃ na sakkoti, alaṅkatasīsaṃ vā chinditvā añjitāni vā akkhīni uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ vā ubbaṭṭetvā dinnakāle bodhisattānaṃ cāgaṃ nissāya tuṭṭhi nāma hoti. Amhākaṃ bodhisattassa hi sivijātake (jā. 1.15.52 ādayo) devasikaṃ pañcakahāpaṇasatasahassāni vissajjetvā catūsu nagaradvāresu nagaramajjheti pañcasu ṭhānesu dānaṃ dentassa taṃ dānaṃ cāgatuṭṭhiṃ uppādetuṃ nāsakkhi. Yadā panassa brāhmaṇavaṇṇena āgantvā sakko devarājā akkhīni yāci, tadā so tāni cakkhūni uppāṭetvā adāsi, dadamānasseva hāso uppajji, kesaggamattampi cittassa aññathattaṃ nāhosi. Evaṃ sabbaññubodhisattānaṃ bāhiradānaṃ nissāya titti nāma natthi. Tasmā sopi mahāpuriso – ‘‘mayā koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tasmiṃ maṇḍape nisīdāpetvā sattāhaṃ gavapānaṃ nāma dānaṃ adāsi.

ឯត្ថ គវបានន្តិ មហន្តេ មហន្តេ កោលម្ពេ ខីរស្ស បូរេត្វា ឧទ្ធនេសុ អារោបេត្វា ឃនបាកបក្កេ ខីរេ ថោកថោកេ តណ្ឌុលេ បក្ខិបិត្វា បក្កមធុសក្ខរចុណ្ណសប្បីហិ អភិសង្ខតភោជនំ វុច្ចតិ។ ឥទមេវ ចតុមធុរភោជនន្តិបិ វុច្ចតិ។ មនុស្សាយេវ បន បរិវិសិតុំ នាសក្ខិំសុ។ ទេវាបិ ឯកន្តរិកា ហុត្វា បរិវិសិំសុ។ ទ្វាទសយោជនប្បមាណម្បិ តំ ឋានំ តេ ភិក្ខូ គណ្ហិតុំ នប្បហោសិយេវ, តេ បន ភិក្ខូ អត្តនោ អត្តនោ អនុភាវេន និសីទិំសុ។ បរិយោសានទិវសេ សព្ពេសំ ភិក្ខូនំ បត្តេ ធោវាបេត្វា ភេសជ្ជត្ថាយ សប្បិនវនីតមធុផាណិតាទីនំ បូរេត្វា តិចីវរេហិ សទ្ធិំ អទាសិ។ តត្ថ សង្ឃនវកភិក្ខុនា លទ្ធចីវរសាដកា សតសហស្សគ្ឃនិកា អហេសុំ។

Ettha gavapānanti mahante mahante kolambe khīrassa pūretvā uddhanesu āropetvā ghanapākapakke khīre thokathoke taṇḍule pakkhipitvā pakkamadhusakkharacuṇṇasappīhi abhisaṅkhatabhojanaṃ vuccati. Idameva catumadhurabhojanantipi vuccati. Manussāyeva pana parivisituṃ nāsakkhiṃsu. Devāpi ekantarikā hutvā parivisiṃsu. Dvādasayojanappamāṇampi taṃ ṭhānaṃ te bhikkhū gaṇhituṃ nappahosiyeva, te pana bhikkhū attano attano anubhāvena nisīdiṃsu. Pariyosānadivase sabbesaṃ bhikkhūnaṃ patte dhovāpetvā bhesajjatthāya sappinavanītamadhuphāṇitādīnaṃ pūretvā ticīvarehi saddhiṃ adāsi. Tattha saṅghanavakabhikkhunā laddhacīvarasāṭakā satasahassagghanikā ahesuṃ.

អថ សត្ថា អនុមោទនំ ករោន្តោ – ‘‘អយំ មហាបុរិសោ ឯវរូបំ មហាទានំ អទាសិ, កោ នុ ខោ ភវិស្សតី’’តិ ឧបធារេន្តោ – ‘‘អនាគតេ កប្បសតសហស្សាធិកានំ ទ្វិន្នំ អសង្ខ្យេយ្យានំ មត្ថកេ គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ទិស្វា តតោ មហាសត្តំ អាមន្តេត្វា – ‘‘ត្វំ ឯត្តកំ នាម កាលំ អតិក្កមិត្វា គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។ អថ មហាបុរិសោ ភគវតោ ព្យាករណំ សុត្វា បមុទិតហទយោ – ‘‘អហំ កិរ ពុទ្ធោ ភវិស្សាមិ, ន មេ ឃរាវាសេន អត្ថោ, បព្ពជិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តថារូបំ សម្បត្តិំ ខេឡបិណ្ឌំ វិយ បហាយ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា ពុទ្ធវចនំ ឧគ្គណ្ហិត្វា អភិញ្ញា ច អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា អបរិហីនជ្ឈានោ យាវតាយុកំ ឋត្វា អាយុបរិយោសានេ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិ។ តេន វុត្តំ –

Atha satthā anumodanaṃ karonto – ‘‘ayaṃ mahāpuriso evarūpaṃ mahādānaṃ adāsi, ko nu kho bhavissatī’’ti upadhārento – ‘‘anāgate kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti disvā tato mahāsattaṃ āmantetvā – ‘‘tvaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho bhavissasī’’ti byākāsi. Atha mahāpuriso bhagavato byākaraṇaṃ sutvā pamuditahadayo – ‘‘ahaṃ kira buddho bhavissāmi, na me gharāvāsena attho, pabbajissāmī’’ti cintetvā tathārūpaṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya pahāya satthu santike pabbajitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā abhiññā ca aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno yāvatāyukaṃ ṭhatvā āyupariyosāne brahmaloke nibbatti. Tena vuttaṃ –

១០.

10.

‘‘អហំ តេន សមយេន, សុរុចី នាម ព្រាហ្មណោ;

‘‘Ahaṃ tena samayena, surucī nāma brāhmaṇo;

អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ។

Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.

១១.

11.

‘‘តមហំ ឧបសង្កម្ម, សរណំ គន្ត្វាន សត្ថុនោ;

‘‘Tamahaṃ upasaṅkamma, saraṇaṃ gantvāna satthuno;

សម្ពុទ្ធប្បមុខំ សង្ឃំ, គន្ធមាលេន បូជយិំ;

Sambuddhappamukhaṃ saṅghaṃ, gandhamālena pūjayiṃ;

បូជេត្វា គន្ធមាលេន, គវបានេន តប្បយិំ។

Pūjetvā gandhamālena, gavapānena tappayiṃ.

១២.

12.

‘‘សោបិ មំ ពុទ្ធោ ព្យាកាសិ, មង្គលោ ទ្វិបទុត្តមោ;

‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, maṅgalo dvipaduttamo;

អបរិមេយ្យិតោ កប្បេ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ។

Aparimeyyito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.

១៣.

13.

‘‘បធានំ បទហិត្វាន…បេ.… ហេស្សាម សម្មុខា ឥម’’ន្តិ។ –

‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā ima’’nti. –

អដ្ឋ គាថា វិត្ថារេតព្ពា។

Aṭṭha gāthā vitthāretabbā.

១៤.

14.

‘‘តស្សាបិ វចនំ សុត្វា, ភិយ្យោ ចិត្តំ បសាទយិំ;

‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;

ឧត្តរិំ វតមធិដ្ឋាសិំ, ទសបារមិបូរិយា។

Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.

១៥.

15.

‘‘តទា បីតិមនុព្រូហន្តោ, សម្ពោធិវរបត្តិយា;

‘‘Tadā pītimanubrūhanto, sambodhivarapattiyā;

ពុទ្ធេ ទត្វាន មំ គេហំ, បព្ពជិំ តស្ស សន្តិកេ។

Buddhe datvāna maṃ gehaṃ, pabbajiṃ tassa santike.

១៦.

16.

‘‘សុត្តន្តំ វិនយំ ចាបិ, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ;

‘‘Suttantaṃ vinayaṃ cāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;

សព្ពំ បរិយាបុណិត្វា, សោភយិំ ជិនសាសនំ។

Sabbaṃ pariyāpuṇitvā, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.

១៧.

17.

‘‘តត្ថប្បមត្តោ វិហរន្តោ, ព្រហ្មំ ភាវេត្វ ភាវនំ;

‘‘Tatthappamatto viharanto, brahmaṃ bhāvetva bhāvanaṃ;

អភិញ្ញាបារមិំ គន្ត្វា, ព្រហ្មលោកមគញ្ឆហ’’ន្តិ។

Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.

តត្ថ គន្ធមាលេនាតិ គន្ធេហិ ចេវ មាលេហិ ច។ គវបានេនាតិ ឥទំ វុត្តមេវ។ ‘‘ឃតបានេនា’’តិបិ កេចិ បឋន្តិ។ តប្បយិន្តិ តប្បេសិំ។ ឧត្តរិំ វតមធិដ្ឋាសិន្តិ ភិយ្យោបិ វតមធិដ្ឋាសិំ។ ទសបារមិបូរិយាតិ ទសន្នំ បារមីនំ បូរណត្ថាយ។ បីតិន្តិ ហទយតុដ្ឋិំ។ អនុព្រូហន្តោតិ វឌ្ឍេន្តោ។ សម្ពោធិវរបត្តិយាតិ ពុទ្ធត្តប្បត្តិយា។ ពុទ្ធេ ទត្វានាតិ ពុទ្ធស្ស បរិច្ចជិត្វា ។ មំ គេហន្តិ មម គេហំ, សព្ពំ សាបតេយ្យំ ចតុបច្ចយត្ថាយ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ បរិច្ចជិត្វាតិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ តស្មិំ ពុទ្ធសាសនេ។ ព្រហ្មន្តិ ព្រហ្មវិហារភាវនំ ភាវេត្វា។

Tattha gandhamālenāti gandhehi ceva mālehi ca. Gavapānenāti idaṃ vuttameva. ‘‘Ghatapānenā’’tipi keci paṭhanti. Tappayinti tappesiṃ. Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsinti bhiyyopi vatamadhiṭṭhāsiṃ. Dasapāramipūriyāti dasannaṃ pāramīnaṃ pūraṇatthāya. Pītinti hadayatuṭṭhiṃ. Anubrūhantoti vaḍḍhento. Sambodhivarapattiyāti buddhattappattiyā. Buddhe datvānāti buddhassa pariccajitvā . Maṃ gehanti mama gehaṃ, sabbaṃ sāpateyyaṃ catupaccayatthāya buddhassa bhagavato pariccajitvāti attho. Tatthāti tasmiṃ buddhasāsane. Brahmanti brahmavihārabhāvanaṃ bhāvetvā.

មង្គលស្ស បន ភគវតោ នគរំ ឧត្តរំ នាម អហោសិ, បិតាបិស្ស ឧត្តរោ នាម រាជា ខត្តិយោ, មាតាបិ ឧត្តរា នាម, សុទេវោ ច ធម្មសេនោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, បាលិតោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សីវលា ច អសោកា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, នាគរុក្ខោ ពោធិ, អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ អហោសិ, នវុតិវស្សសហស្សំ អាយុបរិមាណំ, ភរិយា បនស្ស យសវតី នាម, សីវលោ នាម បុត្តោ, អស្សយានេន និក្ខមិ។ ឧត្តរារាមេ វសិ។ ឧត្តរោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, តស្មិំ បន នវុតិវស្សសហស្សានិ ឋត្វា បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ ឯកប្បហារេនេវ ទសចក្កវាឡសហស្សានិ ឯកន្ធការានិ អហេសុំ។ សព្ពចក្កវាឡេសុ មនុស្សានំ មហន្តំ អារោទនបរិទេវនំ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Maṅgalassa pana bhagavato nagaraṃ uttaraṃ nāma ahosi, pitāpissa uttaro nāma rājā khattiyo, mātāpi uttarā nāma, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, pālito nāma upaṭṭhāko, sīvalā ca asokā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, navutivassasahassaṃ āyuparimāṇaṃ, bhariyā panassa yasavatī nāma, sīvalo nāma putto, assayānena nikkhami. Uttarārāme vasi. Uttaro nāma upaṭṭhāko, tasmiṃ pana navutivassasahassāni ṭhatvā parinibbute bhagavati ekappahāreneva dasacakkavāḷasahassāni ekandhakārāni ahesuṃ. Sabbacakkavāḷesu manussānaṃ mahantaṃ ārodanaparidevanaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –

១៨.

18.

‘‘ឧត្តរំ នាម នគរំ, ឧត្តរោ នាម ខត្តិយោ;

‘‘Uttaraṃ nāma nagaraṃ, uttaro nāma khattiyo;

ឧត្តរា នាម ជនិកា, មង្គលស្ស មហេសិនោ។

Uttarā nāma janikā, maṅgalassa mahesino.

២៣.

23.

‘‘សុទេវោ ធម្មសេនោ ច, អហេសុំ អគ្គសាវកា;

‘‘Sudevo dhammaseno ca, ahesuṃ aggasāvakā;

បាលិតោ នាមុបដ្ឋាកោ, មង្គលស្ស មហេសិនោ។

Pālito nāmupaṭṭhāko, maṅgalassa mahesino.

២៤.

24.

‘‘សីវលា ច អសោកា ច, អហេសុំ អគ្គសាវិកា;

‘‘Sīvalā ca asokā ca, ahesuṃ aggasāvikā;

ពោធិ តស្ស ភគវតោ, នាគរុក្ខោតិ វុច្ចតិ។

Bodhi tassa bhagavato, nāgarukkhoti vuccati.

២៦.

26.

‘‘អដ្ឋាសីតិ រតនានិ, អច្ចុគ្គតោ មហាមុនិ;

‘‘Aṭṭhāsīti ratanāni, accuggato mahāmuni;

តតោ និទ្ធាវតី រំសី, អនេកសតសហស្សិយោ។

Tato niddhāvatī raṃsī, anekasatasahassiyo.

២៧.

27.

‘‘នវុតិវស្សសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;

‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;

តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។

Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.

២៨.

28.

‘‘យថាបិ សាគរេ ឩមី, ន សក្កា តា គណេតុយេ;

‘‘Yathāpi sāgare ūmī, na sakkā tā gaṇetuye;

តថេវ សាវកា តស្ស, ន សក្កា តេ គណេតុយេ។

Tatheva sāvakā tassa, na sakkā te gaṇetuye.

២៩.

29.

‘‘យាវ អដ្ឋាសិ សម្ពុទ្ធោ, មង្គលោ លោកនាយកោ;

‘‘Yāva aṭṭhāsi sambuddho, maṅgalo lokanāyako;

ន តស្ស សាសនេ អត្ថិ, សកិលេសមរណំ តទា។

Na tassa sāsane atthi, sakilesamaraṇaṃ tadā.

៣០.

30.

‘‘ធម្មោក្កំ ធារយិត្វាន, សន្តារេត្វា មហាជនំ;

‘‘Dhammokkaṃ dhārayitvāna, santāretvā mahājanaṃ;

ជលិត្វា ធុមកេតូវ, និព្ពុតោ សោ មហាយសោ។

Jalitvā dhumaketūva, nibbuto so mahāyaso.

៣១.

31.

‘‘សង្ខារានំ សភាវត្តំ, ទស្សយិត្វា សទេវកេ;

‘‘Saṅkhārānaṃ sabhāvattaṃ, dassayitvā sadevake;

ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, សូរិយោ អត្ថង្គតោ យថា’’តិ។

Jalitvā aggikkhandhova, sūriyo atthaṅgato yathā’’ti.

តត្ថ តតោតិ តស្ស មង្គលស្ស សរីរតោ។ និទ្ធាវតីតិ និទ្ធាវន្តិ, វចនវិបរិយាយោ ទដ្ឋព្ពោ។ រំសីតិ រស្មិយោ។ អនេកសតសហស្សិយោតិ អនេកសតសហស្សា។ ឩមីតិ វីចិយោ តរង្គា។ គណេតុយេតិ គណេតុំ សង្ខាតុំ។ ឯត្តកា សាគរេ ឩមិយោតិ យថា ន សក្កា គណេតុំ, ឯវំ តស្ស ភគវតោ សាវកាបិ ន សក្កា គណេតុំ, អថ ខោ គណនបថំ វីតិវត្តាតិ អត្ថោ។ យាវាតិ យាវតកំ កាលំ។ សកិលេសមរណំ តទាតិ សហ កិលេសេហិ សកិលេសោ, សកិលេសស្ស មរណំ សកិលេសមរណំ, តំ នត្ថិ។ តទា កិរ តស្ស ភគវតោ សាសនេ សាវកា សព្ពេ អរហត្តំ បត្វាយេវ បរិនិព្ពាយិំសុ។ បុថុជ្ជនា វា សោតាបន្នាទយោ វា ហុត្វា ន កាលមកំសូតិ អត្ថោ។ កេចិ ‘‘សម្មោហមារណំ តទា’’តិ បឋន្តិ។

Tattha tatoti tassa maṅgalassa sarīrato. Niddhāvatīti niddhāvanti, vacanavipariyāyo daṭṭhabbo. Raṃsīti rasmiyo. Anekasatasahassiyoti anekasatasahassā. Ūmīti vīciyo taraṅgā. Gaṇetuyeti gaṇetuṃ saṅkhātuṃ. Ettakā sāgare ūmiyoti yathā na sakkā gaṇetuṃ, evaṃ tassa bhagavato sāvakāpi na sakkā gaṇetuṃ, atha kho gaṇanapathaṃ vītivattāti attho. Yāvāti yāvatakaṃ kālaṃ. Sakilesamaraṇaṃ tadāti saha kilesehi sakileso, sakilesassa maraṇaṃ sakilesamaraṇaṃ, taṃ natthi. Tadā kira tassa bhagavato sāsane sāvakā sabbe arahattaṃ patvāyeva parinibbāyiṃsu. Puthujjanā vā sotāpannādayo vā hutvā na kālamakaṃsūti attho. Keci ‘‘sammohamāraṇaṃ tadā’’ti paṭhanti.

ធម្មោក្កន្តិ ធម្មទីបកំ។ ធូមកេតូតិ អគ្គិ វុច្ចតិ, ឥធ បន បទីបោ ទដ្ឋព្ពោ តស្មា បទីបោ វិយ ជលិត្វា និព្ពុតោតិ អត្ថោ។ មហាយសោតិ មហាបរិវារោ ។ កេចិ ‘‘និព្ពុតោ សោ សសាវកោ’’តិ បឋន្តិ។ សង្ខារានន្តិ សង្ខាតធម្មានំ សប្បច្ចយធម្មានំ។ សភាវត្តន្តិ អនិច្ចាទិសាមញ្ញលក្ខណំ។ សូរិយោ អត្ថង្គតោ យថាតិ យថា សហស្សកិរណោ ទិវសករោ សព្ពំ តមគណំ វិធមិត្វា សព្ពញ្ច លោកំ ឱភាសេត្វា អត្ថមុបគច្ឆតិ, ឯវំ មង្គលទិវសករោបិ វេនេយ្យកមលវនវិកសនករោ សព្ពំ អជ្ឈត្តិកពាហិរលោកតមំ វិធមិត្វា អត្តនោ សរីរប្បភាយ ជលិត្វា អត្ថង្គតោតិ អត្ថោ។ សេសគាថា សព្ពត្ថ ឧត្តានា ឯវាតិ។

Dhammokkanti dhammadīpakaṃ. Dhūmaketūti aggi vuccati, idha pana padīpo daṭṭhabbo tasmā padīpo viya jalitvā nibbutoti attho. Mahāyasoti mahāparivāro . Keci ‘‘nibbuto so sasāvako’’ti paṭhanti. Saṅkhārānanti saṅkhātadhammānaṃ sappaccayadhammānaṃ. Sabhāvattanti aniccādisāmaññalakkhaṇaṃ. Sūriyo atthaṅgato yathāti yathā sahassakiraṇo divasakaro sabbaṃ tamagaṇaṃ vidhamitvā sabbañca lokaṃ obhāsetvā atthamupagacchati, evaṃ maṅgaladivasakaropi veneyyakamalavanavikasanakaro sabbaṃ ajjhattikabāhiralokatamaṃ vidhamitvā attano sarīrappabhāya jalitvā atthaṅgatoti attho. Sesagāthā sabbattha uttānā evāti.

មង្គលពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Maṅgalabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.

និដ្ឋិតោ តតិយោ ពុទ្ធវំសោ។

Niṭṭhito tatiyo buddhavaṃso.

Next: ៦. សុមនពុទ្ធវំសវណ្ណនា • 6. Sumanabuddhavaṃsavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ពុទ្ធវំសបាឡិ • Buddhavaṃsapāḷi / ៥. មង្គលពុទ្ធវំសោ • 5. Maṅgalabuddhavaṃso

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact